דער אוצר פֿון דער ייִדשער שפּראַך
דער אוצר
פֿון דער יידישער שפּראַך
פֿון
נ ח ו ם ס ט ו-ט-ש ק אָ-ו ו
אונטער דער רעדאַקציע פֿון
ייִדשער וויסנשאַפֿטלעכער אינסטיטוט—ייוואָ
דאָס אַחריות פֿאַר די וויסנשאַפֿטלעכע שטאַנדפּונקטן
וואָס ווערן אַרויסגעזאָגט אין די אויסגאַבעס פֿון ייִוואָ
טראָגן די מחברים גופֿא
געזעצט און געדרוקט בײַ די ברידער שולזינגער, 21 איסט פּטע גאַס, ניו-יאָרק, נ“י.
אינהאַלט
אַרײַנפֿירנדיקער מייל
אַ וואָרט פֿריִער פֿונעם רעדאַקטאָר. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . אן
הקדמה פֿונעם מחבר. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11עא
אַרײַנפֿיר צום „אוצר“. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . אזא
ביבליאָגראַפֿיע . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . זזעבּא
דער סדר פֿון די גרופּעס לויט באַגריפֿן. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . זבּע
אינסטרוקציעס פֿאַרן באַנוצער. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111פע
ראָשי-תיבֿותן, קירצונגען און סימנים. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . זעם
דער וואָרט-מאַטעריאַל גר-ופּעסווײַז . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
זוכצעטל.. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . בּבּ7ל93
אַרײַנפֿירנדיקער טייל
אַ וואָרט פֿריִער פֿונעם רעדאַקטאָר
מיר מעגן דאָס אָננעמען פֿאַר אַ סימבאָל פֿון אונדזער ניט-געבראָכענעם קאָלעקטיוון ווילן צום לעבן, וואָס דווקא אין די יאָרן פֿון דעם גרויסן אומגליק פֿאַר אונדזער פֿאָלק האָט זיך געפֿונען אַ בעלן און אַ בעל-בּוח צונויפֿצונעמען די צעשאָטענע אוצרות פֿון אונדזער שפּראַך. אין נחום סטוטשקאָוון האָבן זיך פֿאַראייניקט ליבשאַפֿט צו מאַמעלשון, פֿאַרשטאַנד פֿאַר גענעראַליזאַציעס און פֿאַר פּרטים, אומפֿאַרמאַטערלעכע התמדה און פּראַקטישקייט בײַם דורכפֿירן דעם אָנגעמערקטן פּלאַן. און זאָל מיר דערלויבט זײַן אַרויסצוזאָגן מײַן פּערזענלעכע פֿרייד, וואָס מיר איז באַשערט געווען זיך מצרף צו זײַן צו נחום סטוטשקאָווס אויפֿטו, אַרײַנצופֿירן אין דעם ווערק די וויטאַלע קראַפֿט פֿון ייִוואָ און צו העלפֿן דערברענגען עס צו דער איצטיקער מדרגה פֿון שלמות.
לאָמיך דאָ פֿאָרמולירן עטלעכע פּרינציפּן, וואָס אויף זיי איז אויפֿגעבויט אָט דער אוצר ייִדישע ווערטער, אויסדרוקן און שפּריכווערטער.
אין דער פֿאָרם ווי דער באַנוצער באַקומט איצט דעם אוצר פֿון דער יידישער שפּראַך, אַ בוך פֿון טויזנט זײַטן זאָרגעוודיק דורכגעטראַכט אין דער סטרוקטור, איז עס בלי שום ספֿק די גרעסטע פֿאַרענדיקטע דערגרייכונג פֿון דער ייִדישער לעקסיקאָגראַפֿיע זינט יהושע-מרדכי ליפֿשיצעס ווערטערבוך-אַרבעט פֿון דריטן דריטל נײַנצנטן יאָרהונדערט. ליפֿשיץ איז געווען דער פּיאָניר וואָס האָט געדאַרפֿט דורכלייגן דעם וועג, מיט וועלכן מיר גייען נאָך הײַנט, און אויפֿן מהלך זעען מיר זײַן גרויסקייט אַ סך בעסער איידער זײַנע בני-דור. אָבער הײַנט זײַנען מיר אין אַ גליקלעכערן מצב : די יודישע שפּראַך-וויסנשאַפֿט איז שוין אַ יש, אַ סך פֿונדאַמענטאַלע באַגריפֿן זײַנען שוין אײַנגעשטעלט, אַ סך ווערטער-זאַמלונגען ליגן אָנגעשפּײַכלערט ; האָט זיך געבעטן אַ ווערק וואָס זאָל דעם גאַנצן אָנגעוואַקסענעם מאַטעריאַל צונויפֿנעמען און אויססדרן לויט איינהייטלעכע פּרינציפּן. אין דעם אוצר פֿון דער יידישער שפּראַך זעען מיר צום ערשטן מאָל דעם ייִדישן וואָרט-אינווענטאַר בהסכּם מיט די דערקענטענישן, צו וועלכע די יודישע שפּראַך-וויסנשאַפֿט האָט זיך דעראַרבעט, און געשטיצט אויף און דורך דעם אויטאָריטעט פֿון ייוואָ. דער אשר איז דעריבער ניט נאָר אַן אויסהילף בײַם געפֿינען דעם פּאַסיקן ייִדישן וואָרט-מאַטעריאַל, וואָס דאָס אַליין וואָלט שוין געווען גענוג צו פֿאַרזיכערן אים אַ בבּכֿודיקן פּלאַץ אין אונדזער ליטעראַטור ; ער איז פֿאַר איינס אַן אָפּשפּיגלונג פֿון אַ געוויסן עטאַפּ און אַ געוויסן דרך אין דער אַנטוויקלונג פֿון דער יידישער שפּראַך.
אין די קנאַפּע הונדערט יאָר וואָס זײַנען אַוועק זינט ליפֿשיצן דעם גרויסן ראשון האָבן זיך אויסקריסטאַליזירט בײַ אונדז צוויי באַגריפֿן : כּלל-שפּראַך און קולטורשפּראַך. אָנצוהערענישן דערויף האָבן מיר נאָך בײַ ליפֿשיצן גופֿא ; אין שפּעטערדיקע ווערטער-
אַ וואָרט פֿריִער פֿונעם דעדאַקטאָר
ביכער קומען זיי אַרויס בולטער ; אינעם אוצר זײַנען זיי שוין דער באַזיס פֿונעם גאַנצן געבײַ.
כּלל-שפּראַך
די עלטערע יודישע ליטעראַטור, צום גרעסטן טייל געשאַפֿן אויף מערכֿ-יודישער טעריטאָריע, האָט בפֿירוש געהאַט אַ געשריבענע כּלל-שפּראַך, און ס'קאָסט דעם פֿאָרשער הײַנט אַ היפּש ביסל מי אַרויסצושיילן פֿון אונטער דער דאָזיקער אויסגעגלעטער שרײַבּשפּראַך דאָס גערעדטע לעבעדיקע לשון פֿונעם מחבר. אָבער אין יענעם פּעריאָד וואָס זלמן רייזען האָט אַזוי שיין פֿאַרפֿיקסירט אונטערן נאָמען „פֿון מענדעלסאָנען ביז מענדעלען“ איז די אַלטע מערב-יודישע ליטעראַרישע נאָרמע צעבראָכן געוואָרן, און אַפֿילו אַזעלכע טאַלענטירטע שרײַבערס ווי אַקסענפֿעלד אָדער עטינגער אָפּערירן דער הויפּט מיט זייער דיאַלעקט : אויב זיי האָבן בכלל אין זינען אַ כּלל-שפּראַך לאָזט זיך דאָס קוים-קוים אָנזען. ליפֿשיץ דער לינגוויסט-נאָוואַטאָר איז אַרויסגעקומען מיט דער וויזיע פֿון אַ נײַער כּלל-שפּראַך, דאָס מאָל שוין געוויינטלעך אויף אַ מיזרח-יידישן יסוד, און מענדעלע — זײַן מיטצײַטלער און אין טייל זאַכן אַ סכֿרא אויך זײַן תּלמיד — האָט אונדז די קאָנטורן פֿון דער דאָזיקער כּלל-שפּראַך אָנגעצייכנט אין זײַנע ווערק.
דער ערשטער שטאַפּל פֿון אַן אויפֿגעוואַכטן חוש פֿאַר בּלל-שפּראַכיקייט איז דאָס רוב אַ נעגאַטיווער : אַ ליטוויש-יידישער דיכטער וועט שוין וועלן אויסמײַדן צו גראַמען טויט : ברייט און אַ פּויליש-יידישער — ביטער : מוטער, און אַפֿילו אַ יוד פֿון אַ גאַנץ יאָר וועט זיך שוין אין שרײַבן היטן פֿאַר ענק אָדער כ'עב גיין, הגם אין ריידן מיט אייגענע מענטשן וועט ער זיך אַ מאָל אַרויסכאַפּן מיט די דאָזיקע פֿאָרמען.
דער צווייטער שטאַפּל בּלל-שפּראַכיקייט איז שוין אַ פּאָזיטיווער : מען נעמט יאָ אַרײַן ווערטער פֿון אַנדערע דיאַלעקטן און מען פֿאַראייגנט זיי. ווען מיר ריידן וועגן די מקורים פֿון אונדזער כּלל-שפּראַך און וועגן דעם וואָס די פֿאַרשיידענע דיאַלעקטן האָבן צוגעטראָגן צום שותּפֿישן פֿאַרמעג איז אַוודאי וויכטיק צו וויסן, אַז אויסטערליש וואַקסט פֿון פּוילישן יודיש, דערונטערדיק פֿון ליטווישן און קאַיאָר פֿון אוקראַיִנישן ; אָבער פֿאַרן אוצר פֿון דער יידישער שפּראַך, וואָס ער האָט פֿאַר זײַן בפֿירושן אָביעקט די כּלל-שפּראַך, זײַנען דאָס אַלץ סתם יודישע ווערטער. אויף דער כּלל-מדרגה פֿון ייִדיש זײַנען שוין ניט — נישט אָדער אַלמער — שאַפֿע — שאַנק ניט קיין דיאַלעקטישע וואַריאַנטן, נאָר סטיליסטישע.
דאָס הייסט ניט, אַז דיאַלעקטישע ווערטער וואָס זײַנען נאָך ניט „פֿאַרבּללט“ געוואָרן דאַרף מען אויסמײַדן. פֿאַראַן יודישע שרײַבערס וואָס מיינען אַזוי, האָבן זיי דערמיט אַליין גוזר געווען אויף זיך שפּראַכיקע דער. דער גאַנג דאַרף זײַן פּונקט קאַפּויר. פּרינציפּיעל קען יעדער העקוואָרט נתעלה ווערן, עס איז נאָר געווענדט אין דעם צינד-בּוה פֿון דעם יחיד וואָס ברענגט אָט דאָס העקוואָרט צום כּלל. דעריבער איז יעדער וואָרט פֿון אַ דיאַלעקט פּאָטענציעל אַ וואָרט פֿון דער כּלל-שפּראַך, און אין אוצר וועט דער באַנוצער געפֿינען פֿיל הונדערטער ווערטער וואָס זײַנען געצייכנט מיטן סימן,
בּ
אַ וואָרט פֿריִער פֿונעם רעדאַקטאָר
אַז זיי זײַנען דיאַלעקטיש. הלוואַי זאָלן די דאָזיקע ווערטער וואָס גיכער געפֿינען זייער גואל.
קולטורשפּראַך
בשכנות מיטן באַגריף כּלל-שפּראַך ליגט דער באַגריף קולטורשפּראַך. אונדז איז דאָך ניט גענוג צו קענען זיך צוזאַמענריידן, אָדער דורכשרײַבן, מיט מענטשן פֿון פֿאַרשיידענע געגנטן. מיר נייטיקן זיך אין אַ שפּראַך וואָס זאָל דינען פֿאַר אַלע באַדערפֿענישן פֿון הײַנטצײַטיקע ייִדן, און זי דאַרף קענען מיטגיין מיט יודן אין זייער אַנטוויקלונג. איז דעריבער ניט גענוג געווען, זי זאָל קענען אָפּמאָלן דאָס לעבן פֿונעם מיזרח-אייראָפּעיִשן שטעטל אָדער פֿונעם אימיגראַנט ביז ער גרינט זיך אויס. די יודישע שפּראַך דאַרף זײַן בבּוח אַרויסצוברענגען די דערגייונגען פֿון פּינקטלעכע וויסנשאַפֿטן און די איבערלעבונג פֿון רעליגיעזן עקסטאַז ; זי דאַרף טויגן פֿאַרן פּאַטאָס פֿונעם נביא פּונקט ווי פֿאַרן לערנערישן פּילפּול, זי דאַרף קענען דינען פֿאַר לײַכטן פֿלירט ניט ווינציקער ווי פֿאַר פֿילאָסאָפֿישע חקירות, און זי דאַרף האָבן דעם אַדעקוואַטן סטיל און ווערטערמאַטעריאַל צו מאָלן דאָס יודישע לעבן אין ארץ-ישראל אין רב עקיבאס צײַטן און אין ישראל הײַנט. ווײַטער דאַרפֿן מיר פֿרעמדן שטייגער און פֿרעמדע אידעעס אויך קענען איבערגעבן אַזוי, עס זאָל אויסקומען ניט ייִדישלעך-קליינשטעטלדיק און ניט פֿרעמדווערטערדיק-אָרעם, נאָר יודיש און רײַך.
אַ שטרעבונג צו שאַפֿן אַזאַ אוניווערסאַל יודיש האָבן מיר געהאַט אין אַלע צײַטן : די תּנך-פֿאַרטײַטשונגען און די געטלעכע לידער, די מוסר-ספֿרים און די אָנהייבן פֿון וויסנשאַפֿטלעכע שריפֿטן וואָרצלען נאָך אין דער עלטערער תּקופֿה פֿון אונדזער ליטעראַטור, און אַפֿילו באַמיִונגען צו מאַכן יודיש מסוגל צו באַשרײַבן פֿרעמדס זעען מיר אַזש זינט דעם מפֿא-מוך דורך הורוויצעס צפֿנת פּענח ביז דיקס נאַיִוולעכע דערציילונגען פֿון דער גרויסער וועלט. אָבער ספּעציעל נעמט זיך די עקספּאַנסיע פֿון יודיש אין אַלע ריכטונגען אָנזען אין דער ליטעראַטור זינט די קלאַסיקערס, און אַזוי ווי מענדעלע סימבאָליזירט פֿאַר אונדז די כּלל-שפּראַך אַזוי איז די קולטורשפּראַך סימבאָליזירט דורך פּרצן. זשיטלאָווסקין וועט דער שפּראַך-היסטאָריקער געוויס אַרויסהייבן באַזונדער. ווײַטערדיקע מײַלשטיינער אין דעם אויפֿשטײַג פֿון אונדזער קולטורשפּראַך זײַנען די יודישע פּובליציסטיק, די איבערזעצונגען פֿון פֿרעמדע שפּראַכן, די פֿולע יידישע שולן אין מיזרחאייראָפּע, יהואָשעס תּנך אויף יידיש, דער ייוואָ. דער אומקום אין דער צווייטער וועלטמלחמה האָט פֿאַרהאַלטן דעם באַרג-אַרויף און אין אַ סך פּרטים אונדז אָפּגעוואָרפֿן צוריק. דאַרף מען ניט נאָר לעבן סתּם מיט בטחון, נאָר אויך זען אָפּצוגעווינען צוריק וויפֿל עס לאָזט זיך דורך וויסיקע באַמיִונגען. אין וואָסער ריכטונג די דאָזיקע באַמוונגען דאַרפֿן גיין ווייסן מיר. דער אשר פֿון דער יידישער שפּראַך איז דאָ אַ פֿעסטער אָנשפּאַר, און גיט נאָר אַ קוק, ווי רײַך, ווי בייגעוודיק, ווי יודיש אָריגינעל אין דער סטרוקטור פֿון די פֿאָרמען און אין די בילדער עס איז אונדזער וואָרט. געוויינטלעך, מער ווי דעם וואָרט-מאַטעריאַל האָט זיך דער אשר לכתּחילה ניט אונטערגענומען צו געבן ; מער-
אַ וואָרט פֿריִער פֿגעם רעדאַקטאָר
ניט ווען ניט ווען קענען מיר עפּעס אָפּלערנען וועגן פֿאָרמען און קלאַנגען (אַ שטייגער ווען מיר טרעפֿן זיך מיט דובלעטן אין לשון רבים, מיט וואַריאַנטן אין גראַמאַטישן מין, מיט נוסחאות פֿון דעם טיפּ געשוווירן,געשוואָרן). עס וועלן דאַרפֿן קומען ענלעכע כּוללדיקע אַרבעטן וועגן דער קלאַנגען-סיסטעם, וועגן מאָרפֿאָלאָגיע און סינטאַקס, וועגן סטיל און מעטריק, וועגן דער געשיכטע פֿון יודיש. לאָמיר האָפֿן, אַז דער ייִוואָ וועט דאָס אויך זײַן ביכולת צו געבן במהרה בימינו. דער „אוצר“ גופֿא וועט אויך בלי ספֿק ווערן אַן אויסגאַנגפּונקט פֿאַר אַ סך פֿאָרשונגען וועגן דעם ייִדישן ווערטער-אוצר און וועגן אַלגעמיינע פּראָבלעמען פֿון לינגוויסטיק, אַ שטייגער וועגן דעם מהות פֿון סינאָנים אָדער וועגן דער שײַכות צווישן וואָרט און באַגריף.
נ אָ ר מ י ר ו ! ג
כּלל-שפּראַך, און קולטורשפּראַך אַוודאי, מיינט נ אָ ר מ ע . אויף אַ פּרימיטיווער מדרגה איז סוף-כּל-סוף אַלץ איינס, ווי אַזוי מען רעדט, און וואָס מען דעררעדט ניט קען מען דערמאַכן מיט די הענט אָדער דערציִען מיט די פּלייצעס. אויף אַ העכערער מדרגה מוז די שפּראַך זײַן סטאַנדאַרדיזירט אין אירע קלאַנגען, אין איר גראַמאַטישער סטרוקטור און אויך אין איר ווערטער-אוצר ; די אַמפּליטודע פֿון וואַריאַציעס מוז זײַן אַ באַגרענעצטע. ווי אַזוי אַ נאָרמע שאַפֿט זיך אין פֿאַרשיידענע שפּראַכן דורך פֿאַרשיידענע פֿאַקטאָרן איז פֿון די אינטערעסאַנטסטע ענינים אין דער פֿאַרגלײַכיקער לינגוויסטיק, און ניט ווינציקער אינטערעסאַנט איז צו זען, ווי ווײַט עס קען גיין די נאָרמירונג און ווי אַזוי אַפֿילו די באַשעפֿערס פֿון דער נאָרמע זײַנען באַגרענעצט דורך אַן עד-בּאַן. וועגן ייִדיש איז וויכטיק צו וויסן, אַז ניט געקוקט אויפֿן פֿעלן פֿון אַ מלוכישן אויטאָריטעט, ניט געקוקט אויף אַזוי פֿיל פֿונצענטרישע טענדענצן האָט זיך בײַ אונדז יאָ געשאַפֿן אַ גאַנג נאָרמעס, הגם ניט אַלע מאָל זײַנען זיי שוין פֿאָרמולירט ; צײַטנווײַז ווערט מען פֿאַרחידושט, ווי ווײַט די פֿאַראיינהייטלעכונג האָט מצליח געווען, און מען מעג אָפּלערנען דערפֿון, אַז בײַ די באַנוצערס פֿון דער שפּראַך, אַפֿילו אויב זיי ווייסן דאָס ניט, איז פֿאַראַן אַ ווילן זי צו דערהאַלטן און צו הייבן. דער אוצר גיט אונדז אָן אַ שיעור מאַטעריאַל צו שטודירן אָט די פֿאַראיינהייטלעכונג, און איינצײַטיק וועט ער אויך ווערן אַ סטימולאַנט אין דעם דאָזיקן פּראָצעס, וואָס אָן אים קען קיין ווידערוווּקס און ווײַטערוווּקס פֿון יידיש ניט געמאָלט זײַן.
ק ל אַ ס י פֿ י ק אַ צ י ע א ו ן ק ו ו אַ ל י פֿ י ק אַ צ י ע
די קלאַסיפֿיקאַציע פֿונעם וואָרט-מאַטעריאַל על-פּי גרופּעס, ווי מיר געפֿינען זי אינעם אוצר, האָט אַ גרויסע פּראַקטישע ווערדע, ווי ס'ווערט געגעבן צו פֿאַרשטיין אינעם „אַרײַנפֿיר“. זי איז אויך אַ האַנטיקער מיטל צו דערגרונטעווען זיך, אין וואָסערע ספֿערעס מיר האַלטן שוין ווײַט און אין וועלכע מיר זײַנען נאָך הינטערשטעליק, הגם זיכער וועט קיינער ניט מיינען, אַז מיט דער שאַפֿונג פֿונעם אוצר זײַנען מיר פּטור פֿון דער עובֿדא אויפֿצובויען אויסטײַטש-ווערטערביכער און פֿאַרטײַטש-ווערטערביכער אין סדר פֿון אַלף-בית.
זע
אַ וואָרט פֿריִער פֿונעם רעדאַקטאָר
אין אשר איז צום ערשטן מאָל אין אַ ברייטערער מאָס דער ווערטער-מאַטעריאַל ניט בלויז קלאַסיפֿיצירט, נאָר אויך ק ו ו אַ ל י פֿ י צ י ר ט (אָדער דיסקוואַליפֿיצירט) געוואָרן. פֿאַראַן ווערטער וואָס זײַנען געצייכנט מיט אַ קלין (ז), וואָס דאָס מיינט : ניט רעקאָמענדירט ; אַנדערע ווערטער האָבן אַ שטערנדל (*), וואָס דאָס מיינט : וווּלגאַר, אָדער אַ רינגעלע (י), וואָס דאָס איז אַ סימן אויף : ניט (אָדער נאָך ניט) אַרײַן אין דער קולטורשפּראַך. ווײַטער זײַנען פֿאַראַן צוגאָבן ווי דיאַלעקטיש, קלעזמער-לשון אאַז“וו, וואָס זיי זײַנען אַלע אויסגערעכנט אין דער רשימה ראָשי-תיכֿותן, קירצונגען און סימנים. אָט זײַנען די מאָטיוון פֿאַר דעם אויסגעקליבענעם גאַנג.
דײַטשמעריזמען
לאָמיר אָנהייבן פֿון דעם באַשײַמפּערלעכסטן ווילדגראָז פֿון טיפּ „יעצט“, „אימער“, „אירגענד וועלכער“. דער גרעסטער טייל שרײַבערס און ריידערס וועלן די דאָזיקע ווערטער ניט ניצן. וואָלט די ערשטע עצה געווען זיי בכלל ניט אַריבערצולאָזן איבער דער שוועל. אָבער ס'וואָלט ניט געטויגט. ראשית וואָלטן אַנדערע געקאָנט מיינען, אַז מען האָט די ווערטער פּשוט פֿאַרזען ; ווי שייך, אַז דער אוצר זאָל ניט האָבן אין זיך פֿעליקייטן אויך ? אַנדערע, ווען זיי באַגעגענען אַזוינע ווערטער אין עפּעס אַ טעקסט, וואָלטן ניט געוווּסט, ווי אַזוי צו פּסקנען. דאַרף מען, הייסט עס, יאָ האָבן די ווערטער אין אוצר, בּדי צו וואָרענען קעגן זיי ; און אַזאַ וואָרן-סיגנאַל איז דער קלין. און ס'איז פֿאַראַן נאָך אַ טעם דערבײַ : אַפֿילו די דאָזיקע פּסולע ווערטער קענען אויסגענוצט ווערן מיט אַ ספּעציפֿישער סטיליסטישער כּוונה ; גיט אַ טראַכט למשל וועגן אַזוינע אויסדרוקן אינעם אַמעריקאַנער יודיש ווי „קרעפֿטע“ צי „מיט געזענגע, מערשע און טענצע“, אָדער וועגן אליעזר שטיינבאַרגס צוקלער סאַמע אין פּינטל אַרײַן : „די פֿינצטערע קרעפֿטן, זיי ווירקן נאָך יעצט ? “.
אַנדערע ווערטער וואָס גייען אין דער קאַטעגאָריע דײַטשמעריש קען מען דאָך אַוודאי ניט סתם איגנאָרירן. אַז „נידערלאַגע“ פֿאַר מפּלה טויג ניט וועט מען מסתמא גרינג פּועלן ; וועגן „געפֿאַר“ פאַר סכּנה איז מען אַ סך מער מחולק ; דערפאָלג האַלט זיך פֿעסט, על בּל פּנים כּל-זמן קיין פֿולער עקוויוואַלענט דערפֿאַר איז נאָך ניטאָ. פֿאַראַן גאַנצע קאַטעגאָריעס ווערטער, וואָס מען איז שוין פֿון זיי פּטור געוואָרן, אַ שטייגער די וואָס הייבן זיך אָן אין דײַטש אָדער אין ענגליש מיט —188— און וואָס מען האָט געפּרוּווט אַריבערפֿלאַנצן אויך צו אונדז ; אָבער בנוגע די ווערטער אויף -לאָז אָדער -לאָזיק זײַנען מיר נאָך ניט אַזוי זיכער, און די דאָזיקע אומזיכערקייט פֿון דער שפּראַך אויף אַ געוויסן שטאַפּל מוז זיך אָפּשפּיגלען אין אַזאַ שפּראַך-מאָנומענט ווי דער אוצר.
קוואַלופֿוושפּראַך-באַרײַכערונג
על אַחת כּמה ובּמה האָט ניט געקאָנט זײַן קיין רייד וועגן פֿאַרבראַקירן אין הורט די אַנדערע קאַטעגאָריעס געצייכנטע ווערטער. מיט אַלע פּיטשעווקעס האָבן מיר געגומען בײַ אונדזערע שנײַדערס, אַרײַנפֿאָרן מיטן דישל אין דער שיסל לאָקשן אַרײַן
אַ וואָרט פֿריער פֿונעם רעדאַקטאָר
בײַ די בעלי-עגלות, האַקן אַ טשײַניק בײַ די קלעזמערס — איצט איז דאָס אונדזער אַלעמענס. פֿאַר דער קולטורשפּראַך דאַרפֿן מיר ניט בלויז דאָס לומדישע ייִדיש און דאָס וויסנשאַפֿטלעכע און ניט נאָר דאָס לשון פֿון די יוסטע בעלי-בתים און פֿון דער אַרבעטערבאַוועגונג ; מיר דאַרפֿן אַלץ וואָס מיר פֿאַרמאָגן גוטס אין וועלכן ס'איז ווינקל פֿון אונדזער יודיש. אַרכאַיִזמען פֿונעם חומש-טײַטש האָבן נאָך אויך אַ שאַנס אויפֿצושטיין צו אַ נײַעם לעבן. אַפֿילו וווּלגאַרע ווערטער, ווייסן מיר דאָך פֿון דער געשיכטע פֿון שפּראַכן, ווערן דערהויבן אין זכות פֿון אַ שרײַבער אָדער אַ סיטואַציע ; און געוויס זײַנען קאַנדידאַטן פֿאַר דער קולטורשפּראַך ווערטער און אויסדרוקן וואָס זײַנען פֿאַראַן אין אונדזערע פֿאַך-לשונות און אַפֿילו אין הענטשקע-לשון. אויסשליסן זיי וואָלט געהייסן מינערן פֿון דער קולטורשפּראַך אַ סך מיגלעכקייטן פֿון באַרײַכערונג. די דאָזיקע ווערטער „פֿון הינטערן פּלויט“ שטייען אין דער זעלביקער שײַכות צו דער קולטורשפּראַך ווי די דיאַלעקטישע ווערטער צו דער כּלל-שפּראַך. און נאָך איידער זיי האָבן זוכה געווען דערהויבן צו ווערן קענען זיי שוין צו ניץ קומען גוט אין צוגעפּאַסטע סיטואַציעס. דער סימן מוכֿהק פֿון קולטורשפּראַך איז חלילה ניט מאָנאָטאָנקייט און בלוטאָרעמקייט, נאָר פֿילקאָליריקייט. ו ו ע ן עס איז די צוגעפּאַסטע סיטואַציע קען מען פֿאָרויס ניט אויסמאַרקירן ; דער באַנוצער אַליין וועט לויט זײַן שפּראַך-חוש און שפּראַכוויסיקייט (צוזאַמען מעג מען עס אָנרופֿן : שפּראַכטאַקט) באַשליסן. דורך אַרײַנקלערן זיך אין דעם מאַטעריאַל פֿון אשר קענען מיר אונדזער שפּראַך-חוש און שפּראַכוויסיקייט שאַרפֿן אָן אַ שיעור, מיר זאָלן צוקומען וואָס נעענטער צום אידעאַל פֿון אַ שפּראַך וואָס איז אי פּינקטלעך לגבי דער כּוונה, אי שיין אין דער פֿאָרעם, אי אינדיווידועל דורך איר אויסמײַדן דעם אָרעמאַנסקן פּאַפּירענעם שאַבלאָן.
ב אַ צ יִ ו ג ג צ ו ס ל אַ ו ו י ז מ ע ן
פֿאַראַן צוויי קאַטעגאָריעס ווערטער, די גערינגלטע און די אַמעריקאַניזמען, בײַ וועלכע עס בעט זיך אַ ביסל אַ מער פּרטימדיקער אַנאַליז.
דאָס רינגעלע (י) בײַ אַ וואָרט מיינט, ווי ס'איז שוין געווען דערמאָנט, אַז אָט דאָס וואָרט איז ניט (און אַנדערע וועלן אפֿשר בנוגע טייל ווערטער זאָגן : נאָך ניט) אַרײַן אין דער קולטורשפּראַך. בײַם אַרײַנקוקן אין אוצר וועט זיך אַרויסווײַזן, אַז צום גרעסטן טייל זײַנען דאָס ווערטער פֿון סלאַווישן אָפּשטאַם, ווי י רעשען, י גאַווענדע אדג“ל. ביז 1939, ווען אונדזערע ייִשוכֿים אין די סלאַווישע לענדער האָבן אויסגעזען אַזוי אײַזן פֿעסט, איז אונדזער באַציִונג צו די סלאַוויזמען געווען אַ סך אַ שטרענגערע. צולאָזן אַפֿילו נאָענט צו דער קולטורשפּראַך י רעשען און י גאַווענדע האָט געקאָנט באַטײַטן עפֿענען טיר און טויער פֿאַר אַ לשון אין דעם סטיל פֿון „די דערעוויעס פּאַכנען מיט אַ פּריאַטנעם זאַפּאַך“ ; און די דאָזיקע טענדענץ פֿון סלאַוויזירן יידיש אינעם ווערטער-אוצר, הגם די גאַס האָט זי געטראָגן מיט זיך, איז אָפּגעוואָרפֿן געוואָרן פֿון דער גאַנצער מאָדערנער אַנטוויקלונג פֿון יידיש. מענדעלע אַליין זאָל עס זײַן דער באַשעפֿער פֿון דער פֿאָרמל „פֿאָניע לא יזכר ולא יפּקד“, און אַפֿילו די סאָוועטישע
אַ וואָרט פֿריִער פֿונעם רעדאַקטאָר
יידישע שפּראַכפֿאָרשונג, אויב ניט די סאָוועטישע שפּראַכיקע רעאַליטעט, האָט זיך אין גרונט געהאַלטן בײַ אָט דעם כּלל. אָבער הײַנט איז גאָר עפּעס אַנדערש : לינגוויסטישע טענדענצן זײַנען גאַנץ אָפֿט אַ קאָרעלאַט פֿון סאָציאַלע פֿאַקטן. צוליב דער אייראָפּעיִשער קאַטאַסטראָפֿע און צוליב דעם וואָס עס איז געשען מיט דער יידישער ליטעראַטור אין סאָוועטן-פאַרבאַנד אין 1949 איז, צו אונדזער אומגליק, אַפֿילו קיין טעאָרעטישע מיגלעכקייט פֿון אַ סלאַווישער פֿאַרפֿלייצונג אין יודיש מער ניטאָ. די באַרײַכער-מיגלעכקייטן וואָס סלאַוויש קען אונדז געבן זײַנען אָבער געבליבן. איז כאָטש מיר וועלן הײַנט נאָך ניט אַרײַננעמען י רעשען און י גאַווענדע אין דער קולטורשפּראַך אַרײַן קען אָבער געמאָלט זײַן, אַז אַ ביסל שפּעטער זאָלן די מומחים און מפֿונקים שוין ניט זײַן אַזעלכע מחמירים. אָט זעען מיר דאָך, ווי פֿאַר אונדזערע אויגן האָט זיך געביטן די באַציִונג צו אַזוינע ווערטער ווי נאַראַיען, יאַווען זיך, לאַגאָדנע. דער אוצר האָט געטאָן וואָס ער האָט געדאַרפֿט טאָן אויף דעם הײַנטיקן עטאַפּ פֿון אונדזער שפּראַךגעשיכטע : ער האָט די דאָזיקע ווערטער ניט רעקאָמענדירט, ער האָט זיי אויסגעטיילט — אָבער ער האָט זיי געבראַכט.
אַמעריקאַניזמען
פֿאַרקערט דאַרף מען טײַטשן דעם פּסוק בנוגע אַמעריקאַניזמען, וואָס זיי זײַנען געצייכנט מיטן צוגאָב נאַמ) . וואָס מער מיר גייען אינעם אוצר פֿון די ערשטע מער אַבסטראַקטע גרופּעס צו די קאָנקרעטערע, אַלץ גרעסער ווערט די צאָל אַמעריקאַניזמען. פֿאַרצייכנט זײַנען זיי מיט אַ ברייטער האַנט, אָבער קודם כּל לשם אינווענטאַריזאַציע, און בשום אופֿן דאַרף דאָס שטיין זייערס אין אוצר ניט אָנגענומען ווערן ווי אַ רעקאָמענדאַציע אָדער אַפֿילו נאָר ווי אַ היתּר. אַדרבא, אָפֿט מאָל שטייען זיי ממש ווי אַ וואָרענונג, און לעבן זיי שטייט דער כּלל-שפּראַכיקער עקוויוואַלענט.
די „רעגעלע“ יידישע ריידשפּראַך אין אַמעריקע איז פֿאַרפֿלייצט מיט טויזנטער ענגלישע ווערטער, פֿון וועלכע דאָס קולטורעלע יודיש דאַרף ווײַכן. יאָ, מען דאַרף וויסן, אַז אין אַמעריקע האָבן יודן אַרויסגעבראַכט אַזוינע ווערטער ווי „פּיינטנער“ און „קאַרפּענטנער“, אָבער עס האַלט ניט דערבײַ, מען זאָל זיי קענען אַרײַננעמען אינעם גדר פֿון קאָרעקטן יידיש. און ס'איז ניט שייך צו פֿרעגן קשיות, אַז אויב סטאָליער פֿון סלאַוויש איז כּשר, טאָ מיט וואָס איז „קאַרפּעטנער“ פֿון ענגליש טרייף. טעאָרעטיש איז דאָס גערעכט, טעאָרעטיש קענען אַלע ווערטער זײַן גוט ; אָבער שטאַרקער איידער דער אַבסטראַקט לאָגישער צוגאַנג איז דער 'היסטאָרישער. יודיש איז אַלע יאָרן געוואַקסן ווי אַן אייראָפּעיִשע שפּראַך, אין אַמעריקע איז יודיש אַ יונג געוויקס, און די שיכט מקפּידים אויף יודיש איז דאָ דין ביז גאָר. אַפֿילו דאָס אַמעריקאַנער ענגליש האָט געדאַרפֿט גאָר אַ לאַנגע צײַט ביז וואַנען עס האָט זיך עמאַנציפּירט פֿון בריטישן ענגליש און געפֿונען אייגענע מאָסן אין זיך. די יידיש ריידנדיקע אַמעריקע וועט קענען שטעלן אויף איר דעת הקהל, ווען ס'וועט זײַן אַן אָנזיכטיקער קולטורשפּראַכיקער קהל, ניט פֿריִער ; און הלוואַי זאָל נאָר האַלטן דערבײַ, וועלן יידיש-ריידערס מיט דער אייראָ-
אַ וואָרט פֿריער פֿונעם רעדאַקטאָר
פּעושער קולטור-טראַדיציע געוויס אײַנשטימען מיטן גאַנצן האַרצן, אַז זייערס זאָל איבערגיין.
צוריק גערעדט איז אָבער קלאָר, אַז אויף פֿאַרשיידענע שטאַפּלען פֿון ריידן און שרײַבן איז אונדזער באַציִונג צו אַמעריקאַניזמען שוין הײַנט אַ פֿאַרשיידענע. אַחוץ דער „רעגעלער“ שפּראַך, וואָס זי איז אַ פֿענאָמען פֿון דיסאינטעגראַציע, זײַנען פֿאַראַן לכל-הפּחות נאָך דרײַ שפּראַכשטאַפּלען : די קאָרעקטע שפּראַך אויף אַ מער היימישן שטייגער ; די קולטורשפּראַך פֿאַר אַמעריקע גופֿא ; די קולטורעלע כּלל-שפּראַך פֿאַר יידן איבער דער גאַנצער וועלט. אין דער היימישלעכער קאָרעקטער שפּראַך קענען מיר ניצן אַזוינע ווערטער און אויסדרוקן ווי אָלרײַט, אָנגיין מיט דער אַרבעט, גוט אָפּ, באַדערן, ביזי בײַ קלאָוקס, טראָבל, פֿייקער אדג“ל. אָבער אין דער קולטורשפּראַך, אַפֿילו ווען זי איז נאָר אויסגערעכנט אויף אַמעריקע און נישט מער, קלינגען אָט די שפּראַךעלעמענטן פּראָסטלעך. מיר וועלן אָבער אויף דעם דאָזיקן שטאַפּל יאָ ניצן אַזוינע ווערטער ווי יוניאָן אָדער פּובליסיטי, און כאָטש מיר וועלן בשום אופֿן ניט זאָגן, אַז שיקאַגאָ ליגט „וועסט“ פֿון ניו-יאָרק (דאָ מוזן מיר זאָגן : אויף מערב) און מיר וועלן לחלוטין פֿאַרבראַקירן „סטריט“, וועלן מיר אָבער ניט געפֿינען קיין סירכא אין : וועסט 123סטע גאַס. געוויס וועלן מיר ניצן, אַפֿילו אויף דעם שטאַפּל פֿון פּשוטער קאָרעקטקייט, יאָד און סימפּאַטיקער, ניט „אײַאָדײַן“ און „סימפּאַטײַזער“. אָבער לאָיער וועלן מיר אַוודאי זאָגן, אין דער קולטורשפּראַך אויך, ווען מיר ריידן וועגן דעם שכנס איידעם אין ברוקלין, און ס'איז אויך רעכט בײַ אַ מישפּט (אָדער אַ פּראָצעס, אָבער ניט קיין „טרעעל“) אין וואַשינגטאָן ; טאָמער גייט אָבער וועגן דעם דרייפֿוס-פּראָצעס אָדער דעם בייליס-פּראָצעס, וועלן מיר ניצן ניט אַנדערש דאָס כּלל-שפּראַכיקע וואָרט : אַדוואָקאַטן. וואָס בכלל ניט און וואָס יאָ, און וואָס יאָ אויף וואָסער שטאַפּל — דאָס דאַרף אונדזער שפּראַכטאַקט אונטערזאָגן. פֿון פֿאַל צו פֿאַל קענען זײַן חילוקי-דעות צוליב אונטערשיידן אין אינדיווידועלן געשמאַק ; אָבער די מאָסן זײַנען מאָסן.
ש י ק ט ה ו ס פֿ ו ת א ו ן א י ק ו נ י ם
לאָמיר פֿאַרענדיקן מיט אַ וויכטיקן ענין וואָס איז שייך ניט צום אוצר אין זײַן איצטיקן געשטאַלט, נאָר צו זײַן פֿונאַנדערבוי אויף להבא. אויסשעפּן אַ שפּראַך איז אוממיגלעך, און זיכער וועלן אַ סך באַנוצערס האָבן פֿאָרצולייגן הוספֿות און תּיקונים. איז צו זיי די בקשה : לאָזט ניט אײַערע אויסבעסערונגען בײַ זיך, שיקט זיי צו צום ייוואָ. מישט דאָס ניט אויס מיט אַנדערע זאַכן, אויב איר קאָרעספּאָנדירט מיטן ייִוואָ וועגן אַנדערע זאַכן אויך ; דאָס אַלץ וואָס איר האָט צו זאָגן וועגן אשר שרײַבט אויף באַזונדערע בויגנס פּאַפּיר און שרײַבט צו : פֿאַרן אשר פֿון דער יידישער שפּראַך. איר וועט דערמיט העלפֿן מאַכן נאָך רײַכער און נאָך בעסער די ווײַטערדיקע אויפֿלאַגעס פֿונעם אוצר, וואָס וועלן געוויס קומען.
יאַנואַר, 1956.
הקדמה פֿונעם מחבר
אַלץ וואָס דער מחבר האָט צו זאָגן וועגן דעם אוצר גופֿא, וועגן זײַן אינהאַלט, צוזאַמענשטעל אאַז“וו וועט דער לייענער געפֿינען אין דעם „אַרײַנפֿיר צום אוצר“. דאָ בלויז אַ פּאָר באַמערקונגען פֿון פּערזענלעכן כאַראַקטער.
אַ ווערטערבוך ווי דער אוצר, וואָס דאַרף דינען ווי אַ פֿאַרלאָזלעכער קוואַל פֿאַר שפּראַךאינפֿאָרמאַציע, איז מחייבֿ דעם מחבר צו אַ גרויסער מאָס וויסנשאַפֿטלעכע פּינקטלעכקייט. וואָלטן מיר געהאַט אַ ייִדיש אַקאַדעמיש ווערטערבוך, אויף וועלכן ער וואָלט זיך געקענט סומך זײַן אין פֿאַל פֿון אַ ספֿק, וואָלט זײַן אַחריות נישט געווען אַזוי גרויס ; אָן אַזאַ ווערטערבוך וואָלט אויף דעם מחבר אַליין געדאַרפֿט פֿאַלן די גאַנצע אַחריות. צום גליק איז דער אוצר געשאַפֿן געוואָרן אין ניו-יאָרק, וווּ עס געפֿינט זיך די צענטראַלע פֿון דעם ייִדישן וויסנשאַפֿטלעכן אינסטיטוט, און זײַן וויסנשאַפֿטלעכער דירעקטאָר ד“ר מאַקס ווײַנרײַך האָט איבערגענומען די רעדאַקציע פֿון דעם א וצר און דעם מחבר טיילווײַז פֿון דער דאָזיקער אַחריות באַפֿרײַט. דער נאָמען ד“ר ווײַנרײַד, ווי אַ פֿאָרשער און קענער פֿון ייִדיש, איז צו גוט באַקאַנט דער ייִדישער וועלט, אַז מען זאָל דאַרפֿן זאָגן, וואָס זײַן רעדאַקציע מיינט פֿאַר דער וויסנשאַפֿטלעכער פּינקטלעכקייט פֿון דעם א וצר. דער מחבר האַלט אָבער פֿאַר זײַן אָנגענעמען חובֿ צו זאָגן, אַז דער אינטערעס וואָס ד“ר ווײַנרײַך האָט אַרויסגעוויזן צו דער אַרבעט בײַם א וצר נאָך לאַנג איידער זי איז געווען פֿאַרענדיקט, די דערמוטיקונג, די קאָאָפּעראַציע און די פּראַקטישע אָנווײַזונגען וואָס ער האָט באַקומען פֿון אים אין משך פֿון דער אַרבעט האָבן אַ סך געהאָלפֿן, אַז דער אוצר זאָל נישט בלײַבן קיין פּלאַן, ווי אַ סך אַנדערע פּלענער פֿון דעם מין, נאָר ווערן אַ ממשותדיקער פֿאַקט. פֿאַר דעם, און פֿאַר די חדשים אָן אַ צאָל פֿון אומדערמידלעכער אַרבעט וואָס ער האָט אָפּגעגעבן אויף דער רעדאַקציע פֿון דעם אוצר, זאָגט אים איצט דער מחבר זײַן עפֿנטלעכן און האַרציקן יישר-כּח.
אַ דאַנק אויך די פֿרײַנד גבֿריאל ווײַנרײַך און ד“ר י. ראָזין פֿאַר דער הילף וואָס זיי האָבן דעם מחבר געגעבן, דער ערשטער בײַם צוזאַמענשטעלן די גרופּע מאַטעמאַטיק, דער צווייטער בײַם קאָנטראָלירן די גרופּע כעמיע. די פֿאַכגרופּעס דרוק און אײַנבינדערײַ זײַנען צוזאַמענגעשטעלט געוואָרן מיט דער הילף פֿון אַן אַנקעטע וואָס דער מחבר האָט פֿונאַנדערגעשיקט צו ייִדישע זעצערס און אײַנבינדערס אין ניו-יאָרק ; אַלע וואָס האָבן געענטפֿערט אויף דער אַנקעטע האָבן פֿאַרדינט אַ דאַנק פֿון דעם מחבר.
אַ וואָרט וועגן פּובליקירן דעם אוצר. עס איז פֿאַר דעם מחבר אַ גרויסער כּבֿוד, וואָס אַזאַ חשובֿע אינסטיטוציע ווי דער ייִדישער וויסנשאַפֿטלעכער אינסטיטוט — ייִוואָ האָט גענומען אויף זיך אַרויסצוגעבן דאָס ווערק. אָבער דער בודזשעט פֿון ייִוואָ איז צום באַדויערן זייער באַגרענעצט, און על-פי הכרח קען זײַן פֿאַרלעגערישע אַרבעט פֿאַרנעמען דערין נישט מער ווי אַ טייל ; דערצו האָט נאָך די נייטיקייט צו זעצן דאָס בוך מיט מאָנאָטיפּ, כּדי צו קענען אַרײַנברענגען נקודות, מער ווי פֿאַרטאָפּלט די פֿאָרויסגעזעענע הוצאה. איז דערפֿאַר ווער ווייסט ווי לאַנג עס וואָלט געדויערט, ביז דער א וצר וואָלט געקענט דערזען די ליכטיקע שײַן. צום גליק האָבן זיך דעם מחברס פּערזענלעכע פֿרײַנד פֿאַראידטערעסירט אין דעם אוצר-פּראָיעקט און האָבן צו דער באַגרענעצטער סומע וואָס דער ייִוואָ אַליין האָט געקענט אַרײַנלייגן אין דעם בוך צוגעטראָגן זייער פֿינאַנציעלע שטיצע און געמאַכט מיגלעך, אַז דאָס בוך זאָל קענען אָפּגעגעבן ווערן אין דרוק.
חקדמה פֿונעם מחמר
זיי האָבן כּשר פֿאַרדינט, אַז זייערע נעמען זאָלן דאָ דערמאָנט ווערן לשבֿח. אין דער ערשטער ריי וויל דער מחבר דאַנקען זײַן ליבן פֿרײַנד הענרי גרינפֿילד, פֿאַרוואַלטונגסדירעקטאָר פֿון ראַדיאָ-סטאַנציע עעעע. ווי אויך דעם דירעקטאָרן-ראַט פֿון דער סטאַנציע מיט פֿ' אַדאָלף העלדן בראָש פֿאַר עטאַבלירן דעם אוצר-פֿאָנד און פֿאַר גיבן אים זייער הילף און קאָאָפּעראַציע. אַ באַזונדערס גרויסן יישר-כּוח זאָגט דער מחבר זײַן איבערגעגעבענעם פֿרײַנד, דעם ליבהאַרציקן הײַמאַן קוירש, ווי אויך מ“ר אײַזיק אַלבערטן, פּרעזידענט פֿון דעם ייִדישן סאַניטאַריום אין ברוקלין, פֿאַר דעם לייבן-חלק וואָס זיי און זיערע פֿרײַנד, די דירעקטאָרן פֿון דער אינסטיטוציע, האָבן בײַגעשטײַערט צו דעם פֿאָנד. שטיצערס פֿאַר דעם א וצר-פּראָיעקט האָט דער מחבר אויך געפֿונען אין זײַנע לאַנגיעריקע פֿרײַנד מאיר קילסאָן, הערמאַן יאָנגליב, אין די אייגנטימערס פֿון דער מאַנישעוויץ-קאָמפּאַניע און אין דער סטומערס בייקינג קאַמפּאַני. זיי אַלעמען זאָגט איצט דער מחבר אַ האַרציקן יישר-כּוח. אַ דאַנק אויך דער ייִדישער אַקטיאָרןיוניאָן, דער אַמאַלגאַמייטעד דזשאָינט באָרד, ד“ר שלמה סײַמאָן, ל. מ. שטיין (שיקאַגאָ) און חזן משה גענטשאָוו פֿאַר זייערע בײַשטײַערונגען צום פֿאָנד. אויף דער ווענדונג פֿון שמואל ניגערן, פֿאָרזיצער פֿון דעם אוצר-קאָמיטעט, האָבן זיך אָפּגערופֿן הונדערטער ייִדן פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן און קאַנאַדע און אַרײַנגעשיקט אין פֿאָרויס זייערע באַשטעלונגען אויפֿן אוצר, אַ טייל אויך מיט קלענערע בײַשטײַערונגען צום פֿאָנד. זיי אַלע האָבן פֿאַרדינט דעם מחברס אויפֿריכטיקן דאַנק. אמת, אַז נאָך דער גאַנצער הילף וואָס דער מחבר האָט באַקומען פֿון זײַנע פֿרײַנד האָט ער נאָך אַליין געדאַרפֿט פֿון זײַנע אָפּשפּאָרונגען צוטראָגן אַ היפּשע סומע צו די דרײַסיק טויזנט דאָלאַר וואָס עס האָט געקאָסט דאָס אַרויסגעבן דעם א וצר, אָבער אַזוי פֿירט זיך בײַ ייִדן מקדמונים און דער מחבר פֿון דעם א וצר איז נישט קיין יוצא מן הכּלל.
צו לעצט אַ דאַנק די זעצערס, דעם מעטראַנפּאַזש און אַלע וואָס האָבן זיך עוסק געווען בײַם דרוקן דעם אוצר ; אַ באַזונדערן דאַנק די ברידער שולזינגער פֿאַר דער מי וואָס זיי האָבן זיך געגעבן אַרויסצוברענגען דעם אוצר אַזוי שיין ווי מיגלעך.
ווען די אַרבעט אויפֿן אוצר איז אָנגעהויבן געוואָרן, האָט קיינער פֿון אונדז אין זײַן ערגסטן קאָשמאַר נישט געקענט חלומען, אַז מיט אַ פּאָר יאָר שפּעטער וועלן מיר איבערלעבן דאָס גרעסטע האָציאָנאַלע אומגליק אין אונדזער געשיכטע. ווען די אַרבעט איז געווען פֿאַרענדיקט זײַנען מיר שוין אַלע געווען אַבלים און געזעסן שבֿעה נאָך אונדזערע ברידער און שוועסטער אין אייראָפּע, וואָס זײַנען פֿון עמלקן פֿאַרשניטן געוואָרן פֿון דער ערד. מיט זייער אומקום איז טרוקן געוואָרן דער קוואַל, פֿון וועלכן מיר האָבן געשעפּט אונדזער גײַסטיק חיות, איז צו שטויב געוואָרן דער באָדן וואָס האָט אונדז גענערט מיט זײַנע ייִדישע זאַפֿטן. דער מחבר האַלט פֿאַר אַ גרויסער זכיה, וואָס אויף זײַן גורל איז אויסגעפֿאַלן אָפּצוראַטעווען בכּתבֿ אַ טייל פֿון דער גרויסער שפּראַכיקער ירושה וואָס זיי האָבן אונדז איבערגעלאָזט. דער מחבר האָפֿט, אַז דער אוצר פֿון דער יודישער שפּראַך וועט זײַן אַ סטימול פֿאַר דער ווײַטערדיקער אַנטוויקלונג פֿון ייִדיש און פֿאַרן המשך פֿון אונדזער ייִדישער נאַציאָנאַלער קולטור. ער האָפֿט, אַז אונדזער פֿאַריתומט מאַמע-לשון וואָס שוועבט איצט אין דער לופֿטן און זוכט אַ היים וועט זי געפֿינען אין אַלע עקן פֿון דער וועלט, וווּ נאָר עס לעבן ייִדן, און אַז מיר וועלן אָפּהיטן און ווײַטער אַנטוויקלען מיט דער גרעסטער פּיעטעט די ירושה וואָס אונדזערע קדושים האָבן אונדז איבערגעלאָזט.
ניו-יאָרק, יאַנואַר 1950.
נחום סטוטשקאָוו
אַ ר יי נ פֿ י ר צ ו ם „ א ו צ ר “
דער אַרײַנפֿיר — אַ שליסל צום „אוצר“
אַ פֿופֿצן יאָר האָט געדויערט די אַרבעט אויף צונויפֿנעמען דעם מאַטעריאַל פֿע „אוצר“, אויסשטעלן אים אין געהעריקן סדר, אויסועצן און אָפּדרוקן אים. איצט אין דער בנע פֿאַרטיק. דער אַרײַנפֿיר אין דער שליסל , מיט וועלכן דער מחבר עפֿנט פֿאַרן באַנוצער די טירן פֿונעם בנע. דאָ ווערט דערקלערט, פֿון וואָס פֿאַר אַ מאַטעריאַל דער בנע אין געבויט, ווי אַזוי ער אע קאָנסטרויִרט, ווי אַזוי די חדרים זײַנען אויסגעלייגט און וואָס אע זיי געפֿינט זיך, אַווי אַן ווען דער באַנוצער וועט דאַרפֿן עפּעס נעמען אין בנין זאָל ער גלײַך קענען צוגיין צום געהעריקן אָרט את געפֿינען וואָס ער דאַרף.
היפּערט נישט איבער דעם אַרײַנפֿירנדיקן טייל פֿון „אוצר“(זו' זנע—זעפ) . לייענט איטמיט קאָפּ. עס וועט זיך אײַך שפּעטער באַצאָלן מיט אײַנגעשפּאָרטער מי און צײַט, ווײַל די דאָזיקע פּרקים וועלן אײַך געבן אַ פֿולע השגה וועגן די צילן, דער סיסטעם און דער נוציקייט שנעם ווערק.
די צוויי צילן פֿונעם „אוצר“
דער „אוצר“ האָט צוויי צילן :
ראשית, אײַנצוזאַמלען אין איין שפּײַכלער דאָס שפּראַכיקע האָב את מטס וואָס האָט זיך ביִ אונדן אָנגעקליבן פֿע דורות און ווערט כּסדר רײַכער,
והשנית, צו שאַפֿן פֿון דעם אָנגעקליבענעם מאַטעריאַל אַ שפּראַדשינסטרומענט, אין וועלכן דער ייִדידריידער און ייִדידשרײַבער האָט זיך שוע לאַנג גענייטיקט.
פֿון קלאָרקייט וועגן וועלן מיר די דאָייקע ביידע צילן פֿונאַנדערטיילן און וועגן יעדערן פֿון זיי ריידן באַזונדער.
דער „אוצר“ ווי אַן אינווענטאַר פֿון דער ייִדישער שפּראַך
באַטראַכטנדיק דעם „אוצר“ ווי דעם ערשטן ויסן אינווענטאַר פֿון דער אײַנגעפֿונדעוועטער בעל-הבתישקייט וואָס הייסט ייִדיש אין דער מחבר געגאַנגען מיט דעם דרך פֿון דעם ערלעכן אינווענטאַריזירער און האָט פֿאַרשריבן אַלץ וואָס ער האָט געפֿונען אע דער בעל-הבתישקייט.
אין דעם „אוצר“ אין פֿאַרצייכנט :
א) די שפּראַך פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור און פרעסע.
מ די שפּראַך פֿון אַלע צווײַגן וויסנשאַפֿט.
ם די שפּראַך פֿונעם למדן את די שפּראַך פֿון דער ייִדישער טראַדיציע בכלל , סך אין איר חסידשן סך אין איר מתנגדיש וואַריאַנט. אָט דאָס לשת איי אויך כּלל די מרה-רערטלעך, די מאמרי חן“ל , די שפּריכווערטער וואָס אונדזערע טאַטעס אע זיידעס פֿלעגן ניצן אין זייער העברעיִאָרמיע אָריגינאַל.
אַרײַנפֿיר צום „אוצר“
ד) דיאַלעקטיומען און לאָקאַליזמען — ווערטער און אויסדרוקן פֿת דער שמועסשפּראַך , וואָס זײַנען געניצט געוואָרן אויף אַ באַגרענעצטן שטח פֿע דער ייִדישער שפּראַך-טעריטאָריע. צו זיי קענען אויך צוגערעכנט ווערן די אַמעריקאַניזמען אין יידיש—אי די וואָס זײַנען שוין אַרײַן אין אונדזער קאָרעקטער שפּראַך („בענעס“, „שאַפּ“ אדג“ל) אי די פֿיל הונדערטער ווערטער וואָס מען הערט טאָג-טעגלעך אע דעם „רעגעלן“ ייִדיש.
ה) דאָס שפּעט-לשון—ווערטער און אויסדרוקן וואָס ווערן געניצט אויף אויסצודריקן שפּאָט, איראָניע, ביטול און פֿאַראַכטונג צו זאַכן און מענטע.
מ זשאַרגאָנען : דאָס קלעזמער-לשע, די קצביםשפּראַך את אַנדערע פֿאַך-לשונות, ווײַטער די גנביםשפּראַך (דאָס אַזוי גערופֿענע הענטשקע-לשוך .
ח אַרכאַיִזמען—ווערטער את אויסדרוקן פֿון דער עלטערער שפּראַך , וואָס הײַנט ניצט מען זיי מין ווינציק. אַהער דאַרפֿן אויך אַרײַנגערעכנט ווערן די חומש-טײַטש.
ח) פֿראַזעאָלאָגיע : אידיאָמאַטישע אויסדרוקן, פֿאַרגלײַכונגען און ווערטלעך—קורץ , די אַלע עלעמענטן וואָס גיבן דער שפּראַך מער קאָליר און כאַראַקטער, פֿאַרגרעסערן איר אויסדריקלעכקייט און בילדערישקייט, און צו לעצט
ט) שפּריכווערטער.
דעם מחבר פֿון דעם „אוצר“ פֿאַלט אַפֿילו נעט אײַן צו טראַכטן, אַן מיט דעם בוך וואָס ליגט איצט פֿאַר אײַך אין די עשירות פֿון ייִדיש שוץ אויסגעשעפּט : אַוודאי זײַנען נאָך דאָ טויזנטער ווערטער, אויסדרוקן, אידשמען, ווערטלעך און שפּריכווערטער וואָס דאַרפֿן נאָך געזאַמלט און פֿאַרשריבן ווערן. דער „אוצר“ אין בלויז אַ התחלה וואָס דאַרף כּסדר פֿאַרגרעסערט את דערגאַנצט ווערן.
וווּ האָט דער מחבר גענומען דעם מאַטעריאַל פֿאַרן „אוצר“, פֿון וועלכע קוואַלן האָט ער אים געשעפּט ? אַן ענטפֿער אויף דעם וועט דער באַנוצער באַקומען, ווען ער וועט איבערלייענען די ביבליאָגראַפֿיע וואָס געפֿינט זיך מיט אַ פּאָר זײַטן ווײַטער. אין דער רשימה פֿעלט אָבער איין מין מקורים, ווײַל עס איו געווען אוממיגלעך זיי אַלע אויסצורעכענען : ד י ייִ ד י ש ע ל י ט ע ר אַ ט ו ר, אָנהייבנדיק פֿון די קלאַסיקערס מענדעלע, שלום-עליכם און פּרץ און ענדיקנדיק מיט די וואָרטמײַסטערס פֿון הײַנט. מיט דער פּען אין האַנט אין דער מחבר דורכגעגאַנגען די וויכטיקסטע שאַפֿוטען פֿון דער אַלטער את נײַער ייִדישער ליטעראַטור, את פֿון דאָרטן האָט ער גענומען דעם גרעסטן טייל מאַטעריאַל פֿאַר דעם „אוצר“.
מיט דעם אָנגעקליבענעם מאַטעריאַל אין דער מחבר דערנאָך צוגעטראָטן צו דעם צווייטן טייל פֿע זע אַרבעט : אויסצושטעלן אים אין אַזאַ סדר, אַן פֿון אים זאָל זיך שאַפֿן אַ בוך פֿון פּראַקטיק נוצן, אַן אינסטרומענט פֿאַר שפּראַך-אינפֿאָרמאַציע און שפּראַך-באַרטכערונג.
דער „אוצר“ ווי אַ שפּראַך-אינסטרומענט
שפּראַך איז אַן אינסטרומענט , דורך וועלכן דער מענטש איז ביכולת אַרויסצוברענגען, איבערצוגעבן און צופֿאַרפּינקטלעכן זײַנע געדאַנקען און געפֿילן. האָס העכער דער מענטש שטײַגט, אַלץ רײַכער, פֿולער און קאָמפּליצירטער ווערט זײַן שפּראַך. פֿאַרגלײַכט די שפּראַך פֿת אַ גײַס-
אַרײַנפֿיר צום „אוצר“
טיק אָפּגעשטשענעם מענטע מיט דער שפּראַך פֿת דעם הויך שטרקלק מענע. די שפּראַך מן דעם ערשטן אע אַ פּראָסט האַמעטנע שטיק געצײַג, די שפּראַך פֿע דעם צרייק אַ קעסטלערשער אינסטרומענט, אוּיף וועלכן ער קען אויסשפּילן די שווערסטע ניטנים. נשט אומזיסט ווערט דער האָס קען שפּילן שיף אָט דעם אינסטרומענט באַטיטלט מיטן נאָמען האָרטקינסטלער.
שפּראַך האָט אָבער אין חסרת לשי שדערע אוּיסדרוק-מעדעמס, ר לאָמיר שע מאָלערײַ, דען דעם האָרטקינסטלער איו ערגער ר אַ שטייגער זע חבר דעם האָלער. בשעת ווע דער מאָלער האָט תּמיד דייט אונטער דער האָט זײַן מאַטערשל, זײַן פֿאַרבן-קעסטל, אע דער אָרטקעסטלער אָטעריע אויפֿן זכרת, וואָס ער אע נעט תּמיד פֿאַרלאָזלעך את אָפֿט אַ גרויסער צולהכעיסניק. אַ מאָל מלט זיך געבן אַ משל אָדער אַ בילד, את אויפֿן זינען קומט בלוע דער פּראָזאוּשער אויסדרוק : און פֿאַרקערט קען טרעפֿן, אַן אַנשטאָט דעם דירעקטן, קאָנקרעטן האָרט וואָס בעט זיך האָל אײַנפֿאַלן בלויז אַ מליצהדיקע אַרומשרײַבונג. בלוע געציילטע האָרטשנסטלערס קענען זיך באַרימען, אַו די ווערטער פֿליסן בײַ זיי פֿע וכרת ווי אַ קראַל . אַ סך פֿון זיי האָלטן געקענט דערציילן וועע די חבללידה וואָס זיי מאַכן דורך, בין זיי זעש זייער ווערק אין דער פֿאַרענדיקטער שלמותדיקער פֿאָרעם ווי עס גייט צום דרוק.
אָבער ניט נאָר בײַם קינסטלער, ניט שר בײַם פּראָפֿעסשועלן שרײַבער אָדער איבערזעצער ש די שפּראַך אַ מכשר. דער מענטש פֿון אַ האָנץ שר דאַרף אויך שרײַבן אָדער צורייטן זיך צום ריידן, את אויך פֿאַר אים אע אָפֿט מאָל שנץ וויכטיק, ווי אַזר אויסצודריע זײַנע געדאַנקע אוּן געפֿילן. את אַן אַנדערש מאָל מלט ויך דערמאָנען אַ האָרט אָדער אַ ווערטל מאַט אַזר, פֿת גאה וועע. אָט זיצן ייִדן און פֿאַרברעמען, את דער שמועס קומט אַרויף אויף דעם הימק לעבן ע אַ מאָל . זאָגט איינער : „איר געדענקט די חלה וואָס די מומע זעלדע פֿלעגט באַקן אויף האענא-רבה, ווי האָט זי געהייסן?“ ער קען זיך באין אופֿן ניט דערמאָנע.
דער ערשטער ענטפֿער וועט זע : אַן מען ווכט אַ וואָרט זאָל מען זיך אײַנקוקן אין אַ ווערטערבוך. אָבער אין אַ סיטואַציע ווי די האָס מיר האָבן דאָ אויסגעמאָלט קען אַ ווערטערבוך העלפֿן שץ ווינציק. אין אַ ווערטערבוך זוכט מען אַ וואָרט וואָס מע האָט, ואָר מע ווייסט ניט , אָדער מע ווייסט ניט געטג פּינקטלעך, דעם טײַטש דערפֿע. דאָ אע אָבער פֿאַרקערט : דעם טײַטש ווייסט מע, נאָר מען ווייסט מט דאָס פּאַסיקע וואָרט, את אַ וואָרט האָס מע ווייסט ניט קען מען ניט זוכן אין ווערטערבר.
אַן אַנדער קלאַסיפֿיקאַציע
פֿאַראינטערעסירטע אע דעם ענע שפּראַך האָבן זיך פֿאַרטראַכט : אפֿער וואָלט ערע אַ סברא, מע של די ווערטער פֿת דער שפּראַך אויסשטעלן ניט שכן אַלף-בית, נאָר אוּיף אַזאַ אופֿן ר עס זשע אויסגעלייגט די פֿאַרבן בײַם מאָלער אע קעסטל , לויט זייער קאָליר, דאָס מיינט : לוש זייער ב אַ ט ך ט. למשל דער ייִד האָס קען זיך ניט דערמאָוע אין דעם נאָמען פֿת דער חלה זאָל קענען עפֿעוע אַ בוך את געפֿינע אַ צעטל פֿת אַלע מיני ג ע ב ע ק ס ן : „חלה“, „קוילעטש', „קיטקע“, „באָנדע“, „שטריצל“, „באַרכעס', „לייטער', „טיגל', „ציפּצענעע“ אאַז'וו : אַר לייענענדיק דעם צעטל זאָל ער זיך אָנשטויסן אע דעם האָרט האָס ער זוכט : „ליטער'. אויפֿן זעלבן אופֿן זאָלן זײַן אויסגעשטעלט אַלע ווערטער את אוּיסדרוע ק דער שפּהאָך. ווען
אַרײַנפֿיר צום „אוצר“
איינער אַ שטייגער זוכט אַ וואָרט, אַן אויסדרוק, אַ פֿראַזע וואָס האָט צו טאָן מיט ש י י נ ק י י ט צי מיט מ י א ו ס ק י י ט, מיט ר ך כ ק י י ט צי מיט אָ ר ע מ ק י י ט זאָל ער אע דעם בוך געפֿינען באַזונדערע רשימות פֿאַר זיי, את אין די רשימות זאָל זײַן אויסגערעכנט אַלץ וואָס די שפּראַך פֿאַרמאָגט פֿאַר די באַגריפֿן.
דער ערשטער וואָס האָט זיך דערטראַכט צו אַואַ מין ווערטערבוך, וווּ די ווערטער פֿון דער שפּראַך זאָלן זײַן אויסגעשטעלט נישט לויטן אַלף-בית נאָר לויט זייערע באַטײַטן, אין גערען דער ענגלענדער פיטער מאַרק ראָושע. נאָך כמעט פֿופֿציק שר עסקן זיך אַרום דעם ענין האָט ער אע 1852 אַרויסגעגעבן אַ קליין ביכל אונטערן טיטל נ.נ.,פּע אא. נאַ,.ח פּנ'זאַ—פּ 1. נע,עננ—פּז, ווו דער גאַנצער סכום ענגלישע ווערטער און פֿראַועס וואָס ער האָט צונויפֿגעקליבן איז אויסגעשטעלט געהאָרן אין טויזנט גרופּעס. נאָך ראָושעס טויט אין 1889 האָבן זײַנע ליטעראַרישע יורם דאָס דאָזיקע ביכל געהאַלטן אין איין פֿאַרגרעסערן און דערגאַנצן, בע עס אע אויסגעוואַקסן צו דעם וואָס עס אין הײַנט, איינס ון די פּאָפּולערסטע העלפֿביכער פֿאַר דער ענגלישער שפּראַך. ראָושעס אויפֿטו האָט זיך אַרויסגערען פֿאַר אַווי מציק, אַו ער האָט געפֿונען נאָכטוערס אע אַנדערע שפּראַכן. אין ייִדיש אין „דער אוצר פֿע דער ייִדישער שפּראַך! דאָס ערשטע בוך פֿת דעם מין.
קלאַסיפֿיקאַציע לויט באַגריפֿן
לויט דער קלאַסיפֿיציר-סיסטעם ואָס ווערט געניצט אין דעם „אוצר“ גייע ניט די ווערטער באַזונדער פֿאַר זיך, נאָר יעטוועדער וואָרט ווערט אַרײַנגעשטעלט אע אַ געריסער רופּע. בדרך משל קען מען זאָגן, אַן לויט אָט דער סיסטעם פֿון קלאַסיפֿיקאַציע אין אַ וואָרט נישט קיע פֿאַרוואָרלאָזטער ישם וואָס בלאָנקעט אַרום עלנט, אָן אייגענע. אַ וואָרט איו ווי אַ מיטגליד פֿון אַ משפּחה, און די משפּחה האָט אַ היים, ווו אַלע וואָס געהערן צו איר טוליען ויך איינס צום אַנדערן דען העלפֿן איינס דאָס אַנדערע.
ווי אַזוי געפֿינט מען אויס, צו וואָסער משפּחה אַ וואָרט געהער ? לויטן ב אַ ט ײַ ט אָדער לויט די כאַראַקטעריסטישע א י י ג נ ש אַ פֿ ט ן. לויטן באַטײַט : „באַנק“ איו אַ שטיק מעבל , אויף וועלכן מען זיצט , געהער עס צו דער משפּחה מ ע ב ל : „באָק“ אין אָבער אויך אַ פֿינאַנץ-אינסטיטוציע, בכן געהער עס אויך צו דער משפּחה ק אַ ס ע. לויט כאַראַקטעריסטישע אייעשאַפֿטן : אַ „מעסער“ אין שאַרף, אַ „שער“ אין שאַרף את אַ „קאָסע“ איו שאַרף, געהערן ויי אַלע צו איין משפּחה ש אַ ר פֿ ק י י ט. „ברויט“ עסט מען, „פֿלייש“ עסט מען את „קוגל“ עסט מען, געהערן זיי אַלע צו איין משפּחה ש פּ ײַ ז. אָבער מען קען טייל פֿע די דאָזיקע ווערטער אײַנגלידערן נאָך אע אַנדערע גרופּעס אויך. ווען אַ ייִד זאָגט : „דאָס אין מײַן ברויט“ מיינט ער אָפֿט מאָל ניט ברויט ממש, דאָס געבעקס וואָס הייסט ברויט, נאָר ער באַנוצט דאָס. וואָרט ברויט אע אַריבערגעטראָגענעם זינען את מיינט : „דאָס אין מײַן פּרנסה , פֿון דעם לעב איך“ : אין לויטן אַריבערגעטראָגענעם זינען געהער דאָס האָרט „ברויט“ צו דער גרופּע ה כ נ ס ה. אַ „מעסער“, האָבן מיר געזאָגט, אין ף, את דעריבער געהער עס צו דער משפּחה ש אַ ר פֿ ק י י ט. „מעסער“ אין אָבער אויך אַ מאָרדגעצײַג, ובכן געהער עס אויך צו דער משפּחה ו ו אָ פֿ ן, ווו עס געפֿינען זיך זײַנע קרובֿים, ווען אַפֿילו ווײַטע קרובים, ווי : „שווערד“, „חלף“, „שפע“, „שטילעט“ אאַו“וו. דער היוצא לט אע, אַן איין און
אַרײַנפֿיר צום „אוצר“
דאָס זעלביקע וואָרט קען לויט זײַן ערשטיקן באַטײַט געהערן צו אק דופע, לויט זע אַריבערגעטראָגענעם זינען אָדער אַבסטראַקטן באַטײַט צו אַ צוויטער גרופּע, לויט זײַנע כאַראַקטעריסטישע אייעשפֿק צו אַ דריטער גרופּע את אַסאָצשטיר צו אַ פֿערטער.
דאָס וואָס ס'אין דאָ געזאָגט געהאָרן וועע איינציקע ווערטער מלט אויך פֿאַר אַלע אַנדערע עלעמענטן פֿון דער שפּראַך : אידשמען, פֿראַועאָלאָגיע, ווערטלעך את שפּריכווערטער. די פֿראַזע „עס וואַרפֿט אים דאָס קדחת“ וועט איר געפֿינען אע דער דופע ק אַ ל ט ק י י ט, איר וועט זי אָבער אויך קענען געפֿינען אין דער גרופּע כּ ע ס, ווײַל אַ כּעסן וואַרפֿט עס אויך ווי אע קדחת. דאָס שפּריכוואָרט : „אַן דאָס מיידל קען ניט טאַנצן זאָגט זי, די קלעזמער קענען ניט שפּילן“ וועט איר געפֿינען אין דער דופע א ו מ פֿ ע יִ ק י י ט : איר וועט עס אָבער אויך קענען געפֿינען אע דער גרופּע ת י ר ו ץ, ווײַל דאָס זעלבע ווערטל קען געזאָגט ווערן וועגן איינער אָדער איינעם וואָס מל זיך אַרויסדרייען פֿת עפּעס מיט אַ תּירוץ. די רײַכקייט פֿון ייִדיש ווײַזט זיך ספּעציעל אַרויס אין דער צאָל טײַטש און בעטײַטע האָס ייִדן האָבן אַרײַנגעלייגט אע די ווערטער און אויסדרוקן פֿון זייער שפּראַך.
די סיסטעם גרופּעס אין „אוצר“
„דער אוצר פֿת דער דדישער שפּראַך“ אע אײַנגעטיילט אע גרופּעס, וואָס יעדערע האָט איר נאָמע, את זיי זײַנען אויסגעשטעלט לויט לויפֿיקע נומערן, פֿון 1 בין 620 א. אַ רשמה פֿון די אַלע גרופּעס אין געגעבן אויף וו' זאצבּ—ז1פבּ.
די וואָס זײַנען באַקאַנט מיט ראָזשעס ווערק את ווייסן, אַן דאָרטן זײַנען פֿאַראָ טרנט אַזתע גרופּעס, וועלן פֿרעגן : וואָס אע געוואָרן מיט די איבעריקע עטלעכע הונדערט דופּעס, צי זײַנען זיי דורכגעלאָע געוואָרן? דער ענטפֿער אין : נק, זיי זײַנען נישט דורכגעלאָזן געוואָרן, מערניט דער מאַטעריאַל אין איבערגרופּירט. ווען מיר זאָלן ניצן דעם פֿריִערדיקן משל קענען מיר זאָגן, אַן אַ טייל משפּחות זײַנען באַזעצט געוואָרן אין בשותּפֿותדיקע גרעסערע דירות.
צוליב וואָס דאָס אין געטאָן געוואָרן וועט דעם באַנוצער ווערן קלאָר פֿע דער ווײַטערדיקער אילוסטראַציע. דרך משפּחות, וואָס אַלע דרײַ האָבן זיי צו טאָן מיט שרעק, וווינען בײַ ראָושע אין באַזונדערע דירות. זי זײַנען : ש ר ע ק, פּ ח ד נ ו ת ש אָ נ ש ר ע ק. לאָגיש אע די צעטיילונג אַ באַרעכטיקטע. שרעק אין אמתע שרעק, ווען ס'אין דאָ פֿאַר וואָס זיך צו שרעקן : פּחדנות איז איבערגעטריבענע שרעק, אָדער שרעק אָן אַ רעאַלן גרונד—דער מענטש עקט זיך, ווײַל ער אע בטבֿע אַ שרעקעדיקער, אַ פּחדן : אָנשרעק אין שרעק וואָס ווערט אָנגעוואָרפֿן, כּדי יענעם איבערצושרעקן.
אָבער כאָטש לאָגש אין די צעטיילונג פֿת די דרײַ באַגריפֿן אַ באַרעכטיקטע האָט דער מחבר אײַנגעזען, אַי עס וועט זע פּראַקטשער ויי צו פֿאַראייניקן. סך אמתע שרעק, סך אימאַגינערע את סײַ אָנשרעק ווערן אויסגעדריקט אין ווערטער אָדער פֿראַזעס ווי : עס קלאַפּט אים אַ צאָן אין אַ צאָן, עס ציטערן אים הענט את פֿיס, אַ קאַלטער שווייס באַפֿאַלט אים, האָר את נעגל שטעלן זיך קאַשיער. דאָס האַרץ קלאַפּט אים ווי בײַ אַ גזלן, דער חיים טובים האָט זיך אים אָפּגעריסן את צענדלינגער אַנדערע. ווען שרעק, פּחדנות את אָנשרעק וואָלטן זיך געפֿינע, אַזר ר בע
אַרײַנפֿיר צום „אוצר“
ראָושע, אין באַזונדערע גרופּעס וואָלט אויסגעקומען אַרומצושיקן דעם בשוצער פֿת אק דופּע צו דער צווייטער. מיט פֿאַראייניקן די דרײַ באַדיפֿן אונטער איע גרופּע מײַדן מיר דאָס אויס, אוּן פֿאַר איינס גערינען מיר נאָך עפּעס : דער באַנוצער האָט אַלע דרײַ שאַטירונגע פֿע שרעק אויף איין אָרט, און דאָס מיינט, אַן ער האָט אַ ברייטערן אויסוואַל מאַטערשל , אַ מער אַרומנעמענדיקן : אין אים גרינגער זיך צו אָריענטירן און צו געפֿינען וואָס ער דאַרף. בײַ ראָזשע האָט מסתּמא דער דאָזיקער מאָטיוו ניט געהאַט אַזאָ ווערדע, מחמת אַפֿילו די נײַסטע באַאַרבעטוטען דבן אָן אַ שיעור ווינציקער פֿראַזעאָלאָגיע איידער אונדזער „אוצר' און קיין שפּריכווערטער זײַנען ביי ראָזשע כּמעט אין שנצן ניטאָ.
אָט דעם מעטאָד פֿע קאָנצענטראַציע האָבן מיר אָטערענדט בײַ האָר אַ סך קרובֿישע דופּעס וואָרט-מאַטערעל , וואָס האָבן זיך געלאָזט פֿאַראייניקן אָן שאָדן פֿאַר דער סיסטעם, און דער סך-הכּל איז, אַן מיר האָבן דעם מאַטעריאַל געגעבן ווינציקער צעברעקלט און מיר שפּאָרן את אַ היפּש ביסל פֿון יענע איבערשיקונגען, פֿת וועלכע ראָזשעס בוך לײַדט אַזוי שטאַרק.
פֿאַרשטייט זיך, אַן אין שנצן אויסמײַדן איבערשיקונגען אע אוממיגלעך אין אַ בוך פֿון דעם טיפּ ווי דער „אוצר“. פּונקט ווי ווערטער זײַנע צוליב די אָדער יענע טעמים פֿאַראייניקט אע משפּחות, אַזוי זײַנען פֿאַראַן משפּחות וואָס זײַנען אַזוי געקניפּט און געבונדן צווישן זיך, אַן זיי קענען מיט רעכט פֿאַררעכנט ווערן ווי מיטגלידער פֿת איין ש ! ט. אָט זײַנען לדוגמא אַזוינע גרופּעס : ג ו ט ה אַ ר צ י ק י י ט, פֿ ר ײַ ג י ב י ק י י ט, מ י ל ד ק י י ט, ה י ל ף, פֿ ר ײַ נ ד ש אַ פֿ ט, ל י ב ע אאַז“וו. אַפֿילו דאָס ניט-געניטע אויג קען זען די קרובישקייט צווע זיי. אע קען טרעפֿן, אַן אָט די קרובישקייט זאָל דעם באַטצער פֿאַרפֿירן, אַן אַנשטאָט צו זוכן דאָס וואָס ער דאַרף בײַ ג ו ט ה אַ ר צ י ק י י ט זאָל ער פֿאַרבלאָנדזשען צו פֿ ר ײַ נ ד ש אַ פֿ ט, אָדער פֿ ר ײַ ג י ב י ק י י ט. אָט דאָ קומען אונדו צו הילף די איבערשיקונגען. כּדי דער באַנוצער זאָל אָן איבעריקער צײַט-פֿאַרשרענדונג קענען פֿאַרריכטן זײַן טעות וועט ער אָפֿט אין אַ גרופּע געפֿינען אַ צוודרײַ ווערטער פֿון קרובישע גרופּעס און אָפּשקונגש צו זיי. ליתר חעוק דערמאָנש מיר צום סאַמע סוף פֿון אַ גרופּע אַלע דופּעס וואָס האָבן נאָר אַ וועלכע ס'אע קרובֿישע שײַכות צו דער געגעבענער דופע. די אינסטרוקציעס פֿאַרן באַנוצער, וואָס קומען באַלד נאָכן איצטיקן אַרײַנפֿיר (וו' ז11פבּ—עפ) וועלן אײַך דינג אויסלערנען די טעכניק פֿת גיין פֿע איע דופע צו דער צווייטער.
צו די גרופּעס לרט באַגריפֿן נעמט דער „אוצר“ אויך אַרק אַ צאָל פֿאַכגרופּעס את אַ צאָל וויסנשאַפֿטלעכע דופּעס. צו די פֿאַכרופּעס געהערן ש נ ײַ ד ע ר ײַ, ס ט אָ ל י ע ר ײַ, אַ ג ר י ק ו ל ט ו ר און אַנדערע. אין זיי וועט דער באַנוצער געפֿינען אין אַ לאָגש סדר אַלץ וואָס האָט אַ שײַכות צו די פֿאַכן. צו די וויסנשאַפֿטלעכע דופּעס געהערן מ אַ ט ע מ אַ ט י ק, אַ נ אַ ט אָ מ י ע, אַ ס ט ר אָ נ אָ מ י ע, כ ע מ י ע, ז אָ אָ ל אָ ג י ע און אַנדערע. מיר האָבן געפֿונען פֿאַר נייטיק אויף די דאָזיקע וויסנשאַפֿטלעכע ווערטער און אויסדרוקן צו לייגן מער אַכט איידער דאָס אין געטאָן אין פֿרעמדשפּראַכיקע ווערק פֿון דעם מין : אונדזערע ביזאיצטיקע ווערטערביכער זײַנען ניט קיין פֿולע, און ווען אַ ייִד וויל וויסן טערמינען פֿון אַ געריסן פֿאַך אָדער נעמען פֿון פֿייגל צי געוויקסן האָט ער כּמעט נישט וווּ צו זוכן. דאָס קען שטאַרק דינען אַפֿילו דעם פּראָפֿעסיאָנעלן שרײַבער. יעדער רופּע באַריפֿן פֿאַר זיך אין אײַנגעטיילט אין קאַטעגאָריעס, את דער סדר איז אַזאַ : סובסטאַנטיוון, ווערבן, אַדיעקטיוון, אינעריאַנטן (אַדווערבן, פּרעפּאָזיציעס, קאָניונקציעס,
אַרײַנפֿיר צום „אוצר“
אינטעריעקציעס) , פֿראַועאָלאָגיע, שפּריכווערטער. אין די קאַטעגאָריעס גופֿא זײַנען די ווערטער און פֿראַזעס אויסגעשטעלט ווי ווײַט מיגלעך אע אַ לאָגע סדר.
דער זעלביקער מעטאָד פֿון אויסמײַדן איבערחזרונגען, וואָס אין אָנגעווענדט געוואָרן בײַם צונויפֿשטעלן די גרופּעס לויט באַגריפֿן, אין אויך געניצט געוואָרן אע די גרופּעס עפֿא, את דאָס איו גערען אַ סגולה צו מאַכן דעם מאַטעריאַל מער איבערבליקלעך. מער פּרטים רעע דעם וועט איר געפֿינען אע די „אינסטרוקציעס פֿאַרן באַנוצער“ (זו' זזזפא—עפ) . פֿאַרבײַגייענדיק ווילט זיך אויך צוגעבן, אַן נאָר דורך אָט דער סיסטעם פֿון סיסטעמאַטיש דורכגעטראַכטע שפּאָרונגען איז מיגלעך גערען אַרײַנצופּרעסן אע אַ בוך פֿע טויזנט זײַטן דעם גאַנצן ריזיקן מאַטעריאַל וואָס איו אַרײַן אין „אוצר“.
אויסשפּראַך
בײַם אײַנגעשטעלטן שנג פֿון דער ייִדשער אָרטאָגראַפֿיע, ווו די העברעיִזמען ווערן אויסגעלייגט אויפֿן טראַדיצשנעלן שטייגער , אע ספּעציעל וויכטיק גערען אָנצוּווײַזן די אויסשפּראַך : דער „אוצר“ דאַרף דאָך דינען ניט נאָר דעם שרײַבער, נאָר אויך דעם ריידער פֿון ייִדיש. די העברעיִזמען זײַנען דעריבער אין גאַנצן טעקסט געזעצט מיט נקודות אונטערן באַטאָנטן טראַף : דאָס וויִוט אָן פֿאַר איינס אי דעם וואָקאַל פֿע דעם דאָזיקן טראַף, אי דעם אַקצענט פֿונעם וואָרט.
בײַ אַ סך אַנדערע ווערטער איז צוגעשטעלט אַן אַקצענט ( ' ) אויף צו ווײַון, וואָסער טראַף אין דעם ואָרט ס 'איו באַטאָט : אַ שטייגער „גוייִסקע“, „גוייִלע“. דער דאָויקער סימן איז, פֿאַרשטייט זיך, נאָר אַן אָנווײַז ארף דער ארסשפּראַך : בײַם שרײַבן דאָס וואָרט דאַרף מען דעם אַקצענט ניט שטעלן.
קוואַליפֿיצירונג פֿונעם שפּראַך-מאַטעריאַל
מיר רלן, האָבן מיר געזאָגט, האָבן אע אינעם דעם גאַנצן אינווענטאַר פֿון דער דדשער שפּראַך, אָבער עס איו קלאָר , אַן ניט בײַ אַלע געלעגנהייטן קען מען ניצן אַלע ווערטער את אויסדרוקן וואָס זײַנען שייך צום ענין. פֿון ייִדן וואָס זײַנען ניט מקפּיד אויף זייער לשון קענען מיר הערן „נאַכבאַר“ אָדער „וואַרום ?“ אָדער „אירגענד וועלכער“, אָבער דער וואָס וויל ריידן אָדער שרײַבן קאָרעקט ייִדש וועט די ווערטער ניט נשן, סײַדן ער וויל כאַראַקטערעית עמעצן וואָס איו נ י ט אָפּגעהיט אין זע שפּראַך. פֿאַר „פֿאַרשליסן“ אין פֿאַראַן אַ וואָרט „סוגר“, אָבער ס'אע אַ עבש וואָרט, את דעריבער וועט איר עס ניט ניצן אע אַ קאָרעקטן שמועס. „זשלאָב“ אויף אַ ניט-ייִד אין פֿון קלעזמער-לשון : איר וועט עס ניצן, אויב בכלל, אע נאָר אין אַ ספּעציעלער סיטואַציע. אָבער אין „אוצר' ווי אין אַן אינווענטאַר האָבן, פֿאַרשטייט זיך, די אַלע ווערטער געמוזט זײַן פֿאַרצייכנט, את אַזוי אין מיטן ווולשרן וואָרט „מוקערלע“ פֿאַר מוטער, מיטן אַרכאַיִש וואָרט „פֿראַלע“ פֿאַר באָבע, מיטן לאָקאַלן וואָרט „רעשען“ פֿאַר באַשליסן, מיטן הומאָריסטען שפּריכוואָרט „אַן מען רײַבט זיך אויס ווערט מען אַ שמאַטע“.
די זעלביקע פּראָבלעם שטייט אויך בנוגע דער גרויסער צאָל אַמעריקאַניומען וואָס האָבן פֿאַרפֿלייצט די „רעגעלע“ ייִדישע רידשפּראַך אין אַמעריקע את זיך טיילמך אַרײַנגעריסן אויך ארף
אַרײַנפֿיר צום „אוצר“
די העכערע שטאַפּלען פֿון אַמעריקאַנער ייִדיש. די ווערטער זײַנען אַרײַנגעשטעלט אע „אוצר', ווײַל ער דאַרף דאָך געבן אַ בילד פֿון דעם גאַנצן ייִדיע שפּראַך-אינווענטאַר, הגם דעם עסטן טייל פֿון די דאָזיקע ווערטער ניצט מען ניט אין קאָרעקטן ייִדיש.
צום ערשטן מאָל וועט דער בשוצער פֿונעם „אוצר“ געפֿינען טויזנטער ווערטער און אויסדרוקן ניט האָר קלאַסיפֿיצירט, נאָר אויך ק ו ו אַ ל י פֿ י צ י ר ט. בײַ טייל ווערטער אין בפֿירוש אָנגעריע (דורכן סימן ז) , אַן זיי ווערן ניט רעקאָמענדירט אין דער קולטורשפּראַך. אין אַנדערע פֿאַלן באַנועט זיך דער „אוצר“ מיט צוטיילן דאָס וואָרט אָדער דעם אויסדרוק צו אַ באַשטימטן קלאַס (אַמעריקאַניזם : שפּעט-לשון : קלעזמער-לשת : דיאַלעקטיש : עביסלשון אאַז“וו) , און לויט דעם „ווו דער חמר שטייט“ וועט שוין דער באַנוצער פֿונעם „אוצר“ אַליין באַשליסן, ווען ער קען יאָ און ווען ניט ניצן דעם געגעבענעם שפּראַך-עלעמענט. נאָך די „אינסטרוקציעס פֿאַרן באַטצער“ אין אויף ז' !עפ געגעבן אַ פּרטימדיקע אויפֿקלערונג וועגן דעם באַטײַט פֿון די פֿאַרשיידענע ראָי תּיבותן, קירצונגען און סימנים וואָס ווערן געניצט אע דעם „אוצר'.
דער „אוצר“ אין אַ העלפֿבוך
איר טאָרט קיין מאָל נישט אַרויסלאָזן פֿון אויג, אַן דער „אוצר“ אין אַ ה ע ל פֿ ב ו ך, ניט קיין לערנבוך. דער „אוצר“ דיקטירט נישט דעם באַנוצער, וואָסער וואָרט אָדער אויסדרוק צו ניצן. מערניט אין טייל פֿאַלן ושרנט ער אָדער ער גיט דיסקרעטע עצות, בדרך-בּלל גיט דער „אוצר“ בלויז דעם מאַטעריאַל , אַזוי ר דער פֿאַרבן-פֿאַבריקאַנט גיט עס דעם מאָלער. דער „אוצר“ פּרעזענטירט אַ סכום ווערטער און אויסדרוקן וואָס מיר פֿאַרמאָע אין ייִדיש אַרום דעם אָדער יענעם באַגריף. דעם אָפּקלײַב פֿת די ווערטער — וואָס און ווען יאָ צו ניצן, האָס און ווען ניט צו ניצן — דאָס לאָוט דער „אוצר“ איבער צום שפּראַך-חוש און צו דער שפּראַכוויסיקייט פֿונעם באַנוצער. אויב איר טרעפֿט אַ וואָרט וואָס אין אײַך אין שצן ניט באַקאַנט , אין בעסער עס ניט צו ניצן : פֿריִער דערפֿרעגט זיך. אָבער דעם שפּראַך-חש דאַרף מען אַנטוויקלען, די שפּראַכריסיקייט דאַרף מען אויסברייטערן, און דאָס קע מען דערדיכן דורך אַרבעטן מיטן „אוצר“.
לייענט דעם „אוצר“, שטודירט דעם „אוצר“. וואָס מער איר וועט זיך אין אים פֿאַרטיפֿן, אַלץ מער וועט איר באַנעמען דעם חן, די טרעפֿיקייט און די דדישקייט פֿע דער ייִדישער שפּראַך, אַלץ מער פֿרייד וועט איר האָבן פֿון די שאַפֿונגען אין דער דאָזיקער שפּראַך את אַלץ מער מײַסטער וועט איר ווערן אין ניצן אַליין אָט דעם ווונדערלעכן מכשיר.
ביבליאָגראַפֿיע
1. אייבעלסאָן, ד“ר האָול, הויפּט-רעדאַקטאָר, ענגליט-יידיטעס ענציעלאַפּעדיטעס ווערמערבוך, היברו פּאָבלישינג פּאַני, ניו-יאָרק, —1
בּ. אַלגעמיינע ענציקלאָפּעדיע, דובנאָוו-פֿאָנד, פּאַריז, באַנד 4-1, 1935
בּ. אַלפֿאַבעט, פֿ., „מאַטעריאַלן צו אַ אידיאָטיקאָן פֿון שטעטל פּיאָסק“, יודישע פֿילאָלאָגיע, 1, פֿאַרלאַג קולטור ליגע, וואַרשע, 1924
4. אַסטריאַב, אַל., עקספּערימענטאַלע געאָמעטריע, ייִדיש : מ. גאָראָכאָוו, מלוכה-פֿאַרלאַג פֿון אוקראַיִנע, קיִעוו, 1926
ש אָפּאַהאָשו, י., „חומש-ווערער“, יידישע שפּראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, !, 1, 1941
פּ. אָפּאָסאָשו, י., „פֿון מײַן לעקסיקאָן“, יודישע שפּראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, !, 2, 3, 4, 5, 6, 1941
ד. אַשכּנזי, שלמה, „אויס דעם פּאָריסאָווער פֿאָלקלאָר“, יידישע פֿילאָלאָגיע, בּ-6, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1934
8. באָא, ג., געוויקסן, טיילן 1, בּ, ייִדיש : א. גאָלאָמב, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1922
9. באַסטאָמסקי, ש., בעם קוואַל, פֿאַרלאַג די נײַע ייִדישע פֿאָלקסשול, ווילנע, 1920
16. בורטיאַנסקי, י., דאָס נעיייקס און זײַנע ניצן, פֿ“ג קולטור-ליגע, קיִעוו, 1929
11. ביבער, ישׂראל, זאָאָלאָגיע, טייל 1 : אָנשדרהדיקע, טייל 2 : שדרהדיקע, פֿאַרלאַג „פֿרײַנד פֿון דער ייִד' גימנאַזיע בײַם צב“ק“, ווילנע, 1934
12. ביבער, ישראל, אַנאַטאָמיע ג פֿיזיאָלאָגיע אין היגיענע פֿון מענטש, פֿ“ג צישאָ, ווילנע, 1940
15. ביבער, ישראל, פֿרילינג (באָפּאַניק), י. כמורנער-פֿאָנד, וואַרשע, 1936
14. ביבער, ישראל, אילוסטרירטער קאַטאַלאָג פֿון נאַטורוויסנשאַפֿטלעכן מוזיי און בואָיווינקל אין דער יודישער גימנאַזיע בײַם צב“ק אין ווילנע, ווילנע, 1939
15. ביילין, ש., „פֿאַרגלײַכענישן“, שריפֿטן, ז, קאַטעדרע פֿאַר דער ייִדישער קולטור בײַ דער אַלאוקראַיִנישער וויסנשאַפֿטלעכער אַקאַדעמיע, קיִעוו, 1928
16. ביילין, ש., „אַנעקדאָטן, רעדנסאַרטן, גלײַכווערטלעך, שפּריכווערטער“, צעטטריפֿע, !!-ן!!, איגווײַסקולט, מינסק, —19
17. בירנבוים, שלמה, פראַקטישע גראַמאַטיק דער יידישען שפּראַנע, ווין, 1915 (1919)
18. בירנבוים, שלמה, „אַ ביסל טערמינען פֿון דער לופֿרמלחמה“, יידישע שפּראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, !, 5, 6, 1941
19. בן-אורי, א., יודיש-העברעאיש ווערטערבוך, פֿאַרלאַג „ספֿר“, וואַרשע, 1935
ש. בערנשטיין, איגנאַץ, יודישע טפּריכייערעער אין רעדנסאַרטן, וואַרשע, תּרס“ח
!2. גאָלאָמב, א., וואַסער-געוויקסן, צענטראַלע ייִדישע שול-אָרגאַניזאַציע, ווילנע, 192
ע. גאָלאָמב, צבֿי-ניסן, מלים בלשיני, העברעאיש-אידיטעס ווערטערבוך, ווילנע, 1910
23. גאָלאָמב, צבי ניסן, מליס בלשוני, העברעאיטיאידיטעס ווערטערבוך, ווילנע, 1910
24. גולנפּול, עקיבֿא, לקסיקון הפֿולקלורי העברי, קאַונאַס-גיו-יאָרק
ע. גיליגיטש, י., אונזער פֿלאָרע, טייל 1 : ביימער און קוסטעס, צישאָ, ווילגע, 1923
אַר. גראָמב, מ., „גאַסן-און-הויף-רעקלאַמע“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿין ייוואָ, !!!, ווילגע, 1929
זבּ. גרונוואַלד, מ., „שפּריכווערטער און רערלעך פֿון דוקלע (מיטן-גאַליציע)“, יידישע שפּראַך, ייִראָ, ניו-יאָרק, ע!, 1, 4—1
אַר. גרזובֿסקי, יהודה, ילין, דוד, המלון העברי, הוצאת דבֿיר, תּל-אכֿיבֿ
ע. גרינבוים, ה., „ווערטער אויף שאָגן“, פֿילאָלאָגישע טריפֿען פֿון יוויאָ, ! (לאַנדוי-בוך), ווילנע, 1926
א. דושמאַן, ל., „פֿאַך-לשונות : 1. פֿון קצבֿים-לשון, בּ. קלעזמער-לשון, 3. שערער-לשון“, צעמשריפֿט, !, !!-!נ!, אינווײַסקולט, מינסק, ע19-ע19
31. דייווידסאָן, לייבוש, „אַ בניטל שפּריכווערטער פֿון פּוילן, יודישע שפראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, !!ע, 1947
32. דרוּיאַנאַוו, א., ייִדישע ווערטעלעך און רדנסאַרטן“,יובילעאיס-אייסגאַבע פֿרענד, נומ' 37, 40, 41, 1912
בּבּ. האָפֿמאַן, ב., אַסטראָנאָמיע, עדיוקיישאָנאַל קאָמ' פֿון אַרבעטער-רינג, ניו-יאָרק, 1913
א. האָפֿשטיין, ד., שאַמעס, פֿ., מעאָריע פֿון ליעעראַמיר. פּאָעטיק, מלוכה-פֿאַרלאַג פֿון אוקראַיִנע, כאַרקאָוו, 1930
35. האַרקאַווי, אַלכּסנדר, יודיש-ענגליש-העברעאישער ווערמערביך, ניו-יאָרק, 1925
אַר. הימאַן, הרבֿ אַהרן, אוצר דברי חכמים ופּתגמיהמ, הוצאת דבֿיר, תּל-אבֿיבֿ, תּרצ“ד
דבּ. הערש, ל., „אַ פּעקל ווערטער און אויסדרוקן פֿון פּילווישיק“, יודישע שפראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, ע!, בּ, 1944
58. וו., מ., „פֿון די לעקסיקאָלאָגישע זאַמלונגען פֿון ווילנער לערערסעמינאַר“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון יווואָ, ! (אָנדוי-בוך), וולנע, 1926
מ י מ ל י אָ ג ר אַ פֿ י ע
59. וואַכשטיין, ד“ר בערנהאַרד, „די אויסברייטערונג פֿון איגנאַץ בערנשרינס לעבנסווערק“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון יווואָ, ז, !!, ווילנע, 1926, 1928
40. ווײַנבערג, י., „אַ פּעקל ווערטער פֿון דער אַלטער קראָקע“, יידישע טפּראַו, ייוואָ, ניו-יאָרק !!, 1, 1942
41. ווטנרײַך, ד“ר מאַקס, „דאָס קורלענדער ייִדיש“, שטאַפּלען, פֿאַרלאַג וואָסטאָק, בערלין, 1923
42. ווטנרײַך, ד“ר מאַקס, „טרבן : אַ לעקסיקאָלאָגישער עטיוד“, צטסשריפֿע, !, אינווײַסקולט, מינסק, 1926
45. ווטנרײַך, ד“ר מאַקס, „מעגן די דײַטשישע עלעמענטן אין ייִדיש“, צעמטריפֿע, !ם-!!!, אינווײַסקולט, מינסק, 1928
44. ווינטער, שמואל, „קאָרטנשפּראַך“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון ייוואָ, ! (לאַנדוי-בוך), ווילנע, 1926
45. ווינטער, שמואל, „צו דער טערמינאָלאָגיע פֿון מלאָכות“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון ייוואָ, !ן, ווילנע, —19
46. ווינטער, שמואל, „פּרוּוו פֿון אַ וולאָצלאַווקער אידיאָטיקאָן“, יידיש פֿאַר אַלע, !!, 12, ייִוואָ, ווילנע, 1939
47. ווינער, מ., „די ראָלנע) פֿון שפּראַכפֿאָלקלאָר אין דער ייִדישער ליטעראַטור“, שריפֿטן, !, קאַטעדרע פֿאַר דער ייִדישער קולטור בײַ דער אַלאוקראַיִנישער וויסנשאַפֿטלעכער אַקאַדעמיע, קיִעוו, 1928
48. ווסיעסוויאַטסקי, ב. וו., באָטאַניק, לערנבוך פֿאַר דער מיטלשול, 6-5 לערניאָר, מלוכה-פֿאַרלאַג פֿאַר נאַצ' מינד'
אין אוסס“ר, כאַרקאָוו-קיִעוו, 1933
49. זאַבלודאָווסקי, מרדכי, געאָמעטריע, פֿ“ג קולטור-ליגע, ביאַליסטאָק, 1919
50. זאַרעצקי, א., גאָדינער, ש., דוואָרקין, י., „טערמינאָלאָגישער מאַטעריאַל“, יודיש, האָלקס-קאָמיסאַריאַט פֿאַר בילדונג אוסס“ר, כאַרקאָוו, 1923
51. זאַרעצקי, א., פּראַקטישע גראַמאַטיק, פֿאַרלאַג שול און בוך, מאָסקווע, 1927
52. זלאָטניק, ישעיה, חומש-פֿאָלקלאָר, וואַרשע, 1937
53. טויב, ישעיה, „מאַטעריאַלן צו אַן אידיאָטיקאָן פֿון לויוויטש“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון ייוואָ, !!י, ווילנע, 1929
54. טויבש, לייבל, תּלמודישע עלעמענטן אינס יודיטן שפריכוואָרט, ווין, תּרפֿ“ח
55. טערמינאָלאָגיע פֿון פֿיזיק, נסעפאַראַט פֿון זשורנאַל) נײַע שול, ווילנע, אָקטאָבער, 1920
56. טערמינאָלאָגיע פֿון כעמיע, נסעפּאַראַט פֿון זשורנאַל) נײַע שול, ווילנע, נאָוועמבער-דעצעמבער, 1920
57. טערמינאָלאָגיע פֿון געאָמעטריע און טריגאָנאָמעטריע, נסעפּאַראַט פֿון זשורנאַל) נײַע שול, ווילנע, יאַנואַר, 1921
58. „טערמינאָלאָגיע פֿאַר מעטאַלורגיע“, יודישע שפּראַך, קיִעוו, ג' 22-21, 1930
59. טריוואַקס, י., „די ייִדישע זשאַרגאָנען“ (גנבֿים-, כּלי-זמר- און בעל-עגלה-זשאַרגאָנען), בע אונדז יודען, פֿאַרלאַג פּנחס גראַובאַרד, וואַרשע, 1923
60. יאָפֿע, יודאַ א., „דער סלאַווישער עלעמענט אין ייִדיש“, פּנקס, !, אַרעריקאַנער סעקציע פֿון ייִדישן וויסנשאַפֿטלעכן אינסטיטוט, ניו-יאָרק, 1928-1927
61. יאַרמאָלינסקי, ד“ר אַבֿרהם, „אַ צושטײַער צום ייִדישן וואָרט-אוצר“, פּנקס, !!, אַמעריקאַנער סעקציע פֿון ייִדישן וויסנשאַפֿטלעכן אינסטיטוט, ניו-יאָרק, 192
62. יונג און יונג, דער קליינער געאָמעטער, ייִדיש : אל. אָלשוואַנגער, פֿאַרלאַג וואָסטאָק, דרעזדן, 1921
63. „יורידישע טערמינאָלאָגיע“, יידישע טערמינאָלאָגיע, !, אינווײַסקולט, מינסק, 1926
64. יודיש פֿאַר אַלע, !-!ן, 14-1, ייִוואָ, ווילנע, 1939-1938
65. כּץ, י., „טערמינאָלאָגיע פֿון סטאָליערײַ“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון ייוואָ, ! (לאַנדוי-בוך), ווילנע, 1926
א. כּץ, שלום, פֿון פֿאָלקסמויל, שפּריכווערטער, פֿאַרלאַג „טאָראָנטאָ“, טאָראָנטאָ, 1940
67. כראַפּקאָווסקי, ז., „פֿאָלקלאָר-זאַמלונג“, צעטטריפֿט, !, !!-ן!!, אינווײַסקולט, מינסק, 192-1926
68. לאַנגער יצחק-שמעון, „ווערטער פֿון קעלץ“, יידישע שפּראַך, ייִראָ, ניו-יאָרק ע, 3, 1945
69. לאַנדוי, ד“ר אַלפֿרעד, „הוספֿות און באַמערקונגען צו דער ייִדישער פֿילאָלאָגיע“, 3-1, יידישע פֿילאָלאָגיע, 6-4, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1924
70. לאַנדוי, ד“ר אַלפֿרעד, „מלואים צו מ. ווײַנרײַכס שטאַפּלען“, יידישע פֿילאָלאָגיע, 1, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1924
71. לאַנדוי, ד“ר אַלפֿרעד, „באַרערקונגען צום ייִדישן פֿאָלקלאָר“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון ייוואָ, ! (לאַנדוי-בוך), ווילנע, 1926
בּד. לאַנדוי, ד“ר אַלפֿרעד, „די סלאַווישע עלעמענטן און השפּעות אין ייִדיש“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון יווואָ, , !ן!, ווילנע, 1929-1928
73. לייבל, דניאל, „אַ ביסל מאַטעריאַל צו אַ ייִדישן ווערטערבוך“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון יווואָ, ! (לאַנדוי-בוך), ווילנע, 1926
74. לייבל, דניאל, „עטימאָלאָגישע נאָטיצן“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון יווואַ, |ר|ר|ר, ווילנע 1929
75. ליפֿשיץ, י. מ., יודעשירוסישער ווערטער-בוך, זשיטאָמיר, 1876
76. לעבעדינצעוו, ק. פֿ., אַלגעברע, ייִדיש : מ. ספּיוואַק, אַלאוקראַיִנישער מלוכה-פֿאַרלאַג, קיִעוו, 1923
77. לעהמאַן, שמואל, „גנבֿים און גנבֿה“, בע אונן יודען, פֿאַרלאַג פּנחס גראַובאַרד, וואַרשע, 1923
78. לעהמאַן, שמואל, „די קינדערוועלט“, בע אונז יידען, פֿאַרלאַג פּנחס גראַובאַרד, וואַרשע, 1923
מימליאָגראַפֿיע
79. לעהרער, לייבוש, „פֿון פּוילישן דיאַלעקט“, יידישע שפּראַך, ייִראָ, ניו-יאָרק, !!, 2, 5, 6, 1942 . !!ן, 1-בּ, 6-4, 1943
80. לעמאַן, י., פֿון אַלכעמיע ביז אַטאָם-פֿיזיק, ייִדיש : ג. אַלטשול, פֿ“ג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1929
81. לערער, משה, „מאַטעריאַלן פֿאַר אַ כעלעמער אידיאָטיקאָן“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון יויואָ, ! (לאַנדוי-בוך), ווילנע, 1926
82. לערער, משה, „פֿון פּויליש-ייִדישן ווערטער-אוצר“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון ייוואָ, !י, ווילנע, 1928
83. מאַב, א., פּאָליטיש-עקאָנאָמיש ווערטערבוך, פֿאַרלאַג פּאָליס-עק-וויס, וואַרשע, 1930
84. מאַהלער, ד“ר רפֿאל, „ייִדיש אין סאַנץ“, יודישע שפּראַך, ייִראָ, ניו-יאָרק, ע!, 6-3, 1946
85. „מאַטעמאַטיק : 1. אַריטמעטיק ; בּ. אַלגעברע“, ייִדיש : א. זאַרעצקי, פֿאַלקס-ענציקלאָפּעדיע, ייִדסעקציע, קיִעוו, 1921
86. „מאַטעמאַטישע טערמינאָלאָגיע-', יודישע טערמינאָלאָגיע, 2, ייִדישער אָפּטייל, אינסטיטוט פֿאַר ווײַסרוסלענדישער קולטור, מינסק, 6א1
87. מאַליניאַק, פֿישל, „ווערטער און אויסדרוקן פֿון ברעזשין“, יידישע שפּראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, ע!, בּ, 1944
88. מאַרגאָשעס, יוסף, אידישע פֿאָלקסוועדטלעך, פֿאַרלאַג „די צײַט“, ניו-יאָרק, 1921
89. מאַרק, יודל, „ייִדישע אַנגליציזמען“, יאָרבוך פֿון אַמאָפּטייל, !, ייִראָ, ניו-יאָרק, 1938
90. מאַרק, יודל, „אַ זאַמלונג פֿאָלעספֿאַרגלײַכן“, יודישע שפּראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, ע, 6-4, 1945
91. מאַרק, מענדל, „דערגאַנצונגען צו דער זאַמלונג פֿאָלקספֿאַרגלײַכן“, יידישע שפּראַך, ייִראָ, ניו-יאָרק, !ע, 6-3, 946 1
92. מאַרק, מענדל, „אָפֿטסטע פֿאַרגלײַך-אָביעקטן“, יודישע שפּראַך, ייִראָ, ניו-יאָרק, !!ע, 1947
93. מילער, ש., „חומש-ווערטלעך“, יודישע שפּראַך, ייִראָ, ניו-יאָרק, !, 6, 1941
94. מעריסאָן, י. א., די פֿיזיאָלאָגיע פֿון מענטשן, בילדונגס-קאָמיעט פֿון אַרב-'רינג, ניו-יאָרק, 1925
95. נאָבל, ד“ר שלמה, חומש-טעטש, ייִראָ, ניו-יאָרק, 1943
96. נאָבל, ד“ר שלמה, „ײַטש-ווערטער“, יודישע שפּראַך, ייִראָ, ניו-יאָרק, !!ז, 3, 1943
97. סאָקאָלאָווסקי, מ., באָטאַניק, ייִדיש : ל. פּרוסמאַן און י. שטשופּאַק, צענטראַלער פֿאַלאַג פֿאַר די פֿעלקער פֿון פֿסס“ר, קיִעוו, 1928
א. סלוצקי, ב., „דער לעקסיקאָן פֿון מענער-שנײַדערײַ“, צײַטשריפֿט, !, אינווײַסקולט, מינסק, 1926
99. סלוצקי, ב., „טערמינאָלאָגיע פֿון קרעדיט-קאָאָפּעראַציע“, די יידישע שפּראַך, קיִער, נ' 13, 14, 1929
—1. ספּיוואַק, ד“ר חיים און יהואָש, אידיש ווערסערביך, פֿאַרלאַג יהואָש, ניו-שרק, 1911
101. ספּיוואַק, ד“ר ח., „דער קאָפּ אין ייִדיש“, צטטטריפֿע, !, אינרײַסקולט, מינסק, 1926
102. ספּיוואַק, ד“ר חיים, „אַלע און נײַע ווערטער אין יהואָשעס ייִדישן חומש“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון ייייאָ, !ן, ווילנע, 1928
103. עלזעט, יהודה, „אידיאָטיזמען“, בײַ אונז יודען, פֿאַרלאַג פּנחס גראַובאַרד, וואַרשע, 1923
104. עלזעט, יהודה, דער וואונדער-אוצך פֿון דער יודישער שפּראַך, 1. דאָס דאַווענען, בּ. מלאָכות און בעלי-מלאָכות, 3. ייִדישע מאכלים, 4. דער מענטשלעכער קערפּער, וואַרשע, תּרע“ה-תּר“פּ
105. פּימענאָוואַ, ע., נאַיעס, קאָאָפּ' פֿ“ג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1930
106. פּיראָזשניקאָוו, י., אידישע שפּריכווערטער, ווילנע, תרס“ח
107. פּערעפֿערקאָריטש, נ., העברייאיזמען אין אידיש, ריגע, ע19
108. פּרילוצקי, נח, דאָס געוועמ, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1923
109. פּרילוצקי, נח, מאַמע-לט ון, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1924
110. פּרילוצקי, נח, „שפּעט-לשון“, יודישע פֿילאָלאָגיע, 6-1, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1924
111. פּרילוצקי, נח, לעהמאַן, שמואל, „ייִדישע שפּריכווערטער, גלײַכווערטלעך, רעדנסאַרטן און צונעמענישן וועגן לענדער, געגנטן, שטעט און שטעטלעך“, נח פּרילוצקיס זאַמלביכער פֿאַר יידישן פֿאָלקלאָר, פֿילאָלאָגיע און קולעור-נעטינטע, !, נײַער פֿאַרלאַג, וואַרשע, 1912
112. פּרילוצקי, נח, לעהמאַן, שמואל, אַרביוו פֿאַר יודישער שפּראַכוויסנטאַפֿט, ליטעראַטור-פֿאָרשונג און עטנאָלאָגיע, נײַער פֿאַרלאַג, וואַרשע, 1933-1926
113. „פֿון פֿאָלקסמויל“, די יודישע שפּראַך, קאַטעדרע פֿאַר ייִדישער קולטור פֿון דער אוקראַיִנישער וויסנשאַפֿטלעכער אַקאַדעמיע, קיִער, נ' 1, 2, 4-3, 6-5, 1927 ; נ' 12-11, 192 ז נ' 15, 16, 18-17, 1929
114. צוזמער, מ. יאַ., זאָאָלאָגיע, מלוכה-פֿאַרלאַג פֿאַר די נאַציאָנאַלע מינדערהייטן אינ אוסס“ר, קיִער, 1936
115. קאָזאַקעוויטש, ה., „נאָמענקלאַטור פֿון פֿויגלען“, די יידישע שפּראַך, קיִעוו, 6-5, 1927 ; 12-11, 1927
116. קאַנטאָראָוויסש, פֿ., פֿרעמדווערסער-בון, וואַרשע (ז)
117. קאָסאָרער, מ., „מלחמה-טערמינאָלאָגיע אין אונדזערע צײַטונגען“, יידישע שפּראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, !, 1, 1941
118. קאָפּעלקין, וו., צינגער, א. זאָאָלאָגיע, אוקראַיִנישער מלוכה-פֿאַרלאַג, קיִעוו, 1923
מ י מ ל י אָ ג ר אַ פֿ י ע
119. קאָראָבינע, ל. ד., פּאַוולאָווע, נ. מ., יאַקאָרלער, וו., זאָאָלאָגיע, צענטראַלער פֿעלקער-פֿאַרלאַג פֿון פֿסס“ר, כאַרקאָוו, ע19
.12. קוויטני, י., „רעדנסאַרטן מיט האַנע און אירע טיילן“, ט ריפֿען, !, קאַטעדרע פֿאַר דער ייִדישער קולטור בײַ דער אַלאוקראַיִנישער וויסנשאַפֿטלעכער אַקאַדעמיע, קיִעוו, 192
121. קלמנאָורא, ז., „דער ייִדישער דיאַלעקט אין קורלאַנד“, פֿילאָלאָגישע שריפֿטן פֿון ייוואָ, ! (לאַנדוי-בוד), ווילנע, 1926
122. קראָגיאַנס, וו. ט., גראָדליניקע סריגאָנאָמעסריע, ייִדיש : ש. דאָלגינאָוו, צענטראַלער פֿעלקער-פֿאַרלאַג פֿון פֿסס“ר, מאָסקווע, —19
ען. קרישטאָל, ס. ב., „די פֿאַך-טערמינאָאָגיע פֿון אַ שוסטער“, צעטט ריפֿט, !!-!!ן, אינווײַסקולט, מינסק, 1928
124. ראָזען, י. בער, „אַ זאַמלונג אידיאָמאַטישע אויסדרוקן“, יידישע שפּראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, !ע, 6-3, 1946
125. ראָזענצווײַג, יעקבֿ, „פּיאָסקער ברכות און קללות“, יידישע פֿילאָלאָגיע, 2, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1924
126. ראָכקינד, ס., שקליאַר, ה., יודיט-ריסיטער ווערטערבוך, וויסנשאַפֿט-אַקאַדעמיע פֿון ווסס“ר, מינסק, 1940
127. רבֿניצקי, י. ח., ביאַליק, ח. נ., ספֿר המטלים והפ'עגמיפ, הוצאת דבֿיר, תּל-אָבֿיבֿ-בערלין, תּרפּ“ד
128. רובינשטיין, שמואל, „שפּריכווערטער און רעדנסאַרטן“, פֿילאָלאָגישע ט ריפֿען פֿון ייוואָ, ! (לאַנדוי-בוך), ווילגע, 1926
101. רובינשטיין, שמואל, טריפֿען פֿון אַ יידישן פֿאָלקלאָריסט, יובֿל-קאָמיטעט, ווילנע, 1938
130. ריבֿקינד, יצחק, דער קאַמף קעגן אַזאַרטשפּילן בע יידן, ייִוואָ, ניו-יאָרק, 1946
131. שווייד, מאַרק, „אַקטיאָרן-שפּראַך“, פנקס, !, אַמעריקאַנער סעקציע פֿון ייִדישן וויסנשאַפֿטלעכן אינסטיטוט, ניו-יאָרק, 1928-1927
132. שמײַל, פּהאָפֿ' אָטאָ, באָטאַניק, מאָסקווע, 1920
133. שמײַל, פּראָפֿ' אָטאָ, דער מענעש (אַנאַטאָמיע), ייִדיש : ז. רייזען, פֿאַרלאַג ש. שרעבערק, ווילנע, 1921
134. שמײַל, פּראַפֿ' אָטאָ, זאָאָלאָגיע, ייִדיש : ד“ר איסעל, פֿ“ג ב. קלעצקין, ווילנע, 1924
135. שפּיגעל, שמעון, „דער ייִדישער וואָרראוצר“, בע אונז יידען, פֿאַרלאַג פּנחס גראַובאַרד, וואַרשע, 1923
136. שפּירן, צבֿי, „די ראָלע פֿון נעמען אין אונדזער מאַמע-לשון“, פֿילאָלאָגישע טריפֿען פֿון יווואָ, !ן, ווילנע, 1928
137. „שפּריכווערטער וואָס ס'איז כּדאַי צו ניצן“, יידישע שפּראַך, ייִוואָ, ניו-יאָרק, !, 6, 1941 ; !ן, 1, 2, 3, 5, 6, 1942 !!ן, 1-בּ, 3, 6-4, 1943 ז ע!, 2, 6-3, 1944 , ע, 3, 1945
138. שקליאַר, ג., „ייִדיש-ווײַסרוסישע שפּראַכלעכע פּאַראַלעלן“, לינגיייסעישע זאַמלונג, !, אינווײַסקולט, מינסק, 1933
139. שקליאַר, ה., „די סאָוועטישע נײַבילדונגען אין ייִדיש“, לינגוויססישע זאַמלונג, !., ווײַסרוסישע וויסנשאַפֿטלעכע אַקאַדעמיע, מינסק, 1934
140. שרפֿשטין צבֿי, אוצר המלים והניבים, הוצאת שילה, תּל-אָבֿיבֿ, תּרצ“ט
141. תּורה, נביאים וכתיביע, ייִדיש : יהואָש, יהואָש-פֿאַרלאַג געזעלשאַפֿט, ניו-יאָרק, תּש“א
דער סדר פֿון די גרופּעס לויט באַגריפן
2. ניט-זיין
. מאָשות, מאַטעריע . אוממאָשות, גייסט 5. סוביעקטיווקייט 6. אָביעקטיווקייט צושטאַנד
פֿאַרמערוט א. פֿאַרמינערוט איבערבלײַב 28. איינמיניקייט 29. פֿאַרשיידנמיניקייט 80. פֿאַרבינדוט 81. אויפֿבינדוט
8. שײַכות
9. אומשיִיכות . זעלביקייט , ענלעכקייט היפּוך
אַנדערשקייט . אָריגינאַל , מאָדעל . אימיטאַציע , קאָפּיע 15. פּאַסיקייט אומפּאַסיקייט . צאָל , מאָס , מדרגה 18. גליִכווערטיקייט אומגלעכווערטיקייט 20. גרויסקייט 21. קליינקייט 22. מיטלקייט 28. סופּעריאָריטעט אינפֿעריאָריטעט
82. גאַנצקייט, אַלצקייט ע. אומגאַנצקייט 84. טייל
35. קאָמפּאָנענט , אינשליסוט 36. פֿרעמדקערפּער, אויסשליסוט 87. אָרדענוט
38. אומאָרדעטט 39. פאַרדעמ(די)קייט —. נאָכדעמ(די)קייט 41. אָנהייב
42. מיטן
. ענד , פֿאַרענדיקוע —. אומפֿאַרענדיקונג המך
. הפֿסקה, אָפּשטעל זאַמלוע
מ. צעשפּרייטוט
דער סדר פֿון די גרופּעס לויט מאַגריפֿן
קלאַס
50. אַלגעמיינקייט באַזונדערקייט 52. נאָרמע , מינהג 58. אויסנעם
מאַטעמאַטיק 55. מעסטונג
א. ווליקייט
57. אינסיקייט
58. צוויייִקייט
59. דריִייִקייט
60. פֿיריקייט
. פֿינף , זעקס אאַז“ר 62. האַלבקייט
א. באַ(ג)לייטונג
א. איבערחזרוט 65. מערצאָליקייט א. קליינצאָליקייט 67. גרויסצאָליקייט א. אומענדלעכקייט 69. צײַט
70. צייטאָפּשניט
71. ציִיטמעסטונג 72. אַנאַכראָניזם
73. לאַנגדויערדיקייט , אייביקייט 74. קורצדויערדיקייט , ציִטוויִליקייט
. פֿאַרגאַנגענקייט , אַלטקייט 76. איצטיקייט
קומעדיקייט 78. איינציִטיקייט 79. קיינמאָל(י)קייט 80. אַלטקייט
81. ניִיקייט
82. טאָג
א. נאַכט
84. יועקייט
85. פֿוליעריקייט א. עלטער
87 פֿריִיִקייט
א. שפּעטיקייט
89. ציִיטיקייט
90. אומציִטיקייט 91. אָפֿטקייט
ש. זעלטנקייט
93. שיטי
94. אומקער
א. חילוף
97. ביִיטערדיקייט 98. אומביִטעוודיקייט 99. געשעעניש, צופֿאַל 100. באַשערטקייט 101. סיבה
דער מדר פֿון די גרופּעס לויט מאַגריפֿן
רעזולטאַט 108. אַטריבוציע או . קראַפֿט
אומקראַפֿט או . שאַפֿונג
107. צעשטערונג —1. געשפּרייט , אָרט —1. געגנט
. פּאָזיציע , סאָיבֿה 1 1 ו. בוייִקייט , באַזעצוט 12 1. אַוועקזסיִקייט , באַזעטיקוט געבך
18 וא. הויזמאָלערך 14 1. ווויעט
מעבל , סטאָליערײַ 6 1 1. אינרוינער 7 1 1. גרויספֿאַרנעם קליינפֿאַרנעם 19 1 . ווײַטקייט
נאָענטקייט אינטערוואַל 1. שיכט
פֿאָדעם
124. הויכקייט
125. נידעריקייט 126 . טיפֿקייט
127. ניט-טיפֿקייט
128. שפּיץ
129 . דנאָ
ווערטיקאַלקייט 131. האָריזאָנטאַלקייט 182 . העטיקייט 188. אָנשפּאַר פּאַראַלעלקייט 185. איבערדרייוט 186. דרויסנדיקייט 187. אינעווייניקייט באַדעקוט 189 . אונטערלייגוט 140. מחיצה
141 . אַרומצוימוט 142 . אַרומליניע ברעג
—1 . גרענעץ
פֿאָרנטקייט —ו. הינטנקייט 147. זעטיקייט 148. אַנטקעגנדיקייט רעכטקייט —1 . לינקייט
פֿאָרעם, סימעטריע אומפֿאָרעם , אַסימעטריע או. גלײַכקייט —1 . קרומקייט , משופּעקייט
דער סדר פֿון די גרופּעס לויט מאַגריפֿן
55 1. ווינקלדיקייט או . קרײַזיקייט , קויליקייט געריקלטקייט בולטקייט
אויסגעהוילטקייט . שאַרפֿקייט , שפּיציקייט טעמפּקייט
גלאַטקייט
א 1 . אומגלאַטקייט געקנייטשטקייט אָפֿנקייט , עפֿענער . פֿאַרמאַכטקייט , פֿאַרמאַכער 88 1 . באַוועגונג
69 1 . אומבאַוועגונג גיין, פֿאָרן אאַז“וו איבערגאַט
איבערטראָג פֿערד-אודראָגן אײַזנבאַן
175. אויטאָ
76 1. שיף
(אַ)עראָפּלאַן 178. וועג
179. ריכטוט
181. פּראָגרעסיע
182 . רעגרעסיע —1. אימפּולס , שטויס , קלאַפּ 184. ציִונג, אַרויסציִוט 185 . צוציִונג
186 . אָפּשטויסונג . אָנקום , דערנענטערונג, דערשײַנונג —1. אָפּגאַנג, דערריִטערונג, פֿאַרשווינדונג 189. אַרײַנגאַנג
או . אַרויסקום אַריִנטו
אַרויסשטויס 194. דורכגאַנג
195. אַרויפֿשטײַג א 1 . אַראָפּשטעג 197 . הייבונג
198 . נידערוע
199. שפּרונג
—2. טונק
201. דרייונג, צירקולירוט 2. וויגוע, וויברירונג 208. וועלט , ערד —2. געאָלאָגיע , בערגערײַ מעטאַל-באַאַרבעטונג —2. שווערקייט , וואָג
דער -יר פּון די גרו-ע- לויט מאַגריפּן
207. לײַכטקייט —2. האַפֿטיקייט 209. אומהאַפֿטיקייט 210. געדיכטקייט 1 21. שיטערקייט 212. האַרטקייט 213. ווייכקייט 214. עלאַסטישקייט 215. רעבוע
מאָלוט
7 21. שמעלצונג, מעטאַלורגיע 218. כעמיע
. לופֿט , ווינט סש. גאַז
221. אייל
2. שוים
223. נאַסקייט , וואַסער .ש. טרוקנקייט 225. יאָשה
226. געוואַסער זש. זומפּ
אַש. רער
229. געבורט
280. פֿרוכפּערדיקייט 231. אומפֿרוכפּערדיקייט 232. מענטשהייט 233. זכר
234. נקבֿה 235. ייִד
23. ניט-ייד 237. שטאַם 238. אָפּשטאַמלער 289. קרובֿ 240. אַנאַטאָמיע 241. ביאָלאָגיע, פֿיזיאָלאָגיע 242. לעבן 243. טויט, אָת 244. מאָרד 245. קבֿורה 246. זאָאָלאָגיע 247. מעליחיים 248. קעליסיים-האָדעוואַניע 249. באָטאַניק, וועגעטאַציע —2. געוויקסן 251. אַגריקולטור 252. שפּירערדיקייט 258. אומשפּירעוודיקייט —2. וואַרעמקייט , וואַרעמוט 255. קאַלטקייט , קילוט —2. ברענוט לעשוט —2. שפּיִן , געטראַנק 259. שחיטה , קאָבֿות —2. קאָכן
דער מדר פֿון די גרופּעס לויט מאַגריפֿן
261. באַקן
262. ברויען
—2. עסן , טרינקען
285. רייכערן
266. הונגער , אָענית
267. טעם
288. באַטעמטקייט
269. אומבאַטעמטקייט
270. שאַרפֿטעמיקייט
271. זיסקייט
272. זויערקייט
273. ריח
274. אָנריחדיקייט
275. גוטער ריח
27. שלעכטער ריח
. קלאַנג, אָפּקלאַנג
278. אָנקלאַנגיקייט , שטילקייט
279. קראַך
280. געשריי, געטומל
281. מעליחיים-קולות
282. גרילציקייט
—2. מוזיק
—2. מוזיקשטיק
285. מוזיקער
286. מוזיק-אינסטרומענטן , שטים
287. הערערדיקייט
—2. טויבקייט
289. ליכטיקייט
290. פֿינצטערקייט
291. דורכזיכטיקייט
שפּ. אומדורכזיכטיקייט
293. קאָליריקייט
294. אָנקאָליריקייט
—2. שוואַרץ
297. גרוי
298. ברוין
299. רויט , פּורפּור
—3. גרין
801. געל
302. בלוי
803. אָראַנזש
אנ. פֿאַרשיידנפֿאַרביקייט
305. זעערדיקייט
אנ. בלינדקייט
307. אָנבליק
אינטעלעקט
—3. געדאַנק , אידעע
810. טעמע
812. אומניִיגעריקייט
818. אויפֿמערקזאַמקייט,
אָפּגעהיט(נ)קייט
דער סדר פֿון די גרופּעס לויט מאַגריפֿן
814. אומאויפֿמערקזאַמקייט, ניט-אָפּגעהיט(מקייט פֿאָרשוט 816. עקספּערימענטירוט פֿאַרגליִכוט 8 81. דערריִזוט 9 31. תּנאַייִקייט א. מיגלעכקייט אוממיגלעכקייט 8. געריסיקיט 323. קפֿק
324. מכוח , קילפּול 825. ענטפֿער , אָפּפֿרעו אנ. אורטייל פֿאָראורטייל 828. אויסגעפֿין 829. גלויבן , מיינונג , השערה 830. אומגלויבן . אינשטימוע, צושטימוט 882. ניראיִנשטימוע, נעגירוט 383. מסן
אנ. עם-האַרצות 885. פּינקטלעכקייט אנ. אָעות
888. אַבסורד פע. קלוגשאַפֿט
א. נאַרישקייט
קלאָרקייט
2—. משוועת
געדענקלעכקייט
—3. פֿאַרגעסלעכקייט
5—. פֿאָרויסזאָגוט
בּ. פֿאַנטאַזיע
זע. זינען , פֿאַרשטענדלעכקייט
—8. אומזינען ,
אומפֿאַרשטענדלעכקייט
פֿאַרטײַטשונג
אנ. שלעכטפֿאַרטיִטשונג
. סוד , אומאָנזעערדיקייט ,
פֿאַרהוילונג
852. אָנזעערדיקייט , אַנטפּלעקוט
—8. אינפֿאָרמירוט
אנ. שליח
. קאָרעספּאָנדענץ , פּאָסט
אנ. טעלעפֿאָן , טעלעגראַף , ראַדיאָ
859. לערנוט , לערע
א. לערער , אָלמיד
לערדאַנשטאַלט
32. אָמת, תּמימות
פ. אָקר , פֿאַלשקייט , שמנדל
ש . גוזמא
דער סדר פֿון די גרופּעס לויט מאַגריפֿן
865. צייכן
888. רעקאָרד , רעקאָרדירוט
888. אָפּבילדונג
889. שפּראַך
870. נאָמען , צונאָמען
871. גראַמאַטיק
872. שטים
891. אויסקלײַב שנ. בקיוונדיקייט 893. אומבקיוונדיקייט אנ. מאָטיוו , אײַנפֿלוס 895. אוממאָטיווירטקייט אנ. אָפּראָטונג פּלאַן
אנ. צוגרייטונג
878. רייד
אופֿן ריידן און שרײַבן
875. שוויִיגעדיקייט , שטומקייט
ריידפֿעלער
877. שריפֿט
878. דרוק
879. בוך , צײַטשריפֿט
880. אן נבינדערײַ
881. ליטעראַטור , פּרעסע
382. פאָעזיע
883. טעאַטער
884. פֿאָטאָגראַפֿיע , קינאָ
885. ורלן, וויליקייט
אנ. מון , אומוויליקיט
887. באַשלאָסנקייט , עקאָטת
אנ. אומבאַשלאָסנקייט
389. קאַפּריזנעקייט ,
איבערקלײַבערישקייט
899. אומצוגעגרייטקייט 400. אונטערנעמונג, פּרור 401. פֿירוט, מעטאָד , וועג 4. פֿאַרמיטלוט 403. מיטלען, רעזערוו, פֿאַרגרייטונג 404. אויפֿהיטוט 405. פֿאַרניצונג 4. באַניצונג 407. אומבאַניצוט 408. שלעכטבאַניצוט —4. נייטיקייט , נוציקייט, פראַקטישקייט 410. אומנייטיקייט , אומטציקייט, אומפּראַקטישקייט 1 41. גוטקייט , פּערפֿעקציע 412. שלעכטקייט , חאָרון 418. וויכטיקייט 414. אומוויכטיקייט 5 41. ריינקייט
דער סדר פֿין די גרופּעס לויט מאַגריפֿן
416. אומריינקייט
7 41. אויסשיידונג
418. געזונט
420. קראַנקייט
421. שוואַכקייט
422. געזונטנוציקייט
428. געזונטשעדלעכקייט
424. פֿאַרבעסערונג
425. פֿאַרערגערונג
426. היילוט, באַניִוט
427. רפֿואה
428. סם
429. סקנה , ריזיקע
430. וואַך , שוץ , שוצמיטל
431. וואָרענונג
432. אַנטרינוט
3—. שוועריקייט —. ליִיכטקייט 5—. שטערונג —. קאָאָפּעראַציע, הילף 7—. קעגיע)נערשאַפֿט , מחלוקת 8—. פאַרטיי, אָרהאָניזאַציע 9—. אַרויסרוף 450. פֿאַרמעסט 451. אָפּצאָלוט מלאָמה
—4. מעל-מלאָמה —4. וואָפֿן
. אָלום , פּאָרה אוּ. הערשאַפֿט 457. אומהערשאַפֿט —4. עצה
459. פֿאַרוואַלטער, פֿירער
433. טעטיקייט, פֿלײַס , אָנשטרעמונג 0. פֿאָרשטייער, פֿאַרטרעטער 1—. רעזיגנירוט
2—. באַפֿעל
—4. אַנולירוט
—. שטרעטקייט, צהאָט
5—. מילדקייט
6—. פֿאָלגעוודיקייט,
אונטערטעניקייט
זאָ. אומפֿאָלגעוודיקייט,
ווידערשטאַנד
434. אומטעטיקייט , פֿוילקייט
באַשעפֿטיקוט
—4. מעכאַניק, טעכניק
437. פֿעיִקייט
438. אומפֿעיִקייט
489. געלאַסנקייט
0—. אעליקייט
1—. מידקייט
דער -דר פֿון די גרופּע- לויט מאַגריפֿן
א. באַדינוט 469. פֿריִהייט , באַפֿריִוט 0'4. פֿרעהייט-באַגרענעצוט 471. פֿאָרשלאָג 472. בקשה
474. צוזאָג, אָפּמאַך , תּנאַי 475. באַוואָרעניש 476. אייגנס , באַזיץ “4. שותּפֿות
478. אינלאָזוט 479. געבוט
—4. אָפּגעבוט 481. נעמוט
2—. גגבה , גזלה —4. ונבֿ , אַזלן —4. האַנדל , סחורה 485. האַנדלספּלאַץ , הענדלער . געלט
487. קאַסע
—4. בוכפֿירוע 489. הכנסה , באַקום —4. הואָאה
491. הלאָאה
493. צאָלוט
—4. ניט-צאָלוט
495. דערפֿאָלג, געורן, נאָחון 498. אימדערפֿאָלג, אָנווער, מאָלה 497. עטער מצב
498. שלעכטער מצבֿ —4. מיטעלער מצבֿ 500. פּריִו
501. שטײַער
5. טיִיערקייט
503. וואָלוולקייט. הנחה 504. פֿרעגיביקייט
505. קאַרגשאַפֿט, גײַציקייט 508. שפּאָרעוודיקייט 507. פֿאַרשווענדערישקייט 8—. געמיט, געפֿיל , פֿילעוודיקייט מ. אומפֿילעוודיקייט, קאַלטבלוטיקייט 510. הייסבלוטיקייט , מעט 1 51. פֿאַרגעניגן , זאָרגלאָדקייט, פֿרייד 512. לייד , זאָרג, טרויער 513. פֿאַרלדכטערוט 514. פֿאַרוועלומ, ספּאָרט 515. טאַנץ
516. אַזאַרטשפּיל
517. קינדערשפּיל
518. וויץ , שפּאָט
519. לאַטוועליקייט. איבערגעזעטיקטקייט
דער -דר פֿון די גריפּע- לויט מאַגריפֿן
520. שיינקייט
521. אומשיינקייט
522. באַקליידונג
528. נאַקעטקייט
524. וועבערײַ , שניט-סחורה 525. האָרבערך
526. שניִידערך
527. שוסטעריי, באַשוכוט
528. שערערך
529. פּוץ
וע. אָנשטעל
ש. אָשוטקייט
בּע . גוטער געשמאַק
4—. שלעכטער געשמאַק
ש. האָפֿענוע , דערוואַרטוט 536. אומגעריכטקייט
זע. אַנטוישוע
28. ייִאוש
9—. שרעק , פּחדנות, אָמרעק 0—. מוט , אײַנשטעלערישקייט 1—. באַגער , שטרעבוט
542. דעררדער
ש. ווונדער
ש. ייִחוס , טיטל , אָם-אָובֿ
5—. געמעער גראַד , אָם-רע א. גאווה , איעערעדטקייט
א. באַרימערך
ומ. ןום-טובֿ , פּאַראַד
552. פֿריִנדשאַפֿט
—5. אומפֿריִנדשאַפֿט , שינאה
—5. געזעלשאַפֿטלעכקייט
555. אָפּגעזונדערטקייט
—5. איידלקייט
557. אומאיידלקייט
—5. ווינטשונג
שעלטוט
א. ליבע
1—. ליבעניש, ליבליט
—. פֿרײַליידיקייט
5—. גרושה , אַלאָה
6—. גוטהאַרציקייט , רחאָנות
בּא. שלעכטהאַרציקייט , אַכנריות א. דאַנק
9—. אומדאַנק
570. קינאה , אייפֿערזוכט
571. נקמה
5. פאַרגעבוט
573. יושר
דער -יר פֿון די גרופּעס לויט מאַגריפֿן
574. אומיושר
575. באַרעכטיקטקייט
576. אומבאַרעכטיקטקייט עס. פֿליכט , פֿליכטטוּוט 578. פֿליכטפֿאַרזעוט
579. ניט-געבונדנקייט
580. קבֿוד
581. אומקבֿוד
582. קיטול
—5. לויב
584. קריטיק
585. חניפֿה
586. רקילות , לשודאָרע
587. באַשולדיקונג , מסירה 588. פֿאַרטיידיקונג, אָירוץ 589. פֿאַרראָט
590. פֿאַרקויפֿטקייט
591. אומשולדיקייט
שנ. שולדיקייט
593. חרטה , תּשובֿה , אָיקון 594. אעטעהאַלטנקייט , נזירות 595. שיכרות , משקה
—5. צניעות , שעמעוודיקייט 597. אויסגעלאַסנקייט
598. געזעצלעכקייט . אָיתר
599. אומגעזעצלעכקייט , אָיסור 600. יוריסדיקציע 601. מישפּט
602. פֿאַרמישפּטונג 603. באַפֿרײַונג
604. באַשטראָפֿוט 605. באַלויטנג
—6. גאָט
607. מלכות שמים 608. שאול תּחאָיה 609. תּורה (יידיש) 0 61. תּורה (ניט-יידיש) 1 61. אמונה , פֿרומקייט , צמיעות 612. אמונה (ניט-יידיש) 8 61. אומגלויבן , אַפּיקורסות, שמד עבֿודה זרה 614“ מיטאָלאָגיע 615. קישוף
616. אָקולטיזם
7 61. קהילה , בּליקודש 8 61. גלחות
9 61. גאָטסדינסט (יידיש) 9 61“ גאָטסדינסט (ניט-יידיש 620. געבעטהוין (יידיש) 620“ געבעטהוין (ניט-יידיש
אינסטרוקציעס פֿאַרן באַנוצער
די אָרגאַניזאַציע פֿון דעם ווערק
1. דער „אוצר פֿון דער ייִדישער שפּראַך“ שטעלט זיך צונויף פֿת דרײַ אָפּטיילונגען:
א. אַרײַנפֿירנדיקער טייל (זז' זזע—זעפ) .
ב. דער וואָרט-מאַטעריאַל גרופּעסווײַן (זז' 1—ע7).
ג. זוכצעטל (זו' 781—982).
2. האָט אע זינען, אַן די זײַטן פֿונעם בוך, ושס וועגן זיי רעדט זיך דאָ, זײַנע אָנגעריע א ו נ ט ע ר ן טעקסט, מיט דינע ציפֿער. די נומערן וואָס זײַנען געשטעלט מיט שוואַרצע ציפֿער א י ב ע ר ן טעקסט, אָנהייבנדיק פֿון ז' 1 , האָבן אַן אַנדער פֿונקציע : וועע דעם וועט קומען צו רייד אין די נאָענטסטע פּאַראַראַר.
די ממערירטע גרופּעס לויט באַגריפֿן
8. דער טעקסט מיטן שפּראַך-מאַטעריאַל ממש (וו' 1—730) איו אײַנגעטיילט אויף גרופּעס לרט באַגריפֿן, יעטוועדער גרופּע מיט איר לויפֿיקן נומער פֿון 1 בין 620 א. אַ פֿולע רשימה פֿע די דאָזיקע אַלע גרופּעס , פּונקט אע דעם זעלביקן סדר ווי זיי קומען אין „אוצר“, וועט איר געפֿינש אויף זו' זצצצ—זזפבּ. אין טעקסט מפֿא, אָנהייבנדיק פֿון ז' ו , שטייט בײַם אָנהייב פֿת יעטוועדער דופע איר נומער און נאָמען. די טמערן פֿון די דאָזיקע גרופּעס זײַנען אויך געשטעלט איבערן טעקסט מיט שושרצע ציפֿער : דאָס מאַכט אײַך גרינגער אָפּצוזוכן די גרופּע האָס איר דאַרפֿט.
אויב איר זוכט אַ שטייגער דעם נאָמען פֿון עפּעס אַרײַבערע בגד און איר ווייסט (אָדער איר
האָט אויסגעפֿונען אע דער רשימה אויף זו' זבּאא-נזסא), אַז די גרופּע ב אַ ק ל י י ד ו נ ג אע נומער
5, קענט איר באַלד אויפֿמע דעם נומער שנ, קוקנדיק אוּיף די שוואַרצע צאָלן א י ב ע ר ן
טעקסט, ש דורכגע דעם גאַנצן מאַטעריאַל אע דער גרופּע, בין וואַנע איר וועט זיך אָושטויק
אויף דעם וואָרט וואָס איר דאַרפֿט.
4. הייסט עס אויב מיר געדענקען דעם נומער פֿון דער גרופּע קענע מיר גיע גלײַך צום טעקסט מיטן שפּראַך-מאַטעריאַל ממש. דאָס רוב מוזן מיר אָבער אָנקומען צו דער דריטער אָפּטיילונג פֿונעם „אוצר', צום זוכצעטל (וו' ונ7—2נ9). דער זוכצעטל העלפֿט אונדן צוקומען צו דעם וואָס מיר זוכן אַפֿילו אויב מיר ווייסן ניט פֿאָרויס די שייכדיקע גרופּע אָדער גרופּעס.
דער זוכצעטל
5. אע זוכצעטל (זו' 731—1932 זײַנען, ווי אין סתם אַ ווערטערבוך, אויסגעשטעלט לויטן אַלףבית צענדליטער טוענטער זוכווערטער. לעבן דעם זוכוואָרט שטייט אַ נומער וואָס ווײַזט, אין האָסער דופּע דאָס וואָרט געפֿינט זיך.
איר ווכט אַ שטייגער דאָס וואָרט לופֿט , אָדער אַ וואָרט וואָס האָט אַ שײַמת צו וופֿט : מש
איר אויף אע ווכצעטל אונטערן אות ל את איר זעט : לופֿט 219. יעמאָלט ווכט איר אָפּ די ופּע
219 אע „אוּצר', את דאָרק געפֿינט איר וואָס איר דאַרפֿט.
אינסטרוקציעס פֿאַרן מאַנוצער
אַ. אַ סך ווערטער און אויסדרוקן האָבן צו עטלעכע טײַטש, געפֿינען זיי זיך ממילא אע „אוצר! עטלעכע מאָל , דאָס היסט אין עטלעכע גרופּעס . אויב אייי שטיט ניט ס 'רובֿ קע נומער בײַם ונראָרט גופֿא , נאָר א ו נ ט ע ר ן זוכוואָרט קומע, מיט קלענערע אותיות, עטלעכע אונטעררערטער מיט נומערן : פֿע צווישן זיי זוכט איר אָפּ דאָס וואָס איר דאַרפֿט.
איר טראַכט אַ שטייגער וועע אַ מענטע אַז ער פֿירט זיך אויף ווי אַ דאָבער עט. אָבער דער
אוּיטדרוק קומט אײַך אויס צו שאַרף און איר זוכט אַ ווייכערן, ווע איר משט אוּף אע ווכצעטל
אונטערן אות ג דאָס וואָרט גראָב געפֿעט איר ניט לעבן דעם קע ממער. אָבער דערפֿאַר קומע
א ו נ ט ע ר אָב , מיט קלענערע אוּתעת, עטלעכע אונטערווערטער מיט ממערן, דהעט :
דיק 117
חוצפּהדיק 9—
דאָס וואָס איר ווכט אין שייך צו אומאיידל, דעריבער וועט איר אוּצט אשאָרית אַלע אַנדערע
אטערווערטער את זיך אַ ווענד סאָן צי דער גרופּע 557 : דאָרק עט איר געפֿינע וואָס אט
דאַרפֿט.
7. געדענקט, אַן די אונטעררערטער אין זוכצעטל זײַנע ניט קע דירעקטע אָפּטיִטמנגש פֿונעם איבערוואָרט , נאָר בלויז אַן אָנצוהערעניש אויף דער גרופּע באַגריפֿן, האָס איר זוכט.
ארב אר געפֿינט אַ שטייגער אונטעת איבערהאָרט ,אַבסטראַקט' דאָס אטערהאָרט ,געדשק
אבּ', איז דאָס נאָר אַן אָווײַז, אַן דאָס וואָס ס'אע שיך צו ,אַבסטראַקטער געדאַנק“ וועט שטע א-
ווי אַזוי צוצוקומען צו זוכווערטער
8. דער זוכצעטל אין כּולל אַ וואָסער פֿינפֿטל פֿון דעם שנצן שפּראַך-מאַטעריאַל וואָס דער „אוצר“ פֿאַרמאָגט. אין זוכצעטל זײַנען אַדענגענומען אַלע מער אָנגענומענע עלעמענטן פֿון דער כּללשפּראַך (אַחוץ אַ געוויסער צאָל ניט-רעקאָמענדירטע ווערטער , וואָס וועע זי קומט צו רייד אויף ז' ש) . די אַלע ווערטער זײַנען געוויינטלעך פֿאַראַן אע טעקסט אויך , אָבער אעעם טעקסט זײַנען נאָך אויך פֿאַרצייכנט צענדלינגער טויזנטער טערמינען פֿון פֿאַרשיידענע וויסנ שפֿק, פֿאַכווערטער פֿון מלאָכות, לאָקאַלע ווערטער , קלעימערשע ווערטער, מבישע ווערטער אאַז“וו. די דאָזיקע אַלע שפּראַך-עלעמענק זײַנען אין זוכצעטל ניטאָ. אויף צו געפֿינען זיי דאַרפֿט איר אויסקלײַבן ווי אַ זוכוואָרט אַ וואָרט פֿון דער בּללשפּראַך, וואָס לויש באַטײַט אע עס נאָנט צו דעם וואָס איר דאַרפֿט.
דאָס וואָרט קונערלעמל שטיט נש אע ווכצעסל, אָבער איר קשט עס אָפּווכן, ווע איר וועט
קוקן אע דער גריפּע, וואָס צי איר פֿירט אײַך דאָס זיכערט ,נאַר'. דאָס אַמער-קאַרער וואָרט
מע שטייט גיט אע וו-צעטל, וועט איר עס געפֿינען אוּנטער ,אָרשאָציע-. דעם איראָ— אר
דרוק שילענען די קאַפּאָטע וועט איר געפֿינע דורכן ווכוואָרט ,מטהאָרציקיט-, דאָס פאַכמאָרט
צמאַרמאָיקע דורכן ווכהאָרט .אינסטרומענט', דאָס שערעע וואָרט ,פֿידלדעמאָיע“ דורע
ווכאָרט .געלט', דאָס וולגאַרע וואָרט סמיקעדיק דורכן זוכוואָרט „מעוברת“.
אינסטרוקציעס פֿאַרן מאַנוצער
9. דאָס אייגענע אע, ווען איר ווילט געפֿינע אַ אנצע פֿראַזע, אַ פֿאַרגלײַך, אַ ווערטל אָדער אַ שפּריכראָרט : אַזוינע שפּראַדעלעמענטן געפֿינען זיך אינעם „אוצר“ אע די צענדלינגער טויזנטער. אויף אָפּצוזוכן אַזאַ שפּראַך-עלעמענט דורכן זוכצעטל קלײַבט אויס ווי אַ זוכוואָרט אַ האָרט פֿון דער כּללשפּראַך, וואָס קען אײַך אַרויפֿפֿירן אויפֿן וועג.
אוּיב איר זײַט אַ שטייגער פֿאַראעטערעסירט אע אַן אויסדרוק אָדער אַ ווערטל האָס אע שיך
צו אָרעמקייט כאַפּט אָן דאָס ערשטע בעסטע וואָרט וואָס האָט צו טדען מיט אָרעמקייט : אָרעמע,
קבצן, אבֿית, דלות אדג'ל. די אַלע ווכווערטער שטייען יאָ אין זוכצעטל , את זי וועלן אײַך אַלע
פֿירן צו דער גרופּע 8 9 4. ש ל ע כ ט ע ר מ צ בֿ, ווו איר וועט געפֿינע דאָס וואָס איר דאַרפֿט.
10. ארב איר האָט אַ טעות געהאַט און פֿאַרבלאָנדזשעט ניט אין דער ריכטיקער גרופּע, האָט איר אין טעקסט מפֿא אַ סימן — מיט אַן אָפּשיק צו אַנדערע נומערן, את צום סאַמע סוף פֿון כּמעט יעטוועדער דופע געפֿינט איר : „זען אויך . . .י, האָס דאָס וועט אײַך שוץ געריס צופֿירן צום פּאַסיקן וואָרט אָדער אויסדרוק. ווידער אַ מאָל : האָט אע זעען, אַו דער נומער נאָכן סימן — אין טעקסט אָדער נאָך די ווערטער „זען אויך . . .י באַטײַט אַלע מאָל די גרופּע לויט באַגריפֿן, קק מאָל ניט די זײַט אינעם בוך.
אין דער רופּע 8 9 4. ש ל ע כ ט ע ר מ צ ! געפֿעט איר אַ שטייער אע פֿאַרשידענע ערטער
אָפּשיקן : ירידה, געבראָכנקיט, געפֿאַלנקייט אאַו'ר פּ אוּ: וואַרפֿן זיך ווי אַ פֿש אע וואַסער — נ— :
מאַטערן זיך, מוטשע זיך אאַז'וו — 512 אדג'ל. צום סאַמע סוף פֿע דער גרופּע שטייט ווידער : .זען
אוּיך קלינצאָליקיט א, הונגער —2, בקשה 472, הוצאה —4, חובֿ אוּ, נימצאָלוט 494, אומדערפֿאָלג
—4. ליד 512. אויב די רופּע 8 9 4. ש ל ע כ ט ע ר מ צ בֿ האָט אײַך גיט געגעבן פּונקט דאָס וואָס
איר האָט געמכט וועט איר עס אַוודאי געפֿינען אע אעער פֿע די גרופּעס. צו וועלכע מע האָט
אײַך אָפּגעשיקט.
11. אין זוכצעטל האָט דער סימן — אַ ספּעציעלן באַטײַט אע שײַכות מיט די ניט-רעקאָמענדירטע ווערטער : וועע דעם קומט צו רייד אויף ז' אז.
די אענאָרדענוט אין יעט וועדער ממערירטער גרופּע
12. אינעווייניק אע יעדער נומערירטער גרופּע אע דער מאַטעריאַל אײַעעטיילט אין קאַטעשריעס : ס (לובסטאַנטיש , וו (-רערגד , אַדי (-אַדיעקטיש , אינר (-אינשריאַנטן, וואָס דאָס מיינט : אַדווערבן, פּרעפּאָזיציעס, קאָניונקציעס, אינטעריעקציעס) , פֿראַן (—פֿראַזעאָלאָגיש את שפר (—שפּריכווערטער . ווען ניט ווע טרעפֿט , אַן אין אַ גרופּע זײַנע פֿאַראַן ניט אַלע קאַטעגאָריעס : טייל מאָל זײַנען צוויי קאַטעגאָריעס צונויפֿגענומען אע איינעם.
13. בדרך-בּלל דאַרפֿט איר , פֿאַרשטייט זיך, אַ סובסטאַנטיוו זוכן צווע די סובסטאַנטיק, אַ ווערב צווק די ווערבן אאַו“וו, און דאָס אע טאַקע דער געדאַנק פֿון פֿונאַנדערטיילן אין קאַטעגאָריעס . אָבער ס'אין כּדאַי בשעת מעשה אוּיך צו כאַפּן אַ קוק אין די אַנדערע קאַטעגאָריעס, ווײַל דאָס קען אײַך צופֿירן צו אַן אויסדרוק וואָס וועט אײַך זײַן מער צום האַרצן.
איר טראַכט אַ שטייער, אַן עמעצער איו געגליכן צו אַ פֿאַגטאַויאָר, אָבער דאָס וואָרט פֿאַנטאַ-
זשר געפֿעלט אײַך ניט, את איר ווילט עס פֿאַרבײַטן מיט אַן עדער וואָרט, די גרופּע 6 4 בּ. פֿ אַ נ-
ט אַ ז י ע האָט אע דער קאַטעגאָריע ס (-סובסטאַנטיוון) נאָך סובסטאַנטיק דען דעם מע וואָס איר
ווכט : בעל-חלומות, בעל-דימיע, טרוימער , ריויאָנער אאַז'מ, אוּן ס'קען וע, אַן אינס פֿע די דאָי
אינסטרוקציעס פֿאַרן בּאַנוצער
רקע ווערטער וועט אײַך דינען. אויב איר וועט אָבער כאַפּן אַ קוק אויף דער קאַטעשריע וו ג-
ווערק) אע דער זעלביקער גרופּע קען אײַך אַ מאָל קומען אויפֿן דנען איבערצומרעמע אדער
גשע זאַץ אוּן בעסער צו ניצן אַ ווערבאַלע קאָנסטרוקציע : ער לעבט ווי אע חלום , ער לעבּ-
ארפֿן עולם-התּומ, ער שוועבט אע די וואָלקנס אאַן'וו. אין דעריבער : קודם זוכט אע דער קאַ-ע-
האָריע ווהין אײַער וואָרט געהער : אָבער פֿאַרזעט ניט די אַנדערע קאַטעגאָריעס אויך.
14 . אע אַ סך דופּעס זײַנע פֿאַראָ אע איין קאַטעגאָריע אָפּשע (דורך אַ פּ) צו אַן אַנדער קאַטעגאָריע פֿע דער זעלביקער גרופּע : אע אַועלכע פֿאַלן דאַרף מען אַרײַנקוקן אויך אין דער קאַטעגאָריע וווהין דער אָפּשיק פֿירט.
די גרופּע 5 2 4. פּ אַ ר ע ר ג ע ר ו : ג אַ שטייגער הייבט זיך א : ס : פֿוילקייט, צעפֿאַלנקייט.
טוכלעקייט אאַז“וו — אַדי : דאָס מיינט, אַן סובסטאַזטיות אויף -קש קענען געפֿורעמט ווערן פֿע
די העכער הונדערט אַדיעקטית וואָס שטיש אע דער זעלביקער גרופּע אונטער אַדי . אע !ריפּע
5 4 4 . ש ט ע ר ו נ ג האָבן מיר : ס : שטערוע, אָפּהאַלטוע, פֿאַרהאָלטוט אאַז'ר פּ וו: דאָס מעט,
אַן סובסטאַנטיוון אוּיף ש קענע געפֿורעמט ווערן — אַ רויסער צאָל — יענע ווערק וואָס שטיע
אע דער זעלביקער רופּע אטער ר.
די איִינאָרדענוט אין די קאַטעגאָריעס ס , וו, אַדי און אינוו
15 . אינעווייניק אין יעדערער פֿע די קאַטעגאָריעס ם (קובסטאַוטיווף , ר (—ווערבך , אַדי (—אַדיעקטיות) און אינר (—אינראַריאַנטך רערן געניצט דרײַ מינים אָפּטייל-צייכנס : קאָמע (,), פּינטל-קאָמע ( :) את פּינטל(.) .
16 . מיט אַ קאָמע ( ,) ווערן אָפּגעטיילט ווערטער וואָס זײַנען צוויע זיך גאַנץ ואָענט אין באַטײַט. אַ קאָמע אין אויך געשטעלט אויף פֿונאַנדערצוטיילן עטלעכע אַדיעקטית האָס זײַנען אַלע שייך צו דעם זעלביקן סובסטאַנטיוו.
אע רופּע 4 4 5. י יִ ח ו ס, ש ס - ט ו בֿ, ט י ט ל אַ שטייגער געפֿינע מיר אונטער ס אָפּגעטיילט
מיט קאָמעס : ייִחוסדיקיט . אַדלקיט, נאָבלקיט , אַריסטאָקראַטשקייט אאַז'וו : אויפֿקום , דער-
היבונג, אויפֿריכטיט אאַז'ר : קלאַס, קאַסטע, גראַד, זגאַל , ראַע, דרש, מדרגה אאַז'וו. דאָס זײַנען
אַלץ ווערטער וואָס זײַנש זיער נאָענט צווק זיך אע באַטײַט , את פֿע צווק זי דאַרפֿט איר אויס-
קלײַבן דאָס וואָס עס טויג אײַך צום בעסטן.
אע גרופּע ז 8 2. ה ע ר ע י ו ד י ק י י ט געפֿינע מיר אוּנטער ס : שאַרפֿער, אַבסאָלוטער, אידע-
לער, דעליקאַטער אאַייוו געהער. דאָס מאָטעט : שאַרפֿער געהער. אַבסאָלוטער געהער, איד
לער געהער, דעל'קאַטער געהער אאַז'מ, וואָס פֿע צרק די אַלע וועט איר ויך אויסקליִבן די
קאָמבינאַציע ווערטער, וואָס אין אײַך צום פּאַסיקסטן.
17. מיט אַ פינטל-קאָמע ( :) וועק אָפּגעטיילט ווערטער, אָדער רופּעס ווערטער, וואָס ויִנש צווש זיך רעלאַטיוו וויִטער אע באַטײַט .
אע גריפּע נ 6 נ. ק ק ר. פֿ אַ ל ש ק י י ט, ש ו ו ינ ד ל האָק מיר אונטער ר : ניט אָע דעם אמת :
זאָע ליגן, ליעת : —קר יע : לײַע, לאָקן : טשאַקען, פּליעטשע אש-ר אע טופּע , , 5.
צ ו ש ט י מ ון ג האָבן מיר אונטער אינר : אָמן וכן יהי רצת : פֿאַר מאָר . געמיט , מער אאָו-מ.
י פּעטל-קאָמע בּאַצישט דאָ אַלע מאָל אַ רעסערן פֿונאָנדערשיד איידער די קאָטע
אינסטרוקציעס פֿאַרן מאַנוצער
18 . מיט אַ פינטל (. ) ענדיקט זיך אַ פּאַראַגראַף, וואָס דאָס מיינט, אַן אינעם ווײַטערדיקן פּאַראַגראַף, אַפֿילו אויב ער געהער נאָך צו דער זעלביקער קאַטעגאָריע ס , וו, אדי, אינוו, קומע שוץ ווערטער וואָס זיִנען אַ סך ווײַטער אין זייער באַטײַט.
19 . דאָרטן ווו צווישן די סובסטאַנטיוון גייען נעמש פֿע טוונגען אָדער צושטאַנדן און נעמען פֿון פּערזאָנען קומען די נעמען פֿון פּערזאָנען אַלע מאָל שפּעטער את כּמעט אַלע מאָל אין אַ באַזונדער פּאַראַדאַף.
אין גרופּע 5 8 פֿ ו ל י ע ר י ק י י ט אַ שטייגער גייען די ווערטער פֿוליעריקיט: צײַטיקייט, דער
וואַקסנקיט אאַז'וו, את דערנאָך דער צוויטער פּאַראַגראַף הייבט זיך אָן מיט : בחור , בתולה,
יונגפֿרוי אאַזימ. אין 9 8 1 אַ ר ײַ נ ג אַ נ ג האָבן מיר אין ערשטן פּאַראַגראַף : אַרײַוגיונג, אַרײַנ-
דרעמט אאַזימ, און דער צוויטער פּאַראַגראַחהיבט זיך אָן : אַרײַטיער, אײַנגייער, עצא תּיכנס
20. אָפֿט שטייט בײַם אָנהייב פּאַראַגראַף אין קאַנטיקע קלאַמערן נ ) אַ מע קעפּל צו דעם סכום ווערטער האָס קומען נאָך דעם.
אע דער רופּע 9 8 2. ל י כ ט י ק י י ט אַ שטייגער הייבט זיך אָן דער צוויטער פּאַראַגראַף אין
ס מיט די אײַנגעקאַנטיקטע ווערטער : נקראַלן פֿון ליכט) , את גאָך דעם גיען : זע, לבֿנה. שטערן
אאַזיוו. אע דער גרופּע ן 2 5 ש ו ס ט ע ר ײַ, ב אַ ש ו כ ונג האָבן מיר אונטער ס אַווינע אײַמע-
קאַנטיקטע ווערטער בײַם אָהיב פּאַראַגראַפֿן : נמכשירים! , נפּוץ-מכשירים) נטילן לעדער) ,
נטילן דך) אאַזיר, צום אָפֿטסטן באַגעעט זיך פֿון אַזוינע פּאַראַגראַפֿדקעפּלעך דאָס וואָרט נפֿאַר-
די אײַנאָרדענונג אין די קאַטעגאָריעס פֿראַן און שפּר
21. אינעווייניק אין די קאַטעגאָריעס פֿראן (—פֿראַועאָלאָגיע) און שפר (—שפּריכווערטער) ווערן געניצט בלויז צריי מינים אָפּטייל-צייכנס : פינטל-קאָמע (:1 און פינטל (.) . אַ פּינטל-קאָמע טיילט פֿונאַנדער די אויסדרוקן און זאַצן מפֿא : מיט אַ פּינטל ענדיקט זיך אַ פּאַראַגראַף, וואָס דאָס מיינט , אַן אינעם ווײַטערדיקן פּאַראַגראַף, אַפֿילו אויב ער געהער נאָך צו דער זעלביקער קאַטעגאָריע , קומען שוין אויסדרוקן וואָס זײַנען אַ סך ווײַטער אע זייער באַטײַט.
22. אין די אויסדרוקן און זאַצן גופֿא, וואָס זײַנען אָפּגעטיילט פֿון אַנאַנד דורך פּינטל-קאָמעס, טרעפֿן אַנדערע צייכנס אויך, ווי קאָמע, פּינטל , פֿרעגצייכן אאַז“וו : אָבער דאָס זײַנען אָפּשטעל-צייכנס וואָס זײַנען שייך צו יעטוועדער ווערטער-פֿאַרבינדונג באַזונדער, און אַפֿילו אויב די ווערטער-פֿאַרבינדונג ענדיקט זיך מיט אַן אַנדער אָפּשטעל-צייכן קומט ערשט דערנאָך אַ פּעטל-קאָמע אויף אָפּצוטיילן די דאָזיקע ווערטער-פֿאַרבינדונג פֿון דער נאָכדעמדיקער.
אין גרופּע 8 5 2. ש פּ ײַ ו, גע ט ר אַ נ ק געפֿינען מיר אַ שטייגער אונטער פֿראַן : בײַס ווײַטער ,
וועסטו געפֿינע קען : גאָרנישט איז אויך אַן אַכילה?. די פּינטל-קאָמע נאָכן וואָרט קען טיילט אָפּ
אין ווערטערפֿאַרבינדונג פֿת דער צווייטער : די קאָמע און דער פֿרעגצייכן זײַנען שיך צו די
ווערטערפֿאַרבינדיעע מפֿא.
אע גרופּע 0 6 נ. ל ע ר ע ר, תּ ל מ י ד געפֿינע מיר אתטער שפּר : אַ מלמד בלײַבט אַ מלמד :
,מלמד' מאַכט : מער לערנען, מער דלות : ט רבנן, האָבן די רבנן געלערוט—האָבן זי טאַקע גער
קענט, אָבער דו לערנסט ניט, קענסטו ניט. בלויז די פּינטל-קאָמעס טיילן אָפּ די ווערטער-פֿאַר
אינטטרוקציעט פֿאַרן מאַנוצער
בעדונגען פֿע אַנאַנד : אַלע אַודערע צייכנס זײַנען אָפּשטעל-צי-נס וואָס זענש פּיר צי די
ווערטער-פֿאַרבינדועען מפֿא.
28. אָפֿט שטייט ביִם אָנהייב פּאַראַגראַף אין קאַנטיקע קלאַמערן נ ) אַ מע קעפּל צו דעם סכום אויסדרוקן וואָס קומען נאָך דעם.
אין גרופּע 0 5 נ. ש ל ע כ ט פ אַ ר ט ײַ ט ש ו ו ג האָבן מיר אתטער פֿראַן אַ קעפּל : נעם-
האַרצישע טיִטע) . אין גרופּע 6 9 4 א ו מ ד ע ר פֿ אָ ל ג, אָנו ו ע ר, מ פּ ל ה האָבן מיר אינ-ער
שפּר די קעפּלעך : !שלימזל) , ניורד) , נאָנרער) .
געצייכנטע ווערטער
24. טייל ווערטער אָדער אויסדרוקן האָבן לעבן ויך אַ סימן : אַ קלע (י) , אַ רינגעלע (י) אָדער אַ שטערנדל (). טייל אותיות, ווערטער אָדער אויסדרוקן זײַנען אַרײַנגענומען אין האַלבע לבנות ( ) אָדער אין ווינקלדיקע קלאַמערן ג ). טייל ווערטער אָדער אויסדרוקן האָבן פֿאַר זיך, אָדער נאָך ויך, אַ פּאָר אותיות אָדער אַ וואָרט אע קאַנטיקע קלאַמערן ו ) .
25. אַ קלין (ז) אין אַ סימן, אַן דאָס וואָרט אָדער דער אויסדרוק ווערט ניט רעקאָמענדירט אין דער קולטורשפּראַך. טייל מאָל קען זק, אַן עס אין גאַנץ פֿאַרשפּרייט : אָבער אַ מענטש וואָס אע מקפּיד אויף זײַן שפּראַך און סטיל דאַרף עס פֿאָרט אויסמײַדן.
אין גרופּע 6 5 ו. ק ר ײַ ו י ק י י ט, ק ו י ל י ק י י ט אַ שטייגער געפֿינען מיר אונטער ס : ז קוגל
(מיטן טײַטש קויל) : אין 8 2 נ. א ו י ס ג ע פֿ י ן אווטער ר : ז לייע, ז דערפֿינדן : אין 9 נ נ. ק ל ו מ
שאַ פֿ ט אונטער אַדי : ז פֿאַרנונפֿטיק : אין 0 7 נ. נ אָ מ ע ן, צ ו נ אָ מ ע ן אונטער אינוו, פֿראַן :
ז זאָגענאַנטער. דאָס זײַנען אַלץ ווערטער וואָס ווערן ניט רעקאָמענדירט.
26. אע דעם נאָענטסטן קאַפּיטעלע פֿון אונדזערע אינסטרוקציעס (פּונקטן 35 א“וו : „ווי אַזוי צו געפֿינען דעם פאַסיקסק פֿאַרבײַט“) ווערט אָנגעוויזן, ווי אַווי אָפּצוזוכן אין „אוצר“ עפּעס בעסערס איידער די דאָויקע גיט-רעקאָמענדירטע ווערטער אָדער אויסדרוקן.
די צום מערסטן פֿאַרשפּרייטע ניט-רעקאָמענדירטע ווערטער זײַנען אַרײַנגעטמען אע זוכצעטל
אויך. צי די דאָזיקע ווערטער אין אָבער ניט צוגעגעבן קע נומער פֿון אַ גרופּע, נאָר אַנשטאָט דעם
איי מאַראַן דער סימן *ן דער סיק שיקט אָפּ צו אַן אַגדער זוכוואָרט אין זוכצעטל, מאָט דורך
אים וועט איר צוקומען צו אַ קאָרעקט וואָרט.
27. אַ רינגעלע (י) איי אַ סימן, אַן דאָס וואָרט אע ניט (אַ מאָל מעג מען האַלטן, אַו נ אָ ך ניט) אָנגענומען אע דער קולטורשפּראַך, הגם אין טייל געגנטן, אָדער בײַ געוויסע סאָצשלע שיכטן, איו עס אַ גיייִק וואָרט.
אין גרופּע 2 42. ג ע ז ונ ט ג ו צ י ק י י ט אַ שטייגער געפֿינען מיר : 0 קראָוויאַנקע, 0 סוראָמיצע :
אע 5 2 4. פֿ אַ ר ע ר ג ע ר י נ ג געפֿינען מיר : י ראָסט, 0 רזשאַ, י אירזשאַ : אין 2 9 4. ח ו ! געפֿינען
מיר : י ניעדאָיִמקעס. דאָס זײַנען אַלץ ווערטער וואָס זײַנען אין דער קולטורשפּראַך ניט אָנגענומען.
28. אע דעם נאָענטסטן קאַפּיטעלע פֿון אונדזערע אינסטרוקציעס (פּונקטן 85 א“וו : „ווי אַווי צו געפֿינען דעם פּאַסיקסטן פֿאַרבײַט“) ווערט אָנגעריון, ווי אַזוי אָפּצוווכן אין „אוצר“ גל ייכווערטיקע ווערטער את אויסדרוקן וואָס טויע יאָ פֿאַר דער קולטורשפּראַך.
אינסטרוקציעס פֿאַרן מאַנגער
29. אַ שטערנדל (י) אין אַ סימן, אַן דאָס וואָרט אָדער דער אויסדרוק אע וווּלאָר.
אע דופּע 9 נ 2. ק ר ו ! אַ שטייגער האָק מיר אונטער ס אע צוויק פּאַראַטאַף : *מפּחא.
* משפּחטערײַ, * משפּחטערע אאַז'וו, וואָס דאָס זײַען אַלץ וולגאַרע ווערטער פֿאַר משפּחה :
ד אָ ר ט ן ג ו פֿ א אונטער שפּר האָק מיר : * איטלעכע משפּחה האָט זיך איר געסרחה.
80. האַלבע לבטת ( ) זײַנע אַ סימן, אַן דער אות, אָדער די אחיות, אָדער דאָס אָרט, אָדער די ווערטער וואָס זײַנען אײַנגערינגלט מעגן יאָ געניצט ווערן אָדער ניט געניצט ווערן : ביידע האָריאַנטן זײַנע קאָרעקט אין דער קולטורשפּראַך.
אע גרופּע 6 4 4. ק אָ אָ פּ ע ר אַ צ י ע, ה י ל ף אַ שטייגער האָבן מיר : שטיצ(ע), (מיט)באַטי
ליקטער, פּיקוח נפֿש (אע) דוחה שבת, אין האַנט וואַשט די צווייטע (את בידע זשע ווײַס). דאָס
מיגט, אַן בידע וואַריאַנטן זײַנען קאָרעקט : שטיץ, שטיצע : באַטייליקטער, מיטבאַטייליקטער :
פּיקוח גפֿש דוחה שבת, פּיקוח גפֿש אין דוחה שבת : אין האַנט וואַשט די צוויטע, אין האַנט וואַשט
די צוויטע את בידע זײַען ווײַס.
31. ווינקלדיקע קלאַמערן ( ) זײַנען אַ סימן, אַו דאָס וואָרט, אָדער די ווערטער וואָס זײַנע איִנגערינקלט זײַנען אַן עקוויוואַלענט פֿאַר דעם וואָרט, אָדער די ווערטער וואָס עמען פֿאַר דעם.
אע גרופּע 4 4 4. ל פּ כ ט ק י י ט אַ שטייגער געפֿינע מיר אוּנטער ס : גלײַכער (גלאַטער)
וועג: די צוויטע חכמה פֿע פֿעדערן שלײַסן (ע קאַרטאָפֿל שילן). אע 2 ז 4. ב ק ש ה האָבן
מיר : פֿאַלן (צופֿאַלן) צו די פֿיס (צו דער ערד). דאָס היסט, אַן מען קען אָע, דען מע קע אוּיס-
קלײַבן דעם עקוויוואַלענט וואָס אע מער צום האָרע : גלעכער וועג, גלאַטער וועג: די צוויטע
חכמה פֿון פֿעדערן שלײַסן, די צוויטע חכמה פֿע קאַרטאָפֿל שיילן: פֿאַלן צו די פֿיס, פֿאַלן צו
דער ערד, צופֿאַלן צו די פֿיס, צופֿאַלן צו דער ערד.
82. קאַנטיקע קלאַמערן ו ) זײַנען אַ סימן, אַן דאָס האָרט, אָדער די ווערטער האָס זײַנע אײַד געקאַנטיקט זײַנען אַ דערקלערונג. אויב די דערקלערונג אע נ ! קומט פֿריִער פֿאַר אַ סכום ווערטער אָדער אויסדרוקן, אין זי שייך צו אַלע ווערטער אָדער אויסדרוקן.
אע די פֿריִערדיקע קאָפּיטעלעך פֿע אונדזערע אעסטרוקציעס („די אײַנאָרדעטט אע די קאַטער
גאָריעס ס, וו, אַדי ש אינוו“ את „די אפּנאָרדעמע אע די קאַטעשריעס פֿראַן את שפּר-1 אע
שוע געווען אָטעמען, אַז אָפֿט שטייט אע קאַנטיקע קלאַמעת אַ דערקלערש מ אַ מע קעפּל בײַם
אַרהייב פֿת אַ פּאַראַגראַף. אַ מאָל קומט אַזאַ דערקלערננ אין מיק פּאַראַראַף ך.
אין גרופּע 4 ז 1. א ײַ ז נ ב אַ ן האָבן מיר אוּנטער ס : אַרטערערדשע בע, אתטערבש, סאָבוויי
נגע-יאָרק) , אונטערגרונט נלאָנדאָן) , מעטראָ !פּאַרע, מאָסקווע). דאָס הייסט, אַן אטערערדשע
באַן ק אונטערבע זײַנען די כּלל-ווערטער, אע דער צײַט וואָס די וופּטערדקע דרײַ ווערטער
ווערן געניצט אע דער קולטורשפּראַך בלוע בטגע יענע שטעט וואָס זײַנע דערמאָט אע די קע-
טיקע קלאַמערן.
אע רופּע 98 1. אַרוי ס ש טו יס האָק מיר צווק איגר : נב'ש אַ קש !: אַ קאָטאַ ! : אַפּשיק ! :
אַשחעס !: זאַסיע !: נחזיר) אַזטש !: זקש!: נפֿערח הײַטאַ!: האָטאַ!: ווש!. דאָס היסט, אַז
די ערשטע 5 אָפּטרײַב-אויסרופֿן זעגען שיך צו בעליחיים בכלל, זיי זײַנע דאָ ויט ספּעציפֿי-
צירט : די ווײַטערדיקע צוויי (אַיוטש ! : עקש !) זשע מגע אַ חזיר. את די לעצטע דרײַ (הײַטאַ ! :
האָטאַ ! : וויאָ !) זמש שיך צו פֿערד.
83. אין קאַנטיקע קלאַמערן זײַנען אויך אַרײַנגענומען אַ צאָל כאַראַקטעריסטיקעס פֿון ווערטער אָדער אויסדרוקן אע דער פֿאָרעם פֿון קירצונגע :
אינסטרוקציעס פֿאַרן בּאַנוצער
נאַ-) אין דער טײַטש : אַמעריקאַניזם. ס 'איז אַ סימן, אַז דאָס וואָרט אָדער דער אויסדרוק ווערט געניצט אין דער „רעגעלער“ ריידשפּראַך אין אַמעריקע. דערפֿון אין אָבער בּלל ניט געדרונגען, אַן אַזאַ ערט אָדער אויסדרוק קען פֿרײַ אַרײַנגעפֿירט ווערן אין דער ייִדישער קולטורשפּראַך אַפֿילו אין אַמעריקע גופֿא. אע דעם נאָענטסטן קאַפּיטעלע פֿון אונדזערע אינסטרוקציעס (פּונקטן 40 א“וו : „אַמעריקאַניזמען“) ווערט אָנגעוויזן, ווי אַזוי אָפּצוזוכן אע „אוצר“ עפּעס בעסערס איידער די דאָזיקע ווערטער אָדער אויסדרוקן.
נגנ) אע דער טײַטש : גנבים-לשון. ס 'אין אַ סימן, אַן דאָס וואָרט אָדער דער אויסדרוק אע פֿון דעם ייִדישן מביםעשאַרגאָן, פֿון דעם אַ“ג הענטשקע-לשת.
נדשק אין דער טײַטש : דיאַלעקטיש. ס 'אע אַ סימן, אַן דאָס וואָרט אָדער דער אויסדרוק אין אין דער ייִדישער כּללשפּראַך ניט אַרײַן (אָדער נ אָ ך ניט אַר .
נ-אָיי) אין דער טײַטש : סאָוועטיש. ס'איז אַ סימן, אַז דאָס וואָרט קומט פֿת דעם ייִדיש פֿון סאָוועטן-פֿאַרבאַנד .
נקי) אין דער טײַטש : קלעזמער-לשון. ס'אע אַ סימן, אַן דאָס וואָרט אָדער דער אויסדרוק אין פֿון דעם לשון פֿון די ייִדשע קלעזמערס .
נ--) אין דער טײַטש : שפּעט-לשע. ס'איז אַ סימן, אַן דאָס אין אָ אָפּלאַכערישער אָדער איראָנשער שפּראַך-עלעמענט.
34. ניט-געקירצטע כאַראַקטעריסטיקעס וואָס שטייען אע קאַנטיקע קלאַמערן זײַנען קלאָר פֿון זיך אַל יין.
ס'ווערן געניצט אַ שטייגער : נאַרגענטינעז , נבראַזיל) , !פּוילן) אאַז'וו : נאַקטיאָרש , נקיגדעריש) , נקצבֿש) , נשנפּדעריש) , נשערעריש) , ושיך).
ווי אַזוי צו געפֿינען דעם פּאַסיקסטן פֿאַרבייט
35. אַ פֿאַרבײַט פֿאַר אַ וואָרט אָדער אַן אויסדרוק וואָס געפֿעלט אײַך ניט דאַרפֿט איר זוכן בשכטת מיט אָט דעם וואָרט אָדער אויסדרוק.
אע דעם קאָפּיטעלע פֿון אונדזערע אינסטרוקציעס „דער ווכצעטל“ האָט איר מע געהאַט אַ דוגמא, ווי |אַ ווי אָפּצוזוכן אַ פֿאַרבײַטוואָרט פֿאַר אָבער יונג, אויב דער דאָזיקער אויסדרוק איז אײַך אויסגעקומען צו שאַרף. מען דאַרף אָפּזוכן אע זוכצעטל דאָס וואָרט „גראָב“ : אונטערן אייבערהאָרט גראָב געפֿינען מיר אַן נטערוואָרט „אומאיידל 557“ : אין דער גרופּע 7 5 5. א ו מא י י ד ל קי י ט געפֿינען מיר : שלעכט דערצויגענער, אוממתּרבותער, אומגעהובלטער : פּראָסטע זאַך, ראָבע זאַך : גראָבער זע, אָבער נפֿש, גראָבער פֿליגל : גראָביאַן, גרוביאַן , כאַם , פּויער , מוזשיק . . . : חיה, בער , אומראַס , ווילדע ציג : סטאַטיק נשפּ) : לאָבוז . זשוליק . . : באַרבאַר, מעדאַל, אַזיאַט, תּשעה-באָב : ניט-געשליפֿענער דימענט. צווישן די אַלע וועט איר געפֿינען עבּעט וואָס טויג אײַך. אויב איר זײַט באמת אע בּעס וועט איר אפֿשר זאָע : פּראָסטע זאַך : ארב איר ווילט אַרויסברעמען איראָניע, וועט איר אפֿשר ע: סטאַטיק : שלעכט דערצויגענער וועט מער אונטערשטרײַכן די ווירקומען פֿע דער סבֿיבֿה און גיט-געשליפֿענער דימענט קען אײַך גאָר העלפֿן אַרויסווק אַ שטיקל באַהאַלטענע סימפּאַטיע צום בעל-דבר.
שדערע פֿאַלן לדומא וועט איר געפֿינע אע אַנדערע קאָפּיטעלעך פֿון אונדזערע אינסטרוקציעס.
אינסטרוקציעס פֿאַרן מאַנוצער
86. אויב דער „אוצר“ האָט געצייכנט אַ וואָרט אָדער אַן אויסדרוק מיט אַ קלע (ז) , האָס דאָס ו אַ סימן, אַן ס'אין ניט רעקאָמענדירט אע דער קולטורשפּראַך את מען דאַרף עס אויסמײַדן, וועט איר זייער אָפֿט געפֿינען עפּעס בעסערס אע דעם גבול פֿע די זעלביקע פּיוטל-קאָמעס אָדער ניט ווײַט דערפֿת :
אע דער גרופּע 0 9 2. פּ י נ צ ט ע ר ק י י ט אע זנעבל געצייכנט מיט אַ קלע. אָבער באַלד פֿאַר
דעם שטייט נעפּל ק ס'אע קלאָר , אַן דאָס אין דאָס רעקאָמענדירטע וואָרט. אין 9 9 2. ר ו י ט,
פּ ו ר פּ ו ר איז ז רויטלען זיך געצייכנט מיט אַ קלע, אָבער אַזר ווי לעבן דעם שטיק ווערטער אוּ
סימנים : רייטלען זיך . פֿאַררייטלען זיך אין קלאָר, אָן דאָס זײַנען די קאָרעקטע ווערטער. דאָס
אייגענע, ווען מיר האָק אע 5 1 5 פֿ אָ ר ש ו נ ג : אָנפֿרעג ז אָנפֿראַגע, אינטערפּעלאַציע : דאָס
ערשטע את דאָס דריטע וואָרט זײַנע קאָרעקט, מערניט וואָס אעטערפּעלאַצי וו לן מיר ניצן
אע אַ מער פֿאָרמעלן זעען, אַ שטייגער ווע עס רעדט דך וועע אַ פּאַרלאַמענטאַרישער פּראָצער
דור : ז אָנפֿראַגע ווערט ניט רעקאָמענדירט את מע דאַרף עס אַרסמײַע.
אע גרופּע 2 2 5. ג ע ו ו י ס י ק י י ט געפֿינע מיר : . . . באַרע, אַפּאָדיקטיש, אוּמפֿעליק, זאוּר
פֿעלבאַר. . . : אומצוויטײַטדק זאומצווידײַטיק : אָספֿקדיק, בליספֿקדיק, אַרצוויפֿלדיק,
? צמיפֿללאָז, ז אוּמצוויפֿלהאַפֿט(יק) . דעצידירט, אַנטשידן, אוּמאָפּפֿרעגלעך, אומאָפּווענדלער,
? אומורדערשפּרעכלער. . . דאָס היסט, אַו ד געצישטע ווערטער ז אוּמפֿעלבאַר, ? אוּמצווי
דײַטיק, ז צוויפֿללאָו, ז אומצווייפֿלהאַפֿט, ? אוּמצריפֿלהאַפֿטיק, ז אוממידערשפּרעכלעך ווערן
בּיט רעקאָמענדירט אע דער קולטורשפּראַך את מע דאַרף זיי אוּיסמײַע, פֿאַרבײַטן זי קען מען
גרעג דורך די אַנדערע ווערטער וואָס שטייען פֿריִער פֿאַר זיי, דהײַט מע דעם זעלביק סדר) :
אוּמפֿעליק, אומצווייטײַטשיק, אָנספֿקדיק , בליספֿקדיק, אָצוויפֿלדיק, אומאָפּפֿרעגלעך, אור
אָפּווענדלעך.
די צום מערמן פֿאַרשפּרייטע נירעקאָמשדירטע ווערטער זשע אָרעממען אע ווכצעטל
שיך. זען וועע דעם אע פּונקט 26 פֿת אונחערע אינסטרוקציעס.
37. דאָס אייגענע אין שייך צום עפֿינען פֿאַרבײַטן פֿאַר ווערטער אָדער אויסדרוקן וואָס זײַנען געצייכנט מיט אַ רינגעלע (י) , וואָס דאָס אע אַ סימן, אַן דער שפּראַך-עלעמענט אין ניט אָנגענומע (אָדער נ אָ ך ניט אָנגענומעף אין דער קולטורשפּראַך.
אין גרופּע 5 6 5. צ י י כ ן האָבן מיר אַ שטייגער : גער-ציכן, לעבערל , 0 פּרימעטע, פּע-
טעלע. אין 0 7 בּ. נ אָ מ ע ן, צ ו ג אָ מ ע ן האָבן מיר : פֿאַמילאָמע, דײַטשער האָמע, פֿאַמיליע,
צונאָמע, 0 פּראָזוויסקע, 9 פּרעוויסקע. אין 8 4 4. פּ אַ ר ט י י, אָ ר ג אַ נ י ז אַ צ י ע האָבן מיר :
קרײַז(ל), 9 קרואָק , ריע, ופּע. די ווערטער מיט אַ רעלע טרע ניט פֿאַר דער קרטורשפּראַך,
אָבער בשכטת מיט זי וועלן מיר גרינג אָפּזוכן גלײַכווערטיקע ווערטער וואָס טוק יאָ.
ע. דאָס אייגענע אין שיך צום געפֿינען פֿאַרביִק פֿאַר ווערטער אָדער אויסדרוקן האָס זײַנע געצישט מיט אַ שטערנדל (י) , וואָס דאָס אע אַ סימן, אַז דער שפּראַדעלעמענט אע אַ ווולשרער און ממילא ניט קק עלעמענט פֿת דער קולטורשפּראַך .
89. דאָס אייגענע אין שייך צום געפֿעען פֿאַרבײַטן פֿאַר ווערטער אָדער אויסדרוק האָס זײַנע געצייכנט מיט נדאַל) , נ-) אאַז“וו.
אַמעריקאַניזמען
40. אויב דער „אוצר“ האָט געצייכנט אַ וואָרט אָדער אָ אויסדרוק מיט נ—) , האָס דאָס און אַ סימן, אַן ס'ווערט געניצט אע דער ייִדשער רידשפּראַך אע אַמעריקע, אע דער קאָרעקטער
אינסטרוקציעס פֿאַרן מאַנוצער
פֿאַרביִט דאָס רוב געגעבן אע דעם גבֿול פֿון די זעלביקע פּינטל-קאָמעס אָדער ניט ווײַט דערפֿת.
אין דער גרופּע 6 0 1 ש אַ פֿ י ג ג האָבן מיר : בויער שטעלער, אײַנשטעלער. , . . אַרכי טעקט, קאָנטראַקטאָר. בילדער נאַמ) דעם פֿאַרבײַט אר בילדער דאַרף מען זוכן צמק די פֿריערדיקע סובסטאַנטיוון.
אין דער גרופע 58 2. ש פּ ײַ ז, ג ע ט ר אַ נ ק האָבן מיר : מאַראַנץ, פּאָמערשץ, אַפּעלסע, אַפּלצין, אָראַנזש. אָרענדוש נאַמז.
אע דער גרופּע 73 8. ר י י ד האָבן מיר : זאָג. רעדע אַדרעס וואָרט, 0 מאָרע. ספּיטש נאַמ) : . , פֿירטראָג, פֿאָרטראָג ז פֿאָרטראָג, רעפֿעראַט, לעקציע. לעקטשור נאַמ!
אין דער גרופּע 8 48 מ ע כ אַ ני ק. ט ע כנ י ק האָבן מיר : שטעלברעט, זשאַלטברעט, סוויטשבאָרד נאַמ) שוויצבאָד ושפּ) . שאַלטברעט אין ניט רעקאָמענדירט. ווײַל ס'אין דײַטש: שוויצבאָד אע אַ שפּאָטראָרט : דער טערמע אין דער עדשער קולטורשפּראַך איז שטעלברעט.
דורך אײַנגעניטן זיך אין ניע דעם „אוצר“ וועט איר אויסגעפֿינען, וויפֿל מטע עקוויוואַלענטן עס זײַנע פֿאַראַן פֿאַר די אַמעריקאַגיזמען וואָס זײַנען אין אונדזער כּלל-שפּראַך ניט אָעוומען.
41. אין זייער פֿיל פֿאַלן שטייט אע דעם גבֿול פֿע די זעלביקע פּינטל-קאָמעס בלויו דער אַמער ריקאַניום מיטן קולטורשפּראַכיקן עקוויוואַלענט פֿאַר אים. דאָ איו דאָס פֿאַרבײַטן גאָר גרינג.
אע גרופּע 9 0 1. ג ע גנ ט : לאַנד, קאָנטרי ואַמ! : אין גרופּע 5 1 1. מ ע ב ל ס ט אָ ל י ע ר ך : מעבל, פֿוירניטשור נאַמ) : אע גרופּע 228. ר ע ר : אָפּטס, סינק נאַמ! : אע גרופּע 0 88. א ך נב ינ ד ע ר ך : דרעטלער. סטייפּלער ואַמ) : אע גרופּע 7 42. ר פֿ ו א ה : כירורגיע, סוירדשערי נאַמ) . . . וואַרעמפֿלאַש, האַט-וואָטער-באַטל ואַמ) : אע גרופּע 5 47. ב אַ וו אָ ר ע נ י ש : קבלה, רעסיט נאַמ) : אין גרופּע 95 4. צ אָ ל ונג : ראַטע, אינסטאָלמענט נאַמ) . . . שׂכירות-ליסטע, פּי ראָל נאַמ) : אע רופּע 5 0 6. ב אַ ל ו ינו נ ג : סטיפּענדיע, סקאַלערשיפּ ואַמז.
42. אַרילו ווען דער אַמעריקאַניזם איז פֿון דעם זעלביקן שורש ווי דער ייִדישער עקריאָלענט דאַרפֿן מיר זע געוואָרנט את אע דער ייִדישער קולטורשפּראַך ניצן די ייִדישע פֿאָרעם, ניט די פֿאַרענגלישטע.
אע די ווײַטערדיקע דוגמאות איז די ערשטע פֿאָרש די קולטורשפּראַכיקע, די צווייטע די פֿאַרעמלשטע : גרופּע 6 9. ח י ל ו ף : קאַסירן נאַ טשעק) , קעשן נאַמ) : גרופּע 9 0 1. ג ע גג ט : שטאַט, סטייט נאַמ) : גרופּע 0 2 3. מ יג ל ע כ ק י י ט : שאַנס, טשענס ממ! : גרופּע 0 6 5. ל ע ר ע ר, תּ ל מ י ד : פּרינציפּאַל, פּרינסיפּאַל נאַמז . . . דעקאַן, דין נאַמם . . .ן גרופּע 9 5 4. פֿ אַ ר ו ו אַ לט ע ר, פֿ י ר ע ר : דעפּאַרטעמענט, דעפּאַרטמעגט גאַמ) : רופּע 2 7 4. ב ק ש ה : אַפּעל, אַפּיל נאַמ) : גרופּע 448. ב ו כפֿ יר ונ נ : קאָנטע, אַקאַונט ואַמ) : גרופּע 7 49. גו ט ע ר מצ 5 : גאָלדמעע, גאָלדמײַן נאַמ) : גרופּע 6 3 5. א ו מג ע ר י כ ט ק י י ט : סורפּרע, סורפּרמו נאַמן : גרופּע 1 55. יו ם- ט ו בֿ, פּ אַ ר אַ ד : אַפּלאָדיסמענטן, אַפּלאָן נאָמ) : רופּע 598. ג ע ז ע צ ל ע כק י י ט, הי תּ ר : ליצעע, לײַסנס נאַמז.
אויסלייג
43. דער אויסלייג אין דעם שוצן ווערק איי, פֿאַרשטייט זיך, אע שוצן בהסכּם מיט די „תּקטת
— דדע אויסלייג“, וואָס דער ייִדישער וויסנשאַפֿטלעכער אינסטיטוט—ייוואָ האָט פּובליקירט
אין ווילנע נאָך שרן צורייטווג אין את וואָס זײַנען זינט דעמאָלט עטלעכע מאָל איבערגע-
דרוקט געוואָרן.
אינסטרוקציעס פֿאַרן באַנוצער
יעדער אעער וואָס וויל פֿולקום באַהערש אין שריפֿט די ייִדשע קולטורשפּראַך דאַרף ווערן בקי אע די אויסלייג-תקנות פֿון ייִראָ : פֿאַר אַן אינטעליגענטן מענטע איז דאָס פֿע די גאָר נריעע זאַכן. דער ייִראָ שיקט אַרויס די בראָשור מיט די אויסליג-תקטת פֿרײַ צו יעדערן ווער עס ווענדט זיך צו אים וועע דעם.
די וואָס זײַנען נאָך ניט באַהאַוונט אע די אויסליירתּקוות פֿון ייִוואָ דאַרפֿן וויסן זע , אַן בדרךבּלל זײַנען די תּקנות געברט אויף דער אַזוי גערופֿענער „נײַער אָרטאָגראַפֿיע-, מערניט וואָס אע געוויסע פּונקטן איז אַרײַטעטראָע געוואָרן מער איינהייטלעכקייט את אויסגעהאַלטגקייט. אָט זײַנען עטלעכע פֿון די ענינים וואָס די אויסלירתקטת האָבן רעטלירט :
(א) סײַ אין דרוקן סע אע שרײַבן דאַרף מען שטרעע אָפּהיטן דעם אונטערשייד צוויק דרפּ מינים אַלף : א (שטומער אַלף) , אַ (פּתח אַלף) , אָ (קמץ אַלף). אַ שטייגער : אוּמבאַהאָלפֿן, אימאַגאָ.
(ב) סײַ אע דרוקן סײַ אין שרײַבן דאַרף מען שטרענג אָפּהיטן דעם אונטערשייד צרק יי (צוויי יודן) את ײַ (פּתח צוויי יודן) . אַ שטייגער : (איך) וויין — (אַ גלאָז) ווײַן : (תמר אַ) טייטל — (דעם מלמדס) טײַטל : (איך) מיין — מע (בוך) : (רב) לייב — לײַב (אוּן לעבן) : (איך) ניי — (אַלט ש) נײַ. די ענדונגען -הייט את -קייט ווערן אַלע מאָל געשריבן אָן פּתחן.
ש אוּיב אַ צונויפֿהעפֿט אין ניט מער ווי דרײַטראַפֿיק שרײַבט מען אים אע אינעם : אויב ער ער אע מער ווי דרײַטראַפֿיק שרײַבט מען אים מיט אַ מקף ר) . די צאָל טראַפֿן דאַרף מע באַשטימע לויט דער קירצסטער פֿאָרעם פֿונעם צווויפֿהעפֿט , און דעמאָלט בלײַבט שוע די אעאי נעמדיקע שרײַבוט אַפֿילו אויב די צאָל טראַפֿן פֿאַרגרעסערט זיך דורך אַ סופֿיקס אָדער אַן ענדוע. אַ מקף (-1 שטעלט מע אין אַ צומיפֿהעפֿט אַפֿילו ווען די צאָל טראַפֿן איז קלענער ווי דרײַ, ארב איינער פֿע די עלעמענטן אע צומיפֿהעפֿט אע אַ העברעעם אָדער אַ פּרט-נאָמען אָדער דאָס וודט „גיט'. ווערטער מיט פּרעפֿיקסן אָדער סופֿיקסן רעכענען זיך ניט פֿאַר צונויפֿהעפֿטן, את די פּרעפֿיקסן את סופֿיקסן וועת געשריבן אין אינעם מיטן עצם וואָרט.
אַ שטייגער :
ביכערקראָם , ווערטערבוך, פֿתלוועג, ריידמאַשין, שטורעמווינט , שפּראַכסיסטעם : ביכערגעשעפֿט , ווערטער-באַהעפֿט , פֿויגל-פּערספּעקטיוו, רייד-אַפּאַראַט , שטורעם-פֿויגל , שפּראַכןסיסטעם . אויב אע טעקסט שטייט : פֿאָרשטעל(ונגס-)קראַפֿט מעט דאָס : עס זײַנען מיגלעך בידע פֿאָרמען , פֿאָרשטעלקראַפֿט את פֿאָרשטעלונגס-קראַפֿט , און בידע זײַנע אע גאַנצן קאָרעקט : נאָר דאָס ערשטע דאַרף מע אויסלייע אין אינעם , ווײַל דער צוטיפֿהעפֿט האָט ניט מער ווי דרײַ טראַפֿן, אוּן דאָס צוויטע מיט אַ מקף, וועל די צאָל טראַפֿן אין צומיפֿהעפֿט אע עסער ווי דרײַ.
פֿאָלקסלערער—פֿאָלקסלערערשאַפֿט, שרײַבמאַשע—שרײַבמאַאע, בריטהאַרציק—ברי-האָרציקייט , רייסהאַלטער—גרויסהאַלטערך ,
דרשרגעשאַנק , חן-גריבעלע , ישיבֿה-בחור , כּלרמטת, פּורים-קוילעטש , שער-בלאַט.
הערצל-גאַס , מעדעם-קלוב , פּרעשול , רענטגען-שטראַלן.
נייהי, ניטעטער , ניט-געניטשאַפֿט, ניט-באַרעעטקיט.
אוּמפֿאַרשטענדענש , אייבערהמצאה , אָנוואָפֿענע, אַנטקעעטראָע, בײַבאַשעפֿטיקמ, פֿאָררר געפֿיל : משוגענערווײַז , היימלאָז , זידעש.
אַגדערע כּללים וועט איר אַרויסדרינגען פֿע נ-ע דעם „אוצר“ אָדער פֿע באַקענע זיך מי- דער בראָשור „תקנות פֿת ייִדק אויסלייג“ גופֿא.
„תקנות פֿון ייִדיע אויסלייג“ איו אָנגעוויזן אַ צאָל ווערטער וואָס מען מעג שרײַבן אופֿנים, ווי ווער עס וויל , אָן שום חילוק אין פּשט.
אָט זײַנען די דאָזיקע טאָפּעלע שרײַבומען, ווי זיי שטייע אע דער תּקנה —1 על-פּי אַלף-בּית : אוּיסגעוועבט—אוּיסגערעפּט : אָווערן : אָעאָרן—אָוגעמוירן : באַקאַנט—באַקאָנט—באַקענט : בּאַקעען—באַקאָנען : בלאָ—בלוי : געבאָרן—געמירן : אָ—טוי : דאָיערשטאָג—דאָנער-טיק : די-
אינסטרוקציעס פֿאַרן בּאַנוצער
טאָג—דינסטיק : דערמאַוען—דערמאָנען : וואַרגן—מערע : וואָרן-וואָרעם ז.מחמת') : וושאָג-ווי
געטשעעטע : לעען : געליגן—געליִען : מאָנטאָגלאָנטיק : מיגלערלעגלער : מעלען שייך מ-'
אָבער נאָר פֿאַר אַ וואָקאַל וואָרט-אײַן) פֿאַרן ווערב . מען נאָכן ווערב : ניצן—ניצן : (צי) ע-יצי)
ניץ (קומע) : (גאָר)ניט (נאָר)נעט : פֿאַרלירן : פֿאַרלאָרן—פֿאַרלוית : פֿאַרדדן—פֿאַר-ידן :
פֿינפֿטל—פֿיפֿטל : פֿינפֿטער—פֿיפֿטער : פֿרײַטאָ—פֿרײַטיק : פֿרירן : געפֿראָרן—געפֿרוירן : שגען-
קענע : קינע—קעויג : קלויבן—קלעק : קלעקקלעפּן : ריידזלעדן (אָבער בּלויז : דו רעדסט,
ער רעדט, גערעדט , את בלרן : די רייד) : שווערן : געשוואָרן—געשוווירן : שערן : געשאָרן—געשוירן :
שרײַען : געשריגןעעעריִען.
גלײַך באַרעכטיקטע פֿאָרמען, אָן מם חילוק אין פּשט, האָבנמיר אוּיך אע : ער ווייס—ער וויסט :
יאַריד—יריד , יאַרידן—ירידן—ירידים.
45. אע „אוצר“ זײַנען אָפֿט אָנגעוויזן ביידע פּאַראַלעלע שרײַבונגען. טייל פֿע די דאָזיקע ווערטער מיט גל ײַך באַרעכטיקטע שרײַבונגען באַגעגענען זיך אָבער אַזוי אָפֿט, אַז ס 'אין גערען אוממיגלעך יעדער מאָל אָנצוווײַע ביידע וואַריאַנטן. דער באַנוצער דאַרף דעריבער וויסן זע, אַי אַפֿילו אויב אע טעקסט שטייט נאָר איע אויסלייג-וואַריאַנט מעג מען פֿרײַ ניצן דעם צווייטן וואַרשנט אויך, אויב ואָר ער אע לעגאַליזירט אין די אויסליירתקנות.
דאָס אע שייך אַ שטייגער צו אַזועע טאָפּעלע פֿאָרמען ווי רידזלעע.
46. פּאַראַלעלע שרײַבונגען, ביידע גלײַך באַרעכטיקט, קענע לויט די אויסליירתקטת געמאָלט זײַן אויך אע ראָשיתיבותן. דער באַנוצער פֿונעם „אוצר“ דאַרף דעריבער וויסן זײַן, אַן אויב אַפֿילו אע טעקסט שטייט נאָר איע פֿאָרעם, מעג ער ניצן דעם אַנדערן וואַריאַנט אויך.
די תּקנה 24 לייענט זיך : „אויב ראָש-תּיבֿותן זמע געוואָרן פֿעסטע ווערטער, מעג מען זיי אויר
לייע אָן שטריכעלעך : בעשט . . . רשי : . . . (דרײַ מאָל) חי, רמח (אבֿרים) . רפּט (אלפֿים) . . :
שס, גך.' אָבער בעשיט, רש'י אאָזיוו וײַנען אויך קאָרעקט.
47. בנוגע דער שרײַבונג פֿון וואַקלדיקע פֿאָרמען אין העברעיִומע האָט דער ייִראָ לעת-עתה קיין בינדנדיקע נאָרמעס ניט אײַנגעשטעלט. דער „אוצר“ האָט זיך דאָ דעריבער געהאַלטן בײַ דער פּראַקטיק פֿון די „ייוואָ-בלעטער“ די לעצטע יאָרן. מען דאַרף אָבער האָבן אע זינק, אַן אַ געוויסע ניט-איינהייטלעכקייט אע נאָך דאָ געבליבן, בעיקר אין צוויי פּונקטן :
(א) דער בשוץ פֿונעם מקף (-1 , ווען ביידע טיילן פֿונעם צומיפֿהעפֿט זײַנען העברעיִזמען.
בע דער ייִוואָ וועט אײַנשטעלן בעדגדיקע תּקטת זײַנע מיגלעך וואַקלועען אע אויסלייע אַזוינע
ווערטער ווי : גמילות חסד—גמילות-חסד , היתּר מראה—היתר-הוראה , הארת הנפֿש—השארת-
הנפֿש, חיבוט הקבֿר—חיבוט-הקבֿר, לען הרע—לשהרע, מהיכא תּיתילהיכתּיתי, מקום פּר-
בּסהמקום-פּרנסה, מלמת שמים—מלכותשמים, עץ הדעת—עץ-הדעת, מרת משה—מרת-משה.
בידע מיני שרײַבומען מעגן מיר האַלטן פֿאַר קאָרעקט.
גיט אַ-טוט, אַי די דאָזיקע פּאַראַלעלע שרײַבמען, מיט דען א אַ מקף, זײַנע באַרעכטיקט נאָר
ב ב י י ד ע טיילן פֿתעם צומיפֿהעפֿט ומען העברעיִומען. אויב בלוע אעער פֿע די טיילן אע
אַ העמרעעם מ ו ז קומען דער מקף, אַ שטעער : חן-ריבעלע, יממים-שיז, כּשרשטע, מר
מיר. צדקה-—קע, קהלשטיבל : בוסבֿרא, וואַלדשלן, מרל-חלל , מעסט-מכשירים, קיגדערי
מעשה, שטײַער-הנחה.
אינסטרוקציעס פֿאַרן בּאַנוצער
(ב) דער באַנוץ פֿונעם י אויף צו באַצייכענען דעם 1-קלאַט אין באַטאָנטן טראַף.
דאָ רעדט ויך וועע דעם אויסלייג פֿון יענע העברעעמען, וואָס אין דער העברעיִשער טראַדיציע
מפֿא זײַנע פֿאַראַן צוויי וואַריאַנטן, די אַ'ג מלא-פֿאָרמען (מיט י) את חסר-פֿאָרמען (אָן י). אוּנדזער
אײַנפֿיר אע :
דאָרטן ווו דער דקלאַט קומט אע אַ ניטבאַטאָנטן טראַף ווערט דער י בדרך-כּלל ניט
געשטעלט : בכורים, השמר והזהר, התפּעלות, זכּרון, מלחמה, משפּחה, מתבודד, נצחון, נתעלה
ווערן, פּלח, שבולת, שגעת, תּשבחות.
דאָרטן ווו דער !-קלאַט קומט אע אַ באַטאָנטן טראַף ווערט דער י בדרך-כּלל יאָ געשטעלט :
איבוד-ממת, איסור, בילבול , ביקורחולים , גילעל, דיבור, דיקדוק, הידור, הילוך, ווידוי, זילזול ,
חילוק, חיזוק , טיפּש, טירחה, כּיבוד, כּיוון, לימוד, מידבר , מיסחר , מישפּט, ניגלה, ניסתּר, סיבה ,
סידור , סימן, עיקר , פּילפּול , צידקות, קיבוץ , קינאה , רישעות , שינוי, שימחה, שינאה, תּיקע.
גיט אַכטומ, אַן ווײַל ס'אין איסור, בילבול , גילמל , דיבוק, מידבר , סידור , קיבע אאַז'ר בלײַבט
מין דער י אויך אין לשון רבים : איסורים , בילבולים, מלטלים , דיבוקים , מידברזת, סידורים ,
קיבוצים אאַז'ר.
48. בכדי צו פֿאַרגריטערן דאָס לייענען זײַנען אַלע העברעיִזמען אע טעקסט געזעצט מיט נקודות אונטער באַטאָנטן טראַף.
פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָרטן ווו ס'אין פֿאַראַן אַן אונטערשייד אין אָטעמען די י ן ד י ש ע אויסשפּראַך,
ניט ווי מען שטעלט אין דעם דאָזיקן וואָרט די נקודות אין העברעיִש : מלך עיט אָלך) , אָוך מיט
או, חתונה עיט אָמוה). אויב אָבער דאָס זעלביקע וואָרט באַגעגנט זיך אע אַ גאַנצן זאַץ וואָס
אע אַריבערגענומען געוואָרן אע ייִדש אַרמ קען געמאָלט זײַן, אַן די אויסשפּראַך אע ייִדיש מפֿא
זאָל זײַן מער אויפֿן העברעק שטייגער , את יעמאָלט אע דאָס געטמען געוואָרן אין אַכט בײַם
שטעלן די נקודות. אַ שטייגער : דור , אָבער לדור ודור.
דער סדר פֿון אַלף-בית
49. בהסכם מיט די אויסל ייג-תקנות זײַנען די אותיות ב—ב , כּ—כ , פּ—פֿ , ש—שׁ, תּ—ת פֿאַררעכנט אין „אוצר“ פֿאַר באַזונדערע אותיות. דעריבער אע דער אַלף-בית אין זוכצעטל אויסגעשטעלט אין אַזאַ סדר : א , ב , ב, ג, ד , ה , ו, ז, ח, ט, י, כּ , כ (ך) , ל , מ (ם) , נ (ף , ס , ע, פּ , פֿ (ף) , צ (ץ) , ק, ר , ש, ש, תּ, ת .
50. א, אַ, אָ : ו , ו : וו: וי : י, יִ : יי, ײַ רעכענען זיך ניט פֿאַר קיין באַזונדערע אותיות אע אַלףבית.
בלוע ווע עס דאַרפֿן אויסגעסדרט ווערן נאָכן אַלף-בית ווערטער , וואָס די דאָזיקע וואַריאַנטן
זײַנען דער איינציקער חילוק צווק זי, ווערט אשעשטעלט דער סדר וואָס אע דאָ געגעבן. אַ
שטייגער : פּאר, פּאָר : מאַן, מאָן : אַקס, אָקס : מע, מע.
ע
ראָשיתיבֿותן , קירצונגען און סימנים
אאַז'ר און אַווי ווײַטער
אַדי אַדיעקטיוו
אינר איגוואַריאַנט, אינוואַריאַנטן
נא'י) ארץ-ישראל
נאַמ) אַמעריקאַניזם
נביח) בעל-חי, בעלי-חיים
נע)
גנבֿים-לשון
נדיאַלז דיאַלעקטיש
לינ
ווערב , ווערבן
לשת יחיד
לק נקבֿה
ל'ר לק רבים
סובסטאַנטיוו, סובסטאַגטית
נסאָוו) סאָוועטש
פֿראַן פֿראַזעאָלאָגיע
קאָמפּ' קאָמפּאַראַטיוו
נקל) קלעזמער-לשון
נשפּז שפּעט-לשון, איראָנש
שפּר שפּריכוואָרט, שפּריכווערטער
ז ניט רעקאָמענדירט אין דער קולטו.י שפּראַך
י ניט אָגעטמען אין דער קולטורשפּראַך
— ווולגאַרער אויסדרוק
( 1 דאָס אײַנגערינגלטע מעג יאָ גענוצט ווערן אָדער ניט געניצט ווערן
( ) דאָס אײַוגעריוקלטע אין אַן עקוויוואַלענט פֿאַר דעם וואָרט אָדער די ווערטער וואָס קומע
פֿאַר דעם
— אע גלײַך צו
פּ זען : אין זוכצעטל שיקט דער סימן אָפּ פֿון אַ ניט-רעקאָמענדירט וואָרט צו אַן אַנדער זוכוואָרט
אַלע הוספֿות און תּיקונים שיקט צום ייִוואָ, מיטן צושריפֿט „פֿאַרן אוצר פֿון דער ינדישער שפּראַך“
אויפֿן אַדרעס :
ייִדישער וויסנשאַפֿטלעכער אינסטיטוט — ייִוואָ
535 וועסט 123סטע גאַס, ניו-יאָרק 27, נ“י
דער וואָרט-מאַטעריאַל גרופּעסווײַז
ס : דאָיִקייט, ווירקלעכקייט, אַקטועלקייט, רעאַלקייט אאַז“וו —אַדי : דאָס זײַן, באַ-
שטאַנד, עקסיסטענץ, קאָעקסיסטענץ, סוב-
סיסטענץ, לעבן, רעאַליטעט, העיה, מעיאות,
נש, פֿאַקט, זטאַטזאַך : דער אַבסאָלוט : אָנטאָ-
לאָגיע.
וו : זײַן, עקסיסטירן, געפֿינען זיך, באַשטיין, אָטעמען, לעבן : האָבן עקסיסטענץ : זען
בנימצא, זײַן במציאות : זײַן באָמת, זײַן בפּועל
ממש — 362.
אַדי ן דאָיִק, זײַיִק, עקסיסטירנדיק, במציאותדיק, בקימצאדיק, הטיהדיק, ווירקלעך,
פֿאַקטיש, ז טאַטזאַכלעך, ז אַקטועל, רעאַל,
וואָר, אָמתדיק, פּאָזיטיוו, אַבסאָלוט.
אינוו ן פאַראַן, פֿאַראַנען, פֿאַרהאַנדן : דע פֿאַקטאָ.
זען אויך : מאָשות 5, לעבן 242, אָמת 862.
2 . ניט-זײַן
ס : ניטאָיִקייט, אומרירקלעכקיט, אומרעאַלקייט אאַזיר —אַדי : דאָס ניט-זײַן, אומעק-
סיסטענץ, אומרעאַליטעט, אירעאַליטעט :
ניהיליזם.
גאָרנישט, נול, בלאַנק, בלויז, בלייז, ליידי
קייט, פּוסטקייט, וואַקוום.
אידעע, חלום, אילוזיע, אײַנבילדונג, פֿאַנ-
טאַזיע, מיראַזש, לופֿטבילד, וויזיע, כימערע,
לופֿטשלאָס —346 : פֿיקציע, לעגענדע, מיטאָס
דבר שלא באָ לעולם : דאָס טעלערל פֿון
הימל : ספֿר פּראַ(ל)ניק : פֿינפֿטער שולחן-
אָרוך : סוכהשער : קיצה שלא נולדה בסום-
טוב : אַ לונג-און-לעבער אונטער (אויף)
דער נאָן : אַ קינד אין בויך : פֿויגלמילך :
אינדיק-זוימען : מוקנשמאַלץ : קאַטשקע-פּוי
טער : באָצרעס פּידרעך מיט לאַקרעצע
וו : ניט זײַן, ניט האָבן קיין עקסיסטענץ, ניט זײַן בנימצא אאַז“ר — 1.
אַדי ן ניטאָיִק, ניט-בקימצאדיק, ניט-במאָיאותדיק, ניט-פֿאַראַנענדיק, ניט-עקסיסטירנ-
דיק, אומגערע(ן)ן, אומגעבוירן, אומבאַשאַפֿן :
גאָרנישטיק, נוליק, פּוסט, ליידיק, הויל,
בלאַנק, בלויז.
אומרעאַל , אומווירקלעך, אירעאַל , אי-
דעאַל, אילוזאָריש, וויזיאָנעריש, כימעריש,
לעגענדאַריש, מיטיש, פֿאַבולאַר, פֿיקטיוו,
אימאַגינער.
אינוו , פֿראַן : ניטאָ : ניט בנימצא : ניט במציאות : ניט פאַראַן, ניט פֿאַראַנען, ניט
פֿאַרהאַנדן : עס אין אויפֿן הימל (אויפֿן בוידעם)
אַ יאַריד : עס הימלט : עס הייבט זיך ניט אָן :
לא אָיו דאָרים מעולם : להך“ם : לא אָיה ולא
(ברא : עס אין נישט געשטויגן און נישט געפֿלויע :
לא דובים ולא נער אאַז“וו —3-3 : עס האָט זיך
אויסגעלאָזט (אויסגעלאָזן) אַ בוידעם (אַ האָן, אַ טײַך) : בדליכא שאַני.
שפר : דרײַ זאַכן זעט מען קיין מאָל ניט : אַ
קליינעם טודרוסל , אַ ווײַסן זשערעבטשיק און אַ ייִדן פֿון יוכאָוויץ.
זען אויך : אוממאָשות 4, אַוועקזפּיקייט 112, פֿאַנטאַזיע 846, אָקר 363.
נ. מאָשות, מאַטעריע
ס ן מאָשותדיקייט, נשיקייט, מאַטעריעלקייט
אאַז“וו — אַדי : סובסטאַנציאַליוירונג מאַטעריאַליזירונג, פֿאַרקערפּערונג אאַז'וו פּ יי : הגאָמה, התנשמות : סובסטאַוציאַליזם, סובסטאַנציאַליטעט : סובסטאַנץ, מאָשות, מהות, נש, עפּעס, עצם, זאַך, חפֿץ , אַרטיקל , ז קעגנשטאַנד , ז דינג, אָביעקט, יסוד, באַזע, באַזיס, פֿונדאַמענט.
פֿיזישע נאַטור, מאַטעריעלע עקסיסטענץ, מאַטעריאַליזם, מאַטעריאַליטעט, גוּפֿניות, נשמיות, חומריות : שטאָף, מאַטעריע, עלעמענט, גוף, קערפּער, חומר, קאָרפּוס, דומם, מאַסע, פֿלייש, פֿלייש און בלוט, אָשר ודם, באַשעפֿעניש, בריאה, נפֿש, קעל-חי, ז וועזן, פּערזאָן.
קאָנקרעציע, קאָנקרעטיזאַציע, מאַטעריאַליזאַציע, סובסטאַנציאַליזאַציע, רעאַליזאַציע, ז אַקטואַליזאַציע, אינקאָרפּאָראַציע, אינקאַרנאַציע, פּערזאָניפֿיקאַציע.
נאַטור-פֿילאָסאָפֿיע, עקספּערימענטאַלע פֿילאָסאָפֿיע : סאָמאַטיזם, סאָמאַטיק, סאָמאַטאָלאָגיע.
מאַטעריאַליסט, סאָמאַטיסט, סאָמאַטאָלאָג, סובסטאַנציאַליסט.
וו ן האָבן אַ מאָשות — - : קענען אָנטאַפּן מיט
די הענט : פֿאַרמאָשותן, קאָנקרעטיזירן, סובסטאַוציאַליוירן, רעאַליוירן, ז אַקטואַליזירן, מאַטעריאַליזירן, פֿאַרגופֿן, פֿאַרלײַבן,
פֿאַרפֿלייק, פֿאַרקערפּערן, אינקאָרפּאָרירן, פּערזאָניפֿיצירן.
אדי : סובסטאַנציעל , מאָשותדיק, אָנטאַפּיק,
קאָנקרעט, מהותיק, עצמדיק, נשיק, עפּעסדיק, זאַכיק, זאַכלעך, פֿונדאַמענטאַל, יקודיק, יסודותדיק, מאַסיוו, סאָליד, ז וועזנטלעך.
פֿיזיש, גופֿיש, קערפּערלעך, מאַטעריעל , גשמיותדיק, מגוּשמדיק, חומרדיק, ערדיש, שטאָפֿיק : מאַטעריאַליסטיש, סאָמאַטיש.
אינוו : ממש : בפּועל ממש : במאָשות : אַזש.
זען אויך : זײַן 1, סוביעקטיווקייט 5, האַפֿטיקייט מ, אָמת 862, וויכטיקייט 418.
4. אוממאָשות, גײַסט
ס : אוממאָשותדיקייט, אוממאַטעריעלקייט,
גײַסטיקייט אאַז“ר — אַדי : אויסקערפּערונג, פֿאַרגײַסטיקונג : התקשטות הנשמיות : אומסובסטאַנציאַליטעט, אַבסטראַקציע.
לופֿט, עטער, זייפֿנבלאָז, פֿאַראַיאָריקער שניי, שאָטן, אָלום אאַז“וו — 2 : עורבא אָרח, חלום נעוף, אָפֿר ואָפֿר, אַש און שטויב, תּוהו ובוהו.
אוממאַטעריאַליטעט, אימאַטעריאַליטעט, אעילות : רוחניות, גראָכריניעס נ-פּ) : עולם הדימיון, עולם האָליון.
נאָמה, זעל , זייל , נאָמה ימרה, ושאָתע ערטילאין : פסיכע, פּנערמע, פּערזענלעכקייט, ז פּערזאָנאַליטעט, אינדירידואַליטעט : איך, צווייטער איך, איבעראיך : אונטערוויסיקער (אומוויסיקער, אונטערבאַוווסטזיניקער, אומבאַרוסטויניקער, פֿאַרבאָרגענער, פֿאַרהוילעער, העכערער) איך : עגאָ, סופּערעגאָ, אַלטער עגאָ : גײַסט, דערשײַנונג, פֿאַנטאַזמע, אַסטראַלער קערפּער.
וו : ניט האָבן קיין מאָשות, קיין אָנהאַלט, קיין
האַפֿט : זײַן אָן אַ יסוד, אָן אַ באַזע, אָן אַ פֿונדאַמענט.
2
נפֿאַרגלײַכונגען) האָבן אַ מאָשות ווי דער גוייִשער גאָט, ווי די גוייִשע אמוּנה (נאאָנה) : האָבן אַ האַפֿט ווי אַ פֿײַף פֿון אַ ניסל , ווי אַ בלאָן פֿון אַ דודע , ווי אַ מעשה מיט אַ ציגעלע אַ ווײַסע, ווי אַ קינדס טרער, ווי אַ זיפֿץ פֿון אַן אַלטער ייִדענע, ווי טרײַנעס מאָיאה.
אויסקערפּערן, פֿאַרגײַסטיקן.
אַדי ן אומממשותדיק, אָנמאָשותדיק, אומסוב-
סטאַנציעל , אַבסטראַקט, האָטנדיק, סוביעקטיוו, אוממאַטעריעל , אימאַטעריעל , אומקערפּערדיק, אָנקערפּערדיק, אַנטיפֿיזיש, איבערפֿיזיש, סופּערפֿיזיש, מעטאַפֿיזיש, גײַסטיק, פּסיכיש, פּערזאָנעל , איבערערדיש, אי בערנאַטירלעך, ניט-ערדיש, אַסאָמאַטיש.
שפּר : די נאָמה ליגט טיף : די אויגן זײַנען דער
שפּיגל פֿון דער נאָמה.
זען אויך : ניטעען 2, אומהאַפֿטיקיט —2, אינטעלעקט א, פֿאַנטאַזיע 846, אומוויכטיקיט 414.
5 . סוביעקטיווקייט
ס : סוביעקטיווקייט, אינערייניקייט, אָוכיקיט
אאַז“וו — אַדי : סוביעקטיוויטעט.
דאָס אינעווייניקסטע, פּקימיות, אינהאַלט, תּוכן, נאַטור, אָבע, קבעיות, אינעווייניקסטע נאַטור, סובסטאַנץ, ז וועזן, פּרינציפּ, אימאַנענץ.
קוואַליטעט, אַיכות, מהות, איך, עגאָ, אינדיווידויִטעט, אינדיווידואַליטעט, פּערסאָנאַלי טעט, פּערזענלעכקייט : סאָליפּסיזם.
עיקרדיקער (וויכטיקער, ז וועזנטלעכער) טייל : עצם, אַמצית, עיקר, אָוך, קערן, יאָדער, יאָדרע, ברענפּונקט, פֿאָקוס : שליסל, מאַרך, זאַפֿט , קליאָק, עסענץ, קווינטעסענץ, עליקסיר, עקסטראַקט, היפּאָסטאַזיס : רוקנביין, לעבנסבלוט, לעבן, האַרץ, נשמה, זעל , זייל , גײַסט.
כאַראַקטער, טעמפּעראַמענט, שטימונג אאָז“וו — 8-פּ : (אײַנגעבוירענע) אייעשפֿט,
אָרגל , רגילות, געררנהייט, געוווינטשאַפֿט, אייגנאַרט, אידיאָקראַויע, אידיאָסינקראַזיע אאַז“ר —51 : פֿעיִקייט, טאַלענט, טאַלאַנט, געלענק, קלי, מאָנה, קישרון אאַז“וו — 487 .
אין די בינער, זײַן די צווייטע נאַטור.
אַדי ן סוביעקטיוו, ניט-אָביעקטיוו, אינעווי
ניקסט, ז אינערלעך, ז אינער(ער) , אימאַנענט : נאַטירלעך, נאַטוראַל , נאַטורעל .
קוואַליטאַטיוו, אַיכותדיק, מהותיק, אינדיווידועל , פּערזאָנעל , פּערזענלעך, אייגן, אייגר טימלעך, אייגנאַרטיק, כאַראַקטעריסטיש, אי דיאָסינקראַטיש אאַן“וו — 51 .
סובסטאַנציעל , אָוכיק, עיקרדיק, קערנדיק, עצמדיק, אַמציתדיק, עסענציעל , ז וועזנטלעך, ענדאָגען, אינסטינקטיוו, געבוירן, אײַנגעבוירן, ז אָנגעבוירן, מיטגעבוירן, אײַנגעפֿלאַנצט, (ב)ירושהדיק, געיִרשנט, פֿאַריִרשנט, אײַנגעראַקסן, אײַנגעוואָרצלט, אײַנגעקאָרענייעט, אײַנגעוועבט , אײַנגעגעסן, פֿאַרקער פערט, אײַנגעפֿליישט : פֿונדאַמענטאַל , ראַדי קאַל , קאָנסטיטוציאָנעל , אומאָפּטיילערדיק, אומאויסהיילערדיק, אומאויסראָרצלדיק.
אינוו : אין זיך (גוּפֿא) : בעצם : אין אָוך : אין
גרונט : אין עצם : ז אין פֿאַקט : ניט אויסצוהיילן : ניט אויסצוראָרצלען.
שפּר : אין פיך איי אַ לאָד.
זען אויך : מאָמת 5, באַזונדערקייט 51, וויכטיקייט 415, פֿעיִקייט 487, פֿילעוודיקייט 8—.
אַ . אָביעקטיווקייט
ס ן אָביעקטיווקייט, אויס(טוויניקיט, דרויסנ-
דיקייט, ניטעצמדיקייט אאַזיוו —אַדי : אָביעקטיריטעט.
חיצוניות, דאָס אויסווייניקסטע, דאָס דרויסנדיקע, ז דאָס אויסערלעכע, דאָס אויבנאויפֿיקע, ז דאָס אייבערפֿלעכלעכע
6—8
— אַדי : שײַן, אויסזע(ן) אאַז“וו — ז-3 : אָביעקטיוויזאַציע.
וו ן אָביעקטיווירן : ז אָנזען אויסערלעך, ז אי
בערפֿלעכלעך אאַן“וו
אַדי ן אָביעקטיוו, ניט-סוביעקטיוו, אויסוויי-
ניקסט, דרויסנדיק, ז אויסערלעך, ז אויסער(ער), עקסאָגען, אויבנאויפֿיק, ז אייבערפֿלאַכיק, ז אייבערפֿלעכלעך : ניט-אינדיווידועל , ניט-פּערזענלעך, ניט-אייגן, ניט-אָוכיק, ניטעיקרדיק, ניט-עצמדיק, ניט-אַמציתדיק, ניטסובסטאַנציעל , ניט-עסענציעל , ז אומוועזנטלעך, זײַטיק, צופֿעליק, אינצידענטאַל , פֿרעמד(לער) , סעקונדער, צוגעגעבן, צוגעטשעפּעט, אײַנגעפֿלאַנצט : פֿאַקטיש, ז אַקטועל , קאָזיטיוו, רעאַל — 307 .
זען אויך : מאָשות 3, דרויסנדיקייט, 188, אָנבליק 807, אומוויכטיקייט 414.
ז. צושטאַנד
ס ן שטאַנד, צושטאַנד, סטאַטוס, לאַגע, פאָ-
זיציע, קאָנדיציע, פלאַץ, פונקט, אַרום, אַרומרינגלונג, ז אומגעבונג, מיליע.
באַשטאַנד, מצבֿ, מעמד, העט, 0 פּאָלאָזשעניע, אומשטאַנדן, באַדינגונגען, תּנאים, ז ביט, פֿאַרהעלטענישן, רעזשים.
שטימונג, דיספּאָזיציע, טעמפּעראַמענט, געוווינטשאַפֿט, געוווינהייט.
געשטאַלט, קנים, אויסזע(ן) , מראה, קאָמפּלעקציע, ליכט, אַספּעקט.
רעם, ראָם, ז ראַם, לבוש, שטאַמפּ, שטעמפּל, ז סטעמפּל, שאַבלאָן, טראַפֿאַרעט.
סטרוקטור, געוועב, קאָנסטיטוציע, צוזאַמענשטעל.
פֿאָרעם, ז פֿאָרמע, פֿאַסאָן, געבײַ, (גע)בוי, קאָנסטרוקציע.
וועג, דרך, אופֿן, שטייגער, סטרי, ז אַרט, מאַניער, טאָן, שטעל(ונט, האַלטונג, באַציִונג, פּאָזע.
נאַטור, כאַראַקטער, סטיל, טיפּ, שניט' מאָדעל .
מאָדוס, מאָדאַליטעט, דיאַטעזיס : פֿאַזע, פֿאַזיס.
צײַט, געלעגנהייט, אָקאַזיע, קאָניונקטור, קריזיס, סיבה, צופֿאַל , טראַף, אינצידענט.
וו : זײַן אין אַ לאַגע, אין אַ צושטאַנד, אין אַ
העט אאַז“וו — - : שטיין, געפֿינען זיך , באַציִען זיך, פֿאַרהאַלטן זיך.
אדי : קאָנדיציאָנעל , באַדינגיק, אָפּהענגיק,
געווענדט, פֿאַרהעלטענישמעסיק, ז פֿאַרהעלטניסמעסיק, מאָדאַל , געלעגנטלער, צופֿעליק, אינצידענטאַל.
אינוו , פֿראַן : לויט : בּקי : נאָך : רעדליג :
פּאָדליג : ווי די זאַך אין : ווי די מעשׁה אין : ווי די זאַך שטייט : ווי דער ווינט בלאָזט : בײַ געלעגנהייט : בײַ די באַדינגונגען : בײַ די תּנאים : אונטער די אומשטאַנדן : ווי עס מאַכט זיך : ווי עס גיט (זיך אויס) : ווי עס פאַסירט : ווי עס טרעפֿט : כהנויה : ווי עס קען געבן : ווי עס קען טרעפֿן.
8. שייכות
ס : שײַכותדיקייט, אָנגעהעריקייט, קרוביש
קייט אאַו“ר — אַדי : שײַכות : סמיכות : סמיכות-האַרשה, סמיכות-הפּרעגלעכץ נ-פּ) : נאָענטקייט, קירבות, קרובישאַפֿט, אָנקער : אַפּראָקסימאַציע.
באַריר, נויעה, מגע-ומשא, באַציִונג, ז באַצוג, ז הינזיכט, רעפֿערענץ, צירוף, צוואַמענבונד, צוזאַמענהאַנג, קייט, פֿאַרבינדונג, פֿאַרקייטלונג, אַסאָציאַציע : ערך, פֿאַרגלײַך, פּראָפּאָרציע, פּראָפּאָרץ, פֿאַרהעלטעניש, רעלאַציע, רעלאַטיוויטעט, ראַטע, ראַציע.
צווישנאַנאַנדיקע (קעגנזײַטיקע) שײַכות (פֿאַרבינדונג) : צווישנשײַכות, צווישנבאַציִונג, קעגנבאַציִונג : קאָרעלאַט, קאָרעלאַציע : שײַכות-סיסטעם, גערעם.
4
—9
ר ן האָבן אַ שײַכות מיט (צו), האָבן אַ צוזאַמענהאַנג מיט, זײַן אין פּראָפּאָרציע מיט (צו), זײַן אין פֿאַרהעלטעניש מיט אאַז“וו — - : זײַן שייך צו, זײַן מנע צו, זײַן נאָענט צו אאַז“וו —אַדי : אָנגיין, האָבן צו טאָן מיט, דרייען זיך אַרום, קומען צו, באַלאַנגען צו, געהערן צו, קערן צו, אָעעהערן צו, אָנקערן זיך צו (מיט), זײַן אין דער זעלבער קאַטעגאָריע מיט, זײַן אין זעלבן קלאַס מיט, ענטפֿערן צו, (פֿאַחגלײַכן זיך מיט, ן באַטרעפֿן, אָנבאַטרעפֿן, אָפּהענגען אין (פֿון), צוזאַמענהענגען מיט, באַרירן, ז באַציִען זיך צו, בינדן זיך מיט, אַסאָציִיִרן זיך מיט, קומען אין באַטראַכט.
אַדי : שייכדיק, שײַכותדיק. געהעריק, אָנגעהעריק, אָנקעריק, רעספּעקטיוו, אָפּהענגיק, באַלאַנגיק : נאָענט, קרוביש, אַפּראָקסימאַטיוו : באַציִיִק, צוואַמענהענגיק : פֿאַרגלײַכיק : (ל)ערכדיק, לפֿי-ערכדיק, פּראָפּאָרציאָנעל, פֿאַרהעלטענישמעסיק, רעלאַטיוו, צווישנאַנאַנדיק, ז קעעזײַטיק, קאָרעלאַטיוו.
אינוו ן אע שײַכות צו : אין צוזאַמענהאַנג מיט : אע פֿאַרבינדונג מיט פּ- : שייך : באָירוף : בנווע : האָס מוע : וואָס (איז) שייך : וואָס ס'געהער(ש : וואָס קער זיך אָן מיט : וואָס אָנבאַלאַעט : אַאשר (בקף : וועגן : פֿון וועגן : דערוועגן : פֿון : דערפֿון : פֿון דעם : פֿונעם : דערויס : ד(ע)ראָן : פּראָ : אום : איבער : אָן : מכוח : אודות : אַל דאַר : גלײַך : לאַבי : כּלפּי : כּנגד : (שקעגן : אַנטקעגן : אין פֿאַרגלײַך : אין פּראָפּאָרציע : ז אין פּראָפּאָרץ : אין פֿאַרהעלטענש : בערך לערך : נאָכן ערך : לפֿי ערך : כּפֿי ערך : פּראָ ראַטאַ : צווישנאַנאַנד : איינער דעם אַנדערן : איינס דאָס אַנדערע : אַנאַנדער : זיך : האָ בהאָ פליא.
יע אוּיך : זעלביקייט 10, פּאַסיקיט 15, פֿאַרבינדונג 80, אַלגעמעקיט א, נאָרמע 52, נאָענטקייט 120.
9. אומשעכות
ס ן אומשייכדיקייט, ניט-פֿאַרבונדנקייט, אָפּגעזונדערטקייט אאַז“וו — אַדי : אומשײַכות, אומפֿאַרגלײַר, ווײַטער כאַפּ, בוידעם-קלאָץ : דיספּראָפּאָרציע, דיסאַסאָציאַציע אאַז'וו— 81 . וו ן ניט האָבן קיין שײַכות, קיין צוזאַמענהאַנג : ניט אָנגיין, ניט באַרירן, ניט געהערן, ניט אָנקערן זיך, ניט קומען צו, ניט האָבן צו טאָן מיט אאַז“וו —8 : זײַן ניט צו דער זאַך, זײַן ניט צום ענין, זײַן ניט צום פּונקט : זײַן פֿרעמד פֿון, זײַן ווײַט פֿון : קלעפּן זיך ווי אַן אַרבעס צו דער וואַנט אאַז“וו — 16 .
אדי ן ניטשייך, אומשייכדיק, אומשײַכותדיק, ווײַט, פֿרעמד : אָפּגעזונדערט, ניט-פֿאַרבונדן, איזאָלירט אאַו“ר — !3 : אומאָפּהענגיק, זעלבשטענדיק, צופֿעליק, פֿאַרזיכ(ד)יק, עפּי זאָדיש.
אינוו : פֿאַר זיך.
פֿראַן ן פּתח בעד וסיים באָבֿית (בלאָקשן) : אָנגעהויבן מיט קידוש און געענדיקט מיט קדיש : עס קלעפּט זיך ניט אַ וואָרט צו אַ וואָרט : גראַם שטראַם מאַך מיר אַ ליעטניק (אַ האַרמידער) : הערט אַ אָשל ! : אַ אָשל קאַבאַק ! : אַ אָשל בּאָרס הנשבר : אַ אָשל (אַ גלײַכונג) אַנטקעגן אַ טאָרבע פֿלעקער : אַ אָשל צו אַנוכה-לעמפּלעך : אַ אָשל : דעריבער גייען קאַטשקעס באָרוועס און גענדן אָן פּלודערן : אַ אָשל : דעריבער גייען די גענדי באָרוועס און די קאַטשקעס אין רויטע שיכלעך : אַ אָשל : איבער דעם בלאָזט מען אָמן און מען קלאַפּט שופֿר : אַ אָשל : ווײַל דאָס לעבל ברויט איי קײַלעכ(ד)יק, גיען דערפֿאַר די קאַטשקעס באָרוועס : אַ אָשל : אַן אַ טאָרבע פֿלעקער אין קיִלעכ(ד)יק איז די לאָנה (אין אַ לעבל ברויט) שפּיציק : אָט אַזוי ווי אַ קליאַמקע איי קײַלעכ(ד)יק, אַזוי אין אַ קוגל שפּיציק : אַן ציבעלע אין ביטער, אין קרוטשקע רויט : אַ קאָסע מיט אַ לוח און אַ סליחה מיט אַ פֿײַערצײַג : הודו
אין באָד, שמץ אין ישאָוויץ : אַ שמיץ אין יאַנאָוויץ (שעמעניץ), הײַדאַ אין באָד אַריִן.
שלשׁה דאָרים אין צוויי זאַכן : דאָס אין גאָרניט שײַך : איינס מיטן דריטן אין ניט קיין מחותּן : ס'אין רב בער, נאָר ניט דער : ווי קומט אַ פּאַטש צו גוטשבת? : וואָס האָט אַ פּאַטש צו יקום-פּורקן? : ווי קומט אַתה הראַית צו דער אַרענדע? : ווי קומט הודו אין מיקרה אַריִן (אין באָד אַרײַן)? : ווי קומט הודו צו בּוש? : וואָס גלײַכסטו הודו צו בּוש? הודו אין אויבן און קוש . . . אונטן (הינטן) : ווי קומט אָמן אין דער מה-נשאַנה אַרײַן? : ווי קומט עשו אין קריאתשמע אַרײַן? : ווי קומט דער קאַשטאַן אין שולחןאָרוך אַרש? : ווי קומען די ריבן אין דעם יאַק? : מה לאָבן אָת האָר? : ווי קומט דער קרבן צו דעם מזקח? : מה ענין שמיטה אַצל הר סיני? : מה לכֿהן במית-הקאָרות? : וואָס האָט דער כּהן אויפֿן קית-הקאָרות צו טאָן? : הנם אָאול בנאָיאים ? : יאָ אַ חתונה, ווי קומט אָבער דער הונט דערצו? : ווי קומט דער חזיר אויפֿן נִיתעולם?
וען אויך : היפּוך 11 , אַנדערשקייט 12, אומפּאַסיקייט אויפֿבינדונג 81, באַוונדערקייט 51, אויסנעם מ, שלעכערפֿאַרטײַטשוט אבּ.
10 . זעלביקייט , ענלעכקייט
ס : זעלביקייט, אידענטישקייט, נעמלעכקייט, ענלעכקייט, געגליכנקייט אאַו“וו —אַדיאין אזר : צוזאַמענטרעף, צוזאַרענפֿאַל : אידענטיטעט, אידענטיפֿיקאַציע.
נאָענטע (שטאַרקע) ענלעכקייט, משפּחהענלעכקייט, לעבנס-ענלעכקייט אאַז“וו : אַ פֿאָטאָגראַפֿיע פֿון : אַ קאָפּיע פֿון : שידוך, פּאָר (קליידער) , זיווג, צווילינג : ברודער, שוועסטער : צווייטער איך, אַלטער עגאָ.
וו ן זײַן אידענטיש, גלײַך, ענלעך אאַז“וו — ר : צוואַמענפֿאַלן, צוואַמענטרעפֿן זיך, אידענטיפֿיצירן זיך : אויסזען ווי, ענען, ענדלען, סאַ-
מערען, שמעקן מיט : וועלן זײַן ענלעך שיף, פֿאַרקוקן זיך אויף, גיין אין די פֿוסטריט פֿון. אדי ן אידענטיש : ריכטיק, פּונקט, אַקוראַט
אאַז“ר — 335 : ענלעך, לעבנס-ענלעך, נאַטורגעטרײַ, 0 פּאָדאָבנע, - פּאָכאָזשע.
נפֿאַרגלײַכונגען) ענלעך ווי צוויי (איין) טראָפּן וואַסער, ווי איין מאַמע וואָלט זי געהאַט, ווי פֿון איין פֿורעם געגאָסן, ווי פֿון איין שטיק געשניטן, ווי פֿון איין (און דעם זעלבף טייג געקנאָטן.
אינוו, פֿראַן : האָמאָ, אייאָ ניעפֿיק-ןיע-יי-ן
אין איזע- -י-ן ייאָר-) : דאָס זעלבע : דאָס זעלביקע : דער זעלבער : דער זעלביקער : דאָס אייגענע : דער אייגענער : די אייגענע : דאָס נעמלעכע : דער נעמלעכער : די אייגענע זאַך : די זעלבע (זעלביקע) זאַך : איינער און דער זעלבער : איינס און דאָס זעלבע : ז זעלבסט : זעלבער : גלײַך : געגליכן צו : געראָטן אין : איין : איינס : אַלץ איינס : אַלצאיינער : איינערליי : (ע)גאַליק : עגאַל : איין (י)גאַל : גאַנץ עגאַל : אַזעלכער : אַיעלכענער : אַזוינער : אַזוינע : אַזעטיקער : אָ ! נדאָס אע דאָס) : (אָט) אַזוי : אַזאַ : דיטאָ : סאַמע : ממש : גוּפֿא : ניט אַנדערש : ויט קיין אַנדערער : הוא הדין : הײַנו הך : עס אין לא מעלה ולא מוריד : עס אין ניט מעלה און ניט מוריד.
בצורת : נאַקשטאַלט : מײַנס גלײַכן, זײַנס גלײַכן אאַו“וו : מײַן זגאַל, זײַן זגאַל אאַז“ר : ווי : אַווי ווי : אַווי וואָס : ז אַל- : בתור : בתּורת : יאַק : עלעהד : כּמו : כּאָם : אַ-לאַ : מעשה : קראַזי : אַזוי צו זאָגן : וכדומה : און כּדומה : דאָס גלײַכן : דעס(ט) גלײַכן : אדג“ל : דאָס יענץ לאָקש בוידעם ציבעלע.
דעם טאַטנס זינדעלע : דער טאַטע מיט די ביינער (האָט דיך געלאָזט גריסן) : אַנ מלאָכה : טאַטנס זיטן : ניט אונטערצושיידן : ניט גערוקט אויף אַ האָר : עס זאָל פֿעלן אַ האָר : אויפֿן אונץ : פֿון אויג : אויסן אויג : מקאָפּאַנע.
10—12
איע יהירצון : אַלץ איין ןום-טובֿ : מען קען זיי ביידן אויף איין שאָל אָפּוועגן : דער זעלבער גוי נאָר אַן אַנדער היטל : די זעלבע יענטע נאָר אַנדערש געשלייערט : דער אייגענער מאכל נאָר אין אַן אַנדער שיסל .
זען אויך : שײַכות 8, פּאַסיקיט 15, גלײַכווערטיקיט 18, אַלגעמיינקייט א, גאָרמע 52, איבערסזרוט 64, פּינקטלעכקייט פּע.
11 . היפּוך
אַקעגנשטעליק, אַנטיפּאָדיש, סאָירהדיק, ווי דעראַנאַנדיק, ז ווידערשפּרעכיק, דערווידערדיק, אָיפּכא-מסאָבראדיק, אַנטיטעטיש, אַנטילאָגיש.
אינוו : קאָנטער : קאָנטרע : אַקעגן (זשע) : ז דאַ-
קעגן : דערקעגן : אַמער : להיפּוך צו : ז אים געעטייל : אין קעגנפֿאַל : אַדרבא : אַ דראַבינע נ-פּ) : דווקא : דײַקא.
פֿראַן : קו געשאָרן, באָק געמאָלקן.
זען אויך : אומקער 94, קענ(ע)גערשאַפֿט 447.
ם ן היפּוכדיקייט, סאָירהדיקייט, פֿאַרקערט-
קייט אאַז“וו — אַי : (פּונקט דעח היפּוך, צווייטער עקסטרעם, אַנטיפּאָד, ז קעגנזאַץ, קאָנטראַסט, דאָס פֿאַרקערטע, אָפּאָזיציע, נעשטיוו, אַנטיטעז : עולם אָפֿוך, פֿאַרקערטע וועלט : פֿאַרקערטע יאָרן : פּידרעך, קאַפּידרעך, לאַקירדע.
סאָירה, קאָנטראַדיקציע, ווידעראַנאַנד, ז ווידערשפּרוך, אַרתידסתרי, אָיפּכא מסאַברא : אַנטילאָגיע.
נהיפּוכים) טאָג און נאַכט : שוואַרץ און ווײַס : ליכט און פֿינצטערניש : פֿײַער מיט וואַסער : אַ באַרג מיט אַ באַרג : אַ וואַנט מיט אַ וואַנט : אַ בוידעם מיט אַ בוידעם : קאָטשערעלאָפּעטע : צוויי ווענט : הודו מיט בּוש : זומער מיט ווינטער : מילכיקס מיט פֿליישיקס : שבת הוּדול און קורץ-פֿרײַטיק.
אָיפּכא-מסאָבראניק, משה קאַפּוי(ע)ר, מאָטל פֿאַרקערט.
וו ן זײַן אין סאָירה, סותר זײַן זיך, קאָנטראַס-
טירן, ז ווידערשפּרעכן זיך : שטעכן אין די אויע : אַקעעשטעלן : מאַכן פֿאַרקערט, קאַפּוי(ע)ר אאַז“ר — אַר : איבערקערן, איבערדרייען, מאַכן מיט די פֿיס אַרויף.
אַדי ן פֿאַרקערט, פּונקט (גראָד) פֿאַרקערט,
אומגעקערט, אומגעווענדט, פֿאַרדרייט, איבערגעדרייט, קאַפּוי(ע)ר : היפּוכדיק, קאָנטראַסטיש, קאָנטראַדיקטאָריש, ז קעעזעצלער,
12 . אַנדערשקייט
ס : אַנדערשקייט, אומענלעכקייט, פֿאַרשיידנ-
קייט אאַו“וו — אַדי : עפּעס אַנדערש, אַן אַנדער זאַך, אַן אַנדער סאָרט, ניט דאָס (זעלבע), ניט קיין פאָר (קליידער) , ניט קיין שידוך, ניט קיע זיווג, פֿון אַן אַנדער טייג געקנאָטן אאַז“ר — 10 .
וואַריעטעט, וואַריאַנט : אַן אַנדערער, אַחר : הבדל, אונטערשייד, אונטערשיד, דיפֿערענץ : חילוק, חילאַק נ-פּ) : נפֿקא-מינא : שינוי, אַבעראַציע, אָפּנייג(וש, אָפּרײַכ(ונ0 אאַי“וו — 93 : שאַטירונג, ניואַנס : דיסטינקציע, דיסקרימינאַציע : מאָדיפֿיקאַציע, וואַריאַציע, דיפֿערענציאַציע.
וו : זײַן אַנדערש, ניט-ענלעך אאַז“ר — אַדי : ניט
האָבן קיין ענלעכקייט צו, אונטערשיידן זיך, ניט שטימען מיט, ניט האַרמאָנירן מיט אאַז“וו — 16 .
מאַכן אַן אונטערשייד : אונטערשיידן, די פֿערענצירן, דיסקרימינירן, וואַריִיִרן, מאָדיפֿיצירן, אָפּנייגן, אָפּווײַכן.
אַדי : ניט-ענלעך, ניט-אידענטיש, ניט-גלײַך,
איינציק, אומפֿאַרגלײַכלעך, אַנדער(עח , גרונט אַנדער(ער), אַנדערשדיק, פֿאַרשיידן, פֿאַרשידן, פֿאַרשיידנדיק : דיסטינקטיוו, דיסקרימינאַטיוו, דיאַקריטיש.
אינוו, פֿראַן : אַנדערש : (יידש ניט דאָס :
ווײַט דערפֿון : עס אין גאָר קיע פֿאַרגלײַך ניט (קיין דימיון ניט) : עס אין ניט דאָס דאָרף און עס אין ניט די קרעטשמע : עס אין אַן אונטערשייד ווי פֿון טאָג צו נאַכט : בּרחוק מיזרח ממערב : ווי פֿון מיזרח בין מערב : ווי פֿון הימל בין צו דר'ערד : עס אין דיר ניט צו גלײַכן : להבדיל : המבדיל : עס אע קק להבֿדיל ניט צו זאָגן : עס אין להבדיל קין קודש לחול (קין טומאה לטהרה) : עס אין להבדיל אָלף הבדלות (באָלף אַלפֿי הבדלות) : עס אין בּקיף בפֿני אָדם : ניפּריטשקעם.
שפּר : אַ סילוק איי אַ הויי.
זען אויך: אומשפּכות 9, אומפּאַסיקייט 18, אומגלפּכ-
ווערטיקייט 19, באַזזנדערקייט 51, אָעות אַע.
13 . אָריגינאַל , מאָדעל
ם : אָריגינאַל , ניט קיין אימיטאַציע : פּראָטאָ-
טיפּ, אַנטיטיפּ, פּראָטאָפּלאַסט, סטאַנדאַרד, מאָדעל , מוסטער, פּאַראַגאָן, אידעאַל , פּראָבע, פּראָבקע, סאַמפּל נאַ-) , עקזעמפּלאַר, שטאַמפּ, שטעמפּל , שאַבלאָן, מאַטריץ, נעגאַטיוו, קלישע, טראַפֿאַרעט : פֿורעם, פֿאָרמע, צייכענונג : שניט, י וויקראָיקע, פּאַטערן נאַ-) : דוּגמא, ז פֿאָרבילד, טעקסט, פֿאָרשריפֿט, פֿירשריפֿט, אַפֿאָר, אַפֿיר, פֿירגריזל, שורה-גרוס : אָשל , בײַשפּיל , פּאַראַדיגמע.
מוסטערונג, מאָדעלירונג, שאַבלאָני(זי)י רונג, סטאַנדאַרדי(זי)רונג : סטאַנדאַרדיזאַציע. וו : זײַן (דינען) ווי אַ מוסטער, ווי אַ מאָדעל
אאַו“וו — - : זײַן למופֿת : אַוועקשטעלן לדוגמא : מוסטערן (מוסטרעווען, מאָדעלירן, שאַבלאָני(זי)רן) לויט : סטאַנדאַרדיגזי)רן.
אַדי : אָריגינעל , עכט (ווי בורשטין) , אָמת,
שטשירע, איינציק, מוסטערדיק, ז מוסטערהאַפֿט, אידעאַל , קלאַסיש, ניט-קאָפּירט, ניט-אימיטירט אאַז“וו — 14 : פּראָטאָטיפּיש, שעפֿעריש.
שפר : ניט אַלץ וואָס גלאַנצט (בלשקט) איז
גאָלד : ניט אַלץ וואָס בלישטשעט איז האָלד : לאָשל אַ ליסינע נ-פּ).
ן . אימיטאַציע , קאָפּיע
ס ן נאָכמאַכונג, נאָכטוונג, פֿעלשונג אאַו“ר :
נאָכמאַכערײַ, נאָכמאַכעניש, נאָכקרימערײַ, נאָכקרימעניש, אָפּשפּעטערײַ, אָפּשפּעטעניש אאַז“וו — יי : אָפּשפּאָט, געשפּאָט, געשפּעט : מימיקרי(ע).
אימיטאַציע : קאָנטראַפֿאַקציע, . פּאָדלאָג, זיוף, פלאַגיאַט : סימולאַציע : דופּליקאַציע, רעפּראָדוקציע, טראַנסקריפּציע.
קאָפּיע, אָפּשריפֿט, דובליקאַט, דופּליקאַט, אָפּדרוק, אָפּצוג, אָפטס, רעפּליק, טראַנסקריפּט, פֿאַקסימילע, ז פֿאַקסימיליע: גלײַכונג גלײַכעניש, דמית, דימיון, בילד, אָפּבילד(וש, צייכענונג, אילוסטראַציע אאַן“ר — 8-בּ : פּאַראַפֿראַז, פּאַראַדיגמע : רעפּעטיציע : פּאַראָדיע, טראַוועסטיע, בורלעסק, קאַריקאַטור, קאַרטון נאַ-) : עכאָ, אָפּקלאַנג, רעפֿלעקס(יע), אָפּגלאַנץ, אָפּשײַן, אָפּשפּיגלונג, שאָטן.
אימיטאַטאָר, נאָכטוער, נאָכמאַכער, נאָכשפּעטער, נאָכטאַנצער, מימיקער, פּאַראָדיסט : קאָפּירער, קאָפּיסט, רעפּראָדוקטאָר אאַז“ר * 377 : מאַלפּע, פּאָפּוגײַ : פֿעלשער, זײַפֿן, קאָנטראַפֿאַקטאָר אאַו“וו — 363 .
וו : אימיטירן, פּערזאָניפֿיצירן, פּאַראָדירן,
נאָכשפּעטן, נאָכשפּאָטן, האָכקרימען, איבערקרימען, איבערמאַכן, איבערמיע, (נאָכ)מאַלפּעווען, אָפּלאַכן, מימיקירן, שאַרזשירן, טראַרעסטירן, קאַריקירן, קאַריקאַטורעווען, בורלעסקעווען, שפּילן טעאַטער אאַן“ר * 883 : נאָכטאָן, נאָכמאַכן : נאָכמאַכן (נאָכטאָן) ווי אַ מאַלפּע, ווי אַן אָבעזיאַנע : אָפּלערנען זיך פֿון : טאָן פונקט ווי : נאָכטאַנצן : מאָדעלירן לויט : שאַבלאָני(זקרן : פֿאָטאָגראַפֿירן : רעפּעטירן : נאָכשע ווי נאָך אַ סידור : נאָכריידן,
נאָכפּלאַפּלען, נאָכפּלוידערן, נאָכדערציילן,
נאָכקלעפּען אאַז“ר — 373.
קאָפּירן, דופּליצירן, דובליקירן, דובלירן,
רעפּראָדוצירן, קאַלקירן, אַרונטערנעמען אַ
קאָפּיע, נאָכצייכענען, נאָכמאָלן, טראַנסקרי-
בירן, אָפּשרײַבן, נאָכשרײַבן, אָפּקלאַפּן, אָפּ-
פֿעלשן, פֿאַלסיפֿיצירן, מנייף זײַן, סימו-
לירן אאַן“וו — נפּנ .
אדי ן גענאַרט, געמלאָכהט, געקינצלט, אומעכט, ז שטוטשנע : נאָכגעמאַכט, נאָכגע-
קרימט , נאָכגעשפּעט אאַז“וו — יי.
אינר ן פּסערדאָ ניעפֿיק- גע-רי-ן אין איינע- -י-ן וואָרט)
שפּר ן טו וואָס איך זאָג, אָבער ניט וואָס איך טו : קוק נאָך וואָס אַנדערע מאַכן, קלער
נאָר וועגן אייגענע זאַכן : אַן מען וויל נאָכטאָן
לעטן, מון מען זיך וואַרפֿן אויף אַלע זײַטן :
קויפֿסט שיך פֿאַר זיך, טאָ מעסט זיי ניט אויף
פֿרעמדע פֿיס.
זען אויך : אָקר נ8בּ, אָפּבילדוט 868, שריפֿט עבּ, טעאַטער 383, שפּאָט 518.
15 . פּאַסיקייט
ס : פּאַסיקייט, שטימיקייט, צוגעפּאַסטקייט אאַז“וו — אַדי : צופּאַסונג, אויסשטימונג,
האַרמאָני(זי)רונג אאַז“וו — יי : פּאָר , שידוך , זיווג
הסכם, האַרמאָניע, איינקלאַנג, אוניסאָן,
גליִכקלאַנג, צוואַמענקלאַנג, סימפֿאָניע, אַ-
קאָרד, קאָנסאָנאַנץ, אַסאָנאַנץ, פּראָפּאָרציע,
ן פּראָפּאָרץ, אַקאָמאָדאַציע, אַדאַפּטאַציע :
האַרמאָניזאַציע, קאָאָרדינאַציע, אַסימילאַציע :
צופּאַסעוודיקייט, צופּאַס-פֿעיִקייט, צופּאַס-
לערך : צופּאַסלער.
וו : זײַן אין אָסבּם מיט, אין האַרמאָניע מיט, אין איינקלאַנג מיט אאַז“וו — - : האַרמאָנירן
מיט, שטימען מיט, אײַנשטימען מיט, ענטפֿערן,
אַנטשפּרעכן : פֿאַרטראָגן זיך, אַרונטערגיין,
צוזאַמענגיין, קומען צו : אָנשטק, צושטיין,
צוזאַמענפֿאַלן, אויסהאַלטן, פּאַס(ט)ן (זיך) ,
קליידן, שיקן זיך : זײַן איינס מיט , גלײַכן זיך,
זײַן אַ שידוך מיט, זײַן אַ פּאָר (זיווג) מיט — 10 . נפֿאַרגלײַכונגען) זײַן ווי באַשערט, ווי אַ
זיווג מן השמים, ווי געבוירן איינער פֿאַרן אַנ-
דערן : פּאַסן ווי אַ ציג און אַ בערדל , ווי אַ
מלמד און אַ טײַטל , ווי אַ פֿידל און אַ סמיטשיק :
פּאַסן ווי אַ ייִדענע אַ שייטל , ווי האָבער אַ גאַנדז,
ווי אַ בײַטש פֿאַר אַ פֿויל פֿערד, ווי אַ הענטער
קע : ליגן ווי אויסגעגאָסן, ווי אָנגעמאָסטן.
זײַן אין פאַסיקן עלעמענט, אין פּאַסיקן
פלאַץ : זען אין סעיאָן, ז אין צײַט : אַרײַנפאַסן
זיך, זײַן דער ריכטיקער מענטש אויפֿן ריכטיקן
אָרט.
ברענגען אין האַרמאָניע, אין איינקלאַנג
אאַז“ר — - : אויסשטימען, האַרמאָניזירן, אַריִנ-
פּאַסן, צופּאַס(ט)ן, אָנפּאַסן, אַדאָפּטירן, אַקאָ-
מאָדירן, קאָאָרדינירן, צופאָרן, צומעסטן, אָנ-
מעסטן, צוזוכן, צוקלײַבן, אונטערקלעבן, צו-
פּראַווען.
אדי ן פּאַסיק, צופּאַסיק, צופּאַסעוודיק, צופּאַסלעריש : זאַנטשפּרעכיק, ענטפֿער-
דיק : פּראָפּאָרציאָנעל , מסוגל , ז געאייגנט,
דינלעך, טויגלעך, עלול , שיקלעך, אָנווענד-
לעך, האַרמאָניש, אויסגעשטימט, אײַנשטימיק,
אויסגעהאַלטן, אויסהאַלטעוודיק, קאָנסעק-
ווענט : צוגעפּאַסט, צוגעפּאָרט, אָנגעמאָסטן,
צוגעמאָסטן, אויסגעהאָסן אאַז“וו — יי.
אינוו , פֿראַן ן אויפֿן אָרט : צום פּונקט : צו דער זאַך : אין עלעמענט : אין סעזאָן : ז אין
צײַט : ער איז אין זײַן סטיכיע.
זען אויך : שפּמת 8, זעלביקייט 10, גלפּכווערטיקייט 18, אַלגעמיינקייט א, נאָרמע 52.
16 . אומפּאַסיקייט
ס : אומפּאַסיקייט, אומהאַרמאָנישקייט, אומצוגעפּאַסטקייט אאַז“וו — אַדי : דיספּראָ-
9
16—17
פּאָרציע, אומהאַרמאָניע, דיסהאַרמאָניע, די סאָנאַנץ, דיסקאָרד : פסלות : שקר מיט שלימזל, ניט קיין פּאָר (קליידער), ניט קיין שידוך, ניט קיין זיווג אאַז“ר — פּן .
וו : זײַן ניט פּאַסיק, ניט האַרמאָניש אאַז“וו —אַדי :
דיסהאַרמאָנירן : זײַן אין קאָנפֿליקט מיט : זײַן ניט אויפֿן אָרט (ניט צו דער צײַט, ניט אין טאָן, ניט אין כאַראַקטער, .ניט אין איינקלאַנג, ניט אין האַרמאָניע, ניט אין פּראָפּאָרציע) : ניט פּאַסן, ניט קליידן, ניט שיקן זיך.
נפֿאַרגלײַכונגען) פּאַסן ווי מײַנע אָרות, ווי לאַקרעץ צו פּלעצל, ווי אַ פּאַטש אין גוט-שבת, ווי אַ הויקער צו דער וואַנט, ווי אַן אָקס מיט אַ פֿערד אין אַקער-וועגעלע, ווי פֿעפֿער אין האָו, ווי רויך אין די אויגן : פּאַסן (קליידן) ווי דעם הונט אַן אַרבע-קנפֿות (אָיצה-קנפֿות), ווי אַ חזיר אוירינגלעך (אַ נאָורינג, אַ נאָזבאַנד, אַ האַלדזבאָד, אַ קרענצל, אַ זאָטל), ווי אַ קו אַ זאָטל , ווי אַ קאָזאַק אַ זשופּיצע (אָיצית), ווי דער רביצין אַ ספּאָדיק, ווי פֿאַר אַ ייִדענע אַ בלאַט גאָרא, ווי אַ קוימען-קערער אַ צילינדער (שלישי), ווי אַ מטן-ייִדן דאָס קדחת, ווי אַ בעדער צו זײַן אַ בורר.
אַדי ן אומפּאַסיק, ניט-פּאַסיק, ניט-צוגעפּאַסט,
ניט-ענטפֿערדיק, ז ניט-אַנטשפּרעכיק, ניטהאַרמאָנש, ניט-אויסהאַלטעוודיק אאַן“וו — 15 . פֿראַן : בּשישנה קין החוחים : נים נהכֿ באַר
חזיר : ער אין ניט אין זײַן סטיכיע (אין זײַן עלעמענט).
שפּר : דרײַ זאַכן פאַסן ניט, אָבער זיי שאַטן
ניט : אַן אַן אַלטער מאַן נעמט אַ בתולה, אַ טרונק בראָנפֿן נאָכן עסן און אַן מען שלאָגט דאָס ווײַב.
זען אויך : אומשײַכות 9, היפּוך 1 1 , אַנדערשקייט 12, אומגלמכרערטיקייט 19, באַזונדערקייט 51, אויסנעם ש.
17. צאָל , מאָס , מדרגה
ם : צאָל , מיספּר, מנין, ציפֿער, קמות, קוואַנ-
טום, קוואַנטיטעט, קאָנטינגענט, אינהאַלט,
סכום, וויפֿלקייט, סומע, באַטרעף, סך, סךהכּל, קך-הבּילל, קײַמא לן.
דאָזע, מאָס, קוואָטע, קוואָרום, רעקאָרד, מאַסע, ז מענגע, הויפֿן, רעזערוו, זאַפּאַס, סטאַק נאַ-) : אינווענטאַר, ראַטע, ראַציע : עפּעס.
גראַדאַציע, הדרגה, מדרגה, גראַד, דרגא, שטאַפּל, ז שטופֿע, טרעפּל, ראַנג, טשין, סקאַלע, לייטער : שטאַנד, שטעל , סטאַדיע, לאַגע, פּאָזיציע, פּלאַץ, אָרט, סטאַטוס.
גרענעץ, פּונקט, צייכן, סטאַנדאַרד, מעסטער, מאָסשטאַב, מעסטשטעקן.
מין, סאָרט, קאַליבער.
שווערקייט, וואָג, ז געוויכט, שטאַרקייט, קראַפֿט, ווערט, ווערטיקייט, ווערדע, וויכטיקייט : וואַלוטע.
ספֿערע, געביט : (גע)שפּרייט, ז רוים : שטח, גרייך, שווונג, קאָמפּאַס, אַמפּליטודע, דימענסיע, מהלך, שטרעקע, ווײַטקייט, אַרומנעם : פֿאַרנעם, ז אומפֿאַנג, היקף : ראַדיוס. דיאַמעטער, דורכמאָס, דורכמעסטער, אַרײַננעם, קאַפּאַציטעט, טאָנאַזש.
גרייס, פֿאָרמאַט, לענג, הייך, גרעב, דיק, ברייט, פֿולקייט.
אַדי ן צאָליק, קמותדיק, קוואַנטיטאַטיוו, באַ-
טרעפֿיק, מאָסיק, גראַדיק, דיאַמעטראַל, דיאַמעטריש אאַז“וו —ס : באַגרענעצט, ז באַשרענקט.
אינוו ן האַנט פֿול, היטל פֿול, אָרעם פֿול,
מויל פֿול, לעפֿל פֿול, פֿינגערהוט פֿול : פֿיל-ווייניק : מער-ווייניק : מער (אָדער) ווייניקער : פֿיל-ווינציק : נישקשה : נאָענט צו : אַפּראָקסימאַטיר : ז אומגעפֿער : אַן ערך : בערך : אין דעם ערך : פֿאַרהעלטענישמעסיק : (אַ)קעגן : אַ וועלכע : עפּעס וואָס : קײַ : אַ נצוואַנציק מענטע) : אָקערשט : (נ)אָקאָרשט : ממאַט, שיִ(ע)ר : שיִ(ע)ר-שיִ(ע)ר : שיִ(ע)ר ניט : בלוין : קוים : נאָר : פּאַק : אַלץ.
אונטער פּאַר : אָחות מ . . . : לפּחות: לא
אָחות : לקל האָחות : ווייניקסטנס : ז אַם וויי
ניקסטנס : צום ווייניקסטן : צום ווינציקסטן :
צו מינדסט : העכסטנס : אַל-קל-אָנים : קמה :
פֿיל(?) : ווי פֿיל : וויפֿל(ט) : וויפֿלדיק : אע
גאַנצן : אַרום און אַרום : האָבן מיר אַזוי גרויס
ווי : צוזאַמען : אין סך-הכל : בסך-הבּל : בס“ה :
נִך וקך אַזוי פֿיל : און אַזוי פֿיל: כּהנה וכהנה:
לעך : ביסלעכרײַן : שטיקערווײַן : שטיקלעכ-
ווײַן : דרגותווײַן : מדרגותווײַן : בהדרגה : טריט-
ווײַן : טריט בײַ טריט : — מאַלע פּאָמאַלע : אין
(בין) אַ געוויסן גראַד : בין אַ באַשטימטער
מדרגה.
שפּר : כּמעט האָט אַ מאָל דעם טעטש פֿון גאָרניט.
18 . גלײַכווערטיקייט
ס ן גלײַכווערטיקייט, גלײַכגרויסיקייט, גלײַכמאָסיקייט אאַז“ר : גלײַכונג, קאָאָרדינירונג,
באַלאַנסירווג אאַז“וו : ניוועלאַציע, קאָאָרדי-
נאַציע — יי.
גלײַכקייט, גלײַכהייט, ניוואָ, פּאָר, פּאַר,
פאַריטעט, גלײַכווערט, גלײַכווירקונג, עק-
וויוואַלענץ, גלײַכוואָג, ז גלײַכגעוויכט, ליב-
ראַציע, באַלאַנס, מישקולת, עקוויליבריום,
עקוויפּאָטענץ, סימעטריע : גלײַכע שפּיל,
טײַ נאַ-).
וו : זען גלײַך מיט, באַשטיין קעגן, געשטיין פֿאַר, זײַן קוויט מיט, שטיין גלײַך מיט,
שטיין (זײַן) אויף איין הייך מיט, שטיין (זײַן) אויף
איין פֿלאַך מיט, שטיין (זײַן) אויף איין מדרגה
מיט, שטיין (וײַן) אויף איין פֿוס מיט, האַלטן
טריט מיט, ניט אָפּשטיין פֿון, ניט בלײַבן הינ-
טערשטעליק אַקעגן, (אויס)גלײַכן זיך מיט.
ברענגען אין גלײַכוואָג (י גלײַכגעוויכט),
צוריקשטעלן די גלײַכוואָג (ז גלײַכגעוויכט),
גלײַך מאַכן, גלײַך שטעלן, ניוועלירן, גלײַכ-
שאַלטן, (אויס)גלײַכן, פּאָרן, פּאַסן, קאָאָרדי-
נירן, באַלאַנסירן, שאַפֿן אַ באַלאַנס, טיילן דעם
אונטערשייד, דעקן, קאָמפּענסירן.
אדי ן גלײַך, גלײַכגרויסיק, גלײַכוויכטיק, גלײַכבאַטײַטיק, גלײַכווערטיק, עקוויראַ-
לענט, אַדעקוואַט, גלײַכמאָסיק, גליִכמעסיק,
גלײַך באַרעכטיקט, גללכוואָגיק, גלײַך שווע-
ריק, גלײַך גילטיק, גלײַך קרעפֿטיק, עקווי-
פאָטענציעל : סימעטריש, קאָאָרדינירט, באַ-
לאַנסירט אאַז“ר — יי.
אינוו : גלײַך אויף גיער : אָווה באָווה : האַלב און האַלב : כּמעט דאָס זעלבע : ניט מער
ניט ווייניקער : אַזוי גוט ווי.
זען אויך: שײַכות 8, זעלביקייט 10, פּאַסיקייט 15, פֿאַר בעט
19 . אומגליִיכווערטיקייט
ס ן אומגלײַכקייט, אומסימעטריע, ניט קיין פּאָר.
וו ן זײַן ניט-גלײַך, ניט-אַדעקוואַט אאַז“וו —אַדי : ניט פּאַסן, ניט פּאָרן זיך : האָבן דעם
ייִתרון, ז דעם פֿאָרצוג אאַז“ר — 23.
אַדי ן ניט-גלײַך, ניט-אַדעקוואַט, ניט-סימעטריש, ניט-גלײַכמאָסיק אאַז“ר — 18 .
זען אויך: אומשײַכות 9, אַנדערשקייט 12, אומפּאַסיקייט 16, סופּעריאָריטעט 28, אינפֿעריאָריטעט 24.
20. גרויסקייט
ס ן גרויסקייט, ג(ע)ראַלדיקייט, מעכטיקייט, אימפּאָזאַנטקייט אאַו“ר — אַדי : ריזיקייט,
מגושמדיקייט אאַז“ר — 117 : מאַסע, חאָרים,
אַדי ן גרויס : גרויס ווי מײַנע ליידן, ווי מײַנע אָרות, ווי מײַן דלות, ווי מען ווייטאָג, ווי
מײַן פּײַן : היפּש, נישקשהדיק, באַטײַטיק,
חשיבותדיק, וואָגיק, וואַזשנע, וויכטיק, אָנזע-
עוודיק, עמינענט אאַן“וו — 413.
גראַנדיעז, קאָלאָסאַל, ג(ע)וואַלדיק, ווואַל-
20—23
דאָרנע, אומגעהײַער, ז אומגעהויער, גוּזמאדיק, שטאַרק, מעכטיק, אימפּאָנירנדיק, אימפּאָזאַנט, מאַיעסטעטיש, סובלים, אויסטערליש, מערקווערדיק, ז מערקווירדיק, באַמערקיוערדיק, פֿענאָמענאַל , קאַפּיטאַל , עקסטרעם, ווילד, אוּמגעוויינטלעך, עקסטראַאָרדינער, אומפֿאַרגלײַכלעך, אומבאַשרײַבלעך, אומגלייבלעך, ווונדערלעך, חידודמדיק, (קילאי) פּלאָימדיק, שטוינענדיק, לעגענדאַריש אאַי“וו — 543 .
אימהדיק, מאוימדיק, מוראדיק, פּחדימדיק, שוידערלעך, גרויליק, פֿאָרכטיק, פֿאָרכצום נאַר-) , שרעקלעך, בייז, סקנותדיק.
אינוו : זייער : שיין : העכסט : הויפּט : לעצט : דורך : רעכט : גרעלער : גרדליק : אין אַ גרויסער מאָס : אָן אַ פֿאַרגלײַך : איבער אַלע מאָסן : ניט צו באַשרײַבן : ניט אויסצודערציילן : צום שטוינען : צום באַווונדערן : נישטאָ קיין ווערטער דערפֿאַר : מי ידבר ומי יספּר : עס אין ג(ע)וואַלד צו שרײַען : סקנות : סקנת-נאָשות : עס אין עק וועלט.
זען אויך : סופּעריאָריטעט 28, גאַנצקייט 82, גרויסצאָליקייט 67, אומענדלעכקייט 68, גרויספֿאַרנעם 117, וויכטיקייט 418, ווונדער 548, ייִחוס 544.
אַדי : קליין : קליין ווי דעם מענטשנס הילף, ווי דאָס ביסעלע גליק (מזל), ווי מײַן גליק (מזל), ווי דעם ייִדנס גליק (מזל) : קליינלעך, נישטיק, מיזערנע, לײַכט, באַשיידן, קאַרג, אָרעם, מאָגער, שוואַך, ז באַשרענקט, באַגרענעצט, אומבאַמערקלעך, קוים באַמערקער דיק, ז באַדײַטונגסלאָן(יק) , אומבאַטײַטיק, אומוויכטיק אאַז“וו — 414.
זען אויך : אינפֿעריאָריטעט 24, טייל 84, קליינצאָליקיט 66, קלייגפֿאַרנעם 118, אומוויכטיקייט 414, המונישקיט 5—.
22. מיטלקייט
ס ן מיטלקייט, מיטלמעסיקייט, מיטלצאָלי קייט אאַן“וו — אַדי : מיטל , מיטלמאָס, מיטלצאָל , דורכשניט, דורכבאַנק : מאָדעראַציע, האַלבוועג.
אַדי ן מיטל(ער) , מיטלצאָליק, מיטלמאָסיק, מעסיק, מיטלמעסיק, ז מיטלשטופֿיק, דורכשניטלעך.
אינוו ן אין דורכשניט : אין דורכבאַנק : דורך ס'באַנק : קאָפּ אויף קאָפּ.
זען אויך : מיטן 42, פֿירונג 401.
21 . קליינקייט
23. סופּעריאָריטעט
ם : קליינקייט, קטנות, באַגרענעצטקייט, ז באַשרענקטקייט, אָרעמקייט אאַז“וו — אַדי : ווייניקייט, ווינציקייט, נישטיקייט אאַז“וו — 66 : ברעקלדיקייט, פּיצלדיקייט אאַז“וו — 18 1 .
געדאַנק, אידעע, שאָטן, פֿאַרדאַכט, חשש, חשד, שמץ, נופֿך, שטויב : פֿונק, (יצוץ, שײַן, שטראַל , פֿינקל , גלימער — 289 : בליק, קוק : פֿלעק, פּינטל , קוצו אָל יוד, שמיץ, שפּריץ, פֿינגער, גאָרניט, נאַרישקייט, קינדערשפּיל , באַגאַטעל , שיבוש, לאָבוע, באָבקע, שמאָנצע, שמאָכטע, שהי-קהי, קײַ און שפּך — 414 : שטיקל , שפּאָן, שפּליטער אאַז“וו — 34 .
ס ן מערווערטיקייט, העכערקייט, גרעסערקייט אאַז“וו — אַדי : אויסצייכענונג, איבערשטײַגונג, איבערוועגונג אאַז“וו — יי : סוּפּעריאָריטעט : אייבערג(ע)וואַלד, אייבערהערשאַפֿט, סופּרעמאַציע, העגעמאָניע אאַז“ר — פּ-4 : מעלה, ז פֿאָרצוג, ייִתרון, רבותא, בכורה.
דאָס העכסטע, די העכסטע הייך, די העכסטע מדרגה, קלימאַקס, שפּיץ, קולמינירפּונקט, זעניט אאַז“ר — 128 .
איבערצאָל , איבערמאָס, איבערוואָג, רעקאָרד, מאַקסימום : גרעסערע (גרעבערע) העלפֿט : לייבנטייל, מערהייט, מערצאָל, מאַ-
דאָס בעסטע, דאָס שענסטע און בעסטע, דאָס סאַמע בעסטע, עידית, זעמלמעל , סולת, בחיר, שפּיגל , צימעס, שמאַלץ, סמעטענע, דאָס אייבערשטע פֿון שטייסל (פֿון דער מילך, פֿון די כריין), פֿון דער ערשטער וואַסער *44- : פֿון די גוטע די בעסערע, דאָס בעסטע פֿון די עשר מכּות נ-פּ) : מובחר, מיכֿחר מן המובחר, מוּבחר שבמובחר, משיפֿרי דשופֿרי, לעילא ולעילא : נומער איינס, פּערווע (סאָרט), פּרימע, פּערווע שבפּערווע, פּרימע שבפּרימע, אַזוינס און אַזעלכעס, ניטאָ אַזעלכעס.
יחסן, פּער, עליט אאַז'רפּפּפּפּ : פרינץ פֿון, איבערמענטש, אייבערמענטש, סחיד בדירו, חד בדרא, סחיד במינו, אוניקום, איינער אין דער וועלט, איינער אין אַ מדינה, איינער אין טויזנט, אָחד מאָלף, די קרוין (פֿון דער אילומינאַציע), ניטאָ אַזעלכער : אויסנעם, אויסנאַם, חוּץ, אַנטיק אאַז“ר — 1 41 : אויסגעצייכנטלער נ-אָיס , רעקאָרד-ברעכער, טשעמפּיאָן.
וו : האָבן דעם ייִתרון, די מעלה אאַז“ר פּ - : אויסצייכענען זיך, פּרעראַלירן : שלאָגן (ברעכן) דעם רעקאָרד : גערינען : איבערשפּיצן, קולמינירן.
זײַן אין די ערשטע (פֿאָדערשטע, פֿאָרנטיקע) רייען : שפּילן די ערשטע פֿידל : זײַן בעסער (גרעסער, העכער) פֿון (פֿאַר, אי דער) : זײַן דער ערשטער, דער בעסטער, דער גרעסטער, דער העכסטער : זײַן איבער דעם סטשדאַרד : זײַן איבער אַלע, איבערגיין, איבעריאָגן : איבערשטײַגן (בקפֿל בּפֿלים) : איבערוועגן, איבערוואַקסן : אויסוואַקסן מיט אַ קאָפּ העכער : זאיבערטרעפֿן : אַריבעריאָע, אַריבערעגן אאַזיר : פֿאַרטונקלען, שטעלן אין שטן : לאָזן אין הינטערגרונט : פֿאַרשטעקן (יענעם) אין גאַרטל (אין אַרבל , אין ד פּאָטרעכעס) : אויסשאָקלען (אויסטרייסלען) ניענעס) פֿון אַרבל : זע אָן אַ פֿאַרגלײַך (אָן קאָנקורענץ).
אַדי : מעררערטיק, סופּעריאָר, ייִתרונדיק :
מאַקסימאַל , אָפּטימאַל , טראַנסצענדער טאַל , סופּערלאַטיוו, איבעררעגיק, איבער וועעדיק, העכער שטייענדיק : אויסגעצייכנט, אויסדערוויילט, אויסנעמיק, אויסנאַמיק, אומפֿאַרגלײַכלעך, איבערגאייבער)מענטשלעך.
ערשטריייִק, סאַמאָראָדנע, ערשטראַנגיק, ערשטקלאַסיק, ערשטסאָרטיק, סובלים, קפֿריסינדיק אאַן“וו — 1 41 .
בעסער : בעסער ווי געוויינ(ט)לעך : בעסער ווי גוט : בעסער ווי געווונטשן : בעסער וואָס בעסער קען (שוין) ניט זײַן : ליבער(עט) : ענדער : שענער אאַדוו : גרעסער : העכער : מער(ער) : מיין : בעסט : ליבסט : שענסט : גרעסט : העכסט : אייבערשט : פֿאָדערשט : ערשט : ז אייסערסט : מערסט : מיינסט, ז מייסט נאון אַנדערע סופּערלאַטיוון)
אינוו ן היפּער, סופּער ניעפֿיק-ן-ע-רי-ן אין איינע-
-י-ן יאָר-) : ס'רובֿ : דאָס רוב : על-אָי רוב : צום מערסטן : מערסטנס : מערסטן טייל : מיינסטנס : צום מיינסטן : ז אַם מערסטן : ז אַם מייסטן : מיינסטן טייל : מער פֿאַר אַלץ.
הויפּט : אַרצע : אַרכי : איבער : אוּיסער : פֿאַר : באַזונדערס : פּאַר עקסעלאַנס : אָפּטי מוס : נעק פּלוס אולטראַ : גוט—אַ מחיה—אַן שטיק : גוט—בעסער—פּשט ! נ-פּ) .
זען אויך : גרויסקייט 20, גרויסצאָליקיט 67, גרויספֿאַר נעם 117, הויכקייט 124, שפּץ 128, מטקייט 411,
24. אינפֿעריאָריטעט
מ ן מינערקייט, מינערווערטיקייט, אונטערגע-
אָרדנטקייט, קלענערקייט אאַז“ר : אָפּגעשטאַנענקייט, הינטערשטעליקייט אאַן“וו — אַר : אינפֿעריאָריטעט.
די קלענסטע מדרגה, דאָס נידעריקסטע, דאָס ערגסטע, זבורית, דאָס ווייניקסטע, דאָס
24—23
מינדסטע, מינימום : קלענערער טייל, מינאָריטעט, מיעוט, מינ(ד)ערהייט.
וו : זײַן קלענער (ערגער, נידעריקער) פֿון (פֿאַר, איידער) : זײַן אונטערגעאָרדנט, זײַן אונטער יענעם, זײַן אונטער דעם סטאַנדאַרד, זײַן פֿאַרטונקלט פֿון, זײַן פֿאַרשאָטנט פֿון, שפּילן די צווייטע פֿידל , אָפּשטיין, בלײַבן הינטערשטעליק, פֿאַרלירן גרונט : ניט קומען צו יענעמס קנאַפֿל (פּאָדעשווע) : ניט האָבן אין קאָפּ וואָס יענער אין נאָגל (אין מינדסטן נעגעלע, אין פּשטע, אין קליינעם פֿינגער פֿון לינקן פֿוס) : ניט פֿאַרמאָגן (ניט וויסן) יענעמס שיחתחולין : ניט ווערט זײַן יענעמס נאָגל : דאַרפֿן (מעגן) בײַ יענעם די שטיוול פוצן, די הרובע (פּעטשערע) הייצן : ניט פֿאַרמאָגן יענעמס מיסט (שטויב, אָפּקראַצעכץ) : ניט פֿאַרמאָגן וואָס יענעמס מיסט אין ווערט : זײַן אַ הונט קעגן יענעם.
אדי : מינערווערטיק, אונטערגעאָרדנט, אינפֿעריאָר, ערגער, אַרגער, קלענער, נידעריקער, ווייניקער, מינער, מינימאַל, צווייטריייִק, צווייטקלאַסיק, צווייטראַנגיק : אָפּגעשטאַנען, הינטערשטעליק : קלענסט, ערגסט, נידעריקסט, מינדסט, אונטער : צום ווייניקסטן : סוב נפּרעפֿקס געשריבןאין איינעס מיטן וואָרט) .
זען אויך : קליינקייט 21, קליינצאָליקיט 66, קלייגפֿאַרגעם 118, נידעריקייט 125, שלעכטקייט 412, אומוויכטי קיט 414, המונישקיט 545.
25 . פֿאַרמערונג
ס ן (פֿאַר)מערונג, צוגעבונג, צוקומונג אאַז“וו — יי : הוספֿה, חיבור, אַדיציע, צירוף, צוקומ(עניש, צווואַקס, צוּוווקס, אָנוואַקס, צופֿלוס, אַנטוויקלונג, ווידמענונג, ווידמעניש, פֿרוכפּערדיקייט, פֿרוכטיקייט, קריה ורבֿיה, פֿרוכט, פּליד.
צוגאָב, צושלאָג, צוטו, נופֿך (משלו), אַנעקסיע, י פּריבאַווקע, 0 דאָבאַווקע, ינאַבאַרקע,
צולייג, צולאָג, אויפֿלאָג, י דאָדאַטיק, צולאָז, צוזאַץ, צוזעצ(ל), צוזעצעכץ, צושטלער, בל שטייער, צוטראָג : צושפּיל, צושמעלץ : פריקלאַד, צודאַטן, צוגעהער, אַקסעסואַרן : עקסטרע, בײַלאַגע, אַפּענדיקס, קאָדיציל, צר שלאַק, מילואים.
הכרעה, איבערוואָג, איבערוואָג, איפּערוואָג, עודף, ווערך, קויפּ, באַרג, סמיטשיק, שמיציק, שמיצ(ל), צוגיס, צושיט.
וו : ווערן מער(ער) : מערן זיך, נתרבה ווערן,
ווידמענען זיך, פֿרוכפּערן זיך, פּלאָדיען זיך, פּלאָדזשען זיך, פֿישלען זיך : צוקומען, צופֿליסן : (צו)וואַקסן.
(פֿאַרגלײַכונגען) וואַקסן ווי קראָפּעווע (אין אַ גערעטעניש), ווי גראָז, ווי שוועמלעך גאָר אַ רעגן : צעבליִען זיך ווי דער גאָרטן נאָך אַ רעגן, ווי רויזן, ווי מאָן.
מאַכן מערער : פֿאַרמערן, פֿאַרגרעסערן אין צאָל , פֿאַרטאָפּלען, פֿאַרדרײַפֿאַכן, פֿאַרפֿילפֿאַכן אאַז“וו : פֿאַרגוומאנ(ען) : צוגעבן, חיבורן, אַדירן, מוסיף זײַן, נאַלײַען, בײַטראָגן, צוטראָגן, צוברענגען, צולייגן, באַלייגן, אויפֿלייע, צוזעצן, צושטעלן, צולאָזן, צופֿירן, צווואַרפֿן, אויפֿוואַרפֿן, צוטאָן, צוגיסן, צושיטן : דערגעבן, דערלייגן, דערפֿירן אאַז“וו : — פּריבאַווען, י דאָבאַווען : צורעכענען, אַרויפֿרעכענען, מצרף זײַן נצום מנין) , העכערן נדעם פרײַי) : געבן אויף אײַנפֿאַל , (דער)געבן צום רומל.
אַדי נ צוגאָבלעך, צוגאָביק, צוגעביק, צו-
גיביק, נוספֿדיק : פֿריש, נײַ.
אינר : צוזאַמען (מיט) : דערצו : דערצו נאָך :
חוּץ דעם : אַחוץ דעם : ז אויסער : זאויסער דעם : חוץ לנה : ניסף לוה : למד : למד נה : מללד : עקסטרע : היִנט : אַפּאַרט : בראָש : גוּפֿא : אַליין : אַפֿילו : באָדײַ : בלוין : איבעריקנס : חוּץ לאָשבון : בעירוף : מצוּרף לנה ש בתּורת הוקפֿה : ועל כּולם : צום אַלעמען : צו די אָרות : בײַ : דערבײַ : מיט : נאָך :
4
מער(ער) : ווײַטער : אַנדערע : און ; אויך :
אויכעט : און אויך : פּלוס : אָן : אי : און אַזוי
ווײַטער : אאַז“וו : וגימר : וע' : וכולי : וכו' :
עטצעטעראַ.
פֿראַן ן פֿון דעם דערפֿל אין געוואָרן אַ שטעטל.
שפּר : נאָך איי בײַם אַלח אין אַרבל : פֿון צוקומעניש טוט דער קאָפּ ניט וויי : צו
הערינג באַדאַרף מען קין זאַלץ און צו גריוון
קיין שמאַלץ.
זען אויך: זאַמלונג 47, מאַטעמאַטיק א, גרויסצאָליקיט 67, גרויספֿאַרגעם 117, טײַערקייט א.
26 . פֿאַרמינערונג
ס ן (פֿאַר)מינערונג, (פֿאַר)קלענערונג, רעדוצירונג אאַו“ר — יי : אָפּשלאָג, חיסור, סוב-
טראַקציע: רעדוקציע, הנחה, דיסקאָנט—3-פּ :
אָסר, נחסר, אָסרדיקייט.
ר ן מאַכן ווייניקער : ווייניק(ער)ן, (פֿאַר)מי נערן, רעדוצירן, פֿאַרקלענערן אין צאָל,
קלענערן, אַראָפּציִען, אַרונטערציִען, אַראָפּ-
רעכענען, אַרונטעררעכענען, אַראָפּנעמען,
אַרונטערנעמען, אָפּשלאָע, מנכה זײַן, מחסר
זײַן, חיסורן : דיסקאָנטירן, טאַרעווען — 3-פּ . אָפּשעפּן, אָפּגיסן, אָפּשוימען, אָפּמעלקן,
אָפּטרינקען, אָפּזופּן, אָפּזייגן, אָפּשיטן, אָפּ-
סטרעכערען, אויסדינען ומאַכן דינער).
ווערן ווייניקער אין צאָל : אָפּקומען, אי-
בערנעמען זיך, אָפּרינען, אָפּטריפֿן, אָפּקאַפּען,
אָפּפֿליסן, אָפּפֿלייצן אאַן“ר — 118 .
אַדי : חסרדיק, רעדוצירט, געמינערט, פֿאַרמינערט, געקלענערט, פֿאַרקלענערט
אינוו : אָן : אָנעט : בלא : בלי : ביִית, מיני- : א נפּרעפֿיקס געשריבן אין איינעם מיטן וואָרט).
זע אויך: מאַטעמאַטיק א, קלינצאָליקיט א, קלער פֿאַרנעם 118, וואָלוולקיט בּא.
27. איבערבלײַב
ם ן איבערבלײַב(ונ0, איבערבלײַבעניש, אי בערבלײַבעכץ, ענבֿון, שיריים (פֿון אַ מטך
ייִדן), אָפּדריבלער, פּורים-ברעקלעך, פּאַת
פּ 410 : שאַרית, רעליקוויע, (שאר, (שאר חייב,
נ“ח, סאַלדאָ, זאַלדע, באַלאַנס, ק, דיפֿע-
רענץ נ-אַטע-אַ-יק) , אָריד, אָריד ואָליט, זאַהאָ-
דיק, איבעריקס, איבערפֿלוס, מותר, ייִתור,
מבריח, רעשט(ל), קולטור-רעשטל, רעשטע,
רעשטקע, רעמאַנענט : רעמניצע ל“ר רעמני
צעס נאַ-) .
וו : אָפּשטעלן זיך, בלײַבן, איבערגלפּגן, איבעריק בלײַבן, פֿאַראיבעריקן, אָפּ-
פֿאַלן, אויס(נ)בלײַבן, פֿאַרבלײַבן : לאָזן, אי
בערלאָזן, לאָזן אויף דרך-אָע, איבערלאָזן
אויף זאַריביק.
זען אויך: אומנוציקיט 410.
28 . איינמיניקייט
ם ן איינמיניקייט, איינהייטלעכקייט, איינפֿאָרעמדיקייט אאַן“ר —אַדי : אומגעמיש,
אוניפֿאָרמיטעט.
וו ן זײַן (ווערן) איינס (אוניפֿאָרם אאַז“וו)—אַר : זײַן פֿרײַ פֿון: מאַכן איינס (אוניפֿאָרם): אַסי
מילירן, אויסגלײַכן, פֿאַראינהייטלעכן — 18 .
אדי ן איינפֿאָרעמדיק, אוניפֿאָרם, גלײַך, אייר מיניק, ז איינאַרטיק, גלײַכמיניק, ז גלײַכ-
אַרטיק, איינהייטלעך, איינטיפּיק, אויסגער
האַלטן, קאָנסעקווענט, ריינסאָרטיק, ריר
בלוטיק, איינערליי, איינציק, עלעמענטאַר,
הויל, פּור(ע), לויטער, ריין, העל : קלאָר,
זויבער, ניט-געמישט, ניט-קאָמבינירט, ניט
געפֿעלשט.
אינוו : פֿון אק שטיק : מעור אָחד: פֿע דעם זעלק שטיק : פֿון איע טייג געקנאָטן: איינס
(מיט) : בלוין : רק : אייטל : גלתי : נאָר : נײַערט :
פּאַק : גאָלע : סאַמע.
29 . פאַרשיידנקיניקייט
30. פֿאַרבינדונג
ס ן פֿאַרשיידנמיניקייט, פֿילמיניקייט, אַלער-
ליייִקייט אאַז“וו — אַדי : (בלוט)מישונג, קרייצונג, פּאָרונג אאַז“וו — יי : געמיש, מיש-מאַש, מישענינע, אויסמיש(עניש), אַסימילאַציע : מיקסטור, תּערובות, שעטנז, בּלאים : האַלב-און האַלב, הערמאַפֿראָדיט, אַנדרוגינוס, היבריד : מאָזאַיִק.
קל (ה)מיני, קל הסאָרטן, אַלע סאָרטן, קל המינים שהוא, קל מאַרינים שהוא נ-פּ) : קאַשע : אַ קאַשע פֿון וקל מאַמינים שהוא נ-פּ) : קאַשע מיט באָטשווענע (מיט באַרן-צימעס, מיט באָרשט און מיט לאָקשן, מיט מאָן, מיט נעכטיקע טעג, מיט לעבערלעך) : אַלערליי מיני קיטניות, שאָר ירקות, שאָיע-טאָיע, ביגאָס, ליגעמינע, קרפּס מיט קיסליצע, בוידעם מיט פּאָליצע, לאָקש בוידעם פּאָליצע, לאָקש בוי דעם ציבעלע, האָצע-קלאָצע, שורי, שור-בור (ומפֿליא לעשות) : דיין-דאַין : דאָס אין יענץ : דאָס יענץ טאָיע סאָיע : און וואָס ניט : נחס אַנה : זשוק און זשאַבע : הימל און ערד און סטרוטשע באָב אאַי“וו — 82 .
וו : מישן, פֿאַרמישן, אויסמיע, צומיש, בײַ-
מישן, צוזאַמענמישן, אויפֿמישן, צונויפֿמישן : צונויפֿגיסן, צונויפֿשמעלצן, קרייצן, פּאָרן אאַז“וו — 80 .
אדי ן פֿאַרשיידנמיניק, ז פֿאַרשיידנאַרטיק,
פֿילמיניק, ז פֿילאַרטיק : צרייפֿאָרעמדיק, דרײַפֿאָרעמדיק אאַז“וו : פֿאַרשיידנפֿאָרעמדיק, פֿילפֿאָרעמדיק, פֿילגעשטאַלטיק, מאָיאַיִש : צווייערליי, ביידערליי, דרײַערליי, פֿירערליי אאַז“וו : אַלערליי, אַלערהאַנט, קלערליי, פֿאַרשיידענערליי, פֿילערליי, מערערליי, אַנדערערליי, נאָכערליי : אַסימילאַטיוו.
אינוו : וואָס : וואָסער : וואָס פֿאַר אַ : סאַראַ :
סאַרנע.
וען אויך: באַזונדערקייט 51, אויסנעם א.
ס : פֿאַרבונדנקייט, פֿאַראייניקטקייט, בער האָפֿטנקייט אאַז“וו —אַדי : פֿאַרבינדונג, פֿאַראייניקונג, באַהעפֿטונג, אוניפֿיצירונג, אָר גאַניזירונג אאַן“וו : צובונד, צוזאַמענבונד, צונויפֿבונד, אָנשלוס אאַז“ר — יי : אייניקייט, אַחדות, צירוף, באַהעפֿט, התקשרות, התדבקות : אַדהעזיע, קאָהעויע, אַמאַלגאַם, אַועקסיע : אוני פֿיקאַציע, אַסאָציאַציע, אָרגאַניזאַציע, קאָנסאָלידאַציע, קאָרפּאָראַציע, קאָאַליציע, בלאָק, פֿעדעראַציע, קאָנפֿעדעראַציע, אַמאַלגאַמאַציע, צעמענטאַציע, אַגלוטינאַציע : בונד, אוניע, חברה אאַו“ר — 448.
נבינדמיטלען) באַנד, האָרבאַנד, שטערנבאַנד אאַז“וו — 22- : באַנדאַזש, בינדע, בינט, ליגאַמענט, ווינדל, וויקלשנור : באַנדעראָל : פּעטליע, שליף, שליפֿקע, וויאַז, פּאָוועד, קרעמפּעלעץ, פֿאַשינע נצווײַגן) : קנופּ, קניפּל, קשר, קשר אָל קסמא : רונג, פּענטע, קייט : שטריק, שנור, גאַרטל אאַז“ר — 123 : שפּילקע, האָרשפּילקע, זיכערשפּילקע, זיכער-נאָדל, (נ)אַגראַפֿקע, שטעקנאָדל, האָרנאָדל, נ פּאָדוואָינע שפּילקע : האָק, האָקל, הוק, האַקן, האַטשיק, העקל, קרוק, קרוטשיק, זאַבעל, דריידל, קליוטשקע, פֿאַרמעער : מענעלע, ווײַבעלע : קלאַמער, קליאַמרע : פּאַפּירקלאַמער, קלעמער(ל), וועשקלאַמער, שראַגע: דרעטלער : שנאָל, שנאַל, שפּאָנגע, ספּראָנדזשקע, פּראַזשקע, קנאָפּ אאַז“וו — 26- : נאָגל, טשוואָק אאַז“ר — פּ-2 : שרויף, גרינט אאַז“וו — 205.
נקלעפּמיטלען) קלעפּעכץ : קליי, מאַסטיק, גומי-אַראַביק, פּאַפּ, קלײַסטער : ביינערקליי, פֿישקליי, הויזן-בלאָזן : ריִוקליי, לאַם, סטאָליערקלי, סטאָליערשער קליי, טישלערקלי, שוסטערקליי, בירלײַם, בערלײַב : קיט, צעמענט, ליים, גיפּס : קלעפּאַלץ נקליי וואָס קלעפּט אַלץ).
אוניפֿיקאַטאָר, אַמאַלגאַמאַטאָר : פֿאַרבינדער, פֿאַרבינדלער, פֿאַראייניקער, קלעפּער אאַז“וו — יי.
וו ן זײַן (רערן) פֿאַראייניקט, פֿאַרבונדן אאַו“וו
— אַי : צוזאַמענהאַלטן, צוזאַמענהענגען, צוראַקסן, צוואַמענראַקסן, צונויפֿוואַקסן, צושטיין : מאַכן פֿאַראייניקט : פֿאַראייניקן, באַהעפֿטן, אוּניפֿיצירן, אַליִיִרן, קאָנסאָלידירן, קאָרפּאָרירן, קאָנפֿעדערירן, קאָאַלירן, רינגלערן נ-אָיס : פּאָרן, מנווג זײַן, קרייצן, בינדן, בוקסירן, באַנדאַזשירן, פּענטען : נפֿערד) סטרענאָזשערען, פּריפּאָנעווען : העפֿטן, נייען, בראָשירן, קאַרטאָנירן, צעמענטירן, אַמאַלגאַמירן, לעגירן.
צופאָרן, צוטאָן, צולאָנטשען, צובינדן, צר שנור(ערע)ן, צוגאַרטלען, צובינטערען, צוטשעפּען, צוקניפּן, צוקניפּלען, צושלייפֿן, צוקנעפּלען, צושפּיליען, צושפּילקע(ווע)ן, צר האָקן, צוהעקלען, צושנאָלן, צוקלאַמערן, צר קייטן, צוקייטלען, צודראָטעווען, צודראָטעווען, צודרעטלען : צושטיקערען, צונייען, צושטעפּן, צוסטריגעווען, צוריגערען, צושטעכן אאן“ר — 526 .
צושלאָגן (ווי מיט אַ נאָגל צו דער וואַנט), צוקלאַפּן, צוהאַקן, צונאָגלען, צוטשוואָקעווען, צוטשוועקעווען, צוגווינטערען, צוניטע(רע)ן, צופֿעסטיקן, צופֿעסטעווען, צוקרע(מ)פּעווען, פּאָמאָציעווען, צושטיפֿטעווען, צודרייען, צושרויפֿן : צוקלעבן, צוקלעפּן, צוקליפּן, צוקליפערצן, צולעפּען, צוקלייען, צוקלײַסטערן, צופּאַפּן, צוקיטערען, צושמעלצן, צוטאָפּיען, צוטריפֿן, צושווייסן, צוסקליעפּען, צופּאַרען, צושמידן, צוקאָווען, צולייטן, צוגיפּסירן, צוגיפּסערען, צופֿרירן.
פֿאַרבינדן, פֿאַרקניפּן, פֿאַרשנירן, פֿאַרשנורעווען אאַויר — ווער-ן -י- צר : צוואַמענשטעלן, צוזאַמענשליסן, צוזאַמענוועבן, צוזאַמענקאָכן, צוזאַמענקנעטן, צוזאַמענפּרעסן, צוזאַמענבינדן, צוואַמענקייטלען אאַז“ר — יער-ן
-י- צר : צונויפֿפֿירן, צונויפֿקאָמפּאַנירן, צונויפֿגלידערן, צונויפֿשטעלן, צונויפֿזעצן, צונויפֿשליסן, צונויפֿגיסן : צונויפֿבינדן, צונויפֿטשעפּען אאַויר — ייערגן מיט צר : אַנעקסירן, אָנשליסן (זיך), אָנהענגען (זיך), אָנזעצן (זיך) : אָנבינדן, אָנקניפּן אאַז“וו — ויער-ן-יט צי- : אויפֿקאָמפּאַנירן, אויפֿסילע(רע)ן, אויפֿצילערען, אויפֿציִען (רי פּערל אויף אַ שנור), אויפֿבינדן, אויפֿקלעפּן, אויפֿטשעפּען אאַו“ר — ייערנן -י- צר : סקאָמפּאַניען זיך, סקאָמפּאַנייען זיך, מתחבר זײַן זיך, צושטיין צו, פרילאָנטשען זיך, צולאָנטשען זיך, צונאַדזשען זיך, אײַנקויפֿן זיך אין, מצטרף זײַן זיך, אַסאָציִיִרן זיך, מאַכן חברותא, בּורת ברית זײַן אאַז“וו — בּ-פּ .
אַדי : פֿאַראייניקט, פֿאַרבונדן, באַהאָפֿטן,
אוויפֿשירט אאַז“ר : צוואַמענגעבונדן, צונויפֿגעשלאָסן. אָנגעשלאָסן אאַז“ר — יי : אומצעשיידלעך, אומאָפּריִסלעך, אומאָפּזונדערלעך, אומצעטיילעוודיק אַאז“ר — 31 .
קלעפּיק, קלעפּעדיק, קליייִק, קליקע, לעפּקע, ליפּקע.
אינוו : מיט : צוזאַמען : אין איינעם : בײַנאַנד :
האַנט אין האַנט : אַקסל בײַ אַקסל.
זע אויך : אײַנשליסונג 35, אָמשך 45, זאַמלונג 47, נאָענר קיט 120, הילף 446, פּאַרטיי 448, אָלום 455, שתפֿות 477, פֿרײַנדשאַפֿט 552, זיווג ש.
31. אויפֿבינדונג
ס : איזאָלירטקייט, אָפּגעריסנקייט, אָפּגע-
בראָכנקייט אאַז“ר — אַדי : אומבאַהאָפֿטנקייט, אומפֿאַרבונדנקייט, אומפֿאַראייניקטקיט אאַז“וו — 30 : אויפֿבינדונג, שנײַדונג, רײַסונג אאַז“ר : אָפּשייד, אָפּריס, צענעם, צעפֿאַל , פֿונאַנדערפֿאַל אאַז“ר — יי : סעפּאַראַציע, דיסאָציאַציע, סעגרעגאַציע, איזאָלאַציע : די סעקציע, אַנאַטאָמיע, אַנאַליז : שיידליניע.
שניט, אינציזיע, נאַסיעקע : פֿלאַכשניט, לענאניט, קרייצשניט, קייזערשניט אאַי“וי :
ריס, ג(ע)וואַלדריס, פֿליק, טשעפּ, בראָך. ברוך, האַק, שפּאַלט, ריץ, שפּילטער, שפּליטער, סקאַבקע, פּלאַץ, פּוק, טרעשטש, פֿוגע.
וו : טיילן, זונדערן, ראַיאָנירן, פּאַרצעלירן, סעקציאָנירן, אַנאַליזירן, סעפּאַרירן, סעגרעגירן, דיסאָציִיִרן : שנײַדן, פּאַלמעסן, אַנאַטאָמיגזי)רן, לאַנצירן, האַלבירן : שנײַצן, שניצן, שניצלען, שניקערן, פֿידלען, טשערעבען, כיטכען נינ) : מלן, מל(ע) זײַן, שעטקערען, שאַטקעווען, טעס(י)ען, טשעשען, קאָסען, פּאַסעווען, דעקע(ווע)ן, קנוידיען, שערן, זעגן : רײַסן, האָדערן, קאָדערן, פֿליקן, קורע זײַן, טרענען, (ה)לומען, ברעכן, האַקן, פּלעטן, שפּאַלטן, שפּליטערן, שפּילטערן, סקאַלען, סקאַבען.
אָפּטיילן, אָפּזונדערן, איזאָלירן, אָפּצווײַגן, אָפּשיידן, אָפּגרענעצן, אָפּשפּאַנען, אָפּזאָטלען, אָפּבינדן, אָפּגאַרטלען, אָפּשנירן, אָפּשנירעווען, אָפּפּענטען, אָפּקניפּן, אָפּסיטען, אָפּקניפּלען, אָפּקנעפּלען, אָפּשפּילי(עוו)ען, אָפּשנאָלן, אָפּשל ייפֿן, אָפּפֿלעכטן, אָפּהאָקן, אָפּהעקלען, אָפּסילען : אָפּקייטן, אָפּקייטלען, אָפּפֿעסטיקן, אָפּשליסן : אָפּקלעבן, אָפּקלעפּן, אָפּקלייען, אָפּקלײַסטערן, אָפּפּאַפּן, אָפּווייקן, אָפּלייטן, אָפּקיטעווען, אָפּשמעלצן, אָפּדרייען, אָפּשרויפֿן, אָפּטשעפּען : אָפּטרייסלען זיך, אָפּלאָנטשען זיך, אָפּנאַדזשען זיך, אָפּקומען.
אָפּטרענען, אָפּשנײַדן, אָפּרײַסן, אָפּברעכן, אָפּהאַקן, אָפּשפּאַלטן, אָפּשפּליטערן — 8 1 1 .
צעטיילן, צעצווייען, צעפֿירן, צעפֿערטלען אאַי“וו : דעצימירן, צעצענטלען, צעפֿליישן, צערײַסן, צעשנײַדן, צענעמען (אויף שטיקער), צעלייגן : צעגיסן, אויסשענקען נמשקה) , צעפֿירן : צעגלידערן, צעצווײַגן, צעשפּאַרן, צעשפּרײַין, צעסילען, צעמאַכן, צעפֿײַלן, צעיעגן, צעבײַסן, צעגריזשען, צעפּיקן, צענאָגן : צעבינדן, צעשנורעווען, צעקנעפּלען אאַז“ר — איי-ן : צעברעכן, צעהאַקן, צעקלאַפּן
אאַז“ר — ז-1 : צעשיידן זיך, צעגייזזיך, צעפֿאָרן זיך אאַז“וו —48 .
אויפֿלייזן, אויפֿלאָזן, אויפֿבינדן, אויפֿשנורעווען, אויפֿקניפּן אאַזיוו — איינן : פֿונאַנדערשיכטן, פֿונאַנדערצווײַגן, פֿונאַנדערבינדן אאַז“וו — אוי-ן : איבערשנײַדן, איבערברעכן, איבערשפּאַלטן, אאַזיר — איי-ן : לוין מאַכן, באַפֿרײַען, אויסשפּאַנען אאַי“וו — 469 .
פּלאַצן, לאָפּנ(י)ען, פּוקען, פּוקנען, פענקען, טרעסנען, טריסנען, טרעשטשען, טראָשטשען : נאַמ) קרעקן, באָסטן : צעשפּרונגען ווערן, צעזעצט ווערן, קריגן די פלאַץ : אָפּשפּרינגען, אָפּשטיין, אָפּפֿאַלן : פֿונאַנדערפֿאַלן, צעפֿאַלן (אויף שטיקער) .
נפֿאַרגלײַכונגען) אָפּהאַקן (אָפּשנײַדן) ווי מיט אַ מעסער : פּלאַצן ווי אַ פענכער, ווי אַ פּאַכיר, ווי אַן אָנגעצויגענע סטרונע, ווי אַ קעסלפּויק, ווי אַ זייפֿנבלאָז, ווי אַ קאַץ.
אדי : צעטיילט, איזאָלירט, אָפּגעזונדערט,
צעריסן, צעשניטן, צעבראָכן אאַז“יי : טי לעוודיק, שיידעוודיק אאַן“וו — יי : לויז, פֿרײַ, סעפּאַראַט, ניט-פֿאַרבונדן, ניט-צוגעשטאַנען, אומבאַהאָפֿטן, אומפֿאַראייניקט — 30 .
אינוו : באַזונדער : פֿאַר זיך : אַפּאַרט : טיילס :
צום טייל : טיילווײַז.
זען אויך : אויסשליסונג 38, הפֿסקה 46, צעשפּרייטונג 48, צעשטערונג ,10 , קליינפֿאַרגעם 18 1, פֿאַרערגעריט 425, קעג(ע)נערשאַפֿט 447, פֿרמהיט 469, אומפֿרײַנדשאָפֿט מס.
32. גאַנצקייט , אַלצקייט
ם : גאַנצקייט, אַלצקייט, דורכויסיקייט אאַי'ר
— אַדי : דערגאַנצונג, דערפֿילונג, קאָמפּלעטירונג אאַז“וו — וו : השלמה.
דאָס גאַנצע, טאָטאַליטעט , איינס, אינטעגער, אינטעגראַל , כּלל , סומע, סכום, באַטרעף: ברוטאָ-סומע, גראָססומע, טאָטאַלע סומע, טאָטאַל , סך-הכל , סך-הכולל , די אונטערשטע שורה, דער אַרום-אוןשרום : הורט : קערפּער :
די לענג און ברייט פֿון, אַלף און אָוו, אַלפֿאַ און אָמעגאַ, קאָמפּלעט : אַנסאַמבל, קאָלעקטיוו, מאַסע, קלומפּ אאַן“וו — 47.
וו : זדן אַ גאַנצקייט, זען פֿון איין שטיק, זײַן
מעור אָחד : פֿורעמען (פֿאָרמירן, צוזאַמענשטעלן, ז בילדן) אַ גאַנצקייט : אינטעגרירן —35 .
אויפֿזאַמלען, צונויפֿקלײַבן, צוזאַמעננעמען אאַז“וו — 47.
זײַן (מאַכן) פֿול (קאָמפּלעט, אין גאַנצן אאַז“וו) —אַדיאיןאיניי : פֿאַרפֿולן, דערפֿולן, דערגעבן, דערברענגען, דערפֿירן, דערשיטן אאַן“וו : דערגאַנצן, פֿאַרגאַנצן, ממלא זײַן, משלים זײַן, פֿאַרוועטעווען, קאָמפּלעטירן, אָפּמאַכן, גוט מאַכן, אויסשטוקעווען.
אָנפֿילן, פֿאַרסאָרען נמיט ערד) : פֿאַרליידיקן : אָנפּוישן, אָנפּאַקן, אָנפּאַקעווען, אָנפּיקעווען, אָנשפּיקעווען, אָנשפּיגעווען, אָנפּיטשקען, אָנשטאָפּן, אָנשטופּן, אָנפּראָפּן, אָנשטויסן, אָנדאָפּטשען, אָנטאָפּטשען, אָנטרייסלען, אָנטרעס(עוו)ען, אָנפרעסן, אָנגיסן, אָנשיטן, אָנטאַסעווען, אָנהויפֿן, אָנוואַליען, אָנוואַלגערן, אָנהורבען, אָנשיכטן, אָנערגלען, אָנקויפּן, אָנלייגן, אָנהאַטען, אָנרערבעווען, אָנפּראַטען, אָנשלאָגן, אָנזאַפּן.
(פֿאַרגלײַכונגען) אָנפרעסן (אָנפּאַקן אאַז“ר) ווי אין אַ זאַק, ווי די הערינג.
סומירן, אונטעררעכענען, מאַכן (אונטערציִען) אַ סך-הכל (די אונטערשטע שורה), פֿאַרסכהכלען.
אַדי : גאַנץ, אַבסאָלוט, פֿולקום, ז פֿולקומען,
פֿולשטענדיק, אידעאַל, לחלוטינדיק, דורכויסיק, אַלזײַטיק, גאָר, אַלעשרומנעמענדיק, אַלץ-אַרומכאַפּנדיק, סך-הבּלדיק, סךהכּוללדיק, טאָטאַל, קאָמפּלעט, אויסגעבונדן : איינציק, אינדיווידועל : אומבאַשעדיקט, ניטצעשטערט, ניט-צעבראָכן—ז-1 : ניט-צעטיילט, ניט-אָפּגעזונדערט — 31 : אומפֿאַרקירצט, אומפֿאַרמינערט, אומפֿאַרקלענערט — פּ-.
פֿול, שטאָק פֿול, פֿול מיטן אויג : אָנגעפֿילט, אָנגעשטאָפּט, אָנגעשלאָגן, אָנגעשטויסן, אָנגעפּאַקט, פֿול געפּאַקט, אָנגעפּאַקערעט, אָנגעפּיקעוועט, אָנגעשפּיגעוועט, אָנגעשפּיקעוועט, אָנגעפּראָפּט, פֿול געפּראָפּט, אָנגעשאָטן, אָנגעגאָסן, אָנגעפּרעסט, אָנגעטאַסעוועט, אָנגעדאָפּטשע(וושט, אָנגעטאָפּטשע(וושט, אָנגעזאַפּט אאן“וך — וו
נפֿאַרגלײַכונגען) פֿול ווי אַן אויג, פֿול ווי אַ פּויק.
אינוו , פֿראַן : אין גאַנצן : בקך-ס-ל : ב-“ה :
אַרום און אַרום : ווי ער (זי) שטייט און גייט : וּמור : לנמרי : בשלמות : כּולו : לחלוטין : דורכויס : דורך און דורך : (ב)ראשו ורובו : מיט האַרץ און נאָמה : מיט לײַב און לעבן : מיט לײַב און זעל (זייל) : מיט לײַב און ביינער : מיט הענט און פֿיס : מיט האַלדן און נאַקן.
ברוטאָ : אַנגראָ : הורטאָם, הילים, אַהולאָם : אָגולנע : אין אָגול : האָלסייל נאַ-) : אין איין קופּע : אין איין קלומפּ.
פֿון אַלף בין אָוו : פֿון אָנהייב ביזן קוף : פֿון אַדון עולם בין עלינו : פֿון טאָוול בין טאָוול : מדאָשקע לדאָשקע : פֿון אויבן בין אונטן : פֿון קאָפּ בין די פֿיס : פֿון ברעג צו ברעג ; פֿון ענד צו ענד : פֿון איין ענד ביזן אַנדערן : פֿון האָר בין גאָר : פֿון דן בין באַקבע — 1-8 .
בין אַ האָרי : ביזן ביין : בין די אויעת : ביזן האַלדז : ביזן ברעג : בין (צום) לעצט : בין דער שפּענטע : ביזן פֿויגל : בין גאָר : עד אָרמה : עד לאַ“ק : אין יעדן פּרט : אין אַלע פּרטים : אַזוי ווײַט ווי מיגלעך : מיט אַלע זיבן (זיבעצן) גליקן : מיט אַלע פֿליטערלעך : מיט אַלע אַגע : מיט אַלע הידורים : מיט אַלע זיבן (זיבעצן) זאַכן : מיט אַלע פּי(שטשעווקעס : מיט אַלע שאַלעמויזן : מיט אַלע (זײַנע, אירע אאַז“וו) צר באַהער : מיטן גאַנצן קלאַפּער-געצײַג.
אַלע : אילע : אַל : אַל די ; אַלדע : אַל דאָס : אַלעמען : אינס און איינס : שטיק את שטיק : איינער און אַלע : וקל קת דיליה : קל
וקל : קל ולך נ--) : פֿון ערשטן ביין לעצטן : אַלט און יונג : יונג און אַלט : גרויס און קליין : קליין און גרויס : קינד און קייט : לאַנד און לײַט : זשוק און זשאַבע : גאַנץ קהל הקודש : גאַנץ קעקעלע קהל : אן-ים נשים יער : מנער ועד נקן : בנעריוו ובזקוינו : כּולם אַהולאָם : קל ישראל אע איין קלומפּ : הימל און ערד את סטרוטשע באָב : מער ווי טאַטע-מאַמע פֿעלן ניט אויס.
אַלץ : כּמעט אַלץ : אַלצינקעס : אַלעס : אַלדינג : אַלצדינג : אַלדאָסדינג : אַלצינקער דינג : אַלץ מיט אַנאַנדער : אַלץ אין דער וועלט : קל דאָס . . . : קל ה- : קל דבר שורש : וואָס אַן אויג קען זען : וואָס אַן אויער קען הערן : וואָס אַ מויל קען אַרויסריידן : וואָס אין דער קאָרט : האָס דו ווילסט הערן און געדענקען : וואָס דאָס האַרץ געלוסט : מקרני ראַמים עד קיצי עינים : שער אין אדין : האַק און פאַק : סאַק אע פאַק : פּאַק און פֿול : דאָס זעקל מיטן פּעקל : דאָס טעפּל מיטן גרעפּל : אַכל-מכל-כֿל : הכלמַבּל : הכל-פּאַקל נ--) : הכל-נִאשר-לכל : הכל אַכל קאשר לכל : הכל אַכל מכל פֿלעקל : יעדעס פּיצל (פּיצעלע).
זען אויך : אײַנשליסונג 85, פֿאַרענדיקונג 45, ואַמלוט 47, גרויסצאָליקייט 67, אינסיקיט 57, עטקיט 411.
33. אומגאַנצקייט
ס ן אומגאַנצקייט, פֿעלעוודיקייט, קורצקייט אאַז“וו — אַדי : ניט פֿולע מאָס (וואָג) : פֿעלער, חיקרון, דעפֿעקט אאַז“וו — 412 : דוחק, מאַנגל אאַז“וו — 66.
וו ן זײַן ניט פֿול, ניט קאָמפּלעט אאַויוו — אַר : פֿעלן, ניט דערגיין אַ טייל.
נפֿאַרגלעכינגען) זײַן (בלײַבן) בּצאן בלי רועה, ווי אַ שאָף אָן אַ פאַסטער, ווי אַ שייגעץ (פּאַסטעך) אָן אַ פֿײַפֿל , ווי אַ הונט (בער) אָן אַן עק, ווי אַ האָן אָן אַ קאַם, ווי אַ שטוב אָן אַ דאַך, ווי אַ קלויסטער אָן אַ גלאָק, ווי אַ קליאַמ-
קע אָן אַ טיר, ווי אַ דאָרף אָן אַ הונט, ווי אַ רב אָן אַ שטאָט (אָן אַ רביצין), ווי שימחת-תורה אָן בראָנפֿן, ווי אַ חתונה אָן קלעזמער, ווי קלעןמער (ווי אַ פֿידל) אָן אַ סמיטשיק, ווי אַ חזן אָן אַ קאַמערטאָן, ווי אַ שמײַסער אָן אַ בײַטשל, ווי אַ ייִדענע אָן אַ אָאינה-וראינה.
אַדי , אינוו : ניט אַלץ : ניט אין גאַנצן : ניט-
פֿול : ניט-קאָמפּלעט : ניט-פֿולקום : ז ניטפֿולקומען : ניט-פֿולשטענדיק : פֿעלערדיק : פֿעליק : קורץ : האַלב און האַלב : ניט אַלע — בּי : ניט געעג : ווייניק אאַז“וו — 6-.
זען אויך : טיל 84, אוּמפֿאַרענדיקוע 44, קלינצאָליקיט 66, שלעכטקייט 412.
84. טייל
ס : טייל, סעגמענט, חלק, גורל : נינ) מאָטע,
וויש : אויסקומעניש, פּאָרציע, דאָזע, קראָטע, צוטיילונג, ראַציע, פּאַיאָק, באָנע, ראַטע, צאָל, פראָצענט.
אָפּטיילענג), דיוויזיע : אונטעראָפּטייל, סובאָפּטייל , סובדיוויויע : דעפּאַרטעמענט, ראַיאָן אאַו“וו — 109 .
גליד, מיטגליד, מעמבער נאַ-), פֿליגל, אָרט, צווײַג, אָפּצווײַג, ברענטש נאַ-), רינג, פֿיליאַלע : פאַרטיי, סעקטע, קת, קיתה, סעקציע, סעקטאָר, פֿראַקציע.
נבוך) בּאַנד, כּרך, אָבא, מסכתּא, סדרה, פרשה, קרק, קאַפּיטל, פּסוק, פֿראַזע, פֿערן, פּאַסאַזש, פּאַראַגראַף, אָפּזאַץ, אָפּשניט, סעיף, אַרטיקל , פּאָסטן, רובריק, שפּאַלט, קאָלומ(נע), עמוד : עפּיזאָד, פֿראַגמענט — 381.
שטיק, כמאַל, בראָק, ברעקל, ביסן — 6- : ברוכטייל, ברוכשטיק, אָפּבראָך, אָפּשניצל, אָפּדריבל, אויסשניט, אָפּריס, אָפּגאָס, אָפּטס, שטראָם, שטראָמקע, סטראָמקע, סקאַלקע, שאַרבן, שערבל : נערד) שראָל, קרידע, גרודע, (ה)רודע, קאָמ(ע), הליבע, קלומפּ : נטיים מיירע, ז מיערע : ופֿרוכט) קאָפּ. קעפּל, הויפּטל,
20
הייפּטל , היפּטל , ציינדל : נצוקער) קלעצל, קאָסקע, ווערפֿל : נמלבוש) קלין, פּיקל , שליץ, לאַסקע, צוויק(ל) , צוויקלע, פּאַלגע, דרים אאַז'ר — 26- : נהאָלץ) שײַט, שײַטל , שטשאַפּע, פּליאַכע, פּלאַכע, פּאַליע, פּאַליענע, ליפּע, פּײַל , שאַקעלע, שפּאָן, שפּענדל , שיבער, שיווער, שפּילטער, שפּליטער, סקאַבקע, קינעלע : נברויט) (ה)מוציא, לחמא, חאָיכה, פּענעץ, פּליטש, כּנית, רעפֿטל , ריפֿטל , לוסטע, פּיִדע, קוסע, סקאַבורע, ליאָמפּע, סנעכע, שקידע, סקיבע, פּרענטל, (אָ)קרײַעץ, אָקרך טשיק, סקריִעק, סקאָרע, (ס)קאָרינקע, זײַטל, ראָושאַק, שפּיץ, קרוטקע.
זען אויך : אויפֿביגדונג 81, אײַנשליסוע 35, אומגאַנצקייט ע, קלינצאָליקייט 66, קלינפֿאַרנעם 118.
35. קאָמפּאָנענט , אײַנשליסונג ס : אײַנשליסונג, אַרײַננעמונג, אַרומנעמונג
אאַז“ר : צוזאַמענשטעלונג, צונויפֿשטעלוט, פֿורעמונג אאַז“וו — יי.
אײַנשלוס, אַרײַננעם, אַרומנעם, אויפֿנעם, אַרײַנלאָז, צולאָז, אינטעגראַציע, אינקאָרפּאָראַציע, סובסומציע.
קאָמפּאָויט, קאָמפּילאַציע, קאָמבינאַציע, קאָנסטיטוציע, קאָנסטרוקציע, בילדונג, ביי, געבוי, געבײַ, פֿאָרמאַציע, אַנאַטאָמיע, געוועב, סטרוקטור, אָרגאַניזאַציע, כּולל , בּלל , סינטעז.
קאָמפּאָנענט, טייל , באַשטאַנדטייל , מיטגליד, שוּתּף, אינטעגראַל , אינטעגראַלער טייל , אינטעגראַנט : אינהאַלט, תּוכן, אָוך, מהוּת, באַשטאַנד, עלעמענט, מאַטעריע, שטאָף, צוגעהער, צובאַהער : צוגעהעריקייט, אָנגעהעריקייט.
וו : זײַן (פֿורעמען, פֿאָרמירן, ז בילדן) אַ טייל
פֿון : געהערן צו, צוגעהערן, אָנגעהערן, באַלאַנגען צו — 8 : רעכענען זיך צווישן, ציילן זיך צווישן, אַרײַנגיין אין, אַרונטערגיין אונטער,
קומען אונטער, אַרונטערפֿאַלן אונטער : זע צויאַמענגעשטעלט פֿון, זײַן צונויפֿגעשטעלט פֿון, זײַן געפֿורעמט (פֿאָרמירט) פֿון אאַז“וו — אַרי : באַשטיע פֿון, האָבן אין זיך, אײַנשליסן אין זיך, כּולל זע, האַלטן אין זיך, ז אַנטהאַלטן : זײַן אײַנגעשלאָסן אין, יש קיכלל אין, זש אַרײַנגערעכנט אין, זײַן פֿאַררעכנט אין, זײַן אַרײַנגעציילט אין, זײַן פֿאַרוויקלט אין, שטעקן אין, זײַן געדעקט מיט אאַו“וו — אַרי.
אײַנשליסן, אַרײַננעמען, אַרומנעמען, כּולל זײַן, ז אומפֿאַסן : אַרײַנלאָזן, צולאָזן, אויפֿנעמען, אַרײַנרעכענען, פֿאַררעכענען, אַרײַנציילן, מצרף זײַן נצו אַ מניך , סובסומירן, אינטעגרירן, אײַנקערפּערן, אײַנליִבן, איִנפֿלייש, אינקאָרפּאָרירן, קאָאָפּטירן, דעקן, פֿאַרוויקלען.
קאָמפּאָניר, צוואַמענשטעלן, צונויפֿשטעלן, צונויפֿזעצן, צונויפֿשליסן, קאָמפּילירן, קאָמבינירן, קאָנסטיטויִרן, אָרגאַניזירן, פֿורעמען, פֿאָרמירן, ז בילדן, בויען, מאַכן, בּיללן, סינטע(טי)וירן — 30 .
אַדי : אָנגעהעריק, צוגעהעריק : קאָמפּאָנירט, צוזאַמענגעשטעלט, צונויפֿגעשטעלט, צונויפֿגעזעצט, צונויפֿגעשלאָסן, קאָמפּילירט, קאָנסטיטויִרט, געפֿורעמט, פֿאָרמירט, ז געבילדעט, געמאַכט, באַשטייענדיק (פֿון) : אײַנגעשלאָסן, (יכלל, אַרומגענומען, (אַלץ-)אַרומנעמ(ענד)יק, כּוללדיק, אײַנשליסיק, אַרײַנגערעכנט, פֿאַררעכנט, אַרײַנגעציילט, סובסומירט, אינטעגרירט, אײַנגעקערפּערט, אײַנגעפֿליישט, אײַנגעלעבט, אינקאָרפּאָרירט, געדעקט, פֿאַרוויקלט.
אינוו : צווישן: מאַנג: אונטער: דערונטער: דערינען: דערײַן: בתוכם: עד ועד בכלל . שפּר : אַין ב-לל אָלא לה ש-פֿר-.
אַנ. פֿרעמדקערפּער ,
אויסשליסונג
ט : אויסשליסונג, עלימינירונג, באַזײַטיקונג
אאַז“ר — יי : פֿרעמדקייט, ניט-אָנגעהעריקייט אאַז“וו — אַדי.
אויסנעם, אויסשטראָך, אויסשטריך, אויסשניט, עלימינאַציע : אָפּוואַרף, פֿאַרוואַרף, פסלות, אויסלאָז, דורכלאָז, השאָטה.
פֿרעמדקערפּער, פֿרעמדער קערפער (עלעמענט, שטאָף אאַז“ר) — פּנ : פֿרעמדער (דרויסנדיקער, זײַטיקער) מענטש : (טשיזשע) יאָלד נקי) : פֿרעמד געבאָרענער, אַלאָכטאָן : אויסלענדער, עמיגראַנט, גרינער : אַרײַנדרינגער.
וו : אויסשליסן, עלימינירן, באַזײַטיקן, אויס-
מעקן, אויסשטרײַכן, אויסשנײַדן, אויסבראַקירן, פסלען, אָפּוואַרפֿן, פֿאַרוואַרפֿן, אָפּלייגן אין אַ זײַט : אָפּזונדערן, אָפּטיילן אאַי“יי — !בּ : דעקלאַסירן : אַרויסוואַרפֿן, אַרויסשטויסן אאַז“ר — 193 .
אויסנעמען, ניט אַרײַננעמען, ניט אײַנשליסן, ניט אַרײַנרעכענען, ניט אַרײַנלאָזן, ניט צולאָזן אאַן“וו — פּנ .
אויסלאָזן, אַרויסלאָזן, דורכלאָזן, פֿאַרזען, פֿאַרקוקן, פֿאַרפֿעלן, דורכפֿעלן, מאַנקירן, פֿאַרבייגן (פֿאַרקנייטשן) נאַ דאַווענען) : איבערהיפּ(ער)ן : זײַן אויסגעשלאָסן פֿון, אויסנבלײַבן.
זײַן פֿרעמד, ניט זײַן קיין טייל פֿון אאַז“וו — פּנ : ניט אָנגעהערן צו, ניט צוגעהערן צו, ניט אָנקערן זיך מיט אאַז“ר — 8 .
אַדי : אויסגעשלאָסן, עלימינירט, באַזײַטיקט
אאַז“וו — יי : ניט-אַרײַנגערעכנט, ניט-אײַנגעשלאָסן אאַז“וו — פּנ : אויסשליסלעך, אויסנעמיק, אויסגענומען.
פֿרעמד(לער) , זײַטיק, דרויסנדיק, ניטאָנגעהעריק, ניט-צוגעהעריק : נקי) יאָלדיש, וויטיש : פֿרעמדלענדיש, אויסלענדיש, אויסלענדער(י)ש, 0 זאַגראַניטשנע.
אינוו : חיץ : אַחוץ : ז אויסער : י (אָ)פּריטש :
מיט דעם אויסנעם פֿון : עד ולא עד בכלל : אין דער פֿרעמד : אין אויס(נ)לאַנד : מעבר לנם. זען אויך : אומשײַכות 9, אויפֿבינדוט 81, אויסנעם א, אַרויסשטויס 193, אומגעזעצלעכקייט 599.
זנ. אָרדענונג
ס ן אָרדנטלעכקייט, מעטאָדישקייט, אײַנגע-
שטעלטקייט אאַן“וו — אַדי : אײַנאָרדענונג, אַראַנזשירונג, אײַנשטעלונג אאַז“וו — יי : אַראַנזשעמענט, סידור, סאָרטיראָווקע, אַלאָקאַציע, דיספּאָזיציע.
אָרדענונג, סדר : סדר-העולם, סדר-היום, טאָג-סדר, טאָג-אָרדענונג אאַז“וו : פאַראָנדיק, פאָראַדיק, פּאָזשאָנדיק, (סאָציאַל-)עקאָנאָמיע : סטרי, 0 סטראָי, לאַד, טאָלק, רעזשים , דיסציפּלין : פּלאַן, פּראָגראַם אאַז“וו — 397 .
שירה, צײַל , ריי, ראָנד, ש(ע)רענגע, לאַווע, פאַסמע, אָגאָניק, אָגאָנקע, אָטשערעד(ע) , אָטשערע, קאָטשערע נ-פּ) : לײַן נאַ-) : סעריע, ציקל .
סיסטעם, מעטאָד, רוטין : אָרגאַניזאַציע, רעגולאַציע, אינסטאַלאַציע, קאָאָרדינאַציע, גראַדאַציע, גראַדואַציע, מעטאָדיזאַציע, סיסטעמאַטיזאַציע, קאַטעגאָריואַציע, קאָדיפֿיקאַציע, קלאַסיפֿיקאַציע : טאַקסאָנאָמיע, טאַקסאָלאָגיע.
אָרדענער, מסדר, סאָרטירער, איבערקלײַבער : קלערער נאייער) : פּעקער, פּאַקער, פּאַקירער : אינסטאַלאַטאָר, קלאַסיפֿיקאַטאָר, אָרגאַניזאַטאָר אאַז“וו . יי.
וו : זײַן אין אָרדענונג : זײַן אויפֿן אָרט : ברענ-
גען אין אָרדענונג, אײַנפֿירן אַן אָרדענונג, אָרדענען, אײַנאָרדענען, (גלײַכ)סדרן, מסדר זײַן, אַראַנזשירן, אײַנלאַדעווען, אײַנפּראַווען, זאײַנריכטן, אײַנריכטעווען, אײַנסטראָיען, איִנסטאַלירן, אינסטאַלירן ; אָנשטעלן, אָנסטראָיען נפֿידל) .
22
אײַנטיילן, אויסטיילן, ראַציאָנירן.
אויספֿורעמען, אויספֿאָרמירן, רעגולירן, ז רעגלען, גרופּירן, קאָאָרדינירן, גראַדירן, מעטאָדיזירן, סיסטעמאַטיזירן, (אַ)סאָרטירן, סאָרטעווען, איבערקלײַבן, פֿונאַנדערקלײַבן, קלאַסירן, קלאַסיפֿיצירן, קאָדיפֿיצירן, קאַטאַלאָגירן, אַלפֿאַבעטי(וקרן.
פלאַצירן, דיספּאָנירן, אײַנשטעלן, אויסשטעלן, צעשטעלן : אײַנזעצן, אויסזעצן, צעזעצן : אײַנלייגן, אויסלייגן, צעלייגן : פאַקן, פאַקירן, פּאַקעווען : אײַנפּאַקן, אויפֿבינדן נאַ פּעקל) : צונויפֿלייגן, צוואַמענלייגן.
צו רעכט מאַכן, צוקלײַבן, צורוימען, צוראַמען, צוראָמען : צוקעמען, צוקאַמען : צובעטן, פֿאַרבעטן נאַ בעט) : צוגלעטן, פֿאַרגלעטן נדי האָר) .
אויפֿפּלאָנטערן, אויפֿפּלאָנטרערען, אויספּלאָנטערן, אויספּלאָנטרעווען, אָפּפּלאָנטערן, אָפּפּלאָנטרעווען : אויפֿפֿלעכטן, צעבערשטן, אויסקנוילן, אויסשעכעווען, אויסטאַסעווען.
אַדי : אָרדנטלעך, ריייִק, סיסטעמאַטיש, מע-
טאָדיש, פּלאַנמעסיק, רעגולער, רעגלמעסיק, ריכטיק, קאָרעקט — 335 : כּסדרדיק, נאָכאַנאַנדיק, איבעראַנאַנדיק : אײַנגעאָרדנט, אָרגשיוירט, אײַנגעשטעלט אאַו“וו — יי.
אינר , פֿראַן : כּסדר : נאָך אַנאַנד : איבער-
אַנאַנד : אין אָרדענונג : אויפֿן ריכטיקן פּלאַץ : איינס נאָכן אַנדערן : ענטפֿערן אַל ראשון ראשון ועל אַחרון אַחרון : ווי עס דאַרף צו זײַן : כּשורה : כּדאָעי : כּדת משה וישראל . זען אויך : אַלגעמיינקייט 50, נאָרמע 52, איינאָיניקיט 28,
פֿאָרעם 151, רעקאָרד 886, פּלאַן 397, באַפֿעל 462
88 . אומאָרדענונג
ס : צעמישטקייט , כאַאָטישקייט, צעשויבערט-
קייט, אומאָרגאַניזירטקייט אאַז“ר — אַדי : צעמישונג, צעטומלונג, צעשויבערונג אאַז“וו : צעמישעניש, צעטומלעניש, צעדרייעניש אאַז“וו — וו
אומאָרדענונג, אומסדר, דעזאָרגאַניואַציע, דיסאָרגאַניזאַציע, כאַאָס, ווירוואַר, אַנאַרכיע, בעזלאַד, אַ שיף אָן אַ רודער, תּוהו-ובוהו, עולם-התוהו, קטב-מרירי : איבערקערעניש, רעוואָלוציע, פּוטש, הריסות, ערד-ציטערניש, סדום-ועמורה, מאָיחס צײַטן.
אויפֿלויף, איבערגעלויף, איבערגעלאַף, אײַנגעלויף, אײַנגעלאַף, שילער-געלייף, מלער-געלאַף, געווימל , סומאַטאָכע, — ראַזרוכע, זאַווערוכע, שטורעם, באָלה , מהומה, מבוכה, קאָנפֿוזיע, אויפֿריר, אומרוען, עקסצעסן, רײַאָט נאַ-) : פּאַניק, פּאָגראָם, אַוואַנטורע : טומל , גורדעגאַרדע, האַלעבורדע, קאָלעבליק אאַז“ר — 280 : אָרגיע, וואַקכאַנאַליע, שוואַרץ-פֿרײַטאָג, שוואַרעשבת.
(גע)פּלאָנטער, פּלונטער, פּלאָנטע, פּלאָנטענינע, שויבער, לאַקירדע, הידרעך-פּידרעך, האָרן-קאָרן, האָרנעם-קאָרנעם : מושב , הקדש, שטאַל , געלענדער, מעמד, באַשטאַנד, הענע : צעמישעניש, מידמאַש, געמיש, מישענינע אאַז“וו — 29.
אָרדענונדשטערער, דעזאָרגאַניזאַטאָר, דיסאָרגאַניזאַטאָר.
וו ן מאַכן אַן אומאָרדענונג (אַ כאַאָס, אַ מושב
אאַז“וו) — - : דעואָרגאַניוירן, דיסאָרגאַניזירן, צעדרייען, צערודערן, צעטעכערן, צעטויטשען, צעבערקען, צעטשאַכמערן, צעטאָרען, צעקאָטערן אאַן“ר — 107 .
אָנמאַכן אַ געמיט (אַ מושבֿ , אַ חתונה) : אָנמאַכן חושך, (שקערן מעשים, איבערקערן אַ וועלט, איבערקערן (אַלץ) מיטן קאָפּ אַראָפּ און מיט די פֿיס אַרויף : קערן סדום ועמורה : איבערקערן ווי סדום ועמורה : אָנוואַרפֿן, אָנשלײַדערן, צעוואַרפֿן, צעשלײַדערן : אָנוואַרפֿן ווי אין אַ הקדש, ווי אין אַ שטאַל , ווי אין אַ מושבֿ : צעריִען : צעריִען ווי אַ חזיר (אין גאָרטן) : צעגראַבלען, צענישטערן : קאַפּוזיען, סקאָנפֿוזשען, צעטומלען, מאָלב- זײַן, פֿאַרבאַלאַמוט(שען.
פֿאַרדרייען, פֿאַרוויקלען, פֿאַרפּוטען, פֿאַרפּלאָנטערן, פֿאַרפּלווטערן, צעקנוילן, צעפּלאָשערן, צעפּוטען, צעקנוידערן, צעקנאָדערן, צעשויבערן, צעפּאַטלען, צעפּלאָשען, צעפּודלען, צעקודלען, צעקאָדלען, צעקאָשמערן, צעקלאַטשערן.
מאַכן (פֿאַרקאָכן) אַ קאַשע : צעמישן, צעמאָנטשען, צעבויטען, צעבויטעען, צעקליצען, צעקלויצען, צעקאַלויטשען, צעקאָלאָטשען, צעקאַדויטשען, צעבורען, צעסיטען : פֿאַרקאַלאַפּוטשען, פֿאַרקאַלאַפּעצקען.
אדי : כאַאָטיש, ניט-אָרגאַניזירט, ז סיסטעמ-
לאָז, ז פּלאַנלאָז, אומסיסטעמאַטיש, אוממעטאָדיש, אומרעגלמעסיק, אומרעגולער, קאָנפֿון : צעטומלט, צעמישט, צעדרייט, אָנגעוואָרפֿן אאַן“וו — יי.
פֿראַן : ע- טוט זיך (עס קערט זיך) אַ וועלט
—280 : מען גיסט און מען פּישט נשלעכטע נִעל-הקתישקייט) .
זען אויך : פֿאַרשיידגמיניקייט 29, באַוונדערקייט 51, אויסנעם 58, צעשטערונג 107, אומפֿאָרעם 152, געטומל 280.
89. פֿאַרדעמ(די)קייט
וו : זײַן (קומען, גיין) פֿאַר (אַפֿריִער, ז בעפֿאָר,
צו ערשט, צום ערשטן, דער ערשטער) : פֿאָרויסקומען, צופֿוירקומען : פֿאַרכאַפּן (פֿאַרלויפֿן) דעם וועג : פֿאָרויסגיין, אַרויסרוקן זיך : אַרויסשטעלן זיך, אויפֿברעכן נמיליטער) : זײַן אין פֿראָנט (אין דער שפּיץ, בראָש) : פֿירן : ווײַזן דעם וועג : האָבן דאָס ערשטע וואָרט.
אַדי , אינוו ן פֿאָרויס : פֿאָרויסיק : אין פֿאָ-
רויס : אין פֿראָנט : בראָש : אויפֿן פֿאָדערשטן פּלאַן : אין פֿאָדערגרונט : פֿאַר : פֿריִער : אַפֿריִער : אויף צו פֿריִער : צו פֿויר : פֿריִער(ד)יק : ערב : אויף דער שוועל פֿון : צו ערשט : צום ערשטן : פֿאַר אַלעמען : קודם : קודם-קל : קודם-לכל : קודם המעשה : קודם קל דבר : איידער וואָס ווען : קודם-קל-הקודמים (הקודמס) : מוקדם : פּרעלימינאַר : אַפּריאָריש.
פֿראַן : ווי געיאָגט : ווי פֿריִער (רי אויבן) גע-
זאָגט : ווי פֿריִער (ווי אויבן) דערמאָנט : הנִיזכר לעיל , הן“ל : כקיזבּר לעיל , בּנ“ל .
זען אויך : אָנהייב 41, פֿאַרגאַנגענקייט 75, פֿריִיִקייט 87,
סיבה 101, פֿאָרנטקייט 145. פֿאָרויסזעוט 845, צונעגרייטקייט 898.
ס : פֿאַרדעמ(די)קייט, פֿריער(די)קייט, פֿאָ-
רויסיקייט אאַז“וו — אַדי : פּריאָריטעט, אַפּריאָרי, אַפּריאָריזם : אַנטעצעדענץ, פּרעצעדענין . פּרעצעדענט.
פֿאָרמאַרש, פֿאָרויסמאַרש : פֿאָרגייער, פֿאָרלויפֿער , פֿאָררײַטער, אויסרײַטער, אַוואַנגאַרד : פֿירער, וועגפֿירער , ז פּראָוואָדניק : וועגווײַזער , מדריך, מורה דרך —0-נ : העראָלד, אָנזאָגער, ממשר, בשורה-זאָגער : פּיאָניר, ז פּיאָנער, אָלוץ : פֿאָרקעמפֿער.
פֿאָרוואָרט, פֿירוואָרט, פֿאָררעדע, וואָרט פֿריִער, וואָרט פֿאָרויס, אַרײַנפֿיר, אַרײַנפֿירוואָרט, אינטראָדוקציע, ז אײַנלייטונג, הקדמה, אָבוא, פֿאָרבאַמערקונג, פּרעאַמבל : פּראָלאָג, פֿאָרשפּיל , פּרעלוד(יע) , אוּווערטור.
40. נאָכדעמ(די)קייט
ס ן נאָכדעמ(די)קייט, נאָכגיייִקייט, נאָכקומי-
קייט, ווײַטערדיקייט, שפּעטערדיקייט, אַפּאָסטעריאָרי, פּאָסטעריאָריטעט : סוקצעסיע, סעקווענץ, סובסעקרענץ.
נאָכגייער, נאָכפֿאָלגער, נאָכשלעפּער, נאָכשטופּער, נאָכקריכער, נאָכטענצער, נאָכלויפֿער, נאָכקומער, עפּיגאָן, יורש, נאָכקומענשאַפֿט : אָנהענגער, אָסיד, צובאָמקער, צובאָמקער, אָמן-זאָגער — זבּנ : סאַטעליט, שאָטן : נ-אָיי) עקיום, עקיסט : אָנהענגערשאַפֿט.
נאָכוואָרט, שלוסוואָרט, אויסלאָז, צושריפֿט, נאָכשריפֿט, פּאָסטסקריפּט, שנ“פֿ נשיר ניט פֿאַרגעסן) , עיקר שכחתי : קאָדיציל, אַפּענ-
24
דיקס : נאָכשפּיל, עפּילאָג, פּאָסטלודיע :
שלעפּ(ע) , של(י)ומפּער, נאָכשלעפּעניש, וויידל.
וו : זײַן (גיין, קומען) נאָך (דערנאָך , הינטער, פֿון הינטן אאַז“וו) — אַדי : נאָכגיין : נאָכגיין
פֿוסטריט : נאָכגיין ווי אַ שאָטן, ווי אַ הונט, ווי
אַ קו אַ קאַלב : נאָכקומען, ואָכציִען, נאָכפֿאָרן,
נאָכפֿאָלגן, נאָכשלעפּן זיך, נאָכשטופּן זיך, נאָכ-
קריכן, נאָכטאַנצן, נאָכשפּרינגען, נאָכלויפֿן,
נאָכפֿליִען, נאָכיאָגן : יאָגן זיך ווי אַ קאַץ נאָך
אַ מויז.
אַדי , אינוו : נאָכדעמדיק : נאָכגיייִק : נאָכקומיק : ווײַטער : דערנאָך : נאָך דעם :
ז נאַכהער : אויף דעם : דערויף : אַחר המעשה :
ווײַטערדיק : זפֿאָלגנד(יק) : אַפּאָסטעריאָריש :
סובסעקרענט : (באַלד) נאָך : פּאָווטערנע :
הינטער : פֿון הינטן.
פֿראַן : טון (נאָך אי-) !.
זען אויך : ענד 48, קומעדיקייט זז, שפּעטיקייט 88, רעזולטאַט 102, הינטגקייט 146.
41. אָנהייב
ם : תּחילתדיקייט, ערשטיקייט, אָריגינעלקייט אאַז“ר — אַרי : אָנהייב, אָנהייבנס, התאָלה,
התאָלת-הספֿר, אָנפֿאַנג : פּאָטשאַטיק, פּאָטשאָנ-
טיק : אַלף, אַלפֿאַ : אַבעצע, אַלף-קית : אָבוא,
רישא, ראָשי-פּרקים : עלעמענט, רודימענט :
ז אורשפּרונג, פֿונוואַנען — ז-1 : קנאָספּ, גע-
בורט.
עפֿענונג, דערעפֿענונג, אַרײַנטריט, אַרויס-
טריט, אויפֿטריט : אינויגוראַציע : איניציאַטיוו :
ערשטער בליק, פֿלוג : ערשטער פּרווו, ז ערער
טער פֿאַרזוך, ערשטער טראָט, ערשטער
אַרײַנפֿאָר, ערשטער אַרויספֿאָר, ערשטער
אויפֿטריט, דעביוט.
אָנהייבער, אָנפֿאַנגער, מתחיל , פֿריץ :
צניף, מלופּם-קינד — 3-0 : ערשטער, איניציאַ-
טאָר : אויפֿטוער, מחדש —8-בּ : פּיאָניר, זפּיאָ-
נער, אָלוץ : דעביוטאַנט.
וו : אָנהייבן, באַגינען ניי), אָנפֿאַנגען, מתחיל זײַן : נעמען (נעמען זיך, לאָזן זיך, גיע)
עפּעס טאָן : אָנהייבן פֿון אָנהייב (פֿון אַלף-קית,
פֿת בראשית, פֿון מה-טובו, פֿון אָרורשאָמר) :
מאַכן אַן אָנהייב, אַ (ז אַן) התאָלה, דעם ערשטן
טראָט אאַז“ר — - : נעמע די איניציאַטיוו : אָר
הייבן אויף ס'נײַ, איבערקערן אַ נײַ בלאַט : זײַן
דער ערשטער, דער איניציאַטאָר אאַן“וו —- :
לייגן דעם פֿונדאַמענט (דעם ערשטן שטיין) :
עפֿענען : ברעכן דאָס אײַז, ברעכן גרונט :
אויפֿהייבן דעם פֿאָרהאַנג : אינויגורירן : האַלטן
בײַם אָנהייב (בײַ פּיעטריקאָוו, בײַ מה-טובו,
בײַ אָחד מי יודע) : האַלטן פֿון פֿאָרנט.
אַדי ן תּחילתדיק, התאָלהדיק, ערשטיק, עלעמענטאַר, רודימענטאַר, ז אורשפּרינג-
לער, פּרימיטיוו, אָריגינעל : אָנהייבעריש, אָנ-
פֿאַנגעריש אאַז“וו — -.
אינוו ן ערשט : ס'ערשטע : ערשטנס : צוערשט : צום (אַלעם) ערשטן : אַלער
ערשטנס : אק מאָל : דאָס אין איין מאָל אַוועק. ראשית : ראשית-דבר : ראשית-אָל : ראשית-
אָכמה : תּחילת : לכתּחילה : מעיקרא : אין אָנ-
הייב : אין אָנפֿאַנג : אין דער התאָלה : אויפֿן
ערשטן קוק : אין פלוג : לכאורה : פֿון געבוירן
(אָן) : פֿון געבורט : פֿון געבוירנהייט (אָן) : פֿע
מוטערלײַב (אָן) : מאָטן אָמו : מאָטן ומלידה :
אין די וויקעלעך.
שפּר : קל התאָלית השות : יעדער אָנפֿאַנג אין שווער (את גרינג ואַכהער) : אַ גוטע
התאָלה אין (שוין) אַ האַלבע אַרבעט : אַ שלעכ-
טע התאָלה ברענגט צו אַ מאָלה (צו אַ בייזן
קוף) : אַן די ערשטע שורה איו קרום געשריבן,
טויג דער גאַנצער בריוו אויף בּאָרות : די ערש-
טע פֿלוימען זײַנען ווערעמדיק : ווער עס זאָגט
אַלף, מון זאָגן קית : ווער עס זאָגט אַ, מון אויך
זאָגן בע.
זען אויך : פֿאַרדעמקייט 59, רבה פֿאָרנטקיט 145, אויסגעפֿע 828, צונעגרייטקייט 898
25
42. מיטן
ס : מיטנקייט, מיטלקייט, צענטראַלקייט,
(קאָנ)צענטרישקייט אאַז“וו — אַדי : צענטראַליזירונג, קאָנצענטרירונג אאַז'וו — יי : צענטראַליזאַציע, קאָנצענטראַציע.
צענטער, מעטאַצענטער, מיטן, מיטלפּונקט, צענטראַלפּונקט, קערפּונקט , שווערפּונקט, דרייפּונקט : דריקפּונקט, ז דרוקפּונקט : שלאָגפּונקט, וויגפּונקט : זאַמלפּונקט, זאַמלאָרט, זאַמלפּלאַץ, צענטראַלע, אָרבּז, ברענפּונקט, פֿאָקוס, קאָנצענטער, טרעפֿפּונקט, באַגעגן-פּונקט, באַגעגענונגס-פּונקט, האַלבוועג, מיטוועג : מעדיום.
מיטלשטיק : אַקס, פּאָל , פּאָלוס, האַרץ, נאָמה, רוקנביין, נאָפּל , מאַרך, קערן, יאָדער, יאָדרע, אָוך : די רעכטע געדיכטע.
וו : זײַן אין צענטער, זײַן אין מיטן אאַז“וו * איניי:
זײַן אין ברען, זײַן אין פֿײַער : מאַכן צענטראַל , צענטראַליזירן : ברענגען צו אַ מיטלפּונקט, קאָנצענטרירן.
אַדי : צענטראַל , צענטערדיק, צענטריש,
מיטל , מיטלסט, פֿאָקאַל , האָמאָצענטריש, קאָנצענטריש, קאָנצענטראַטיוו.
אינוו : אין צענטער : אין דער מיט : אין מיטן :
אין רעכטן מיטן : אין מיטן ויאקר : אין מיטן וידבר : אַל אַם הדרך : על פּרשת דרכים. זע אויך : מיטלקייט 22, זאַמלוט אינטערוואַל
48. ענד , פֿאַרענדיקונג
ם : ענדלעכקייט, ענדגילטיקייט, לעצטגילטי-
קייט, פֿאַרענדיקטקייט אאַו'וו — אַדי : ענדונג, שליסונג, פֿאַרענדיקונג, אָפּשליסונג אאַז“ר — יי : אָפּשלוס, אָפּשלאָס, קוף, סיפֿא, ענד(ע), שלוס, אויסנעם, סילוק, גמר, סיום, קאָנקלוויע, פֿינאַל(ע), קאָדע : ציל , אַכלית, טאָלק, ברעג, גרענעץ, דונט, קץ, עק, לעצטער קלאַפּ, טויטקלאַפּ, קו-דע-גראָס : קרוע, שפּיץ, אויס-
לאָז, אויסגאַנג, קולמיניר-פּונקט, קריזיס, ווענדפונקט, קערפּונקט : עק וועלט.
לעצטער אַקט, עפּילאָג, אַפּאָטעאָז, פֿאָרהאַנג : אָוו, אָמעגאַ, עושה אָלום, עלינו : עקסטרעם, לעצטער, אַחרון (שבאַחרונים), לעצטע שבלעצטע : קולמינאַציע, עקזעקוציע, ליקווי דאַציע : פֿאַרענדיקטע אַרבעט, פֿעטשקאָמפּלי : אַרויסקום, רעזולטאַט, אַחרית-דבר — 02 1 .
וו : זײַן געענדיקט, אָפּגעטאָן אאַז“ר — אַדי : עמען צו אַן ענד, צו אַ קוף אאַז“וו פּ - : ענדיקן זיך, אויס ווערן, אויסלאָזן זיך, אויסנעמען זיך, איבערנעמען זיך, טאָגן, אָפּלויפֿן : אויסגיין, עקן זיך אאַו“וו — 243 : האַלטן בײַם קוף, (בײַ עלינו, בײַ עושה שלום אאַז“וו) — -.
מאַכן אַן ענד , אַ קוף אאַז“ר — - : ענדיקן, אָפּענדיקן, פֿאַרענדיקן, אָפּעקן, אָפּשליסן, מסים זײַן, גומר זײַן, פֿאַרחתמענען, קאָנטשען, אויסהאָבן, אָפּהאָבן : קולמינירן, קרוינען, שפּיצן, אָפּשפּיצן, אויסשפּיצן : דערפֿירן (ברענגען) צו אַן ענד (צו אַ קוף, צו אַן עק אאַז“וו) פּ- : קומען לידי גמר : באַזאָרגן, דערפֿילן, (אָפּ)טאָן, ז דערליידיקן : דורכטראָגן, דורכפֿירן, דורכזעצן, (אויס)פּועלן, פּועל יוצא זײַן, אויסווירקן, אויססטאַרען זיך, אויסכלאָפּאָטשען, אויספֿירן, ז איספעלנען, אויפֿטאָן, זאַהאַדען, ספּראַווען זיך מיט, דערגרייכן דעם ציל , פֿאַרווירקלעכן, מנשם זײַן, רעאַליזירן, צו שטשד ברענגען, צו וועע ברענגען : פֿאַרטיק מאַכן, אָפּפֿאַרטיקן (זיך) , - רעפּאַרײַען זיך, אָפּטאָן, אָפּמאַכן, אָפּאַרבעטן, אָפּפּראַווען, אָפּפּאָרען זיך, אופּאָרען זיך : ליקווידירן, אָפּפטרן, אַראָפּאָטרן, פטרן (אַן עסק) , אָפּשלאָע כּאָרות, איבערקומען : אָפּברעכן, אָפּהאַקן, אָפּשנײַדן אאַז“ר —-4 .
אַדי ן קופֿיק, ענדלעך, ענדגילטיק, לעצטגילטיק, זשליסלעך, קאָנקלוזיוו, עלמינאַטיוו, קלימאַקטש, קריטיש, עקסט, עקסטרעם, לעצט, אַלער לעצט : געענדיקט, דערפֿירט, אָפּגעטאָן אאַז“וו
אינוו, פֿראַן : מקחל ועד קלה : אַד שירא : לסוף : צום קוף : צום שלוס : צו לעצט : צום לעצטן : אַחרי קכלות הבּל : אויס : גאָר : אַ קוף : אַ קוף אַן עק : פֿאַרטיק : פֿיקס און פֿאַרטיק : פֿאַרטיק די שפּיל ! : פֿאַרטיק די פֿיש ! : מען זעט שוין אַרויס דעם פֿויגל (דעם קוף) : יוצא ! : אָפּגעטאָן ! : באַסטאַ ! : געענדיקט ! : פֿאַרפֿלעקלט ! : אָפּגעעקט ! : געסעטלט ! נאַ-) : אויסגעשפּילט ! : שוין פֿון שול און פֿון קלײַזל : אַלץ פֿאַרבײַ ! : אַראָפּ פֿון מאַרק ! : אָטור (אַן עסק) ! : אַם וושלם : חנק חנק (ונתחנש : בין אַהער און נישט ווײַטער ! : עד בּאַן אומרים בשבת הוּדול : עד בּאַן אומרים עם באָבע האָדל נ-פּ) : אַ פֿלעק(ע)ל(ע) אַרײַן, אַ פֿלעק(ע)ל(ע) אַרויס, די מעשׁה איז אויס : אַ בער אָן אַן עק, די מעשה איו אַוועק.
שפּר : אָפּגעטאָן אין אָפּגעטאָן : לאַך ווען דו וועסט זיך לייגן שלאָפֿן : אַן מען קומט איבער די פּלאַנקען, באַקומט מען אַנדערע געדאַנקען : פֿון יענער זײַט פּלאַנקען האָט מען אַנדערע געדאַנקען — 443 : אַ קנויל וויקלט זיך אויך אויס : אַ קטיל האָט אויך אַן עק (אַן ענד) : אַלץ נעמט אַן עק, אפֿילו דער „קי הנה בּחומר“ : אַן דער קוף אין עט אין אַלעס (אַלץ) עט : סופֿו הוקיח אַל תּחילר : טוב אַחרית דבר מראשיתו : צום לעצטן קומט דאָס בעסטע : אַחרון אַחרון (יכבד : אַחרון אַחרון אָביב : דער לעצטער מאַכט די טיר צו : דעם לעצטן בײַסן די הינט. זען אויך : גאָכדעמקייט 40, הפֿאָקה 46, רעזולטאַט 1 , הינטנקייט 146, טויט 243, דערפֿאָלג 495.
א. אומפֿאַרענדיקונג
ם ן אומפֿאַרענדיקטקייט, אומדערפֿירטקייט אאַז“ר — אַדי : האַלבע אַרבעט : אומפֿאַרענדיקונג.
וו ן זײַן ניט-פֿאַרענדיקט, ניט-פֿאַרטיק אאַז“וו — אַדי : גיט פֿאַרענדיקן, ניט דערפֿילן, ניט דורכפֿירן, ניט דורכזעצן, ז ניט דערליידיקן,
ניט טאָן: ניט דערפֿירן, ניט דערגרייכן דעם ציל
אאַו“וו — 43 : בלײַבן אין מיטן, בלײַבן האַלב
וועג, בלײַבן הינטערשטעליק, אָפּשטיין : טאָן
אַ האַלבע אַרבעט.
אַדי ן אומפֿאַרענדיקט, ניט-געענדיקט, ניטדערפֿילט, ז ניט-דערליידיקט, ניט-אָפּגע-
טאָן, ניט-דורכגעפֿירט, ניט-דורכגעזעצט, ניט-
דערפֿירט, הינטערשטעליק, האַלב פֿאַרענ-
דיקט, האַלב אָפּגעטאָן, ניט-פֿאַרטיק, רוי.
שפּר : אַ נאַר(ן) וייִיט מען ניט קיין האַלבע אַרבעט.
זען אויך : אומגאַגצקייט 83.
45. המשך
ס ן המשכדיקייט, דורכויסיקייט, ניט-איבערגעריסנקייט אאַו“וו — אַדי : המשך, קאָנטי-
וויִטעט, ווײַטער-געשפּין, ווײַטערגאַנג, אָנשנג,
צוואַמענהאַנג, אָנהאַלט, ז פֿאָר(ט)זעצונג.
שורה, צײַל , ריי, ראָנד, (גאָלדענע) קייט,
ליניע, שנור, פֿאָדעם, פּאַסמע, סעריע, ציקל
— 37 : סדרה, קרײַז, ליסטע, צוג, פּראָצעסיע :
שטאַפּלונג, סקאַלע.
וו ן האָבן אַ המשך : פֿורעמען (פֿאָרמירן, שאַפֿן, ז בילדן אאַו“ר) אַ ריי, אַ שורה אאַז“וו
— - : זײַן געבונדן מיט, צוזאַמענהענגען, שליסן
זיך, ציִען זיך, גיין נאָך, קומען נאָך, ממשיך זײַן,
ז אָנגיין, אָנהאַלטן, פֿירן נאַ מעשה) , וועבן, שפּי-
גען, ז פֿאָר(ט)זעצן, ז קאָנטינויִרן.
אַדי : המשכדיק, ניט-איבערגעריסן, ז אימאונטער(גע)בראָכן, אומאיבעררײַסלעך,
אומאויפֿהערלעך, אָנהאַלטעוודיק, באַשטענ-
דיק, כּסדרדיק, דורכאַנאַנדיק, דורכויסיק,
ווײַטערדיק.
אינוו : כּסדר : דורכויס : ניט איבערצורײַסן : רק : ווײַטער : איבער אַנאַנד(ער) : דורך
אַנאַנד(ער) : פֿאַר איין גאַנג : מיט איין צי : מיט
איין צוג : אָן אַן אָפּהאַלט : אָן אַן אויפֿהער :
בלי אָפֿסק — 46 : אַלץ אין איינעם : אַ מיירע
אַראָפּ, אַ מירע אַרויף.
שפר : ווו האָסער אין געלאָפֿן, דאָרט וועט
עס ווײַטער לויפֿן.
זען אויך : צײַט 69, לאַעדויערדיקייט 78.
. הפֿסקה, אָפּשטעל
ם : אָפּשטעלונג, אויפֿהערונג, איבעררעסונג
אאַז“וו — יי : אָפּשטעל , אָפּהאַלט, אויפֿהער, סטאָפּ , סטאַפּ נאַ-) : זאָפּברעך, אָפּהאַק, אָפּשניט, אָפּזאַץ, אָפּזעץ, ז אונטערברעך, איבערשלאָג, איבעררײַס, איבערריס : אָפֿסק, הפֿסקה, אינטערמיסיע, אַנטראַקט, אינטערמעצאָ, פּויזע, פּאָזע, צווישנדל , צעזור : רו, אָפּרו, שטילשטאַנד אאַז“ר — 1-9 .
וו : אויפֿהערן, (אָפּ)האַלטן, סטאַפּן נ—),
שטאָקן, אָפּשטיין, בלײַבן שטיין פּ י-1 : מפֿסיק זײַן, אויסריידן נאין דאַרענעח. זאײַנשטעלן, אָפּשטעלן (זיך) , פּויזירן, ז אָפּברעכן, אָפּהאַקן, אָפּשנײַדן : ז אונטערברעכן, איבערהאַקן, איבערשלאָע, איבעררײַסן, אַרײַנפֿאַלן אין די רייד : מעכב הקריאה זײַן, מעכב זײַן די קריאה.
אינר, פֿראַן : מיט הפֿקקות : מיט אינ-ער-
וואַלן : בסירוגע : ספּאַזמאָדיש : אַ מאָל איבער אַ מאָל : הער אויף ! : האַלט ! : שטיי ! : סטאָי ! : (ט)פּרי ! : געעג ! : זאָל זײַן ! : באַסטאַ ! : האָד(חיע ! : אָטור ! : אָטור אַן עסק ! : שרניט ! : דאַטסאָל ! נ—) : לאָזן מיר שטיין דעם אָן-אָלך און נעמען זיך צו דער מת-מלכה.
זען אויך : ענד 48, אינטערוואַל 121, אומבאַוועגוט 169, טויט 482, אעגלאָז 478.
47. זאַמלונג
ס : אָנגעזאַמלטקייט, קיבוצישקייט, קאָנצענט-
רירטקייט אאַן“ר — אַדי : אָנואַמלונג, איִנזאַמלונג, אויפֿברענטע אאַז“וו : קאָנצענטרירונג, גרופּירונג, צוזאַמענקומוע אאַז“ר : צוטיפֿקומענש, צוזאַמענקומעניש, צוטיפֿלויפֿעניש אאַז“וו — יי : באַגעגעטנג, באַגעגעניש, טרעפֿונג,
טרעפֿעניש, ראַנדעווו : צוזאַמענפֿאַל, צונויפֿפֿאַל , צוזאַמענשטויס, קאָליזיע : צוזאַמענקום, צונויפֿקום, ז צוזאַמענקונפֿט, צוזאַמענפֿאָר, צונויפֿפֿאָר : (אײַמגעלאַף, (אײַטגעלייף, אָנגעלאַף, אײַנגעלויף, אויפֿ(גע)לויף, צונויפֿלויף, צוטיפֿגעלאַף, צוזאַמענלויף, צוטיפֿפֿלי, צוזאַמענפֿלי, צוזאַמענפֿלוס, צוטיפֿפֿלוס אאַז“וו —וו
צוזאַמען, פֿאַרזאַמלונג, אַסיפֿה, אַקפֿה,
מיטינג, ז סאָבראַניע, קאָנפֿערענץ, סכאָדקע, אַקאַדעמיע, קאָנווענט, קאָנווענציע, קאָנווענע נאַ-) , קאָנקלאַוו, קאָנגרעס : זיצונג, סעאַנס, פּלעטם, פֿראַקציע, קאָקוס נאַ-) .
זאַמלאָרט, זאַמלפּלאַץ, זאַמלפּונקט, טרעפֿפּונקט, באַרירפּונקט, ברענפּונקט, פֿאָקוס, פֿאַראייניקונג(ס)-פּונקט, איזבאָרנע פּונקט, סבאָרנע פּונקט, פּריסוטסטווע : לאָקאַל, קאָנפֿערענץ-זאַל , צענטער — 42.
זאַמלונג, קאָלעקציע, געלטזאַמלונג, אָנשלאָג, סקלאַדקע : קינוס, אײַנזאַמלונג : נאָכזאַמלונג, נאָכקלײַב, נאָכלעז, עקט : אָנזאַמלווג, אוצר, שאַץ.
קאָנצענטראַציע, צומצענטרשקייט, צענטריפּעטענץ, צענטריפּעטאַלקייט.
(שקומולאַציע, אַגרעגאַט, אַגרעשציע, אַגלאָמעראַט, אַגלאָמעראַציע, קאָנגלאָמעראַט, קאָנגלאָמעראַציע, קאָנדעשט, קאָנגרעגאַציע, מאָביליזאַציע, קאָמפּילאַציע.
נמענטע) געזעמל , קהל, קהילה, כּולל, עיבור, ז געמיינדע, גמינע, עדה, כּלל , עולם, פּובליק(ום), ז פּובליקע, זשרמאַדע, זהאַרמאַדע, הראָמאַדע, זטאָמידע, מיר, האָרדע, האַווידיע, האָלאָטע, טוטשע, רעדל , המון(-עם), מאַסע, ז מענגע, פּעבל , פּערל , אספֿסוף, געהינטעכץ, ז זבראָד, ערב-רב : מאָב, קראַוד נאַ-) , הושטשע, סטיסק, סציסק, געטלאָק, דערשטיקעניש : געזינדל , האַוויע, פּלוימע, רעמל , גערימל , קרײַזל , קלײַזל , קרוזשאָק, שבט, קלאַן, קת, קיתה, חדר, בּטפֿיה, מסיבה, גע-
28
זעל(טשאַפֿט, אונטערנאוירן : קערפּערשאָ ט, קאָלעקטיוו, קבוצה, קיבוץ, קיבוץ-וּליות : חברה, חבריה, חבורה, חברותא, קאָמפּאַניע, קומפּאַניע, גרופּע, פּאַרטיע, פּלעיאַדע, קאָהאָרטע, קליקע, באַנדע, כאַליאַסטרע, כאָפּטע, קאָמאַנדע, ווײַסע אָברה, זגרײַע, זהרײַע : ניי) שײַקע, קאָלייקע, פּעקל : נ—) גענג, באָנטש : קאַראַוואַן, שנרא, מאַנשאַפֿט, טרופּע, אַנסאַמבל , פּערסאָנאַל , סטאַר נ—) : אַרמיי, לעראָן, מחנה אאַז'ר — 4-3 .
נקעליאַים) טשערעדע, סטאַדע, הערט(ש , הורט(ע), הערטשאַפֿט, טאַבון, סטײַע, כמאַרע, טאָטע, טיטשקע, האָר, געווימל , ראָי, שוואָרעם , שרורעם.
נסחורה) אַסאָרטימענט, ראַמש, רומל : נ—) לע, רעגס : נבעטגעראַנט) שנג, געריכט, גערעכט : (קלים) גאַרניטור, גאַרניטער, בך שטעק, געדעק, סערוויז, זאַץ, זעצל , סעט נאַ-) : !קאָרטן) פּעשל , טאַליע, דעק(ע) — 6 1- : נפֿאַרשיידנס) האָרמע, הורמע, הורבע, הויפֿן, ברילע, גלעבע, פּיראַמידע, באַרג, קלומפּ(ף , קויפּ, קופּע, קוגע, קוטשע, בורט, פאַק, פּאַקעט, — פּאַסילקע, פּונדל, פּאַלאַזשע, טשוק, טיוק, באַלן, בונט, בינט, בינדל , קלומיק, קניפּל , באָנדל נאַ-) : הײַפֿל , גײַפֿל , זשמוט, זשמיד, זשמעניע, גאָרשט, האַנט : וביכער) שטויס, וואַרשטע : וועלט) טיטל , רולאָן, ראָלקע : נתבואה) סטערטע, סטערדע, סקירדע, סטויג, מענדל , גאַרב, פּענק, סנאָפּ, קאָפּנע, קול(יע) , אָקאָלאָטע : נהאָלץ) אָרעם, ב(ע)רעם, ב(ע)רעמיע, ברעמעניע, באַרעמע, קוידזע, שטאַבעל .
זאַמלער, מאַסף, קאָלעקציאָוער, קאָלעקטאָר, קענוועסער נאַ-) : אַקומולאַטאָר, אײַנזאַמלער, צונויפֿרופֿער אאַז“ר — וו.
וו ן באַגעגענען זיך מיט, (אויפֿ)טרעפֿן זיך מיט, צונויפֿטרעפֿן זיך מיט, צוזאַמענטרעפֿן זיך מיט, אָנטרעפֿן זיך מיט, מודמן זײַן זיך מיט, טרעפֿן זיך אָנים אָל פּנים מיט, זען זיך מיט :
אָנגע אויף, אָנפֿאָרן אויף, אַרויפֿפֿאָרן אף, אָנשלאָגן זיך אע, אָפּשלאָגן זיך אע, אָנשטויסן זיך אע, אָנקלאַפּן זיך אע, צוטיפֿשטויסן זיך מיט, צונויפֿפֿאַלן מיט : קומען צו אַ צוזאַמענשטויס (צו אַ קאָליויע) מיט.
זאַמלען (זיך) , מאַסף זע (זיך), מתאַסף זײַן זיך, אָנזאַמלען (ויך), אײַנואַמלען (ויך), פֿאַרזאַמלען (זיך) , אויפֿזאַמלען (זיך) , צונויפֿזאַמלען (ייר) , אויפֿנעמען (זיך) , צוטיפֿנעמען (זיך) , (אָפקלײַבן (זיך) , אויפֿקלײַבן (זיך) , צוטיפֿקלײַבן (זיך) : אָנקומען זיך, צונויפֿקומען זיך, צוזאַמענקומען זיך : אויפֿגיין זיך, צונויפֿגע זיך, צווך מענגיין זיך : אָנלויפֿן זיך, אויפֿלויפֿן זיך, צוטיפֿלויפֿן זיך, צוואַמענלויפֿן זיך : אָנפֿאָרן זיך, אויפֿפֿאָרן זיך, צוטיפֿפֿאָרן זיך, צוואַמענפֿאָרן זיך : אָנפֿליסן, צונויפֿפֿליסן, צוטיפֿשטראָמען : אָנפֿליִען זיך, אויפֿפֿליִען (ויף, צוטיפֿפֿליִען (זיך) , צוואַמענפֿליִען (זיך) .
נפֿאַרגלײַכונגע) צונויפֿקומען זיך (צונויפֿפֿאָרן זיך) ווי אויף אַ יאַריד, ווי צו אַ מטדיִדן, ווי גנבים אין דער שטיל , ווי קעץ אין אַ לאָנהנאַכט.
ופּירן (זיך), קאָנצענטרירן (ויך) : מאָביליזירן : האַלטן (מאַכן) אַ פֿאַרזאַמלונג, מי טינגירן : אײַנרופֿן (אויפֿרופֿן, פֿאַררופֿן, צר נויפֿרופֿן, צוואַמענרופֿן, אויספּויקן) אַ פֿאַרזאַמלונג : אויפֿפֿירן, צונויפֿפֿירן (רי אַ שדכן אַ וואַנט מיט אַ וואַנט) : צוואַמענפֿירן : אויפֿטרײַבן, צונויפֿטרײַבן, צוזאַמענטרײַבן : אויפֿיאָגן, צוטיפֿיאָע, צוזאַמעניאָע.
(שקומולירן, אַגרעגירן, אַגלאָמערירן, קאָנגלאָמערירן, קאָלעקציאָנירן, קאָמפּילירן : נתבואה) סטויגערען, סקירדעווען : צוטיפֿנעמען, צונויפֿזוכן, צונויפֿכאַפּן : אויפֿברענגען, צונויפֿברענגען, צוואַמענברענגען : אויפֿטראָע, צונויפֿטראָגן, צוואַמענטראָע : אויפֿשלעפּן, צומיפֿשלעפּן, צוזאַמענשלעפּן: אויפֿהאָרן, צוטיפֿשאַרן, צוואַמענשרן : אויפֿקערן, צוטיפֿקערן, צוזאַמענקערן : אויפֿקראַצן, צונויפֿקראַצן, צו-
29
זאַמענקראַצן: אויפֿשקראָבען, צונויפֿשקראָבען,
צוואַמענשקראָבען : אויפֿגראָבען, אויפֿגראַב-
לען, צונויפֿגראַבלען, צוואַמענגראַבלען : אויפֿ-
וואַרפֿן, צונויפֿוואַרפֿן, צוזאַמענראַרפֿן : אויפֿ-
וואַליען, צונויפֿוואַליען : אויפֿשיטן, צונויפֿשיטן :
אויפֿבערגלען, צונויפֿבערגלען : אויפֿזעצן, צו-
נויפֿזעצן : אויפֿרוקן, צונויפֿרוקן : אויפֿפּאַקן,
צונויפֿפּאַקן : אויפֿדריקן, צונויפֿדריקן : אויפֿ-
קוועטשן, צונויפֿקוועטשן : אויפֿשטופּן, צונויפֿ-
שטופּן : אויפֿשטיקן, צונויפֿשטיקן : אויפֿפרעסן,
צונויפֿפּרעסן.
נפֿאַרגלײַכונגען) צונויפֿנעמען ווי די סנאָ-
פּעס, ווי בײַ בדיקת-אָמץ : צוואַמענשלעפּן ווי
ייִדן אַ מנין : צוזאַמענשאַרן ווי די זאַנגען : צו-
נויפֿשטופּן ווי הערינג אין אַ פֿעסל , ווי אין אַ
באָד, ווי אין פּריסוטסטווע צום פּריזיוו : צו-
נויפֿשטופּן זיך ווי צו הערן דעם קעלעמער מגיד. מאַכן אַ זאַמלונג, אַ סקלאַדקע אאַז“וו — - :
אויפֿלייגן זיך, צונויפֿלייגן זיך, צוזאַמענלייגן
זיך : אויפֿמאַכן, צונויפֿמאַכן, צוואַמענמאַכן :
אַרויסגיין מיט אַ טיכל (מיט אַ (רויטער) פֿאַ-
טשיילע) : אויפֿקלאַפּן, צוואַמענקלאַפּן : אויפֿ-
שלאָגן, צונויפֿשלאָגן, צוואַמענשלאָגן : אויפֿ-
בעטלען, צונויפֿבעטלען, צוזאַמענבעטלען :
אויפֿשנאָרן, צונויפֿשנאָרן, צוזאַמענשנאָרן : אויפֿ-
זשעברען, צונויפֿזשעברען, צוזאַמענושעברען :
אויפֿלײַען, צונויפֿלײַען, צוזאַמענלײַען : אײַנ-
מאָנען, אויפֿמאָנען, אײַנקאָלעקטירן, אײַנקאָ-
לעקטן נאַ-) : אײַנקאַסירן, קענוועסן נאַ-) .
אַדי : חבֿרותאדיק, מסיבהדיק אאַז“ר — - : המוניש, קיבוציש אאַז“וו : צומצענטריש,
צענטריפּעטאַל : אָנגעהויפֿט, אָנגעהויפֿנט, אָנ-
געזאַמלט, אָנגעקליבן אאַז“ר . יי.
אינוו : בעיבור, בכנופֿיה, בקאָמפּאַניע, בחבֿרותא אאַז“וו : רעדלעכווײַז, כאָפּטעסווען,
קיתותרײַו אאַז“וו.
שפּר : בריכֿ אָ- הדרת קלך : אַ קופּע איי אַ קליפּה : די וועלט איו אַ קליינע, אַלע
באַגעגענען זיך : טוּרא בטורא לא אָגע, אָינש
באָיוש אָגע : אַ באַרג מיט אַ באַרג קומט זיך ניט צונויף, אָבער אַ מענטש מיט אַ מענטע יאָ. זען אויך : פֿאַרבינדונג 80, אײַגשליסונג 85, מיטן 42, פֿאַר גרייטוע שפּ, פּאַרטיי 448.
48. צעשפּרייטונג
ס ן צעשפּרייטקייט, צעוואָרפֿנקייט, ספּאָראַר דישקייט אאַז“ר — אַדי : צעשפּרייטונג, צעגייונג, צעפֿליסונג אאַז“ר — יי : דיספּערסיע, דיפֿוויע : דעצענטראַליזאַציע, דעמאָביליזאַציע : פֿונצענטרישקייט, צענטריפֿוגענץ, צענטריפֿוגע, צענטריפֿוגאַלקייט.
וו ן דעצענטראַליזירן, דעמאָביליזירן, צעלאָזן : צעגיין זיך, צעשפּרייטן זיך, צעזעגענען זיך, צעשיידן זיך, צעקריכן זיך, צעלויפֿן זיך, צעפֿאָרן זיך, צעפֿליִען זיך, צעשווימען זיך, צעשטראָמען זיך, צעפֿליסן זיך , ז צעשטרייען זיך, צעקײַקלען זיך.
צעטרײַבן, צעיאָגן, צעזייען, צעוואַרפֿן, צעשלײַדערן, צעשיטן, צעשמיצן, צעשמײַסן, צעפּאַטשן, צעטרענצלען, צעטראַנזשירן—ז-פּ : צעבלאָזן, צעריען, צעפּלאָשען, צעקערן : צעשפּריצן, צעפּליעסקען, צעגיסן (זיך) , צערינען : צעגעבן, צעטראָגן, צעפֿירן, צעשלעפּן, צעשיקן : צעזעצן, צעשטעלן, צעלייגן, צערוקן, צעשטופּן, צעשפּאַרן : פֿונאַנדערגיין זיך, פֿונאַנדערלאָזן, פֿונאַנדערזעצן, פֿונאַנדערקלײַבן אען“ר — ווערבן מיט צע-.
ופֿאַרגלײַכונגען) צעשפּרייטן זיך איבער אַלע שבעה יִמים (זיבן נמען) : צעגיין ווי רויך : צעקריכן זיך ווי ווערעם , ווי מײַן אין די נאָרעס : צעלויפֿן זיך ווי די מײַז, ווי אַ טשערעדע אָן אַ הונט, ווי קינדער פֿאַרן קאַנטשיק : צעפֿאָרן זיך ווי ברוגזע מחואָנים : צעקײַקלען זיך ווי ניס, ווי אַרבעס, ווי בעבלעך : צעטרײַבן ווי וואַנצן, ווי אַ טשאַטע הינט, ווי מיט בײַטש, ווי מיט נאַגײַקעס : צעבלאָזן ווי פֿעדערלעך, ווי שטרוי אויפֿן ווינט.
מײַדן זיך, אויסמײַדן זיך, פֿאַרבײַגע,
פֿאַרבײַלאָזן.
אַדי : צעזייט, צעשפּרייט, צעלאָזט, צעוואָרפֿן, צעפֿלאָסן, צעשווומען : אויסגער
מײַדט, אויסגעמיטן אאַז“ר — יי : פֿונצענטריש,
צומצענטריש, צענטריפֿוגאַל, צענטריפּעטאַל :
ספּאָראַדיש, ראַדיאַל.
פֿראַן ן צעזייט און צעשפּרייט : מפֿוזר ומפֿורד : נה בכה ונה בכה : איינער אין
מירע, דער אַנדערער אין ווירע : איינער
(דער) אין ליסע, דער אַנדערער (און דער)
אין סטריסע.
זען אויך: אויפֿביגדוט 81, אוּיסליסוע 88, פֿאַרשווער דערשקיט זא.
ס : קלאַס, גראַד, קאַטעגאָריע, סאָרט, אַסאָרטימענט, גאַטוניק, מאַרקע, טיפּ, כאַראַק-
טער.
מין, געטס, געשלעכט, סעקס, זגאַל, ז אַרט,
גאַטונג, סיג, גדר, בחינה : ראַסע, פּאָראָדע :
שטאַם, צווײַג, משאָחה, שבט, קלאַן : שטאַנד,
גילד(קע, ז סאָסלאָוויע, שיכט, שעכטע,
ספֿערע, פֿונקציע, קאַסטע.
אָרדן, פּאַרטיי, סעקטע, דופע, קת,
קיתה, שול(ע), קליקע, כּנופֿיה, קלײַזל, קרײַז,
קרוזהאָק.
אינוו : בבחינת : אין דער בחינה פֿע.
א. אַלגעמיינקייט
ס : אַלגעמיינקייט, כּוללדיקייט, אוּמפּערזאָניקייט אאַן“וו—אַדי : פֿאַראַלגעמיינערונג,
גענעראַליזירוט אאַן“וו — יי : גענעראַליזאַציע,
גענעראַליטעט, אוניווערסאַליטעט : כּולל :
פּאַנאַמעריקאַניום, פּאַנהעלעניזם, פּאַנסלאַרעם
וו ן זע אַלגעמק, פֿאַרשפּרייט אאַן“וו —י : מאַכן אַלגעמיין : פֿאַראַלגעמיינע(חן, גע-
נעראַליזירן, אונירערסאַליזירן, פֿאַרשפּרייטן, פֿאַרברייט(ער)ן.
אַדי : אַלגעמיין, כּוללדיק, ז פּאָראַלנע, אַלזײַטיק, פֿילזײַטיק, ניט-ספּעציפֿיש, אור פּערזאָניק, אומפּערזענלעך, אַבי וואָסער, אַבי וועלכער, ז באַליביק, שטייגעריש, אָנגענומען, אַלגעמיין אָנגענומען, ווײַט (ברייט) פֿאַר שפּרייט, עפּידעמיש, אוניווערסאַל, טראַנסצענדענטאַל : פאַנסלאַוויש, פּאַנאַמעריקשש אאַו“וו.
אינוו : אע אַלגעמק : בכלל : בדרך כּלל : אין כּולל : אע כלליות : איבער הויפּט : דערהויפּט : ווײַט און ברייט : איבעראָל נדאַל) : ז איבעראַל : אומעטום : אַלע פּ 32 : איטלעכער : יעדער(ער) : יעטוועדער : יעדער איינער : ניט קיין חילוק ווער : אַבי ווער : ווער ניט אין : ווער עס זאָל ניט זײַן : אַ ליאַדע ווער : אַ געריסער : עמעצער : אַלע סאָרטן : וואָס אַ . . . : קל המיני . . . : וואָס עס זאָל ניט זע : ווי עס אין : ווי דאָס אָל ניט זע : יִהיה מה שיִהיה : יִהיה מי שיִהיה.
זען אויך: גאַנצקייט 82, גאָרמע 52.
51 . באַזונדערקייט
ס ן באַזונדערקייט, אייעקייט, ספּעציפֿישקייט אאַז“וו — אַדי : אינדיווידואַליזירונג, טיפּיזי רונג, אויסטיילונג אאַן“וו — יי : אינדיווידואַלי זאַציע, טיפּיזאַציע, ספּעציפֿיקאַציע, דעטאַלי זאַציע : ספּעציאַליטעט, דיסטינקציע : איזאָלאַציאָניזם, סעפּאַראַטיזם.
אינדיווידואַליטעט, אינדיווידויִטעט, פּער זאָנאַליטעט : אָריגינאַל , טיפּ : כאַראַקטער, סבע, נאַטור, בלוט, מעלה, אייעשאַפֿט : אײַר געבוירענע (מיטגעבוירענע) אייגנשאַפֿט : קרד ליטעט : ז אייעאַרט, ז אייגנטימלעכקייט, בד זונדערהייט : קענט, מערקצייכן, קענצייכן, שטריך, כאַראַקטערשטריך, ז כאַראַקטערצוג, ז כאַראַקטערשייעטימלעכקייט, כאַראַק-
טעריסטיק, אידיאָקראַזיע, אידיאָסינקראַזיע.
שטייגער, אופֿן, ז אַרט, סטרי, סטראָי, מאַניר, טאָן : האַלטונג, שטעל, אַליור, גאַנג, הילוך, ז פּאַכאָדקע.
גרימאַסע, מינע, מינאָריע, חנדל , סיגע, פּאָסטעמקע, פאָסטעמקע, פיסטעמקע, מידה : שלעכטע מידה, מידה מגינה : — צנאָטע : זיטן, ניקן, ניטן, אָפֿצ(קות, חפֿצעלעך : תּנועה, העוויה : פֿוילע (משוגענע, קעצישע) תּנועות (העוויות) : מאַנעריזם.
פּרט, דעטאַל, ז דעטאַיל, איינצלהייט, ניואַנס, דיקדוק, דיקדוקי-עויות, פּיצל , אָפּשניצל : קליפּערלעך, פי(ש)טשעווקעס : קל דבר שורש.
וו ן אינדיווידואַליזירן, כאַראַקטעריזירן, טיפּי-
זירן, אויסטיילן, אויסשיידן, אויסוונדערן, דיסטינגירן, דיפֿערענצירן, ספּעציפֿיצירן, באַשטימען, באַצייכענען : אַרײַנגיין אין פרטים, (אין איינצלהייטן) : אָנגעבן די פּרטים (די איינצלהייטן) : דעטאַלי(זי)רן : ספּעציאַליזירן (ויך).
אַדי ן אינדיווידועל, פּערזאָניק, פּערזענלעך,
פּערזאָנעל , אָריגינעל , טיפּיש, רעפּרעזענטאַטיוו, ספּעציפֿיש, אייגנדיק, ז אייגנאַרטיק, ז אייעטימלעך, כאַראַקטעריסטיש, אידיאָקראַטיש, אידיאָסיִנקראַטיש, קרײַטיש : באַזונדער, אייגן, ספּעציעל, סעפּאַראַט, פּרימאַט, עקסטרע, אומפֿאַרבײַטלעך, אומפֿאַרגלײַכלעך, ז בײַשפּיללאָו, אויסשליסלעך, דיסטינקט(יוח : אויסגעטיילט, אויסגעשיידט, אויסגעזונדערט, דיסטינגירט, באַשטימט, באַצייכנט אאַזיוו — יי : גענוי(יִק) , פּרטימדיק, אויספֿירלעך, ז פּאָדראָבנע, דעטאַלי(וקרט.
אינוו, פֿראַן : גאַיינדער(-) : גאַיונדערש :
מייחד : לחוּד : פֿאַר זיך (גופֿא) : אין זיך (גופֿא) : איינציקווײַן : ז אַן און פֿיר (פֿאַר) זיך : אין דעם פּרט : בדרך פּרט : בפֿרט : בפֿרטיות : אין אַלע פרטים : מיט אַלע פּרטים : מיט אַלע פי(שטשעווקעס אאַו“וו — - : בפֿרוטרוט : אין
דעטאַל : ברחל קתך הקטנה : ברחל קתך הנאַקעטע נ-י) : ז נעמלעך : גרײַלעך : גרעליק : אויסגענומען : אַחוּץ : דווקא (דאָס) .
איך : מײַנער : מײַן רייניקייט : ער : זי : יענער : יענע : יענץ : יעדער(ער) : דער : די : דאָס : דער יעניקער : דער דאָזיקער : די דאָזיקע : דאָס דאָזיקע : קאַטאָרי וועלכער : מײַנסט האַלבן: פּראָ מענע: פּרי מענע: דײַנסט האַלבן, אירסט האַלבן אאַויר : פֿון מענ(ע)ט וועע, פֿון איר(שט וועגן אאַז“וו : פֿון מײַן זײַט, מאָדי : פֿון איר זײַט, פֿון זײַן זײַט אאַו“ר.
52. נאָרמע, מינהג
ס ן נאָרמאַלקייט, רעגלמעסיקייט, געריינ(ט)לעכקייט אאַז“וו — אַיי : רעגולירונג, נאָרמירונג, צוגערוינונג, אַקלימאַטיזירונג אאַן“וו — יי : נאַטוראַליזאַציע, אַקלימאַטיזאַציע.
נאָרמע, נאָרמאַליטעט, רעגולאַריטעט, זאַדשרדענונג, סטאַנדאַרד : נאָרמאַלער (געמינ(ט)לעכער, נאַטירלעכער) שטאַנד (זאַכבאַשטאַנד, צושטאַנד) : זעלבסטפֿאַרשטענדלעכע זאַך, דרך-האָבע, נאַטור-געזעץ, נאַטורשטאַנד, מאָדעלשטאַנד : נאַטירלעכער (געוויינ(ט)לעכער) גאַנג (לויף, וועג, אײַנשטעל): ז רעגל : אויסגעטראָטענער וועג( דרך, שליאַך, גרונט) : טאָג-טעגלעכקייט, דבר בסל יום, וואָכעדיקער גאַנג.
אַלטער וועג, אַלטע שול(ע), דער נוהג שבעולם, דער דרכו אָל עולם : סדר, קאָלה, מסורה, טראַדיציע : פּרעצעדענט : הערשנדיקער געזעץ, אוזוס, מאָדע, פֿאַסאָן : פֿאָרעם, פֿאָרמאַליטעט, פֿאָרמאַליזם, קאָנרענציאָנאַליטעט, קאָנרענציאָנאַליום : פֿאָרמאַליסט : מינהג : מינהרישראל , מינהג-קדמונים, מינהדנשן, מינהד ותיקין, מינהרהמדינה : מינהראַשכנז, מינהד ספֿרד : מינהג שטות : אײַנפֿיר(ונג), האַסלע נאײַנפֿיר) , אִיקון : שטייגער, ז אַרט, וועג נאַ-) , דרך, גאַנג, מאָדוס, לעבנס-שטייגער, שטייגער
לעבן, מאָדוס וויווענדי : פֿיר, פֿירונג, פֿירעכץ, אויפֿפֿיר(וומ, שניט, הנאָגה, התנהטת, (ימוס.
געוווינהייט, געוווינ(ט)שאַפֿט, געריינונג, ז פּריוויטשקע, אָרגל, רגילות, עבע, (צווייטע) גאַטור, אײַנגעבוירענע (מיטגעבוירענע) אייעשאַפֿט : רוטע.
וו ן פֿירן זיך, נוהג זײַן זיך, באַגיין זיך, אומגיין,
האַנדלען, אויפֿפֿירן זיך, באַנעמען זיך, פֿאַרהאַלטן זיך : גיין (פֿירן זיך, נוהג זײַן זיך אאַז'ר) לויטן געזעץ (לויט די רעעלאַציעס, לויטן שולחן-אָרוך) : האַלטן זיך בײַ די אָנגענומענע מינאָגים : נאָכטאָן דעם בײַשפּיל פֿון, נאָכגע נאָר, טאָן ווי מען טוט (ווי אַנדערע טוען) : גע אין די וועע פֿון, גיין אין די דרכים פֿון : גיין אויפֿן אויסגעטראָטענעם וועג (שליאַך) : גין זײַן (איר אאַן'ר) אָקסנטריט : גיין אין דער מאַמעס שיך : ניט אַרויסגיין פֿון זײַן (איר אאַן“וו) ראָשחודש-סידורל (פֿון דער מאַמעס סידור) : דרייען זיך אויף איין פּלאַץ : ריכטן זיך לויט, צופּאַסן זיך צו — פּן : זײַן אין דער מאָדע (אין פֿליאָר) פּ-נ- : פֿאָלגן די געזעצן (דעם מינהג) : בייע זיך צו די געזעצן : שטעלן אויף דער חנקה : גיין (שווימען) מיטן שטראָם : גע עם קל הנאָרים.
מאַכן זיך אַ געוווינהייט, ממציא זײַן, (צו)געוווינען זיך, אײַנגעוווינען זיך, אײַנטרײַען זיך נאַ-) : פֿאַרהאַרטעווען זיך, איבערשלאָפֿן זיך מיט די אָרות : אײַנרוינען זיך, אײַנלעבן זיך, אַקלימאַטיזירן זיך, נאַטוראַליזירן זיך, אײַנוואָרצלען זיך, אײַנקאָרענייען זיך, לאָזן וואָרצלען : אַסימילירן זיך, אַמעריקאַניזירן זיך, פּאָלאָניוירן זיך אאַז“וו.
נאָרמירן, נאָרמאַליזירן, רעגולירן : אײַנפֿירן אַ מינהג, אַ געועץ אאַו'ר — ס : ווערן אַ מינהג, אויפֿקומען, אַרײַן אע דער שוסטערגאַס. אַדי : נאָרמאַל, נאָרמאַטיוו, אָרדנטלעך, רע-
גולער, רעגלמעסיק, נאַטורעל, נאַטירלעך, געוויינ(ט)לעך, מאָדיש, (סאָציאַלחעטייגעריש, קאָנווענציאָנעל, אָרטאָדאָקס(יש) ,
טראַדיציאָנעל, קאַנאָניש, באַשטענדיק, רוטינירט, עטאַבלירט, אײַונעפֿירט, אײַנגעשטעלט, פֿעסטגעשטעלט, (אַלגעמיין) אָנגענומען, פֿאַרשטאַנען, אָנ(ד)ערקענט, ווויל (גוט) באַקאַנט, ווײַט (ברייט) פֿאַרשפּרייט, אַלטעגלעך, טאָגטעגלעך, וואָכעדיק, געוווינט, אײַנגעבוירן, מיטגעבוירן, אײַנגעוואָרצלט, אײַנגעקאָרענייעט, סקאַרבאָווע, קאַזיאָנע, באַנאַל, אויסגעדראָע, טריוויאַל, אָפּגעדראָשן, אַלט, פֿאָרמעל , טעכנש, פֿאָרמאַל.
אינוו , פֿראַן : בּנהוג : -דרך : בדרך : לויט : נאָך : נאָכן . . . : וועדליג : ז פּאָדליג : כּפֿי : על-אָי : אָן אויסנעם : אָמיד דאָס זעלבע : כּדרך העולם : כּדרך קל האָדם : כּנוהג שבעולם : ווי געריינ(ט)לעך : ווי דער שטייגער אין : ווי עס פֿירט זיך : ווי די וועלט פֿירט זיך : כּדין : כדת : כּדת משה וישראל : כּהלכה : כּמינהג ישראל : בעבע : בדרך האָבע : מיט אַ דרך האָבע : על-אָי דרך (חוקי) האָבע : לויטן געזעץ : לויט דער מאָדע : אַ-לאַ-מאָד : הכל אַאשר לכל : פֿאַרשטייט זיך : אַזוי פֿירט זיך : ווי גאָט הייסט און ווי גוטע פֿרומע לײַט הייסן : מינהג אַבותיהם בידיהם : עס שטייט ניט אין זײַן (איר אאַז“וו) מאַמעס סידורל : ער אין נאָך אַלץ אויפֿן אַלטן גאָסטינעץ : עס ציט דעם בער אין וואַלד אַרײַן.
שפר : אָרגל נעשה קבֿע : אַ געוווינהייט אין די צווייטע נאַטור : דאָס הינדל ווערט מיט דעם שעכטן געוווינט : דער אָקס איי גערוינט צום חלף : די מוק געוווינט זיך מיט דעם האַמער : מצרת אנשים מלואָדה : אַן מען געוווינט זיך צו צו אָרות, לעבט מען מיט זיי אין פֿריידן : מען זאָל ניט געפּרוווט ווערן צו וואָס מען קען געוווינט ווערן : מען זאָל ניט געפּרורט ווערן מיט דעם, צו וואָס דער מענטש קען זיך אַלץ (צו)געוווינען : צו עטס געוווינט מען זיך גיך צו : דאָס עטע ווערט מען באַלד געוווינט. עולם בּמינאָט נוהג (דעריגער זעט טאַקע די וועלט אַזוי אויס) : איטלעכער גייט מיט זײַן
וועג : איטלעכער גייט מיט זײַן ווייטאָג נ-פּ) : הבּל כּמינהג המדינה : אַין מסנע ממינהג המדינה : מינהג ישראל תּורה : מינאָגן אָל שראל תּורה : מינהג עוקר דין : אַ מינהג ברעכט אַ דין : מינהג מאַטל הלכה.
אנלת לקרתא הלך בנימוּסא : אויף וואָס פֿאַר אַ וואָגן (פֿור) מען זיצט, אַואַ (יען זינגט מען : אויף וואָס מען זיצט פֿאַר אַ וועגעלע, אַזוי זינגט מען דאָס ניגעלע : אויף וועמענס וואָגן מען זיצט, אַזאַ ליד זינגט מען : ווי די שול איז, אַזוי שפּרינגט מען קדוש : אין וואָס פֿאַר אַ קלויז (שול) מען דאַוונט, אַזאַ קדושה זאָגט מען (שפּרינגט מען) : אין וואָסער וואַסער מען שווימט, די טרינקט מען : ביסטו אין באָד, דאַרפֿסטו שוויצן : ווען מען קומט צו קראָען, דאַרף מען קראַקען ווי זיי : מיר מוזן נאָכטאָן דער וועלט, ניט די וועלט אונדז : אַן מען וויל נאָכטאָן לײַטן, מון מען זיך וואַרפֿן אויף אַלע זײַטן.
זען אויך : שײַכות 8, זעלביקייט 10, פּאַסיקייט 15, אינמיניקיט 28, באַפֿעל 462, געזעצלעכקייט 598.
53 . אויסנעם
ס ן אומגעוויינלעכקייט, אויסנעמיקייט, עקסצענטרישקייט אאַן“וו —אַדי : עקסצענטריציטעט, עקסטראַוואַגאַנץ, עקזאָטיק, עקואָטיציזם : אַנאָמאַליע, ז אַבנאָרמאַליטעט, ז אירעגולאַריטעט.
אויסנעם, אויסנאַם, ז אויסנאַמספֿאַל, יוצא מן הכּלל : נחיד במינו, איינציק אין זײַן מין, אוניקום, אוניקאַט : סחיד בדורו, אַד בדרא : איינער אין אַ מדינה, איינער אין טויזנט, אָחד מאָלף : אָריגינאַל, חושימניק, טשודאַק, קרענק נאַ-), מאָדנער נפֿש, פֿאַרזעעניש, גאָטס געזעגנס, גאָטס גאַשעכענש : מאָנסטער, בריה משונה, מאָדנע חיה, מאָנקאַלב : ל-א האָ ול-א האָ : ניט דאָס און ניט דאָס : ניט פֿיש ניט פֿלייש : פֿאַר אַ הונט צו ליין פֿאַר אַ קאַץ צו גרויס : טומטום,
אַנדרוגינוס : ספֿינקס, הידרע, כימערע : מאָנ-
סטראָזיטעט : קוריאָז, ז קוריאָזיטעט אאַויר
וו : זײַן אַנדערש, אומגעריינ(ט)לעך אאַו“וו — אַיי : ניט גיין מיט (אין) דעם אויסגעטראָ-
טענעם וועג — 2- : ברעכן אַ מינהג : אָפּגע-
וווינען זיך פֿון, אַנטרינען ויך פֿון.
אַדי : אַנדערש, אומגעריינ(ט)לער, אויסערגעווייו(ט)לער, אויסעראָרדנטלעך, אויס-
גענומען, אויסנעמיק, אויסנעמלעך, אומפֿאַר-
גלײַכלעך, ז בײַשפּיללאָן : אומרעגולער, ז אי-
רעגולער, אומרעגלמעסיק : אַנאָרמאַל, ז אַב-
נאָרמאַל , אומנאָרמאַל : אונטערנאָרמאַל, סוב-
נאָרמאַל : איבערנאָרמאַל, סופּערנאָרמאַל :
אַנאָמאַליש, אַנאָמאַליסטיש : עקסטראַאָרדי
נער, באַזונדער, אומקאָנרענציאָנעל , אומפֿאָר-
מעל , אינפֿאָרמאַל : מאָדנע, משונה, ווילד,
טשודנע, טשיקאַווע, מאַרקאָטנע, גרײַלעך,
גרײַליק — 43- : זעלטן, ראַר, ביזאַר, פֿרעמד-
(לער), פּריקרע, אויסלענדיש, עקזאָטיש, ז זאָנ-
דערבאַר, ז זונדערבאַר, אויסטערליש, (באַ)-
מערקווערדיק, פֿאַנטאַסטיש, עקסטראַוואַ-
גאַנט, עקסצענטריש, גראָטעסק, איבערנאַ-
טירלעך.
אינוו : חיץ לורר העכֿע : שלא בּדרך הקכֿע : למעלה מן האָבע.
זען אייך : אומשײַכות 9, אַנדערשקייט 12 , אומפּאַסיקיט 16, פֿאַרשיידנמיניקיט 29, וווּנדער 545.
א . מאַטעמאַטיק
ס : מאַטעמאַטיק, לימודיות, אָכמת-האָשבון, חשבון : ריינע (העכערע) מאַטעמאַטיק :
אַריטמעטיק : אַלגעברע, העכערע אַלגעברע :
געאָמעטריע — ייע-ער : קאַלקולוס, טעאָריע
פֿון פֿונקציעס, טעאָריע פֿון צאָלן: סטאַ-
טיסטיק.
אופֿן, גאַנג, מיטל, מעטאָד : אינדוקטיווער
(קינסטלעכער) מעטאָד, השערה-מעטאָד, פֿאָ-
רויסליירמעטאָד, אינטויִטיווער (גראַפֿישער) מעטאָד : מאַטעמאַטישע אינדוקציע.
רעכענונג, קאַלקולאַציע, חשבון — 488 : ציילונג, ספירה : שטעקל-רעכענונג, שטאַברעכעטנג, ראַבדאָלאָגיע : פֿינגער-רעכענונג, דאַקטילאָנאָמיע : נומערירונג, נומעראַציע, בד צייכענונג : שריפֿטלעכע גאָותיקע, ז בוכשטאַביקע) באַצייכענונג (נומעראַציע): אינטערפּאָלירונג, אינטערפּאָלאַציע : עקסטראַפּאָלי רונג, עקסטראַפּאָלאַציע.
צאָל , מיספּר, מנין : קאַרדינאַל-צאָל , סאַם-צאָל , סכום-צאָל , וויפֿלקייט-צאָל : אָרדענונדצאָל , סדר-צאָל , אָרדינאַל : ברוכצאָל — ייע-ער: גאַנצע צאָל , אינטעגער: צונויפֿגעזעצטע (געמשטע) צאָל : גראָדע (גראָדיקע) צאָל : אומגראָדע (אומיקע) צאָל , אום, לישקע : איינציפֿערדיקע (צרעיפֿערדיקע אאַו“וו) צאָל: פֿאַקטאָריאַל : אַבסטראַקטע (אַבסאָלוטע) צאָל : קאָנקרעטע צאָל , זאַכצאָל , נאָמענצאָל , מאָסנצאָל , נאָמען, צאָלואָמען, מאָסנאָמען : אָשוטע (איינפֿאַכע) צאָל : צונויפֿגעזעצטע צאָל , פֿאַרשיידנדיקע (פֿאַרשיידנמיניקע, ז פֿאַרשיידנאַרטיקע, קאָמפּליצירטע) צאָל : צווישן זיך (קעגנזײַטיק) אָשוטע (פֿרעמדע) צאָלן : בּילע-צאָל : קלענסטע טיילעוודיקע, (שותּפֿישע) קלענסטע כּולל-צאָל .
גרייס, סכום , וויפֿלקייט, קוואַנטיטעט, סך, קײַמא-לן : פּאָזיטיווע (נעגאַטיווע, מעסטער דיקע, ראַציאָנעלע, איראַציאָנעלע, רעאַלע, ווירקלעכע, ניט-ווירקלעכע, אימאַגינערע, קאָמפּלעקסע) גרייס : קאָמפּלעקסצאָל , מאָדול(וס) פֿון קאָמפּלעקסצאָל : ענדלעכע גריס : אומענדלעך קליינע (צום וול שטרעבר דיקע, אינפֿיניטעסימאַלע) גרייס : אומענדלעך שטײַגנדיקע (אומענדלעך גרויסע) גריס : אומענדלעכקייט : אַבי וואָסערע (אַבי וועלכע, ז באַליביקע, סאַמיקע, פֿאַרענדערלעכע, אומקאָנסטאַנטע) גרייס : וואַריאַבל : שטענדיקע (קאָנסטאָטע) רייס : קאָנסטאַנט : באַוווסטע
(באַשטימטע, געגעבענע) גרייס : אומבאַוווּסטע (אומבאַשטימטע, געזוכטע) גרייס : אָפּהענגיקע, (אומאָפּהענגיקע) גרייס : פּאַראַמעטער : עקר וואַלענטע (גלײַכווערטיקע) גרייס : נאָענטע (ז אומגעפֿערע, בערכדיקע, אָנערכדיקע, קײַלעכדיקע, ז רונדע) גרייס : אַפּראָקסימאַציע : מאַקסימום, מינימום : דורכשניט, מיטלצאָל : אַריטמעטישער (געאָמעטרישער, האַרמאָנישער) דורכשניט.
נומער, נומעראַל , ציפֿער : אַראַבישע (אינדישע), רוימישע (לאַטײַנישע, נלחישע) ציפֿער : באַטרעפֿיקע (אומבאַטרעפֿיקע) ציפֿער : אָות, אָנרוף, נול , זעראָ, איינס, פי, אומענדלעכקייט : צאָלדסיסטעם, צווייער-סיסטעם, צענער-סיסטעם, דעצימאַל-סיסטעם : צייכן, סימבאָל , אָנצייכן, מאַטעמאַטישער צייכן : צאָלצייכן, ציפֿער — אי-ן.
צוגאָב (חיבור, צונויפֿלייג)-צייכן, פּלוס, (פּ) : אַראָפּנעם- (חיסור-)צייכן, מינוס, (—) : קפֿל-צייכן, ( ) (א) : חילוק (טייל)שייכן, (ל ) : וואָרצל-צייכן, ראַדיקאַל-צייכן, () : גלײַכצייכן, אָפּמאַך-צייכן, (מ) : אומגלײַך-צייכן, (שׁ ) (ג) : ווײַזער, צײַגער, אינדעקס : מדרה (גראַד)-רײַזער, עקספּאָנענט, פאָטענץ-רײַזער : וואָרצל-רײַזער : פּראָגרעסישרייזער : קלאַמער , ז קלאַמרע : פֿיטריקע (פֿיגורירטע, קאַנטיקע, קײַלעכדיקע, ז רונדע, געקייטלטע) קלאַמערן : האַלבע לאָנות.
ברוכצאָל , בראָכצאָל , תּשבורת, ז דראָב : קירצעוודיקע (פֿאַרקירצלעכע, אומקירצערדיקע, אומפֿאַרקירצלעכע, רעדוצירטע, עכטע, אומעכטע) ברוכצאָל : ציילער, נומעראַטאָר : טײַטער, טיילרײַוער, דענאָמינאַטאָר : קלענערונג (פֿאַראיינפֿאַכונג, פֿאַרקירצונג, רעדוקציע) פֿון ברוכצאָלן : געשטאַפּלטע ברוכצאָל , שטאַפּל פֿון אַ געשטאַפּלטער ברוכצאָל : דעצימאַלע (צענטלדיקע, געצענטלטע) ברוכצאָל , דעצימאַל-ברוך, דעצימאַל (צענער)תּשבורת : ענדלעכע (אומענדלעכע, פּעריאָ-
דישע, ריינע פּעריאָדישע, געמשטע פּעריאָדישע) ברוכצאָל : פעריאָד פֿע ברוכצאָל : באַגרענעצטע געצענטלטע ברוכצאָל : דעצימאַלפּונקט.
אָפּעראַציע : אַקט : דירעקטע (פֿאַרקערטע) אָפּעראַציע.
חיבור, צונויפֿלייג, אַדיציע : חיבור (צונויפֿליג)-צאָל, סומאַנד : סומירונג, סומאַציע, פֿאַרסכהכלונג : סומע, סך-הכּל , סך-הכולל, אונטערשטע שורה, טאָטאַל.
חיסור, דאָס אַראָפּנעמען, סובטראַקציע : חיסור-צאָל, גאַנצצאָל, פֿולצאָל : געמינערטע צאָל , מינוענד : מינערער, פֿאַרמינערער, פֿאַרקלענער-צאָל , סובטראַהענד, אַראָפּנעמער : דיפֿערענץ, איבערפֿלוס, איבערבלײַב, אונטערשייד, רעשט.
קפֿל , מערונג, מולטיפּליקאַציע : קפֿלער, מערער, פֿאַרמערער, מולטיפּליקאַטאָר : געפֿלטע צאָל , מולטיפּליקאַנט : קפֿל-צאָל , געמערטע צאָל , מיטמערער(-צאָל) , פֿאַקטאָר, באַשטאַנדטייל : לינעאַלער פֿלער (מערער), צאָל-קפֿלער, צאָלמערער, עלעמענטאַרער קפֿלער (מערער), שותפֿישער קפֿלער (מערער), מיט פֿלער, מיטמערער, דערגאַנץפֿלער, הוספֿה-קפֿלער, אינטעגריר-קפֿלער (-מערער) : פּראָדוקט.
חילוק, טיילונג, צעטיילונג, ז דיוויזיע : חילוק (טייל)-צאָל , דיווידענד : טיילער, דיוויזאָר, טײַטער, (שותפֿישער) גרעסטער טיי לער : טיילווערט, טיילצאָל , וויפֿלער, קוואָציענט, שותפֿישע קלענסטע טיילצאָל : טייל, חלק : רעשט, איבערבלײַב : דירעקטער (געקייטלטער) חילוק : טיילערדיקייט (פֿון צאָלח.
מדרגה, גראַד, ז שטופֿע : דערהייבונג, מדרגה (גראַד)-דערהייבונג : יקוד פֿון אַ מדרגה : קוואַדראַט, צווייטע מדרגה : קוב, דריטע מדרגה : וואָרצל , ראַדיקאַל : קוואַדראַטוואָרצל, צווייטער וואָרצל, דריטער וואָרצל : קובוואָרצל, קוביק-וואָרצל : וואָרצל-אויס-
ציִונג : צעלייג(ונפ, צעגלידער(ונח, צעברעקל(ונג) : גרופּירונג פֿון גלידער : פֿאַראיינמיניקונג (ז פֿאַראיינאַרטיקונג, אויסגלײַכונג) פֿון קאָעפֿי ציענטן : אונטערשטעל(ונפ, פֿאַרבײַט(ונפ, סובסטיטוציע : באַפֿרײַ(ונג), עלימינאַציע : דערגאַנצונג ביו אַ פֿולן קוואַדראַט.
גליד, טערמין, אויסדרוק : איינגליד, מאָנאָם : צרייגליד, בינאָם : דרײַגליד, טרינאָם : פֿילגליד, פּאָלינאָם : איינמאָסיקער (אויסגער שטעלטער, געאָרדנטער) פֿילגליד : מיטלגליד, פֿאָרגליד, נאָכגליד : נידעריקסטער (עקסטער, יינגסטער, עלטסטער, ענלעכער) גליד : קאָעפֿיציענט : אומבאַשטימטער קאָעפֿיציענט : קאָעפֿיציענט פֿון פּראָפּאָרציאָנעלקייט : דעטערמינאַנט.
גלײַכונג, ז עקוואַציע : אָותיקע, ז בוכשטד ביקע, אַלגעבראַיִשע, אַלגעברישע, ראַציך געלע, איראַציאָנעלע, ראַדיקאַלע, קוואַדראַטישע, פֿולע קוואַדראַטישע, אומפֿולע (פֿעליקע) קוואַדראַטישע, קובישע, ביקראַדראַטישע, טראַנסצענדענטאַלע, עסקפּאָנענטאַלע, דיפֿערענציאַלע, צרייגלידערדיקע, דרײַגלידערדיקע גלײַכונג : וואָרצל פֿון אַ גלײַכונג : צווייזקער (איבערגעחזרטער) וואָרצל : סיסטעם פֿון גלײַכונגען, גלײַכונגען מיט שותפֿישע וואָרצלען, אומצוגעפּאַסטע (אומצוואַמענדיקע, אומפּאָריקע) גלײַכונגען : גלײַכבאַטרעפֿיקע (עקוויוואַלענטע) גלײַכונגען : אַנאַליו פֿון (אומבאַשטימטע) גלײַכונגען, תּנאַיגלײַכונגען : אומגלײַכקייט : זעלביקייט, נעמלעכקייט, אידער טיטעט : פֿאָרמל ל“ר פֿאָרמלען, פֿאָרמולע.
פּראָפּאָרציע : ז פּראָפּאָרץ : אַריטמעטישע (געאָמעטרישע, געדרונגענע, געשטאַפּלטע, שטאַפּלדיקע) פּראָפּאָרציע : קייט-פּראָפּאָר ציע : זײַטיקע גלידער פֿון אַ פראָפּאָרציע, מיטלסטע גלידער פֿון אַ פּראָפּאָרציע : האַר מאָנישע (צונויפֿגעועצטע, קאָמפּליצירטע) פּראָפּאָרציע.
פֿונקציע : פֿונקציאָנעלע אָפּהענגיקייט,
פֿונקציאָנעלע פֿאַרהעלטעניש : לינעאַלע (די רעקטע, פֿאַרקערטע, אומגעקערטע, בפֿירושע, אוּמבפֿירושע, געדרונגענע, שטיִעדיקע , פֿאַלנדיקע, אומיקע, גראָדיקע, גראָדע , איינבאַטרעפֿיקע, פֿילבאַטרעפֿיקע, איינטײַטשיקע, פֿילטײַטשיקע, גאַנצע, ברוכצאָליקע, ראַציאָנעלע, איראַציאָנעלע, ראַדיקאַלע, אַנד ליטישע, טראַנסצענדענטע, טראַנסצענדענטד לע, אומאיבעררײַסלעכע, איבעררײַסלעכע) פֿונקציע : פֿונקציע פֿון אַ צווייטער מדרה, פֿונקציע פֿון אַ העכערער אָרדענונג : ספּעציעלע פֿונקציע : עמפּירשע פֿונקציע : אַרעמענט פֿון אַ פֿונקציע : באַטײַט (זינען, באַטרעף) פֿון אַ פֿונקציע : קלענסטער (גרעסטער) באַטײַט פֿון אַ פֿונקציע : גרענעץ , גבול : קריטי שער באַטײַט פֿון אַ פֿונקציע : מאַקסימום (מיני מום) פֿון אַ פֿונקציע : לימיט פֿון אַ פֿונקציע : צוּוווקס, אָנוווקס , אינקרעמענט : אומאיבעררפּסלעכקייט, קאָנטיטיִטעט פֿון אַ פֿונקציע : ריס אין קאָנטיטיִטעט : דיסקרימינאַנט.
לאָגאַריטם : לאָגאַריטמיק, לאָשריטמי רונג : יסוד (באַזע) פֿון לאָגאַריטמען : מאָדול(וס) , לאָשריטמעדמאָדול , צענער-לאָגאַריטמען, בריגס לאָגאַריטמען : נאַטוראַלע (אַפּירישע) לאָגאַריטמען : כאַראַקטעריסטיק, משטיסע, אַנטילאָשריטם .
שרה, ריי : פֿונשדערגייענדיקע ריי : צר מיפֿגייענדיקע (אויסרעכנדלעכע) ריי : ריי מיט שטענדיקע צייכנס, ריי מיט בײַטעוודיקע צייכנס : אַריטמעטישע (אַלגעברישע, אַלגעבראַיִשע) ריי : (נאַטוראַלע) צאָלנריי : בינאָמיאַלע ריי : לאָגאַריטמישע (האַרמאָנישע) ריי : סעקווענץ, פּראָגרעסיע : אַריטמעטישע (געאָמעטרישע) פּראָגרעסיע : דיפֿערענציאַלרעכעטנג (חשבון) , אינטעגראַל-רעכענונג (-חשבון) : דיפֿערענצירונג, דיפֿערענציאַציע : דיפֿערענציאַל : פֿלוקסיע, דעריוואַטיר : אינטערירוע, איוטעראַציע : אינטעגראַל : באַשטימטער (אוּמבאַשטימטער) אינטעגראַל :
אָמטער (איינפֿאַכער, איינציקער, צריייִקער, צרייפֿאַכער, דרײַיִקער, דרײַפֿאַכער , פֿילפֿאַכער, איבערגעחזרטער, איטערירטער) אינטעגראַל : קאָמבינאַציע, פּערמוטאַציע, איבערשטעלונג : משאָעותדיקייט, וואָרשײַנלעכקייט : שאַנס.
געאָמעטריע, אָכמת-המדידה : פֿלאַך-געאָמעטריע, פֿלאַכיקע געאָמעטריע : געשפּרייטגעאָמעטריע, רוים-געאָמעטריע, געשפּריי טיקע געאָמעטריע, סטערעאָמעטריע, גאָניאָמעטריע : אַלגעבראַיִשע (אַלגעברישע, אַנאַליטישע) געאָמעטריע : אַנאַליטישע פֿלאַך-געאָמעטריע, אַנאַליטשע רוים-געאָמעטריע אאַז“ר : טריגאָנאָמעטריע : גראָדליניקע טרישנאָמעטריע, ספֿערישע טרישנאָמעטריע, פּראָיעקציעגעאָמעטריע : דעסקריפּטירע (דיפֿערענצעלע, אייקלידישע, ז עווקלידישע, ניט-אייקלי דישע, טראַנסצענדענטאַלע) געאָמעטריע.
טעאָרעם, זאַץ , פּראָפּאָזיציע, פֿאָרשלאָג : גרונט-טעאָרעם, הויפּט-טעאָרעם : הילף-טעאָרעם, לעמע : טיילן פֿון דער טעאָרעם : השערה, היפּאָטעז, דאָס געגעבענע : אויספֿיר, מסקנא, שלוס : אומגעקערטע (היפּוכדיקע, ז קעעזעצלעכע) טעאָרעם : אַקסיאָם , ז גרונטזאַץ, פּאָסטולאַט : דעפֿיניציע : דעררײַז(וש , באַווען : אויפֿבוי, אויפֿשטעל(ונט , קאָנסטרר יִרונג, קאָנסטרוקציע : אָפּלייטנג פֿון אָפּשניטן : איבערשטעל(ונט , איבעררוק(ונט , פּאַראַלעלער איבעררוק, פּאַראַלעלע איבעררוקונג : אַרויפֿלייג(ונם , דעקונג, צונויפֿגאָס , ז צונויפֿעס, צונויפֿגיסונג, צוטיפֿפֿאַל, צוזאַמענפֿאַל : דרייונג ראָטאַציע.
פּונקט : מיטנפּונקט, מיטלפּונקט, צענטער : אינצענטער, אַרומצענטער , אָרטאָצענטער : שווערפּונקט : באַרירפּונקט , שניטפּונקט, פֿוספּונקט, שנײַדפּונקט, איבערשנײַדפּונקט, דורכשנײַדפּונקט, דאַכפּונקט, שפּיצפּונקט, שפּיץ, עק : גרונטפּונקט, פֿוס (באַזיס) פֿון אַ פּערפּענדיקולאַר, איבערביידפּונקט, פּונקט
פֿון אינפֿלעקסיע, מערקווערדיקער פּונקט, צווייפּונקט : סוף-פּונקט, ענדפּונקט : פֿאָקוס, פּאָל(וס) , אָנהייב (אויסגאַנג) פֿון קאָאָרדינאַטן : ריכטונג : פּאָזיטיווע (נעגאַטיווע, די זעלבע, פֿאַרקערטע, אַנטקעגנדיקע, ז קעגנגעיעצטע) ריכטונג : מיטן זייגער, אין דער ריכטונג פֿון זייגער-רײַזער : קעגן זייגער, קעגן דער ריכטונג פֿון זייגער-ווײַזער.
ליניע, גראָדע ליניע : גראָדע ל“ר גראָדעס, האַלבגראָדע, שטראַל : אָפּשניט, באַגרענעצטע גראָדע, המשך : פֿאַרלענגערונג פֿון אַ גראָדע : קרומע (געמישטע, געבראָכענע, געקנייטשטע, אומאיבערגעריסענע, האָריזאָנטאַלע, ווערטיקאַלע, גענייגטע, אָפֿענע, געשלאָסענע, פֿאַרמאַכטע, פּאַראַלעלע, פּערפּענדיקולאַרע, נאָרמאַלע, אָרטאָגאָנאַלע) ליניע : אָנבייג פֿון אַ ליניע, אַרומנעמענדיקע ליניע, העלפֿליניע, ז הילפֿליניע : געאָמעטרישער אָרט, לאָקוס : בּולל : וועקטאָר, בינטל (ז פֿון) ליניעס — קרומע
!ליניע אין אַ קאָנטעקסט) זײַט, קאָט : גרונטזײַט, באַזיס : זײַטיקע זײַט, לענדן, אַקסלען, קאַטעטן : בײַליגנדיקע 'זײַטן, בײַידטן : אַנאַלאָגישע (איינמיניקע, ז איינאַרטיקע, גלײַכע, אײַנשטימיקע, ענטפֿערדיקע, ז אַנטשפּרעכיקע) זײַטן : זײַטן (שטראַלן) פֿון אַ ווינקל .
הייך : גליִכטילנדיקע ליניע, ביסעקטאָר, ביסעקטריסע: מיטל-ליניע, מעדיאַן: היפּאָטעמי, דיאַגאָנאַל , אַל כסון, אַפּאָטעם : אַרומנעם, אַרומקרײַז, אומקרײַז, פּערימעטער, האַלבפערימעטער : ראַדיוס, שטראַל : דיאַמעטער, דורכמאָס, דורכמעסטער : סטרונע, כאָרדע, ז קאָרדע : ליניע פֿון די צענטערס, צענטער ליניע, צענטראַלע (באַרירנדיקע) ליניע, באַריר-ליניע, טאַנגענט, שנײַדנדיקע ליניע, שנײַדליניע, סעקאַנט : אַקס : גרויסע (קליינע) עליפּסאַקס : אַקס פֿון סימעטריע, אַקס פֿון דרייונג (ראָטאַציע), דרייאַקס, ראָטיראַקס,
ראָטאַציעשקס : דירעקטריסע, דירעקטריקס, אַסימפּטאָם.
ווינקל : שאַרפֿער (שמאָלער, טעמפּער, ברייטער, גראָדער, ז רעכטער, גלײַכער, פֿולער) ווינקל : פּעריגאָן : שעררינקלען : געקרייצטע גאיבעראַנטקעגנדיקע, ווערטיקאַלע, שקנישע, צענטראַלע, אײַנגעשריבענע, פּאָלד רע, איינזײַטיקע, אַנטקעעדיקע, אינעווייניקסטע, אויסרייניקסטע, דרויסנדיקע, ז אויסער לעכע) ווינקלען : בײַווינקל, בײַליגנדיקע ווינקלען : פֿאַרפֿול-ווינקל , דערגאַנץ-ווינקל , פֿאַר מער-מינקל , גרונטרינקל, היפּרינקל, דאָכווינקל, שפּיצווינקל : צרייווענטלדיקער (דרך ווענטלדיקער, פֿילווענטלדיקער) ווינקל : קערפּער-ווינקל , געשפּרייט-ווינקל, רוימווינקל, ספֿערישער ווינקל.
גראַד, ז גראַדוס, מינוט, סעקונדע, טערציע : ווינקלגראַד, בויעגראַד אאַז“ר : ראַדיאַן.
פֿיטר : ענלעכע (קאָנגרוענטע, דעקיקע, גלײַכע, גלײַכווערטיקע, גלײַכגרייסיקע, גראָדליניקע, אַרײַנגעשריבענע, אײַעעשריבענע, אַרומגעשריבענע) פֿיגור.
פֿילעק, פֿילקאַנט, ווינקלער, פּאָליגאָן : רעגלמעסיקער (אויסגעבויגענער, אײַנגעקנייטשטער, פּוקלער, אויסגעפּוקלטער, אויסגעבויכטער, ספֿערישער) פֿילעק.
דרײַעק, משולש, טריאַנגל , טריגאָן : שאַרפֿווינקלדיקער עשפּיצווינקלדיקער, טעמפּווינקלדיקער , ברייטרינקלדיקער, גראָדווינקלדיקער, ז רעכטווינקלדיקער, פֿאַרשיידנזײַטיקער, רעגלמעסיקער, גלײַכזײַטיקער, גלײַכווינקלדיקער, גלײַכלענדיקער, גלײַכאַקסלדיקער, ספֿערישער) דרײַעק.
פֿירעק, קוואַדראַנגל , טעטראַגאָן, טעטראַגראַם : גראָדעק, ז רעכטעק, רעקטאַנגל : קוואַדראַט, מרובע, סקווער, קאַראָ : פּאַראַלעלאָגראַם : ראָמב, דימענט, לעקער, לאָד זענגע : טראַפּעציע, טראַפּעץ : גראָדעקיקע (גלײַכאַקסלדיקע) טראַפּעציע : ראָמבאָיִד :
פֿינפֿעק, פּענטאַשן, פּענטאַגראַם : זעקסעק, העקטאַגאָן, העקסאַגראַם : זיבנעק, העפּטאַגאָן, העפּטשראַם : אַכטעק, אָקטאַגאָן אאַז“וו : קרײַז, ראָד : אַרײַנגעשריבענער (אַרומגעשרי בענער) קרען : האַלבער קרײַז, האַלבקרדן : אַרײַעעשריבענע (אַרומגעשריבענע אאַו“וו) ראָד : באַרירונג פֿון קרײַזן (רעדער), טאַנגענץ : אוּיסווייניקסטע (אינערייניקסטע) באַרירונג : טאָענטער (גרויסער) קרײַן : קאָנצענטרישע קרשן : בויגן, קרײַזאויסשניט, סעקטאָר, סעגמענט פֿון קרײַז, קרײַזסעגמענט, רינג.
קרומע ל“ר קרומעס : אַלגעבראַיִשע (אַלגעברקע, טרשסצענדענטאַלע, אָפֿענע, געשלאָסענע, פֿאַרמאַכטע) קרומע : קאָנישע סעקציע, עקסצענטריטעט פֿון אַ קאָנישער סעקציע.
קרײַזליניע, עליפּס, פּאַראַבל , פּאַראַבאָל(ש, היפּערבאָל(ע) , גלײַכזײַטיקע היפּערגאָל(ע) , קובישע פּאַראַבאָל(ע) , סינוסאָיִד, ציקלאָיִד, טראָכאָיִד, עפּיציקלאָיִד, היפּאָציקלאָיִד, אינוואָלוט, עראָלוט, עראָלווענט : אָראַל , קאַרטעזיאַנישע אָוואַלן : ספּיראַל : אַרכימעדישער (לאָשריטמישער) ספּיראַל : קאַרדאָיִד, פּאַסקאַלס שנעק, טרידענט, פֿאָליום, קאַטענאַריע, אַסטראָיִד, העליקס, שרויפֿליניע : טראַיעקטאָריע : דעגענערירטע קרומע. פֿלאַך, פֿלאַכקייט, פּליין, פּלוע, פּלאַטע, פֿעלד : האַלבפֿלאַך, האַלבפּליין : פּאַראַלעלער (פּערפּענדיקולאַרער, זיך צוזאַמענגיסנדיקער) מאַך (פּליין).
נפֿלאַך אין אַ קאָנטעקסט) ווענטל , זײַטיקע ווענטלעך : אָטח (פֿון אַ פֿיטר) : אייבערפֿלאַך (פֿון קערפּער : זײַטיקער (אַרומיקער, פֿולער) אייבערפֿלאַך : באַרירנדיקער פֿלאַך, טאַעענטיאַלער פּליין, שויטפֿלאַך, שנײַדנדיקער פּליין : דיאַגאָנאַלער גדיאַמעטראַלער) פּלק : קערפּער, קאָנגרוענטער קערפּער אאַזיוו: דרייקערפּער, ראָטיר-קערפּער, קערפּער פֿע דרייוט (ראָטירוט).
געשפּרייט, רוים : האַלבגעשפּרייט, האַלברוים, באַגרענעצטער טייל פֿון געשפּרייט (רוים) : פֿאַרנעם, ז אומפֿאַנג, אָיקף : אָלל פֿון אַ קערפּער.
ווענטלער, פֿילרענטלער : פּריזמע : רעגלמעסיקע (גראָדע, גענייגטע) פּריזמע : פּאַראַלעלאָפּיפּעד, גראָדעקיקער פּאַראַלעלאָפּי פּעד : קוב, ראָמבאָעדער, ראָמבאָעדראָן : פּיראַמיד(ע) : דרײַרענטלדיקע (פֿירווענטלדיקע, געשניטענע אאַז“ר) פּיראַמידע : דרך ווענטלדיקער (פֿיררענטלדיקער אאַו'וו) פּיראַמיד : פּריזמאָיִד, פּריזמאַטאָיִד : פֿיררענטלער, טעטראַעדער : פֿינפֿרענטלער, פּענטאַעדער : ועקסרענטלער, העקסאַעדער אאַז“וו.
קויק, קויל , קײַלעך, ז קוגל , ז ספֿערע : קוילסעקטאָר, (קויל)סעגמענט, קוילשיכט, קך לעכשיכט : צילינדער, גראָדער צילינדער, קרײַז-צילינדער : קאָנוס, גראָדער קאָנוס, קרײַזקאָנוס, געשניטענער קאָנוס.
אייבערפֿלאַך : אייבערפֿלאַך פֿון אַ דריי ונג (ראָטירונג), ספֿערישער (קויליקער, קוילפֿאָרמיקער) אייבערפֿלאַך : קוילשרטל, (קויל)זאָנע : צילינדרישער (קאָנישער) אייבערפֿלאַך : עליפּסאָיִד, פּאַראַבאָלאָיִד, היפּערבאָלאָיִד : קאָאָרדינאַטן : גראָדליניקע (דעקאַרטס, קאַרטעזיאַנישע, גראָדרינקלדיקע, אומגראָדרינקלדיקע, פּאָלאַרע, ספֿערשע, צי לינדרישען קאָאָרדינאַטן : אַבסציסע, אָרדינאַט, מאָדול(וס) , אַמפּליטודע : אָנהייב (אויסגאַנג) פֿע קאָאָרדינאַטן, אַקס פֿון קאָאָרדינאַטן, קאָאָרדינאַטזשקס , פּאָלוס פֿון קאָאָרדינאַטן : קוואַדראַנט, אָקטאַנט : אָנבייג פֿון אַ ליניע.
נטריגאָנאָמעטריע) קינוס, קאָסינוס, טאַנגענט, קאָטאַנגענס , סעקאַנס, קאָסעקאַנס : אַרקסינוס, פֿאַרקערטער סינוס, אַרקקאָסיניס, פֿאַרקערטער קאָסינוס , אַרקטאַנגענס, פֿאַרקערטער טאַנגענט אאַז“ר.
נמכשירים) ווירע, ליניע : לאָגאַריטמישע ווירע, רוקווירע, אויסגעריכטע (אויסגעשטימ-
טע) ווירע : רעכדמאַשע, רעכהאָפּאַראַט, קאַלקולאַטאָר : רעכדביינדלעך, סטשאָט, אַבאַק(וס) , רעכנברעט, רעכן-טאָוול , סקאַלע : ממעריר-מאַשין, ציילמאַשין, נומעריר-שטעמפּל , גומעראַטאָר, דיפֿערענץ-מאַשין.
טאַבעלע, חיבור-טאַבעלע, מער-טאַבעלע, נִפֿל-טאַבעלע, פּיטאַגאָראַסעס קפֿל-טאַבעלע, טאַבעלע פֿון פּראָפּאָרציאָנעלע צאָלן, לאָשריטמישע טאַבעלע, פֿירצייכנדיקע (פֿינפֿצייכנדיקע אאַז“ר) טאַבעלע.
מאַטעמאַטיקער, רעכענער, נִעל-אָשבון, רעכן-מײַסטער, ראָכמײַסטער, ראָכמיסטער : אַריטמעטיקער, אַלגעבראַיִסט, געאָמעטער, סטאַטיסטיקער : אַרכימעדעס , אייקלידעס, פּיטאַגאָראַס , פּטאָלאָמיי, פּטאָלאָמעוס.
וו : ציילן, חשבונען, רעכענען, קאַלקולירן :
אָנציילן, אָפּציילן, איבערציילן, אויסציילן, צוציילן, דערציילן, אויפֿציילן, צונויפֿציילן, נאָכציילן : באַחשבונען, אויסחשבונען אאַז'ר : איבעררעכענען, דורכרעכענען, באַרעכענען, אויסרעכענען, אָנרעכענען, אויפֿרעכענען, צוטיפֿרעכענען אאַז“ר : פֿאַרבייגן די פֿינגער.
באַשיידן (ז לייזן) אַן אויפֿגאַבע : אינטערפּאָלירן, עקסטראַפּאָלירן : פֿאַרקײַלעכ(דיק)ן נאַ סומע) : אויספֿירן (דורכפֿירן) אַן אָפּעראַציע (אַן אַקט) : צוגעבן, חיבורן, אַדירן, צונויפֿלייגן, צוזאַמענלייע, מוסיף זײַן, צורעכענען, מצרף זײַן, פֿאַרגרעסערן אויף (מיט) : סומירן, אונטעררעכענען : מאַכן (אונטערציִען) אַ סך-הכּל (די אונטערשטע שורה) : פֿאַרסכהבּלען.
אַראָפּנעמען, אַרונטערנעמען, חיסורן, אַראָפּרעכענען, אַרונטעררעכענען, אַרונטער ציִען, (פֿאַר)מינערן : קפֿלען, מערן, מולטי פּליצירן, טאָפּלען, פֿאַרדרײַפֿאַכן, פֿאַרמערן אויף (אין) . . . מאָל : טיילן, חילוקן, פֿאַרקלענערן אויף (אין).
אויפֿהייבן (דערהייבן) אין גראַד (אין מד-
מה) : אַרויסציִען אַ וואָרצל , ראַדיצירן, שטעלן אונטער ראַדיקאַל : צעלייגן, אַנאַליזירן, צער גלידערן, צעברעקלען, צעבײַטן : האַלטן אע זיך (זאַנטהאַלטן, כּולל זײַן) אַ פֿאַקטאָר : פֿאַר בײַטן, איבערשטעלן, אונטערשטעלן, דער האָנצן, באַזײַטיקן, עלימינירן, אויסשליסן, באַר פֿרײַען, צונויפֿציִען, רופּירן, איבערגרופּירן, פֿאַראייניקן, קאָמבינירן, צונויפֿזעצן, קאָמפּליצירן, קייטלען, צונויפֿגיסן, צוזאַמענגיסן, די פֿערענצירן, אינטעגרירן, לאָגאַריטמירן : פֿאַר בײַטן די בײַטעיידיקע (זפֿאַרענדערלעכע) : אויסדריקן איין אומבאַקאַנטע דורך דער צריי טער : צוגלײַכן, פֿאַרגלײַכן : אויסדריקן דורך אַ פֿאָרמל : פֿונאַנדערוויקלען אין אַ ריי אאַז“ר : גלײַכן זיך : אײַנקלאַמערן, אײַנשליסן אין קלאַמערן, פֿאַרמאַכן די קלאַמערן, אַרויסשטעלן (אַרויסנעמען, אַרויסטראָגן) מחוץ די קלאַמערן : עפֿענען (אויפֿמאַכן) די קלאַמערן : פֿאַרלענגערן (קלענערן, קירצן, פֿאַרקירצן, רעדוצירן, באַגרענעצן, פֿאַראיינמיניקן, ז פֿאַר איינאַרטיקן, פֿאַראיינפֿאַכן) אַ ברוכצאָל : אויסשליסן אַ גאָצע פֿון אַן אומעכטער ברוכצאָל : ברענגען די ברוכצאָלן צו איין טײַטער (צו אַ שותּפֿישן טײַטער) : אויסגלײַכן די טײַטערס : באַפֿרײַען דעם (טייל)רײַזער פֿון ראַדיקאַלן : ראַציאָנאַליזירן : אויסרקלען אין אַ (געשטאַפּלטער) ברוכצאָל : שטרעבן (דערנענטערן זיך) צום גרענעץ (צום גבול) : איבערחזרן, איטערירן.
קאָנטראָלירן, איבערקוקן, רעווידירן, וועריפֿיצירן, מאַכן אַ פּרווו, אוּיספּרומן, טשעקן נאָמן
נגעאָמעטריע) דעפֿינירן, דערווײַזן, ז באַ-
ווײַזן, בויען, אויפֿבויען, אויפֿשטעלן, בילדן, קאָנסטרויִרן, צייכענען, אָנמערקן, אָפּמערקן, אָפּלייגן, אַרויפֿלייגן, ברעכן, שנײַדן, אָפּהאַקן, איבעררוקן, דעקן, צונויפֿפֿאַלן, צוזאַמענפֿאַלן, נייגן, בייע, אָנבייע, אויסבייע, קנייטש, קאַרבן, אויסשפּיצן, דרייען, ראָטירן : ציִען (דורכפֿירן)
40
אַ ליניע : אויפֿשטעלן אַ פּערפּענדיקולאַר, אַראָפּלאָזן אַ פּערפּענדיקולאַר : באַשרײַבן (אַרײַנשרײַבן, אַרדנצייכענען, אַרימציכענען, אַרומשרײַבן) אַ קרײַזליניע : אויסגלײַכן (רעקטיפֿיצירן) אַ קרומע : קראַדראַטירן אַ פֿיגור. באַשטימען, דעפֿינירן : דערווײַזן, ז באַווײַזן : דעדוצירן : ברענגען (דערפֿירן) צי אַן אַבסורד.
אַדי ן מאַטעמאַטיש, אַריטמעטיש, אַלגעבראַיִש, אַלגעבריש, געאָמעטריש : סטאַטיסטיש : אַקסיאָמאַטיש, תּנאַייִק, משאָעותדיק, השערהדיק, היפּאָטעטיש : אומזיניק, אַבסורדיש : עמפּיריש : אויסרעכנדלעך : געציילט, גערעכנט, נעאָשבונט אאַז“וו : געחיבורט, געאָיסורט, געקפֿלט אאַז'ר — ס.
כּוללדיק : סרשבּלדיק, סךזכוללדיק, טאָטאַל , סומאַר(ער), סומאַריש : טיילעוודיק : גלײַך, אוּמגלײַך, נלײַכדייסיק , זעלביק, נעמלעך, אידענטיש, נאַטוראַל : גראָדיק, אומאָדיק, אוּמיק : פּאָזיטיוו, נעשטיוו : ראַציאָנעל, אומראַציאָנעל, ראַדיקאַל : ווירקלעך, געדוכט, אימאַגינער : אומענדלעך, אינפֿיניטעסימאַל, אוּמבאַדענעצט : איבעריק, ז איבערפֿליסיק : נאָענט, ז אומגעפֿער, בערכדיק, לפֿיערכדיק, אַפּראָקסימאַטיר, דורכשניטלעך : ממערק, ציילעוודיק, צאָליק, סכומיק : ציפֿערדיק : איינציפֿערדיק, צרייציפֿערדיק אאַז“וו : צענטלדיק, געצענטלט, דעצימאַל : טליק : באַשיידט, ז געלייזט : באַשיידלעך, ז לייוערדיק, אומבאַשיידלער, ז אומליייער דיק : פּראָפּאָרציאָנעל , גלײַך פּראָפּאָרצשנעל, אומגלײַך פּראָפּאָרציאָנעל : קאָנסטאַנט, אומקאָנסטאַנט : בײַטעוודיק, ז פֿאַרענדערלער : אָפּהענגיק בײַטעוודיק (ז פֿאַרענדערלער) : אומאָפּהענגיק בײַטעוודיק (ז פֿאַרענדערלעך) : אָפּהענגיק, אומאָפּהענגיק : געדרונגען, סאָמיק, אַבי וואָסער, אַבי וועלכער, ז באַליביק : באַוווּסט, באַשטימט, געגעבן : אומבאַוווסט, אוּמבאַשטימט, געזוכט : מאַקסימאַל ,
מינימאַל : שוּתּפֿיש, צוזאַמענדיק, אומצוואַמענדיק : רעקורסיאָנער, העלפֿ-, ז הילפֿסי , פֿונקציאָנעל : איינציק, פֿילפֿאַך : באַטײַטיק, איינבאַטײַטיק, איינטײַטשיק, פֿילבאַטײַטיק, פֿילטײַטשיק : באַטרעפֿיק, אומבאַטרעפֿיק : איינבאַטרעפֿיק, גלײַכבאַטרעפֿיק, גלײַכווערטיק, עקוויוואַלענט : שטיִעדיק, פֿאַלנדיק : איבעררײַסלעך, אומאיבעררײַסלעך, המשכדיק, נאָכאַנאַנדיק, ניט-איבערגעריסן : דירעקט, אומפֿאַרמיטלט, אוממיטלבאַר : בפֿירוש, אומבפֿירוש : באַשײַמפּערלעך, געמיינט, היפּוכדיק, פֿאַרקערט, ז קעגנזעצלעך : לינעאַל : פֿול , אומפֿול, פֿעליק.
אינגלידיק, מאָנאָמיש : צרייגלידיק, בינאָמיש : דרײַגלידיק, טרינאָמיש : פֿילגלידיק, פּאָלינאָמיש : קוביש, ביקראַדראַטיש : רעגלמעסיק, אומרעגלמעסיק : טראַנסצענדענט(אַל) , עקספּאָנענטאַל, לאָגאַריטמיש, האַרמאָניש, אַנאַליטיש : געשטאַפּלט, שטאַפּלדיק : דיפֿערענציאַל , ציקליש, באַגרענעצט.
נגעאָמעטריע) ליניק, גראָדליניק, פּאַראַלעל , צווישנאַנאַנדיק (ז קעגנזײַטיק) פּאַראַלעל , פּערפּענדיקולאַר, צווישנאַנאַנדיק (ז קעעזײַטיק) פּערפּענדיקולאַר : אָרטאָגאָנאַל , נאָרמאַל, ווערטיקאַל , האָריזאָנטאַל, גלײַכווײַטיק : מעסטערדיק, אויסמעסטערדיק, מיטמעסטלעך, מיטמעסטעוודיק, אומדורכמעסטלעך, אומדורכמעסטערדיק : גראָד, האַלב גראָד : גלײַך, קרום : אָפֿן, פֿאַרמאַכט, געשלאָסן : שפּיציק : שאַרף, טעמפּ : ברייט, שמאָל : געקרייצט, איבעראַנטקעגנדיק : ווינקלדיק, גליִכווינקלדיק, גראָדרינקלדיק, אומדאָדווינקלדיק, רעכטווינקלדיק, בריטווינקלדיק, שמאָלווינקלדיק, שאַרפֿווינקלדיק, טעמפּווינקלדיק : עקיק : עקעכ(ד)יק : דאָדעקיק, רעכטעקיק, רעקטאַנעלער, ז לעקעכעראַטע : פֿילעקיק, פּאָליגאָנאַל : דרײַעקיק, משולשדיק, טריאַנטלער, טרינאָנאַל : פֿירעקיק, קראַדראַנטלער, טעטרשאָנאַל : פֿינפֿעקיק, פּענטאַגאָ-
נאַל : זעקסעקיק, העקטאַגאָואַל : זיבנעקיק, העפּטאַגאָנאַל : אַכטעקיק, אָקטאַאָנאַל אאַו“ר. זײַטיק, גלײַכזײַטיק, איינזײַטיק, פֿאַרשידנזײַטיק : ענלעך, אַנאַלאָגיש : ענטפֿערדיק, ז אַנטשפּרעכיק: גלײַכאַקסלדיק, גלײַכלענדיק: באַזיש : קוואַדראַטיש, מרובעדיק, סקוועריק נ—) , קאַרירט : אינעווייניקסט, אויסרייניקסט, דרויסנדיק, ז אויסערלעך : שקניש, בײַליגנדיק, שטקעגנדיק, אַנטקעגנליעדיק , קעגנאיבערדיק, קעעאיבערליעדיק : פּערימעטריש, אַרומיק, אַרומנעמענדיק, גלײַכטיילנדיק, קוועריק, דיאַגאָנאַל , אַלכסונדיק : פֿאַרנעמיק, ז אומפֿאַנגיק, אָיקפֿדיק : דעקיק, קאָנגרוענט : קרײַזיק : קויליק, קוילפֿאָרמיק, קײַלעכ(ד)יק, ספֿעריש, פּאָלאַר, עליפּטיש, אָוואַל : פּאַראַבאָליש, היפּערבאָליש, ספּיראַליש, ראָטירנדיק : צענטראַל , צענטרש, אינצענטריש, אַרומצענטריש, קאָנצענטרש, אָרטאָצענטריש, עקסצענטריש : באַרירנדיק, טאַנגענטיאַל : ראַדיאָל : דיאַמעטריש, דיאַמעטראַל , דורכמעסטיק : דיאַמעטראַל צווישנאַנאַנדיק (ז קעעוײַטיק), דיאַמעטראַל היפּוכדיק (זקעגנזעצלער): פֿלאַכיק, פלייניק : צרייווענטלדיק, דרײַווענטלדיק, פֿילווענטלדיק : פּיראַמידאַל, צילינדריש, קאָניש. אינוו : וויפֿל ? : ניט אינס, ניט צוויי אאַז“וו : מער : גרעסער : ווייניקער : קלענער : גענוי מיט אַ מחק : געטי מיט אַן עודף : אַחת ואַחת : אַחת לאַחת : עמט אַרויס : אין : מאַכט : באַטרעפֿט : האָבן מיר אַזוי גרויס ווי : האָבן מיר אַ קײַמא לן : אין גאַנצן : אַרום און אַרום : צושמען : בסך הבּל , בס“ה : על-אָי חשבון : על סך : בּמנין : בגימטריא.
55. מעסטונג
ם ן מעסטונג, אויסמעסטונג, געמעסט אאַז“וו — יי : מדידה, מעטאַוש, אַמפּעראַוש, וואָלטאַזש : אַלטימעטריע, ספֿערעאָמעטריע — גע ד שעכותדקע רופּעס.
מאָס, געמאָס, מידה, מעסטער, מאָסשטאַב, סקאַלע, סטאַנדאַרד , מעסטגרייס, מאָסגרייס , מעסטאיינס , ז מאָסאינס : נאָרמאַלמאָס, דעצימאַל-מאָס אאַז“וו : צײַטמאָס, געשפּרייטמאָס, ז רויממאָס, פּרײַומאָס, ווערטמאָס , געלטמאָס, וואָגמאָס, ז געוויכטמאָס, שאַצמאָס אאַו“ר : מעטראָלאָגיע, אָכמתהמדידה : מאָסן-סיסטעם.
נמעטרישע לענגמאָסן) מילימעטער : צענטימעטער, סאַנטימעטער : דעצימעטער, מעטער, דעקאַמעטער , העקטאַמעטער, קילאָמעטער, מיריאַמעטער, מיקראָמילימעטער, מיקראָן.
נלענגמאָסן : לינעאַרע (לינעאַלע) מאָסן) צאָל , אינטש נאַ-) : פֿוס, פֿוט נאַ-) : יאַרד : מעטער : קלאַפֿטער, פּוילישער קלאַפֿטער, סאַזשען : וויאָרסט, ווערסט : מײַל , יִם-מײַל, געאָגראַפֿישער מײַל , רוסישער מײַל : אַרשין, אייל : עעהילץ) שטאָס, סטאָס : ווערשקע, ווערשאָק : עפֿח, נרת, שפּאַן, שפּרײַן : שפּינדל : נטערקי-) פּאַראַסשג : נ-פּאַני-) עסטאַדאָל .
נקובישע קערפּערמאָסח קוביק, קוביקצאָל, קוביקפֿוס, קוביק-מעטער, קוביק-דעצימעטער, קוביק-צענטימעטער, קוביק-קלאַפֿטער, קוביקשרשין.
נקוואַדראַטישע מאָסן) קוואַדראַטצאָל , קוואַדראַטפֿוס, קוואַדראַטיאַרד, קוואַדראַטמעטער : נציגל) קלייטל : נלאַנדמאָסן) אַר, העקטאַר, אַקער, מאָרג(ע) ; דעסיאַטין, דונאַם : נשיטמאָסן, תּבואה-מאָסן) טאָפּ, פּעק : פֿערטל , טשראַרטקע, טשראָרטקע, טעטוועריק, שעסנאַסטקע : קאָר(ע)ץ, קאַרץ, קערצל : שעפֿל , בושל נאַ-ם : נעפּל) סיִאַק : נקאָרן) געלעטשקע : פּיפּע : גלאָז : ניי'ח ער, חומר, אַיפֿה, סאָה, קב, עומר.
נפֿליסיקייט-מאָסן) ליטער, דעקאַליטער, העקטאָליטער, קילאָליטער, דעציליטער, צענטיליטער, מיליליטער, מיריאַליטער, מיקראָליטער : פֿאַס, פֿעסל , טון, יונקער, אַנקער,
2
4
אַנטאַליק : עמער, וועדרע, וויאַדרע : טאָפּ, גאַלאָן, קוואָרט, מעטער נקצכֿי-) : האַלבע קוואָרט, פײַנט נאַ-) : פֿלאַש : פֿערטל קוואָרט, קוואַ(ר)טירל : שטאָף, האַלבער שטאָף : גלעזל , בלעכל : נ-נ'ד) קת, הין, לוג, ראָיעית.
נאַפּטייקערישע פֿליסיקייט-מאָסן) דראַם, גאַלאָן, מינים, אונץ.
נפֿיזיקאַלישע מאָסן) פאַראַד, אָם, הערץ, אַמפּער, וואָלט, וואָלט-אַמפּער, וואַט, דזשאַול , הענרי, קולאָמב : אינטעגער, מאָדול , אַנגסטראָם-איינס, דינ(ע) , קראַנט, לאַמבערט : פֿאָטאָן : דיאָפּטער, דיאָפּטריק : ערג : קאַלאָריע.
נמעסט-אינסטרומענטן) מאָס, מעסט-מכשיר, מעסטמאַשין, מעסטוייגער, ריכטשנור, מעסטשנור, רולעטקע, ווערניער : באָנדמאָס, שלשק, מעסטשטאָק, ריכטשטיק, טע-אײַזן, שניטמעסטער, שניטשאַבלאָן, שטיכמאָס : מאַרקירשטאַנג, ווירע, ליניע, ז לינייקע, סקאַלע : מעטער, אייל , אַרשין, יאַרדמאָס, יאַרדשטיק : מעסטקייט : שטרײַכמאָס, שטריכמאָס : בלײַשנור, בלײַוואָג, גרונטראָג, גרונטראַגע, זינקשנור, זינקבלע, זענקבלײַ, לאָט, זינקלאָט, פיאָן, פּלאַנטער : ווינקלער, אַלידאַדע, ווינקלמעסטער : שרעגמאָס : טראַנספּאָרטער : צירקל , צייכן-צירקל , בויגן-צירקל, שפּיצצירקל , מעסטצירקל , שטאַנגצירקל , מעטערצירקל , פּראָפּאָרציאָנעלער צירקל : וואַסערוואָג, וואַטערפּאַס, רײַסמאָס : מעסט, מעסטל , מעסטגלאָן : אָפּשטרײַכהאָלץ : ניוועליר : באַראָמעטער, טערמאָמעטער אאַו“ר — ני די שע-י-דקע רי-ע- : מאָס(טבוך.
וו : גראַדירן די סקאַלע : מעסטן, אָפּמעסטן, אויסמעסטן, צעמעסטן, דורכמעסטן, איבערמעסטן אאַז“וו : נעמען (אַראָפּנעמען) אַ מאָס : אָפּמאַרקירן (אָפּשאַצן) מיטן אויג (אויפֿן אויג).
56 . נוליקייט
ס ן נוליקייט, נישטיקייט, פוסטקייט אאַו“ר — אַדי : נול , זעראָ, נישט.
וו ן ניט האָבן גאָרנישט : האָבן אַ מכּה (אַ פֿײַג, אַ קדחת אאַז“וו) — איניי, יאַז : קומען מיט
גאָרנישט (מיט ליידיקן, מיט ליידיקע הענט).
אַדי : ווליק, נישטיק, פּוסט, הויל, אויסגעטריקנט.
אינוו ן גאָרנישט : גאָלע גאָרנישט : גאָרנישט מיט נישט : דרײַ מאָל גאָרנישט : קין : קיין
(שום) זאַך ניט : קיין סימן : קיין גרעזעלע : קיין
נכר: קיין אָריד ואָליט: קיין זאַראָדיק: ניטאָ
דער מין : ניטאָ : ניט צו קריע.
קיינער : קיין איינער ניט : קק לעבע-
דיקער מענטש (נפֿש) : קיין לעבעדיקע זעל
(זייל) : קיין מוטערמענטש : אַין אַם אָחד.
פֿראַן : מכּות : מכּות (מיט) גכירות : דאָס וואָס מען גיט קסח : די קלאָג : אַ חולאַת :
אַ קרענק : אַ קדחת : קדחת מיט קשרע פֿאָדעם :
קדחת (מיט) ראָיעית : קדחת אין אַ קליין טע-
פּעלע : אַ שטאָרג אין די צע : אַ פֿײַג : אַ פֿײַג
מיט עסיק : אַ פֿײַג אונטער אַ דעכל : אַ פֿײַג
אין קעשענע : אַ פֿײַג אונטער דער נאָז : פֿיגע
פּאָד נאָסעם : צען פֿינגער מיט אַ פֿײַג : אַ לאָך
פֿון אַ בייגל : פֿון אַ שטיין די ווייכע : פֿון אַ
קנעפּל אַ רעשטע : פֿיר וואָכן פֿאַר אַ חודש :
ער וועט האָבן וואָס צו האַלטן : אַ שיכור האָט
פֿאַרלוירן, אַ ניכטערער האָט געפֿונען.
שפר ן ניקס (גאָרנישט) אין גוט צו די אויגן : פֿון נישט ווערט נישט : פֿאָרנט פֿיקס און
אינעווייניק ניקס.
זען אויך : אוממאָשות 4.
57 . איינסיקייט
ם ן איינסיקייט, איינקייט, אייניקייט נר-) , איינציקייט, אַליינקייט, איינזאַמקייט, עלנט-
קייט אאַז“ר — אַדי : אינדיווידואַליטעט : יחידות :
איינס, אַבסאָלוטער איינס, אַרבעטאינס,
מעסטאיינס, מאָסאיינס אאַז'ר — פּפּ : איינהייט : איינצאָל, לשון יחיד, סינגולאַר : איינצלנער, אינדיוויד, פּרט, יחיד, נחיד מיוחד : איינציק קינד, אָן-ןחיד, נִת-יחידה, איין און איעציקע(ר), יעדינאַק, — יעדינאַטשקע : נחיד במינו, אוניקום : סאָלאָ : מאָנאַד : ןמם, יתומה : סינגלמאַן נאַ-) — 4-פּ .
ר : אויסענצלען : מאַכן איינס, אוניפֿיצירן—-בּ. אַדי : איינציק, פֿאַראיינצלט, ענצל, איינפֿאַך, איינפּערואָניק, איינצאָליק, סינגולאַר, יחידיש, אינדיווידועל , פֿאַרזיכדיק, פּריוואַט, אומבאַ(טליט, אומגעפּאָרט : אומבאַווײַבט, אומבאַמאַנט, סינגל נאַ-) — 4-פּ : מאָנאַדיש, יתומיש אאַז“וו — - : אומצעטיילעוודיק, אומאָפּוונדערלעך אאַו“ר
אַליין, עלנט, ז איינזאַם, פֿאַרלאָזן, פֿאַרלאָזט, פֿאַרוואָרלאָזט, פֿאַרוואָרלייזט, פֿאַרוואָרלעסיקט.
ופֿאַרגלײַכונגען) אַליין (עלנט, ז איינזאַם אאַזיוו) ווי אַ וואָלקולאַק, ווי אַ דאָרן, ווי אַ באָדיק, ווי אַ בוים (אין פֿעלד), ווי אַ האָלץ, ווי אַ דראָנג, ווי אַ טעלעגראַף-סלופּ (שטאַנג), ווי אַ שטיין אין פֿעלד, ווי אַ מצבה (אין פֿעלח, ווי אַ גרעזעלע אין פֿעלד, ווי אַ פֿינגער, ווי אַ מצורע, ווי אַ מוחרם ומין, ווי ער פּראַוועט התבודדות, ווי אין אַ מידבר, ווי אין וואַלד, ווי אויפֿן יִם, ווי אין מיטן יִם, ווי אויפֿן וואַסער : אַליין מיט די פֿיר ווענט.
אינר ן אויטאָ, מאָנאָ נפּרעפֿיק-ןגע-רינן אייאיזע-י-ן ייר-) : איין מאָל : איין : אַ : אַן : איינער : אָחד : אָן נקצני-) : איינע : איינס : איינסע נצע-) : קיינער אַחוץ : אַליין מיט די (אייגענע) הענט : אייגנס : איינצל : לאחדים : איינציקרײַן : רי טל נאַ-): פֿאַר זיך: אין זיך און פֿאַר זיך: זאַן און פֿאַר זיך : קיט לקין אַצמו : בּשאַנִי לעצמי : פּער סע : ביחידות : איינער אויפֿן יאַריד : אין נכר אין מאָסקווע נ-פּ) : גרונם איינער אַלע : אָן אַ קוּנד אָן אַ רינד : ניט קיין קינד ניט קיין רינד : ניט קיין קרובֿ ניט קיין מאל.
שפּר : איין מאָל איי קיין מאָל.
זען אויך : שײַכות 8, זעלביקייט 10 , פּאַסיקייט 15, אייד אָיניקיט 28, פֿאַרבינדונג 80, גאַנצקייט 32, אײַנשליסוע זאַמלוט אַלגעמיינקייט א, אײַנשטימוט 21, אָפּגעזונדערטקייט 5—.
58 . צוויייקייט
ס ן צריייִקייט, צווייענדיקייט, טאָפּלקייט, ז טאָפּלטקייט אאַו“ר —אַדי : (צע)צרייוט,
ז צווייטיילונג, קפֿלונג אאַז“מפּ יי : דובליקאַציע,
דופּליקאַציע : דואַליזם : נקאָרטן) צווייטל.
צרעטל : דועט, דואַדע, צוויליט, פּאָר, פּאָר-
פֿאָלק, דיעד דאַ באַבאַ, זוג, זיווג: פּאַרקע,
דובלעט : דובליקאַטור: דובליקאַט, דופּלי-
קאַט, קאָפּיע
וו ן פּאָרן : צעצווייען, ז צווייטיילן : פֿאַרטאָפּלען, קפֿלע, פֿאַרצווייפֿאַכן, דובלי-
צירן, דופּליקירן, דובלירן, איבערחזרן.
אַדי ן צוויייִק, צווייענדיק, צווייאייניק, דואַליסטיש, טאָפּל, ז טאָפּלט, ז דאָפּל(ט),
בּפֿל(י)-כפֿלים, דובעלטאָווע, פּאָדוואָינע, דופּ-
לעקס, צווייפֿאַכ(יק), צווייט(ער), אַנדער(ער).
אינוו : צוויי : צווייע נצי-) : באַקער נקי) : דאָי נקצ!י-) : ביידע : דער און יענער : די און
יענע : נאָך אַ מאָל : איבער אַ מאָל : אָבער
אַ מאָל : פּאָווטערנע : נאָך איין מאָל : פּאָר-
אין צווייען : שנית : והשנית : צווייטנס : די, בי,
אַמפֿי (פּרעפֿיקסן געשריבן אין איינעם מיטן וואָרט) .
שפּר ן אין צווייען אין שטאַרקער (און אין דרעען האַלט) : טאָפּל אין שטאַרקער
(שפּאָרעוודיק) : אין טאָפּעלן רײַסט זיך ניט :
גראָד אין שטענדיק מט, נאָר ניט בײַ הושענות.
זע אויך : אימיטאַציע 14, איבעראָזרוננ א.
59 . דרײַיקייט
מ : דרײַיִקייט, דרײַקייט, דרײַאייניקייט, ז דרײַטייליקייט אאַו“וו : ז דרײַטיילוט,
(פֿאַר)דרײַפֿאַכונג, דריטלונג אאַז“וו — יי : דרך
44
איינהייט : מזומן, טריִאָ, טריאַדע, טראָיקע, טריפּלעט, דרײַלינג, ז דרילינג : דריטל , דריטדיק.
וו : פֿאַרדרײַיִקן, פֿאַרדרײַפֿאַכן, דריטלען : ז דרײַטיילן, ז דריטטיילן.
אַדי : דרדיִק, דרײַענדיק, דריִאייניק, דרך פֿאַכ(יק), ז דרײַטייליק, דריט(ער), געדריטלט.
אינוו : דרײַ : דרײַע נצי-) : נקי) סטראָ-, טרען : באַדריט : אין דרעען : דריטנס : שלישית : והשלישית : טרי ניעפֿיק- גע-רי-ן אין איינע- -י-ן וט)
60 . פֿיריקייט
ס ן פֿיריקייט, פֿירפֿאַכ(קקייט, ז פֿירטיילי קייט : פֿירפֿאַכונג, פֿירטיילונג, (צע)פֿערטלונג: טעטראַדע, קוואַדראַטור, (בי)קוואַדראַט, קוואַרטעט, פֿירלינג, קוואַרטע, קוּואַרטל , קראַדראַנט : פֿערטל , * פֿערצל : פֿערטחלק. וו : (פֿאַר)פֿירפֿאַכן, ז פֿירטיילן, צעפֿערטלען. אַדי : פֿיריק, פֿירפֿאַכ(יק), ז פֿירטייליק, פֿערט(ער), פֿערד(ער, געפֿירט, געפֿערטלט.
אינוו ן פֿיר : פֿירע נצעט) : נקלם סראָם, פּטיִע, פּטירע : בײַ פֿערט, בײַ פֿירן, אין פֿירן : פֿערטנס : טעטראַ ניעפֿיק- גע-רי-ן אין איזע- -י-ן וואָרט).
61 . פינף , זעקס אאַז“וו
פֿינף, פֿינעף, פֿינעווע נצע-) : ספּעם נקי) : פּאַנס נקצכֿ-) : קווינטעט, פּענטאַדע, פֿינפֿ(ט)לינג : קווינקווע, פּענטאַ נ-רעפֿיק-ןגע-רינןאיןאיזע-י-ן ייאָר-) : זעקס, זעקסע נצעט) : נקי) פּשט, קען, באַקערסטראָם, באַקער-פֿיקסלעך : סאָי נקי-) : סעקסטעט, העקטאַדע, האַלבער טוץ : סעקסאַ, העקסאַ ופּרעפֿיקסןגע-ריגן אייאיזע-י-ן ייאָר-) : זיבן, זיבענע וצע-) : וקל) ביזן, סעווען,
באַקער-באַקער-סטראָם : נעפֿטאָ נקצכֿי-) : סעפּטעט, העפּטאַדע : העפּטאַ, סעפּטאַ נפּרעפֿיק-ן יעדי-ןאין איינע- -י-ן ייאָר-) : אַכט, אַכטע נצעק : כאַט נקק : אַכטאָ נקצכֿי-) : אָקטעט, אָקטאַדע : אָקטאַ ניעפֿיק-גע-רינןאיןאיינע- -יטן וואָר-) : נײַן, נײַנע נצי-) : באַקער-באַקער-ספּעם נקי) : עפֿטאָ נקצכֿ-) : נאָנאַ נפּרעפֿק- גע-רינן אין איזע- מיטן ייאָש) : צען, צענע נצע-) : דעצעם נקי) : דעסע נקצי-) : צענדלינג, ז צענדליק, ז צענטליק, מנין, דעקאָדע : צענטל, מעשר, מעשר מן המעשר : דעקאַ, דעצי ניעפֿיק-ןגעיינן אינאיינע- מיטן וואָר-) : עלף, עלעף, עלעווע נצעט) : הענדעקאַ נ-רעפֿקגע-רינן אין איזע- -י-ן ישר-) : צוועלף, צוועלעף, צרעלערע נצע-) : טוץ : דאָדעקאַ נפּרעפֿקגעשריבן איואיזעם מיטן וואָרט)
פֿופֿצן : נאיער) מענדל, מאַנדל : אַכצן, ח“י, ח“י מאָל חיי : צוואַנציק, צוויי צענדלינג : נקי) ראַנציק, באַקער-דעצעם : ביס נקציי-) : פֿיר און צוואַנציק, צוויי טוץ : נפּאַפּיר) ליברע, ליוורע, ליווער : פֿינף און צוואַנציק : ראַנציק ספּען נקי) : ביסע-פּאַנס נקצני-) : דרײַסיק, דרײַ צענדלינג : סטראָם-דעצעם נקי) : טרעיאַנדע נקצ!-) : פֿופֿציק, האַלבע מאה : ספּעם-דעצעם נקי) : טריאַנדע ביס נקצכֿי-) : זעכציק, שאָק : נקי) סעווען-דעצעם, באַקערשיקסלעך-דעצעם : זיבעציק : נקי) סעווען-דעצעם, ספּען דעצעם מיט ראַנציק : אַכציק : ספּען דער צעם מיט סראָם דעצעם נקי) : נײַנציק : ספּע דעצעם באַקער-באַקער-דעצעם נקי) : הור דערט, מאה, סאָטניע : נקי) דעצעם-דעצעם. דעצעם-דעצענער : נקצכֿ-) טאָס, קאַסטאָרע : העקטאַ, סאַנטי, צענטי נפּרעפֿיק-ןגחרינןאיןאיזעמיטן ואָרט
הונדערט פֿיר און צוואַנציק, גראָק : הונדערט פֿופֿציק, קין : הונדערט אַכציק : נפּד פּיר) ריס, רין : צוויי הונדערט און פֿופֿציק, ך“ן : פֿינ(ע)ף הונדערט, אַ“ק : טויזנט, טיער טשע : קילאָ, מילי ניעפֿיקסןגע-רינןאין איזע- מי-ן יפּר-) : צען טויזנט, מיריאַד : אָלף-אלפֿים,
אַלפֿי-אלפֿים, אָלחשלפֿי-אלפֿים, אלפֿים ור-
אָבות, ריבוא ראָבות, ששים ריבוא : מיליאָן,
צענטיליאָן : מיליאַסן, מיליע-מיליאַסן : ביל-
יאָן : מיליאַרד : טריליאָן, מיליע-מיליאָן :
קוואַדריליאָן, קרינטיליאָן, סעקסטיליאָן, סעפּ-
טיליאָן, אָקטיליאָן, נאָניליאָן, דעציליאָן.
פֿראַן , שפּר : זיבעצן איי בּקנין קוב : אַכצן אין כמנין חי : חי צום לעבן : הונדערט און
הונדערט און איינס אין אַלץ איינס : נש בכלל
מאָאַים אָנה.
62. האַלבקייט
ס ן האַלבקייט, האַלביקייט : האַלבטייליקייט : האַלבירונג, שפּאַלטונג, טיילונג אאַז“וו — יי :
האַלב, העלפֿט.
וו : האַלבן, האַלבירן, ז צווייטיילן, שפּאַלטן, אָפּצריִגן, גאָפּלען : צעטיילן (צעשנײַדן,
צערײַסן אאַז“וו) אין (אויף) צוויי, אויף (אין)
העלפֿט — 31 : גיין אין שותפֿות (אויף העלפֿט)
אַדי ן האַלב(ער), האַלביק, ז צווייטייליק.
אינוו : אויף (דער) האַלב : אויף (דער) העלפֿט : יחלוקו : יִחדיו, אָצי שלי ואָצי
טאָקמע ! : דעמי, העמי, סעמי ניעפֿיק-ןגע-רינן
איואיינעם מיטן וואָרט)
זען אויך: צרייִקייט 58.
68. באַ(ג)לייטונג
ם ן באַ(מלייט, באַ(ג)לייטונג, אַקאָמפּאַנימענט. באַ(ג)לייטער, אונטערפֿירער, סוויטע,
קאָרטעזש, עסקאָרט, קאָנסאָרט : סאַטעליט,
מיטגייער, מיטלויפֿער : נאָכגייער, נאָכשלע-
פּער, אונטערשטופּער : אָנהענגער, חסיד,
שאָטן אאַז“וו — 40 .
וו : ניט זײַן אַליין, ניט זײַן אין קיין וואַלד : פּאָרן זיך מיט, קאָמפּאַנירן זיך מיט, האַלטן
קאָמפּאַניע מיט אאַז“ר — !פּפּ : מיטזע, מיטהאַלטן, מיטגיין, האַלטן פֿוס מיט, מיטקומען, מיטטאַנצן, מיטלויפֿן, מיטפֿאָרן אאַן“וו : נאָכגיין, נאָכהענגען, נאָכשלעפּן זיך אאַז“וו — 40 : באַ(פלייטן, אַקאָמפּאַנירן, אונטערפֿירן, אָפּפֿירן, צופֿירן אאַז“וו.
אינוו ן אין באַ(ג)לייט : אין קאָמפּאַניע : אין חברותא : עם קל הנאָרים : זאַלבע צווייט, זאַלבע דריט אאַז“ר : בײַזאַמען מיט : צוזאַמען מיט : צונאַזאַמען מיט : אין איינעם מיט : יִחדיו : אין אַנאַנד : מיט אַנאַנד(ער) : מיט : אויך : האַנט אין האַנט : זעט ביי זײַט : אַקסל בײַ אַקסל : ז שולטער בײַ שולטער.
זען אויך : פֿאַרבינדונג 80, נאָכדעמקייט 40, איינצײַטיקייט פֿרײַנדשאַפֿט
64. איבערחזרונג
ס : איבערחזרונג, רעפּעטירונג, רעקאַפּיטולירונג אאַז“וו — יי : רעפּעטיציע, פּראָבע : רעקאַפּיטולאַציע : אַליטעראַציע, באַטאָלאָגיע, טאַווטאָלאָגיע, טאַרטאָפֿאָניע, מאָנאָטאָניע : עכאָ, ווידערקול , אָפּקלאַנג, אָפּהילך, ווידערשאַל — 277 : אַן אַלטע געשיכטע : אַן אַלט לידעלע : צוזונג, רעפֿרען, רעפֿריין, ביס, אַנקאָר : רעפּראָדוקציע, דובליקאַציע, דופּליקאַציע.
ווידערקער, אומקער, צוריקקער, ווידערקום, צוריקקום : ווידערוווקס, סאָיח.
וו : איבערחזרן, איטערירן, רעפּעטירן, פּראָבירן, רעקאַפּיטולירן, ווידערשאַלן : איבערגיין (איבערזאָגן) נאָך אַ מאָל : איבערקײַען, מעלה-ורהן : נוקען, בעקען : אָנהייבן נאָך אַ מאָל , אָנהייבן אויף ס'נײַ : ביסירן : האַמערן (פּויקן, קלאַפּן, האַקן) אין קאָפּ אַרײַן : דולן אין די אויערן, לעכערן די אויערן, מאַכן אַ וואַסער אין אויער, . מאַכן מעוקרת אאַז“ר — 373 : נודזשען — 519 : ווידערקערן זיך צו, אומקערן זיך צו, צוריקקערן זיך צו, ווידער-
46
קומע צו, צוריקקומען צו, ווידערראַקסן :
איבערטאָן (נאָך אַ מאָל) : דובליצירן, דופּלי
קירן, רעפּראָדוצירן.
אַדי : מאָנאָטאָן, טאַווטאָלאָגיע : איבערגעמורט, רעפּעטירט אאַן“ר — יי.
אינוו : ווידער : ווידער אַ מאָל (און אָבער אַ מאָל) : ווידער און ווידער : אָבער : אָבער
אַ מאָל : אָבער און אָבער : ווידער און אָבער
(אַ מאָל) : ווײַטער : ווײַטער אַ מאָל : נאָר אַ
מאָל (את נאָך אַ מאָל) : אודך : נאָך אַ מאָל
איבער אַ נײַס אַ קאָן : טאָג אײַן טאָג אויס, יאָר
אײַן יאָר אויס — 73 : איבער ניעפֿיק- גע-יי-ן אין
איינע- -י-ן וואָר-) : ווי שוין געזאָגט : ווי פֿריִער
(אויבן) געזאָגט — 39 : מיט (אין) אַנדערע ווער-
טער.
פֿראַן : איין מאָל אַ אָכמה : דרײַ מאָל ייִדיש קייט : דרײַ מאָל ייִדן גערעכט נאַר- : דרײַ
מאָל ליגן גערעדט נ-פּ) : ביסט נאָך פֿון מיר ניט
אָטור.
שפּר : צוויי מאָל זאָגט אַ סין (אַ אַלח) : דיר איבער אין טריפֿה : אַ אַויר עסט געקײַטע
זאַכן (און אַ הונט כאַפּט רויע) : איין מאָל אין
שיין, צוויי מאָל האָט נאָך חן, דרײַ מאָל האַקט
מען אויס די ציין (ברעכט מען שוין האַלדז און
ביין) : אַין קל אָדש אַחת האָמש.
זען אויך : זעלביקייט 10 , אימיטאַציע 14 , נאָרמע 52, אָפּר קייט 91, לאַנגדויערדיקיט 75, אָפּקלאַט ענ, באַנײַש 426, לשווײַליקיט 519.
65. מערצאָליקייט
ם : מערצאָליקייט, מערצאָל , רבים, פּלוראַליטעט : אַ צאָל , אַ געוויסע צאָל , איינס
אָדער צוויי, צוויי אָדער דרײַ אאַז“ר : עטלע-
כע, אַ פּאָר, ז אייניקע, ז מאַנכע, געציילטע,
ז מערערע.
אַדי : מערצאָליק, פֿילצאָליק, פּלוראַל.
אינר ן פּאָלי ניעפֿק- ירי-ן אין אעע- -י-ן רק. זען אויך : גרויסצאָליקיט זפּ.
66 . קליינצאָליקייט
ס : קלינצאָליקייט, רייניקייט, ניט-גענוגיקייט אאַז“וו — אַיי : קליינע צאָל , קליינע מאָס, האַלבע פּאָרציע, האַלבע דאָזע : דוחק, דחקות, מאַנגל, נויט(-באַדערפֿטיקייט) : אומגערעט(ענש), אומגעראָט, הועער, יִקרות.
וו ן האָבן אַ ביסל (אַ טראָפּן, אַ קאַפּ, ניט גענוג, ווייניק אאַי“ר) — אַיי : זע שלעכט באַזאָרגט (זשלעכט פֿאַרזען, שלעכט באַוואָרנט) : (גע)ני טיקן זיך, שנײַדן זיך די פֿיטער, קוים אויסקומען (דורכקומען) : באַנוגענען זיך מיט ווייניק, מאַמצם זע זיך מיט, מצטמצם זײַן זיך מיט : אויסקומען ווי מיט גאָלד, ווי מיט קרעפּלפֿלש, ווי אַ ייִד מיט קוגל.
זײַן ניט גענוג (ווייניק, קנאַפּ אאַז“וו) — אַדי : אָטל ווערן באָשים : פֿעלן, אויספֿעלן : פֿעלן צום רומל , ניט דערגיין, אָפּגע, ז מאַנגלען, ניט געניגן, ניט קלעקן, ניט כאַפּן, ניט סטײַען, ניט סטאַרטשען, ניט אויסקומען, ניט דורכקומען : זײַן קורץ (ענג) אין סטאָן.
אַדי , אינוו , פֿראַן : קליינצאָליק, קליינמאָסיק, געציילט, באָרענעצט, שלעגש, ראַר, ראָר, זעלטן, דין, שיטער, ליִכט : ניט גענוג, ניט גענוגיק, ז ניט געניגנדיק, ניט באַפֿרידיקנדיק, ניט אַדעקוואַט : (שפּאָט) ווייניק, ווינציק: קאַרג(לער) : עטלעכע, ז אייניקע, אַ פּאָר, אַ צאָל , געציילטע, ז מאַנכע : נויט-באַדערפֿטיק : מאָגער, אָרעם, קנאַפּ, מצוּמצמדיק, בצימצומדיק : פֿעליק : ווינציק וואָס : ווייניק וואָס : קוים : קוים-קוים : קאַם : קאָם : קוים אויף דורכצוקומען : בדוחק : בצימצום : לא די.
אַ ביסל : אַ ביסינקע : אַ ביסיטשקע : אַ
קאַפּ : אַ קאַפּעטשקע : אַ גאָרניט : אַ טער טשו : מיקצת : מיקצת מן המיקצת : מיעוט מן
47
המיעוט : מעשר מן המעשר : אַ מן-המעשרל : שמינית שבשמינית : אַ פֿולע (אַ סך) מיט נאָך : עפּעס : עטוואָס : קי הוא נה : ווי דאָס אין ווערט : וואָס אַ האָר אין ווערט : וואָס אַ טרונק וואַסער אין ווערט : אַ שמיר איבער די ליפּן : אַ לעק פֿון געדיכטן : אויפֿן שפּיץ מעסער : אויף אַ צאָן : אַ צאָן אויסצוקאַלופּען : וואָס אַ קאַץ קען פֿאַרטראָגן אויפֿן עק : אויף אַ רפֿואה : אויף פעטרישקע : אויף אַ צוקערשטריקל : אויף אַ שטריקעלע זיך אויפֿצוהענגען : אויף צו פֿאַרווײַסן די קאַשע (דעם באָרשט, די יויך, די פאָמוניצע) : אַ טראָפּ, אַ טריפּ, אַ טראָפּן (אין ים) , אַ עיפּה מן היִם , אַ קראָפּליע, אַ ברויז, אַ ברייזעלע, אַ טרער(עלע) , אַ נעפּ, אַ נ(י)אָפּ, אַ טאָלפּן, אַן עוקץ, אַ (ד)זשעבליע, אַ שטויב , אַ ביסן, אַ זופּ , אַ לעפֿל , אַן עסלעפֿל , אַ מוילפֿול , אַ האַנטפֿול , אַ היטלפֿול , אַ פֿינגערהוט, אַ קווינט, אַן אונץ, אַ לעק, אַ שמעק, אַ שפּריץ, אַ שמיץ, אַ שמץ, אַ חשד, אַ חשש, אַ פֿלעק, אַ האָר(עלע) : אָהי-אָהי : קײַ און שפּײַ : דאָ און דאָרט : אַבי אָט : צו ציילן (צונויפֿצורעכענען) אויף די פֿינגער : עס וואַלגערט זיך ניט (אין די גאַסן) : עס גיסט זיך ניט אַריבער : דער באָרשט וועט ניט פֿעט ווערן דערפֿון : דו וועסט ניט פֿעט ווערן דערפֿון : עס אין קוים די נאָמה צו דערהאַלטן : עס טאָגט שוין : מער האָט מען ניט געקאָכט : מער איו ניט געוואַקסן : ס'וועט מערער ניט ווערן : מיעט מחויק אָת המרובה. שפר ן אַ ביסל שאַט נאָר אַ ביסל .
זען אויך : קליינקייט 21, פֿאַרמינערונג 26, אומגאַנצקיט 88, קלעפֿאַרגעם 118, אומוויכטיקיט 412, שלעכטער מצבֿ 498.
67. גרויסצאָליקייט
ס ן גרויסצאָליקייט, גענוגיקייט, ז איבערפֿליסיקייט אאַז“וו —,אַדי אין איניי : זעט, שפֿע (-ברכה) , געראָט, גערעט(עניש , אָרץ נבת אָלב ודאָש : פֿולע (גרויסע) מאָס (צאָל) : איבער-
מאָס, איבערואָג, איבערגאָס, ז איבערפֿלוס, לוקסוס, מותרות, נתרשאַת : צולאָג, אייבערוואָג, הכרעה אאַן“וו — 25 .
וו ן זײַן גענוג — אַדי אין אזיי : געניגן, מספּיק זײַן,
אויסגעבן זיך, קלעקן, סטײַען, סטאַרטשען, כאַפּן, טראָגן, צופֿרידן שטעלן : האָבן גענוג— אַדי אין איניי : האָבן ביזן האַלדן : ניט פֿעלן, ניט אויספֿעלן : דורכקומען, אויסקומען : זײַן באַזאָרגט מיט, זע פֿאַרזאָרגט מיט, זײַן פֿאַרדאגהט מיט, ז זײַן פֿאַרזען מיט, זײַן באַוואָרנט מיט : האָבן וויפֿל דאָס האַרץ געלוסט.
האָבן אַ סך, אַ פֿולע — אַדי אין איניי : שאַרן מיט לאָפּעטעס : גיין אין, באָדן זיך אין : באָדן זיך ווי אַ שוסטער אין בולבע-קאַשע : שווימען אין : זײַן לויויק מיט : האָבן מיט טעלער און מיט לעפֿל : האָבן אויף שיסל און אויף טעלער : האָבן מיט די הויפֿנס (מיט רידלען) צו שאַרן : האָבן אַ בריק צו מאַכן.
זײַן פֿילצאָליק, אַ סך — אַדי אין איניי : וואַלגערן זיך אין די גאַסן (אין בלאָטע, אונטער די פֿיס) : גימזשען, שוויבלען, שוויבלען און גריבלען, ז ווימלען, ז ווימלען און גריבלען, ז שווערמען, קיש(ע)נען, ראָיען, ווידמענען, שטראָמען, פֿליסן, גיסן, רעגענען, מבולן, האָגלען.
זײַן צו פֿיל — אַדי אין איניו : איבערגיין, איבערלויפֿן, אַריבערדסן זיך, איבערפֿליסן, איבערפֿלייצן, אַריבערגיין איבער די ברעגן.
געבן (מאַכן) צו פֿיל — אַדי אין איניי : איבערגעבן, איבעראָידיונען, איבערפֿוציעווען, אַריבערכאַפּן די מאָס, איבערציִען דעם בויגן (דאָס שטריקל), אָנציִען די סטרונע : איבערפֿילן; איבערפּאַקן, איבערשטאָפּן, איבערלאָדן, איבערלאַסטן, איבערגיסן, איבערשיטן, איבערזאַלצן, איבערפֿעפֿערן.
אַדי ן גענוג, גענוגיק, גענוגנדיק, צופֿרידנשטע-
ליק, אַדעקוואַט, זאַט, באָפֿעדיק, אָפֿעברכהדיק, נישקשהדיק, ליבעראַל, ספּאָרטיש : גרויסצאָליק, פֿילצאָליק, פֿילמאָליק, רײַך (אין צאָל) , ז צאָלרײַך, ז מאַטערע, מאַטנדיק,
8 4
מאַסנהאַפֿטיק, פֿול, באַלאָדן, געפּאַקט, אָנגעפּאַקט, אָנגעשטאָפּט — 32 : איבערמאָסיק, דיוהותרדיק, איבערגעפּאַקט, איבערגעפֿולט, איבערגעשטאָפּט, איבערגעלאָדן, איבערבד פֿעלקערט, ז איבערפֿליסיק ; אוממאָסיק, אומ צאָליק — 8-.
ופֿאַרגלײַכועעח ווי וואַסער, ווי רעגןוואַסער, ווי מילך, ווי האָלץ, ווי הובלשפּענער, ווי בלאָטע, ווי מיסט (אין די גאַסח, ווי ציגענע באָבקעס, ווי מאָן, ווי באָב, ווי ווילדגראָז, ווי שוועמלעך נאָך אַ רעגן, ווי די בינען, ווי די הקעריקן, ווי אַ היישעריק וואָלט באַפֿאַלן, ווי מערע(ט)שקעס, ווי אין אַ מורעשניק, ווי פֿיש אין וואַסער (יִם), ווי זאַמד און ערד, ווי זאַמד אע יִם, כחול היִם, ווי די שטערן אין הימל : ווי פֿאַר צען (אַ ראָטע) יאָנים, ווי פֿאַר אַ פּאָלק סאָלדאַטן נשפּײַז) : ווי נאָך אַ קרענק נעסן) : נשיטן זיך) ווי פֿון אַרבל, ווי פֿון דעם מילנערס הויזן, ווי פֿון אַ לײַזיקן בעטלער, ווי טרוקענע קלעפּ. אינוו , פֿראַן : צו דער מאָס : גדם גאַנג : בײַם וועג : צו געניגן : געניגן צו טאָן : צו דער זעט : דיינו : ניט געקאַרגט : בשופֿי : באָפֿע : מיט דער פֿולער (ברייטער, רײַכער) האַנט : ביִד ראָבה : ביִד נדיבה : כּיִד האָלר.
אַ סך : אַ פֿולע : לרוב : לרוב ולרביצין נ-פּ) : נישקער : אַ שיין ביסל : אַ רעכט ביסל : אַ היפּש ביסל : קיין מן המעשר ניט : קמה ובּמה : מי יודע וויפֿל : מיט סקנת נפֿשות : אַ וועלט, אַ יִם, אַ ירדן, אַ שטראָם, אַ כמאַרע, אַ מבול , אַ מאַסע, אַ באַרג, בערג, חאָרים, אַן עס-רב : ווימלעניש, ערד-טרעטעניש : אַ גוזמא (רבה) : אַ שאָק : שראַ“ט (אַלפֿים), תּרפ“ט (אַלפֿים) , טויזנטער, מיליאָנען, מיריאַדן, מילעמיליאַסן — 61 : אָליאָלים, כּפֿל(י)-בּפֿלים, טויזנט און איינס, אַ שלל : אַ מאַטניע, אַ מאַטניאַ : אַ מטמון, אַ קאַסע, קאַסע-קאַסאָעס, אַ נדן, אַ פֿאַרמעגן אאַז“וו — 497 : אַ באָדניע, אַ פֿולע שיסל : אַן אַרמיי, אַ לעגיאָן, אַן עולם, אַ קופּע אאַז“ר — 47 .
צו פֿיל : איבער פֿול : אַריבער : אַריבער און אַריבער : מיט אַ סמיטשיק אַריבער : איבער דער מאָס : איבערן קאָפּ : איבערן האַלדן : איבער די אויערן : מער וויפֿל מען דאַרף : איבער גענוג : מער ווי גענוג : גענוג את גענאָך : יותר מדי : דעהותר : עד בלי די : עס גייט אים גאָרניט אָפּ : עס גייט אים (נאָר) אָפּ פֿויגלמילך (דאָס טעלערל פֿון הימל , קאָפּווייטאָג) : עס קריכט פֿון האַלדז : עס רינט (עס מסט זיך) איבערן מויל (איבער דער באָרד) : עס אין צום צעפּלאַצט ווערן : מאַסנווײַן : קיין עיןאָרע ניט ! : עס אין שוואַרץ די גאַס : מען קען ניט אַדורכגיין די גאַס : מען קען מיט אַן אויג ניט דערוואַרפֿן : מען שטייט אויף קאָפּ (אויף די קעפּ, קעפּ אויף קעפּ) : עס אין דערשטיקט צו ווערן : עס אין געפּאַקט ווי די הערינג (ווי הערינג אין אַ פֿעסל) : קן זרבו : אַ גרויסער עולם און ניטאָ קע מענטש.
שפּר : גריכֿ אָ- סדרת קלר : אַי אַ ביסל איי מט, אין אַ סך נאָך בעסער : פֿע איטלעכער גוטער זאַך וויל מען אַ סך : בעסער אַ ביסל און רעכטס איידער אַ פֿולע און שלעכטס : בעסער גוט און אַ ביסל איידער שלעכטס און אַ פֿולע שיסל : בעסער צוויי בהמות איידער איין ציג : טוב מעט בכוונה מהרבה שלא בכוונה : וואָס צו אין איבעריק : וואָס צו טויג ניט : וואָס צו (פֿיל) אין אומגעזונט : גענייטס און געאַרבעטס, געקאָכטס און געבאַקנס אין קיין מאָל ניט צו פֿיל.
זען אויך : גרויסקייט 20, פֿאַרמערונג 25, איבערבלײַב 27, גאַנצקייט 32, זאַמלונג 47 , פֿינף 61, אומענדלעכקייט 68, גרויספֿאַרנעם 7 1 1 , פֿאַרגריטונג 4, מטער מצבֿ 497. 68 . אומענדלעכקייט
ם : אומענדלעכקייט, אַין-סופֿיקייט, אָנצאָליקייט, אָנמאָסיקייט אאַז“וו —אַדי : דער אַין-
אַדי : אַין-אָופֿיק, אָנסופֿיק, אומענדלעך, אָנענדלעך, ז ענדלאָו(יק), אינפֿיניטעסימאַל,
49
אָנמאָסיק, אָנצאָליק, אומצאָליק, אומבאַגרע-
נעצט, אָנגרענעצדיק, ז גרענעצלאָז(יק), אָנ-
ברעגיק, אומגעציילט, אומציילעוודיק, ז אומ-
צייליק, אומדעדעעפּלער, אומאויסשעפּלעך.
אינוו : אָן אַ קוף : אָן אַן ענד : אָן אַן עק : אָן אַ ברעג : אָן אַ מאָס : אָן אַ צאָל : אָן אַ
גרענעץ : אָן אַ גרונט : ניט איבערצוציילן : ניט
צו באַרעכענען : אָן אַ רעכענונג : ניט אויסצו-
שעפּן : אָן אַ שיעור : אָן אַן ערך : ניט אָפּצי-
שאַצן : אַין שיעור : אַין לשער : אַין לשער ואַין
להגיד : אַין לדבר קוף : אַד אינפֿיניטום : כּמעין
הנוקע : כּמעין המתנבר.
זען אויך : אייביקייט 78, געשפּריט 108.
69. צײַט
ם : צײַטיקייט, טערמיניקייט, קידהומנימדיקייט אאַז“וו — אַדי : פֿאַרווײַלונג, צײַט-פֿאַר-
טרײַבונג אאַז“וו — יי : (צײַטסאָשך, צײַטלעט,
צײַט-געדויער : צײַט-דיפֿערענץ : צײַטגאַנג,
צײַטמאַרש, צײַטטריט, צײַטלויף, צײַטפֿלוס,
ציִטפֿלי, צײַטפּראָגרעס : צײַטנבײַט : איבער-
צײַט, אַנדערצײַט : באַשטימטע (אומבאַשטימ-
טע) ציִט : לעבנסצײַט, לערנצײַט, פּרוווצײַט,
קאַדענץ : טערמין : פֿרעסט נטערמין) : זמן,
נ סראָק, סעזאָן, ציל : דאַטע, פעריאָד, עפּאָ-
כע, ערע — 70 : צווישנצײַט, צווישנווײַל , אינ-
טערראַל, אינטערלוד, פּויזע, פּאַווע, הפֿסקה,
נִין-הזמנים, אינטערים, אינטעררעעום, קין
מילבּא למילכא.
וו : פֿאַרווײַלן (פֿאַרברענגען, פֿאַרניצן, ז פֿאַרווענדן, פֿאַרנעמען, אויסניצן) די צײַט :
(פֿאַר)זוימען זיך, (פֿאַר)זאַמען זיך.
אדי : צײַטיק, צווישנצײַטיק, צווישנווײַליק, נִידהזמנימדיק, איבערצײַטיק, אַנדער-
צײַטיק, טערמיניק, אָנטערמיניק, אומטערמי-
ניק אאַז“וו — ס.
אינוו : בקשך : אין ק-ך פֿון : אע פֿאַרלויף פֿון : איקער : ווען : אום נאָגש : אונטער נאַ
שבש : אין דער צײַט וואָס (ווען, פֿון) : פֿאַר דער צײַט וואָס (ווען, פֿון) : בעת : בשעת : וועל : ייי לאַנג : קלזמן : קל-עיד : דערווײַל(ע) : לעת-עתה : ז פֿאָרלויפֿיק : פֿאַר דער האַנט : אַזש בין : בין וואַנען (ראַנעט) : ביזקל וואַנען (וואַנעט) : י פאָקע וואַנעט : אין דער צווישנצײַט : אין צווישן : דערצרשן : אין דעם : ז אונטער דעסן : אונטער דער צײַט : דערווײַלע וואָס : בינאַים : נִיט-לקיט : בין (איי דער) וואָס ווען : קין כֿה וכֿה : קין קך וקך : אין אַן אַנדער צדט : אַן אַנדער(ט) מאָל : אַן אַנדערש מאָל : הײַנט אָדער מאָרגן : ניט הײַנט ניט מאָרגן : פֿריִער (אָדער) שפּעטער : ווען ניט ווען : ווען ניט אין : בך אַ געלעגנהייט : עד אָתי? : וויפֿל אין דער שיעור?.
שפּר : די צײַט איי טײַערער פֿאַר געלט : די צײַט אין דער רבי : די צײַט אין דער בעסטער דאָקטער (רופֿא) : מה שנעשה הזמן לא נעשה השכל : די צײַט מאַכט גרוי די פאה און בײַט די דעה.
70. צײַטאָפּשניט
ס ן פעריאָדישקייט, סעזאָנישקייט, יאָריקייט אאַז“וו —אַדי : פעריאָדיזאַציע : צײַטאָפּשניט, פעריאָד, תּקופֿה, ציקל, ראָטע, מחזור, מחזור קטן, מחזור וּדול, מחזור הלאָנה : עפּאָכע, ערע : דור, גענעראַציע, געבירט נאַר-) : עלטער, מענטע-עלטער, לעבנס-עלטער : געבוירן-טאָג, ז געבורטסטאָג : יאָרטאָג, יאָרצײַט : רגע, סעקונדע, מאָמענט, ווײַל(ע), מינוט, שעה. זייגערנע שעה, אַ שעה אויפֿן זייגער, זייגערשעה : טאָג, קעת-לעת, מענטשנטאָג, וואָכנטאָג. זומערטאָג, ווינטערטאָג אאַז“וו.
נטעג פֿון דער וואָך) זונטיק, זונטאָג, יום ראשון, יום א' : מאָנטיק, מאָנטאָג, יום שני, יום ב' : דינסטיק, דינסטאָג, יום שלישי, יום ג' : מיטוואָך, יום ראָיעי, יום ד' : דאָנערשטיק, דאָנער שטאָג, יום חמישי, יום ה' : פֿרײַטיק, פֿריִטאָ.
יום שישי, יום ו', קורץ-פֿרײַטיק, ערב שבת : שבת— 19- .
וואָך, ששת-ימי-המעשה, אַכט-טאָג, פֿינפֿטאָג נ-אָיי) : חודש, מאָנאַט : חודש אָלא, חודש אָסר, לאָנה-חודש, זון-חודש : סידערישער חודש, שטערן-חודש: סינאָדישער חודש: עיבורחודש : אָצי-חודש, האַלב-חודש : נײַ-חודש, יונגחודש, מולד : סוף-חודש, אַלט-חודש.
נחדשים פֿון יאָר) גיסן, אָייר, סיק, אַמוז, (מנחם) אָב, אָלול , אִשרי, אָשוון, מרחשוון, קסלו, טבת, שמט, אָדר : אָדר ראשון, אָדר שני, ואָדר, ווייאָדר נ-פּ) : יאַנואַר, פֿעברואַר, מאַרץ, ז מערץ, אַפּריל , מײַ, יוני, ז דזשון נאַ-) , יולי, ז דזשולײַ נאַ-) , אויגוסט, סעפּטעמבער, אָקטאָבער, נאָוועמבער, דעצעמבער : אָציאַלול , סליחות-צײַט, משוגענע נעכט, ספֿירהצײַט.
טרימעסטער, קוואַרטל , זמן, סעמעסטער, סעזאָן, ז סיזאָן נאַ-).
פֿרילינג-גלײַכנאַכט, תּקופֿת ניסן: האַרבסטגלײַכנאַכט, תּקופֿת אִשרי : זומערדיקע זונענשטיל , זומער-זונען-שטילשטאַנד, תּקופֿת אַמון : ווינטערדיקע זונענשטיל , ווינטער-ןונעןשטילשטאַנד, תּקופֿת טבת : אַלקיאָנישע טעג.
פֿרילינג, פֿריִ-יאָר, וועסנע, פֿרילינגצײַט : זומער (לעב), זומערצײַט, ווײַבערשער זומער, אַלטווײַבער-וומער, אינדיאַנער זומער, מיטזומער, מיטדזומער : האַרבסט, ז הערבסט, שפּעטיאָר, שפּאָסיאָר, אָסיען, יעסיען, יעשען, אָסיענצײַט, שפּעטהאַרבסט : ווינטער, ווינטער צײַט.
האַלביאָר : יאָר, קײַלעכ(ד)יק יאָר, פֿעליק יאָר, קאַלענדאַר-יאָר : טראָפּיש יאָר, בירגעריאָר : סינאָדיש יאָר, פּלאַטאָניש יאָר : זוניאָר, לאָנה-יאָר : סידעריש יאָר, שטערניאָר : ליכטיאָר : עיבור-יאָר, אָנה מעואָרת : לעבנסיאָר, געבוירן-יאָר : שוליאָר, לערניאָר אאַז“וו : פֿינפֿיאָר נ-אָיס , שמיטה, שאָיעית, צענדלינג יאָרן, יאָרצענדליט, ז יאָרצענט, דעקאַדע, דע-
צעניום: יובל : יאָרהונדערט, הונדערט יאָרן: יאָרטויזנט, מילעניום.
אַדי ן פּעריאָדיש, אַפּעריאָדש, תּקופֿהדיק, ציקליש, אָעה(ד)יק, טאָגעדיק, טעגלעך : טאָגיק, אינטאָגיק, צווייטאָגיק אאַן“ר : אָעתלעתיק : וואָכנדיק, וואָכנטלעך, וואָכיק : צוויי וואָכיק, צווייראָכנדיק, צרייוועכנטלעך אאַז“וו : אַכטטאָגיק : חודשלעך, חודשדיק, חדשימדיק : צוויי-חדשימדיק, דרײַחדשימדיק אאַן“ר : מאָנאַטלעך : אָלולדיק, אַמוזדיק : מאַיאָווע, מײַיִק אאַן“ר : קוואַרטלדיק, — קראַרטעלאָרע, סעזאָניק, פֿרילינגדיק, זומערדיק, — ל(י)עטנע, האַרבסטיק, ז הערבסטיק, ווינטערדיק : יאָריק, האַלביאָריק, אייניאָריק, צוויי-יאָריק אאַז“וו : יעריק, אייניעריק, צריי-יעריק אאַז“וו : יערלעך, אייניערלער, האַלביערלעך, אַליערלעך אאַן“וו : אָעהענרײַו, מינוטנרען אאַז“וו : אין (אום) דער וואָכן.
שפּר : איטלעכער מאָרגן ברענגט זײַנע זאָרגן : יעדער טאָג האָט זײַנע אָרות : מאָנטיק אין אַ שווערער טאָג : דינסטיק איז-אַ מטער טאָג : דער מיטוואָך אין לענגער פֿאַרן דאָנערשטיק : פֿרײַטיק אין דער אָחת צײַטיק : אין גיסן איו גוט צו שטאַרבן, אָבער נאָר פֿאַר יענעם (נאָר בעסער איר) : ראָדחודש (יסן לייגט מען דעם קאַנטשיק אונטערן קיע, ראָש-חודש אָייר נעמט מען דעם קאַנטשיק אַפֿיר : (יסן האָט ליב אַ מטן ביסן : (ראָחודש גיסן אין אַ טײַערער ביסן : ראָדחודש אָייר טרינקט מען דאָס בעסטע ביר : איטלעכער משוגענער ווערט אום אַמון קלאָר (מיושב) : משנכנס אָב ממעטין באָימחה : ראָערחודש אָלול ציטערט אַפילו אַ פֿיש אין וואַסער : אַן מען בלאָזט ווערט קאַלט : אין אָשות מאַכט מען חשבון : אין שמט טרינקט זיך דער אָקס אָן זאַט : שמט שענקט ניט דאָס זײַניקע : שמט ניע בראַט (ניע ברודער) : טבת ק שמט האַלטן דעם פּרט : סבת און שמט האַלטן דעם פֿראָסט : משנכנס אָדר מרבין בשימחה : ראָשחודש אָדר לאָזט מען זיך צו דער אָדער :
די תּעפֿה פֿאַלט : לייג די האַק אויף די אייער : זומער אע אַ ונב : זומער אין איטלעכע קאַטער קע אַ פּראַטשקע : ווינטער איז צוויי מאָל אין דער וואָך שבת : דער שווערסטער פעלץ אין אום ווינטער גרינג, דאָס (די) גרינגסטע העמד אין אום זומער שווער : וואָס עס גייט אַוועק ווינטער אויף הייצונג גייט אַרעק זומער אויף נאַרישקייטן : אַ טרוקענער זומער און אַ נאַסער מײַ אין פֿאַר דער גאַנצער וועלט צו חי : אַלע זיבן יאָר בײַט זיך די (דעם מענטשנס) נאַטור : אַ נײַער מלך מיט נײַע גנרות, אַ נײַ יאָר מיט נײַע עקרות.
צײַטמעסטונג
ס : צעטמעסטונג : ציִטמאָס, ציִט-רעכענונג : ייִדישע (קריסטלעכע, יוליאַנישע, גרעגאָריאַנישע) ציִט-רעכענונג : יוליאַנישער (גרעגאָריאַנישער , רעפּובליקאַנישער אאַז“וו) קאַלענדאַר : סטאַנדאַרדצײַט : דאַטע, דען : יאָרשנג : עפּאָכע, ערע, ז צײַטאַלטער : סטיל , פּרט : פּרט וּדול , פּרט קטן : מיספּר : מיספּר (דול , מיספּר קטן.
לוח , קעשענע-לוח , וואַנט-לוח , לוּח-המולדות : קאַלענדאַר, ז קאַלענדער : קעשענע-קאַלענדאַר, וואַנט-קאַלענדאַר, אָפּריִס-קאַלענדאַר אאַז“וו : אַלמאַנאַך, צײַט-רעגיסטער, אָינקס, כראָניק, קראָניקע, אַנאַלן : זשורנאַל , טאָגבוך : כראָנאָגראַם.
זיגער, ז אור, וואַטש נאַ-) : פגר נויגער וואָס שטייט) : נכר נ-פּ) : ציבעלע : ניי) בימבער, טיק-טאַק : אָזנע נקי) : צילינדער, סאַווענעט, כראָנאָמעטער : קעשענע-וייגערל , ז טאַשן-זייגערל , טעשלעייגערל : האַנטזייגערל , אָרעםזייגערל , בראַנזעלעטעייגערל : וואַנטזייגער, כאָמעט נינ) : קאַמידזייגער, שטאָטוייגער, טורעםעייגער אאַז“וו : מינוטן-זייגער : אָעת-לעתער : אַכטטעגער, אַכטטאָגער : וועקזייגער, וועקער, שלאָגער : שפּילזייגער, זייגער מיט
קוראַנטן : זונזייגער, זונרײַזער, אַנאַלעם, שאָטן-
ווײַזער, עאָמאָן : וואַסערעייגער, הידראָסקאָפּ :
ווינטזייגער, ווינטקאָמפּאַס , קלעפּסידרע :
זאַמדזייגער, זאַמדגלאָו, אָעהענגלאָן : כראָנאָ-
גראַף : מעסטזייגער, טאַקטמעסטער : נזייגער-
מעכאַניזם) געווערק, ווערק : (שפּרישפֿעדער,
שפּרונגפֿעדער, ספּרינג נאַ-) : טרײַבפֿעדער,
טריב , גייער, שפּער, שנעק, שנעקראָד, שטײַג-
ראָד : ספּרונזשינע, ז פּרוזשינע, האָר (-ספּרונ-
זשינע) : נטיילן זייגער) ווײַזער, אָעהעךרײַןער,
מינוטן-רײַזער, מינוטניק : סעקונדע-ווײַזער,
סעקונדניק : וואָג, וואַגע : אומרו, פּענדל(שטיק) ,
פּערפּענדיקל , פּאָמפּעדיקל , פּאָמפּעדיטל :
ציפֿערבלאַט : קאָפּערטע, קופּערטע, קאַפּסל ,
קאַסטן : קוראַנטן : טיק-טאַק, גאַנג.
כראָנאָלאָגיע, כראָנאָגראַפֿיע, כראָנאָ-
מעטריע.
כראָנאָלאָג, כראָנאָגראַף, כראָניקער,
קראָניקער, אַנאַליסט : קאַלענדאַר-מאַכער :
צײַטהאַלטער : זייגער-מאַכער, וייגער-מײַס-
טער, ז אורמאַכער, וואַטשמייקער נאַ-) .
וו ן באַשטימען (באַרעכענען, מאַרקירן, אָנגעבן) די צײַט : פֿאַרצייכענען, דאַטירן,
רעגיסטרירן, כראָניקירן : מעסטן די צײַט ,
האַלטן טאַקט : אָנציִען (אָנדרייען, אָנשטעלן)
דעם זייגער : שלאָגן (אויסשלאָגן) די צײַט.
אַדי ן כראָנאָלאָגיש, כראָנאָמעטריש אאַן“וו —ס.
אינוו : ל-רט וּדוי , לק“ג : לפּרט קטן, לקיק : לגלותנו: למיסאָרם: פֿאַר קריסטוסן, פֿ“ק :
נאָך קריסטוסן, נ“ק : לבריאת-העולם.
פֿראַן : וויפֿל האַלט (איז) דער זייגער? : נ--) וויפֿל איו דער זייגער?—האַלב אויף שפּעט
(ווי נעכטן אין דער ציִט, דרך פֿערטל אויף
אַ קאַמזויל).
שפּר : אַ זייגער איי בעסער ווי מזומן געלט — מזומן געלט גייט אַוועק און אַ זייגער
שטעלט זיך אָפּ : אַ זייגער וואָס שטייט אין
בעסער ווי אַ זייגער וואָס שלעכט גייט : אַ זי
גער-מאַכער אין אַ ננב : דער זייגער-מאַכער אין אַ דאָקטער, אָבער ער דינט ניט דעם מלאך-האָוות : מען זאָל וואַרטן אויפֿן לוחס פּאָגאָדע וואָלט מען קיין מאָל קיין ברויט ניט געהאַט.
72 . אַנאַכראָניזם
ס ן אַנאַכראָניזם, טעות אין צײַט-רעכענונג,
מעטאַכראָניזם, פּראָכראָניזם, פּאַראַכראָניום, אַנטיכראָניזם.
וו ן מאַכן אַ אָעות אין צײַט, ניט ריכטיק דאַ-
טירן : פֿאָרויסדאַטירן, אַנטעדאַטירן : נאָכדאַטירן, פּאָסטדאַטירן : ניט נעמען אין אַכט די צײַט, ניט רעכענען זיך מיט דער צײַט : דורכלאָזן די צײַט, פֿאַרגעסן די צײַט.
נז . לאַנגדויערדיקייט ,
אייביקייט
ם : לאַנגדויערדיקייט, אָנהאַלטעוודיקייט,
נאָכאַנאַנדיקייט, כּסדרדיקייט אאַז“ר —אַדי : אָנהאַלטונג, פֿאַרציִונג, פֿאַראייביקונג, פֿאַרלענגערונג, פּראָלאָנגירונג אאַן“וו — וו : פּראָלאָנגאַציע, הראָבת-הזמן : לאַנגדויער, לעבנסגעדויער : אָנהאַלטנדיקע (ניט-איבערגעריסענע) עקסיסטענץ : פּערמאַנענץ.
לאַנגע צײַט, שטיק צײַט, לעבנסלויף : הונדערט יאָרן, יאָרהונדערט : טויזנט יאָרן, יאָרטויזנט, עאָן אאַן“וו — 70 : לאַנגע יאָרן, חייםאַרוכים, אַריכת-ןמים (ואָנים), אורך סמים, לאַנר לעביקייט, הונטס יאָרן, באַשריבענע (באַשריגענע) יאָרן, אַ שאָק מיט יאָרן, על(ע)ף און נײַנציק יאָר, ימים ואָנים, ממה אָנים, אַ לעבן (לאַט , אַ צײַט : יובל , שמיטה : אַ גאַנץ יאָר, אַ גאַנץ גייע(נ)דיק (קײַלעכ(ד)יק) יאָר : אַ יאָר (אַ טאָג) מיט אַ מיטוואָך : אַ גאַנצע לעכע טאָג, אַ גאַנצן ליבן לאַנגן טאָג : אַ טאָג אַ יאָר, יום האָרוך — אזיי.
אייביקייט, אומענדלעכקייט, אַיךאָוף,
אומשטאַרביקייט, אומשטאַרבלעכקייט, ז אומשטערבלעכקייט : אַטאַנאַזיע, השאָרת-הנפֿש, חיי-עולם.
וו : (גע)דויערן, געדירן, גערערן, אויסדויערן,
איבערדויערן, האַלטן, אָנהאַלטן, אויסהאַלטן : ניאַריד) שטיין, שטעלן זיך : קיע מאָל ניט אויפֿהערן, ניט האָבן קיין סוף (קע ענד, קיין עק) : לעבן, איבערלעבן, אַריבערלעבן, מאריך נמים זײַן — 242 : ציִען זיך, שלעפּן זיך, פֿאַרציִען זיך, אַוועקציִען זיך.
נפֿאַרגלײַכונגען) ציִען זיך ווי פֿון סמאָלע, ווי פֿון פּער, ווי פֿון קליי, ווי דער ייִדישער וּלות.
אָפּציִען, אָפּשלעפּן, פֿאַרלענגערן, פּראָלאָנגירן, אויסציִען, דערציִען, גערינען ציִט : פֿאַראייביקן.
אַדי ן לאַנגדויערדיק, דויערערדיק, אָנהאַל-
טיק, אָנהאַלטעוודיק, אומאויפֿהערלעך, אומאויפֿהערעוודיק, אָנאויפֿהערערדיק, ניטאיבערגעריסן : לאַנגצײַטיק, לאַטטערמיניק, לאַנגיאָריק, לאַנגלעביק.
!פֿאַרגלײַכונגען) לאַנג (גרויס) ווי די נאַכט, ווי אַ ווינטערנאַכט, ווי דער פֿרימאָרגן, ווי דער וּלות, ווי דער ייִדישער (דאָס ייִדישע) וּלות : ווײַט ווי דער קץ.
אָעהען לאַנג, טעג לאַנג, וואָכן לאַנג, חדשים לאַנג, יאָרן לאַנג, דורות לאַנג אאַז“וו : אויסגעצויגן, פֿאַרשלעפּט, פֿאַרלענגערט, פּראָלאָנגירט : אָמידיק, (באַ)שטענדיק, כסדרדיק, נאָכאַנאַנדיק, כראָניש, פערמאַנענט, באַשטיייִק, אומפֿאַרגיייִק : אייביק, אומענדלעך, אַיןסופֿיק, אומשטאַרביק, אומשטאַרבלעך, זאוּמ שטערבלעך.
אינוו : אָעה נאָך אָעה : טאָג פֿאַר טאָג : טאָג
נאָך טאָג : טאָג אויס טאָג אײַן : טאָג אײַן טאָג אויס : יאָר אויס יאָר אײַן : יאָר אײַן יאָר אויס : טאָג און נאַכט : טעג און נעכט : יומ(ם) ולילה : ערבֿ ובוקר : בײַ טאָג און בײַ נאַכט : באָכבך ובקואָך : בײַם לייגן זיך און אויפֿשטק : בײַם עסן און טרינקען : אין אַלע צײַטן : איצט
און שפּעטער : אין פֿריידן און ליידן : אין ליידן און פֿריידן : אַלע יאָרן : דאָס גאַנצע לעבן : קל סמי (ושנתי) : קל ימי חיי.
אָמיד : שטענדיק : שטעטס : ז אימער : אַלץ : כּסדר : נאָך אַנאַנד : בתמידות : בקאָיעות : אָן אַן איבּעררײַס : אָן אַן איבער-ראָך : אָן אַן אויפֿהער : אָן אַ קוף : אָן אַן עק : אָן אַן ענד : להשתקע : אויף אָמיד : אויף שטענדיק : לאורך נמים : לדור דור : לדור ודור : לדורות : לדור-דורות : אויף דור-דורות : אויף קינדס קינדער : אויף אייביק (את אייביק) : אויף עולמות : לעולם (עד : לוכר עולם : לנצח נאָחים : עד לחיים : בין מײַן לעבן : בין הונדערט און צוואַנציק יאָר : עד מאה ועשרים אָנה : עד קיאת הגואל : ביי משיח וועט קומען : ביו מײַן שיך וועט קומען נ-פּ) : עד שנבוא אליהו : עדי-עד : עד סוף קל הדורות : בין צום קוף פֿון אַלע צײַטן : בין צום אָלף האָשי : (ביח אין אָלף האָשי אַרײַן.
פֿראַן : עס וועלן נאָך אַ סך וואַסערן פֿאַרבײַ לויפֿן : מע קען פֿאַרפֿאָרן קיין מצרים.
שפר : אין פֿריידן אין אַ יאָר אַ טאָג, אין ליידן אין אַ טאָג אַ יאָר : אַ גרויסער טאָג — און גייט אויך אַוועק : אַ טאָג מיט אַ נאַכט, אַ אָעתלעת פֿאַרבראַכט : אַבי יאָרן, אָרות וועלן זײַן (קומען אַליין, וועלן ניט פֿעלן) : אַבי יאָרן, קיין אָרות אין מען ניט זשעדנע : אַן מען גערינט צײַט, גערינט מען אַ סך.
זען אוּיך: שפּעטיקיט 88, אומבפּטעוודיקיט 98, לעבן 242, געלאַסנקיט 439.
74 . קורצדויערדיקייט ,
צעטוודיליקייט
ס : קורצדויערדיקייט, קורצצײַטיקייט, אומבאַשטענדיקייט אאַז“ר —אַדי : קורצדויער, קורצע צײַט : איבערהאָנדפּעריאָד, איבערגאַנגסטאַדיע : ווײַלע, קורצע ווײַלע, ווײַלינקע, ווײַליטשקע : שעה, ז שטונד(ע), חעעה, מי מט, מגע, סעקונדע, מאָמענט, בליץ, אויע-
בליץ, אויגנבליק, אָררשין : ווונק, פּינטל, מאַך מיטן אויג, אָטעם : צי מיטן אָטעם, אָטעמצי, אָטעמצוג.
קיצור-ןמים, קצר-סמים, קרת (יאָרח, קורצע (אָפּגעשניטענע) יאָרן (טעג) : טל-ואָטר-טאָג, יום-הקצר, קורץ-פֿרײַטיק : אומפּערמאַנענץ, איינטאָגפֿליג, עפֿעמעריד : זייפֿנבלאָז, קיקיון דיונה, קיקיון אָדומו, אָבק פּורח, שטויב, חלום, חלום-ןעוף, ציץ נובל , קן-תמותה.
וו ן ניט געדויערן, ניט געדירן, ניט געווערן :
ניט אָנהאַלטן (לאַנם : האָבן קורצע יאָרן : געדויערן פֿון אָסתר אָענית ביו פּורים, געדויערן (אָנהאַלטן) ווי רב שמואל וואַלס מלוּכה : אַוועקגיין, פֿאַרבײַגיין אאַז“וו—188 :פֿאַרשוווּנדן ווערן (פֿאַרשווינדן) (רי אַ אָלום, ווי אַ שאָטח. אַדי ן קורץ : קורץ ווי אַ ווינטערדיקער שכ-
מיטאָג, ווי דער קורצער פֿרײַטיק : קורעצײַטיק, קורצטערמיניק, קורצדויערדיק, קורצווײַליק, קורצלעביק, קצרעמימדיק, איינטאָגיק, עפֿעמעריש, פֿאַרגיייִק, אווטערגיייִק, איבערגייִק, שטאַרביק, שטאַרבלעך, ז שטערבלעך : מעטעאָריש, סומאַריש, ספּאַזמאָדיש : אומפּערמאַנענט, אומבאַשטענדיק, לעת-עתהדיק, ז פֿאָרלויפֿיק, דערווײַליק, צײַטווײַליק, פּראָוויזאָריש, טעמפּאָרער : אויעבליקלעך, אָרף-אַיודיק, רגע-כאָימראדיק, מאָמענטאַל, מאָמענטאַן, ספּאָנטאַן, עקספּראָמט : באַלדיק, מיבּפֿדיק.
ומנד, תּומ“י : רגע כּאָימרא : אויף דער (אויפֿן) שטעל : אויפֿן מאָמענט : אויף דער (הייסער) מינוט : אויף די הייסע ציינער : אויף דערווײַלע : לאָעה : לפֿיאָעה : לעת-עתה :פֿאַר אַ צײַט : פֿאַרן מאָמענט : פראָ טעמפּאָרע : כּחלום עוף.
בעת : אין דעם ווי : בעת מעשה : אין דער צײַט : בשעת, בטרען נ--) : בשעת מעשה : בך דער געלעגנהייט : באיתו רגע : די (אותו) מגע : אין דער מגע : אין דעם אויעבליק : אין דעם
54
מאָמענט : די (או מיטט : אין דער מינוט : באותה אָעה : אע דער אָעה : דאָ : אין מיטן דערינען : בײַ די ווערטער : אַזוי ווי מיר ריידן : (ב)תוך קך : אָוך כדי דיבור : איידער וואָס, (איידער) ווען : צווישן יאָ און ניין : נאָך איידער איך האָב אַרויסגערעדט אַ וואָרט : נאָך איידער איך האָב געהאַט צײַט אַ וואָרט אַרויסצוריידן : מיט אַ מאָל , פּלוצעם אאַז“וו — 36- .
פֿראַן : ניט לענגער זאָל געדויערן דער ייִדישער (דאָס ייִדישע) (לות : ניט מער זאָל אָנהאַלטן די גוייִשע נאאָנה (אמונה) : ווייניק יאָרן און פֿיל צרות.
שפּר : די צײַט שטייט ניט : די צײַט פֿליט : די ציִט אין ניט קיין ברודער : אַ יאָר אין אין קיין שטעקן ניט אָנגעבונדן : הײַנט דאָ, מאָרע דאָרטן : הײַנט רויט, מאָרגן טויט : היום כּאַן ואָחר בקכֿר : היום סד ואָחר תּרין : סיים כאַפּ, אָרדכי טרען נ--) : ניטאָ קין אייביקע זאַך אויף דער וועלט : דאָס גוטע אין דאָס שלעכטע אין ניט אויף אייביק : דאָס גיטע געדויערט ניט אייביק, דאָס שלעכטע געדויערט ניט אייביק.
זען אויך : פֿריִיִקייט 87. בײַטעוודיקיט 97, אָפּגאַנג 188. אוּמהאַפֿטיקייט 209. אײַליקיט 440. אומגעריכטקיט 536.
75 . פאַרגאַנגענקייט ,
אַלטקייט
ט : אַמאָליקייט, פֿאַרצײַטיקייט, אַלטויעלטיקיט אאַז“וו — אַיי : אָפּלויף (פֿאַרלויף , אָפּפֿלוס) פֿון ציִט — יי : רעטראָספּעקט, רעטראָספּעקציע.
פֿאַרגאַנגענהייט, (זמן) אָכֿר, דער אַמאָל , דער גערען : קדמו(יותדיקע (געייעיענע, פֿאַרגאַנגענע, אומגעדענקלעכע, פֿריִעריד)יקע, אַמאָליקע, אַלטע, גוטע אַלטע) צײַטן (יאָרן, טעג) : וויִטע פֿאַרגאַנגענהייט : פֿאַר צײַטנס(מיט) אַ ציִט צוריק, (מיט) יאָרן צוריק, (מיט) יאָרהונדערטער צוריק, (מיט) יאָרטויזנטער צר
ריק : אַן אַלטע מעשה, אַ מעשה פֿון יאָרן, איבערגעשטאַנענע גריץ נ-פּ) , אַ מעשה יה : קדם, ימיקדס, קדמת דנאָ, אָנים קדמונִיות, געשיכטע, היסטאָריע : פֿאָררעלט, קדמות העולם, ששת ימי בראשית, ז דאָס גרויע אַלטערטום, אוראַלט, ז אוראַלטערטום, קדמוןצײַט, ז אורצײַט, פֿאָרצײַט, פֿאַרהיסטאָרישע (בייהיסטאָרישע, פֿאָרגעשיכטלעכע, ביזגעשיכטלעכע) צײַט : אַנטיקע : בראָנדוציִט, אײַזצײַט, שטיינצײַט אאַז“וו — ייע-ער מאָנאָלאָגיע. !כראָנאָלאָגיע : ערעס, צײַטח אַרכעאָזאָיִשע (אַרכעיִשע) צײַט : פראָטעראָזאָיִשע צײַט : ז אורצײַט : אונטערפּאַלעאָזאָיִשע (מיטלפאַלעאָיאָישע, אייבערפּאַלעאָזאָישע) ציִט : מעיאָיאָיִשע צײַט, מיטלצפּט : קענאָזאָיִשע (נעאָיאָיִשע) צײַט, נײַצײַט.
(פעריאָדן, תּקיפֿות) פּרעקאַמבריום, ביזקאַמבריום, פֿאַרקאַמבריום : קאַמבריום : אָרדאָווי(צי)אַנישער, סילורישער, דעראָנישער, שטיינקוילנדיקער, פּערמישער, טריאַסישער, יוראַשער, קרײַדיקער, טערציאַלער גטערציער, דריטיקער) אונטערטערציאַלער, אייבערטערציאַלער. קוואַרטיאַלער (קוואַטערינאַרער. פֿערטיקער) פּעריאָד (תקוּפֿה).
(עפאָכעס, סעריעס, פֿאָרמאַציעס) קיראַטינישע (לורענטישע, הוראָנישע) עפּאָכע : אונטערקאַמבריום, אייבערקאַמבריום : אונטעראָרדאָרי(צי)שישע (מיטל-אָרדאָווי(צקאַנישע, אייבעראָרדאָרי(צקאַנישע, אונטערדעוואָנישע. מיטל-דעוואָנישע, אייבערדעוואָנישע,מיסיסיפּישע, פּענסילוואַנישע, אונטערטריאַסישע, מיטלטריאַסישע, אייבערטריאַסישע, אונטעריוראַשע, אייבעריוראַשע, אונטערקרײַדיקע, אייבערקרײַדיקע) עפּאָכע : עאָצען, אָליגאָצען, מיאָצען, פליאָצען : פלעיִסטאָצען, אײַזצײַט : דילווויום, ווורם-פֿאַראײַזונג, ריס-פֿאַראײַוונג, מינדל-פֿאַראײַזונג, גונץ-פֿאַראײַוונג : מאָדערנע עפּאָכע, נאָכאײַזצײַט, אַלווויום.
מיטל-עלטער, מיטל-אַלטער, ימי-הבינים:
תּקופֿתשמשנה, תּקופֿתשאַלמוד, תּקופֿת-הגאונים אאַו“ר : ימי-הכּאָרה-הינדלעך נ-פּ) : די אַלטע וועלט, די וואָס פֿאַר אונדן : דור-המבול , דור-הפֿלגה, דור-המידבר אאַז“ר : אָדם-הראשונס צײַטן, מתואָלחס צײַטן, פֿאַרן מבול , פֿאַר מתן-תורה : נאַפּאָלעאָנס צײַטן, מלך-סאָביעצקיס (אַבעצקיס) צײַטן, כמעלניצקיס צײַטן, באָבע יאַכנעס (באָבע האַפּיעס, באָבע ליובקעס) צײַטן, חיים-יואלס צײַטן אאַן“וו.
נאָענטע פֿאַרגאַנגענהייט, די לעצטע צײַט, ניט לאַנג צוריק, דאָ ניט לאַנג : פֿאַר אַ יאָרן, פֿאַר צוויי יאָרן אאַז“וו : לעצטן חודש, אולטימאָ : לעצטן סעזאָן, לעצטע וואָך אאַן“וו : פֿאַר אַכט טאָגן, (מיט) אַ פּאָר טעג צוריק, נעכטן, אייער נעכטן, אייבער נעכטן נ-פּ) : נעכטןאייערנעכטן נ-ניד) : אַנומלט, אַנוסטן, לעצטנס, לענגער, לענגסט, קאָרשט, אָקערשט, נאָר וואָס, אָט אָט.
אַלטקייט, פֿאַרלעגערטקייט, פֿאַרשימלטקייט אאַן“וו — אַדי : עלטער , אָפּגעלעבטקייט אאַו“וו— 86 : אַלטוואַרג, לעגער-סחורה , סטאַריזנע : כלאַם, דזשאָנק נאַ-) , סקראַנדע, שבריקלי אאַז“וו—425 : אַנטיקן,אַלטערטימער, קדמו(יות, אַנטיקוויטעט: אַ זאַך (אַן איבערבלײַב, אַ רעשטל) פֿון דער פֿאַרגאַנגענהייט : קולטוררעשטל : רעליקט, ז רעליק : רעליקוויע : אַרכאַיִק, אַרכאַיִזם : טראַדיציע, קאָלה, מסורה : מינהג, מינהג-סשן, מינהג-וותיקין, מינהג-קדמונים: אַלטע שול(ע) , אַלטער חדר, אַלטע גוואַרדיע : סטאַטוס קוואָ.
אַרכעאָלאָגיע, אַלטערטום-פֿאָרשונג, ז אַלטערטום-וויסנשאַפֿט, פּאַלעאָלאָגיע, פּאַלעאָנטאָלאָגיע : אַנטיקוואַריאַניזם.
אַרכעאָלאָג, ז אַלטערטום-פֿאָרשער, חוקר קדמוויות : ז אַלטערטום-קענער, פּאַלעאָלאָג, אַנטיקוואַר אאַזוו.
וו : זײַן פֿאַרגאַנגען (פֿאַרבײַ, געוועין, פֿאַר-
בײַיִק אאַו“וו) —אַדי : פֿאַרגיין, אָפּגיין, פֿאַרבײַגיין, פֿאַרבײַוײַן, אָפּלויפֿן, פֿאַרלויפֿן, פֿאַר-
פֿליִען, פֿאַרשווימען, פֿאַרפֿליסן, פֿאַרשווונדן ווערן, פֿאַרשווינדן, אָפּלעבן : פֿלעגן : זײַן אַלט (פֿאַרעלטערט, פֿאַרלעגן אאַי“ר) — אַדי : פֿאַרליגן : האָבן אָפּגעלעבט די יאָרן : זײַן פֿון דער אַלטער שול(ע) (פֿון אַלטן חדר, פֿון דער אַלטער גוואַרדיע) : זע קאָנסערוואַטיוו, זײַן ניט לויט דער צײַט, שוין זײַן אַרײַן אין (דער) שוסטערגאַס.
אַדי : אַמאָליק, ביזאַהעריק, ביזאיצטיק, עבֿרדיק, אומגעדענקלער, קדמוויותדיק, פֿאַרצײַטיק, פֿאַרצײַטיש, ז אורצײַטיש, פֿאַרהיסטאָריש, ביזהיסטאָריש, פֿאַרגעשיכטלעך, ביזגעשיכטלער, פֿאַר-משאָלחדיק, ז אַלטערטימלעך, ז אוראַלט: פּאַלעאָקאָסמיש, אַרכעאָזאָיִש, פּאַלעאָזאָיִש, פּרעקאַמבריש, טריאַסיש אאַן“וו: מיטל-עלטעריש, ז מיטלשלטערלעך, קלאַסיש, אַנטיקוואַר(יש), אַנטיק, ז אַנטיטשנע, פּרימיטיוו, אַרכעאָלאָגיש אאַז“וו — - : יעמאָלטיק, דעמאָלטיק, לאַנגאָניק, לאַטאָנערדיק, פֿאַראַיאָריק, פֿאַראַיאָרעדיק, פֿאַראַיעריק, פֿאַראַיערעדיק, פֿאַראַכטטאָגיק, נעכטיק, איי ערנעכטיק, אַנומלטיק, אַנוסטיק, אָקערשטיִק : פֿאַרגאַנגען, פֿאַרלאָפֿן, פֿאַרפֿלויגן, פֿאַרשווונדן, פֿאַרשווומען, פֿאַרפֿלאָסן, פֿאַרבײַיִק, געווע(ז)ן.
אַלט, אוראַלט, נשן (גושן) , אַלטלעך, עלטסט, עלטער(ער) , סעניאָר : אַלטוועלטיק, אַלטוועלטלעך, אַלטפֿעטעריש, אַלטמאָדיש, אַלטפֿרענקיש, אַלטשטייגעריש, סקאַרבאָווע, טראַדיציאָנעל , מסורהדיק, (ב)ירושהדיק : רעטראָספּעקטיוו : אָפּגעלעבט, פֿאַרעלטערט, אויסגעשפּילט, אויסגעדינט, אויסגעדראָע, אָפּגעדראָשן, אַלט געבאַקן, פֿאַרלעגערט, צוגעלעגערט, פֿאַרלעגן, פֿאַרשטאַנען, איבערגעשטאַנען : פֿון דער צווייטער האַנט, סעקאָנדהענדיק נאַ-) : פֿאַרזשאַווערט, פֿאַרפֿאַלבט, פֿאַרוועלקט, פֿאַרשימלט אאַז“וו — 425 .
נפֿאַרגלײַכונגען) אַלט ווי די וועלט, ווי די געשיכטע, ווי מעשה-בראשית, ווי דער (ייִדי
שער) וּלות, ווי דאָס (יידישע) וּלות, ווי אַ דעמב, ווי משאָלח, ווי (דער אַלטער) אָרח, ווי דער באָבעס מעשה, ווי אַ באָק, ווי דער מאַרקזייגער, ווי אַ שלורע, ווי אַ צעריסענער קאַמאַש, ר אַ שמאַטע, ווי אַ וואַלד.
אינוו , פֿראַן : אַ מאָל : גיט הײַנט געדאַכט : גערען אַ צײַט : פֿאַר מײַן זקרון : איין מאָל : ויהי : ויהי היום : אַ מאָל אין געווע(ו)ן : איין שיינעם פֿרימאָרגן : איין שיינעם (העלן) טאָג : נישט וווּ נישט ווען : ביום ההיא : בנמים ההם : בזמן הנה : העט ווען : יעמאָלט, דעמאָלט, דעמאָלס, דאַמאָלס(ט), דענצמאָל, דענסטמאָל : ז דאַן, דען נדיאַל) : פֿריִער : איידער : דערנאָך : ווי באַלד : בשעתּו, בשעתּם : בדורו, בדורם : פֿון לאַנג אָן : זינט, ז זײַט, צײַט, מקמה יאָרן : פֿון אָבות-אַבותינו, פֿון אָבותאַבותים : פֿון דור(י)-דורות : זינט די וועלט אין באַשאַפֿן (געוואָרן) : זינט איך לעב : זינט איך שטיי אויף מײַנע פֿיס : מששת ימי בראשית : מקדמת דנאָ : פֿון נאַפּאָלעאָנס צײַטן אאַז“וו פּ - : ווען נאַפּאָלעאָן איי נאָך געווען אַ יונגער : ווען קאַטערינע אין נאָך געווען אַ מיידל : יוען די באָבע אין נאָך געווען אַ מייד : ווען מען באָבע אין געלעגן געראָרן מיטן ערשטן קינד : פֿאַרן אַלטן פֿראַנצויז : נאָך דער ערשטער שרפֿה : פֿאַר דער כאָליערע : די מעשה האָט שוין אַ באָרד : דער קסח אין שוין אויף יענער זײַט ראָגאַטקע.
בין אַהער : בין איצט : ביי דער צײַט : אַד עתה : עד הנה : עד היום : עד היום הנה : בין הײַנטיקן טאָג : אַזשור : בדיעבֿד : לשאָבר : לאַחר-המעשה : פּאָסט פֿאַקטום, עקס פּאָסט פֿאַקטאָ : אַוועק : אַריבער : פֿאַרבײַ : שוין : ניטאָ מער : ניט צוריקצוברענגען : בצוואה, בקאָלה, על-אָי מסורה, אַל-אָי טראַדיציע, אָיש מאָי אָיש.
שפּר : וואָס געווען אין גערען : מה שאָכֿר עבר : מאַי דהווה הווה : נאָך אַ מאָל הײַנט אין ניטאָ : אַ מאָל אין גערען און הײַנט איז ניטאָ :
דאָס וואָס ס'אע אַוועקגעגאַנגען קומט שוין ניט צוריק : וואָס עס איז פֿאַרפֿאַלן זאָל ניט באַנג טאָן : צדטן בײַטן זיך : אַזוי ווי די צײַטן, אַזוי זײַנען די לעטן : נח אָיה צדיק בדורותיו : יִפֿתח בדורו כשמואל בדורו : יִפֿתח בדודע כּשמואל בטרובע נ-פּ) : אַין (קל) אָדש אָחת האָמש : וואָס דאַרפֿסטו דעם גאָנער, אַן די גאַנדז גיט שמאַלץ.
וואָס אַלט אין ניט נײַ : מיט אַלטע זאַכן קען מען ניט פֿיל מאַכן : אַ שקראַב קען שוין שקראַבעדיקער ניט ווערן : איידער אַ נײַער שאַרבן אין גלײַכער אַן אַלטער טאָפּ : בעסער אַן אַלטער האָרבן איידער אַ נײַער טאָפּ : אַן אַלטער ארבן לעבט איבער אַ נײַעם טאָפּ : די אַלטע זעק וועלן נאָך איבערלעבן די נײַע זעק : בין דו וועסט בויען אויף דאָס נײַ, בלײַב דעם אַלטן געטרײַ — נעקייט 81 .
זען אויך : פֿאַרדעמקיט 89, עלטער 86, שפּעטיקייט 88, פֿאַרערגערוט 425.
76 . איצטיקייט
ס ן איצטיקייט, הײַנטיקייט, הײַנטצײַטיקײַט אאַז“וו — אַיין ז קעעוואַרט, (זמן) הווה : דער הײַנט, דער איצט : איצטיקער (הײַנטיקער) טאָג : איצטיקע (הײַנטיקע) צײַט : אונדזער צײַט : איצטיקער מאָמענט : דאָס מאָל : הײַיאָר, הײַער : דער צוואַנציקסטער יאָרהונדערט.
אַדי ן איצטיק, איצטערדיק, הײַנטיק, היִנטצײַטיק, הווהדיק, ז קעעוואַרטיק, היִיאָריק, הײַעריק : אַקטועל.
אינוו ן איצט, איצטער(ט) , יעצט, (אַ)צינד, (אַ)צינדער, צונד, אַצונדער(ט), איצונד, איצונדערט, יעצונד : (בײַ) הײַנט צו טאָג : איצט אָ : ערשט : איצט ערשט : אָט ערשט : בײַ(ם) הײַנטיקן טאָג : מהיום : בימינו : פּונקט אין דער ציִט : פּונקט אין דעם מאָמענט : דערווײַל : לעת עתה, לע“ע : ז פֿאָרלויפֿיק : פֿאַר דער האַנט : איידער וואָס ווען.
שפּר : אָם לא עכשיו אַימתי? : בעסער הײַנט אַן איי איידער מאָרגן אַ הון : אַנדערע
ציִטן, אַנדערע לײַטן.
זען אויך : אומגעריכטקייט פּע.
77 . קומעדיקייט
ט : קומעדיקייט, להבאדיקייט, שפּעטערדי קייט אאַז“וו — אַיי : צוקונפֿט, דער וועט-
זיִן : וויִטע (נאָענטע) צוקונפֿט : (זמח עתיד ,
ערידות : די שפּעטערדיקע טעג (יאָרן אאַז“ר) :
די (אָפקומענדיקע (די זיך דערנענטערנדיקע,
די פֿאָרשטיייִקע) טעג (יאָרן) אאַי“וי : אימינענץ :
דער מאָרגן, דער צימאָרגנס, דער איבּער-
מאָרגן, דער איבעראַכטטאָג, דער איבעראַ-
שר אש“וו : ערענטואַליטעט : נאָכצײַט, נאָכ-
וועלט, יוטזדין, משיח-צײַט, ימות-המשיח,
נִיאת-הגואל , אָלף-האָשי, מילעניום : צוקונפֿט-
מוזיק, הילכתא למאָיחא.
אַדי : קומעדיק, ז (צו)קינפֿטיק, שפּעטערדיק, ווײַטערדיק, לאָתיד-לבואדיק, פֿאָר-
שטיייִק, אימינענט, מאָרגעדיק, איבעראַכט-
טאָגיק, איבעראַיאָריק, באַלדיק, עווענטועל.
אינר : אַ מאָל : ווען עס אין : אין דער צוקונפֿט : להבא : לאָתיד (לבוא) : בנה
ובבאָ : דאָס ושס האַלט אין קומען : הבאָ עלינו
לטובה, הבע“ל : ווען משיח וועט קומען : ווען
מיִן שיך וועט קומען ן-פּ) : אין צווייטן גילעל :
לכשיאָנה נִיתזמיקדש : באַחרית-הנמים : אין
ספּע.
שפּעטער : שפּעטער צו : ז שפּעטער אַהין :
נאָך דעם : ז נאַכהער : דערנאָך, דערנאָכדעם,
דערנאָכטן : אַם יִרצה האָם, מירצאָעם, מער-
טשעם : אַן גאָט (דער אייבערשטער) וועט שענ-
קען דאָס לעבן (דאָס שטיקעלע געיונט) :
לכערחיב : איוודע וואָך : אירדעס יאָר :
אויף ס'יאָר : נאָך (איבער) הונדערט און צוואַנ-
ציק יאָר : לאַחר מאה ואָשרים אָנה.
באַלד : ווי נאָר : ז אַזוי גיך ווי : גלײַך :
רעס : אָט אָט : מגיה וקיה : ד י טעג : אין גיכן :
בקרובֿ : בקירוב : לאַלתר : במהרה : במהרה
בימינו, בקרב הנמים : בקרב האָנים : בעוּלא
ובזמן קריב : אין איינעם פֿון די טעג : הײַנט
אָדער מאָרגן : מיט דער ציִט : ז עווענטועל,
קוף קל קוף : פֿון איצט אָן : מהיום ואָלאה :
מ-אַן יאַילך : אויף וועטער : פֿון היִנט אָן אע
ווײַטער.
פֿראַן : ס'וועט אַרויסקומען אויף מאָרגן : עס איי אויף וּד גדוד יעדט : עס אין אַן עסק
אויף יאָרן : עס אין אַ יאָר-משא-ומתן : עס וועלן
נאָך אַ סך וואַסערן אָפּלויפֿן : פּאַנסקי פּאָ-
טשעקײַ אי זשידאָרסקי זאַראַן : עס איו שוין
נע(ע)נטער ווי וויִטער.
שפּר : עס טויג ניט אַיבּף און באַלד, ווען מען מיי שרײַען געוואַלד : אַ ייִדישער זאַראַן
איי ווי אַ פּוילישער דאַליבאָג און ווי אַ רוסי-
שער סייטשאַס.
78 . איינצײַטיקייט
ס : גלײַכצײַטיקייט, סינכראָנישקייט, סינכראָניזם, איינצײַטיקייט, איזאָכראָניום : סינ-
כראָנייאַציע : צוזאַמענפֿאַל (צונויפֿפֿאַל) אין
צײַט : מיטצײַטלער, אָדוּיל, אָן-דור.
וו : אויספֿאַלן (צונויפֿפֿאַלן, צוזאַמענפֿאַלן) אין צײַט : גיין (קומען) צוזאַמען מיט, האַלטן
טריט מיט, סינכראָניזירן, איזאָכראָניוירן.
אַדי : גלײַכצײַטיק, סינכראָניש, איינצײַטיק, אייאָכהאָניש, צוזאַמענפֿאַליק, צונויפֿפֿאַ-
ליק : איינעלטערדיק, אינדוריק, מיטצײַטיק,
מיטצײַטלעריש, קאָנטעמפּאָרער.
אינוו : (איך דעם זעלבן טאָג : בו ביום : באומ (שיים : אין דער זעלבער ציִט (אָעה, מיטט
אאַי“ר), אין די זעלבע יאָרן : אין זעלבן אָטעם
(מאָמענט אאַז“וו) : צי גלײַך : פֿאַר איינס.
58
79—82
79. קיינמאָל(י) קייט
ס : קיינמאָל(קקייט : שוויענטע ניגדע.
אינר : קח מאָל ניט : אין קיין שום ציִט :
מאָרגן (פּורים) נאָכן קוגל : מאָרגן נאָך דער דינער קויל : מאָרגן (שבת) נאָכן קאַלטן קוגל : חולזמיעד שבועות : חול-המועד פּורים : נאָך שבת דינסטאָג : ווען עס וועט זע (געפֿאַלן) דרײַ טעג ראָדחודש : ווען אע הימל וועט זײַן אַ יאַריד : ווען דער מאַנדלשטעקן וועט בליִען : ווען טשוועקעס וועלן בליִען : ווען בײַ מיר וועט אויסוואַקסן האָר (פּירעשקעס) אויף דער ד(שלאָניע.
80 . אַלטקייט
(זען פֿאַרגאַנגענקייט פּז)
81 . נײַקייט
ס : נײַקייט, פֿרישקייט, מאָדערנקייט אאַז“ר
פּ אַי : נײַ(שס, נײַע זאַך, דכֿר אָדש, נײַצד טיקס, ואָראַליע ננײַפֿרוכט) : נאָווענע, חידוש, דאָס לעצעע (וואָרט) , די לעצטע מאָדע, דער לעצשׁער פֿאַסאָן, אַ פֿרשע באָנדע : די נײַע וועלט, די הײַנטיִקע, דער דור האָדש, דער נײַער דור : מאָדערניזם, צײַטגײַסט : מאָדערני זאַציע, אינאָוואַציע : מאָדערניסט.
ויזירן.
אַדי : נײַ, שפּאָגל נײַ, שפּיגל נײַ, פֿונק נײַ, פֿינק
נײַ, נאָגל נײַ : פֿריש, גרין, רוי, יונג — 84 .
נפֿאַרגלײַכונגען) נײַ ווי דער באַגינען, ווי אַ שפּיגל : פֿריש ווי גראָז, ווי אַ בלעטל , ווי (נאָר האָס) פֿון אויוון אַרויסגעטמען, ווי נאָר וואָס פֿון דער נאָדל.
צאַפּלדיק, פֿריש און צאַפּלדיק : בתולהדיק : הײַנטיק, הײַנטוועלטיק, הײַנטרעלטיש, נײַרעלטש, מאָדערן, הײַנטמאָדיש, נײַמאָדיש, נײַמויד ש נאַר-), לעצט, נאָוואַטאָריש : נײַ (פֿריש)
גע-אַקן : נאָראָטנע : נײַ געקומען, נײַ געבוירן, נײַ געעפֿנט אאַז“ר.
פֿראַן ן עס אין נאָר וואָס אַרויס : נײַ (ערשט, נאָר וואָס) פֿון דעם אויוון : נאָר וואָס פֿון דער נאָדל : נאָר וואָס פֿון דער הון : נאָר וואָס פֿון איי (אַרויסגעקראָכן) : ערשט (פֿון דער איק אויסגעפּיקט : נאָך ניט געפּרוּווט : נאָך ניט פֿאַרזוכט : נאָך ניט אָעעהויבן : נאָך ניט גענוצט (געניצט) : נאָך ניט אָנגעטאָן : נאָך אין האַנט ניט געהאַלטן : עס איו נאָך פֿון נעכטן : נײַערע יט, פֿרישערהייט אאַז“וו : נעאָ נפּרעפֿיק- גע-רי-ן אין איזעמיטן וואָרט)
שפּר : נײַ איי געטרײַ : וואָס עלטער איי קעלטער, וואָס נײַער אין געטרײַער : ונע מפּוי אָדש תּועיאו : צו איטלעכן נײַעם ליד קען מען צופּאַסן אַן אַלטן (יוון.
זען אויך : אַנדערשקייט 12, אָריגינאַל 18, שקייט א, בשפּוט 426.
82 . טאָג
ם ן טאָגיקייט, אינדערפֿריִיִקייט, בעטאָגיקייט אאַז“וו — אַדי : מאָרגנרויט(ס), מאָרגך שטערן, טאָגליכט, טאָגלעך, אויראָרע : זונאויפֿגאַנג, זונשפּראָץ : אָנבראָך (אײַנבראָך, ז אָנברוך) אויף טאָג : אין דער פֿרי, באַגינען, פֿאַר טאָג, פֿאַר טאָג מיט אַ לאַמטערנ(ע) , * פֿאָרצטאָג, * פֿאָרצלאָך, * פֿאָרצע דראַנע, * פֿאָרצע לראַנע, * פֿאָרטדמאָרטש : שליאַם נ-) : האָנץ פֿרי, ווען גאָט אַליין שלאָפֿט נאָך, ווען די שדים גייען נאָך אום אָויף די קולאַטער קעס.
אַ שפּראָץ (אַ בליאַסק, אַ בראַזג, אַ שטיק) אויף טאָג : קאַיאָר, בּיאור , בּאור, בּאור הבוקר, כּעלות הבוקר, כּעלות השחר, בּלחוך האָור : השקמה, פֿרימאָרגן, פֿרימאָרגנס, מאָרגנפֿרי : טאָג, גרויסער טאָג : פֿאַרמיטאָג, מיטטאָג, מערידיאַן, פּאָסט-מערידיעם, בײַטאָג, האַלבער טאָג, האַלבטאָג, מיטאָגצײַט, נאָכמיטאָג, נאָכוואַרעמעס.
59
וו : ווערן טאָג, טאָגן, אויסטאָגן : בלייכן זיך (שאַריִען, שאַרייען, זריִען, אײַנברעכן, אָנברעכן) אויף טאָג : פֿאַרנעמען זיך אויף טאָג.
אדי ן פֿאַרטאָגיק, אינדערפֿריִיִק, בײַטאָגיק אאַז“וו — -
אינוו : הבוקר אור : צו מאָרגנ(ס) : דעמאָרגנס ני-) : — מיט פּאָראַנקעס : עד אור הבוקר : ביזן ווײַסן טאָג : אין מיטן (העלן) טאָג : מבעוד יום.
83. נאַכט
ם : נאַכטיקייט, קין-השאָשותדיקייט אאַז“ר
— אַדי : פֿאַרנאַכט, ז דעמער(ונט, ז דעמערשטונד(ע) , צווישן טאָג און נאַכט, קין-השאָשות, אָרנטקער, צו מינחה, קין מינחה למעריב, צוויק מינחה און מעריבֿ, - שאַרע גאָדזשינע : צו ליכטבענטשן, צו נעילה : פֿאַראָוונט, אַקעגנאָוונט, קעשאַכט : אָוונטרויט(ס) , אָוונטגאָלד, (טאָוונטשטערן : שקיעה, שקיעת-האָמה, זוןאונטערגאַנג, זונפֿאַרשנג, זונזעצונג, דורכוואַרף, נאָך שקיעה, זמן אַאת הכוקבים.
אָוונטצײַט, אָוונט, נאָרנט נדיאַל) : זומעראָוונט, ווינטער-אָוונט אאַז“וו : נאַכט : שמאַרץ נ-) : זומערנאַכט, ווינטערנאַכט אאַז“וו : אויפֿדערנאַכט, בענאַכט, שטאָקנאַכט, אַ שטיק אין דער נאַכט, בעטצײַט, מיטערנאַכט, האַלבע נאַכט, חאָות, אַשמורה, וותיקין.
וו : ווערן נאַכט, פֿאַרנאַכטלען זיך, ז דעמערן :
וזון) זעצן זיך, אַראָפּזעצן זיך, פֿאַרגיין, אונטערגע.
אַדי : ז דעמערדיק, פֿאַרנאַכטיק, נִיןזד
אָשותדיק אאַז“וו פּ-.
אינר , פֿראַן : אין אָוונט : אויף דער נאַכט :
פֿאַר נאַכט : צו נאַכט(ס) : אין דער נאַכט : אין מיטן נאַכט : פֿאַרנאַכטלעך : די נאַכט אין צוגעפֿאַלן.
א. יונגקייט
ס : יונגקייט, יוגנטלעכקייט, אומצײַטיקייט אאַז“ר — אַדי : קינדשאַפֿט, עופֿעלעשאַפֿט, יונגשאַפֿט, יינגלשאַפֿט, דערוואַקסלינגשאַפֿט, דערוואַקסנשאַפֿט, אָחורשאַפֿט, מיידלשאַפֿט, בתולהשאַפֿט, יונגפֿרוישאַפֿט : יועט : צאַרטע (גאָלדענע) יוגנט : בליצײַט, לעבנס-פֿרילינג : קינדהייט, קינדעריאָרן : ייִנגלשע (מיידלשע) יאָרן : חדר-יאָרן : שולעלטער.
קינד, בייבי נאַ-) : עופֿעלע, אינפֿאַנט, נפֿש, באַשעפֿעניש, מענטשעלע, * פּיסקליאַ, * פּיסקליאַטע, נפֿלע, — וויראָדעק, מפּילע, מפּילקינד, זיבעלע, זיבעטל, נײַ-געבוירענער, וואָרעם, קימפּעטקינד, אִיטק אָן יומו, רך הנמול, וויקלקינד, זויגקינד, זויגלינג, זויגעדיק קינד, ברוסטקינד, קינד בע דער ברוסט : בראָק, ברעקל , פּיצל, ברויז, ברייזעלע, נאָגעלע, מאָנץ, קעצעלע, מײַזעלע, קליינער, שרץ, שראָץ, שקאָץ, יאַטל , — שטשעניאַק, סידון, כאָדאַק, שנעק, וועווריק, פּידסוויניק, פּענדריק, קאַראַפּוז(יק), פופציק, פּוזאַק, פּיז(ש)יק, צוציק, שוויזשיק, פּינדיוריק, פּינוריק, פּיטיוק, פֿראַנצ(ול) : קוּנדס, ווײַסער אָברהניק — 17- : * סמאַרק, * ראָצער, * פישער, אַלטע(ר) קאָפּ, אַלט געמיט, באַנעמעניש : יונג, ייִנגל , אָחור(ל), ינוקא נרבינס קינח : באָי, באָיטשיק(ל) נאַ-) : חדר-ייִנגל, מר-קי-רב, שולייִנגל , דרדקיייִנגל, אַלף-קיתייִנגל, אַלף-קיתניק, צניף, מלופּםקינד, חומשייִנגל , חימשניק, גאָרא-ייִנגל — 0-נ : יונגערמאַנ(טשש, קאַוואַלי(ע)ר.
מויד, מאַד, מיידל, שולמיידל, אַרעס, פֿלאָמפּלעצל. ז באַקפֿיש, ציגעלע, אָחורטע, בתולה, * צעלקע, יונגפֿרוי, פֿרײַלין, מאַמזעל, באַרישניע, פּאַניענקע — 34- : יוגנט ניונגע פֿרוי) , בלוט יועט, יונג צווײַגעלע, יונג ביימעלע, יונגער בוים, יונגער ביין נ-פּ), ייִמלינג, יועטלעכער, ניט-דערוואַקסענער, דערוואַקסליט. האַלבדערוואַקסענער, אוּנטערגעוואַקסענער.
60
קלייוהאָרג, קינדוואַרג, יונגוואַרג, יונג
בלוט, עולם קטן, יונגער דור, תּינוקות אָל נִית
רבן, שוליועט, אויפֿוואַקסנדיקער דור.
וו : זײַן יונג פּ אַיי : בליִען : מליִען ווי אַ בלום, ווי אַ (שינע, ליכטיקע) ריין : צעבליִען
דך, פֿונאָדערבליִען זיך, וואַקסן, אונטער
אקסן : זיך אַ רוק טאָן (זיך אַ כאַפּ טאָן, זיך
אַ הייב טאָן) אויף די פֿיס : אַרויסגיין אין דער
וועלט, וואַקסן אין שטויבער אַרײַן, מאַקסן ווי
אויף הייוון : יערן זיך, יאָרן זיך, גיין אין . . . טן
יאָר : מאַכן זיך יונג, ייִנגלען זיך.
אַדי : קינדיש, קינדער(י)ש, אינפֿאַנטיש, יונג, בלוט יונג, יוגנטלעך, אומצײַטיק, ז אומ-
רייף, אומאַנטריקלט, האַלב דערוואַקסן, נאָך
פֿון דר'ערד ניט אויפֿגעוואַקסן : מינעריאָריק,
מינעריעריק, אומפֿוליעריק : מיידלש, ייִנגלש,
נפֿאַרגלײַכונגען) יונג ווי אַ גרעזעלע, ווי אַ
ביימעלע, ווי אַן עופֿעלע, ווי אַן ערשט געבוירן
קינד.
אינוו : בלוט און יועט : בלוט און מילך : קליי נערהייט, יונגערהייט : קינדווײַז, ייִנגלווײַן
אאַו“ר : פֿון קינדווײַז אָן : מנעוריו : מעשה
ייִנגל : מעשה יִלדות.
פֿראַן : דער מאַמעס מילך ליגט אים נאָך אויף די ליפּן : ער האַלט זיך נאָך בײַ דער
מאַמעס פֿאַרטעך : ער האָט נאָך מילך אויף די
וואָנצעס : עס אין אים נאָך נאַס הינטערן אויער :
ער קען זיך נאָך רעכט די נאָן ניט אָפּווישן : ער
אין נאָך אָן אַ חתימתעקן.
שפּר : אַי אַ קינד פֿאַלט, שטעלט דער ללאך די הענט אונטער : אַלע קינדער זײַנען
קליינערהייט קלוג, נאָר דאָס מום בלײַבן זי
בײַם קינדערש שכל : אַן אַ קינד כאַפּט איז
עס אַ אָכמה, אַן אַ דויסער כאַפּט גיט מען אים
איבער די הענט : ווען אַ קינד זאָגט אַ אָכמה,
שטופּ עס אַרויס, ווײַל עס קען באַלד זאָע אַ
נאַרישקייט : קינדער און נאַראָנים זאָגן דעם
אָמת : ווען עס וואָלטן ניט זע קין קליינע קינ-
דער, ווו האָלטן זיך ענומען גרויסע עזותפּנימער? : בײַ אַ נאַר את בײַ אַ קינד אין קק קוד גיט פֿאַראָ : בײַ אַ קינד אין די נבואה אין מויל : אַן אַלטער אין גלײַך צו אַ קינד און אַ קינד אין גלײַך צו אַ חזיר : אַ קלק קינד אין אַ חזיר, אַ גרויס קינד אין אַ וואָלף : וואָס די אַלטע קײַען טוען די יונגע שפּײַען : יונג בלוט טוט זעלטן גוט : קליינע לײַט גיען ניט מיִט : יונגע יאָרן, נאַרישע יאָרן : גדים נאָו תּעשים : נה הקטן וּדול יִהיה : פֿון קליינינקע ווערן גרוי סינקע : אויס קינדער ווערן לײַט (נ-פּ) און אויס לײַט ווערן דראַבעס) : אַשרי הדור שהגדולים נשאָעים לקטנים.
זען אויך: מליעריקיט 85.
85. פֿוליעריקייט
ס ן פֿוליעריקייט, צײַטיקייט, דערוואַקסנקייט אאַויר — אַר : דערראַקסלינשאַפֿט, מיטליעריקיט, מאַנישקייט, מענלעכקייט, פֿרוייִד קייט אאַזיוו — אַי : מאַטוריטעט, מַגרות : מיליטער-עלטער, חשנה-עלטער אאַו“וו : סיאָני נערות, שמשערות, סיאָני קגרות : סיאָני נכרות, חאָימתעקן : מיטעלע (בעסטע) שרן : דאָס שענסטע עלטער.
אָחור, בתוּלה, יונגפֿרוי אאַזיוו — 84 : אַ הונט פֿון אַ יאָר : נִר-מיצרה, נִעל-מיצרה, מַראָונשע, אָתדאָחור, דערוואַקסענער : י פּאָלנער (סטאַלער) מענטש : אַלטער (פֿאַרזעסענער, מאַרצאָווער) אָחור : אַ אָחור אע די שרן : אַ אָחור אין שידוכים, אַ אָחור צו לײַטן : סלהמויד, אָוגרת, נִגרת : דערוואַקסענע, בע דער וואַקסענע, איבערגעוואַקסענע : אַלטע (פֿאַרזעסענע) מויד : אַ מויד אע די יאָרן, אַ מויד אין שידוּכים, אַ מויד צו לײַטן : מאַן, ייִד אאַזיוו — נ-בּ : אַ ייִד מיט אַ באָרד , אַ טאַטע פֿון קינדער : אַ פֿערציקער, אַ פֿופֿציקער : אָןאראָעים, אָן-חמישים אאַזיוו : פֿרוי, דאַמע אאן“ר — 234.
וו : צײַטיקן זיך, צײַטיק ווערן, ז רייף ווערן, ז רייפֿן : אויסבילדן זיך, אַנטוויקלען זיך,
עלטער ווערן, וואַקסן אין גרויען צאָפּ (אַרײַן),
קומען אין די יאָרן, שטיין אין שידוכים, ווערן
אַ מענטש גאַ מאַן, אַ פֿרוי) : סטאַטקעווען זיך,
אויסטאָן די קינדערשיכלעך, אָנטאָן לאַנגע
הויזן.
אדי : (סעקסועל) צײַטיק, גרויס, אַנטוויקלט, דערוואַקסן, ז רייף, איבערגעוואַקסן : פֿול-
יעריק, פֿוליאָריק : קגרותדיק, מעניש, מאַניש,
מענער(י)ש, מענלעך, באַבערדלט : פֿרוייִש,
פֿרויענדיק : מיטליעריק, מיטליאָריק, גע-
סטאַטקעוועט.
אינוו : ראוי לברכה : ראוי לחופּה : בחאָי נמיו.
פֿראַן : ער אין שוין ניט קיין ייִנגעלע : עס שפּראָצט אים שוין (עס שיט זיך אים שוין)
אַ בערדל : נאַלטער אָחור) אַ האָן פֿון בּאָרות,
אַ חזיר פֿון קאַלייד : ער אין שוין לאַנג אַריבער
דעם פּריזיוו : ער אין שוין די דריטע אַר-
מיצווה : ער אין אָנגעשטאָפּט מיט יאָרן ווי אַ
קול מיט שטרוי : געלטער איידער יענער אַליין
זאָגט) אָן שאָתים און אָן סמים-טובים : אַחוץ
גוייִשע שאָתים און סמים-טובים : איך בין אויף
איר ברית ניט געווען : זי האָט זיך איבערגעגעסן
מיט אַפֿיקומנס : זי אין שוין נאָך של ים : זי
מעג שוין הערן (שפּילן) קלעזמער (מוזיק) : זי
מעג שוין גיין אין באָד אַרײַן (אין מיקרה אַרײַן) :
זי אין געראָטן אין די אאָהות.
שפּר : מיידלעך געדענקען דעם ט אָ ג ווען זיי זײַנען געבוירן און פֿאַרגעסן דאָס י אָ ר
ווען זיי זײַנען געבוירן : מאַליאַטער מיידן לאַכן
איידער מען קיצלט זיי : הינקעדיקע בחורים
ווילן אויך ניט קיין מאַליאַטער מיידן : אַ מיידל
נאָך שלשׁים מעג שוין הערן שפּילן : נאָך שלשים
מעג מען שוין דאָס שטערנטיכל אָנטאָן : אַן
אַלטע מויד איו זיכער פֿאַר אַ יונגן טויט : אַן
אַלטע מויד אין געגליכן צו אַ פּאָסטרעסטאַנט-
בריוו — קיינער קומט ניט נאָך איר : אַן איבער-
געוואַקסענע מויד איז ווי אַ פֿאַראַשריקער
לוח.
זען אויך : יונגקייט 84, עלטער 86, וכר 233 , נקבֿה 234.
86. עלטער
ס ן אַלטקייט, באַטאָגטקייט, באַיאָרנטקייט, אָפּגעלעבטקייט אאַז“ר —אַדי : עלטער,
זיקנה, סעניאָריטעט : צווייטע יוגנט, צווייטע
קינדהייט : לאַנגע (געשענקטע, געשאָנקענע, גע-
באָרגטע) יאָרן : חיים אַרוכים, אַריכת-סמים
(ואָנים) : נאָסטאָלאָגיע.
אַלטער, אַלטינקער, אַלטיטשקער, זיידע,
נקן, סשיש, ז גרײַז, פּאַטריאַרך, עלטערער
מענטש (ייִד) : אַ מענטש (אַ ייִד) אין די יאָרן :
וועטעראַן : זעכציקער, זיבעציקער אאַן“ר : קן
ששים, קן שבעים אאַז“ר : טפֿלן, גינאַמניק,
סטאַרוך, סטאַראָזימניק, פּרעסטאַרעץ : סמאַ-
ר(יק) נקי) : אַלטער שטורמאַק, אַלטער קראַפּ,
אַלטער שקראַב, אַלטער טשערעפּ, אַלטער
שאַרבן, (אַלטער) דזשאַד, אַלטער ספּאָדיק,
אַלטער יִצמח, סטאַלנער יוגנט, ווײַסער אָברה-
ניק נגרוי) , אַלטער אָרח, אַלטער אַשמדי, נקן
אַשמאָי : אָברי- לי, צעבראָכענער שאַרבן,
סקראַנדע : עובר אָטל : נ-פּ) עובר זאָטל, עובר
באָצווענע.
אַלטע, אַלטינקע, אַלטיטשקע, באָבע,
באָביצע, באַבקע, יידענע, אַלט מענטש, סטאַ-
רוכע : קת שבעים, קת שמונים אאַזיר : נקי)
סמאַריכע, סמאַריטשקע : אַלטע שקרעמבע,
אַלטע שקראַנד(ל)ע, אַלטע קלעמפּע, אַלטע
ספֿלה : אַלטע לײַט, אַלטוואַרג.
ר : זײַן אַלט (גרוי, צעקנייטשט אאַז“ר) — אַדי : זײַן אין די יאָרן : אַלט ווערן, עלטערן זיך,
פֿאַרעלטערן זיך, געעלטערט ווערן, פֿאַרעל-
טערט ווערן, האָבן אַריכת-נמים, מאריך נמים
זײַן, לעבן הונדערט מיט צוואַנציק יאָר, זײַן
זאַט מיט יאָרן, אָנלעבן זיך.
אדי ן אַלט, אַלטלעך, געעלטערט, פֿאַרעלטערט, באַטאָגט, באַיאָרנט : גרוי, גראָ,
62
גראָוו, ווײַס, באַשיט : אײַנגעזייפֿט נ-פּ) : צעקנייטשט, גערונצלט, צעקאָרטשעט : אָפּגעלעבט, אָפּגעפֿאָרן — פּבּפּ : אָן ציינער, אָנצייניק : זקניש, באָבש אאַו'ר — ס.
נפֿאַרגלײַכונגעח אַלט ווי משלח, ווײַס (גרוי) ווי אַ טויב, ווי שניי אאַו'ר — 295 , 97- . אינוו : אַלטערהייט : לאַת זיקנה : לליף נמיו. פֿראַן ן ווי אַלט זײַט איר עד מאה אָנים (בין הונדערט און צוואַנציק)? : ער אין נאָך רויט הינטער די אויערן וניט אַזוי אַלש : אַ קאָפּ מיט גרויע האָר את מיט דינעם שכל : ער אע מיט אַ מיטוואָך עלטער פֿאַר דיר : ער האָט מתואָלחס יאָרן : ער געדענקט נאָך די פֿראַנצויזן (דעם אַלטן פֿראַנצויז) : עס דט זיך שוץ פֿון אים זאַמד (פּרוכנע) : ער שמעקט שוץ מיט קאָרות-בלעטלעך (מיט בעועמבלעטלעך, מיט עידוק הדע) : ער אין שוין מיט איע פֿוס אין קבר : דעם אַלטן וואָלט מען שוץ געמעגט בך האַלטן.
שפּר : מפּני זכֿה אָקום : נקן נה שהנה אָ-מה : בישישים אָכמה : זקני תּלמידי-חקמים קל זמן שמזקינים דעתם מתשבת עלשם, זקני עםהאָרע קל זמן שמזקינים דעתם מטורפֿת עליהם : וואָס קומט אַרויס פֿון אַ גרויען קאָפּ ווען דער אַכל אין גרין? : אַ ציג האָט אויך אַ באָרד און איו פֿאָרט גאָר אַ ציג : קנין ילדים סאָירה וסאָירת זקנים קנין : ש אַלטער ברעכט (אַלטע צעלייגן) און אַ יונגער בוי(שט (און יונגע בויען) איו נאָך ניט גלײַך : זאָרגן און יאָר מאַכן גרוי די האָר : אין די גרויע האָר דערקענט מען די יאָר : די ערשטע רויע האָר איז אַ פּאָוויעסטקע פֿון מלארזאָרת : גרויע האָר זײַנען קקרות-בלעטלעך : זאָל זע גראָ, אַבי ס'איז דאָ : מיט די יאָרן ווערן שוואַכער די ציע און דער זקרון : די צײַט מאַכט דוי די קאה את בײַט די דעה : ווויל אין דעם האָס ווערט באַגליקט אויף דער עלטער : ווויל איז דער עלטער וואָס האָט ניט פֿאַרשעמט די יועט : ווי מען יונגערהייט זיך האַלט, אַזוי ווערט מען
אַלט : צו האָס מען געווינט זיך אע דער זעט, בײַ דעם בלײַבט מע אויף דער עלטער : ווי מען איו געוווינט אין דער יועט, אַזוי טוט מען אויף דער עלטער : ווי (מען אע) צו זיבן, אַזוי (אין מען) צו זיבעציק : אין דער זעט אַ בהמה (אַ קאָשקעלע), אויף דער עלטער אַ פֿערד : ווער עס אין אע דער יועט אַ זוללזסובא, ווערט אויף דער עלטער אַ קראַנקער בער לער : פֿון אַ שיכור אין דער עעט ווערט אַן אָרעמאַן אויף דער עלטער : אַו מען הוליעט צו פֿיל אין דער יועט בעטלט מען אויף דער עלטער : יונגע שפּילערס — אַלטע בעטלערס : אין דער יועט אַ ליגנער, אויף דער עלטער אַ אַנב : אין דער יועט אַ (נב, אויף דער עלטער אַ קעל-תשובה : (רער עס איח אַ קינד בין צוואַנציק, (דער בלײַבט) אַ שוטה בין הונדערט : האָס מען מאַכט קאַליע אע דער יועט קען מען אויף דער עלטער ניט פֿאַרריכטן : עטע יאָת רופֿן זיך אָפּ ארף דער עלטער : אַן מע גרייט זיך אָן אע דער יועט האָט מען אויף דער עלטער : האָס מען כאַפּט אַרע אין דער יועט איז אוּיף דער עלטער ווי געפֿונען : וויל מען אַלט ווער, זאָל מען אויף דער נאָמה און מף אַכטוט געבן.
„ןקנהי מאַכט : זיפֿצן, קרעכצן, גיסן, הוס(ט)ן : אַלטע לײַט זעצט מען אין דער זײַט : אַן אַלטן איו עט צו באַהאַלטן : קבא בפֿיתא פּאַחא בקיתא, סבתא במיתא סימא בקיתא : * אַן אַלטער ייִד אין שטוב אין אַ ברכה, אַן אַלטע ייִדענע אע שטוב אין אַ געסרחה : אויף דער עלטער אין מען אַ מע נטדניק) : אַלטע לײַט זאָלן גיט געבוירן ווערן : אַן מען אין אַלט אע מען ניט יונג : וואָס עלטער (רערט מח אַלץ קעלטער : בעסער אַלטער ווע איידער אַלטע כּוחות : אַלטע לײַט טראָע די אויגן אין קעשענע און די פֿיס אע די הענט : ס'אין ניטאָ דער פֿערדארוואָע האָס זאָל די יונגע יאָרן דעריאָגן : אַלט זאָל מען ווערן, אָבער ניט זײַן : מען וויל זיך עלטערן, אָבער מע וויל ניט זע
6—88
אַלט : אַן מע וויל גיט אַלט ווערן, זאָל מען זיך יוטערהייט אויפֿהענגען : מײַנע אָונאים זאָלן ניט אַלט ווערן : פֿאַר יוגנט לעבט מען ניט, פֿאַר עלטער שטאַרבט מען ניט : אָפֿט פֿירן אַלטע פֿערד די פֿעלעכלעך פֿון די יונגע : אַ יונגער ק ע ן שטאַרבן, אַן אַלטער מ ו ז שטאַרבן : קיין אַלטער ייִדענע דט מען ניט קיין פֿעטע יויך : בעסער פֿריִער שטאַרבן אין דער היים איידער אויף דער עלטער אין אָקדש.
זען אויך : פֿאַרגאַעענקיט 75, פֿוליעריקיט 85, פֿאַרערגערונג 425, פֿעיִקייט 437.
87. פֿריִיקייט
ס : פֿריִיִקייט, פֿריצײַטיקייט, בײַצײַטנדיקייט אאַן“ר — אַדי.
וו : זײַן (קומען) בײַ צײַטנס (פֿרי, פֿאַר פֿרי אאַז“ר) — אַיי אין אינ- : פֿעדערן זיך : זע, (קומען) בך צײַטנס (זאין צײַט אאַז“וו) : באַריִע, אָנציִען, - אוספּייען, - פּאָספּייען, - (ו)דאָנושען : זײַן (קומען) פֿאַר דער צײַט : כאַפּן די פֿיש פֿאַר די נעץ : מקדים זײַן זיך : פּאָראַניען זיך : ניט אָפּלייגן, ניט לאָזן חמצדיק ווערן : אַרײַנכאַפּן : גערינען (פֿאַרשפּאָרן, אײַנשפּאָרן) צײַט.
אַדי , אינוו : פֿרי : פֿאַר פֿרי : פֿריצײַטיק : צײַטיק : בעצײַטנס(דיק) : ז אין צײַט : בײַ דער ערשטער געלעגנהייט : ניט-אָפּגעלייגט : אומאָפּלייגלעך : אָן אָפּלייג : בלי אָיחור : אומגעזאַמט : אומפֿאַרזאַמט : ל יאוחר : פּינקטלעך : צו דער רגע : צו דער מינוט : עקזאַקט ; פֿאַר דער צײַט : ז בעפֿאָר דער צײַט : פֿרער אויס : - זערע : פֿאַרטערמיניק : פֿאָרויס : אומצײַטיק : פֿאַרדערצײַטיק, ז פֿאָרצײַטיק : צו פֿרי : פֿאַר אַלע היומס : פֿאַר מתן-תורה : פֿאַר מתן-קלעפּ נ-פּ) : איידער : איי : אַ אָעה פֿאַר ליכטבענטע : אַ שעה פֿאַר שולקלאַפּן.
פֿראַן : טו אָן דעם קאַפּעליוש און זאָג לקה דודי.
שפּר ן לייג ניט אָפּ אויף מאָרע האָס דו קענסט
הײַנט באַזאָרגן : נ-פּ) לייג ניט אָפּ אויף מאָרע וואָס דו קענסט טאָן איבער מאָרגן : האָס דו האָסט הײַנט צו עסן עס מאָרגן, וואָס דו האָסט מאָרגן צו טאָן טו הײַנט : אָפּלייע אין נאָר מט קען : אָפּלייגן איז ניט אָפּגעיאָגט : אָפּגעלייגט אין ניט אָפּגענייגט : אָפּגעלייגט אין אָר געלייגט : קל הקודם נכה : פֿאַרשפּעטיקט אַ אָעה, פֿאַרלוירן אַ יאָר : נש אָחר שהוּא לאַחר זמן : אָבר יומו (זמט) אָטל קראָנו : אַן די צײַט אין פֿאַרבײַ איו מען אָטור פֿון קראָנות : אַו מען קומט ניט צו דער צײַט מוו מען עסן וואָס אי בעריק בלײַבט : ווער עס קומט פֿריִער דער מאָלט פֿריִער : אַן מען קומט (אָך נאָך עליט שפּײַט מען אויס את מען גייט אַהיים : אַ פּאָמר ניצע גיסט זיך אויך אַליין אַריבער.
— . שפּעטיקייט
ס : שפּעטיקייט, שפּעטצײַטיקייט אאַן“וו — אַדי : שפּעטיקונג, פֿאַרווימונג, אָפּלייגונג אאַן“ר : אָפּלייגעניש, פֿאַרשלעפּעניש, פֿאַרציִעניש — יי : (ידחה, הײַקע.
וו : (פֿאַר)שפּעטיקן זיך : זײַן (קומען) ז שפּעט (ניט מ דער צײַט) : עובר קריאת-שמע זײַן : קומען אַ מיטט פֿאַר ליכטבענטע, קומען צו אַשרי (צו עלינו, מם אויסשפּײַען, צו אויסשפּעעניש) : קומען נאָך אַדיר אַדירני : אַרײַנפֿאָרן מיטן דישל (דײַקסל) אין שבת אַרע (מיטן דישל אין לכו נרטה אַרײַן, מיט די האַלאָבליעס אין לקה דודי אַרײַן, מיט די האַלאָבליעס אין מינחה אַרע, מיטן דישל אין דער שיסל לאָקשן) : מאַכן אַ שניט (אַ שטאָך) אין שבת אַרמ.
אויסקלײַבן זיך, אויסשלאָפֿן זיך, אויסקוועטש זיך, אויסקראַצן זיך, אויסמלאָכהנען זיך : נעמען זיך צײַט, ניט אײַלן זיך — 439 : זוימען זיך, זאַמען זיך, וועלן, מעדליעווען,
64
מאריך זע : מאַכן שהיות (הקנות, מחנקות) :
הײַען זיך, קוועטש זיך : קראַצן זיך (רי ער
וואָלט געדאַרפֿט אַליין באַצאָלח : ייִשובן זיך :
ציִען די נאָמה, ציִען די עאָמות : מאַרקירן צײַט,
פֿאַרלירן צײַט, מאַרודיען, באַלאַמוטשען.
האָרטן, האַרן, אויפֿוואַרטן, אונטער-
וואַרטן, אויסהאָרטן, צוּוואַרטן, אָפּוואַרטן,
איבערושרטן : וואַרטן אויף דרראָרץ : וואַרטן
עד נעבור נעם : אויפֿהאַלטן, אויפֿציִען, פֿאַר-
ציִען, פֿאַרשלעפּן : פֿאַרציִען אין דער לאַנגער
גאַנק אַרײַן : לאָזן עס גיין דעררדל , לאָזן
הענגען, לאָזן אויף שפּעטער, לאָון אויף דער
לעצטער מינוט : אָפּלייגן, אָפּפֿירן, אָפּשלעפּן,
אָפּציִען, מדחה זײַן, מאַכן אַ נידחה.
אַדי , אינוו : שפּעט : שפּעטיק : שפּעטצײַטיק : זוימערדיק : ניט-פּינקטלעך : ניט
צו דער צײַט : ז ניט אין צײַט : שפּעטסטנס :
צום שפּעטסטן.
שפּר : בעסער שפּעטער איידער גאָרניט : נ-פּ) „בעסער שפּעטער איידער גאָרניט“
האָט געזאָגט אַ ייִד וואָס האָט פֿאַרשפּעטיקט
צום צוג : פּאָטשעקל פֿוקס, פּוידע פּאָ פֿלינטע
נ-פּ).
זען אויך : אומטעטיקיט 484, געלאַסגקיט 489.
89 . צײַטיקייט
ם ן רעכטצײַטיקײַט, בײַצײַטנסדיקײַט, צײַט מעסיקייט אאַז'ר —אַר : געלעעהייט,
אָקאַזיע, אנס, קאָניונקטור, ז קאָניוקטור :
מטע (דנציקע, גינסטיקע, גאָלדענע) געלעע-
הייט : פֿרײַ פֿעלד : רעכטע (ריכטיקע, געלע-
גענע, פּאַסיקע, צוגעקליבענע, גוט אויסגעקלי
(מזלדיקע) אָעה : די העכסטע צײַט, ווענד-
פּונקט, קערפּונקט, דרייפּונקט, קרעיס : אַת
לעשות, דבר בעתו.
וו : זע (קומען) אין דער ריכטיקער צדט : אויסטצן די געלעעהייט (דעם שס) :
אָנכאַפּן זיך אע דער געלעעהייט : האָבן אַ
געלעגנהייט, צו פּאַס קומען, צו מע (ניץ)
קומען, אונטעררוקן זיך אונטער דער האָט.
אַדי : צײַטיק, צײַטלעך, בדצײַטנסדיק, רעכטצײַטיק, צײַטמעסיק, געלעע.
אינוו, פֿראַן : אַגכֿ : (ב)דרך אַגכֿ : אַגכֿאוּרחא : פֿאַרבײַגייענדיק : מחאָבותן : אַפּ-
עפּל : דאָס דערמאָנט מיך : אַן מיר ריידן שוין
דערפֿון : אַן מיר האַלטן שוין דערבײַ : אַו ס'אין
שוין געקומען צו רייד : אַנטקעגן דעם וואָס איר
זאָגט : פֿאַר איינס : מיט איינס : פֿאַר איין
וועג(ס) : אע איין וועג : פֿאַר אין גאַנג : בדרך
הליכה : אַן דער אָלר נלכט : עט אויסגער
רעכנט : פּונקט צו דער צײַט : ז פּונקט אין
צײַט : פּונקט צו דער מינוט : בכדי דעשה :
איצט אָדער קע מאָל ניט : אין דער רעכטער
צײַט נאָר בײַ צײַטנס : כאַפּ אַרײַן !.
שפּר : שמיד (קלאַפּ) דאָס אײַין קל זמן ס'איי הייס : גיס בוימל אויפֿן לאָמפּ אַזוי לאַנג
ער ברענט נאָך : באַק ווי לאַנג (קל זמן)
דער אויוון באַקט : מען מון די לאָנה מאַדש זײַן
אַזוי לאַנג זי שטייט.
90 . אומצעטיקייט
ס ן פֿאַרשפּעטיקונג, פֿאַרזאַמונג : אומצײַטיקייט : שלעכטע (אומגינציקע, אומגינס-
טיקע, אומפּאַסיקע, שלעכט אויסגערעכנטע)
צײַט : בשע (שלימזלדיקע) שעה.
וו : זח (קומען) צו שפּעט, יאָך אַלעמען אאַז“ר — אַדי : פֿאַרזוימען (פֿאַרזאַמען, פֿאַרזאָ-
מען, פֿאַרשפּעטיקן, פֿאַרשלאָפֿן, פֿאַרפֿעלן,
דורכלאָזן, פֿאַרפּאַסן, פֿאַרנאַכלעסיקן, פֿאַר-
שפּילן) אַ געלעגנהייט (אַ עס) : אַרויסלאָזן פֿון
האַנט : פֿאַרלירן (אַוועקוואַרפֿן) אַ געלעגר
רט : עובר זמן זע, מעבֿיר זמן זײַן, מאַחר זמן
זײַן : קומען נאָך מתדתורה : קומען נאָך אַלע
היומס : * מאַכן אַ קאַנע נאָכן טויט : פֿאַרמאַכן
90—93
די שטאַל נאָך דער גנבה : ווערן קלוג נאָך
אַלעמען.
אַדי , אינוו : אומצײַטיק : גיט-צײַטלעך :נאָך דער צײַט : אומגעלעגן : מאַלאַפּראָפּאָ, צו
שפּעט : נאָך אַלעמען : אַחר-המעשה : פאָסט
פֿאַקטום, אַחרי קכלות הכּל — 43 : נאָך אַלע
מעשיות : נאָכן יאַריד.
זען אויך: ענד 48, אַנאַכראָניזם 72, פֿריִיִקייט 87, שפּעטיקייט 88, אומגוציקייט 410.
אינוו : אַ מאָל : טייל מאָל : ז מאַנר מאָל : צי מאָל : צו ווײַלן נאַר-) : צײַטנרײַן : ווען ניט ווען : פֿאַראַן צײַטן וואָס : י דעקיִדע : אַ מאָל אין אַ נאָווענע : פֿאַר אַ נאָווענע : פֿון מאָל צו מאָל : פֿון צײַט צו צײַט : איין טאָג איבערן אַנדערן : אַ טאָג איבער אַ טאָג : משבת לשבת : מערב שבת לערבֿ שבת : יעדעס יאָר : יערלעך : פֿון איין קסח בין צום אַנדערן : קעם אַחת ביובל : איין מאָל אין אַ יובל : איין מאָל אין אַ שמיטה.
91. אָפֿטקייט
ס : אָפֿטקייט, פֿרעקווענץ, שקיחדיקייט : פֿאַראָפֿטערונג.
וו : פֿאַעפֿטערן.
אַדי ן אָפֿט, זייער אָפֿט, אָפֿטלעך, שקיחדיק, ניט-זעלטן, איבערחורעוודיק, אָעהיק,
שטונדיק, טעגלעך, טאָג-טעגלעך, נעכטלעך,
נאַכט-נעכטלעך, וועכנטלעך, וואָך-רעכנט-
אינוו ן שקיח : אָפֿט מאָל : אָפֿטער : עפֿטער(ס) : אַ מאָל : טייל מאָל : ז מאַנך מאָל :
צו מאָל : צו ווײַלן : אַ קר מאָל : י טשאַסעם :
צײַט : יעדע(ר) רגע : יעדע(ר) סעקונדע : יע-
דער מאָמענט : יעדע(ר) מינוט : יעדע(ר) אָעה :
יעדן טאָג : וואָס גאָט גיט אַ טאָג : יעדע(ר) נאַכט :
יעדע(ר) וואָך : אַלע טאָג : אַלע ווײַלע : אַלע
מאָל : אַלע מאָנטיק און דאָנערשטיק : בײַ גע-
לעגנהייט.
זען אייך : גאָרמע 52, איבערחזרוט 64, לאַנגדויערדיקיט 92. זעלטנקייט
ס : זעלטנקייט, ראַרקייט, ראָרקייט, דטאָפֿטקייט.
אַדי : זעלטן (וועד : ראַר, ראָר : ניט אָפֿט.
ען אויך: קורצדויערדיקייט 74.
93 . שינוי
ס : איבעראַנדערשונג, איבערגעשטאַלטונג, אי בערפֿורעמונג אאַו“ר: איבערבײַט, איבערדריי, איבערבוי אאַזיוו — יי : בײַט, שינוי, שינוי ניכר, ז ענדערונג, דיווערסיע, ווענד(ונאָ, (אָפּ)נייג, אָפּווײַכ(ונט, אַבעראַציע, אינפֿלעקסיע, איבערבראָך, אײַנבראָך, ז ברוך, איבערגאַנג, וואַריאַציע, מאָדיפֿיקאַציע, מאָדולאַציע, טראַנספֿיגוראַציע, טראַנססובסטאַנציאַציע, מעטאַסטאַז(יס) , גילגול-נאָמות, מעטעמפּסיכאָן : מעטאַסאָמאַטיום, מעטאַבאָל, מעטאַבאָליזם, קאַטאַבאָליזם : כעמישער פּראָצעס, כעמיע, כימיע, אַלכעמיע, אַלכימיע.
איבערקערעניש, רעוואָלוציע, מהקכה, השאַנות, קאָנרערסיע, אַסימילאַציע, מעטאַמאָרפֿאָז, גילגול, איבערקער, פֿאַרקער, פֿאַרראַרפֿונג, פֿאַרוואַנדלונג, ז אומוואַנדלונג, טראַנספֿאָרמאַציע, טראַנספֿאָרמיזם : איבערגעבוירונג, איבערגעבורט, רעגענעראַציע : רעאָרגאַניזאַציע, רעפֿאָרם, רעפֿאָרמאַציע, רעקאָנסטרוקציע.
וו : מאַכן אַן איבערבײַט, אַ שינוי אאַז“וו — - : בײַטן, איבערבײַטן, אומבײַטן, אַנדערע, איבעראַנדערש, אומאַנדערש, ז ענדערן, אומענדערן, ז איבערענדערן, ז פֿאַרענדערן, אומוואַנדלען, פֿאַרוואַנדלען, משנה זײַן, טויש
66
ניי) : אומווענדן, געבן אַ ווענדונג צו, אָפּווײַכן פֿון : איבערקערן, אומקערן, איבערדרייען, אומדרייען, אומוואַרפֿן, מהפּך זײַן : איבעררײַסן (ז (איבער)ברעכן) מיט דער פֿאַרגאַנגענהייט : מאַכן אַ רעוואָלוציע, רעראָלוציאָנ(יז)ירן, מאַכן אַן איבערקערעניש, איבערקערן, אומקערן : איבערמיע (איבערבלעטערן) אַ נײַ בלאַט : בײַטן דאָס געשטאַלט (די פֿאָרעם) פֿון, פֿאַרוואַרפֿן אין, איבערמאַכן, איבעראַרבעטן, אומאַרבעטן, אומגעשאַלט(ישן, איבער(גע)שטאַלטיקן, מעטאַמאָרפֿאָזירן, איבערפֿורעמען, איבערפֿאָרמירן, רעפֿאָרמירן, טראַנספֿאָרמירן, איבערמאָדעלירן, רעמאָדעלירן, איבערגעבערן, רעגענערירן, מאָדולירן, מאָדיפֿיצירן, וואַריִיִרן, איבערפֿאַסאָנירן, טראַנספֿיגורירן, איבערבויען, אומבויען, רעקאָנסטרויִרן, איבערקאָנסטרויִרן, איבערגיסן, איבערשמעלצן, רעאָרשניזירן, אי בערפּלאַנירן, איבעראָרדעוען, איבערשיכטן, איבערגרופּירן.
ווערן אַנדערש, איבעראַנדערע זיך, בײַטן זיך, טוישן זיך נדיאַל) : ז ענדערן זיך, איבערקערן זיך, איבערדרייען זיך, איבערוואַרפֿן זיך, איבערקוליען זיך, איבערקניידלען זיך — 13- : נעמען אַ ווענדונג : אָננעמען די פֿאָרעם (דאָס געשטאַלט, די נאַטור, דעם כאַראַקטער) פֿון, אַסימילירן זיך, נהפּך ווערן, אָננעמען אַ נײַ געשטאַלט, בײַטן זיך מיט די ראָלעס : איבערגעבוירן ווערן: פֿאַרוושדלט ווערן אין, מגולגל ווערן אע, פֿאַרוואָרפֿן ווערן אין, פֿאַרקערט ווערן אין, אויפֿלייזן זיך אין, אַנטוויקלען זיך אין.
אַדי : איבערגעאַרבעט, איבערגעביטן, אי בערגעקערט אאַז'ר
אינוו, פֿראַן : ע- באַקומט זיך אַ : מה נ-סנה ? : מה יום מיומים?.
זען אויך : אַנדערשקייט 12, פֿאַרבײַט 95, חילוף א, בפּטערדיקיט 97.
94. אומקער
ם : אומקער, ווידערקער, צוריקקער, איבערדריי, אומדריי, צוריקדריי, אומרענד, צו-
ריקרענד : ווידערקום, צוריקקום, צוריקפֿאַל ,
רעצידיוו : אינרערסיע, רעטראָספּעקציע, רע-
אַקציע, רעגרעסיע : רעצידיריזם, אַטאַוויום :
דרייפּונקט, קערפּונקט, ווענדפּונקט : ווידער-
אויפֿבוי, צוריקאויפֿבוי, רעסטאַווראַציע
וו : אומקערן זיך, ווידערקערן זיך, צוריקקערן זיך : אומדרייען, צוריקדרייען, אומ-
ווענדן, צוריקווענדן, ווידערקומען, צוריק-
קומען : ווידער געשען, ווידער טרעפֿן זיך,
ווידער פּאַסירן, ווידער פֿאָרקומען : צוריק-
פֿאַלן.
אַדי ן רעטראָגרעסיוו, אַטאַריסטיש, רעצידיוויסטיש.
אינר ן ווידער : צוריק : ק(שריק.
זע אויך : איבערחורוט 64, איבערטראָג 172, רעטעסיע 182, בשײַט 4, אָפּגעבוט 480.
95. פאַרבײַט
ס ן פֿאַרבעטונג, (שטעלחפֿאַרטרעטונג אאַז'ר — יי : אומבײַט, אָפּבײַט, איבערבײַט, פֿאַר-
בײַט, סובסטיטוציע, אויסוועג : מישמור, שיכט,
שיפֿט נאַ-) : סובסטיטוט, סוראָגאַט, עקריוואַ-
לענט, ערוגץ : כּאָרה-האָן, כּפּרה-הון (-הינדל),
אָעיר לעזאָזל, אָעיר המשתלח : נִימקום,
ממלדאָקום, ממלא-מקומו, פֿאַרטרעטער,
שטעל-פֿאַרטרעטער, זאַם נ-אָק — 4-0 .
וו ן זע אַ סובסטיטוט פֿאַר, זײַן אַ קימקום פֿאַר, זײַן אַ בּאָרה פֿאַר אאַז“ר — - : ממלא
אָקום זע : אויספֿילן (פֿאַרנעמען) דעם פּלאַץ
פֿע, אַרײַעיין אע די שיך פֿע: פֿאַרטרעטן, פֿאַר-
בײַטן, איבערבײַטן, אָפּבײַטן, ז אָפּרעקסלען,
איבעררעקסלען, בײַטן הענט, מאַכן פּלאַץ
פֿאַר, ז געבן פּלאַץ צו, מאַכן אַ וועג פֿאַר.
93—98
אינוו : קימקום : (אַטשטאָט : שטאָטס ניאַק : אויפֿן אָרט פֿון : קווי פּראָ קוואָ.
שפר : וווּ מען דאַרף (האָבף זאַלץ טויג ניט קיין צוקער : וווּ מען דאַרף (האָבף צוקער
טויג ניט קיין זאַלץ : דער מענטש זינדיקט און
דער האָן אין די כּאָרה : קהל קריגט זיך און
דעם שמט שמײַסט מען : אַלע גלידער ווילן
ריידן און די צונג (אַלייף שטעלט מען אַרויס.
זען אויך : חילוף 96, פֿאַרטרעטער 0—.
96 . חילוף
ם : בײַטונג, אויסבײַטונג, אאַז“וו — יי : בײַט, חילוף, סטעכע, שטעכ(ע) , טשעכען האָ-
קוס-פּאָקוס : איבערבײַט, אומבײַט, אויסבײַט,
פֿאַרבעט, אָפּבײַט : נדיאַל) טויש, אויסטויש
אאַז“וו.
וו ן מאַכן אַ חילוף (אַ בײַט אאַז“וו) — - : געבן און נעמען : אָפּגעבן אין חילוף : בײַטן,
חילופֿן, ז וועקסלען, סטעכעווען, שטעכעווען,
טשעכעווען, מינצערען : קאַסירן נאַ טשעק) ,
קעשן נאַ-) : איבערבײַטן, אומבײַטן, אויס-
בײַטן, אויסבײַטשלען נ-פּ) , אויסשטעכעווען :
פֿאַרבײַטן (די יוצרות) : אָפּבײַטן, צעבײַטן,
צעמינצעווען : נדיאַל) טויש, אומטוישן, פֿאַר-
מאַכן אַ חילוף אַנסיכה אויף אַהללה :
ביִטן געלט אויף געלט : נאויסבײַטן שלעכטס
אויף שלעכטס, שלעכטס אויף ערגערס) אויס-
בײַטן אַ שוך אויף אַ לאַפּטשע, שילע נאַ שריי
קע, אַ הוסט אויף קדחת, דובינו נאַ לוטשינו,
שופֿרות אויף קאַנעביינדלעך, אַ פֿאַראַיאָריקן
לוּח אויף אַן אָפּגעשמיסענער הושענא, פֿאַלשע
סיעאַציעס אויף געננפֿעטע פֿערד, אַ נאַר אויף
אַ נאַר (און צוצאָלן אַ גילדערן רענדל) , אַ
קרענק אויף אַ הוסט נקערענסקי-רובל אויף
אָסט-רובל) , קרענק אויף אָרות נקערענסקי-
רובל אויף צאַרישן רובל) , מחאָבה בעצה
נדומע-רובל אויף סאָוועטיש רובל).
שפר : אַ חילוף אין אַ חלף : ווער עס האָט ליב זיך צו ביִטן איז ניט קיין ערלעכער
מאַן.
זען אויך : פֿאַרבעט 95, רעטריבוציע 451, האַנדל 484.
97 . בעטעוודיקייט
ם : בײַטעוודיקייט, אומפּערמאַנענטקיט, אומסטאַבילקייט אאַז“וו —אַדי ; פֿלאַטערקאָפּ,
פֿליאַדער, שמעטערלינג, פֿלאַטערל , מאַמע-
לעאָן, ז קאַמיליאָן, קאַליידאָסקאָפּ, קרעק-
זילבער, מזל, נלגל החוזר.
וו : זײַן ניט-סטאַביל, ניט-פּערמאַנענט אאַז“ר — אַדי : בײַטן זיך, ז ענדערן זיך : שווימען
מיטן שטראָם : באַוועגן זיך, ציטערן, פֿלאַטערן,
וויגן זיך, שאָקלען זיך, וואַקלען זיך אאַז“ר
— בּ-2 : פֿאַרגיין, פֿאַרפֿאַלבן, פֿאַרוויאַנען,
פֿאַרוויאַלען, פֿאַרוועלקן אאַז“וו — 74 .
אַדי : בײַטעוודיק, ז פֿאַרענדערלעך, אומשטעטיק, ניט-סטאַביל — 98 : ניט-גע-
שטעלט, ניט-געזעצט — 388 : ספּאַומאָדיש,
פֿליאַדערדיק, ז פֿלאַטערהאַפֿט, אומרויִק: רי-
רערדיק, באַוועגלעך, וואַקלדיק אאַז“וו— בּ-2 :
שטאַרביק, פֿאַרגייִק, אומפּערמאַנענט אש“ר
— 74 .
זען אויך : קורצוויערדיקיט 74, שטי 95, וויברירש מ. אומהאַפֿטיקיט פא, אומבאַשלאָסנקייט 8—, קאַפּריזנעקייט 889.
98 . אומבעטעוודיקייט
ס : אומבײַטערדיקייט, ז אומפֿאַרענדערלעכקייט, (בששטענדיקייט, סטאַבילקייט
אאַויוו — אַדי : סטאַטוס קראָ (אַנטע) : שטאַר-
קייט, פֿעסטקייט, האַפֿט, באַשטאַנד, קיום
— 2-8 : דעמב, אײַזן, שטאָל, פֿונדאַמענט :
סטאַביליואַציע, פֿיקסאַציע.
וו : זײַן אומבײַטעוודיק (ז אומפֿאַרענדערלעך, באַשטענדיק, סטאַביל אאַז“וו) — אַדי : מאַכן
אומבײַטעוודיק, סטאַביליזירן, פֿיקסירן.
8
אַדי : אומבײַטעוודיק, ז אומפֿאַרענדערלעך, שטעטיק, סטאַביל , סטאַביליזירט, פֿיקסירט, געשטעלט, געזעצט, דויער(ער)דיק, דויערהאַפֿטיק, פּערמאַנענט, אָנהאַלטערדיק, אויסהאַלטעוודיק, האַפֿטיק, פֿעסט, פֿעסטשטייענדיק, שטאַרק, שטאַנדהאַפֿטיק, פֿאַראַנקערט, אײַנגעוואָרצלט — 208 : אומבאַוועגלעך, אומאויפֿהערעוודיק, אומאויפֿהערלעך, אָנאוּיפֿהער(ד)יק, באַשטיייִק, אומפֿאַרגיייִק, אומפֿאַרגענגלעך, אומאויסלעשלעך, אומצעלאָזלעך, ז אומאויפֿלייזלעך, אומפֿאַרפֿאַלבלער, אומפֿאַרוועלקלעך, אומצעשטערלעך, אומשטאַרביק, אומשטאַרבלעך, ז אומשטערבלעך אאַז“וו — 73 .
זען אוּיך : לאַמדויערדיקיט בּז, האַפֿטיקייט מ, באַשלאָסנקייט זע.
99. געשעעניש, צופֿאַל
ס : עווענטואַליטעט : גאַנג (לויף) פֿון געשעעניש : זאַכלויף, פֿאַקט, ז טאַטזאַך, געגעבענע דאַטן (פֿאַקטן) : טועכץ : דערשײַנונג, בשעגעניש, פֿאַרלויפֿעניש, געשעעניש, פֿאָרקומענש, צוקומעניש : טרעפֿעניש, באַטראַפּלעניש נ-פּ) : אַפֿערע, אַוואַנטורע, וואַנטורע, ווענטורע, איבערלעבונג, איבערלעבעניש, דערלעבעניש : אויסגאַנג : קדרה : מעשה : מעשה שאָיה, אָמתע מעשה שאָיה נ-פּ) : אַקציע, אַקציע-מעשׁה, פּאַסירונג, עפּיזאָד, אינצידענט, סצענע : ז דערפֿאַרונג : סיבה, פֿאַל , ז פֿאָרפֿאַל , צווישנפֿאַל , צופֿאַל , צופֿעליקייט, טראַף, סלוטשײַ, עקסידענט ואַמ) , מיקרה, פֿענאָמען : אומשטאַנד : ווענדונג פֿון אַ געשעעניש.
וו : האָבן אַן איבערלעבעניש, ז אַ דערפֿאַרונג אאַז“ר — - : דורכמאַכן, איבערלעבן, דורכלעבן: געשען, פּאַסירן: טרעפֿן, באַטראַפּלען נ-פּ) : נאַראָרען, געבן, אויסגעבן זיך, מאַכן זיך, פֿאָרקומען, פֿירקומען, קומען, אָנקומען, צו טייל קומען, צו האַנט קומען, צו
האַנען קומען, קומען צו דער האַנט, קאַפּוי(ע)ר קומען, באַטאָגן : אויסלאָזן זיך, אויסדרייען זיך, מקיים ווערן, אויסקומען, צוגיין, ז פֿאָרגיין, פֿירגיין, אויסגיין, פֿאַלן אויפֿן גורל פֿון, געפֿאַלן, חל זע, באַפֿאַלן, ז פֿאָרפֿאַלן, אויספֿאַלן, אַראָפּפֿאַלן (פֿון הימל) , פֿאַרלויפֿן, באַגעגענען, אָנשלאָגן זיך אין, אָנשטויסן זיך אין, טאָן זיך, אָפּטאָן זיך , אָפּשפּילן זיך.
אינוו : קך הרה : מעשה שאָיה קך אָיה : בדידי הווה עובדא : אַל-אָי סיבה: אַל-קי מיקרה, אַל-אָי טראַף : ווי עס טרעפֿט : ווי עס פּאַסירט אאַז“ר : כּהוויה : דאָרים כּהווסתם.
פֿראַן : עס קען געבן (ע- קען צופֿאַלן) די שוואַרצע בראַנד.
שפּר : עס זאָל זיך ניט טרעפֿן וואָס עס קען זיך טרעפֿן : עס זאָל אַזוי ניט טרעפֿן ווי עס טרעפֿט זיך : ווי עס מאַכט זיך אין עט (איז רעכט) : אַחר-המעשה העלפֿט קיין חרטה ניט : אַחר-המעשה אין יעדערער אַ אָכם : אַין משיבין לאַחר המעשה : אויף אַ מעשה פֿרעגט מען קיין קשיה ניט : אַ עטער פֿאַל קומט במילא.
זען שיך : באַשערטקייט —1.
—1 . באַשערטקייט
ם : באַשערטקייט, באַווערטקיט, אומפֿאַרמײַדלעכקייט אאַז“וו — אַדי : באַשערונג, באַווערונג : מזל , גורל , דאָליע, מערכה, שיקזאַל , חלק, טייל , גנר, גנרה, גאָטזאַך, הימלזאַך, גאָטס ווילן, השנחה, השנחה פּרטית, השנחה בּללית : באַשטימונג, פּרעדעסטינאַציע, קיסמעט, דאָס רעדל , נלגל-החוזר : פֿאַטאַליטעט, פֿאַטאַליזם, פֿאַטאַליסט : קומעדיקע געשעער, קומעדיקייט, ערידות, צוקונפֿט — זז : עווענטואַליטעט : וואָס עס דאַרף (מוז) קומען : וואָס ס'אין אָנגעגרייט (אָנגעשריבן) : וואָס דער שיקואַל האָט גרייט — אַר : לאָתיד לבוא, עולםהבאָ: יומזדין.
וו : קומען, אָנקומען, אויספֿאַלן, באַשערט
100—101
זײַן, באַווערט זע — אַדי : דערנעענטערן 'זיך, פֿאָרשטיין, (יגור זײַן, הענגען איבערן קאָפּ : באַשערן, באַרערן.
אַדי ן באַשערט, באַווערט, באַשטימט, אָנגעצייכנט (מן השמים) , אָנגעשריבן, פּרעדעסטינירט, פֿאַרחתמעט : אָנגעגרייט, אומאויסמײַדלעך, אומפֿאַרמײַדלעך, אומאָפּווענדלער, אומקאָנטראָלירלעך, נִיגור : פֿאַטאַל , בלינד : פֿאָרשטיייִק, נאָענט.
פֿראַן : אַיוי מיי זײַן : אַזוי אין אָנגעשריבן : אַזוי אין אָנגעצייכנט אאַן“וו : אַזוי אין אין די קאָרטן : מען קען ניט העלפֿן נאַ-) : עס אין ניט צו אַנטלויפֿן פֿון : עס אין ניט אויסצומײַדן : עס אין ניט אָפּצוווענדן : עס אין ניט צו קאָנטראָלירן : עס אין ניטאָ קיין הילף צו : ס'אין קתוב ואָתום : זײַן גורל אין פֿאַרחתמעט : מען קען די הענט ניט אונטערלייגן — 420 .
שפּר ן דאָס רעדל דרייט זיך : עס אין אַ נלגל החוזר : לאַוו אָל אָדם זוכה : מיט אַ לייטער אויפֿן הימל קען זיך קיינער ניט באַוואָרענען : אַ מענטש ווערט מיט קיין ואַק ניט געבוירן : וועמען צו ברויט, וועמען צו טויט : פֿאַר וועמען אַ ברויט, פֿאַר וועמען אַ טויט : מען אין טאַקע ניט ווערט, אָבער ס'אין אַזוי באַשערט : גאָט באַשערט דעם טרינקער זײַן ווײַן, דעם שפּינער זײַן פֿלאַקס און דעם (גיד אַ ברית אום נוםקיפּור : וואָס גאָט טוט באַשערן קען קיע מענטש ניט פֿאַרמערן : וואָס (עס איו) באַשערט דאָס (איז) באַווערט : וואָס פֿון גאָט באַשערט (איז) פֿון לײַטן ניט פֿאַרווערט : וואָס עס אין באַשערט אין באַגאָלט נ--) : אַן ס'אין באַשערט אין קיין אָכמות ניטאָ : אַן ס'אין באַשערט שיקט ער באָדײַ צו מיטן ווינט : אַן ס'אין באַשערט קלעפּט זיך : אַן ס'אין באַשערט (אַ אָרה) קומט עס אַליין אין שטוב אַרײַן : אַן ס'אין באַשערט דאָס גרויסע גערינס קומט עס אין שטוב אַריִן : אַן ס'אין באַשערט איינעם דערטרונקען צו ווערן ווערט ער דערטרונקען אין אַ לעפֿל וואַסער : אַן ס'אין איינעם באַשערט דערטרונ-
קע צו ווערן ווערט ער ניט געהרגעט : אַן גאָט וויל מאַכט קמץ נִית באַ : אַן סע גייט ניט מאַכט קמץ נִית מע : אַן אלסהו הנביא אין דער נִעל-ענלה פֿאָרט מען גוט (גיך) : אָן מזל זאָל מען גאָרניט געבוירן ווערן אויף דער וועלט : אָן מזל וואָס טויג מיר יאָרן? : דאָס מול לאָזט ניט לאַנג מיט זיך שפּילן : ווען דאָס מזל זעצט אים אויף אַ שטול זעצן אים מענטע נאָך העכער : ווויל אין דעם וואָס זײַן גליק זוכט אים און ניט ער זײַן גליק : וואָס מצט מול אָן ברכה? 495 , 496 .
זען אויך : קומעדיקייט זז, מיגלעכקייט 820, אומווילי קייט 886, אַזאַרטשפּיל 517, אײַנשטעלערישקייט סא.
101. סיבה
ס ן סיבהדיקייט, סיבותדיקייט, ז אורזאַכלעכ-
קייט, קויזואַליטעט : ז פֿאַראורואַכונג : טעלעאָלאָדע.
סיבה, ז אורזאַך, גרם, גורם, פֿאַקטאָר, ז פֿאַראורזאַכער, פֿאָטער, מוטער : גרונטסיבה, ערשטע סיבה, סיבה ראשונה : נאָענטע (ווײַטע) סיבה : די סיבה פֿון אַלע סיבות : השאַלשלות הסיבות : קייט (פֿון) סיבות, סיבותקייט : דער פֿאַרוואָס, דער פֿאַרוואָס און פֿאַרווען, ז דער וואַרום, דער פֿונראַנען.
אָנהייב, אָנפֿאַנג, ז אורשפּרונג — 41 : שורש, וואָרצל , ז קאָרען : (זע, שטאַם : קנאָספּ : זוימען, נרע, קערנדל : איי : עמבריאָן : עלעמענט : קעמערל, ז צעל : שליסל : אָער, קוואַל , ז קרעל : שיסל : האַנט : ברונעם, פֿאָנטאַן, רעזערווואַר.
השאָעה, אײַנפֿלוס, ווירקונג : אָנשטויס, מאָטיוו, באַוועגער, ז באַמעגגרונד — 394 : טרײַבפֿעדער, ספּרונזשינע, ז פּרוזשינע : ווענדפּונקט, קערפּונקט, שווערפּונקט, שטיצפּונקט. וו ן זײַן די סיבה פֿון, זײַן דער וואָרצל פֿון, זײַן
דער אָקור פֿון אאַז“וו —- : שולדיק זײַן אין, פֿאַראַנטוואָרטלעך זײַן פֿאַר, טראָע די אַחריות
פֿאַר, האָבן אַ האַנט (אַ פֿינגער) אע, פֿאַרזייען די זוימען פֿון, גורם זײַן, פּועל יוצא זײַן, ברענגען צו, ז באַאורואַכן, ז פֿאַראורזאַכן, מאַכן אַז, באַוועגן, לאָזן (ברענגען) אין באַוועגונג, צושטײַער געבן צו, זײַן אַ שותף צו.
אדי ן סיבהדיק, סיבותדיק, קויזאַל, ז אורזאַכלעך.
זע אויך : אָנהייב 41, שאַפֿונג —1, שטאַם זט, מאָטיוו 892, פֿאַרמיטלוע 402, באַגער וא.
102. רעזולטאַט
ס : אַרויסקומונג, אַרויסוויקלונג, אַרויסשפּראָצונג אאַז“וו : אַרויסקום, אַרויסוווקס, אַרויסשפּראָץ אאַז“וו — יי : רעזולטאַט, פּעולה, פּועליוצא, ז דערפֿאָלג, ווירקונג, עפֿעקט, קאָנסעקווענץ, אָולדה : קוף, קוף דבר — 43 : שפּיץ, אַכלית : דער היוצא לנו, דער היוצא (עט) מדברינו (מנה) : דעריראַציע : ירושה, טעלעגאָניע : אָפּשטאַמלער, אָפּשטאַמלינג — 238.
אַרבעט, פֿרוכט, שניט, פּלאָד, פּליד : באַשף, שאַפֿונג, יאָירה, פּראָדוקציע, אויסאַרבעטונג, קרעאַציע : ווערק, אויפֿטו, דערגרייכונג : קנין — 13 1 : פּראָדוקט, מלאָכה, מאַמעריִ, געאַרבעטס, מעשה סדי, פֿאַבריקאַט, האַלב-פֿאַבריקאַט.
וו ן האָבן זײַן אָפּשטאַם פֿון, שטאַמען פֿון, אָפּשטאַמען פֿון, אַרויסשטאַמען פֿון : אָפּהענגען פֿון, באַווירקט זײַן פֿון, באַדינגט זײַן פֿון : זײַן דער רעזולטאַט פֿון, זײַן דער אַרויסקום פֿון, זײַן דער פּועל-יוצא פֿון — ס : רעוולטירן פֿון, קומען פֿון, אַרויסקומען פֿון, באַקומען זיך פֿון, אויפֿקומען פֿון, ווערן פֿון, ז אַנטשטיין פֿון, אַרויסגיין פֿון, אַרויסשפּרינגען פֿון, אויספּיקן זיך פֿון, אויסוויקלען זיך פֿון, אַרויסוויקלען זיך פֿון, אַנטוויקלען זיך פֿון, אויסשיילן זיך פֿון, אַרויסשיילן זיך פֿון, אַרויסשפּראָצן פֿון, אַרויסבליִען פֿון, ניצמח ווערן פֿון, אַרויס-
אקסן פֿע, אַרויסקוועלן פֿון, אַרויסשטראָמען
פֿון, אַרויספֿליסן פֿון, אַרויספֿלייצן פֿון, קומען
בירוּשה פֿון : ברענגען רעזולטאַטן : שנײַדן די
פֿרוכט, שנײַדן וואָס מען האָט פֿאַרזייט : אָנ-
שלאָגן.
אַדי ן פעולהדיק, פּועל-יוצאדיק, אַכליתדיק, עפֿעקטיוו, ווירקעוודיק, רעזולטאַטיוו.
אינוו : (ימצא : הייסט ע- : אַל- ן : בקן : ז אַלזאָ : אין רעוולטאַט פֿון : אין קאָנסעק-
ווענע פֿון : ז פֿאָלגלעך : אַווי אַן : געוויינ(ט)-
לעך : נאַטירלעך : במילא : (ז זעלבסט)פֿאַר
שטענדלעך : פֿאַרשטייט זיך אַן : מובן מאַליו :
אָטור נו !.
פֿראַן ן מיצווה שהזמן גרמא.
זען אויך : ענד 48, שאַפֿוט או , אָפּשטאַמלער 288.
103. אַטריבוציע
ס ן צושרײַבונג, צורעכענונג, אָנהענגונג אאַו“ר — יי : אַטריבוציע, אַטריבוט.
וו ן מאַכן שולדיק פֿאַר, מאַכן פֿאַראַנטוואָרטלעך פֿאַר, צושרײַבן צו, צורעכענען צו,
אָנהענגען אין (ז אָן), האָבן צו פֿאַרדאַנקען
(פֿאַח : באַגרינדן, באַצייכענען, אַרויסרוקן,
אָנגעבן די סיבה פֿון : אָנווײַזן אויף דער סיבה
פֿון : זאָגן ווי אַזוי עס קומט : אויסגעפֿינען די
סיבה פֿון : זען פֿון וואַנען די פֿיס וואַקסן : גע-
פינען דעם אָמתן שולדיקן פֿון : ענטפֿערן פֿאַר,
אָפּגעבן דין ואָשבון פֿאַר, לײַדן (טראָגן) די
קאָנסעקווענצן פֿון.
אינוו ן פֿאַר וואָס : פֿאַר וואָס און פֿאַר ווען : מפּני מה : ווי אַווי : ווי אין עס : וואָס עפּעס
(אין מיטן דרינען) ? : פֿאַר וואָס עפּעס ? : ווי אַזוי
קומט עס? : ז וואַרום? : (ה)למאַי? : היות : הנם :
אַזוי ווי : ווײַל(ע) : באַווײַל : מחמת : דערפֿאַר
וואָס : צוליב דעם וואָס : אַ דאַנק (דעם וואָס) :
צו דאַנקען (און לויבן) : צו פֿאַרדאַנקען :
אַאשר : אַאשר בען : וואָרעם : וואָרן : דער-
איבער דעם : פֿאַר דאָס : צוליב דעם : שקאָש : ד(ע)רום : דאָרעם : ז דאַדורך : דערמער : דערימעך : דרומעך : בזכות נה.
פֿראַן : דאָ מין עפּעס שטעקן : אָט דאָ (דאָס) אין די אָרה : אָט פֿון וואַנען עס שטינקט דער העכט : דאָ ליגט דער הונט באַגראָבן : על אַלה אַ;י בוקיה : דערויף קלאָגט דער מקונן (דער (ביא, נ-פּ) דער ממקומך) : פֿאַר וואָס ? פֿאַר שבת נ--) .
שפּר : יעדער וואָרעם האָט אַ דאָרעם : אַי מען האַקט האָלץ פֿאַלן שפּענער : אַי מען קלינגט אין אָגא : אַן די קו עסט קלײַען, שאָקלט זיך דער בוידעם : אַן מען זייט אינדיקעס וואַקסן נאַראָנים : קיינער קען קיין הינדל ניט שעכטן אַן ס'זאָל ניט גיין קיין בלוט : עס פֿאַלט ניט דער שפּאָן ביז ס'אין עפּעס דעראָן : עס פֿאַלט ניט די שפּין בין עס ליגט ניט עפּעס דערין : אַלע קוימענס שמעקן מיט רויך.
זען אוּיך סיבה 101.
קראַפֿט
ם : קראַפֿט, כּוח : טרײַבקראַפֿט, הייבקראַפֿט : צוציקראַפֿט , צוציִונדקראַפֿט, כּוחזמושך, גראַוויטיר-קראַפֿט : פֿונצענטער-קראַפֿט, פֿונצענטרישע קראַפֿט, צענטריפֿושלע קראַפֿט : צומצענטרישע (צוצענטרשע) קראַפֿט, צענטריפּעטאַלע קראַפֿט : באַרערבּוח, טרײַבכּוח אאַז“וו : שלאָגקראַפֿט, שלאָדבּוח, אימפּולס: פּאַראַלעלאָגראַם פֿון קרעפֿטן: קראַפֿטמאָמענטן : קדמון-קראַפֿט , ז אורקראַפֿט, נאַטורקראַפֿט : סטיכישע (עלעמענטאַרע) קראַפֿט : יוגנטקראַפֿט, מענערקראַפֿט, כּוח אַברא : לעבנסקראַפֿט, לעבעדיקע קראַפֿט, וויטאַלע קראַפֿט : יוערכוח, מענערכוח אאַז“וו : וויטאַליטעט, וויטאַליום, חיות, חיות, כּוח הדם, כּוח הנפֿש — 419 : רעכטע האַנט, רעכטער (אויסגעשטרעקטער) אָרעם : נערוונקראַפֿט : אַרבעטקראַפֿט, פּראָדוציר-קראַפֿט אאַז'מ : וואַסערקראַפֿט , עלעקטרשע קראַפֿט,
עלעקטראָמאָטאָרשע קראַפֿט אאַז'וו : אַר בעט-כוח, פּראָדוציר-כוח אאַז“וו : פּאָטענץ , פּאָטענצשליטעט : יכולת, פֿעיִקייט, מיגלעכקייט : נִעליכולת, מַרכולת : ענערדע — 433 : פֿיזשע (דינאַמישע, פּאָטענציעלע, בפּועלדיקע, קינעטישע, שטראַליקע אאַז“וו) ענערגיע : מעכאָיק, סטאַטיק, דינאַמיק, קינעטיק.
גפֿיויש פֿיזיק, אָכמתזאָבע : עקספּערי מענטאַלע פֿיזיק, אַסטראָפֿיזיק, אַגראָפֿיזיק אאַז“וו : פֿיזיקער.
אַטאָם , יאָן, עלעקטראָן, פּראָטאָן, ני טראָן : פּאָזיטיווער עלעקטראָן, פּאָזיטראָן : אַלפֿאַ-טיילעכל , קערן, יאָדער, נוקלעוס : אַטאָמראָג, אַטאָם-געריכט, אַטאָמישער נומער, אַטאָמישער געבײַ (געבוי) : יאָניזאַציע : ראַדיאָאַקטיווקייט, ראַדיאָ-אַקטיוויטעט : נאַטירלעכע (קינסטלעכע) ראַדיאָשקטיוויטעט : אַטאָםלערע : אַטאָמאָלאָגיע : אַטאָם-טעאָריע, אַטאָםהיפּאָטעז : אַטאָמישע (אַטאָמיסטישע) טעאָריע : ראַדיקאַל , איזאָטאָפּ, מאָלעקול : קריסטאַל . קרישטאָל .
נעלעקטריע) עלעקטריע : עלעקטריצי טעט : פּאָזיטיווע (נעשטיווע) עלעקטריע : עלעקטראָפּאָזיטיוו, עלעקטראָנעגאַטיר : עלעקטריזירונג, עלעקטריזאַציע : עלעקטרי פֿיקאַציע, ז עלעקטראָפֿיקאַציע : דורכפֿירער, קאָנדוקטאָר : ניט-דורכפֿירער, איזאָלאַטאָר : דיעלעקטריק : עלעקטרישע שפּאַנונג : אָנלאָדוע, אויסלאָדווג : שלוואַנישער עלעמענט, גאַלרשישע קייט : עלעקטרישער שטראָם, ז עלעקטרישער טאָק : גלײַכשטראָם, דירעקטער (שלוואַנשער) שטראָם, די-סי נאַ-) : בך טעוודיקער (ז פֿאַרענדערלעכער) שטראָם, אומדירעקטער (פֿאַראַדישער) שטראָם, אַנאָדך שטראָם , בײַטשטראָם, ז וועקסלשטראָם, אידי נ—) : עלעקטראָד, שאָד, קאַטאָד : עלעקטרישע באַטעריע (ז באַטאַריי(ע)), שאָדדבאַר טעריע, אַקומולאַטאָר : שטענדיקער , בײַטער דיקער (ז פֿאַרענדערלעכער) ווידעדעטשד :
(עלעקטראָדורכפֿירלעכקייט, אינדוקטאַנץ, אינדוקטיוויטעט, אינדוקציע : צרשנשאַנדיקע (קעגנזײַטיקע) אינדוקציע, אַליין- (ז זעלבסט-) אינדוקציע : אינדוקטיווע בינדונג : פֿונקאָפּשטאַנד : עלעקטרישע וויברירונגען : עלעקטראָמאַעעטישע (הערצישע) כוואַליעס : קורצשלוס, שאָרט סוירקיט נאַמ) .
נעלעקטרישע מכשירים) אינדוקטיר- (אינדוציר-)אַפּאַראַט, אינדוקטאָר : שפּול פֿון אַליין-אינדוקציע : אָפּהאַלטשפּול : טראַנספֿאָרמאַטאָר, איבערפֿורעמער, טראַנספֿאָרמירער : קאָנדענסאַטאָר, קאָנדענסירער, קאָנדענסער נאַ-) : ליידענער פֿלאַש : עלעקטרישער אויסגלײַכער, אָסצילאַטאָר : דעטעקטאָר : עלעקטריזיר-מאַשין : עלעקטרישער בויגן : עלעקטראָמעטער, גאַלוואַנאָמעטער, פּאָטענציאָמעטער, וואָלטמעטער, וואַטמעטער, אַמפּערמעטער, אָממעטער אאַז“וו.
מאַגנעטיזם, דיאַמאַגנעטיזם, פּאַראַמד נעטיזם, ערד-מאַעעטיזם : ערדישער, אינדוקטירטער (אינדוצירטער) מאַגנעטיזם : עלעקטראָמאַרעטיום, מאַגנעטאָ-עלעקטריציטעט : מאַעעטיש פֿעלד : משעטיק.
נמאַעעטישע מכשירים) מאַעעט, מאַטעס : נאַטור-מאַגנעט, פֿעלדמאַגנעט, דיִאַמאַגנעט, פּיראָמאַגנעט, עלעקטראָמאַעעט : מאַגנעטישע נאָדל , נייגנאָדל , אַסטאַטישער ווײַזער, בוסאָל : משנעטיוירער, מאַעעטאָמעטער, מאַגנעטאָגראַף אאַז“ר.
וו : האָבן (באַזיצן) די קראַפֿט (דעם בּיח) : האָבן בכוח (בנד, ביכולת) : האָבן די מיגלעכקייט : זײַן בכוח (ביִד, ביכולת) : זײַן אין שטאַנד (ז אימשטאַנד) : זײַן בײַ זיך אין דער האַנט, קענען, באַווײַזן, באַהייבן, פֿאַרמאָגן, ז פֿאַרמאָכן, באַהויפּטן : נאַ-) אַפֿאָרדן, דערפֿאָדערן : געווינען אין קראַפֿט : געבן קראַפֿט אאַז“וו : מאַגנעטיזירן, מאַגנעטירן, עלעקטריזירן, איודוקטירן, אינדוצירן.
אַדי : פאָטענט, פּאָטענציעל , סטיכיש, ז סטיכייִש, אָדיש, פֿיזיקאַליש, עלעקטריש,
מאַעעטיש, אינדוקטיוו אאַז“וו — ס.
זען אויך : האַפֿטיקייט 8—, אײַנפֿלוס 894, געזעט 418, גבֿורה 419, טעטיקייט ע., הערשאַפֿט אוּ.
105. אומקראַפט
ס ן אומקרעפֿטיקייט, אימפּאָטענטקייט, אומטויגעוודיקייט אאַז“וו — אַדי : אומקראַפֿט,
קראַפֿטאָנרער, אימפּאָטענץ : קאַסטראָציע,
סטעריליזאַציע : מענער-שוואַכקייט, עלטער-
שוואַכקייט אאַז“וו — 420 .
צעבראָכענער שאַרבן אאַז“וו — 420 : אימ-
פאָטענטער, יִשען אַל קיתו : סרש, איינוך,
איינוכאָיִד, ז יעוונוך, קאַסטראַט, פֿאַרשניטע-
נער, * אויסגעשניטענער.
וו ן ניט זײַן ביד (ביכולת, בכוח) : מט זײַן אין שטאַנד (ז אימשטאַנד) : ניט האָבן ביִד
(ביכולת, בכוח) : ניט האָבן די מיגלעכקייט
(מעגלעכקייט) : ניט האָבן די פֿעיִקייט : ניט
זײַן בע זיך אין דער האַנט : ניט קענען : זײַן
אומקרעפֿטיק, אימפּאָטענט אאַו“וו — אַדי : ניט
טויע : מאַכן אומקרעפֿטיק, אימהאָטענט אאַז“וו
— אַדי : אַנטקרעפֿטיקן, אָפּטייטן (די קראַפֿט) ,
אָפּשנײַדן די פֿליגל : בינדן די הענט (הענט און
פֿיס) : פאַראַליזירן, ליימען : דיסקראַליפֿי-
צירן : מסרס זײַן, פֿאַרשנײַדן, אויסשנײַדן (די
אייער) , מעקרן, קאַסטרירן : סטעריליזירן :
נקעלי-חיים) אויסלייגן, כראַשרן, מאַראַער
טשעווען.
אַדי ן אומקרעפֿטיק, קראַמלאָז, אימפּאָטענט, ניט-טויגעוודיק, אומפֿעיִק, אַנט-
קרעפֿטיקט, קאַסטרירט, סטעריליזירט, פֿאַר-
שניטן, * אויסגעשניטן, כראַשירט, כאַראַשטשע-
וועט: שוואַך, קראַנק, שלאַבעריק אאַז“וו— 420 .
זען אויך : אומהאַפֿטיקיט 209, קראַנקייט 420, אימהערשאַפֿט
106. שאַפונג
ם : גרינדונג, געבערונג, פּראָדוצירונג אאַז“וו
— יי : באַפֿרוכפּערונג, באַפֿרוכטונג, באַשטויבונג, אינקובאַציע, פּראָפּאַגאַציע.
באַשאַף, שאַפֿונג, קרעאַציע, יעירה , געבורט, גענעראַציע : עוואָלוציע, אַנטוויקלונג : וועלטבאַשאַף, מעשה-בראשית, קאָסמאָגאָניע : גענעטיק, גענעויס, ביאָגענעזיס אאַז“וו : געאָגעניע, ביאָגעניע אאַן“וו.
פֿאָרמאַציע, קאָנסטרוקציע , בוי, אויפֿבוי, אויפֿשטעל , צונויפֿשטעל , צוואַמענשטעל , געבײַ, סטרוקטור, אַרכיטעקטור : אינסטיטוט.
פֿאַבריקאַציע, מאַנופֿאַקטור, אַרבעט, פּראָדוקציע : גרויס-פּראָדוקציע, קליין-פּראָדוקציע אאַז“וון אינדוסטריע: שווערע (לײַכטע) אינדוסטריע, הויז-אינדוסטריע אאַז“וו : אינדוסטריאַליזם , אינדוסטריאַליזאַציע.
שאַפֿער, שעפֿער, באַשאַפֿער, באַשעפֿער, בורא, יוצר, גענעראַטאָר, פֿאָטער, מוטער, אויטאָר, אָריגינאַטאָר : אויסגעפֿינער, ז דער פֿינדער — 328 : אויפֿטוער, אַרויסברענגער, אַרײַנברענגער, אַרײַנפֿירער, איניציאַטאָר : פּיאָניר, פּיאָנער, חלוץ : גרינדער, מיטגרינדער, גרונטלייגער, גרונטפֿעסטיקער, מיִסד, בויער, שטעלער, אײַנשטעלער, צונויפֿשטעלער, אָרגאַניזאַטאָר, אַרכיטעקט, קאָנסטרוקטאָר, בילדער נאַ-) אאַז“וו — יי : פּראָדוצירער, גרויס-פּראָדוצירער, קליין-פּראָדוצירער, פּראָדוצענט, פֿאַבריקאַנט, פֿאַבריקאָטער נ-פּ) , מאַנופֿאַקטוריסט , מאַנופֿעקטשורער נאַ-) : אינדוסטריאַליסט, אינדוסטריאַל , אינדוסטריעלער : אַרבעט-געבער : אונטערנעמער, קאָנטראַקטאָר, קאָנטראַהענט, ז קאָנטראַגענט, דזשאָבער נאַ-) : אונטערפֿאַבריקאַנט, פּאָדריאַטשיק, קבלן, לוינקעטניק : אַרבעטער — פּ 43 .
וו ן שאַפֿן : שאַפֿן אַ נש מאַין : ווירקן : ברענגען
(אַרויסברעטען) אין דער וועלט : אַרויס-
פֿירן מן הכּוח אָל הפּועל : מוליד זע, געבערן : געבן לעבן, אַרויסרופֿן צום לעבן : באַפֿרוכפּערן, באַפֿרוכטן, באַשטויבן : פּראָפּאַגירן.
גרינדן, גרונטפֿעסט(יק)ן, (פֿאַר)גרונטיקן, מיִסד זײַן : לייגן דעם פֿונדאַמענט (דעם ערשטן שטיין) : פֿאַרלייגן, פֿאַרפֿירן, עטאַבלירן : שטעלן, אײַנשטעלן, ז אײַנריכטן, איִנסטאַלירן, אײַנסטאַלערען, אײַנפֿונדעווען.
בויען, סטראָיען, בילדן נאַ-) , קאָנסטרויִרן : פֿורעמען, פֿאָרמירן, ז בילדן : אויפֿבויען, אויפֿשטעלן, ז אויפֿריכטן : צונויפֿשטעלן, צר זאַמענשטעלן : אויפֿזעצן, צונויפֿזעצן : קאָמפּאָנירן : אָרגאַניזירן : אויספֿורעמען, אויספֿאָרמירן, אויספֿאָרמעווען : אויסבילדן, אַנטוויקלען : אויפֿברענגען, אויפֿכאָווען, אויפֿהאָדעווען, אויפֿציִען, דערציִען, מנדל זײַן : מײַקטערן, מײַ-טרערען : טאָן, טון, מאַכן : פראַווען, ריכטן, רעכטן : אויסאַרבעטן, אויספֿאַרטיקן : פֿאַבריצירן, פּראָדוצירן, מאַנר פֿעקטשורן נאַ-) : אינדוסטריאַליזירן : פּאָדריאַדערען.
אַדי ן גענעראַטיוו, פֿאָרמאַטיוו, קאָנסטרוקטיוו, פּראָדוקטיוו : אינדוסטריעל : שאַפֿער ריש, אויפֿטועריש, אויפֿטויִק, אויסגעפֿינעריש, ז דערפֿינדעריש, פּראָדוצירעריש אאַז“וו — - : אַליין געמאַכט, אייגן געמאַכט, היימיש, סוואָיסקע : באַשטעלט.
שפּר : אַ רוסישער פּאָדריאַטשיק גייט אין קאַלאָשן און האָט ניט אַ גראָע : אַ נאַר(ף ווײַזט מען ניט קיין האַלבע אַרבעט : אַ טאַטן ווײַזט מען ניט קיין האַלבע אַרבעט נ-פּ) .
זען אויך : פֿאַרמערונג 25, אײַנשליסוט 55, פֿאַרענדיקוט 43, סיבה 101 , רעזולטאַט 1 , אויסעפֿין 528, באַשעפֿטיקונג 435, געווין 495.
107. צעשטערונג
ם : צעשטערערישקייט, וואַנדאַלישקייט, אַרונטעררײַסערישקייט אאַז“ר — אַדי : צעשטערונג, פֿאַרוויסטונג, פֿאַרניכטונג אאַז“וו : פֿאַל ,
4
צוזאַמענפֿאַל : אײַנבראָך, צוזאַמענבראָך — יי : אַרונטעררײַס-אַרבעט : צעשטערונג-גײַסט, צעשטערגײַסט.
איבערקער(עניש), חורבן, אָל , רויִן : שיפֿבראָך, ז שיפֿברוך, האַוואַריע, אַבראַויע : קאַטאַקליזם : פאָגראָם : אונטערגאַנג, אומקום, פאָהיבעל .
משחית, קעל-משחית, וואַנדאַל , מחבל, מלאך-חאָלה : צעשטערער, פֿאַרדאַרבער, פֿאַרניכטער : הויז-אײַנוואַרפֿער : פֿאַרטיליקער, פֿאַרלענדער אאַו“וו — יי.
וו ן ווערן צעשטערט, צעבראָכן אאַן“ר : אײַנפֿאַלן, צעפֿאַלן (רערן), פֿונאַנדערפֿאַלן : צעפֿאַלן (ווערן) ווי אַ קאָרטזשטיבל , ווי טרוקענע (לויזע) ריטלעך : אײַנגעבראָכן ווערן, ז צוואַמענברעכן, ז צונויפֿברעכן : ליגן אין שטויב : ווערן אַ אָל (אַ חוּרבן, אַש את רויך) : ווערן צו נישט : עבר ואָטל ווערן : ווערן אָטל ברוב (אָטל באָשים, אָטל בשיסל נ-פּ)) : (עקר ווערן, קלה ונאבד ווערן, גיין צו גרונט : אומקוּמען, פֿאַרגק, אויסגיין, אונטערגיין, אויסגערונש ווערן, אָפּטאָן זיך : אַוועקקומען, שטאַרבן אאַן“וו — 243 .
צעשטערן, צערינע(ווע)ן, איזרינערען, אונטערגראָבן, צענישטערן, צענישטשען, אונטערברענגען, אַרונטערברענגען, (צע)רויִנירן: מאַכן אַ פּאָגראָם, פּאָגראָמירן, צעגראָמירן : צעטראָגן, איבערקערן, אומוואַרפֿן, צעוואַרפֿן, אײַנוואַרפֿן, אײַנברעכן, אײַנלייע, אַרעקלייע, צעלייגן, אײַנוואַלגערן, צעוואַלגערן, איִנוואַליען, צעוואַליען, דעמאָלירן, אויפֿרײַסן, אַרונטעררײַסן, חרוב מאַכן, מחריב זײַן : אָנמאַכן אַ חורבן (חוראָנות) : מחריב עולמות י ין .
מאַכן צו נישט (צו גאָר נישט) : מאַכן אַש און
בלאָטע (אַ באַרג מיט אַש, אָפֿר ואַפֿר) : מאַכן אַחת אָרב (אַחת נשתי נ-פּ)) : מאַכן אַ סך-הכל , (אַ אַכלית) : מאַכן אַ אָל-עולם : מאַכן אַש אוּן רויך : מאַכן גלײַך מיט דער ערד.
אָפּמאַכן, אויסמאַכן, צעמאַכן, אײַנטאָן נ-יר) : צו רעכט מאַכן, חתונה מאַכן : ז צו גרונט ריכטן : ניט לאָון אַ שטע אויף אַ שטיין : אָפּוויש פֿון דער ערד : פֿאַרריסטן : פֿונאַנדערלאָון, צעלאָזן, ז אויפֿלייזן : באַזײַטיקן, עלימי נירן : אָפּשאַפֿן, אָטל מאַכן — 463 .
פֿאַרטיליקן, אויסטיליקן, פֿאַרניכטן, אויסראָטן, פֿאַרלענדן, פֿאַרשנײַדן : פֿאַרחתמענען דעם מרל פֿון : מאַכן אַ קוף צו : אָפּוויש, אויסמעקן : אָפּרוימען (אָפּראַמען) פֿע וועג : ליקרי דירן : אומברענגען, אויסשטיקן, אויסדישען, אויסמאָרדן, אויסקוילען אאַו“ר — 244 : אויסוואָרצלען : אויסרײַסן מיטן וואָרצל : אויסקאָרענייען, אויסקאָרטשעווען, אויסקויקלען, אויסניקערן, עוקר (מן השורש) זײַן, מעקר זע : פֿאַרצוקן, פֿאַרצערן, פֿאַרשלינגען.
צעשנײַדן (אויף שטיקער) , צעפּאַסעווען, צעקאַטעווען, צעפֿערטלען, דעצימירן, צעפֿליישן, צעפֿליישלען, צעטרייבערן, צעבוטשערן נאַ-) : צעשאַטקערען (צעשעטקערען) ווי קרויט : צעקאַראַוואַשען, צעקאַר(אַ)דאַשען : צערײַסן (אויף שטיקער, אויף שטיקשטיקלעך) : צעפֿליקן, צעהאָדערן, צעקאָדערן, צעטעכערן, צעפּשאַכען, צעהאַראַפּאַלצען : צעברעכן (אויף פּיץ-פּיצלעך) : צעשטעכן, צעלאָמען, צעהלומען, צעקנאַקן, צעזעצן, צעכמאַליען, צעטראַסקען, צעטרעסעען, צעשפּילטערן, צעשפּליטערן, ז צעשפּלינטערן, צעשמעטערן, צעשיסן, צעפּיצלען, צעבראָקן, צעברעקלען, צעשטיקלען, צעקרישען, צעקרישלען, צעדראָבען, צעדריבלען, צעדרויבלען, צעדרומשקען, צעדרוזגען, צעטראָד טשען, צעטרישטשען, צעקלאַפּן, צעשלאָע, צעהאַקן (רי קרויט) : צערײַבן, צעמאָלן, צעשטויסן, צעשטויבן (ווי דער ווינט), צעפּולווערן : צעמורע, צעמורזשען, צעמורשטן, צעמערשטן, צעריִבן (אויף אַש, אויף מאָן) : מאַכן קרעפּלפֿלייש פֿון : צעטרעטן (אונטער די פֿיס) : צעטרעטן ווי שטויב, ווי פּאָר(אָך, ר
חנירים אַ ווײַטאָרטן : צעטאָפּטשען, צעטראַטעווען, צעדריקן, צעקניקן, צעקוועטשן : עובר זײַן אויף קל אַשחית.
אדי : צעשטערלעך, צעשטערעוודיק, אומ-
פֿאַרריכטלעך, צעשטערעריש, אַרונטערריִטעריש, וואַנדאַליש אאַו“וו — ס : צעשטערט, פֿאַרדאָרבן, צעמאָלן, צעטראָטן אאַז“וו . יי.
ומוחרב : ניט בלײַבן אָבן אַל אָבן.
זען אויך : טויט 248, מאָרד 244, אומנוציקייט 410, פֿאַרערגערוט 425, אַנולירוט 468, שלעכטהאַרציקייט זא, באַשטראָפֿונג 604
108 . געשפּרייט , אָרט
ס ן גערוימקייט, געראַמקייט, רחבותדיקייט
אאַז“וו —אַדי : רחבות : רחבת ידים : געשפּרייט, שפּרייט, רוים : אָפֿענער (פֿרײַער, ליידיקער) שטח : פּוסטקע : ליידיקייט, לערקייט, וואַקוום : אומבאַגרענעצטער (אומענדלעכער, ז ענדלאָזער) געשפּרייט (רוים) : אומענדלעכקייט, אַין-סוף : אָפּגרונט, תּאָום.
אָרט (רוים) פֿאַר באַוועגונג : באַוועג-געשפּרייט, שפּילגעשפּרייט : שטח, ערדשטח, שטרעקע — 19 1 : אויסשפּרייט, עקסטענסיע, עקספּאַנסיע : גרייך : שווונג : אַקאָמאָדאַציע : פֿאַרנעם, אַרײַננעם, אַרומנעם, היקף, ז אומפֿאַנג : ספֿערע, פֿעלד, געביט, אַרענע.
הימל, עטער, האָריזאָנט, ערד, ערדקײַלעך, ערדקויל , גלאָבוס , קדור-האָרץ, וועלט, וועלטטייל , ערדטייל , באָדן, גרונט אאַז“וו — 2-3 : יאָשה, קאָנטינענט, מדינות-היִם, ערגעצלאַנד : מידבר, וויסטעניש, ווילדעניש, ז ווילדערניש, סטעפּ — פּנבּ : לאַנד, מדינה, אימפּעריע — 109 .
באַגרענעצטער (גע)שפּרייט : אָרט : וווינאָרט, געבוירהאָרט אאַז“וו : פּלאַץ : בויפּלאַץ, אַרבעטפּלאַץ אאַז“וו : 0 פּליאַץ : נאַ-) פּלאַט, לאַט : נחלה, ערד-חלק, פּאַרצעלע אאַז“וו
— 2-1 : וווין-שטח, תּחום-שבת, אָקום, אָקום מיוחד, רשות הנחיד, רשות הרבים, דלד (אַמות) על דלד (אַמות) : ד' אַל ד' : שטעל , ווינקל, עק, פֿלעק, פּונקט, פּינטל.
אַדי ן געשפּרייטיק, שפּרייטיק, רוימיק, גערוימ(יק), געראַמ(יק), רחבותדיק, 0 פּראָסטאָרנע: אַרײַננעמיק, אַרומנעמיק: אַין-קופֿיק, אומענדלעך — 68 .
אינוו , פֿראַן ן אומעטום : אַלערט וועגן נדיאַי) , איבעראָל נדיאַל) : ז איבעראַל : לינקס און רעכטס : רעכטס און לינקס : דאָ און דאָרט (און אומעטום) : אויף טריט און שריט : אויף שריט און טריט : אויף יעדן קער און ווענד : ווײַט און נאָענט : נאָענט און ווײַט : ווײַט און ברייט ערגעץ : ערגעטשיק נדיאַל) : ערגעץ ווו : ווו ניט ווו: דיש ניע דישן דעש ניע דעש: נ-פּ) פֿיר וואָכן הינטער וואַרשע : וווּ עס איז : וווּ עס זאָל ניט זײַן : ערטערווײַז.
אונטער דער זון : אַחת האָמש : אויפֿן אָנים פֿון דער ערד : וואַלדיאײַן וואַלד-אויס : איבער דער גאַנצער וועלט : איבער דער גרויסער גרייטער וועלט : איבער אַלע קכֿעה נעם : איבער בערג און טאָל : איבער דער לענג און ברייט פֿון : בקל תּפֿוּצות ישראל : בקל תּפֿוצות הגולה : פֿון דער וועלט : פֿון גאָר דער וועלט : פֿון דער גאָרער וועלט : פֿון אַלע ווינקעלעך פֿון דער ערד : פֿון אַלע אַרבע קינות : מאַרבע קנפֿות האָרע : פֿון אַרבע קינות העולם : מקוף העולם ועד סופֿו : מקאַה העולם ועד קאַהו : פֿון הימל בין (צו) דער ערד : פֿון מיזרח ביו מערב : פֿון רוים בין ירושלים : ממצרים ועד הנה : פֿון הודו בין בּוש : פֿון דן בין באַר-אָבע : פֿון אָרוך שאָמר בין אַדון עולם : ווי ווײַט דאָס אויג קען זען : אויף יענער זײַט וועלט אאַז“וו — 19 1 .
זען אויך : מדרגה 17, אומענדלעכקייט ש, געעט —1, פּאָזיציע 110, וווינונג 114, גרויספֿאַרנעם 117, ווײַטקייט 119, וועלט 208, יאָשה 225, אַגריקולטור 251.
109. געגנט
ס ן געגנט , ראַיאָן, רעגיאָן : אָקום , אָרט, קאַנט :
גבול , רשות, מחיצה, פֿעלד, טראַקט : ערדשטח, לאַנדשטח, געביט, ספֿערע : קאָמפּאַספּונקט, קלימאַט, מערידיאַן, גאַרטל , זאָנע אאַן“ר — 203.
לאַנד , קאָנטרי נאַ-) : געבוירן-לאַנד, ז געבורטלאַנד : מוטערלאַנד, פֿאָטערלאַנד, היימלאַנד : דיאַספּאָרע, וּלות-לאַנד : אימפּעריע, מדינה. מלוכה, רײַך נדײַטשלאַנד) , קיניגרײַך : טעריטאָריע, שליסל , קליוטש: קאָלאָניע, פּראָווינץ, דאָמיניאָן, קאַנטאָן : שטאַט, סטייט נאַ-) : קרײַן : פֿרײַלאַנד : קלויסטערשע מלוכה , פּויפּסישע מלוכה, ז קירכנשטאַט : פּרינציפּאַליטעט, מאַרקיזאַט, הערצאָגשאַפֿט, ז הערצאָגטום , גרויסהערצאָגשאַפֿט, ז גרויסהערצאָגטום, אַרציהערצאָשאַפֿט, ז ערצהערצאָגטום : פֿירשטנשאַפֿט, ז פֿירשטנטום : קלײַבפֿירשטנשפֿט, קורפֿירשטנאָפֿט , ז קורפֿירשטנטום, עלעקטאָראַט : גרויספֿירשטנשאַפֿט, ז גרויספֿירשטנטום : גראַפֿשאַפֿט, לאַנדגראַפֿשאַפֿט, מאַרקגראַפֿשאַפֿט, פּאַלאַטינאַט.
תּחום : תּחום המושב, ייִדישער תּחום, טשערטאַ אַסיעדלאָסטי : אָרץ-ישראל נעטע געגנט) : סדום, סדום-ועמורה נשלעכטע געגנט) : אָלך אָביונס גיטער נאָרעמע געגנט) .
נרוסלאַנד) אָקרוג, אָבלאַסט , גובערניע, גענעראַל-גובערניע, אויעזד, וואָלאָסט : נפּוילן) וואָיעהאָדעשאַפֿט, ז וואָיעוואָדסטרע, פּאָוויאַט, גמינע : נאַמ) קאַונטי, באָראָ, ואָרד : נפֿראַנקרײַך) אַראָנדיסמענט, דעפּאַרטעמענט : נאינדיע) טאַלוק : וטערקײַ) סאַנדזשאַק, ווילאַיעט : היעראַרכיע , עפּאַרכיע , פּאַראַפֿיע, פּראַכוויע נדיאַל) : קהילה , ז געמיינדע, מוניציפּאַליטעט, קאָמונע.
שטאָט, אָקום , כרך , ראַשטי וקל) : היימשטאָט, געבוירן-שטאָט, ז געבורטשטאָט, פּראָווינצשטאָט, גרענעצשטאָט, האַוונשטאָט, האַפֿנ-
שטאָט, פּאָרטשטאָט, פֿאַבריקשטאָט : ניי'ח שפּיִכלערשטאָט, טאָכטערשטאָט: אונירערסי טעטשטאָט , רעזידענץ(-שטאָט) , קרײַזשטאָט, קרוינשטאָט, הויפּטשטאָט : מעטראָפּאָליע : כּרך וּדול : שמעלצטאָפּ : עיר-הקירה, עיר(ה)מלוּכה : עיר ואַם בשראל : אָקום פּרנסה.
שטעטל , קליינשטעטל : פּראָווינץ, סאָי בות : נײַשטאָט, אַלטשטאָט, אָפֿל אָקום, בײַשטאָט, פֿערשטאָט, פֿאָרשטאָט, סלאָבאָדקע, עקשטאָט, אויסנשטאָט : אַראָפּשטאָט, דאַנטאָן נאַ-) : אַרויפֿשטאָט, אַפּטאַן נאַ-) : נ—) איסטסײַד, וועסססײַד : נלאָנשח איסטענד, וועסטענד : שטאָטמויער : (שטאָט)טויער, בראָם : אַקראָפּאָל(יס) .
קוואַרטאַל : שטאָטקראַרטאַל , וווינקראַרטאַל , הײַזער-קוואַרטאַל אאַז“ר : קאָלאָניע, דזשעלניצע , זנאַכבאַרשאַפֿט, שכוּנה , געטאָ : קוואַרטל , קוואַרטאַל , בלאָק נאַ-) : ראָג, עק גאַס, ווינקל , קאָרנער נאַ-) : דיסטריקט : וווינדיסטריקט : פּאָליציי-דיסטריקט : געריכטדיסטריקט, יור(ז)דעקע : סטאַן, רעוויר, קאָמי סאַריאַט : אוטשאַסטאָק : ז באַצירק : ז שטאָטבאַצירק, ז דאָרפֿבאַצירק, ז שולבאַצירק, ז געריכט-באַצירק אאַז“ר : ז אונטערבאַצירק.
דאָרף : פֿישערדאָרף, לאַגערדאָרף נ-נ'ח : קראַל , אַוּל , סטאַניעע, ראַנטשאָ, קאָלאָניע, ייִשוב , מושב : מואָבה , קבוצה נאָרע-שראל) : סעטלמענט נאַ-) : זומערפּלאַץ, דאַטשע : נ—) רעזאָרט, קאָנטרע.
הויף, גוט, נחלה, פּאָסעסיע, אימעניע, מאַיאָנטיק, עסטייט נאַ-) — 2-1 : מאַרק, מאַרקפּלאַץ , סקווער, פּלאַזאַ, פּיאַצאַ, עספּלאַנאַד, טעראַסע , מאַנעזש, פּלאַצדאַרעם, אַרענע : גאָרטן : שטאָטגאָרטן , לוסטגאָרטן, שפּאַצירגאָרטן, פּאַרק, ז טירגאָרטן, זאָאָלאָגישער גאָרטן, זאָאָפּאַרק, זאָאָ, זו נאַ-) : באָטאַנישער גאָרטן : דאַכגאָרטן.
אדי ן ראַיאָניקער, ז ראַיאָנער : רעגיאָנעל ,
פּראָווינציעל , טעריטאָריעל , קאָלאָניאַל ,
109
קאָמונאַל , מוניציפּאַל , געגנטלעך, קאַנטיש, שטאָטיש, דאָרפֿיש אאַן“ר — ס.
אינר ן אויפֿן לאַנד : אויפֿן ייִשוב.
פֿראן ן עס איז ניטאָ קיין הונט אין דאָרף און קיין מוין אין הוין : אַמסטערדאַמער גיליונות און בערשאַדער טליתים : טאָטע מאָמע כאָפּ די קאָץ נאָפּלאַכעניש פֿון אַדעס) : אַ ברייטער מוח און אַ שמאָלע קישקע וליטראַק) : איר שפּילט זיך מיט די ליטוואַקעס ? אין ליטע עסט מען סום-קיפּור וואַרעמעס.
שפר : די וועלט איז אַ גרויסע און ס'איז זיך ניטאָ וווּ אַהינצוטאָן : סדנא דאַרעא חד הוא : די גאַנצע וועלט אין איין שטאָט : גאַנץ אַשכנז אין איין שטאָט : חן אָקום על יושביו : האָקום גורם : פֿון אַ אָקום לויפֿט מען ניט : פֿון אַ אָקום קומט מען ניט צוריק : וווּ הינט בילן דאָרט אין אַ מושב (דאָרט וווינען מענטע) : אַ וואָרעם ליגט אין כריין און מיינט, אַן ס'אין קיין זיסערס ניטאָ : * וווּ אָדם הראשת האָט ניט געפּשט אין קיין שטאָט ניט : אַן שקצים מיט מאָן אין אַ מאכל אע פּיפּירקע אַ טײַכל : אַו קרופּניק אין אַן אַקילה אין איישישאָק (כאַנדריקער קע) אַ קהילה : אין דער שטאָט וווּ מען אין געבוירן פֿעלט אָמיד אַ חודש נחודש אָייר : מען זאָגט אַלעמען „דו“) : אין דער אייגענער שטאָט פֿעלט דער חודש אָייר : אַ קליין שטעטל אין ווי אַ לאַמטערנע : איטלעכע שטאָט האָט זיך איר משוגענעם : יאָיבת כּרכים קשה.
אין פּוילן אין אַלץ קרום — נאָר די טרעפּ זײַנען גלײַך : אין פּוילן איו קיין ברכה : אין קיניגרײַך פּוילן אין נישט צו הוילן ואָפּצונעמעח : אַ בראָך אין צו פּוילן, אַו טשטערי זלאָטי אין פֿיר גילדן : אין פּויזן גיען די ווײַבער אע די הויזן : אַ וואַרשעווער איז נאָר קלוג בין (צו) די ראָשטקעס : אַ לעמבערגער אין נאָר אַ אָכם ביי צום שראַנקען : אין בראָד זײַנען אַלע חקמים — גייט ער איבער די שראָ, אין ער אַ נאַר : די כעלעמער זײַנען האָר קע נאַראָנים גיט, גאָר אַלע נאַרשקייטן טרעפֿן זיך בײַ זיי :
איר זענט אַ כעלעמער? — בינט איר קלוג ! : וואַרשעווער ווײַבער האָבן גלאַטע (האַרטע) לײַבער : ווילנער טויטע ריידן פֿיל לעבעדיקער ווי וואַרשעווער לעבעדיקע : אין נייטרע טאָר מען ניט זאָגן קיין שמע-ישראל : גאַנץ קוטנע אין איין טלית : דרך זאַכן זײַנען דאָ אין לעמבערג : פֿאַלשע עדות, שוואַרצער רעטעך און בלויע פּופּקעס : ווילנע אין ירושלים דליטע און דימער — ירושלים דבלאָטע : קעלעמער ציגן קענען אויך אַ בלאַט גאָרא : פֿון שקודער פֿאַרפֿל-צימעס קען מען קין וועטשערע ניט מאַכן : אין העליטש אין דרײַ טעג ראָדחודש : אין באָגאַריִע קרייען די חוירים : אין זשאַגער טראַקטירט מען מיט ווײַבער : רילקאָווישקער הענער טויגן נישט אויף כּאָרות : אין טעלדז אין מען אויך מחלל שבת : אין סקרירע אין איטלעכער אַ חסיד, אין יאַרמאָלינעץ אין איטלעכער אַ ננב : רב קרוב, איר זענט ניט פֿון לענטשנע ? — איר זענט אַליין אַ ננב : אַ גאָרזדער ייִד קויפֿט ניט קיין פֿערד : אַ גאָרודער פֿערדאַנב האָט אויך מורא פֿאַר גאָט : ווען ניט די לוקניקער ייִדן, וואָלטן די שקצים קיין שטיינער ניט געוואָרפֿן : לאַצקעווער קהל פֿאַרמאָגט איין פּאָר הויזן : דער גרעסטער לאַצקעווער נגיד האָט ניט מיט וואָס שבת צו מאַכן : אין מעזעריטש שטאַרבט קיין עושר ניט : צען מײַל פֿון (אַרום) אַדעס ברענט דער גיאָנום : גאָט זאָל אָפּהיטן פֿאַר בערדיטשעווער נגידים און פֿאַר אומאַנער חסידים, פֿאַר קאָנסטאַנטינאָרער משרתים און פֿאַר מאָהליווער אַפּיקורסים, פֿאַר קאַמענעצער כאָדאַטײַעס און פֿאַר אַדעסער הולטײַעס : אין אַמעריקע לעבט מען מען זאָל עסן, אין רוסלאַנד עסט מען מען זאָל לעבן : אַווירא דאַרע-שראל מחבּים : מאָית אַצא תּורה.
אַ ליטוואַק האָט אַ צלם אין קאָפּ (אין אַ צלם-קאָפּ) : אַ ליטוואַק אין אַ אַנב : אַ ליטוואַק נעמט זיך אונטער אַפֿילו אַן אַם צו זײַן : מיט אַ ליטוואַק שרעקט מען קינדער : ווו אַ ליטוואַק
109—1 1 1
איו געזעסן זאָל מען אויסברענען דאָס אָרט : וווּ אַ ליטוואַק גייט דאָרט וואַקסט קיע גראָן ניט : אַ ליטוואַק שטאַרבט ניט : אַ ליטוואַק טוט תּשובה נאָך פֿאַר דער עקרה : דרײַ זאַכן זײַנען נאָכן טויט שענער ווי בײַם לעבן : אַ בוריק, אַ ראַק און אַ ליטוואַק : ווען גלייבט אַ ליטוואַק? — ווען ער ציילט דרך מאָל איבער : די פּוילישע האַלטן דעם פֿאָטער נאויסשפּראַך מיט —) בקבוד — די ליטווישע הענגען דעם פֿוטער אויף דער וואַנט.
זען אויך : געשפּרייט 108, פּאָזיציע 110, ווויעט 114, אַרומצוימוגג 141, גרענעץ 144, וועלט 208, יאָשה פֿש, אַגרי קולטור 251.
110 . פּאָזיציע , סגיבה
ם ן פּאָזיציע, סיטואַציע, ריכטונג, לאָקאַליטעט, לאָקאַציע : סטאַטוס, שטאַנד, שטעל(ונג) , אַספּעקט : אָרט, אָרטשאַפֿט, פּונקט, פֿלעק, פּלאַץ, מקום, קאַנט, געגנט, אומגעגנט, סאָיבה, ז אומגעבונג, אַרומיקייט, אַרום, אַרוםאוזשרום, אַטמאָספֿער, מיליע, — אָקאָליצע, שכוּנה, שכנישאַפֿט, ז נאַכבאַרשאַפֿט : טאָפּאָגראַפֿיע : דאָיִקייט אאַז“ר — אַדי.
וו : זײַן, געפֿינען זיך, ליגן.
אַדי ן דאָיִק, דאָרטיק, אָרטיק, לאָקאַל, אַרומ(עד)יק, היג.
אינוו : ווי : אַווי : פֿון וואַנען : פֿון ראַנעט : דאָ : אַדאָ : דאָדערט : הי : דאָ-הי : הינען : ערגעץ דאָ : דאָ אַרום : פֿון דאַנען : פֿון דאַנעט : דאָרט : דאָרטן : אָ : אָן : אָט : אָטאָ : ערגעץ דאָרט : פֿון דאָרט(ן) : פֿון דאָ און דאָרט : אין דער געעט פֿון.
פֿראַן ן ווי? נ-פּ צו אַ נודנעם פֿרעגער) — אויף יענער זײַט דאָרטן : פֿיר (דרײַ) וואָכן הינטער וואַרשע : קעגן איבער די נײַן טעג. זען אויך : צושטאַנד 7, געשפּרייט או, נאָענטקייט 120, מחיצה 140, ריכטוט 179.
111 . בײַזעיִקייט , באַזעצונג
באַזעצטקייט, פֿאַרנומענקייט אאַן“וו —אַדי : באַזעצונג, פּלאַצירונג, לאָדונג אאַן“ר פּ יי : לאָקאַציע, דיספּאָזיציע, אינסטאַלאַציע, (רע)אָקופאַציע : קאָלאָניזאַציע, קנין-האָרע : אַקלימאַטיזאַציע, נאַטוראַליזאַציע, לאָקאַליזאַציע : אַמעריקאַניזאַציע, פּאָלאָניזאַציע אאַז“ר : עמבאַרקאַציע.
בײַזײַער, בײַוועזנדיקער, בײַשטייער, בך זיצער : קאָלאָניזאַטאָר, אָקופּאַטאָר אאַז“ר : קאָלאָניזירער, אָקופּירער, פֿאַרנעמער, באַזעצער, באַוווינער אאַן“וו — יי.
דיק : זײַן אויפֿן אָרט, זײַן אויפֿן פלאַץ : בײַשטיין, בײַויצן, מײַוווינען : זײַן אין געשפּרייט (אין רוים) : ביווען : אײַנזען, אונטערזײַן, אי בערזײַן אאַן“וו : נקי) פאָבען, פּראָבען, פּריביווען : געפֿינען זיך אין, אײַנגעפֿינען זיך אין, פֿאַרוואַלגערן זיך אין, שטעקן אין, וואָרצלען אין, טאָרטשען אין, אַרומהענגען אַרום, וואַלגערן זיך אין, וועלגערן זיך אין, טליקען זיך אע, טאָרגלען זיך אין, פֿאַרברענגען אין, צוברענגען אין, ווײַלן אין, הינ(י)ען אין, הײַען אין, שטיין אין, זיצן אין : * סעקן אין, * סיקן אין, ליגן אין, * כאָליען אע.
נפֿאַרגלײַכונגען) ליגן ווי בײַם טאַטן אין ווײַנגאָרטן (אין ווײַנהויז), ווי אַ פֿייגעלע אין נעסט.
וווינען, רעזידירן, לעבן, זיצן : שטיין, אײַנשטיין, האַרבעריקן, אויפֿהאַלטן זיך : לאָזשירן, וווינען קאָמאָרנע : קוואַרטירן, האַלטן סטאַנציע : האַלטן שבת, טאָגן, נעכטיקן, זומערן, ווינטערן, זימעווען, סום-טובן, יאָרן : אָנוואַרעמען זיך אין, אויפֿעסן אַ זעקל זאַלץ אין.
פֿאַרקלײַבן זיך (פֿאַררוקן זיך, פֿאַרשטופּן זיך, פֿאַרשלאָגן זיך, פֿאַרהאַקן זיך, פֿאַרגראָבן זיך, באַגראָבן זיך, פֿאַרקריכן) אין : פֿאַרטראָע
1 1 1—12 1
ווערן, פֿאַרשלאָגן ווערן : אָנשלאָגן אין : פֿאַרוואָרפֿן ווערן, פֿאַרשלײַדערט ווערן, פֿאַריאָגט ווערן, פֿאַרטריבן ווערן, פֿאַרוואָגלט ווערן, מגוּלגל ווערן : בלײַבן, פֿאַרבלײַבן, באַרוען ניי'ח : פֿאַרלעגערן זיך.
פלאַצירן (זיך) , אײַנפּלאַצירן (זיך) , לאָקירן (זיך) : (אָפּ)לעגערן, (אָפּ)לאַגערן, אויפֿשלאָגן (ש לאַגער, ביוווּאַקירן, קעמפּן נאַ-) : עטאַבלירן (זיך) , אײַנפֿונדעווען (זיך) , (אײַנ)נעסטן (זיך) , (איִנ)נעסטיקן (זיך) : אײַננאַדיען זיך , י זאַנאַדען זיך, 0 זאַנאַדיען זיך : אײַנקוואַרטירן (זיך) , אינסטאַלירן (זיך) , איִנסטאַלירן (ויך) , אײַנאָרדענען (זיך) , אײַנהויטען (זיך) , אײַנאָרטן (זיך) , אײַנמאָסטען (זיך) , אײַנמעסטען (זיך) , אײַנמאָשטשען (זיך) , אײַנמיעשטשען (זיך) : פּאָמעסטען זיך , פּאָמיעשטשען (זיך) , אומיעשטשען (זיך) , איזמיעשטשען (זיך) : ג(ע)רוימען זיך : באַזעצן (זיך) , סעטלען (זיך) נאַ-) , קאָלאָניזירן (זיך) : אורבאַניזירן זיך, אײַנשטאָטיקן זיך : באַפֿעלקערן.
אײַנבירגערן זיך : אײַנקערפּערן זיך, אײַנגלידערן זיך : אײַנוואָרצלען זיך, אײַנפֿלאַנצן זיך, אײַנקאָרענייען זיך : לאָזן (שלאָגן) וואָרצלען : לאָקאַליזירן זיך, נאַטוראַליזירן זיך, אַקלימאַטיזירן זיך , אויסגרינען זיך : אַמעריקאַניזירן זיך, אַנגליוירן זיך אאַז“וו.
באַהויזן, באַוווינען : פֿאַרנעמען, אָקופּירן : פּלאַצירן, שטעלן, זעצן, פֿלאַנצן, שטעקן, לייגן, דעפּאָנירן, אַהינטאָן, באַשטאַטן : לאָדן, לאָדענען, לאָדעווען, לאַדנעווען, גרוזען, גריזערען, פֿאַרפֿראַכטן, עמבאַרקירן.
אַדי : בדידיִק, ז אָנוועזנדיק, ז בדרעינדיק,
בײַשטיייִק, בײַזיציק אאַז“וו : באַזעצט, באַוווינט, באַפֿעלקערט אאַז“וו — יי.
אינוו : אין פערזאָן : אין בײַידן פֿון : ז אין דער
אָנוועזנהייט פֿון : במעמד : להשתקע : להשתוע נ-פּ) .
ווו צוויי דאָרט אין ער אַ דריטער : ווו מען
וואַרפֿט אַ שטיין דאָרט איז ער דאָ : וווּ מען זייט אים ניט דאָרט וואַקסט ער אויס (גיט ער אויף) : נ-- ווערטערשפּיל וווינען—וויינען) ער וויינט ווי מען שלאָגט אים : וווּ פֿרייט איר זיך ?.
שפר : דאָרט וווּ מען אין איין מאָל אין מען
צריי מאָל .
זען אויך: זײַן 1, געשפּרייט 108, געגנט 109, סאָיבֿה 110, וווינוט 114, אָנקום 187, אַרײַנטו 191.
112 . אַוועקזײַיקייט ,
באַזײַטיקונג
(די)קייט אאַז“ר — אַדי : אומבאַזעצטקייט, ליידיקייט, פּוסטקייט אאַז“וו — אַדי : ז אָפּרעונהייט : אַבסענטעיִזם , אַליבי : פּוסטעניש, וויסטעניש, וואַקוום : באַזײַטיקונג, אָפּרייניקונג, אויסלאָדונג אאַז“ר — יי : עלימינאַציע.
אָנהיימיקער, היימלאָזער, דאַכלאָזער, באָדנלאָזער.
וו ן ניט זײַן אין געשפּרייט (אין רוים) : ניט דאָ-
זײַן, ניט בײַוײַן, ז ניט אָנרעונדיק זײַן : ניט בעזיצן, ניט בײַוווינען : אָפּזײַן, אַוועקזײַן, אַוועקבלײַבן : ז ייִן אָפּייעינדיק, ז שפּנען מיט זײַן אָפּוועזנהייט.
זײַן אָן אַ היים : זײַן היימלאָז : זײַן אָן אַ דאַך (איבערן קאָפּ) : זײַן דאַכלאָז : זײַן אָן אַ באָדן אונטער די פֿיס : זײַן באָדנלאָן : זײַן פֿאַרוואָגלט : וואַלגערן זיך (אומוואַלגערן זיך) ווי אַ הונט.
זײַן פּוסט (וויסט, ליידיק אאַו“וו) — אַדי : פּוסטעווען, וויסטעווען : מאַכן פּוסט, ליידיק אאַויר : צונעמען פֿון פּלאַץ , מפנה אָקום זײַן : באַזײַטיקן, עלימינירן : אָפּרוימען, אָפּראַמען, אויסרוימען, אויסראַמען, ממער זײַן, ממער קמץ זײַן, בודק אָמץ זײַן, קמץ קטלען : אָפּלאָדן, אויסלאָדן, אויסלאָדענען, אויסלאָדעווען, אָפּלעגערן, אויסלעגערן, אָפּלאַגערן,
80
אויסלאַגערן : אויספּאַקן, אויסליידיקן, אָפּליידיקן : אויסליידיקן זיך ווי אַ פּוסטע פֿאַס : אויסלערן, אָפּרייניקן, אויסרייניקן, אויסשאַרן, אויסטרעטען, אויסטרייסלען, אָפּקערן, שיסקערן : אויסקערן ווי מיט אַ בעזעם, ווי מיסט.
אדי ן ניט-בײַזײַיִק, ז אָפּוועזנדיק, ז ניט-אָנוועזנדיק, אָפּידיִק, אַרעקייִיִק, אַוועקשטייִק, אַוועקבלײַביק : פֿאַרוואָגלט, היימלאָז, דאַכלאָז, באָדנלאָן : ניט-פֿאַרנומען, ניט-באַזעצט, ניט-באַוווינט, ניט-באַפֿעלקערט אאַז“וו — ! 1 1 : ליידיק : ליידיק און לוין : ליידיק ווי אַ באַראַבאַן : פּוסט ווי אַ פּושטשאַק : הויל , בלויז, בלאַנק, פֿרײַ, וואַקאַנט, פּוסט, וויסט, לער : וויסט און לער ניי'ד) : וויסט און פּוסט.
אינוו ן ניטאָ : נישטאָ : ניט דאָ געדאַכט נ-פּ) : נקי) אַניי, נעסקעם מטיט : ערגעץ אַנדערש : ניט דאָ און ניט דאָרט : (איך ערגעץ ניט : קיינער : קיינער אין דער וועלט : קיין לעבעדיקער מענטש (נפֿש) : קיין לעבעדיקע זעל (זייל) : קיין מוטערמענטש : קיין נכר : קיין אָריד ואָליט — 27.
פֿראן ן ווו האָט אַ הונט אַ הויז? : ער וועט דאָרט ניט אויפֿעסן קיין טון זאַלץ.
זען אויך : גיט-זײַן 2, איבערגאַט 171, איבערטראָ 72, אָפּגאַנג 188, אַרויסשטויס 193.
ס : בויונג, מויערונג, אויפֿשטעלונג אאַזיוו — יי : בוי, געבוי, געבײַ, אויפֿבוי, אויפֿשטעל, קאָנסטרוקציע: שטיינגעבוי, האָלצגעבוי אאַז“וו: מויעררערק, שטאָקרערק : אַרכיטעקטור, בויקונסט : טעקטאָניק, אַרכיטעקטאָניק, סטרוקטור : בויפּלאַן, נעאָראַמע.
נדי מלאָכה) מוליאַרקע, ציגל-לייגערײַ : טשעסלערל, טע-לערע, טשעשלערײַ : סטאָליערײַ — פּ 1 1 : שינדל-מאַכערײַ : פּאַרקעטאַרבעט : שטוקאַטור, שטוקאַטורשרבעט,
מטוקאָ, אַזשור : טינקעראַניע, פּלאַסטערונג נאַ-) : מאָלערײַ — 13 ! א.
נבוימאַטעריאַלן) האָלץ — פּ!1 : סטאַלאָוואַניע : באַליק, באַל(קעק, באַלקן, קראָקווע, באַנטע, באַנטינע, פֿאָרשט, ברוס, לי(ע)גער, בערווענע, ברערנע, אַבאַפּאָליק, זשעראַרל, זשערעוול : פֿונדאַמענט-באַלקן, קרערבאַלקן, שפּאַנבאַלקן, זאַמיט, שטיצבאַלקן, אונטערשפּאַר(ע), שפּאָרע, שפּעהע, בינדבאַלקן, מויער-לאַטע, אונטערליירבאַלקן, טראָגבאַלקן : אייבערלאָג, צווייטאַרר : סלופּ : לאַמטערן-סלופּ, טעלעגראַפֿן-סלופּ אאַזיוו : סטויפּ(ע), סטופּ, סטאָלב, טאָרץ, טאַראַן, טומבע.
דראָנג, קלאָניצע, קלאָץ, בלאָק, פֿלאָקן, באָסיק, באָמע, טיטשקע, פּאַלקע, דריל(ע)ך, דרוק, דריק(ע), שטאַנג, שטאַב(ע), פּרענט, צאַנקען, פּײַל, פּאַליע, פּאָל: שפּאַל(ע), קלעצל, אונטערלאָג, שוועל, רעלס, שינע, פּלאַכע : ברעט, בלאַט אאַז'ר
ציגל : ליימציגל, דאַכציגל, קלינקער, גאָנטע, קאַכל, קאַכליע, קיכל, קאַפֿל, קאַפֿליע, טאַפֿליע, דאַכלקע, דאַכעווקע, דאַכוווקע, טשערעפּיצע : שינדל : דאַכשינדל , דאַכברעט, דאַכפֿאַן, דרשיצע, לעשטשיטקע : טינק, ז טינקע, פּלאַסטער נאַ-) : קאַלכוואַסער : גלעזערשער קיט, גלעזערקיט.
נמכאָירים) מ.זער-קעלניע, וואַפּנע-מולטער, האָפּנע-שעפֿל : לאָפּעטקע, שפּאַטל : גלאָזקעסטל, טרעגל : דימע(טט — 1-1 : געשטעל, רישטאָוואַניע, רושטאָוואַניע, קאָזלע, מישטריניק, סקאַפֿאָלד נ—).
ודער קנע) קנין, געבײַ, געבײַדע, געמאַך, פּאַסטראָיקע, בילדינג נ—) : שול-קנע, ווירטשאַפֿט-קנין אאַזיר : ראָטונדע, דאָם : הימלקראַצער, עלקן-קראַצער : אָימם-ורעמסס, פּימסן את ראַמסן נ-פּ) : פּאַרכעס אָן יאַרמלקעס נ-- דעכער אָן הדיעח : בּשקנין, בך געבײַדע, פֿליגל, צובוי, צוגעבוי, האַרבעריק,
פּריסטראָיקע, ווענגל , אַנעקס : סקעלעט, לאַמטערן : פֿאַסאַד.
טורעם, באַשניע, וועזשע : קלויסטערטורעם, ז קירכן-טורעם, גלאָקן-טורעם, קאַמפאַנילע, — קאָלאָקאָלניע, י זוואָניצע, קרייעטורעם : מעטשעט-טורעם, מינאַרעט : פאַגאָדע : וואַכטורעם : אייפֿל-טורעם : קופּאָל .
פֿונדאַמענט, יסוד, באַזע, באַזיס, פּיעדעסטאַל , ז פּידעסטאַל , אונטערבוי, אונטערגעבוי, אונטערגעבײַ, פאָדמורורקע : ווינקלשטיין, גרונטשטיין, עקשטק, אָכֿן-קינה, אָבן-ןרית, קרן-היקוד, בינדשטיין, גערעלבשטיין, אָבןכּותל , אָבן-חומה, אָבדקיר, קראָגשטיין.
וואַנט, שיידראַנט, בלינדע וואַנט : מויער, פֿײַער-מויער, קאַפּיטאַלנע וואַנט : פֿראַמוגע, פֿאַרמיגע נדאַל) , נישע : גאָרן, שטאָק, טשראָק נ--) , שאַזש, פֿלאָר נאַ-) : קעלער, בייסמענט נאַ-) : גרונטגאָרן, אונטערשטאָק, פּאַרטער, דאַנסטערן נאַ-) : אַנטרעסאָל , בעלעטאַזש, מעזאָנין : אייבערשטער גאָרן, טאַפּפֿלאָר נאַ-) : סטעליע, סופֿיט, פּולאַפּ, פּאָלאַפּ, פאָלעפּ, באַלקן, באַלטן, בעליק, בעלקע, פּלאַפֿאָנד : פּאָדלאָגע, פאָדלאָגע, בריק, דיל , פּאָל , פּאַרקעט, ז פֿוסבוידעם, פּיסאַצקע, פאָמאָסט, פֿלאָר נאַ-) .
טיר, דעילע נ-) : שויבנטיר, פֿאָדערטיר, פֿאָדערשטע טיר, פּאַראַדנע טיר , הינטערטיר, דרויסנטיר, גאַסנטיר, הויזנטיר , פֿליגלטיר : זאַפּאַסנע טיר, בלינדע טיר , דרייטיר , האַלבטיר : נשיף) פֿאַלטיר, לוק(ע) : אַבֿרהם-אאָינוס טירן נאַ סך טירן) .
נטיילן טיר) קוואַטיר , טיררעם, טירראָם, טירגעשטעל : טירפֿליגל , פּאַנעל : פֿוטרינע, וואַרצאַבע : אייבערשטע (אונטערשטע) וואַרצאַבע : פּריטעלקע, פּריטאָלקע : בײַשטידל , שפּאָנע, אושאַק, נאַדריריק, טירגעזימס : שאַרניר, זאַוויעסע, געלענק, אַנגל : הענטל , קליאַמקע : טירקלאַפּער, טירקלעפּל : מוווה : טויער, בראָם : שטאָטטויער,
טריומפֿטויער אאַז“ר : קאַליטקע, פֿערטעלע, פֿערטל , פֿערטקע, פֿאָרטקע, פֿורטקע.
פֿענצטער : דובלט-פֿענצטער, טאָפּלפֿענצטער, פֿליגל-פֿענצטער, רויון-פֿענצעער, גראַטע-פֿענצטער, לומער-פֿענצטער, לאָוענגעפֿענצטער : דאַכפֿענצטערל : נשיף) אילומינאַטאָר, אָקסנאויג, לונעט : נטיילן פֿענצטער) פֿענצטעררעם, פֿענצטערראָם, קוואַטיר : פֿענצטערלײַסט, פֿענצטערברעטל : פֿוטרינע : פֿענצטערווים : פֿענצטערשטריק : שויב, טאַפֿליע, רויט : שפּיגלשויב, מילכשויב : וויטראַוש : אייבערלופֿט, לופֿטשיק, פֿערטעלע, פֿערטל , פֿאָרטקע, קוקערל : לאָדן.
טרעפּ, שטיג(ן) : שטאַפּל, שטאַבליע, סטאָבליע, סטאָבליע, סטאָפּניע : פֿאָדערשטע (פּאַראַדנע) טרעפּ, פֿאָדערטרעפּ , פֿירטרעפּ : שנעקטרעפּ, שווינדלטרעפּ : וויקלטרעפּ, עסקאַלאַטאָר : שוועל : בריקל , סטופּ נאַ-) .
גאַניק : הענגגאַניק, פֿאָדערגאַניק, וועראַנדע, פּאָרטש נאַ-) : אַלטאַנקע, גאַלעריע, ז גאַליאָרקע, זגאַלערייע : נגעבעטהויז) כאָר, אָרגלכאָר, טריפֿאָריום : באַלוסטראַד(ע) , פאַראַפּעט, פאַרענטש, געלענדער, טרעפּ-געלענדער.
זײַל , פֿיליאַר, פּילאַסטער, קאָלאָס, קאָלומנע, קאָלאָנע, אָבעליסק : הויפּטזיִל , טרעפּניײַל , שטיצייִל , וואַנטזײַל : יאָנישער זײַל , טריומפֿיײַל אאַי“ר : עמוד האָרך : קאָלאָנאַד(ע) , אַרקאַד(ע) .
דאַך, אָפּדאַך, שטרײַכע, סטריכע, סטרעכע : געוועלב(ונג) , ז סקלעפּעניע : אייבערדעק, גיבלדאַך, שפּיצדאַך, זאָטלדאַך, ציגלדאַך, שינדלדאַך, שטרוידאַך, שטרויע(ר)נער דאַך, איבערדאַך : נסוכה) שלאַק נפֿליגל) : סמך, כוינעס, פּולקאָשקעס : חופּה, באַלדאַכין : טאַבערנאַקל .
נבויסטילח אַמפּיר, גאָטיק, רענעסאַנס, ראָקאָקאָ, באַראָק, ראָמאַנעסק, רוימיש, מאָרעסק, מוריש, מוריניש, דאָריש, יאָניש, סאַראַ-
82
צעניש, קאָרינטיש, פּעלאַזגיש, טאָסקאַנש, ראָמאַניש-ביזאַנטיש, רוסיערבעאַנטיש, קאָמ פּאָזיט-סטיל : באָסאַזש, טראָפּנשטיין, סטאַלאַקטיטן : מאָזאַיִק.
נאַרכיטעקטאָנישע עלעמענטן) בויע, אַרקע, געוועלב, שפּיצבויע, שפּיצגערעלב, געוועלב-צוויקל , פילע, פּאָרטאַל , פּאָרטיק, פֿראָנטאָן, פֿריי, וויניעטקע, קאַרניז, ג(ע)זימס, ראָיעט(ע), אַבאַקוס, שפּאַרנקאָפּ, מאָדיליאָן, מוליאָן, פּעריסטיל , טראָכיל, אַרכיטראַר, אַרכיוואָלט, קאַפּיטאַל , טריגליף, קראָקעט, שערראָן, אַהרנס שטעקן, פֿעסטאָן, טראַנסעפּט, מעטאָפּע, ענטאַבלעמענט, פּאַלמעט, פֿרעסקאָ, אַראַבעסק, טעלאַמאָן, אַטלאַנט, באַרעליעף : גענעץ, סטראַפּקעס.
ציגלאַרניע, ציגל-פֿאַבריק, ציגלעאַראָד, ציגעלניע, ברענערײַ, קאַכעלניע : שינדלאַרניע, שינדלערײַ, שינדל-פֿאַבריק, קלינקאַרניע. בוימײַסטער, אַרכיטעקט(אָר) : בויער, בילדער נאַ-) : קאָנסטרוקטאָר : מוליער, ציגללייגער, בריקלייער נאַ-) : ציגל-קנעטער : ליימטרעגער, האָפּנע-טרעגער: בוישרבעטער, בויוואַרגער, מויערער : שטיידמויערער, ציגלמויערער אאַז'וו : טעסער, טעסלער, טשעסלער, טשעסלער, צעסלער : סטאָליער — פּן 1 : פּלאָטניק, קאַרפּענטער נאַ-) : דאַכדעקער, דאַכשלעגער, דאַך-באַשלעגער, שינדלער, שינדל-דעקער, שטרוידעקער : שטוקאַטורער, פלאַסטערער נאַ-) : טינקע(רע)ר, ליימער : מאַליער — 3 1 זא : ציגלער, ציגל-מאַכער, ציגלברענער, ציגעלניק : שינדלער, שינדלמאַכער, גאָנטאָווניק : זעגער, שפּאַלטער, בובלער, פֿוגאָוועשק.
וו ן נאַרבעט-פּראָצעסן) בויען, סטראָיען, קאָנסטרויִרן, בילדן נ—) : בעטאָנירן, אונטערבויען, אונטערטאָן : אויפֿבויען, אויפֿשטעלן : מויערן : איבערלייגן (איבערשיטן) אַ שטוב : אַרויפֿציִען אַ האָרן (אַ שטאָק) : זעגן, טעסען, טשעשען, טשעסליערען, טשעשלעווען : פֿוט-
רעווען, שליעמען, אויסשליערען : אויסקלעפּן : פּראַווען, אָפּראַמען : טינקעווען, שטוקאַטורע(רע)ן, אַזשורירן : גלעזערן, קיטעווען : אָפּקרײַזלען, אָפּקריצלען (גלאָח : שינדלען.
אַדי ן גאָרנדיק, עטאַזשיק, ז עטאַזשנע : צוויי
גאָרנדיק, דרײַגאָרנדיק אאַז“ר : צוויישטאָקיק, דרײַשטאָקיק אאַז'וו : -מוליאַרסקע, י טעסליאַרסקע, בויערש, אַרכיטעקטאָניש אאַז'ר — -.
שפּר : ווער עס בוי(אָט און ווער עס וווינט. זען אויך : הועמאָלערײַ א, וורטט 114, סטאָלערך .
113 א. הויזמאָלערײַ
ס ן מאָלוע, שמירונג אאַז“וו : מאָלערײַ, שמי-
רערײַ אאַז“ר — יי : מאַליעהאָניע, מאַליאַרקע : טאַפּעצירשרבעט, טאַפּעצירערײַ.
(מאַטעריאַלן) ווײַס, צינקרײַס, בלאָ(חס, גרע, שענרויט, בערלינער רויט, קרעפּרויט, שוואַרץ, אוגער, געל , שטגעלב, כראָמגעלב, אומבראַ, צינאָבער אאַז“ר — קאָלירן פּ29—303 : גרונט, גרונטפֿאַרב, קאָליר, קאָלעיר נדאַל) : לאַק, ווינער לאַק, עמאַללאַק, שעלאַק, שערליאַק, לאַציע : פֿערנעץ, פּאָקאָסט, וואַרניש נאַ-) : לאַקיר, עמאַל , אַמאַליע, ענעמל נ—) : פּאָליטור, טינקטור : שלאַמקרײַד : שפּאַליר, שפּאַליער, טאַפּעטן, טעפּעך-טאַפּעטן, וושט פּאַפּיר, אָבאָיעס, אָביטשעס.
נאַרבעטטיילח לײַסט, מוסטער, שאַבלאָן, דעסן, שלאַק, שלעקל , זאָקל , לאַמפּעריע, לויפֿערל : ראָזעט, ראָזעטקע : פֿריז, קאַרניז, ז גאַרניז, ג(ע)זימס : מיטלשטיק, עקשטיק נפֿון סופֿיט) : פֿאַצעטאַ, וונענקאַ, פּלינט(וס).
נמכשירים) פּענדזל , פּענדזליק, טשעטאָק, שלעפּער, שטילאָווע, סקיווקאָווע : באַרשט, לאָווקאָרעץ, ראָגאָרעץ : בונטשטריך, שטריכציִער, דורכציִער, האָלקאָ, שניר : בראָמײַזער, פּלאַטע, שראַם, שפּאַכטל , פּימס, גלאָזפּאַפּיר, ז גלאַספּאַפּיר.
נאָעל-מלאָכה) מאָלער, מאַליער, מאַליאַר, מאַלשזש : שטובמאָלער, הויזהאָלער, מאַלער, מאַלעיר נ-פּ) : פֿאַרבער : שמירער, פּאַטשקאַזש : קאַלכער, קאַלכענער : שאַבלאָנירער, פּאָליטורער, לאַקירער, עמאַלירער : פּיינט(פער נאַ-) : שפּאַלירער, טאַפּעטןקלעפּער, אָביטשעס-קלעפּער, פייפער-הענגער נאַ-) .
וו : נאַרבעט-פּראָצעסן) מאַליעווען, מאָלן, פֿאַרבן, שמירן, שטריִכלען, שטריכלען, פּינטן נ—) : פּענדזלען, ז פּינילען : אונטערפֿירן : מאַזשען, ליאַפּען, פֿליאַסקען, וואַלגאָזשען, קוואַטשען, פּאַטשקען, שמערגען, שמירגעווען, סמאַרגלען, טערכענען : גרונטירן, גרונטעווען, לייגן אַ גרונט : ווײַסן, קאַלכן : שפּאַלייען, שפּאַכלעווען, שפּאַקלערען, קיטייען, מאַזירן, מירמלען, מאַרמירן, מאַרמאָרירן, שלײַפֿן : אָנשמירן, אויסשמירן, אָפּשמירן, באַשמירן, צושמירן אאַן“וו : אויסקלעפּן, אויסטאַפּעצירן, אויסשפּאַלירן אאַז“וו.
זען אויך : קאָלירן 295—נסנ.
114. וווינונג
ס : וווינאָרט, וווינפּלאַץ, וווין : וווין-שטח, וווינדיסטריקט : אויפֿהאַלטאָרט, רוינשאַפֿט, זיץ, מושב, רעזידענץ, אַדרעס : היים, געבוירןהויז, ז געבורטהויז, פֿאָטערהוין, פֿאָטערשטוב : דאָס אָרט וווּ מײַן וויגל אין געשטאַנען : קנין, געבײַדע — 13 1 .
וווינונג : צוזאַמענוווינונג, שקנות : דירה, כירע נ-פּ) : דירה-מלוכה, געהײַ : נאַ-) אַפּאַרטמענט, פֿלעט : נקי) ראַשטע, סווייעכץ, רים : מקום-מנוחה : אַן אייגן ווינקעלע : אַ פּלאַץ וווּ דעם קאָפּ אַוועקצולייגן (אָנצושפּאַרן) : אַ דאַך איבערן קאָפּ : אַן אָפּדאַך : די פֿיר ווענט : הויז, וווינהויז, הײַזל , הײַזקע, שטוב, שטיבל , שטיבלטשינע, כאַטע, כאַלופּע : הילצערן הויז, סטוקאָהויז, ברוינשטיינהוין אאַן“וו : מויער, מײַערל ,
אָפֿיצינע : קאַמעניצע, קאַקלניצע נ-פּ) : שכניםהויז, נאָ-) אַפּאַרטמענט-הויז, טענעמענט-הוין : פּאַלאַץ, פּאַליי, ז פּאַלאַסט : שלאָס : ריטערשלאָס , שטיינשלאָס אאַז“וו : בעלוועדער, שאַטאָ, בורג : פּוסטקע, חורבה, מפּולת, פֿײַערפּאַסטקע, טרושטשאָבע, סלאָם נאַ-) .
באַראַק, באַראַקון, קאַזאַרמע, קאָשאַרן, קאַזעמאַט : געצעלט, נאַכטגעצעלט, פּאַלאַטקע, אוהל , שאַלאַש, צריף נאָרץ-ישראל) : באַלאַגאַן, טאַבערנאַקל , טענט נאַ-) , וויגוואַם נבײַ אינדיאַנער) : לאַגער : ציגײַנער-לאַגער, זומערלאַגער, פּליטים-לאַגער אאַן“וו : מחנה נ-נ'ח : ביווואַק, קעמפּ : לאַגערדאָרף נ-נ'ח : ערדשטיבל , גריבעלע, לעפּיאַנקע, זעמליאַנקע, פּערעביצע, קליניע, קאָרין, יורטע, איגלו, סאַקליע : הייל , גראָטע, מערה : בדידהשטיבל, מתבודדשטיבל , התבודדותשטיבל , ערמיטאַזש : טראַנשעע, פֿוקסלאָך — 4-2 : באַהעלטעניש, מקום-מיקלט, בונקער, מאַלינע, מלינה — 430 : נינ) בטוחה-שמיר, ויִציב.
פֿאַרמהויז, פּריציש הויו, כוטער, פֿאַזענדע : זומער-וווינונג, זומערהויו, זומערשטיבל , ווילע, דאַטשע : נאַ-) קאַטעדזש, באָנגאַלאָ : בײַדל : גאָרטנבײַדל , גאָרטנשטיבל , לופֿטשטיבל , שאָטנבײַדל : סוכה, פּאַוויליאָן, קיאָסק, אַלטאַנקע, י בעסיעדקע, בודקע : וואַלדשטיבל, געיעגהײַול , ז יאַגדהײַול.
פֿאָלקסהויז, קלוב(הויז) : ז קלאָב : האָטעל : זומער-האָטעל, האָטעל „קאָדשליין“ נאַ-) , האָטעל „דע וואַנץ“ נ-פּ) : רומינגהוין נאַ-) : אָפּרוהויז, סאַנאַטאָריע, סאַניטאַריום נאַ-) : פּענסיאָן, פּאַנסיאָן, אינטערנאַט, באָרדינגהויו נאַ-) : גאַסטהויז, גאָסטינעץ, גאַסטהויף, אַכסניה, זאַיאַזד, אײַנפֿאָר(הויו) , קרעטשמע, קרעטשעם, קאַרטשמע נדיאַל) , פֿעלדקרעטשמע, האַרבעריק, טוריסטדהיים, גאָספּאָדע, פּאָדוויערקע, קאַראַוואַן-סאַרײַ, כאַן : הכנסתאָורחים, אָורחים-הויז, הקדש, אָרעמהויז, היים, האָום נאַ-) , — פּריוט, נאַכטאַזיל , — נאָצלעג,
84
נאָטשלעג, - נאָטשלעזשקע, - פּשיטוליק : נאַכטלעג(ער) , סטאַנציע, קוואַרטיר, שטייפּלאַץ, לאָזשי.
חדר, צימער , שטוב, שטיבל , קאַמער, אַלקער : נשיף) קאַבינע, קאַיוטע : נבאַן) קופּע, קאָמפּאַרטמענט נאַ-) : נתפֿיסהם קאַמער, ז צעל : נשפּיטאָל) פּאַלאַטע, וואָרד נ—) : געמאַך, 0 פּאָקאָי : אַנפֿילאַד(ע).
וווינצימער, וווינקאַמער, וווינשטוב , מיטלשטוב, ליווינגרום נאַ-) : זאַל , גאַסטצימער, סאַלאָן, סאַליאָן, סאַליע, באַשטע : פֿראָנטרום , פּאַרלאָר נאַ-) .
אויפֿנעם - צימער, ז אויפֿנאַמס - צימער : שלאָפֿשטוב , שלאָפֿצימער , שלאָף-חדר, אַלקער, אַלקאָר, קעמערל , -ספּאַלניע, גאַסטצימער, בעדרום נאַ-) : אונטעראויוון, הינטערן אויוון : עסשטוב , עס-חדר, עסצימער, עסןצימער, — סטאָלאָווע : נאַ-) דײַנינגרום, דײַנעט : קיך, קאָכשטוב : נאַ-) קיטשן, קיטשענעט.
אַרבעט-צימער, קאַבינעט, ז גאַבינעט, שטודיר-צימער, לערדסאַליע, שרײַבצימער, שרײַבשטוב, לייעדצימער, ביבליאָטעק : רייכערשימער, ביליאַרד-צימער, שפּילצימער, מוזיק-צימער, סטודיאָ : טואַלעט-צימער, בודואַר, קליידער-צימער, שרדעראָב-צימער, אָנטעימער : באָדצימער, וואַשצימער, וואַנעצימער, באַטרום נאַ-) : קית-הקיסא — 6 !4 : זונצימער, סאָלאַריום : קינדער-צימער, נוירסערי נ—) .
ביִצימער, בײַקאַמער, האַנטשטיבל ,
נעבנצימער, סײַדרום נאַ-) : דורכגאַנג-צימער : הינטערצימער, הינטערשטיבל , בעקרום נאַ-) : חדר מיוחד, ייִחודשטיבל , בדידהשטיבל, קלה-צימער, דען נאַ-) .
פֿאָרהויז, פֿירהויז, הויז, הײַזל , פֿעדערהויז, פֿאָדערהויז, פֿעדערהײַול , ס פּאָדשעניע : קאָרידאָר, וועסטיבול , קולואַרן, האָל , לאַבי נאַ-) , פֿאָיע : אַטריום : פֿאָדערשטוב, פֿאָדערצימער, פֿאָר-חדר, פֿאָרצימער, וואַרטזאַל ,
וואַרטצימער, ווייטינגרום נ—) : י פּערעדניע, - פּשעדניע, פּרוזדור, פּאָליש.
פּידאַטיק, פּענטהוין נאַ-) : דאַכצימער. דאַכקאַמער, דאַכשטיבל , גאָרנשטיבל , בוי דעמשטיבל , בוידעם-קאַמער, אייבערשטיבל, מעואָנין, איידעמשטיבל , סאַ(קלקע, מאַנסאַרדע, פֿאַצעיאַט(ק)ע, אַפּסטערן נאַ-) : בוידעם, באַרג : פּאַרטער, בעלעטאַזש : אַנטרעסאָל. סוטערינ(ע) , פּאָדוואַל , קעלערשטוב, בייסמענט נאַ-) .
קאַמער : רומפּל-קאַמער נפֿאַר אַלטוואַרט , שפּײַוקאַמער, פּראָוויאַנט-קאַמער, שפּײַזאַרניע, האָלצקאַמער, האָלצשטעלכל , בונקער נפֿאַר קוילן) , קלאַדאָווקע — 403 : קעלער, פּאָדראַל , סקל(י)עפּ, אָבה נ-) : נאַ-) בייסמענט, סעלער : אײַזקעלער, לאָדאָווניע : פּריזבע, פּידאַשיק, זאַוואַלינקע, וועראַנדע, באַלקאָן, גאַניק, פּאָרטיקאָ : פּאָרטש נ—) : בריקל , סטופּ נאַ-) .
הויף, אָצר נבײַם מבע) , פּאָדוואָר, פּידוו'רע, געהויף, געהייף, געהעפֿט, פֿירהויף. דורכהויף, הינטערהויף, יאַרד נאַ-) .
שפּר ן איטלעכער הונט אויף זײַן גרונט : איט-
לעכער וואָרעם האָט זײַן לאָך : דירה נאה, אָשה נאה וקלים (אים מרחיבים דעתו אָל אָדם : אַלע דירות זײַנען שוועסטער און ברידער : שיף אַ שטוב בויען און אַ קינד אויסגעבן אין דאָ בך גאָט אַ באַזונדער אוצר : אַן מען האָט אַן אייגענע דירה און אַ קו האָט מען פּרנסה אָן מי : אַז מען האָט אַ הוין האָט מען צוויי דאעת : דירה-געלט טאָמער וועט מען לעבן און קבורהגעלט טאָמער וועט מען שטאַרבן.
זען אויך : געעט —1, פּאָזיציע 110, בײַזײַיִקיט 111, געבײַ
. מעבל, סטאָליערײַ
ס : האָלצאַרבעט, געהילעשרבעט, האָלצ-
וואַרג : סטאָליערײַ, סטאָליאַרקע : טש
לערע : טאָקערל : באָנדערײַ : סטאָליאַרניע : טאָקאַרניע.
נמאַטעריאַלח געהילץ, בויהאָלץ, לאָמבער נאַ-) : בעריאָזע, בערעזע, בערקענע האָלץ, בערקנהאָלץ, יעגלעהאָלץ : קליאָן, יאַווער : ראַבינע-האָלץ, דעמבנהאָלץ, דעמב, טענענהאָלץ, בוקסנבוים-האָלץ, בוקסנהאָלץ, בוקס : פּימסנהאָלץ, צעדערהאָלץ, רויטהאָלץ : מאַכאָן, מאַהאָן, מאַהאַגאָני, טאַמבאַסקאָר : קאָראַלדהאָלץ, טשעטשאָטקע, עבנהאָלץ, געל(ב)האָלץ , ברוינהאָלץ, פֿידלהאָלץ, קאָרקהאָלץ אאַז“וו — 2-0 : ביעל : פּרוכנע : ברעט, פֿאָרשט, פּלאָטווע, טערמיצע ופֿון דיל) , לאַטע, צאָליווקע, שאַליווקע, פּלאַנקע : פֿאַניר, פֿאַניער, פֿורניר : שליכט, טשעטשאָטקע, גרושקע, שטרײַף, אָטשיק : פּאַנעל , טאַפֿליע, זשילקע, דיכט, דיקט, געשפּערטע דיכטן, קלעיאָנקע.
נטיילן) לײַסט, טראָגלײַסט נפֿון מאַטראַץ) , באָק, צאָקל , סונעסקע, צאַרגע, קאָניעטשניק, שטעפּיקל , פֿיליאָנג, פּאָפּערעטשקע, ליאַמפּעריע, קימפּער, פּלינט(וס), שפּראָץ : שפּאַלטשפּאָן, קלין, שיבער, שפּאָן, שפּאָנקע, שפּאָנקע, שפּלינט, שפּאַנלײַסטל : פֿוגע, רינע, אָלקער, געלענק, פֿעלש, נוט, שליץ, פֿינגער, ציניק, פֿאַלץ, צאַפּן, שלאָס, שראַלבנעק.
נבאַצירונגען) באַלאַסטער, קעלשטאָס, קראָקשטק, קאַרניז, ז גאַרניז, פּוקליע, ראָועטקע, דוצקע, קאָלומנע, פֿאַרטאָפּלונג, וואַליק, שטיצע, גאַלקע.
נמעסט-מכשירים) ווינקלמאָס, ווינקלשטיק, ווינקל-מעסטער, שמיגע, גערונררינקל , גערונר קעסטל : צירקל, שפּיצצירקל , טיילצירקל , קראָנצירקל, שטאַנגצירקל, בויצירקל , צייכדצירקל , שטרײַכמאָס, שטריכמאָס, קרעפּליאַדע, שטאָרצליאַדע.
נמכשירים) הובלבאַנק, דרייבאַנק, טאָקער-מאַשין, טאָקמאַשין, טאָקאַרניע : באַבקע.
זעג : השטזעג(ל), שווײַפֿועג, פֿוגועג, קאַרניר
זעג, טראַטשעג, צילינדערזעג, גזימסזעג, פּאַנעלזעג, לאָכזעג, שליסללאָך-זעג, קרייצזעג, באַנדזעג, קערבזעג, פֿאָרפֿוסזעג, קלובזעג, גראַטזעג, שטיכזעג, לויבזעג, לאָבזעג, שראָטזעג, פאָפּערעטשנע זעג, מאַלאָזובקע : שינדלזעג : גערטנערזעג, שטיינזעג, מאַרמאָרזעג אאַז“ר : נטיילן זעט זעגגעשטעל , זעגרעם, ציין, העפֿט, שטיל : באָק, זעגבאָק, זעגבלאָק, קאָזלע, זער באַנק, זעערוב.
הובל , הובעל, העבל : פֿוגאַניק, פֿוגאַנקע, רובאַניק, שליכט, אָלקער, פֿאָרשנײַדער, ציקלינע, דובלט : פּוצהובל , פּאָליר-הובל, גלעטהובל , פֿעדערהובל, רײַסהובל , שיפֿהובל , פֿאַלצהובל, פֿעלשהובל , באַנקהובל, גרונטהובל , שליאַכטהובל , נוטהובל , צאָנהובל, שערכהובל , שפּײַכדהובל , לײַסטדהובל , קאַרניז-הובל , גזימסהובל , קיטהובל : באָנדערהובל : הובל-מאַשין : דלאָט, דלוטע אאַז“וו — פּ-2 : שרויף, צוואַנג — 205 : לאַם, לײַם, סמאָלקע, בײַץ, מעבל-פּאָליטור.
נמעבל) מעבל , פֿוירניטשור נאַ-) : גאַרני טור, גאַרניטער, סעט נ—) .
בעט : הימלבעט, סאָפֿעבעט, רוקבעט, טאָגבעט : בעטל, באַנקבעטל, באַעעטל נ-פּ), באַמבעטל, אײַנלייגבעטל , צונרפֿליירבעטל, אויפֿשטעלבעטל, פֿעלדבעטל. סעקבעטל, שלאָפֿבעטל, צולייגבעטל , שלאָפֿבאַנק : סדוםבעטל , שפּילקעבעטל : געלעגער, געלענדער נ--) : זיץ-געלעגער, קאַסטן-געלעגער, שטרוי געלעגער : אויפֿאָויוון, רנטערדאוירן : טאַפּטשאַן, נאַרע, קאָיקע, פּאָל : קינדערבעטל : וויג(ל) , הענגוויגל : שפּאַנבעטל, העעבעטל, הענגלבעטל, האַמאַק : (די) טראָג, טראָגבעטל , טראַגע, נאַסילקע, סטרעטשער נאַ-) : פּאַלאַנקין : נטיילן בעט) רעם, ראָם, ראַם, בעטרעם, בעטגעשטעל , טאַרעדײַקע : פּלאַטע : הויפּט : צוקאָפּנס : צופֿוסנס : מאַטראַץ, לופֿטמאַטראַץ, שטרוימאַטראַץ, שטרויזאַק, שעניק, טופֿיאַק : פּאָסטשעלע, פּאָשטשילקע, געבעט,
86
אונטערלייג, אונטערבעט, איבערבעט : בעטגעוואַנט : גערעכט : בעבעכעס : קישן, קאָפּקיע, פוכקיע, יאַשיק, שטולקישן, לופֿטקיע : פּיר .
סאָפֿע, קאַנאַפּע, אָטאָמאַן, דיוואַן, שען-
לאָנג, קושעטקע, לעזשאַנקע : נאַ-) דערענפּאָרט, לשנדזש, (סטודיאָסקאַוטש, סעטי : שטול , טשער נאַ-) : בענקל, פֿאָטעל, פֿאָטערשטול , וואָלטערשטול , קרעסלע, זזעסל, לענשטול : אָסב-בעט : טראָן, קרוינשטול : קיסא(ה)מלוכה, קיסא-המלכות : טאַבורעט(קע) , טשאַשקע : ליגשטול , רעדלשטול , פֿאָרשטול , ווילטשער נאַ-) : וויגשטול , שאָקלשטול , ראַקער נאַ-) : אײַנלייגשטול , טראָגשטול : קינדערשטול , סטאָיקע : (קימפּעטאָרין) בראָכשטול , ברויכשטול : נטיילן שטול) אָנלען, רוקן, רוק(טווענטל , פּאַרענטש(ע), ספּינקע, זאַדיק, בעק נאַ-) : געזעס, זיץ, זיצפּלאַץ , ברעטל , סיט נ—) : פֿיסלעך.
באַנק, לאַווקע, בענקל , סוויזעניע נקי) , פֿליישיקע באַנק, פֿליישבאַנק, מילכיקע באַנק, גאָרטנבאַנק, שטיינבאַנק, קלאָגבאַנק נביתעולם) : אָפּרובאַנק, שבת-באָק אאַזיוו : פּיאַנעבענקל, פֿוסבענקעלע, אונטערבענקעלע : שוסטערבענקל , דרײַפֿוס.
טיש : עסטיש, קיכטיש(ל) , אויפֿשטעלטישל , אײַנלייגטישל , ברידזשטישל : שרײַבטיש, ביוהאָ, ביורקע, קאַנטאָרקע, סעקרעטער, דעסק נאַ-) : לייענטיש : ווינקלטיש(ל) : טואַלעט-טישל, וואַשטישל, נאַכטטישל אאַן“וו : שטענדער, סטענדער, לייעאָטענדער, שרײַבשטענדער, פּולט, לייענפּולט, שרײַבפּולט : נטיילן טיש טשקעסטל , שופֿלאָד, בײַלאָד, טישלאָד, טשלעדל, דראָער נאַ-) : בלאַט, דעק : קליאַפּע, לאַפּע, אײַנזאַצברעט : פֿיס, שאָלן.
שאַפֿע, שאַף, שאַפֿקע, שאַנק, שראַנק, אַלמער, י שקאַף, קליידערשאַנק : נאַ-) לאָקער, קלאָזעט : קאַמאָד, בופֿעט, קרעדענץ, שויבן-
קרעדענץ, געפֿעסשלמער, סודניק, סערוואַנטקע : שפּיִושענקל , סאָריםשענקל , שבתשענקל אאַז“וו : נטיילן שאַפֿע) פּאָסטאַמענט, ספּוד, בלײַטראַם, ווירע, צאָנליִסט, רוקראַנט, בײַשטאָט, קראַנץ, ציִער, קליאַמרע, קאָפּ : הענגער, י וועשלקע.
עטאַזשערקע, שיפֿאָניר, שיפֿאָניער(קע), געשטעל(ע)כל : פּאָליצע, פֿאַך, גראַטקע, פּאָלקע, פּולקע, טאַפּטשאַן, באַנטע : טעלערפּאָליצע, ביכער-פּאָליצע אאַז“וו.
קאַסטן, בשקקאַסטן, קופֿערט, צעדערקופֿערט, באַניע, קאָליע, סקריניע, אָבה נ-) ; נאַ-) טראָנק, קיס, באַקס.
שפּיגל , וואַרצאַדלע, מאַטריניצע נקי) : האַנטשפּיגל , קעשענעשפּיגל , ז טאַקשפּינל , וואַנטשפּיגל , טואַלעטשפּיגל , טרומאָ : שפּיגלגלאָז : פֿאָלגע.
גאַעל-מלאָכה) האָלצאַרבעטער, האָלץבאַאַרבעטער : האָלצער : מעבלשרבעטער : סטאָליער, סטאָליאַר : נ-פּ) סטוילער, סטאָליערוק : טישלער : שפּיגל-מאַכער : טאָקער, ז דרעקסלער : קאַסטדמאַכער, קופֿערט-מאַכער : מאַטראַצדמאַכער, מאַטראַצניק : באָנדער, בעדנער רייפֿמאַכער, רייפֿער.
וו : !אַרבעט-פּראָצעסן) זעגן, שוועפֿן, שנײַצן,
שטאָרצזעע, דלוזשעע, דלוזשנע זעע, פֿאָרפֿוסזעע : הובלען, הובלעווען, העבלעווען : טעסען, טשעשען, טשעשלערען, טשעסלערען : ציקלינערען, אָלקעת, פּוצן, צאָנער ווען, נוטערען, פֿוגערען, אָפּשליסן, רונדיקן, פֿאַנירן, פֿורנירן, פֿינירן : אויסטאָקן, ז אויסדרעקסלען, אָפּטאָקן, אַרומטאָקן : פּאָקאָסטירן, בײַצן, לאַקירן.
אַדי : סטאָליעריש, ז סטאָליאַרסקע, טאָקע-
ריש, ז טאָקאַרסקע אאַז“ר פּ-.
שפּר : אין אַ קרומען שפּיגל אין די נאָן אע אַ
זײַט.
זען אוּיך : מעטאַל-באַאַרבעטוט מ.
116. אײַנוווינער
ס : אײַנוווינער, באַוווינער, רעזידענט : אַדרעסאַט : שטאָט-אײַנוווינער, שטאָטייִד : שטאָטמענטש ל“ר שטאָטלײַט : יאַטישער נקי) : שטאָטיקער, מעשטשאַנין ל“ר מעשטשאַנעס : גרויסשטאָטיקער : שטעטלדיקער, קליינשטעטלדיקער, פּראָווינצער, פראָווינציאַל, גובישע שלייפֿעלעך נ-פּ. פּראָווינציעלע פֿרויען) : נשטעטער, אַלטשטעטער, פֿערשטעטער, הינטערשטאָטיקער, עקשטאָטיקער, אויסנשטאָטיקער : נאַ-) דאַנטאַנער, אַפּטאַנער, איסטסײַדער, וועסטסײַדער, סלאָם-אײַנוווינער : יישובניק, דאָרפֿסמאַן, דאָרפֿסייִד, פֿאַרמער, פֿערמער, קאָלאָניסט, סעטלער נאַ-) : גרענעץאײַנוווינער, בײַגרענצלער : בערראײַנרוינער, בערגמאַן ל“ר בערגלײַט : וואַלד-אײַנוווינער, פּאָלישוק : סטעפּ-אײַנוווינער, סטעפּמענטש, סטעפּעווניק : אינדזל-אײַנוווינער : הייל-אײַנוווינער, טראָגלאָדיט : ערעמיט, ז הערעמיט, נזיר.
אָכן, מיטאָכן, אַר-מיצר, נִר-אָיצרא : טענענט נאַ-) : לאָקאַטאָר, סובלאָקאַטאָר, קאָמאָרניק, קאָמעניק, קאָמאָרניצע, קאָקלניצע נ--) : לאָזשירער, פּאָסטאָיאַלעץ : נאַ-) באָרדער, רומער : קוואַרטיראַנט, סובקוואַרטיראַנט, מיטקראַרטיראַנט, מיטרוינער, צוואַמענוווינער, בעט-חבר, מיטשלעפֿער : גאַסט, קורגאַסט, קוראָרטניק, באָדגאַסט, זומערגאַסט, פּשסיאָנער, דאַטשניק, מאַיאָרניק, ליעטניק, קעמפער נאַ-) : ווינטערער, סום-טובניק נייִשובניק) : אורח, הקדשניק.
נולד, געבירטיקער : אײַנגעבוירענער, היימישער, אײַנהיימישער, אָרטיקער, אָרט-געבירטיקער, הי-געבוירענער, היגלענדער, אינלער דער, אַבאָריגען, אויטאָכטאָן, נייטיוו נאַ-) : תּושב, אַלט-געזעסענער, גר-תושב, אײַנגעזעסענער, אײַנויציקער : (יכתב, צוגעשריבענער : נאַטוראַליזירטער, אײַנגעבירגערטער : אימיג-
ראַנט : גרינער : דעקלאַראַנט : בירגער, מיטבירגער : פּריוואַט-בירגער, ציווילער : וועלטבירגער, קאָסמאָפּאָליט : מלוכהלאָזער, אָנמלוכהדיקער, אַפּאַטריד : קן-עיר, לאַנדסמאַן ל“ר לאַנדסלײַט, קאָמפּאַטריאָט.
בירגערשטאַנד, בירגערשאַפֿט, אונטערטאַנשאַפֿט, ז פּאָדאַנסטווע : באַפֿעלקערונג : שטאָטישע, — מעשטשאַנסטווע : ייִשוב, קאָלאָניע, סעטלמענט נאַ-) : הראָמאַדע, גראָמידע, מיר אאַז“וו — 47.
אַדי , אינוו ן שקניש, שטאָטיש, ציוויל, בירגערלעך אאַז“ר — - : געבירטיק פֿון, אַ לאַנדסמאַן פֿון אאַז“וו : אָיש, אַנשי-.
פֿראַן : דרײַצן פּאָר שקנים און איין פאָר שיך : דעם אָכנמ ציג שלאָגט דעם נִעל-האָיתס קו אין די פֿיס : בעסער אַ רײַכער אָכן איידער אַן אָרעמער נִעל-האָית.
זען אויך : זאַמלוע 47, וווינוט 114, מענטשהייט נט.
גרויספֿאַרנעם
ס ן גרויספֿאַרנעמיקייט, גרויסקייט, ריזיקייט, טיטאַנישקייט אאַז“וו — אַדי : ג(ע)וואַלדיקייט, מוראדיקייט, אומגעהײַערקייט אאַו“וו —20 : גרייס : פֿולע גרייס, לעבנסגרייס, אַבסאָלוט : אימפּאָנדעראַבילע : פֿאַרגרעסערונג — וו
מאַהינע, מאַכינ(י)ע, פּאָסטומענט, קאָרפּאָ-
ראַציע, באַנדורע, נפֿוח-זאַך : משא, באַרג : קיתום ורעמסס, פּימסן און ראַמסן נ-פּ).
ריז, גיגאַנט, טיטאַן, ציקלאָפּ, מאַמוט, הערקולעס, קאָלאָס, גודומוּוג, עוג אָלך האָע, עיג אָלך הבאָטשאַן (הלאָקש) נ-פּ) , (לית, קן-נפי לים, גאַרגאַנטואַ, מאָנסטער, וואַלפֿיש, לריתן : אַטלעט, אַטלעטישע פֿיגור (קאָנסטיטוציע) : ניין, סאָלדאַט, העלפֿאַנד : נ-פּ) נלד, וויקלקינד, עופֿעלע : אָחור, בחורילע, באַכטיור, יונג, יונגאַטש, יאַט, קן, קן-אָקר, בײַבאַק, קערל , יאָלער, לעפּאַק, פּאַכאָליק, בורגעללע, ווער-
88
געלעץ, בריטאַן, זלאָב, כלאָפּ, בורלאַק, איוואַן : מויד, מאַד, מוידורע, מוידטשיסקע, מוידעץ, אָחורטע, בחוריכע, באָנדע, דזשידע, בע גערעטענש, ביין באַשריגעניש : אָשה, גקבה, מאַטראָנע אאַז'ר
לאַטקייט, שלאַנקייט, געוויקסיקייט אאַז“וו — אַר : פֿאַרלענגערונג, שפּאַנונג, אויסציִונג אאַז'וו — יי : לענג, וווקס, געוויקס, גידול , וּדלע, שטאַלט, שטעל , געשטעל.
(לאַטער) דראָנג, דראָנשטש, דראָנגײַלע, ריזאָק, לאַגראַן, (לאַנגער) לאָקש, הויכער באָלדעס, גרענאַדיר, יאָלאָפּ, יאָלאָפּאַטראָן, דאָנדאַל , סטיבון, נִעל-קומה, (דול , גידולניק, לולב, דרוואַל , שטיידרראָהו, אָנדערטהאַלבך אָחורדיקער.
ברייטקייט, פֿעטקייט, דיקייט, בײַכיקייט אאַז“וו — אַדי : גרעב, קאָרפּולענץ : אויסבריי טערוט, פֿאַרגרעבערונג, פֿאַרדיקערוע אאַז“ר — יי : ברייט, דיאַמעטער, קאַליבער, ראַדיוס, דימענסיע, געמעסט, שפּרייט, געשפּרייט, צעשפּרייט, אויסשפּרייט, היקף, אַרומנעם, ז אומפֿשג, צענעם, פֿונאַנדערנעם, אַרײַטעם, קאַפּד ציטעט, טאָנאַזש, עקספּאַנסיע, עקסטענסיע : אָטח, פֿאַרנעם, רחבידים : גרייך, שווונג אאַז“ר — 168 .
קעל-אָשר, מעל-גוּף, באָלץ, בולץ , בולצאַק, בוץ , בוצאַק, בוצעפֿלאַק, בעץ, לאַטאָפּעטניק, טאָלפּאַס, טאַלעפּוס, הומפּיק, פּוכליק, פּוזאַק, פּענצאַק, ק(שלאָדע, פֿאַס, פֿעסל , לאָלעכע, דולבע, פּעצענע, פּליאַזדרע, קלור טע, קאַדיניע, אָרת-האָשן : דאָבע (אָפּגעפֿרעסענע, חזירשע) מאָרדע : גראָבבײַכיקער, פּוזאַטער, אָפּגעפֿרעסענער אאַז“ר — אַיי.
פּוזע, פּעמפּיק, פּאָנץ, פּיפּקע, טרעמבע, טרעמבוך, טרעלבוך, טרעלבויך, טרעלפֿאַס, קענדי(שק, קענדיכע, קאָלבן, קאָלד(שן, כעמפּער, אײַנשיט.
נפֿאַרגלײַכועען) אַ בויך ווי אַ פרנס, ווי אַ קעסלפּויק : אַ אָנים ווי אַ טעלער, י ווי אַ
יאָנשער הינטן : אַ מידער ווי בך אַ קאָלבאַסניקס הונט (ווי בײַ אַ קאָלבאַסנעם הונט) אאַז“וו —אַר.
וו : זײַן גרויס, ריזיק אאַז“ר — אַדי : זײַן (מס אַ
דעמב די רייס : זח לאַנג, הויך ; האָבן לאַרע פֿיס ווי (בײַ) אַ בוטשאַן : דערלאַנגע ביז, ציִען זיך ביז, גרייכן ביז.
מאַכן גרויס (גרעסער) : גרעסער, פֿאַר גרעסערן : מאַכן לאַנג (לענגער) : לענגען, לעמערן, פֿאַרלענגערן : צולאָזן (אַרויסלאָזן) זאַפּאַס נ-נחר-) : אונטעראַרבעטן, צואַרבעטן, אונטערמאַכן : צוזעצן, צוגעבן, אונטערגעבן, צושטוקעווען, אונטעשטוקערען : אויסציִען, אויסשטעקן, אויסשטרעקן, צעשטרעקן, אויסשפּאַנען, אויסשפּינען : אויסציִען זיך ווי אַ דראָנג, ווי אַ טעלעגראַף-סלופּ.
ווערן לאַנג (לענגער), הויך (העכער) : וואַקסן, שעפּעטיען : נציין) שנײַדן זיך : בליִען, צוויטען אאַז“ר — 0-בּ : האָקסן אונטער די הענט : וואַקסן אָן רעע : האָקסן ווי אויף היק : געבן זיך (טאָן זיך) אַ רוק (אַ הייב, אַ כאַפּ אויף די פֿיס) : אויסוואַקסן, אויפֿוואַקסן, אונטער ושקסן, צוּהאָקסן, איבערושקסן.
זע ברייט : (מלבושים) הענגען ווי אַ זאַק : נשיך) אַרומפֿאָת.
זע פֿעט (דיק, גראָב אאַז“וו) — אַדי : זײַן פֿאַרגאָסן מיט שמאַלץ.
וועת (מאַכן) ברייט (ברייטער) : בריי לען זיך, אויסברייטערן זיך : שפּרייטן זיך, אויסשפּרייטן זיך, פֿאַרשפּרייטן זיך, צעשפּרייטן זיך : צעצווײַגן זיך, צעגאָפּלען זיך, צעפֿינגערן זיך : צעלאָזן זיך, צעבליִען זיך : נ-פּ) צעבליִען זיך ווי שימל , ווי אַ פּאַרך : פֿונאַנדערלאָזן זיך, צעפֿלייצן זיך : צעהענגען, פֿונאַנדערהענגען : אויסשפּאַרן, צעשפּאַרן : נאָך) אויסטרעטן.
ווערן (מאַכן) דיק (דיקער) : פֿעע : פֿאַרק(ער)ן, פֿאַרזשירען, פֿאַרגרעב(ער)ן, אויספּאַשען, אָפּפּאַען, אויסקאָרמענ(עח, אָפּקאָר
89
מענ(עף , אויספֿיטערן, אויסשטאָפּן : אויספֿילן : נעמען (אַרויפֿנעמען) פֿלייש (לײַב) אויף זיך : האָקסן אין דער ברייט ווי אַ פּורים-קוילעטש : ווערן גרעבער ווי לענגער : אויפֿיוירן, אויפֿפּויע, אָנפּויע (זיך) : אויפֿקוואַלן, אויפֿקוועלן, אָנקוועלן : קוועלן ווי אַ בולקע אין דער מילך : אויפֿבלאָזן זיך, אָנבלאָזן זיך, אָנגוידערן זיך, (גע)שוועלן, אויפֿשוועלן, אָנשוועלן, אָנגעדראָלן ווערן, געשוואָלן און געדראָלן ווערן, פּוכניען, פּעכנען, אויפֿגק : נבלאָטער) אָנציִען, אָנרײַסן, אויפֿלויפֿן : אויפֿלויפֿן ווי אַ באַרג : אויפֿגעלאָפֿן ווערן, אויפֿגעטראָגן ווערן, אָנבראַקניען, אָנבראָיאַיען.
אַדי ן דויס , גרויספֿאַרנעמיק, מאַסיוו, מגושמדיק, קרופּנע, בוינע, אָנזעעוודיק, קאָלאָסאַל , ריזיק, גיגאַנטיש, טיטאַניש, ציקלאָפּיש, אַטלעטיש אאַויר — - : מוראדיק, גוואַלדאָוונע, אומגעהײַער אאַז“ר — 20 .
נפֿאַרגלײַכונגען) גרויס ווי די וועלט, ווי די ערד, ווי דער הימל , ווי דער נם-הוּדול , ווי אַ פֿעלד , ווי אַ הויף, ווי אַ שטאַל , ווי אַ פּאַלאַץ, ווי אַ קלויסטער, ווי אַ באַרג, ווי אַ דעמב, ווי אַ מויער, ווי אָבל , ווי (ינווה, ווי רוים, ווי דער אָורזאָר, ווי דער לוויתן, ווי אַן אָדלער, ווי אַ העלפֿאַנד, ווי אַ פֿערד, ווי אַ ריז, ווי עוג מלך האָק, ווי עוג אָלך הבאָטשאַן גהלאָקש) נ-פּ) , ווי ןוג-ומןוג, ווי אַ גוי, ווי אַ פּויער, ווי אַ שיי געץ , ווי אַ קאָפּ , ווי אַ צעבער, ווי אַ קירבעס , ווי באָב , ווי (ש האָגל : נאַגרעסן) ווי עפּל .
לאַנג, לענגלעך : געשפּאַנט, צעצויגן, אָנגעצויע, אויסגעצויגן : הויך, שלאַנק, סטרימקע, לאַעפֿיסיק, הויכוווקסיק, געוויקסיק, אויסגעוואַקסן, אויפֿגעוואַקסן אאַז“וו.
ופֿאַרגליִכונגעח לאַנג (אויסגעצויגן, הרך) ווי אַ דראָנג, ווי אַ סאָסנע, ווי אַ טעלעגראַףסלופּ, ווי אַ חוטם, ווי אַ לאָקש, ווי אַ לולב, ווי אַ סטרונע, ווי אַ לאַקס, ווי די מגילה, ווי דער ראָחאָנהדיקער מוּסף : הויך ווי אַ בויך.
ברייט (ווי דער יִם) , ברייטלעך, גוּפֿיק, מעניש, פּלייציק, ברייטפּלייציק, ברייטביינער דיק, יאָדערדיק, פֿעט, פֿעטלעך, דיק, דיק און שטיק, דיקלעך, גראָב , מגוּשם ראָב, גרעבלעך, קאָרפּולענט, פֿעש, פֿישט נאַר-) , פּלומפּ, קרער פּע, פּולכנע, פּוכלע, פּוכנאָטע, פּאָלנע, פּאַשנע : פֿליישיק, באַלײַבט, פֿוללײַביק, שווערלײַביק, פֿעטלײַביק, דיקלײַביק, בײַכיק, דיקבײַכיק, גראָבבײַכיק, פּוזאַטע, ברוסטיק, ברייטברוסטיק, בוזעמדיק : אויסשפּרייטערדיק, עקסטענסיר : צעשפּרייט, צעצווײַגט, צעגאָפּלט, צעלאָזט : צעפֿלייצט, צעשפּאַרט : ושיך) אויסגעטראָטן : פֿאַרדיקט, פֿאַרזשירעט, אויסגעזשי רעוועט, אויסגעפּאַשעט, אָפּגעקאָרמעט, אויסגעפֿילט.
אויפֿגעיוירן, צעיוירן, צעשווומען, צערעפּעט, אָנגעפּוישט, פֿאַרקראָלן, אָנגעקוואָלן, אויפֿגעבלאָזן, אָנגעבלאָזן, געדראָלן, געשוואָלן, אויפֿגעשראָלן, אָנגעלאָפֿן, אויפֿגעלאָפֿן, אָנגעבראַקניעט, אָנגעבראַניאַיעט, אויפֿגעטראָע : אָפּגעפֿרעסן, געפּאַקט, געפּאַקעוועט, געפּיקער וועט , געשפּיגעוועט, געשפּיקעוועט, אָעעגאָסן, (אויס)געסקליאַרערעט.
נפֿאַרגלײַכונגען) דיק (פֿעט, גראָב אאַן“וו) ווי אַ יות, ווי יורע, ווי יורקע, ווי יורקעס הונט, ווי (אַ) יאַפּע, ווי יעקע, ווי דער אָור-האָר, ווי אַ רוסישער אָקס, ווי אַ דברשחר, ווי אַ אַויר (אָן חזיר) , ווי אַ קאַבאַן, ווי אַ (געשטאָפּטע) האָנדן, ווי אַן אינדיק, ווי אַ בודע, ווי אַ בודקע, ווי אַ טולע, ווי אַ סלופּ , ווי אַ קלאָץ , ווי אַ בוים, ווי אַן אויוון, ווי אַ פֿאַס, ווי אַ פֿעסל , ווי אַ בעטשקע, ווי אַ צעבער, ווי אַ פּעמפּיק, ווי דער קעל-טאַקסע, ווי געלע די נבאיטע : צעוואַקסן (אָנגעבלאָזן, געשוואָלן אאַו“ר) ווי אַ מעואָרתע, ווי אין נײַנטן חודש, ווי אַ באַרג, ווי הר-האָר„ ור דעם נלחס בויך, ווי אויף הייוון, ווי אַ ראָער טשינע, ווי טייג אין אַ דיזשע, ווי אַ בלאָוזאַק, ווי אַ פּענכער, ווי אַ פּאַכער, ווי אַ פּוכיר , ווי אַ גלעיערנע פּוליע, ווי אַ שופֿר, ווי אַ לאָגל, ווי
90
אַ פּוּרים-קוילעטש, ווי אַ שוואָם, ווי אוּ אָנגעווייעטער שוואָם, ווי מולינעס, ווי אַ זשאַבע, ור אַ פֿעטער, ווי אַ ברוגזער מחותן, ווי אַ טעלדזער חתן, ווי אַ געשוויר, ווי אַ מכה (אויף אַ פּרישטש), ווי פּראָצענט.
אינוו : לענג אויס : אין דער לענג : פּאַזע : אין דער ברייט : אין דער הייך.
פֿראַן : נישקשה פֿון אַ : קק אַע אָרע ניט : אַ שפּאָר אַ ביסל ! : אין פּאַלעסיע וויקלט מען אַזאַ קינד : מען קען הרגענען אַ גוי מיט אַזאַ קינד : לאַנג ביון הימל און שטינקט נאָך שימל : קורץ און דיק און איין שטיק : זי שפּאַרט פֿת קליידל אַרויס : זי קען אין דער טיר נישט אַרק : מען קען מאַכן פֿון איר צריי : ער גייט אין זײַן גרעב ניט אַרײַן : ער אין ניט קע איבערגעפֿאַלענער : ער אין אַ אָדוק נ-פּ צו דיק) : ער האָט די שווינסקע סוכאָטע : ער זעט אויס ווי אַ מלווה ברבית, ווי אַ פּראָצענטניק : נאָכן פּופּיק זעט מען ווי גרויס דער אינדיק אין : איך זאָל עס פֿאַרמאָגן וואָס מײַן בויך קאָסט מיך : ניט קוק וואָס ער אין גראָב, ער אין טאַקע געזונט אויך : נברייטער קגד) ס'אין מאַמע גיב מיר נאָך פֿאַרפֿל.
שפּר : ניט אע גרויס איז די גבוּרה : וואַקסן אין דער לענג קאָסט קיין געלט ניט : דרײַ זאַכן וואַקסן איבער נאַכט : פּראָצענט, דירה-געלט את מיידן : מרבה אָשר מרבה רימה : וואָס אַ אָבער בויך קאָסט וואָלט א י ך געראָלט פֿאַרמאָגן, וואָס ער אין ווערט זאָלן מײַנע אָ ו נ א י ם פֿאַרמאָע : אַ דאַרער לעבט איבער צען פֿעטע : בין דער פֿעטער ווערט מאָגער גייט דער מאָגערער צו גרונט נ-פּ גייט די מומע צו קינד) : פֿון אַל אָטא ווערט מען ניט פֿעט.
זען אוּיך : גרויסקייט 20, פֿאַרמערוע 25, גאַנצקייט 82, האָמלוט גרויסצאָליקיט 67, אומענדלעכקייט א, פֿוליעריקייט 85, געשפּרייט —1, ווײַטקייט 119, הויכקש 124, וויכטיקייט 413, מורה 419.
118. קליינפֿאַרנעם
ס : קליינפֿאַרנעמיקייט, קליינקייט, פּיצלדי
קייט, ברעקלדיקייט, קורצקייט אאַז“וו — אַדי : פֿאַרקלענערונג, רעדוצירונג, פֿאַרקיר צונג אאַו“ר — יי : אַטראָפֿיע, אינואָלוציע.
מיניאַטור, נעירשפּין : קעשענשפֿאָרמאַט, ן טאַפֿאָרמאַט : מיקראָקאָסמאָס : אַטאָם, מאָלעקול , עלעקטראָן : קאָרפּוסקל , קערנדל. זערנע, זעמדל : בראָק(ח, ברעקל , פיצל , פּיצינקע, פּיטשינקע, שטיקל , שטיקעלע, שטינקעלע נ-פּ) , מאָן, מאָנעלע, קריש, קרישקע, נאָנע, נאָנצעלע, נונץ, ברויז(ן) , ברייזעלע. נאָגעלע, שטוטשקע, שניאָטשקע, שפּילקעקעפּל , טל-ואָטרל, פֿאַרפֿל, באַנומעניש : קינד, עופֿעלע, צוציק, שוויזשיק אאַז“ר — 84 .
ליליפּוט, קאַרליק, ננס(ל) , אָדננסל , גנאָם, פּישיי, קאַרדופּל, קורדופּ, קוץ, קוצאָק, קוצעפּינדריק, קוצעדופּע, קוצעלאַפּע, קוראָלאַפּע, קוראָלאַפּניק, פֿערטל עוף, מויז, מײַזל, פֿליג, שרעטל, ואָרעם, מורעשקע, שרימפּ נאַ-) : — אָרגלעכמען אַדי.
דאַרקייט, מאָגערקייט, דינקייט אאַז“ר —אַי : קאַפּילאַריטעט.
דאַרעניש, כאָרט, כאַרט, דאָנדאַל, פּינדיע, כראָנדיע, סנאָסקע, כרישטש, כוועטשקע, פּישליצע, סטראָסטאַן, זשמיִע, ארבן, סנאַסט, סקעלעט, אַ שטודיע אין אַנאַטאָמיע, שאָטן, סוכאָטניק, סוכאָטניצע, פּגירה, גרינער שפּיק, פֿאַרדאַרטע זרוע, דראַפּאַטש, אויסגעווייקטער (געמאַרינירטער) העריט, אויסגעווייקטע צוּרה, אויסגעווייקט אָנימל , אויסגער ווייקט פּענעצל נ-פּ) : גרוגרת דרבי אָדוק— 420.
שמאָלקייט, ענגקייט, ענגעניש, ענגשאַפֿט. נעדריק, געטלאָק, דלד (אַמוש על דלד (אַמוש , ד' על ד', אַ שפּאַן אויף אַ שפּאַן.
פֿאַרשמעלערונג, פֿאַרענגונג, פֿאַרענגערוע, פֿאָרדאַרונג אאַז“וו : אײַנצי, אײַנלויף, אײַננעם אאַו“ר — יי.
ר : זע קליין (פּיצלדיק, ברעקלדיק אאַייר) —רי : זע אַ ז ו י די גרייס : זײַן אַ מינוט די ייס : ווערן קליין (קלענער) : אָפּפֿאַלן, אַטאָפֿית, אַטראָפֿירט ווערן, אויפֿהערן האָקסן : מאַכן קלע (קלענער) : פֿאַרקלענער, רעדוצירן, פֿאַרקאַרליקן : ווערן קורץ (קירצער) : אָפּדאַרן, אָפּפֿוילן.
מאַכן קורן (קירצער) : מקצר זײַן, (אײַנ)קירצן, אָפּקירצן, פֿאַרקירצן : אַמפּוטירן, אָפּשנײַדן, באַשנײַדן, מל(ע) זח : ק-לען, אָפּשנײַצן, אָפּשניצן, אָפּשטקעווען, אָפּקאָסען, אָפּטשערעבען, אָפּהובלעווען, אָפּטעסען, אָפּזעע, אָפּשלײַפֿן, אָפּפֿיִלן, אָפּטאָקן, אָפּטאָטשען, אָפּשערן, אָפּבורעווען, אָפּברעכן, אָפּברעקלען, אָפּקריצלען, אָפּקרײַולען, אָפּרײַסן, אָפּפֿליקן, אָפּשליִסן, אָפּקניִפּן, אָפּשטשיפּען, אָפּצופּן, אָפּדריקן, אָפּשמעלצן, אָפּהאַקן, אָפּקלאַפּן, אָפּקנאַקן, אָפּשיילן, אָפּלופּען, אָפּלושטשען, אָפּהאָבן, אָפּקאַלופּען, אָפּראַבלען, אָפּקראַצן, אָפּדראַפּען, אָפּסקהאָבען, אָפּשקראָבען, אָפּרײַבן, אָפּברענען, אָפּסמאַליען, אָפּזענגען, אַראָפּעסן, אָפּבײַסן, אָפּריזשען, אָפּפּיקן, אָפּנאָע, אָפּסמאָקען, אָפּלעקן.
זײַן דאַר, מאָגער אאַז“ר — אַדי : זײַן הוילע ביינער (אַ הויפֿן ביינער, הויט און ביין, הויט און ביינער, הויט און לײַב) : זײַן אַראָפּ פֿון לע(אַראָפּ פֿון קני-) : האָבן אײַנגעפֿאַלענע (אפּר געזונקענע) באַקן : האָבן אַ אָנים ווי משה גרונים (ווי אַן אויסגעסמאָטשקעטער שלח-אָנות) : זײַן גלאַט ווי בײַ אַ זיידן, ווי בײַ אַ באָבען : האָבן אַ האַרץ ווי אַ לאָקשנברעט.
וועת דאַר, מאָגער אאַז“ר — אַדי : איִנדאַרן, אוּיסדאַרן, פֿאַרדאַרן, פֿאַרדאַרט ווערן, פֿאַרדערען, אײַנטריקענען, אויסטריקענען, אײַנקוואַת, אײַושישען, אײַנסאָכניען : פֿאַרמליִען, פֿאַרפֿאַלבן, פֿאַרוויאַנען, פֿאַרוויאַלען, פֿאַרווענדלען, פֿאַרצוויטען, פֿאַרוועלקן : אָפּמאָגערן (זיך), אויסמאָגערן (זיך), פֿאַרמאָרען
(זיך), זאַמאָרען (זיך), אָפּצער(ערע)ן (זיך), אויסצערן (זיך) , אָפּציִען זיך, אָפּנעמען, אויסאיידלען זיך : אַראָפּפֿאָרן (אַראָפּגק) פֿע לײַב (פֿון אָנים) : אָפּפֿאַלן, אײַנפֿאַלן, אָפּקומען, אַראָפּקומען, אַרונטערקומען, אַרונטערפֿאָת, אַרונטערלאָזן זיך : אײַנגק (פֿע טאָג צו טאָפ : פֿאַרלירן וואָג.
מאַכן דאַר (דין, מאָגער אאַז“וו) —אַי : פֿאַרדינען : ווערן ענג, שמאָל אאַז“ר —רי : זעצן זיך, אײַנלויפֿן, אײַנשרומפּן, אײַנגעשרומפּן ווערן, צונויפֿגעשרומפּן ווערן.
מאַכן ענג (ענגער), שמאָל (שמעלער) : פֿאַרשמאָלן, פֿאַרשמעלן : קאָנדענסירן : נ-נע רי-! אײַננעמען, אַרײַננעמען, שמעלן, פֿאַרנעמען : אײַנציִען, צוטיפֿציִען, צוואַמענציִען, אײַמ שטײַפֿן, פֿאַרשטײַפֿן, אײַנפּרעסן, פֿאַרפּרעסן, אײַנקלעמען, פֿאַרקלעמען, אײַנשטשעמען, אײַנשטשימען, פֿאַרשטשעמען, פֿאַרשטממע, אײַנקוועטשן, אײַנדריקן, פֿאַרדריקן, צוואַמענדריקן, צוטיפֿדריקן : ענגען זיך, פֿאַרענגען זיך. אַדי ן קלין, קליינינק, קלייניטשק, קליינטשיק, קליינלעך, מיזערנע, ברעקלדיק, פּיצלדיק, פּיצינק, פּיטשעמאָנטשיק, מאָנינק, נאָנצינק, מאָנצינק, מאָנטשינק, מאַרנע, דראָבנע, דריבנע, טל-ואָטרדיק, שרעטלדיק, קויםאָנזעעוודיק, אומבאַמערקלעך : קורצפֿיסיק, קורצוווקסיק, קליינוווקסיק, מיניאַטור(נע), נעיר-שפּינדיק, פּאָרטאַטיוו, מיקראָסקאָפּיש, ליליפּוטיש אאַז“וו — ס.
נפֿאַרגלײַכונגען) קליין (-פּ גרויס) ווי אַ קאַרליק(ל), ווי אַ ליליפּוט, ווי אַ מפּיל-קינד, ווי אַ מפּילע, ווי אַ זיבעלע, ווי אַ מויז, ווי אַ מילב, ווי אַ מורעשקע, ווי אַ פֿליג(עלע), ווי אַ פֿלוי, ווי אַ מוק, ווי אַ ווערעמל , ווי אַ שרעטעלע, ווי אַ הונט פֿון אַ יאָר, ווי אַ הונט זיצנדיק, ווי אַ לונג און לעבער פֿון אַ פֿלוי, ווי אַ סאָראָקע אויף אַ חזיר, ווי אַן איי, ווי אַ גענדזן איי, ווי אַ (וועלטשענע) גוס, ווי אַ ניסל , ווי אַ רעסל , ווי אַ בעבל , ווי אַן אַרבעס(ל), ווי אַ
92
118—119
דײַפּעלע, ווי אַ פֿעפֿערל, ווי אַ מאָנצ(עלש, ווי אַ מאָנכעלע, ווי אַ מאָנדעלע, ווי אַ דרויבעלע, ווי אַ קנעפּל, ווי אַ פֿינגערל, ווי אַ נאָגל, ווי אַ פֿינגערהוט, ווי אַ שפּילקעקעפּל, ווי אַ שטײַבעלע, ווי אַ גראָע, ווי אַ קאָפּיקע, ווי אַ מינוט, ווי אַ רגעלע, ווי אַ גענע, ווי אַ מיזמורלדוד, ווי אַ טלעאָטרל (אין אַ קליין סידורל), ווי אַ כּנית, ווי אַ פֿײַג אונטער אַ דעכעלע.
קורץ : אָפּגעשניטן, אָפּגעהאַקט, אָפּגעריסן אאַז“ר — יי.
שמאָל, ענג, צפֿופֿימדיק, קאָמפּאַקט : דאַר (די בעער צו ציילן), קוואַר, מאָגער, דין, קאַפּילאַר, דיניוכנע, איידל, צאַרט, דעליקאַט, פֿע, שטשופּלע, סמוגלע, שלאַנק : אומבאַליִבט, דאַר-גופֿיק, דאַרלײַביק, מאָגערלײַביק, בייניק, ביינערדיק, שווינדזיכטיק, העקטיש, דעריק, מאַראַסטיש, מאַראַזמיש, קאָנסאָמפּטיר נ—) : אָפּגעמאָגערט, אָפּגעצערט, אויסגעהונגערט, אָפּגעצויע, פֿאַרמאָרעט, אונטערגעריסן, אויסגעווייקט, אײַנגעשרומפּן, אײַנגעדאַרט, אײַנגעטריקנט, אויסגעדייווערט, אויסגעמאַרכעוועט, אויסגעסאָכניעט, אויסגעששעט אאַז'ר — יי.
נפֿאַרגלײַכונגח דין בּחוט השערה : דין (דאַר, אויסגעטריקנט אאַז“וו) ווי אַ האָר, ווי אַ פֿעדעמל, ווי אַ סטרונע, ווי פֿלאַקס, ווי אַ שטרוי(עלע) , ווי זײַדפּאַפּיר, ווי גלאָז, ווי רויך, ווי אַשטרויזאַק, ווי אַ שטעקן, ווי אַ שפּאָן, ווי אַ שפּיזל, ווי אַ שפּענדל, ווי אַ קינעלע, ווי אַ טוטפּיק נאַ-), ווי פּאַפּיר, ווי אַ בלעטעלע, ווי אַ פּודעלע, ווי אַ לאָקשנברעט, זוי אַ האָדער, ווי אַן אומרו, ווי אַ דערבע, ווי אַ סוכאַר(קע) , ווי אַ סעכער(ל), ווי אַ סקאָרינקע, ווי אַ פֿײַג, ווי אַ גרוגרת דרבי אָדוק, ווי אַ כאָרט, ווי אַ כאַרט, ווי אַ הונט (אע די נע טעמ, ווי אַ פּיטקופּנע הינדל, ווי אַ (צעקוועטשטע) וואַנץ, ווי אַ פֿלאָנדערקע, ווי אַ פֿלאָנדרע, ווי אַ קאַפּטהאָנקע, ווי אַ פגר, ווי רב אָדוק, ווי אַ מענקע, ווי אַ דער ניק, ווי אַ סוכאָטניק, ווי פֿון סוכאָטע, ווי די
סוכאָטע אַלק, ר ער וואָלט געפֿאַסט הפֿקקות
(תעניתים), ווי פֿון היציק שלאַפֿקייט : נהענט) ווי
צוויי שטעקעלעך : ענג אַ שפּילצן קעפּל ניט
אַרײַנציהאָרפֿן : ענג ווי אין באָד, ווי אין אָקדש,
ווי צו בּאָרות, ווי צו קל-נִדרי, ווי צו נעילה, ווי
צו סליחות, ווי צו אַשליך, ווי אויף אַ חשנה :
שמאָל ווי אַ קלאַטקע.
פֿראַן : זיי זײַנען גרעסער ניט געוואַקסן : ער קען גיין אונטערן טש שפּאַצירן : ער קען
אין אַ האָזנניסל קדוש שפּרינגען : מיט אק בלאָז
פֿאַלט ער אַוועק : הויך את דאַר את שמעקט
מיט נאַר.
זען אויך : קליינקייט 21, פֿאַרמינערוע א, אוּמשצקיט ע, קלעצאָליקיט 66, זעקיט 84, נאָענטקייט —1, נידעריקייט 125, אומריכטיקיט 414, קראַנקייט אוּ.
119. וודיטקייט
ס ן ווײַטקייט, פֿאַרראָרפֿנקייט, אָפּגעלעעקייט אאַז“ר — אַדי : ווײַטעניש, אָפּשטאַנד, דיס-
טאַנץ, מהלך, לאַנגער מהלך, מהלך רב,
אָרחק, ווײַטער מרחק, אָרחק רב, שטרעקע :
אויס(טלאַנד : העק, פֿאַרוואָרפֿן (גאָט-פֿאַר
לאָזן) ווינקל, ז קרייווינקל : שטיק וועג : האָרי
זאָנט : אַוטיפּאָדן : גרייך : עקסטענסיע : (גש-
שפּרייט, רוים, שטח אאַז“ר — 1-8 : ווײַטמעס-
טער, טעלעאָמעטער.
ניטזיגער, פֿרעמדער, אויסלענדער.
וו ן זײַן ווײַט, אָפּגעשיידט אאַזיר —אַדאיןאזיי : גיין ביז, (אויס)שפּרייטן זיך ביז, גרייכן ביז,
ציִען זיך בין : האַלטן זיך ווײַט פֿון, האַלטן זיך
אין אַ דיסטאַנץ פֿון : אָפּשטיין, אַוועקשטיין :
פֿאַרגק, אָפּגיין.
אַדי : רײַט : ווײַט אָפּגעשיידט : אָפּגעטיילט, באַזונדער, אַפּאַרט, ווײַט גייענדיק, ווײַט
גרייכנדיק, ווײַטגרייכיק : פֿרעמד, דערווך
טערט, אָפּגערײַטערט, פֿרעמדלעך, אָפּגע-
פֿרעמדט : אָפּגעזונדערט, אָפּגעריסן, אָפּגע-
לעע, אומצוטריטלעך, ז אומצוגענגלעך : אויס.
לענדש, טראַנסאַטלשטש, טראַנסאָקעאַנק
נפֿאַרגלײַכונגעח ווײַט (-פּ נאָענט) ווי די שטערן, ווי די אָרי חושך, ווי דער נס-הקרח, ווי דער קיסא-הקבוד, ווי פֿון הימל בין (צו) דער ערד, ווי דער הימל פֿון דער ערד, ווי פֿון מיזרח בין מערב, כּרחוק מיזרח ממערב, ווי אָפֿון פֿון דרום, ווי פֿון הודו בין בּוש, ווי פֿון דן בין באָר-אָבע, ווי דער גיאָנום פֿון ון-עדן, ווי בין בראָד , כּמסחוי קשת, ווי דאָס מזל , ווי דער טויט, ווי אָן אַן עק.
אינוו , פֿראַן : ווײַט און רע-ער : העט יוקט : ווי ווײַט : העט העט : הען וועט : קודאַ ! : אָדם הראשון אין דאָרט ניט געווען : י אָדם הראשון האָט דאָרט ניט געפּישט ו-פּ) : אויפֿן האָריזאָנט : ווי ווײַט דאָס אויג קען זען (כאַפּן) : ניט צו כאַפּן מיטן אויג : ניט צו דערגרייכן מיטן אויג (מיטן אויער).
ווײַט צווישן : ווײַט אַוועק : אַ שטיק וועגס פֿון : פֿאַר אַ מײַל : מעבר לנם : אין אויסלאַנד : אין חוץ-לאָרץ : מחוּץ לתחום : מחוץ לעיר : אין דער פֿרעמד : אויס(ער)ן שטאָט : אַרויס דער שטאָט : פֿון ניט-הי : איבערן באַרג : אי בערן גרענעץ : איבערן בריק : אויסן וועג : ווײַט פֿון אַ ייִשוב : ניט צוצוקומען : ניט צו דערגרייכן : ווער ווייס ווו : אין מרחקים : אין מדינות היִם : אין ווײַטע מקומות : אין עק וועלט : אין דער ווײַטער וועלט : וווּ די וועלט האָט אַן עק : אויף יענער זײַט וועלט : אויף יענער זײַט סמקטיון : אין די (הינטער די) אָרי חושך : הינטערן אָרון חושך נ-פּ) : ווו דער שוואַרצער פֿעפֿער וואַקסט : וווּ דער ליבער שבת-קודש גייט אַוועק : אין אַלדע גוטע יאָר : אין אַלדע שוואַרץ יאָר : אין דער ערד אויפֿן דעק : אין גוע : אין האָצעפּלאָץ : אין האָצמעכאַ : אין בויבעריק : אין פּטשאַטש : אויס רײַסן : פֿון אויסרײַסעניש : אין אויסרײַסעניש.
ניט צו דער האַנט : גיט-האַנטיק : ניט אין קאָנטאַקט : פֿון ווײַטנ(ס) : פֿון דער ווײַטנס : אָן : דאָרט(ן) : איבער : אויסער : מחוץ : טראַנס נפּרעפֿיקס געשריבן אין איזעס מיטן וואָרט)
זען אויך : צעשפּרייטונג 48, פֿאַרגאַנגענקיט 75, געשפּרייט או, אַרעקזײַיִקיט 12 1, גרויספֿאַרגעם 117 , פּר גרעסיע 185, אָפּגאָט 188.
120. נאָענטקייט
ס ן נאָענטקייט, דערבײַיִקייט, צוטריטלעכ-
קייט אאַז“ר — אַדי : קירבות : אַפּראָקסי מאַציע : קורצער מהלך : שפּאַן, טריט, שפּרונג, שפּרונגרעגס, קאַצנשפּרונג : קירצערער (נענטערער) וועג : שאָרטקאָט נ—) .
שקנות, געקסטדאָר נאַ-) : שטובשון-קד מער : שטובשוזשלקער : אַ שטוב מיט אַ קאַר מער : די אַנדערע טיר : אַ טיר לעבן אַ טיר : שקנישאַפֿט, שכונה, ז נאַכבאַרשפֿט, סאָיבה, מיליע, ז אומגעבונג, אוּמגעגנט, אומקרײַז, אָקאָליצע — 10 1 : דער נאָענטער אַרום : אינלאַנד.
קאָנטאַקט, באַריר : באַריר-ליניע, באַרירפּונקט.
אָכן, נעקסטדאָריקער נאַ-) : היגער, אינלענדער.
וו ן זײַן (געפֿינען זיך) נאָענט (בײַ אאַז“וו) —אַדי אין
איניי : גרענעצן זיך : קומען אין באַריר (אין קאָנטאַקט) : באַרירן, קאָנטאַקטירן, צושטיין, צוואַמענגיין זיך — 187 .
אַדי : נאָענט, צוטריטלעך, ז צוגענגלעך,
האַנטיק, בײַליעדיק, שקניש, שכנותדיק, היגלענדיש, קרובֿ, אַפּראָקסימאַטיוו.
נפֿאַרגלײַכונגען) נאָענט ווי דאָס העמד אויפֿן לײַב, ווי פֿון דער האַנט צום מויל, ווי מיט דער האַנט צו דערלאַנגען, ווי פֿוןלןקהל בין פּקודי, ווי פֿון אָפֿסה בין אַזה, ווי דער טויט, ווי דער מלארזאָרת.
אינוו, פֿראַז : לעבן : לעם : פאַזע : פּאַיע
לעבן : ז נעבן : דערנעבן : פּאָריטש : בשקטת : אין שקטת : אין דער נאָענט : פֿון (דער) נאָענט : צו דער האַנט : בײַ דער זײַט :
94
זײַט בײַ זײַט : טעט אַ טעט : אויג אויף אויג : בך דער מאַמעס פֿאַרטעך : ניט וועט : בע : דערבע : בײַ דערבײַ נדאַל) : האַרט בד : ענג בײַ : בײַ דער טיר : אויפֿן שוועל : פֿאַר די אויע : אונטער די אויגן : אונטער דער האַנט : אונטער דער נאָן : אויפֿן שפּיץ צונג : אַרום : אָט אָט : נע(ע)נטער ! : אַהער צו !.
שפּר ן קויפֿסטו אַ הויז, פֿרעג זיך נאָך ווער זײַנען דײַנע שקנים : אַ גוטער אָכן אין בעסער ווי אַ שלעכטער קרוב : בעסער אַ גוטער אָכן איידער אַ שלעכטער קרוב : אַן עס ברענט בײַם אָכן ביסטו אויך אין סקנה : טוב לאַדיק טוב לשקנו : אַין אָדם דר עם (חש בכפֿופֿיה : בעסער מטס פֿון ווײַטן איידער שלעכטס פֿון נאָענטן.
זע אויך : זאַמלוט 47, קומעדיקייט 77, סמיבֿה 110, קליינפֿאַרנעם 118, אָנקום 167.
בערעסטע — -פּ- : של, האָלעכץ : (אָששי לעכץ, לושפּײַקע, שקאַרלוב : עפּלשלעכץ, מסשאָלעכץ, ציבעלעשלעכץ, מאַראַנצך שאָלעכץ, פּאָמעראַנצאָאָלעכץ אאַו'וו : קאַר טאָפֿלשאָלעכץ, לופּינע, אָביערקעס : אייערשאָלעכץ, שעל נאַ-) : נגרויפּן) האָדענע : שויט, אַרבעסשויט, סטרוטשע : גראָכוויניע.
וו ן ארויפֿלייגן אַ שיכט : שיכטן, שעכטערען, סטראַטיפֿיצירן : אַראָפּנעמען אַ דכט : אַראָפּנעמען די הויט : שינדן, אָפּשינדן, אַראָפּציִען, אַראָפּנעמען : שיילן, אָפּשיילן, לאטשען, אָפּלושטשען, לופּען, אָפּלופּען : שוימען : נקי) שאַמען, שאָמען : אָפּשעפּן, אָפּהייבן : אָפּשטיין, שופּן זיך.
אַדי ן שיכטיק, שיכטנדיק, ז שיכטנאַרטיק, בלעטער(ד)יק, געבלעטערט, פֿאַכיק אאַז'וו —- אין יי.
121. אינטערוואַל
ס ן אינטערוואַל , צווישנאָרט, צרשנשפּרייט, צווישנגעשפּרייט, צרישנרוים : שפּאַלט : פֿעלדזנשפּאַלט, שלונד, שרונט, קלעם, ז קלופֿט, ז שלוכט : שפּאַרע, שפּאַרונע, שפּרײַז, אָפּשטאַנד, ליק, לאַקון, בלייז, שניט, ריס, ברעך, ז ברוך, ריץ, קראַץ, שראַם : דורכגאַט : אָלל , עפֿענונג — פּ-ן .
זען אויך : מחיצה 140, אָפֿנקייט 166.
122 . שיכט
ס : שיכטיקייט, שיכטנדיקייט, בלעטער(ד)יקייט, געבלעטערטקיט, פֿאַכיקיט : שיכטונג, סטראַטיפֿיקאַציע : שיכט, שעכטע : איבערשיכט, מיטלשיכט, אוּנטערשיכט : סטראַטע : סופּערסטראַטע : פֿאַך, פלאַסט, בלאַט, וואַרשט(ע), ז סלאָי, לאָג, פֿיל(שם, דיק, שניט, פּענעץ : גאָרן, שטאָק — 113 .
קאָרע, קאָרק, ליקע, לוב, ליפּ, באָרק,
ס ן פֿיברע, פֿיברין, ז פֿאַזער, פֿעדעמל : פֿאָדעם : וואָלפֿאָדעם, פּאַקפֿאָדעם, ני פֿאָדעם, קשרע פֿאָדעם אאַז“ר : באַרל, ביִרל : וולאָטשקע, בלאָטשקע, וולוטשקע, ווליטשקע : גאַרן, האָרעס, אײַזנגאַר, פּראַזשע, פּשענדזע, קאַרקאַס, מאַקאַראַ, צרער(ח, קאַטן נאַ-) : דרים : פּאַסמע : אָדער, סטרונע : שטריקוואַרג : שטריק, קאַנאַט, קאַבל , בוקסיר, סטראָפע, ליאַמקע, פּאָסטראָניק, פּאָרידע, לינע, לאַסאָ, לײַן נאַ-), שפּאַגאַט, שפּאָגעט, שטריקל, שטר, וויקלשנור : שנירל : פֿאַלדנשנירל, שנוראָוואַדלע : דראַטווע : לענטע, טאַשמע, באַנט, באַנד, ריבן נ—) : קרייצבאַנד, באַנדאַזש, בינדע, בענדל, סטראָקע, טרעסט, גאַלון אאַז'ר . 26- : פּאַס, לאַמפּאַס, שטרײַף : שלעפּך טרעגער : קאַנט, אָקאָלשקע, (אָקרײַקע, ברעגל , לײַסט(ל), ליאַמע, ליאַמאָווקע, קראָמקע, שטריפּיק, שטריפּליק, פּרעוגל, סטושקע, מלפּיק, קאָשניק — -בּ- : האָרטל, ז ערט, אַרומ-
123—125
באַנד, שלומפּערפּאַס, שאַרף, אָבי: פּאָיעס, פּאַסיק : נ—) בעלט, סטראַפּ : רימענ(ט), רעמענ(ט), רימענדל , רימעטל , לעדערל , רישפּע, סטרעמען : רצועה : באַגאַזשניק : האָר, ראָלעס : ביבערהאָר, באָבריק, ציגנהאָר, קעמלהאָר, חזיר-האָר, שטשעטינע, פֿערדנהאָר, סטרונע : מענטשנהאָר — 28- : שפּינוועב, שפּינגעוועב, שפּינבעכץ, געשפּין, פּויטינע, פּאָוועטינע, זומער-פֿעדעם, אָלול-פֿעדעם, אָרץ-ישראלפֿעדעם, אַלטווײַבער-זומער : קאָנאָפּליע, פאָסקעניע : פֿלאַקס, קוויעלע, קודועל : פאַקל(קע, ווערג, האַנעף, פּאַקוליע, פּאַק(ע)לע : קל(י)אָטשע, קאָרפּע, פֿלייטוך, קאָסטרע : זײַדפֿאָדעם : רויזײַד, פּעל , גרעדזע.
דראָט, קופּערדראָט, אײַזנדראָט, שטאָלדראָט, מעשדראָט אאַו“ר : בינדדראָט, קאַנטאָווקע : שטריקוואַרגער, שטריקמאַכער : זײַדנוואַרגער, זײַדשפּינער.
124. הויכקייט
ס ן הויכקייט, טורעמדיקייט, געהויבנקייט אאַו“וו —אַדי : העכערונג, הייבונג, טורעמונג אאַו“ר — יי : הייך : אַבסאָלוטע הייך, מאַנהייך : הויכעניש : אָדלערשוווּנג : עמינענץ : שפּיץ, זעניט אאַו“וו — 1-8 : הויכער אָרט : הויכלאַנד, באַרג — פּבּבּ : טורעם, קופּאָל — 13 1 .
קימה, מוקח, הייכן ניי'ח : נִעל-אָימר, באַלעמער, בעלעמער, באַלמעמער, אַלמעמער, מימבאַר : טריבונע, עסטראַדע, קאַטעדרע, סצענע, בינע, פּאָדיום, עקסעדרע, פּלאַטפֿאָרמע, פּלאָשטשאַדקע : פּיראַמיד(ע), פּערעמאָד נ-פּ) : הייכמעסטער, אַלטימעטער. וו : זײַן הויך, טורעמדיק אאַו“ר —אַדי : הייכן זיך, העכערן זיך, טורעמען זיך : שוועבן : הייבן זיך איבער, אַריבערהענגען, אַריבערקוקן : גיין אויף שטאָלצן (ז שטעלען, שטאָלצעס) : גיין אויף די טשיפּקעס : אויפֿהייבן זיך, שטײַגן —191 .
אַדי ן הויך, הימל הויך, טורעמדיק : אָנזעער-
דיק, עמינענט, געהויבן, דערהויבן, באַרשרוי
פיק, אייבערשט, ווײַט גרייכנדיק, ווײַטגרייכיק. נפֿאַרגלײַכונגען) הויך ווי דער הימל, ווי
די שטערן, ווי די כמאַרעס, ווי די וואָלקנס, ווי
דער אָדלער פליט, ווי אַ קלויסטער, ווי דער
קופּאָל פֿון קלויסטער, ווי אַ טעלעגראַף-סלופּ,
ווי אַ טעלעגראַרשטאַנג, ווי דער בוידעם, ווי
דער סקליעפּ, ווי די סטעליע, ווי די וואַנט, ווי
אַ מויער, ווי אַ סאָסנע, ווי אַ סאָסנאָווער וואַלד,
ווי אַ לייטער. '
אינוו : אין דער הייך : ז אין דער הויך : אויבן : אויוון : אַפּסטערן נ—) : העט אויבן : העט-
העט ! : איבערן קאָפּ : איבער די אויערן : הע-
כער הײַזער : אין דער לופֿטן : אין די וואָלקנס :
עד לב השמים : אין פּערספּעקטיוו : אַרויף :
אַרויף צו : העכער צו : אייבעררערטס : באַרג
אַרויף : שטראָם אַרויף : אַרויף באַרג : אַרויף
שטראָם : איבער : צוקאָפּנס.
זען אויך : געבײַ 118, שפּיץ —1 , ווערטיקאַלקייט 180, אַרויפֿשטעג 195, הייבונג 197, יאָשה 5.
125. נידעריקייט
ס נ נידעריקייט, אונטערשטקייט אאַז“וו —אַר : די נידער : אונטערטייל : קעלער — 113 :
נידערונג.
ר : זײַן נידעריק, זײַן אונטער : קריכן, פּויזען, פּויישען נדיאַק : ליע, וואַלגערן זיך :
נידערן, אַראָפּבייגן זיך — 196 .
אַדי : נידעריק, אונטערשט(ער, אונטער(ער).
אינוו : אונטער : פֿון אונטן : אַראָפּ : אַראָפּ צו : אַראָפּ צו צו נראַל) : באַרג אַראָפּ : אַראָפּ
באַרג : שטראָם אַראָפּ : אַראָפּ שטראָם : אַרונ-
טער : דערונטער : אַנידער : אין דער נידער :
דאַנסטערן נ—) : גלײַך מיט דער ערד : גע
דער ערד : בײַ די פֿיס : אונטער דער ערד :
אונטער די פֿיס : צופֿוסנס.
זען אויך : טיפֿקייט —1, האָרעאָנטאַלקיט 181, אַראָפּשטײַג 196, נידערש 198.
126—131
126 . טיפֿקייט
ם ן טיפֿקייט, אונטערערדיקייט, תּאָומיקייט אאַז“וו —אַר : טיפֿענש, נידערניש, פֿאַר-
טיפֿונג : די טיף : תּאָום, ים-גרונט, ןםשפּגרונט,
יִם-באָדן, יִם-דעק, יִם-דנאָ, אונטערגרונט : אור
טערערד, שאול (תחאָיה) : מעמקים : קעלער,
גרוב : טיפֿמאָס, טיפֿמעסטער : בלײַשטר,
וו ן מאַכן טיף : פֿאַרטיפֿ(ער)ן, גראָבן אאַז'ר — 166 .
אדי ן טיף, אונטערערדיק, אונטערערדש, תּאָומש, תּאָומיק, ממעמקימדיק : פֿאַר
זונקען, אײַנגעזונקען, באַגראָבן.
ופֿאַרגלײַכונגען) טיף ווי דער תּאָום, ווי
דער אָפּגרונט, ווי דער יִם (-אוקננוס), ווי דער
טײַך, ווי די מיליִע, ווי דער ברונעם (די קער-
ניצע), ווי אַן אויג, ווי דאָס האַרץ.
אינוו ן אין דער טיף : איבער די קני : ביזן האַלדז : איבערן קאָפּ : אַ מאַן די טיף : אָן
אַ גרונט : ממעמקים.
זען ארך: נידעריקייט 125, אויסגעהוילטקיט או.
127 . ניט-טיפֿקייט
ס : ניט-טיפֿקייט, פּליטקעקייט, פֿלאַכקייט.
אדי : ניט-טיף, פּליטקע, פֿלאַך, פּלאַטשיק, אויסגעטריקנט.
אינר : בין די קנעכל : בין די קני : נאָר די פֿיס אָפּצונעצן.
זען אויך: פֿלאַכקייט 159.
128. שפּיץ
ס : שפּיץ : שפּץ באַרג, באַרשפּע, טורעמשפּץ אאַז“ר : דאָס העכסטע : די העכס-
טע הייך : אַפּאָגיי, זעניט, קאָפּ, קעפּל, קרוין :
קלימאַקס : קרוינפּונקט, ענדפּונקט, קולמי
ניר-פּונקט, קערפּונקט, ווענדפּונקט : ענד,
קוף, ברעג, דענע — 143 : פֿאַרענדיקונג,
קולמינאַציע.
וו : פֿאַרענדיקן זיך, קרוינען (קולמינירן) אין.
זען אויך: סופּערשריטעט 25, מיכקיט 124, גרענעץ —1. 129 . דנאָ
ם ן דנאָ, באָדעם, דעק, דעניק, גרונט, פֿאָן, ערד, באָדן : נטײַך) געלעגער, בעט :
נאַדיר.
זען אויך : אָנשפּאַר עו.
180 . ווערטיקאַלקייט
ס ן ווערטיקאַלקייט, שטיייִקייט אאַו“וו —אַדי.
וו : זדן ווערטיקאַל : שטיין גלײַך, שטיין שטראַם : האַלטן הויך דעם קאָפּ.
נפֿאַרגלײַכונגען) דינען (סלוזשען) ווי אַ
הונט : שטיין אויף איין פֿוס ווי אַ בושל : שטיין
גלײַך ווי אַ זעלנער : שטיין ווי אויף דער וואַך :
שטיין ווי אַ דראָנג, ווי אַ טעלעגראַף-סלופּ :
מאַכן ווערטיקאַל : אויפֿזעצן זיך : געבן זיך אַ
כאַפּ : אויפֿשטעלן זיך (אָלא קואָתח : אַוועק-
שטעלן (זיך), אויפֿהייבן זיך, אויפֿריכטן זיך.
אַדי ן שטיייִק, ווערטיקאַל, קוממיותדיק, פּערפּענדיקולאַר, גלײַך, שטראַם.
אינוו, פֿראַן : אַרויף : אין דער הייך : אויף די פֿיס : קוממיות : בעמידה : דיבאָם :
שטאָרצאָם : יעמוד ! : ער שטייט ווי ער וואָלט
אַראָפּגעשלונגען (אײַנגעשלונגען) אַ שטעקן (אַ
בעזעם).
זען אויך: גלײַכקייט 152, אַרויפֿשטײַג 195, היבוט 197.
181 . האָריזאָנטאַלקייט
ס ן האָריזאָנטאַלקייט, ליגיקייט, פֿלאַכקייט אאַז“ר — אַדי : טויטער פֿלאַך.
וו : זדן האָריזאָנטאַל : זיצן, ליע : לעגערן, לאַגערן : זיצן אָנגעלענט, זיצן אויף די
97
קאָרטעטשקעס : ליגן פֿלאַך, ליגן אויסגעצויגן,
ליגן אויסגעשטרעקט, ליגן אויף אַלע פֿיר
— 196 : פֿלאַך לייגן, אויסלייגן, אומלייגן.
אדי : האָריזאָנטאַל , זיציק, ליגיק, פֿלאַך, פלאַטשיק, אויסגעצויגן, אויסגעשטרעקט,
נאַזנדיק.
אינוו : אין דער ברייט : אויף אַלע פֿיר : ראַקעם : ראַטשקעם : אויף דער פּלייצע :
אויפֿן רוקן : אויפֿן בויך : פּלאַזעם : מסוּבין.
זען אויך : פֿלאַכקייט 159, אַראָפּשטײַג 198, נידערונג 198. 132 . הענגיקייט
ס : הענגבענדל : הענגקייטעלע : הענגער, שראַגע, — וועשלקע : טראָלד, טראָלב,
פֿראַנדז, פֿראַנג, פּאָמפּאָנע, קאָטעס, קוטאַס,
קוואַסט, קיליצע, צויט : ציצית.
וו ן הענגען, אַראָפּהענגען, אַרונטערהענגען, אָנהענגען, נאָכהענגען אאַו“ר : ואָכבאָמב-
לען זיך, נאָכשלעפּן זיך, טאַלעפּען זיך, שלעמ-
פּערן זיך, שלאַמפּערן זיך.
138 . אָנשפּאַר
ס ן אָולעניקייט, שטיציקייט אאַז“ר —אַדי : אָנלענונג, שטיצונג אאַז“וו — יי : באַזע, באַזיס,
פֿונדאַמענט, יסוד, אָסנאָוואַניע, גרונט, ז גרונט-
לאַגע, גרווטפֿעסטיקייט : באָדן, בעט : פּיע-
דעסטאַל, געשטעל, אונטערגעשטעל, פּאָסטאַ-
מענט, פּאָסטומענט, פּלינט(וס) : זײַל , סלופּ,
באַלקן אאַז“וו — 13 1 .
שטע, שטיצע, שטיצפּונקט, שטאַטיוו,
פּאָדפּאָרע, פּאָדפּאָרקע, שטיברע, פּידסטאַוו,
סופּאָרט נ—) : אָנהאַלט, אָנהאַלטפּונקט, אונ-
טערהאַלט, אויפֿהאַלט, אָנשפּאַר, אונטער-
שפּאַר, אָנלען, אונטערלען, ספּינע : פֿיס,
שטאָלן : הינערשע פֿיס נשראַכער אָמפּאַרז.
שטעקן, שטאָק, שטעקל, פּאַלקע : יאַמש
שטאָק, באַמבושטעקן, טראָשטש, טראָשטשינע,
שפּאַציר-שטעקן, וואַנדערשטעקן, וואַנדער-
שטאָק : (ס)צעפּטער, הערשערשטאָק, שבט-
מושלים : נטיילן שטעקן) סקיווקע, סקאָווקע,
גאַלקע: שטאָלצ(ע), כאָדוליע: קוליע, קרוק,
קריקהאָלץ, קאַרילע, קראָטש נאַ-) .
ר : שטיצן (זיך), אונטערשטיצן, גרונטפֿעסטיקן, באַזירן, פֿונדאַמענטירן, שטיברע-
ווען, אויפֿהאַלטן, אונטערהאַלטן, אָנשפּאַרן,
אונטערשפּאַרן, אָנלענען (זיך), אונטערלענען
(זיך), אָנלייגן זיך, רוען אויף, באַרוען אויף,
זיצן אויף, שטיין אויף, גיין אויף, ליגן אויף,
טרעטן אויף : געבן שטיץ (שטיצע) : אונטער-
שטעלן די הענט : אונטערשטעלן אַ פּלייצע :
אונטערכאַפּן.
אַדי : באַזיש, פֿונדאַמענטאַל, שטיציק, אָנלעניק אאַז“וו —-.
אינוו : אין, אָן, אויף.
יען אויך: געבײַ 118, דנאָ 125, הילף 446.
פּאַראַלעלקייט
ס : פאַראַלעלקייט, פּאַראַלעליזם, גליִכלויפֿיקייט : קאָנצענטרישקייט, קאָנ-
צעוטריציטעט : גלײַכלויפֿווג, גלײַכריכטונג :
גלײַכלויף, פּאַראַלעל : פּאַראַלעלע ליניע,
פּאַראַלעל-ליניע.
וו : זײַן פּאַראַלעל , גלײַך פּאַיי : גיין אין אַ גלײַכער ריכטונג : גיין זײַט בײַ זײַט (שורה
בײַ שירה, פּלייצע בײַ פּלייצע, אַקסל ביִ
אַקסל).
אַדי : פּאַראַלעל, גלײַך, גלײַכלויפֿיק, קאָנצענטריש.
זען אייך : זעלביקייט 10, אימיטאַציע 14, פּאַסיקיט 15,
זײַטיקיט 147, סימעטריע 151.
135 . איבערדרייונג
ס : איבערדרי(ונג), איבערקער(ונמ אאַז“ר —יי : אינווערסיע.
98
וו ן (אומ)דרייען, איבערדרייען, אויסדריק : (אומ)קערן, איבערקערן, אויסקערן, אויס-
קערעווען, אויסבריקען : איבערקײַקלען,
איבערקוליען : (אומ)ווענדן, (איבעחמק,
(איבער)בלעטערן, אומבלעטערן : (איבער)-
ניצעווען, ז (איבער)ליצערען.
אינוו : מיטן קאָפּ אַראָפּ : מיט די פֿיס אַרויף.
פֿראַן ן קאָפּ אין דר'ערד, פֿיס אע קלויסטער.
זען שיך : היפּוך 111, קיטי 95, אומקער א, קעג(ע)נער שאַפֿט
186 . דרויסנדיקייט
ם ן דרויסנדיקייט, אויס(נ)רייניקייט, ז אויסערלעכקייט, אויבנאויפֿיקייט אאַן“ר — ר :
חיצוניות : פּעריפֿעריע : דרויסנזײַט, אויסנטייל ,
דער דרויסן, דער אויסן, דער אויבן, דער
אויבנאויף : אייבערפֿלאַך, ז אויבערפֿלעך,
איבערפֿלאַך, אייבערשיכט, סובסטראַט :
אָנים, געזיכט : פֿאַצעט, פאַסעט, שליף : הויט
אדי ן דרויסנדיק, דרויסיק, אויסנדיק, אויס(טווייניקסט, מחוציק, מחוצנע, ז אויסער
(ער) , ז אויסערלעך, אויבנאויפֿיק, אייבער-
פֿלאַכיק, ז אייבערפֿלעכלעך, ווערכאָראַט-
קע : סובסטראַטיש, פּעריפֿעריש.
אינוו : אויסן : דרויסן : פֿון אויסן : אין דרויסן : פֿון דרויסן : מחוץ : אויבן : פֿון אויבן :
אייבערווערטס.
זען שיך : אָביעקטיווקייט 6, שׁאָיבֿה 110.
187 . אינעווייניקייט
ט : אינערייניקייט, ז אינערלעכקייט : דער אינעווייניק, פּ;ים, אָוך : לפֿניולפֿוים :
געדערעם, אינגערייט, אינגעווייד , קישקעס,
בעבעכעס, פּאָטרעכעס : זאַפֿט, מאַרך,
קליאָק, האַרץ, בלוט — 5 .
אַדי : אינערייניק(סש, דרינענדיק, הינענדיק, ז אינער(עח , ז אינערלעך.
אינר ן אע : אינעם נ-אע דעם) : אינטערן : דערע : דערינען : הינען : דרינען : אין
דרינען : מלוו : אינטראַ נפּרעפֿיק- גע-רינן אין א-ע-
מיטן וואָרט)
זען ארך : סוביעקטיווקייט 5, מחיצה —1, אַרומצוימוע 141,אַרײַנטו 191.
188 . באַדעקונג
ס : באַדעקונג, באַלייגונג, פֿאַרהילונג אאַז“ר — יי : טופּיצערײַ, טאַפּעצירערײַ, טאַפּע-
צירשרבעט : דעק, באַדעק, פֿאַרדעק, צו-
דעק : באַצי, באַציִעכץ, ז באַצוג : היל , געהיל ,
אײַנהיל , הילע : אייבערצײַג, אייבערשטאָף,
אייבערשלאַק, איבערשלאַק, ווערך : באַלאָג,
באַלייג, באַזאַץ , באַשלאָג, באַשלעג.
טופּיצער, טאַפּעצירער.
ווײַסגרעט, ווײַסצײַג, וועשצײַג, בעטצײַג,
בעטוועש : איבערצי, ז איבערצוג : ציך, ציכל ,
בעטציך, קישנציכל : אײַנשיט : מעבלציך,
מעבל-באַצי, מעבל-באַצוג, טשעכאָל , טעדי
נאַ-) : לײַלעך, ליעליעך נ-פּ) : פּאַקלאַדע,
פּלאַכטע, קאַפּע, בעדספּרעד נאַ-) : טישצײַג,
טישוועש, געדעק, פּריבאָר : טישטעך, געשוירן
טישטעך נפּליוש) , סערוועט, צרייל , צוועל ,
צוועלכיע : חלה-טשטעכל : מצה-טישטעכל . נבעטגעראַנט) איבערבעט, פּערענע, פּוך-
פּערענע : דעק, בעטדעקע, צודעק, קאָלד(ע)-
רע, קאָץ : נאַ-) קרילט, בלענקעט : קילים,
פּלעד, רײַזעדעקע : קאָבריק, קאָברעץ, באַ-
ראַניצע.
טעפּער, גאָבעלען, גאָבעלין : קאַוויאָר :
נ—) קאַרפּעט, ראָג : קאַמפּטוליקאָן, בערש-
מאָט : מאַטע, צינאָווקע : טרעטער, שאָבער,
קראַצער, סאָלאָמיאַנקע, ראָג(אָ)זשע, רעדנע,
רעדנעטשקע : לינאָלעום, אוילקלאָד נאַ-).
ר : באַדעקן, פֿאַרדעקן, צודעקן, אײַנדעקן : גאַציִען, אָנציִען, איבערציִען : פֿאַר-
99
שפּרייטן, איבערשפּרייטן : באַהענגען, באַלייגן, אַרויפֿגעבן, באַשלאָע : הילן, היליען, אײַנהילן, אַרומהילן, דראַפּירן : וויקלען, אײַנוויקלען, אַרומוויקלען : אײַנראָלן, אײַנטוליען (ייר) , אײַננורען (זיך) , אײַנפּעקלען (זיך) — 22- .
אינוו : אויף : איבער : אײַן : אײַנעט.
זען אויך: פֿאַרהוילונג 851, באַקלידינג 522.
189 . אונטערלייגונג
ס : אונטערלייטנג, אויסשטאָפּונג, אויספֿילונג אאַז“ר — אַדי : טאַקסידערמיע : אונטערלייג, אונטערלאָג, אונטערבעט —פּן ! : אונטערשלאַק, אונטערשטאָף, (אונטער)פֿוטער, פּיטשעווקע, פּאָדשעווקע, פּידקלאַדקע, פּאָדקלאַדקע, וואַטע אאַז“ר — 6-פּ : וואַטן-מאַכער, וואַטל-מאַכער.
וו : אונטערלייגן, אונטערגעבן, אַרונטערטאָן, אונטערשלאָגן מיט, אונטערפֿוטערן מיט, וואַטעווען — פּ-פּ : בעטן, אָנבעטן, אויסבעטן, אונטערבעטן, מאַכן אַ אָסבֿ-בעט, אונטערמאָסטען, אונטערשפּרייטן : אויסשטאָפּן, אויספֿילן — 32.
זען אויך : גאַנצקייט 32, מעבל 115, באַדעקוט 138, שנר דערײַ 526.
והאָנט, שיידראַנט, צווישנוואַנט, פֿײַערוואַנט : מויער, שטאָטמויער.
אָקאָפּ, שאַנץ, שיסגראָבן, שוצגראָבן, טראַנשעע, טרענטש נאַ-) — בּ-4 : גראָבן, פֿאָסע : דאַמבע, גרעבליע, הרעבליע, זאַראַראַוויע, פּערעסיפּ, ווערף, דײַק נאַ-).
פֿירהאַנג, פֿאָרהאַנג, פֿיר(ה)אַנקע, גאַרדין, גנר-דין נ--) , פּאָרטיער: יריעה, פּרוכת: זאַוויעסע, פּאַוויליאָן, זואַנאַריעס, קויטן נאַ-) : שירמע, בעטשירמע, פּאַראַוואַן, שפּאַניער-ווענטל, שפּאַניש ווענטל , שעפּערעניע, סקרין נאַ-) : רולעטן, ראָלעטן, ווענעציאַנישע ראָלעטן : שטאָרן, זשאַלוון, זשאַליוון.
וו : מאַכן אַ מחיצה : אָפּצאַמען, אָפּצוימען,
אָפּגרויזען, אָפּגרענעצן, אָפּשאַליערען, אָפּטיילן, אָפּזונדערן, אָפּשיידן, סעפּאַרירן, ראַיאָנירן, סעקציאָנירן : צעשיידן, צעצאַמען, צעצוימען, פֿונאַנדערשיידן, פֿונאַנדערגרענעצן : איבערצאַמען, איבערצוימען, איבערשאַליעווען : פֿאַרצאַמען, פֿאַרצוימען, פֿאַרגרויזען, בלאָקירן, בלאָקאַדירן, באַריקאַדירן. אינוו : צווישן : צערישן : צישן : אינטער ניי
פֿיקס געשריבן אין איינעם מיטן וואָרט)
זען אויך : סמיכֿה 110, אַרומצוימוט 141, גרעעץ 144. אַרײַנטו 191, שטערונג 445, קעג(ע)נערשאַפֿט 447, מלאָמה 452, פֿרײַהייט-באַגרענעצונג 470.
140 . מחיצה
141 . אַרומצוימונג
ס ן אָפּצאַמונג, אָפּטיילונג, אָפּגרענעצונג אאַז“וו — יי : מחיצה, אָפּשייד, צווישנשייד, אָפּטייל , אָפּצאַם, אָפּצוים, פֿאַרצאַם, פֿאַרצוים, בלאָקאַדע, באַריער, בראָם, בופֿער, קאָרדאָן, באַריקאַדע.
צוים, צאַם, צאָם, גדר, פּלויט, פּאַרקאַן, פּאַרקן, פּלאַנקען, פּאַרענטש, באַלוסטראַד : גראַטע, קראַטע, רעשטקע : קוסטצויס, פֿלעקערצוים, פּאַליסאַד : שטאַכעט, שטאַקעט, שאַסטאָקאָל : שטעכדראָט(צוים) : שלאַבאַן, סלאָמבאָן, שלאַגבוים — 144 : צוימשטעקל :
ם : אַרומצוימונג, אַרומנעמוט, אַרומהילונג
אאַז“וו : אײַנצוימונג, אײַנרינגלונג, איִנשליסונג אאַז“וו : אַרומצאַם, אַרומצוים, אַרומ בוי, אַרומנעם, אַרומכאַפּ, אַרומבאַנד, אַרומהיל אאַו“ר — וו.
רעם, ראָם, ז ראַם, רעמל : גערעם, איִנפֿאַס : בילדרעם, פּאַספּאַרטו, פֿרים נ—) : פֿוטרינע, וואַרצאַבע, קוואַטיר אאַו“ר — בּן 1 : האַלבע לאָנה ( ) , רינגעלע, קלאַמער : קאַנטיקע קלאַמערן נ ) , ווינקלדיקע קלאַמערן ( ) : פּאַרענטעז : מאמר המוסגר.
הויף ל“ר הייף, הויפֿן : געהויף, געהייף,
געהעפֿט, אָבאָרע, רשות, העק.
וו ן אַרומצאַמען, אַרומצוימען, אַרומגרויזען, אַרומגרענעצן, אַרומהויפֿן, אַרומגראָבן,
אַרומברעטערן, אַרומשאַליערען, אַרומבויען,
אַרוממויערן, אַרומקרײַון, אַרומרינגלען, בער
ריעלען, פֿאַררינגלען, פּאַרענטעוירן, איִנ-
רינגלען : אַרײַננעמען אין האַלבע לאָנות (אין
קלאַמערן) : אַרומגעבן, אַרומטאָן, אַרומ(בש-
לייע, אַרומשטעלן, אַרומזעצן, אַרומשטעקן,
אַרומנעמען, אַרומפֿאַסן, אַרומכאַפּן, אַרומ-
אָרעמען, אַרומהאַלדון.
אַרומבינדן, אַרומגאַרטלען, אַרומשנורער
ווען, אַרומדראָטערען, אַרומשפּינען, אַרומ-
פֿלעכטן, אַרומהענגען, אַרומהילן: אַרומזוימען,
אַרומזיימען, אַרומברעמען, אַרומליאַמערען,
אַרומבל(קאָנדען, אַרומרעמלען, באַרעמלען,
אַרומראַמען, אַרומרייפֿן, אַרומקלאַמערן,
אַרומבלימלען, אַרומפֿלאַנצן.
אומצאַמען, אומרינגלען, אומגאַרטלען
אאַז'וו — ייערגן -י- אַרי-- : אײַנצאַמען, אײַנקלאַ-
אדי ן אַרומיק : אַרומעדיק.
אינר ן אַרום : אַרומעט : רונד אַרום : אַרום את אַרום : פֿון אַלע זײַטן : גרינמ אַרום נאַר-) .
142 . אַרומליניע
ם : אַרומליניע, אויסנליניע, אומריס, אומשרף : קרײַזליניע, קאָנטור-ליניע, אומ-
קריִו, ז אומפֿאַנג, אָיקף, צירקומפֿערענץ,
פּערימעטער, פּעריפֿעריע : קאָנטור, סילועט,
פּראָפֿיל : רעליעף, בולט: זאָנע, גאַרטל , בשד,
פּאַס, ז מרט.
זע אויך: אמשליסוט 35, סבֿיבֿה 110, מחיצה 141. פֿאָדעם 151, קרמיקיט —1, אָנבליק זא .
143 . ברעג
ם : ברעג, באָרטן, באָרט, ראַנד, זוים, זיים, קאַנט, קראַנט, בל(קאָנד, של(קאַק, באָר
דער נאַ-) : שטאָרץ, ברעם, פֿליגל , (אָקרײַקע,
ליאַמע, קראָמקע, קרײַזל : סטריכע נדאַך) .
ר : מאַכן אַ ברעג, אַ זוים : פֿאַרזוימען, אַרומזוימען אאַז“ר : אַרומברעגעווען, פֿאַר
ברעמען, באַברעמען, אָפּליאַמעווען, קאַנטע-
ווען, אַרומבל(י)אָנדען, באַקרשן.
זען אויך : רעגעץ —1, זעטיקייט —1.
—1 . גרענעץ
ס : בשרענעצטקייט : באַגרענעצונג, הגאָלה : גרענעץ, גבול , זאַץ, לימיט, געמאַרק,
תּחום, קאָרדאָן, דעמאַרקאַציע : דעמאַרק-
ליניע, ז דעמאַרקאַציע-ליניע : גרענעץ-ליניע :
מעזשע : רוביקאָן : שטאָטגרענעץ, צאָלגרע-
נעץ, שטאָטטויער, צאָלטויער, ראָגאַטקע,
שלאַבאַנ(ט), שראַנ(ק) , שראַנקען, סלאָמבאָן,
שלאַגבוים, קאָלוועראָט : גרענעץ-סימן, גרע-
נעץ-צייכן, גרענעצשטיין, גרענעץ-געבן :
עירוב.
וו : מאַכן אַ גרענעץ : (בשגרענעצן, געמאַרקן, אָפּמאַרקירן, אויסמאַרקירן.
אדי ן גרענעצדיק, באַגרענעצט, מאַרקירט.
אינוו ן בין : ביו קיין : בייקן : ביזקל : ביו וואַנענ(ט) : ביזקן וואַנען : ביזקל וואַנען : ביזקל וואַנעט : בין דאַנען : עד בּאַן (את
מער אין ניט פֿאַראַף : עד הנה : בין אַהער :
ביו אַהין : אַווי ווײַט און ניט ווײַטער : נעק פּלוס
אולטראַ : נאָן פּלוס אולטראַ — 43.
זע אוּיך : ענד 48, פֿרײַהיירבאַרענעצוע 470.
145 . פֿאָרנטקייט
ס : פֿאָרנטקייט, פֿאָדערשטקייט, פֿעדערשטקייט אאַז“ר — אַי : פֿאָדערזײַט, טיטלזײַט,
פֿאָרנט, פֿראָנט, פֿאָדערגרונט, פֿאַסאַד, פּראָ- אַדי : זײַטיק, איינזײַטיק, צריײַטיק, דרײַ סצעניום : פֿאָדערטייל, פֿאָדעחלק, פֿעדער- זײַטיק, פֿירזײַטיק אאַז'ר : פֿילזײַטיק, חלק, אָנים, געזיכט, זאָנגעזיכט, שליף, פֿאַצעט: אַלזײַטיק.
קאָפּ נמעדאַל, מטקע).
וו : זײַן (שטק) אין פֿראָנט, פֿון פֿאָרנט אאַזיוו זעטנ(ס) : באָקעם : אוף אַ זײַט : פֿון דער — אַדיאוואינוו.
אַדי ן פֿאָרנטיק, פענטיק, פֿאָדערשט, פֿער זע אויך: ברעג 148, רעכטקייט 149, לעקייט או.
דערשט.
אינר ן פֿאַר : פֿאָר : זבעפֿאָר : פֿון פֿאָרנט :
אין פֿאָדערגרונט : פֿאָדערווײַלעכטס :
148 . אַנטקעגנדיקייט
פֿאַר די אויגן : פֿאַר דער נאָן : פֿאַרן אָנים : אין ס ן אַנטקעעדיקייט, קעגנזײַט, אַנטקעעדיקע אָנים.
זײַט, אַנטיפּאָד : מיורח און מערב : אָפֿון
זען אויך : פֿאַרדעמ(דקקייט 89, אָנהייב 41, דרויסגדיקיט און דרום.
146 . הינטנקייט
אַדי , אינוו : ש(ט)קעגן, קעע : פּאָרעטש אַקעגן : קעע איבער : גראָד איבער : דריבן : איבערן וועג : אַן פֿאַס : אָנים אָל אָנים :
ס ן הינטנקייט, הינטערשטקייט, הינטערשטע- אויג אע אויג : אויג אויף אויג : אַ גאָו קעע אַ ליקייט : אויספֿאַל , צוריקפֿאַל , אָפּשטאַנד : נאָו : וויזאַווי.
דער הינטן, הינטערוײַט, הינטערגרונט, דונט, זש שיך: היפּוך 11, אומקער א.
פֿאָן, הינטערטייל, הינטער-חלק, אָחור : רוקן,
פּלייצע, ספּינע, זאָדיק, זאַדיק, טיליק.
149. רעכטקייט
הינטערשטעליק: אָפּשטק, ז צוריקבלײַבן, ס ן רעכטקייט, רעכטע האַנט, רעכטע זײַט. צוריקשטק, אויספֿאַלן, צוריקפֿאַלן.
אַדי : רעכט.
אַדי : הינטער, הינטערשט, הינטערשטעליק, א.נ, : ועגטם
נאַזנדיק.
אינוו ן נאָך : הינטן : אַהינטן : אַהינטער : הינ-
טערן נ-הינטער דעם) : פֿון הינטן : הינ-
טערווײַלעכטס : הינטערווערלעך נאַר-).
זע אויך: נאָכדעמ(די)קייט 40, ענד 45.
147. זעטיקייט
—1. לינקייט
ס : לינקייט, לינקשאַפֿט, לינקע האַנט, לינקע זײַט : (אויס)געלינקטקייט : געלינקטער. אַדי : לינק, געלינקט.
אינוו : לינק-.
(עח, באָקע(ס), פֿליגל, פּראָפֿיל : מיזרחעײַט, ם : איינפֿאָרעמדיקיט, סימעטרשקייט, פּראָמערבֿעײַט, אָפֿוןעײַט, — פֿצווײַט, ךרוםעײַט. פּאָרציאָנעלקייט אאַז“ר —אַר : פֿורעמוט, וו ן זע אויף אַ וײַט : זײַטיקן זיך, זײַטלען זיך : פֿאָרמירונג, (גע)שטאַלטיקונג, געשטאַלטומ, קאָטערען.
מאָדעלירוט אאַז“ר — יי.
פֿאָרעם, פֿורעם, פֿאָרמע, ז פֿורמע : רעם,
ראָם, ז ראַם, גערעם : לבוש, גוס, צייכענונג,
שטאַמפּ, שטעמפּל, פּאָנץ, מאָדעל , פֿיגור,
געשטעל, (גע)שטאַלט, סטאַטור, טיפּ, שניט,
פֿאַסאָן, בוי : געבוי, געבײַ, סטרוקטור, קאָנ-
סטרוקציע, פֿאָרמאַציע, קאָנפֿאָרמאַציע, פֿיט-
ראַציע, קאָנפֿיטראַציע : מאָרפֿאָלאָגיע, מאָר-
פֿאָמעטריע.
סימעטריע, טאַבעלטיר, רעגולאַריטעט,
אוניפֿאָרמיטעט, גלײַכקייט, פּראָפּאָרציע :
איריטמיע, אייריטמיק.
וו ן פֿורעמען, פֿאָרמירן, אויספֿורעמען, אויספֿאָרמירן, פֿאָרמען, פֿאָרמערען, אויס-
פֿאָרמערען: ז בילדן, ז אויסבילדן, מאָדעלירן,
שטאַלט(יק)ן, געשטאַלט(יק)ן, קריסטאַליזירן.
פֿאַסאָנירן, אויסאַרבעטן, אויסקלעפּן, אויס-
קנעטן, אויסליעפּען, אויספֿלעכטן, אויסגיסן,
אויסקלאַפּן, אויסהאַמערן, אויסהאַקן, אויס-
שטאַמפּן, אויסשטעמפּלען, אויסשניצן, אויס
טאָקן, ז אויסדרעקסלען, אויסשנײַדן, אויס-
צייכענען : בויען פּ 13 1 .
אַדי ן פֿאָרמאַטיוו, געשטאַלטיק, גלײַך, סימעטריש, פּאַראַלעל , באַלאַנסירט, רע-
גולער, רעגלמעסיק, פּראָפּאָרציאָנעל , איזאָ-
מאָרפֿיש, אייריטמיש, איינפֿאָרעמדיק, אוני-
פֿאָרם, איינפֿאָרמיק, גלײַכפֿאָרמיק, גלײַכ-
מאָסיק : שק, קלאַסיש.
זען אוּיך : אפּנשליסוט 35, אָרדענוט זנ, נאָרמע 52, שאַפֿוט —1, געבפּ 118, גלײַכקייט 152, אָפּבילוט 868, שינקיט 520, מאָדע סע, עטער געשמאַק ש.
152. אומפֿאָרעם , אַסימעטריע
ס : אומפֿאָרעמדיקייט, אומסימעטרישקייט, צעדרייטקייט אאַז“וו — אַדי : אומפֿאָרעם,
דעפֿאָרמיטעט, דעפֿאָרמאַציע, אַמאָרפֿיזם,
אַנאַמאָרפֿאָזיע, אַסימעטריע, אומפּראָפּאָרציע.
וו ן זײַן קרום, אומפֿאָרעמדיק אאַז“וו — אַדי : זײַן אַרויס פֿון (דער) פֿאָרעם : מאַכן אומ-
פֿאָרעמדיק : דעפֿאָרמירן, פֿאַרקריפּלען, צע-
קרימען, צעלאָמען — 4- ! : צעפּאַטשקען, צע-
דרייען, צעקנוילן — פּבּפּ .
אדי ן אומפֿאָרעמדיק, אומפֿאָרמיק, אָנפֿאָרמיק, פֿאָרעמלאָז, אומגעפֿאָרעמט, ניט-
פֿאָרמירט —1- ! : אומסימעטריש, אַסימעטריש,
אומפּראָפּאָרציאָנעל , אומרעגלמעסיק, אומ-
רעגולער, אירעגולער, שאָמאַל(יש, אומגער
לומפּערט, אומבאַלומפּערט נדיאַל) , משונהדיק,
גראָטעסק, אַמאָרפֿיש, אַנאַמאָרפֿיש : ניט-גלײַך,
קרום, קרום און לאָם, צעקרימט, צעלאָמט.
סוטולעראַטע, הויקערדיק אאַז“ר — 4- ! : דע-
פֿאָרמירט, פֿאַרקריפּלט, צעדרייט, צעקנוילט
זען אויך : אויסנעם א, קרומקייט —1, פֿאַרערגערוט 425, אומשינקייט שלעכטער געשמאַק 4—.
ס : גלײַכקייט, גראָדקייט, גלײַכליניקייט אאַז“וו — אַדי : דירעקטע (גלײַכע) ליניע :
לופֿטליניע.
נמכשירים) אויסגלײַכלקע, וואַלץ, וואַלעץ,
וואַליק, דאַמפֿוואַלץ, וואַלצמאַשין, וואַלצ-
געשטעל : וואַלצער, וואַלקער.
וו ן מאַכן גלײַך, גראָד אאַז“וו — אַדי : אויסגלײַכן, אָפּגלעכן, 0 אָפּראַווניאַיען, נימע-
לירן : מאַכן גלײַך מיט דער ערד : ריכטן,
אויפֿריכטן, גלײַכשטעלן, גראָדשטעלן : אויפֿ-
בייע, אָפּבייגן — פּפּ ! : אויפֿוויקלען, אָפּוויקלען
— ז- ! : אויסקנייטשן, אָפּקנייטשן — פּפּ 1 : אויס-
גלעטן, אָפּגלעטן — 1-3 .
אדי ן גלײַך, גראָד, ז גראַד, גראָדליניק, די רעקט, שטראַם : אומגעבויגן, אומגע-
קרימט — פּפּן : אומגעקנייטשט, אומגערונצלט
ופֿאַרגלײַכונגען) גלײַך ווי אַ ווירע, ווי אַ
טאָפּאָל , ווי אַ סאָסנע, ווי ער נזי אאַן“וו) וואָלט
אײַנגעשלונגען אַ שטעקן (אַ בעזעם).
זען אויך : פֿאָרעם 151, גלאַטקייט —1, ריכטוט מו.
—1. קרומקייט , משופּעקייט
ס ן קרומקייט, אומגלײַכקייט, אײַנגעבויעקייט
אאַז“וו : משופּע(דסקייט, שטאָציקייט, קאָסעקייט אאַז“וו פּאַר : קרימונג, בייטנג, ניעט אאַן“ר — יי.
קרומע ל“ר קרומעס, טראַיעקטאָריע : הכרעה, בייג, ז בויג, נייג, ז נויג, אויסבייג, איִנבייג, אָפּנייג, קאַדענץ, דיווערגענץ, קאָנרערגענץ, דריי, ווענד, אָפּווענד, שוווּנג, זיגזאַג, הינהערל , לענקעטקע, איקס-מיקס-דריקס : קאָטשערע.
שיפּוע, דיאַגאָנאַל, אַנטיפּאַראַלעל , אַלכסון, האַלבער אַלכסת : אַלכסת פֿון אַ דרײַעק (משוּלש) : אָפּהאַט, אָפּדאַך, סטריכע. שראַמע : פֿאַל, אַראָפּפֿאַל, ספּאַד, אָפּריס, קאַפּיש, יאַר(וס) : אַראָפּבייג, אַראָפּגאַנג, אָפּשטײַג, אַראָפּשטײַג, אַראָפּ-באַרג, באַרראַראָפּ, אַראָפּשטראָם, שטראָטשראָפּ, אָפּגרונט : אויפֿשטײַג, אַרויפֿשטײַג, אַרויפֿגאַנג, אַרויףבאַרג, באַרראַרויף, אַרויחשטראָם, שטראָםאַרויף.
וו ן זע קרום (לאָם, משופּע, קאָסע אאַז“וו)
— אַדי : מאַכן קרום : קרימען, פֿאַרקרימען, אויסקרימען, צעקרימען אאַו“וו : פֿאַרקרומלעכן : קאָסען (זיך), אָנקערן (זיך) אוף אַ זײַט, לענען זיך : בייגן, אויסבייגן, אײַנבייגן, נייגן : בוקן זיך, הויקערן זיך, האָרבען זיך, אויפֿהאָרבען זיך, אײַנהאָרבען זיך, אײַנהאַרבייען זיך : קאָרטשען זיך, דרייען זיך אאַז“ר — פּ-ן , ז-1 : אויסדרייען דעם האַלדז ווי אַ שלשלת. אַדי ן קרום, לאָם, אומגלײַך, אומגראָד, קרומ-
ליניק, זיגואַגיק, הינהערלדיק, האַקנפֿאָר מיק, העקלפֿאָרמיק אאַז“וו : געקרימט, פֿאַר קרימט, אויסגעקרימט, צעקרימט, פֿאַרלאָמט, צעלאָמט, הויקערדיק. געבויע, פֿאַרבויע, אויסגעבויגן, אײַנגעבויגן, איבערגעבויע : געהויקערט, אײַנגעהויקערט, אײַנגעהאָרבעט, אײַנגעהאַרבייעט : געדרייט, געווענדט, גענייגט.
קאָסע, אוקאָסנע, סקאָסע, ממפּעדיק, קווער, זײַטיק, זשיף, ז שרעג. שטאָציק, ז שטײַל, אויפֿשטײַגנדיק, אַראָפּשטיִעדיק, אַראָפּפֿאַלנדיק, אַראָפּהענגענדיק.
ופֿאַרגלײַכומען) קרום (גלײַך נ--) ) ווי צוויי קרומע, ר אַ שופֿר, ווי אַ קאָטשערע, ווי אַ קרוק, ווי אַ האַטשיק, ווי אַ קרומער לייטער : אײַטעבויגן (אויסגעבויגן אאַזיוו) ווי אַ ווערבע, ווי אַ פּרוטיע, ווי אַ כליסטיק, ר אַ ביימל אע ווינט, ווי אַ הושענא-רבה-ביימל, ווי אַ לולבֿ בײַ די נעטעים, ווי אַן אָפּגעשלאָגענע הושענא, ווי אַן אַלטער בעטלער, ווי אַן אַלטע באַבעצע, ווי דער אַע בײַם פֿאַלן כּורעים, ווי צו אָרכו, ווי צו מודים דראָנן, ר צו קאַסטראָי, ווי אַ הויקער, ווי אַ האָרביטש, ר אַ האָרבאַטער, ווי דער דלות, ווי אַן אָרעמער ברודער.
אינוו : משוּפּע : באַל--ע : נאַ-קאָ- : אע
אוקאָס : אויף אַ זײַט.
155. ווינקלדיקייט
ס : ווינקל , עק, קאַנט, ראָג, קאָרנער נאַ-) :
קלע, שפּיץ אאַז“וו : רעכטעק, דרײַעק, פֿירעק אש“וו — מאַטעמאַטיק 54 .
156. קרײַזיקייט , קויליקייט ס : קרײַויקייט, קויליקייט, קײַלעכדיקייט,
רונדקייט אאַז“ר —אַדי : קרײַזונג, רונדונג, וועלבוע אאַז“וו — יי.
קרײַופֿאָרעם, קרײַזליניע : פּאַראַלעלקרײַז, אומקרײַז, פּעריפֿעריע : קרײַז, ראָד, רעדל , קײַלראָד, רייף, עיטל, צירקל, קורס, ציקל , ציקלאָזד, עפּיציקל. עפּיציקלאָיִד : רונג, ריט : קאָרדאָן, קראַע, גירליאַנדע, באַנד, גאַרטל, שלייף, יאַר(וס) : האַלבצירקל, האַלבקרײַז, האַלבע לאָנה, פּאָדקעווע, בויע,
געוועלב, אַרקאַדע, סעקטאַנט — 4- : ציקלער גראַף, ציקלאָמעטער.
קוילפֿאָרעם : קײַלעכדיקער (רונדער) קערפּער : ספֿערע, ספֿעראָיִד, קײַלעך, קויק, קײַקל, מדור, באַל, באָל נאַ-) , קײַל(עכל), קויל, ז קוגל, גלאָב(וס), באַלעם, פּילקע — 14- : פּיל, קנויל, באַנקע, גאַלקע, ראָל , וואַל, וואַלץ, צילינדער, צילינדראָיִד, קרוין : האַלבקויל, האַלבקײַלעך, האַלב-קדור, ז האַלבקוגל , העמיספֿער(ע), עליפּס, עליפּסאָיִד—4- : אָוואַל, האַלבאָוואַל, איי, קאָנוס, קאָנאָיִד : היטל צוקער.
וו ן מאַכן קײַלעכדיק, רונד אאַו“וו —אַדי : ציר-
קלען, אויסצירקלען, אָפּצירקלען, קרײַזן, אומקרײַזן, קורסירן : פֿאַרקײַלעכן, פֿאַרקײַלעכ(ד)יקן, רונדן, רונדיקן, אויסרונד(יק)ן, אָפּרונד(יק)ן, טאָקן, ז דרעקסלען, ראָלן, קנוילן, (גע)וועלבן, סקליעפּעווען.
אַדי : קײַלעכ(ד)יק, רונד, רונדיק, רונדעכ-
(ד)יק, קרײַויק, קרײַזפֿאָרמיק, עיגולדיק, צירקלדיק, רינגיק, רעדלדיק, פּעריפֿעריש : האַלבקײַלעכ(ד)יק, האַלברונדיק, האַלבלאָנהדיק, גלאָקנדיק, בויגנדיק, בויגן-פֿאָרעמדיק, ן בויגנאַרטיק, גערעלביק, געוועלבט, קאָנקאַוו.
קויליק, קוילפֿאָרמיק, קײַלעכפֿאָרמיק, ז קוגלאַרטיק, ספֿעריש, ספֿעראָיִדיש, צילינדריש, צילינדראָיִדיש, העמיספֿעריש: פּערלדיק, פּערל-פֿאָרמיק, באַרנדיק, שוואָמעדפֿאָרמיק, באָביק, באָבאַרטיק אאַו“וו : עליפּטיש, האַלבעליפּטיש, עליפּסאָיִדיש, אייפֿאָרמיק, איירונדיק, לענגלער-קײַלעכ(ד)יק, אָוואַל, ז אָוואַלנע, קאָנוסדיק, היטל-צוקערדיק : מעשה קויל, מעשה שוואָם, מעשה באַרן אאַז“ר.
נפֿאַרגלײַכונגען) קײַלעכ(ד)יק(רונדאאַז“וו) ווי אַ ראָד, ווי אַ מצה, ווי אַ בייגל, ווי אַן עפּל, ווי אַ ריבן, ווי אַ קניידל, ווי ציגענע באָבקעס, ווי אַ פֿעסעלע, ווי אַ טונ(דל), ווי געלט, ווי אַ ליגן. זען אויך : מאַטעמאַטיק 54, סבֿיבֿה 110, קרומקייט או, געוויקלטקייט 157, דרעע 201.
157. געוויקלטקייט
ס : געוויקלטקייט, געדריידלטקייט, גרײַזלדי
קייט אאַז“ר —אַדי: וויקלונג, דרייונג, קרײַזלונג אאַז“וו — יי : רינגל-פֿאָרעם, שרויפֿליניע, שלאַנגען-ליניע, ספּיראַל-ליניע : געשפּין, געווירבל, געדריי, גערינגל, געדריידל, געפֿלעכט, געריקל, געווינדל, געראָל, געקנויל, געקרויו, געקרײַזל, געגרײַזל — יי : גרײַזל, קרײַול, קרויז, לאָק אאַז“ר — 28-.
קנויל, קניל, וויקל, קלומביק, קאַטושקע, שפּול, שפּולקע, מאָטיק, מאָטקע, קלעצל, קאָלער(ל), ראָלקע.
שפּינערײַ, שפּינמאַשין, פֿאָרשפּין-מאַשין, שפּינדל, שפּונדע, שפּונדשטול, שפּינשטול, קודעלניע, ווערעטענע, פּראַלקע, פּראַסליצע.
וואָל , שפּינוואָל , שעפּסנוואָל, לעמערוואָל, אַנגאָרע-ראָל, מאָהער, קרעוועוואָל, אַלפּאַקאַ, קעמלו אָל, בלויוואָל, תּקלת, מינעראַלוואָל , אונטערוואָל אאַז“ר.
וואָלקעמער, וואָלבערשטער, וואָל-סאָרטירער : שפּינער, וואָלשפּינער, פֿלאַקסשפּינער אאַז“וו : שטריקוואַרגער — 123 .
וו ן שפּינען, צווערנען נ-נ'ח, דרייען, פֿלעכטן,
רינגען, דרינגען, דרענגען, דריידלען, שלענגלען (זיך), וויקלען, אויפֿוויקלען, ווינדלען, ראָלן, שפּוליען, סיטען, מאָטען : נזייגער) אָנציִען : קנוילן, קנילן, רינגלען, גרײַזלען, קרײַזלען, קרויזן, פֿריוירן, אָנדולירן : ופֿעדער) צוקן.
נפֿאַרגלײַכונגעח דרייען זיך (אויפֿדרייען זיך, צונויפֿדרייען זיך אאַז“ר) ווי אַ בייגל , ווי אַ שלאַנג, ווי אַ וואָרעם, ווי אַ קעצעלע, ווי אַ רייף, ווי אין שלאָף.
אַדי ן ספּיראַליק, ספּיראַליש, ספּיראַל-
פֿאָרמיק, ז ספּיראַלאַרטיק, שרויפֿנדיק, זשרויפֿאַרטיק, גרײַזלדיק, קרײַזלדיק, זגרײַזלאַרטיק, שלאַנגיק, שלענגיק, זשלאַנגאַרטיק, מויערקעפּלדיק, מושלדיק, מושל-פֿאָרמיק,
ן מושלאַרטיק, אַראַבעסקנדיק, ז אַראַבעסקנאַרטיק, לאַבירינטיש : קרויויק, לאָקנדיק, לאָקיק : געשפּונען, געדרייט, געפֿלאָכטן, געדריידלט, געשלענגלט, געוויקלט, געראָלט, געקנוילט, גערינגלט, געגרײַזלט, געקרײַזלט, געקרויזט, געצוקט.
אינוו ן אַרום און אַרום : גרינגן אַרום נאַר-).
זען אויך : קרומקייט 154, קרײַזיקייט 156, דרייוע 201.
158 . בולטקייט
מ ן בולטקייט, פּוקלעקייט, אויסגעפּוקלטקייט, רעליעפֿקייט אאַז“וו —אַדי : אַרויסשטאַרצונג, אַרויספּוישונג, אָפּשטייונג אאַז“וו פּ יי : רעליעף, באַרעליעף, האָרעליעף, הויכרעליעף : דיאַגליף.
בערגל, הרודע, גרודע, בויך, הויקער, פּוקל , קויפּ, סוק, סענק, אויסוווקס, געשוויר, געשווילעכץ, בײַל, גוו, פּאָק, גולקע, פּיפּקע, סטרופּ אאַו“וו — 420.
וו ן זײַן בולט, פּוקלע אאַז“וו —אַדי : אַרויסשטאַרצן, אַרויסטאָרטשען, אַרויסטאַרטשען, אַרויסשטאַרן, אַרויספּוישן, אַרויסבײַלן, אַרויסשטעקן, אַרויסטרעטן: אויפֿשוועלן, אויפֿלויפֿן : מאַכן בולט, אויסבויכן, אויספּוישן, אויפֿבלאָזן : אויסהאַמערן, אויסשטאַמפּן אאַו“וו — 368 .
אַדי ן בולט, רעליעף, אויסגעבויכט, פּוקלע, אויסגעפּוקלט, קאָנוועקס, אַרויסטאָרטשיק, אַרויסטאַרטשיק, אַרויסשטאַריק, אַרויסשטאַרציק, אַרויסגעפּוישט, אַרויסגעבײַלט, געשוואָלן, אויפֿגעבלאָזן, אויפֿגעלאָפֿן : באַרגיק, בערגלדיק, גרודעוואַטע, בײַכיק, הויקערדיק, פּוקלדיק, קויפּיק, סוקעוואַטע, סענקעוואַטע, גוזעוואַטע, גולקעראַטע, לעקעכעוואַטע, פיפּקעוואַטע, סטרופּעוואַטע.
וען אויך: גרויספֿאַרנעם 117, הויכקייט 124, ווערטיקאַלקייט 180, אָפּבילדוט 868.
159 . פֿלאַכקייט
ס ן פֿלאַכקייט, פּלאַטשיקייט, -פּלאָסקעקיט
אאַז“וו —אַדי : פּליין : פֿלאַך, ז פֿלעך : פלאַטש, פּלאַץ נדיאַל) : פּלאַטע, פּלאַטקע, פּלעטל, דיסק, טאָוול, טאַבלעט(קע) : פּליטע, פּליטקע.
וו ן מאַכן פֿלאַך —אַי : (אויס)פֿלאַכן, קאָמ-
פלאַנירן : אויספּלאַטע, צעפּלעטש(ע)ן, אײַנפּלעטש(ע)ן.
אדי ן פֿלאַך, פֿלאַכיק, פּלאַטשיק, יפּלאַסקע,
פּלאָסקע, שילדנדיק : צעפּלעטשט, צעפּלעטשעט : אײַנגעפּלעטשט, אײַנגעפּלעטשעט.
נפֿאַרגלײַכונגען) פֿלאַך ווי אַ פֿליאָנדרע : פֿלאַך (גלײַך) ווי בע אַ זיידן, יוי בײַ דער באָבען, ווי אַ לאָקשנברעט.
זען אויך: גידעריקייט 125, ניט-טיפֿקייט 127, האָרעאָטאַלקייט 181, גלאַטקייט 165.
160 . אויסגעהוילטקייט
ס ן אויסגעהוילטקייט, געקאַרבטקייט, געלע-
כערטקייט אאַז“ר — אַדי : אויסהוילונג, אויסקאַרבונג, לעכערונג אאַז“וו — יי : בורענינע, ראַסקאָפּ(ק)ע : פּאָראָזיטעט.
לאָך, אָלל, חור, גרוב, קבֿר : זאַמדוב, סויטנגרוב אאַז“ר : גראָבן, פֿאָסע, קראַטער, קעסלגרוב, קאָטלאָוואַן : ראָי, ראָוו, ריוו, ריווטשאָק : נשאָסיי) וויבאָי(ע) : שאַנץ, טראַנשעע, טרענטש נאַ-) : פֿוקסלאָך — בּפּפּ : קאַנורע, הונטלאָך, נאָרע, נירקע, פֿראַמוגע, נישע — 13 1 : קאַנאַל, יאַר, קאַנאַווע, רין, רינווע, רינדעווע, רינשטאָק : בייט, בעט, גראַדקע, באָראָזנע — 2-1 : הייל, מערה, גראָטע, אַלטאַמירע, קאַטאַקאָמבע : מינע, טונעל, שאַכט(ע) , טונעלשאַכט, טונעלשאַכטע.
פֿאַרטיפֿונג, אײַנדרוק, אײַנדריק, גריבעלע, קאַרב(ן) , רינע, פֿאַלץ, פֿוגע, מופֿטע, נוט, שליץ, אָלקער, ציניק, גאַרע, אַטאָרע, אוטאָרע:
160—161
נהאָח שרונט, שרינט, שטעגעלע : סקאַט, שפּאַלט, שניט, אײַנשניט, ראַץ, רע, קריץ, שטשערב, פּגימה.
נמכשירים) גראָבאײַזן, שפּאָדל(ע), לאָפּעטע, רידל, ריסקאַל, זאַסטופּ, שופֿל, שאָרל נאַ-) , אַקער-אײַזן, גראַבליע אאַז“וו — !פּ- : גראָבמאַשין, ערדשעפּער, גרעבער, גראָבער. באַגער : עקסקאַוואַטאָר, מינירער.
וו : גראָבן, ריִען, ראָיען, רויען, אַקערן,
קאָפּיען, בורען, נורען, ניאָרען : מינירן, מינערען : גרונטעווען, אונטערגראָבן : לאָנהמלאָכהנען נינ) : רידלען, שופֿלען, שאָרלען נאַ-) : אויספּאָרען, אויספּאָרקען, אויספּורקען, אויסדוימען, אויסדאָלבען, אויסד(חלובען : אויספיק(ע)ן, אויסדזשאָבען, אויסדזשובען, אויסקאַלופּען, אויסגראַבלען, אויסדראַפּען, אויסקראַצן, אויסקנײַפּן, אויסשקראָבען, אויסשאָבן, אויסעסן, אויסעצן, אויספֿרעסן, אויסגריזשען, אויסבײַטן, אויסשנײַדן, אויסטעסען, אויסטשעשען, אויסטאָטשען.
אײַנדריקן : קאַרבן, קאַרבירן, אײַנקאַרבן, אויסקאַרבן : אײַנטיפֿן, פֿאַרטיפֿן, פֿאַרטיפֿערן : אײַנשנײַדן, שניצן, ראַדירן, טאַטויִרן, ציזעלירן, גראַווירן : ראַצן, ריצן, ריטשען, קריצן, אײַר קריצן, אויסקריצן : אײַנפֿײַלן, אויספֿײַלן : פֿוגעווען, נוטעווען, פֿאַלצן, שליצערען, אָלקערן, פֿאַרהאַקן : אויסשטשערבען, פּוגם זע : ציינדלען, גלידערן.
לעכערן, פּערפֿאָרירן : צעלעכערן ווי אַ זיפּ : בויערן, עגבערן, דרילן, דרילעווען, דרעלערע, לעכלען, צעלעכצן, נאָדלען, אָלן, שפּיזן, שטעכן, פֿעצן נ-) , רעדלען, שטופּלען, אויסהוילן, אויסשלײַפֿן, אויסשטאַמעווען, אויסהאַקן, אויסברענען : אויסרײַבן (דורכרײַבן) אַ לאָר.
אַדי : הויל, געריפּסט, גריבערדיק, שקיעדיק,
קאָנקאַוו, אײַנגעפֿאַלן, אײַנגעזונקען, קאַרביק, קאַרבעוואַנע, צאַקיק, שטשערביק, שטשערבאַטע, געאָפּלט, געציינדלט, גאָפּל-
פֿאָרמיק, זעגפֿאָרמיק : אויסגעגראָבן, אויסגעשניטן, אויסגעביטן אאַז“ר : פֿאַרטיפֿט, געקאַרבט, אויסגעשטשערבעט אאַז'רן לעכער(שיק, פּאָראָז, פּאָרעו, געלעכערט, געאָלט — יי : געשטופּלט ווי אַ מצה, ווי אַ ריבאח.
זען אר: אינטערוואַל שו, געקניטשטקיט 165.
161. שאַרפֿקייט , שפּיציקייט ס ן שרפֿקייט, שײַדיקייט, שפּיציקייט אאַזיוו —אַדי : שאַרפֿונג, שלײַפֿונג, שפּיציקונג אאַו'וו — יי : שפּיץ : באַרגשפּע, פֿעלדזנשפּיץ אאַז“וו : צאָן, האָרן, פֿײַל : שנײַד-אינסטרומענט, בײַדל
מעסער, סבּין : ברויטמעסער, מוציאמעסער : קיכמעסער, אוסאַק, קאַלעדאַטש, קאָלאָדאַטש : טראַנזשיר-מעסער, פֿרוכטמעסער, שיילמעסער, פֿישמעסער, אויסטערמעסער, טייגמעסער, שאָבמעסער, האַקמעסער : קעשענע-מעסערל , ז טאַש-מעסערל, פֿעדער-מעסערל, פּענמעסערל, אײַנלייר מעסערל, קנײַפּער, קניפּיק : פּאַפּיר-מעסער, שניצמעסער, שפּאַלטמעסער, פיִלע אאַז“ר : שטאַפּעליק נטעמפּ מעסער) : נ-) האַכטלינג, ציגײַנערל, טינופֿתל , סעמער, פֿעדער, זשוליק, פֿויגל, מאַכל, העכטל : גאָלמעסער, ראַזירמעסער, בריטווע : גאָלקלינגל, מעסערל, רייזאָר נ—ם : חלף — 9-בּ : מוהל-מעסער : שינדמעסער, יעגער-מעסער, ז יאַגד-מעסער : נגלעזערפֿאַך) שנײַדמעסער, דורכשנײַדמעסער, באַשלאָממעסער, אויסמאַך-מעסער, ריצמעסער, באַגלייט-מעסער, גלאָזשנײַדער, דימענט, קיטמעסער : נשסטערפֿאַך) שוסטערמעסער, לעדער-מעסער, ביזמעסער, ראַנדמעסער, וויצענץ : נכירורגיע) סקאַלפּירמעסער, סקאַלפּעל, לאַנצעט, שנאַפּער : קלינגל , שאַרף : גערטנער-מעסער, קאָסע, סערפּ אאַז“ר — 1-בּ : שווערד, שפּין — 4-4 ; האַק, העקל, סקליוט, שפּיצהאַק, האַקמאַשין,
אָפּהאַקער : באָנדערהאַק, אײַיהאַק, אײַד
האַקער, אײַזשפּאַלטער, באַרדע : טופיצע
נטעמפּע האַק) : נטיילן האַק) אָבוך, הענטל,
טאָפּרישטשע, טאָפּאָריסקע, האַקשטיל : שער
— אַבּפּ : שערמעסער נ-נ'ד) : שנײַצער, שנויץ,
שנײַצשערל , קנויטן-שנײַצער, ליכטפּוצער :
זעג, הובל — פּן 1 : דלאָט, דלוטע, עקבויער,
שפּילקע — 80 : נאָגל , טשוואָק — פּ-2 : ראַזשאָן,
סטראָמליאַק, שטעכער : צאָנשטעכער, טוט-
פּיק נאַ-) : אויער-שטעכער.
נשאַרף-מכשירים) שלײַפֿשטיין, שליפֿשטיין,
שאַרפֿשטיין, איילשרפֿשטיין, שלײַפֿרעדל ,
וועטשטיין, וועצשטיין, גלעטשטיין, גלאַטשטיין,
וועקסשטיין, פּלעטשטיין, גלאַטאײַזן, גלעט-
אײַזן, שאַרפֿאײַזן, טאָטשילע, טאָטשידלע :
שרפֿפּאַסיק, שטרײַכרימען : אָסלע, סטאָל-
קע, מאַרמולקע.
שאַרפֿער, שלײַפֿער : מעסערשלײַפֿער,
שעראָלײַפֿער אאַן“וו.
וו ן זײַן שאַרף (שנײַדיק, שפּיציק אאַז“וו) — אַדי : שנײַדן ווי אַ מעסער : נעמען ווי אַ גאָל-
מעסער : מאַכן שאַרף, שפּיציק אאַו“וו : שאַרפֿן,
שלײַפֿן, וועען : נגאָלמעסער) אויסציִען, אָפּ-
ציִען : ואַלף) שטעלן : שפּיצן, צושפּיצן, פֿאַר-
שפּיצן, פֿאַרשניצן : מאַכן אַ שאַרף (אַ שפּיץ).
אַדי ן שאַרף, שאַרפֿלעך, שאַרפֿקאַנטיק, שנײַדיק, שניטיק : שפּיציק, שפּיצעדיק,
שפּיצעכדיק, שפּיציקלעך, שאַרפֿשפּיציק : צו-
געשפּיצט, פֿאַרשפּיצט, שפּיצאַסטע : שטעכיק,
שטעכעדיק, נאָדלדיק, נאָדל-פֿאָרמיק, ז נאָדל-
אַרטיק : שפּיזיק, שפּיזפֿאָרמיק, דאָרנדיק,
דאָרן-פֿאָרמיק, צאָניק, צאָנעדיק, ז צאָנאַרטיק,
צאָנפֿאָרמיק : פֿיִליק, פֿײַלעדיק, פֿײַלפֿאָר-
מיק, שטערנדיק, שטערן-פֿאָרמיק, האָרנדיק,
האָרדפֿאָרמיק : קאָניש, היטלצוקערדיק, קו-
פּאָלדיק, ז קופּאָלאַרטיק, קופּאָל-פֿאָרמיק.
נפֿאַרגלײַכונגעח שאַרף ווי אַ מעסער, ווי
אַ חלף, ווי אַ גאָלמעסער, ווי אַ בריטווע, ווי אַ
פֿיִל , ווי אַ פּיקע, ווי אַ שפּיז, ווי אַ שווערד :
שפּיציק ווי אַ דאָס.
שפּר : ק-ין מ-י-ן גנד אָנ- מקל-בּן בנד שוטה : מיט אַן אויסגעשטשערבעטן מעסער
שנײַדט זיך ניט בעסער.
זען אויך : ברעג 143.
162. טעמפּקייט
ס : טעמפּקייט, שטומפּיקייט אאַז“וו —אַדי.
וו ן מאַכן טעמפּ, אָפּטעמפּן, פֿאַרטעמפּן, אָפּשטומפּן, פֿאַרשטומפּ(יק)ן.
אַדי : טעמפּ(יק), טעמפּלעך, טומפּ(יש, טומפּלעך, שטומפּ(יק), שטומפּלעך.
163. גלאַטקייט
ס : גלאַטקייט, געשליפֿנקייט, פּאָלירטקייט אאַז“ר —אַדי : שליף, גלאַנץ, בליאַסק
אאַז“וו — 289 : גלאָז, שפּיגל, אײַז, גליטש, זײַד,
סאַמעט, אַטלעס.
נמכשירים) פֿײַל, שלײַפֿמאַשין, פּאָליר-
מאַשין אאַז“וו — 205 פּאָלירשיפֿער, פּאָליר-
שטיין, שלײַפֿפּולווער, פּאָליר-פּולווער, ציואַש,
שמערגל , ז שמירגל , שמערגל-פּאַפּיר, זאַמד-
פּאַפּיר, רײַבפּאַפּיר, גלאָופּאַפּיר, ז גלאַספּד
פּיר : גלאַזור, פּאָליטור, פאָליווע.
וו ן מאַכן גלאַט, גלאַנציק אאַן“ר —אַרי : פֿײַלן, שלײַפֿן, פּאָלירן, פאַליע נאַ-) , פּוצן,
גלאַנצן, גלאַנצירן, שליכטעווען, גלעטן, אָפּ-
גלעטן, אויסגלעטן : פרעסן, פּלעטן, מאַנגלען
אויפֿבייגן, אויסגלײַכן אאַז“וו — 1-3 : איילן,
זאַלבן, שמירן, וועקסן, וויקסן, וואַקסן, וועקס-
לען, פֿראָטירן, פֿראָטערירן, פֿאָטירן, לאַקירן,
(אָטוייפֿן, פּאָליטורן, גליון, גלאָזן, גלאַוירן,
סמילעווען, פעכן : פֿאַרלאָון מיט פּער.
אַדי : גלאַט, גלאַטיק, גליטשיק, אָנהאָריק : גלשציק, עשליפֿן, פּאָלירט, געוועקסט
108
אאַז'ר — יי : זיִדנדיק, ז זײַדנאַרטיק, סאַמעטיק,
סאַמעטאַרטיק :, צאַרט, ווייך, זאַנפֿט, גלײַך
נפֿאַרגלײַכונגעח גלאַט ווי אַ גלאַטע צונג,
ווי זײַדנס, ווי סאַמעט, ווי אַטלעס, ווי פּליוש,
ווי אַ קען, ווי אַ ברעט, ווי אַ לאָקשנברעט, ווי
געהובלט, ווי אַ פּרעסל , ווי אַ שפּיגל , ווי אײַז,
ווי אויפֿן אײַז, ווי אַ גליטש, ווי אַ קאַטאָק, ווי אַ
ליגן, ווי אַ ליגנערס צונג, ווי דעם ולחס פּליך,
ווי אַ ד(אָ)לאָניע, ווי אַ הינטן : גליטשיק ווי
אויף אַן איי, ווי אויף אַ גלאָו.
אינוו : גליטשיק וחלקלקות.
זען אויך : ניט-טיפֿקייט 127, פֿאָרעם 151, גלײַכקייט 158, פֿלאַכקייט
—1. אומגלאַטקייט
ס : אומגלאַטקייט, שאָרסטיקייט, מאַטקייט אאַז“ר —אַדי.
וו : מאַכן שאָרסטיק : אָפּמאַטערען.
אדי : אומגלאַט, ניט-גלאַט, ניט-געשליפֿן, ניטפּאָלירט אאַן“וו — 3- 1 : שאָרסטיק, שאָר-
סטקע, שאָרסקע, שערסקע, קאָר(קאַרע, מאַט,
רוי : מאָסיק, מאָכנאַטע, באַוואַקסן, האָריק,
פֿעדערדיק, פּוכיק, וואָליק, וואָרסיק, באַר-
וויק : בערגלדיק, מזעוואַטע — 8- 1 : שטשער
באַטע, געציינדלט — 0- 1 : געקנייטשט, גע-
רונצלט — פּ-1 .
זען אויך : אומפֿאָרעם 152, קרומקייט —1, בולטקייט או, אויסגעהוילטקיט —1, געקניטשטקיט 165.
165. געקנייטשטקייט
ם : געקנייטשטקייט, גערונצלטקייט, פֿאַלביקייט אאַז“ר — אַדי : קנייטשונג, בייטנג, רונצ-
לונג אאַו“וו — יי.
קנייטש, אי(ז)גיב, וויגיב, לוג, לאָג, פֿאַלץ,
פֿאַלב, פֿאַלבאַנ(ע), סקלאַדקע, פֿאַלד, קאָנ-
טרעפֿאַלד : אומשלאָג, באַגעט, רונצל, שרומפּ,
קאָרטש, מאָרשטשקע, קרײַזל , קנויל , קניל,
קנאָדער, אײַנבייג, פֿאַרבייג, אָפּלייג, אָטוואַל,
זוים, זיים : געלייגטע (געמאַכטע, אָנגעקליבענע
פֿעלבלעך (פֿעלדלער) : פֿאַלצמאַשין : פֿאַל-
צער.
וו ן קנייטשן, בייגן, זוימען, זיימען, פֿאַלצעווען, פֿאַלבן, פֿאַלבעווען, פֿעלבלען, פֿאַלדן,
פֿאַלדעווען, פֿעלדלען, רונצלען, קאַטשע,
קאַטשײַען, שרומפּן, קאָרטשען, מאָרשטשען,
קרײַזלען, קנוילן, קנילן, קנאָדערן : ברעכן
נ-נישרי-) : קאָרטשען זיך ווי אַ ייִדענע אין ווייען:
אײַנקנייטע, אײַנבייגן אאַו“וו, צעקנייטשן, צע-
בייגן אאַז'וו, פֿאַרבייגן, פֿאַרקנייטשן אאַו'וו,
אויפֿקנייטע, אויפֿקנוילן אאַז“ר : אומשלאָע,
אָפּלייגן : צונויפֿלייגן : מאַכן אין צווייען : איִנ-
נעמען פֿאַלבן (פֿאַלדן) : אויפֿקלײַבן (אָנקלײַבן,
אָנציִען) פֿאַלבן (פֿאַלדן).
אַדי ן קנייטשיק, פֿאַלביק, פֿאַלדיק, רונצלדיק אאַן“ר : געפֿינגערט, געקנייטשט, גערונצלט,
געמאָרשטשעט אאַזיוו — - אין יי : צעקנייטשט ווי
אַ געבראָטענער עפּל.
זען אויך : אומפֿאָרעם 2 קרומקייט או.
166. אָפֿנקייט , עפֿענער
ס ן אָפֿנקייט, לויזקייט, ניט-צוגעשטאַנענקייט אאַו“וו — אַדי : אויפֿעפֿעטנג, אויפֿשליסונג,
אויפֿברעכונג אאַז“ר, אויפֿריס, אויפֿבראָך,
אויפֿפּראַל אאַז“וו — יי.
עפֿענונג, פּתיחה, לאָך, אָלל , מויל : מויזנ-
לאָך, שליסללאָך אאַז“ר : אײַולאָך, פּאָלאָנקע,
פּראָלירקע : שפּונטלאָך : שרייסלאָך, פּאָרע :
נגנ) נד-נקבֿ, דלתה-נקבֿ : אַ לאָך ווי אַ טויער. שליסל : פֿויסטשליסל , שטאָקשליסל ,
שטאָרצשליסל , צירקלשליסל , בײַשליסל ,
פּוסטער שליסל , שרויפֿאָליסל , רערחליסל ,
קייטשליסל , ריגל-שליסל : האַקשליסל , גנבים-
שליסל , נאָכשליסל : נ-נ) דײַטדפּורים, דלתה,
דיל-דלתה, דוב(ע)לטוווקע, באָריק, מאַסקאַס :
שליסלרינג : נטילן שליסל) שליסלמויל, פֿי.
טערקע : דושקע, צינגל , בערדעלע : נגנבֿיש ברעכגעצײַג) ברעכאײַזן, פּאַלקען אַדיק, אַנקלשטיפֿט, שאַבער, שעיה-בער : עפֿענער, פּראָפּן-ציִער, קאָרקן-ציִער, גרײַצער פּ נ-2 . ר : זײַן אָפֿן, לוין — אַדי : אָפּשטיין, אַוועקשטיין,
ניט צושטיין : מאַכן אָפֿן : (אויפֿ)עפֿענען, צעעפֿענען, אויפֿמאַכן, אויפֿפּלעקן : אויפֿנייגן נאַ טיח : אויפֿפּראַלן, צעפּראַלן : אויפֿשליסן, אָפּשליסן, אויפֿשפּאַרן, אָפּשפּאַרן, אויפֿריגלען, אָפּריגלען, אויפֿקייטלען, אָפּקייטלען, אויפֿחתמענען, אויפֿזיגלען, אויפֿשטאָפּן, אָפּשטאָפּן, אויפֿשפּונטעווען, אָפּשפּונטעווען, אויפֿקאָרקעווען, אָפּקאָרקעווען, אויפֿברעכן, אויפֿהאַקן, אויפֿקלאַפּן, אויפֿשלאָגן, אויפֿרײַסן, אויפֿשנײַדן, אויפֿשפּאַלטן, אויפֿשטעכן, אויפֿבײַסן, אויפֿקראַצן, אויפֿפּיקן, אויפֿגראָבן, אויפֿראָיען, אויפֿרויען, אויפֿריִען, אויפֿפּאַקן, צעפּאַקן, אויפֿוויקלען, צעוויקלען, אָפּשטעקן, אויפֿדרייען, אָפּפֿעסטיקן, אָפּהאַלמעווען, צעשפּרײַע : נ-) ואַלן, פּריחהנען : מאַכן אַ לאָך, בויערן — 160 .
אַדי ן אָפֿן, האַלב אָפֿן, פּראַל אָפֿן : ניט-צוגע-
שלאָסן, ניט-פֿאַרמאַכט אאַז“ר — ז- 1 : לויז, אָפּגעשטאַנען, ניט-צוגעשטאַנען : צוטריטלעך, צוגענגלעך, דורכדרינגלעך.
נפֿאַרגלײַכונגען) אָפֿן ווי אַ סטאָדאָלע, ווי די טירן בײַ אַבךהם-אאָינו, ווי אַ (גוט) האַרץ. אינר ן נאָפֿן) נאַסטשעז, נאַסטיעזש.
זען שיך : אינטערוואַל 121, אויסגעהוילטקיט 160, שטפּלעקוט
167. פֿאַרמאַכטקייט ,
פֿאַרמאַכער
ס : פֿאַרמאַכטקייט, פֿאַרשלאָסנקייט, פֿאַר-
חתמעטקיט אאַז“ר —אַדי : פֿאַרמאַכונג, פֿאַרשליסונג, פֿאַרשטאָפּונג אאַו“ר . יי.
שלאָס, הענאלאָס, הענגלשלאָס, קלאַפּשלאָס, קנאַקשלאָס, פֿעדערשלאָס, בלאַט
שלאָס, ברומשלאָס, אַלאַרטשלאָס, קאָמבי נאַציעשלאָס, שיבשלעסל : וינ) פֿלאַטע פתיחה, תּולה : סקאָבע, סקאָבעל , סקובעל.
ריגל , רוק, (פֿאַר)רוקער, פֿאַרריקל : גראַטע, קראַטע : טירריגל , פֿענצטער-ריגל , שפּינגאַלעט : קייטל : פֿאַרלייג-אדון, פֿאַרשפּאַרשטאַנג, זאַוואַלע, פּרענט : שער נגנ) .
שטאָפּער, שטאָפּיק, שטאָפּקע, שטעפּסל , פּראָפּן, פּראָפּקע, קאָריק, שפּונט, צאַפּן, פֿאַרשטעקל, פּיסטאָן, בלעטעלע : דעקל , שטערצל אאן“ר — 263 .
וו ן אויפֿהענגען אַ שלאָס : פֿאַרשליסן, (צו)שליסן, אָפּשליסן : סוגרן וננ) : פֿאַרמאַכן, צומאַכן, פֿאַרשפּאַרן, אָפּשפּאַרן, צושפּאַרן, פֿאַרריגלען, צוריגלען, פֿאַרקייטלען, צוקייטלען, פֿאַרלייגן, צוטאָן : פֿאַרלאָדענען : צונייגן (צולענען) נאַ טיח .
פֿאַרקלאַפּן, פֿאַרהאַקן, פֿאַרהאַמערן, פֿאַרהעמערן, פֿאַרנאָגלען, פֿאַרטשוואָקעווען, פֿאַרטשרעקערען, פֿאַרשטיפֿטעווען, פֿאַרקלינעווען, פֿאַרניטן, פֿאַרניטעווען, פֿאַרדרעטלען, פֿאַרדראָטעווען, פֿאַרדראָטעווען, פֿאַרקאָווען : פֿאַרשמירן נאַן אויוון) : פֿאַרמויערן : פֿאַרדרייען, פֿאַרשרויפֿן, פֿאַרלייטן, פֿאַרחתמענען, פֿאַרזיגלען, פֿאַרשטעמפּלען, פֿאַרפּעטשאַטערען, פֿאַרפּלאָמבירן, פֿאַרפּראָפּן, פֿאַרפּראָפּקערען, פֿאַרקאָרקן, פֿאַרקאָרקעווען, פֿאַרשטאָפּן, פֿאַרשטעקן, פֿאַרשפּונטעווען, פֿאַרדיכטעווען, פֿאַרדעכטווען, פֿאַרקיטעווען: פֿאַרנייען, פֿאַרצירעווען, פֿאַרמערעזשען, פֿאַרשטשאָבען, פֿאַרשטעפּן, פֿאַרלאַטען — 26- : פֿאַרפּאַפּן, פֿאַרקלעפּן, פֿאַרקלייען : פֿאַרקנעפּלען, פֿאַרשפּיליען : פֿאַרקיסנען, פֿאַרהאָקסן, פֿאַרסטרופּען : פֿאַרדעקן, צר דעקן : צוקלאַפּן, צוהאַקן, צוהאַמערן, צר ניטערען אאַן“וו — ווער-ן -י- פֿר- : פֿאַרשטעלן, פֿאַרהאַטען, (פֿאַרבלאָקירן, (פֿאַר)בלאָקד דירן, פֿאַרהאַלטן, פֿאַרהאַמעווען, פֿאַרטאַמעווען אאַז“ר — פּפּפּ .
אדי ן פֿאַרמאַכט, פֿאַרשלאָסן, פֿאַרהאַקט אאַז“ר — יי : הערמעטיש (פֿאַרמאַכט),
שטשילנע, אומצוטריטלעך, ז אומצוגענגלעך,
אומדורכדרינגלעך : וואַסערפֿעסט, וואַסער-
זיכער, פֿײַערפֿעסט, פֿײַער-זיכער, לופֿט-
פֿעסט, לופֿטויכער אאַז“וו.
אינר ן צו : קגור ומסוגר : פֿאַרשלאָסן אויף זיבן שלעסער.
זען אויך : מחיצה 140, שטערוט 445.
168 . באַוועגונג
ס ן באַוועגלעכקייט, מאָבילקייט, רירערדי קייט אאַז“וו — אַדי : באַוועגונג, מאָביליטעט :
אַליידבאַוועמנג : אייביקע באַוועגונג, פּערפּע-
טוום מאָבילע : לאָקאָמאָציע : מאָביליזאַציע :
אומרו : באַווערכוח, באַרעגקראַפֿט אאַו“ר
— 1-4 : באַרעגשפּיל : באַוועגונג-לערע, קינע-
טיק, קינעמאַטיק, טעלעקינעז(יס) : דינאַמיק,
פֿלייץ, פֿלוס, שטראָם, פּראָגרעס, עוואָלוציע :
קאַדענץ.
וו : זײַן אין באַוועגונג : באַוועגן זיך, רעגן זיך, רירן זיך : גע, פֿאָרן אאַז“ר —170 : פֿליסן,
שטראָמען, פֿלייצן, לויפֿן, ריזלען אאַן“ר
אַדי ן באַוועגלעך, מאָביל , קינעטיש, דינאַמיש : רירעוודיק, אומרויִק — 08- : לויפֿיק,
גייִק, פֿליסיק, שטראָמיק אאַז“ר — 226 .
זען אוּיך : קראַפֿט 104, באַזײַטיקוע 112, גע, פֿאָרן 170, אימפּולס 188, וויברירוט מ, געראַסער ש, טעטי קיט 4, מעכאַניק 436, פֿילערדיקייט א
169 . אומבאַוועגונג
ס ן אומבאַוועגלעכקייט, פֿאַרגליווערטקייט, טויטקייט אאַו“וו — אַדי : אומבאַרעגונג : רו,
ראַסט : טויטע (אָלימפּישע) רויִקייט : מנוחה,
שלווה, זענפֿטיקייט : טויטפּונקט, טויטשטאַנד,
רושטאַנד, שטילשטאַנד : פּויוע, פּאַווע : אי-
מאָביליטעט, אימאָביליזאַציע : סטאַטיק — 436 .
וו ן זײַן אומבאַרעגט, רויִק, שטיל אאַו“ר — אַדי : רוען, ראַס(ט)ן, פויוירן, פּאַווירן : אָפּ-
שטעלן זיך, פֿאַרהאַלטן זיך : שטיין : שטיין
שמונה-עשרה : זיצן, ליגן : ניט באַוועגן זיך, ניט
רירן זיך, ניט מאַכן קיין טראָט אאַויר — 434 :
אַנטשטיין, פֿאַרשטאַרט ווערן, פֿאַרגליווערט
ווערן, אָפּשטאַרבן אאַו“וו — 09- : בלײַבן שטיין,
בלײַבן זיצן, בלײַבן ליגן : ליגן אײַנגעלייגט :
שטראַנדן, פֿאַראַנקערן : אָפּהאַקן, אָפּשנײַדן,
זאָפּברעכן, איבעררײַסן נאַ טעטיקייט) אאַו“ר
— 46 : מאַכן אומבאַוועגלעך : ברענגען צו אַ
שטילשטאַנד.
אַדי ן אומבאַוועגט, ז באַוועגונגסלאָו, אימאָביל , אימאָביליוירט, סטאַטיש, אומבאַמעג-
לעך, אַנטשטאַנען, שטאַר, פֿאַרשטאַרט, פֿאַר-
גליווערט, פֿאַרשטאָרבן, אָפּגעשטאָרבן, טויט :
רויִק, מנוחהדיק, שלווהדיק, שבתדיק, שטיל,
זאַטישנע, לינד, געמאַך, זאַנפֿט(יק), לאַגאָדנע. נפֿאַרגלײַכונגען) טויט ווי די וואַנט, ווי אַ
שטיין, ווי אַ שטיק ליים, ווי צען מאָל געשטאָרבן.
פֿראַן : שטיל : גאָט- באַשעפֿענישן ריען : שבת איבער דער גאַנצער וועלט : ניט
געהאַנדלט ניט געוואַנדלט.
זען אויך : הפֿסקה 46, באַזעצווג 111, אומטעטיקייט 484, רו 486, אומפֿילעוודיקייט 9—.
170 . גיין , פֿאָרן אאַז“וו
ס : גייונג, וואַנדערונג, אײַנוואַנדערונג, אויסוואַנדערונג, וואָגלונג אאַז“וו, גייעניש, מאָד
לעניש, וואַנדערניש אאַז“ר — יי : מיגראַציע,
אימיגראַציע, עמיגראַציע : וואַנדערשאַפֿט,
פּילגרימשאַפֿט : וואַנדער-לעבן, וואַנדערלוסט,
נאָמאַדיזם, האָבאָיִזם, וואַגאַבונדיזם : (ןםס
שיפֿערײַ, נאַוויגאַציע : רײַטערײַ, רײַטקונסט. שפּאַן, שפּרײַז, טריט, שריט, טראָט : עבי-
שע טריט, שנעלטריט, פֿוסטריט, מעלנטריט,
גענדזנטריט אאַז“וו : סטעפּ נאַ-) : טליס נפֿערד) : פאַסגאַנג נושיראַף) : געטראַמפּל : פאַסאַדע נרײַטן) : גאַנג, הליכה : שפּאַצירגאַנג, פראָמענאַד : הײַטע נקינדערי-) : וואָק נאַ-) : מאַרש, מאַרטש נאַ-) : דעפֿילאַד, פּראָצעסיע, צוג : טריומפֿצוג, פֿאַקלצוג אאַו“ר : פּאַראַד, קאַוואַלקאַד, דעמאָנסטראַציע, מאַניפֿעסטאַציע, פּאַכאָד : גילגול-מאָילות : נאַכטוואַנדלונג, לונאַטיזם, סאָמנאַבוליזם.
רײַזע, נסיעה, יאַזדע : פֿוסרײַיע, נס-רײַזע, לוסטרײַוע אאַן“וו : פּאַסאַזש : עקספּעדיציע : נאַ-) טריפּ, דרײַוו, רײַד, היטש : אַהין-צוריק, רונדרײַזע : טור, טורנע : אַרויספֿאָר, פֿאָראַרויס, אויספֿלי, אויספֿלוג, מאַסאָוויק נ-אָיי) , מאַסאָווקע, מאַיאָרקע, מאַיוווקע, עקסקורסיע, עקסקוירע נאַ-) .
גייער, פֿוסגייער, האָקער, דורכגייער, פֿאַרבײַגייער, שפּאַציר-גייער : איבערכאַפּפֿאָרער, אונטערפֿאָרער, היטשהײַקער נאַ-) : עקסקורסאַנט : מאַניפֿעסטאַנט, דעמאָנסטראַנט: וואָגלער, וואַנדערער, וואַנדלער, וואַנדרעווער, וואַנדראָווניק, וואַנדראָר(ש)טשיק, נאָמאַד, בעדויִן, באָהעם, אַוואַנטוריסט, וואַנדערפֿויגל : היימלאָזער, אורח : וע-ונדניק, נאַרונדניק נ-פּ) : אייביקער ייִד, אַהאַסווער : וּלותאָפּריכטער, וּלות-פּראַווער : עולה-רגל, פּילגרים, פּילגער : נאַכטוואַנדלער, לונאַטיקער, לונאַטיק, סאָמנאַבוליסט : וואַגאַבונד, באָסיאַק, בראָדיאַגע, ציגײַנער, באַקיער : נאַ-) האָבאָי, טרעמפּ, לויפֿער, באָמער(קע) : (אַרומ)שלעפּער, אַרומטרײַבער, אַרומלויפֿער, שלענדערקע אאַו“וו — יי : אַרחי-קרחי : באָמעקאָמאַנדע.
פֿאָרער, דורכפֿאָרער, פֿאַרבײַפֿאָרער : נוסע, וועגמאַן, רײַזעמאַן, וועגפֿאָרער, טוריסט : מיגראַנט, אימיגראַנט, עמיגראַנט : רײַזנדער, געשעפֿט-רײַזנדער, קאָמי-וואָיאַזשאָר, אַגענט — 485 : קאַראַוואַן : משולח : פּאַרשוין, פּאַסאַזשיר, שודאַק : בלינדער פּאַסאַזשיר, האָן :
צווישנדעק-פּאַסאַזשיר אאַו“ר : יִם-פֿאָרער, מאַרינער : ריִטער, באַרײַטער, פֿאָררײַטער, אויסרעטער, ווערכניאַק, זשאָקיי : שווימער : פֿליִער — 177 .
נרײַוע-מכשירים) באַגאַוש, רײַזע-באַגאַזש, געפּעק, רײַזע-געפּעק, האַנטגעפּעק, כּלי-גולה : רײַטמאַנטל, רײַטקאָסטיום, רײַטקלייד, פּלעד, רײַזע-מאַנטל , שטויבמאַנטל אאַז“וו — 522 : (האַנט)רענצל , סאַקוואָיאַזש, טשעמאָדאַן, וואָלין(ע), קלומיק, טלומיק, טעקע : נאַ-) סעטשל, גריפּ : רײַועטאַש, רײַונטאַש, ריִועואַק, וועגזאַק, רוקזאַק, פּראָוויאַנטואַק, שעפּעט(ל) : קופֿערט, טראָנק נאַ-) , קאַסטן, יאַשטשיק, סוטקייס נאַ-) , גלאַדסטאָן : באַגאַושניק נרימען).
וועג-הואָאות, פֿאָרגעלט, פֿאָרפּרײַז, פֿורגעלט, אַריבערפֿאָר-געלט, שקר-עוּלה, פֿורמאַנקע, פּאָסטגעלט : בילעט : נאַ-) טיקעט, פֿער : שיפֿסקאַרטע : פֿאָרפּלאַן, צוגנפּלאַן, רײַיע-לאַן : רײַיע-האַנטבוך, בעדעקער : וועגווײַוער.
וו ן גיין, הולכן, הלכענען, האָקן, כיליען נקי) :
שפּאַצירן : ו-פּ) שפּאַנצעלירן, שפּאַנצענירן : גיין שפּאַצירן : שפּאַצירנס גיין : איבערגיין זיך, דורכגיין זיך, אויסגיין נאַ-) : גיין היִטע נקינדערי-) : שפּאַנען, שפּרײַזן, ז שרײַטן, טראַטעווען : פּאַסירן, מאַרשירן, דעפֿילירן, דעמאָנסטרירן, פאַראַדירן, מאַניפֿעסטירן.
דאָפּטשען, טאָפּטשען, דעפּטשען, טאָפּען, טופּען, טופּצען, טראַמפּלען, טיאָפּקען, טרעטן, טאַלעפּען, טאַלאפּקען, טאַלאַפּען : בראָדזשען, שלאָמפּערן, פּלעטשערן, טשאָפּען, שליאָפּען, שליאַפּען, צלאַפּען : נפֿערד) פּאָדקעווען : גיין צו פֿוס : גיין אויף די קאַראַטשקעס : גיין אויף די שפּיץ פֿינגער, שפּיצפֿינגערן : נאַכטוואַנדלען : נפֿערד) שטרײַכן זיך.
וואָגלען, ציִען, וואַנדערן, וואַנדרעווען, וואַנדלען, בלאָנקע(רע)ן, נע-וודעווען, שנאָרן, קאַלענדרעווען, לעטען, רודעווען, שמײַען, שאַלאַפּײַען : נאַ-) טרעמפּן, טרעמפּעווען :
טעלעבענדע זיך, טראָע זיך, דראַלען, שליִען זיך, שאַטײַען ייר, טשעהײַען זיך, קאַטײַען זיך, שליאָנדרע(רע)ן זיך, אַרומקאָלערען, טענדלען זיך, טליקען זיך, ריפּען זיך : פּלאָנטערן זיך צוויק די פֿיס : פּלאָנטען זיך, דרייען זיך, רודלען זיך : (אַרומ)כניאָקען זיך, (אַרומ)ראַלגערן זיך : (אויס)מעסטן די גאַסן : אַרבעטן בײַ דער פֿירמע „שטיינטרעט את מעסטשס“ : עולה רגל זײַן : אָפּריכטן נלות.
כאַפּן אַ יאַזדע : פֿאָרן : נקק ראָלן, סטראַזשען : קאַטײַען זיך : פֿאָרן פּער אַקס : פֿאָרן נאַשפּיץ : רײַזן : גאַרדין נדי וועלט) : מאַ-ן אַ רײַוע : מיגרירן, אימיגרירן, עמיגרירן : לאָזן זיך אין וועג (אַר : מאַכן אַ ווײַטן וועג : אויספֿאָרן (אויסזײַן) אַ וועלט.
שליטלען זיך : רײַטן : פֿאָרן רײַטנדיק : שווימען : שווימען נאַזנדיק, שווימען אַ בענקעלע, גיין טריטראַסער, גיין וואַסערטריט, גיין פֿראָש-פֿראָש, גיין קומאָיות : לייגן קלאַפֿטער (לאַבעס) : גע שטילע טריט : ראָלן זיך, קד טײַען זיך : רעדלען זיך, סקייטן נ—) : גליטשן זיד.
זעגלען, שיפֿן זיך, שיפֿלען זיך, קורסירן,
קרייסירן : רודערן, רודלען, שטײַערן, נאַרי גירן, פילאָטירן : פֿליִען, שוועבן, פֿלאַטערן —177.
אויסשפּאַנען (אויסוואַנדערן, אויסגיין) אָ סך (אַ וועלט) אאַז“וו : אָנגיין זיך, אָנפֿאָרן זיך, אָנשפּאַצירן זיך אאַז“וו : אומגק, אומפֿאָרן, אומשליִען זיך אאַז“וו : אַרומגיין, אַרומפֿאָרן, אַרומלויפֿן, אַרומטאַנצן, אַרומקריכן, אַרימטרײַבן זיך, אַרומשלעפּן זיך אאַי“וו : דורכפֿאָרן זיך, דורכלופֿטערן זיך, דורכשפּאַצירן זיך אאַז“וו : איבערגיין זיך, איבערפֿאָרן זיך, איבערשליטלען זיך אאַז“ר : דורכטראָע זיך : דורכשנײַדן (דורכקרייצן) נדעם יִם) אאַז“ר.
נפֿאַרגלײַכונגעח מאַרשירן ווי אַן אָמתער רן : טופּען ווי אַ פֿערד : ציִען ווי די ייִדן אין מצריִם : טראָגן זיך ווי אַ הון מיט אַן איי : פֿאָרן
ווי אַ גראַף : שווימען ווי אַ קאַטשקע, ווי אַ פֿיש (אין וואַסער) : גליטש זיך ווי איבער אַ שפּיגל. אינר : צו פֿי- : פער אַקס : נדנד : ווענדראָרנע : אונטער וועג(מס.
פֿראַן : די ערד ציטערט אונטער אים : אַ אָד זיצט אע אים : די שטוב איו אים ניט צו דער האַנט : אָלך נלך נער וועט גק) : ס'אין ויִסעו ונחנו : מי ומי ההולכים ? : איך בין נאָך ניט אַזאַ גאָיר איך זאָל גק צו פֿוס נאַ שאָד די שיך) : אויסגעוואַנדערט אַלע לענדער את אַהיימגעקומען אָן הויון את אָן העמדער.
שפּר : אַשרי יושבי ביאָך : אַשרי יושבי ביפך איו דער בעסטער האָדל : צען מאָל טראַכטן, איין מאָל פֿאָרן : אויף ניט גיין את ניט פֿאָרן זאָל מען קיין חרטה ניט האָבן (האָט מען קיין חרטה ניט) : ווען מען פֿאָרט ווייסט מען, ווען מען קומט צוריק ווייסט מען ניט : אַן מען זיצט אין דער היים צערײַסט מען ניט קק שטיוול : וווּ מען פֿאַלט אַרע דאָרט מוו מען בלײַבן : אומעטום איו גוט און אין דער היים אין (נאָך) בעסער : ווויל איו דעם וואָס זיצט אין דער היים : האַלט דיר דעם אָבוד און זע אין דער היים : דאָס שענסטע גע אין אַן מען זיצט אין דער הים : דער שענסטער שפּאַציר איו פֿאַר זײַן אייגענער טיר : ניט צו עסן ניט צו טרינקען—נאָר אין שטוב צו זיצן : אַן דער שטק ליגט אויף איין אָרט ווערט ער אויך באַוואַקסן מיט גען : די ציג עסט דאָ אָן און דאָרט גראָן : אַן דער האָן קריי(אָט קריי(ע)ט ער אומעטום : אַו עס רעעט רעעט אומעטום : בעסער אַ נאָענטער גהאָק איידער אַ ווײַט קערבל : זיצסטו גוט, טאָ רוק זיך ניט : ערד איז אומעטום ערד : מען קען אומעטום באַגראָבן ווערן : בעסער איך אין שטוב און די ליִכטער איבער דער וועלט איידער די לײַכטער אין שטוב את איך איבער דער וועלט : דאָרט אין מט וווּ מיר זײַנען ניטאָ : די פֿיס טראָגן וווהין דער קאָפּ זאָל רוען : אַן דער וואָרעם זיצט אע כריין מיינט ער, אַן ס'אע קת
בעסערס (זיסערס) ניטאָ : אַ פֿע(ער) זוכט ווו טיפֿער, אַ מענטש ווו בעסער : אויף אַן אויסגעטראָטענעם וועג וואַקסט ניט קיין גראָז : אַפֿילו אַן אַ פֿייגעלע פֿליט דורך לאָזט עס אויך אַ פֿעדערל : משנה אָקום משנה מול (אַ מאָל צום מטן, אַ מאָל צום שלימזל) : מי באָש ומי במים—ווער עס פֿאָרט און ווער עס גייט צו פֿוס : אַן מען האָט ניט קיין סוס מוו מען גיין צו פֿוס : איידער אַזוי צו פֿאָרן אין שוין בעסער צו פֿוס צו גיין נרעגן לטיה) : בעסער שלעכט געפֿאָרן איידער גוט געגאַנגען : וואָס מען קען געפֿינען אונטער וועגנס זאָל מען ניט מיטנעמען : אַן מען לאָזט זיך אין ווײַטן וועג זאָל מען מיטנעמען פּלגש נפּאַס, לעבנס-מיטל , געלט, שליסל) : ברויט אונטער וועגנס אין קיין משא ניט : אַ וואָיאַזהאָר טאָר ניט נעמען קיין שיין ווײַב : אַלע מטע שווימערס ווערן דערטרונקען. זען אויך : באַרעעט 188, איבערגאַט
171. איבערגאַנג
ס ן איבערגייונג, איבערהאָנדערווג אאַזיוו, איבערשנג, איבערראַנדער אאַו“ר בּך : איבערפּלאַצירונג, אָינוי-אָקום : טראַנספּאָזיציע, טראַנויט, רעפּאַטריאַציע.
וו ן איבערגיע, איבערשפּאַנען, איבערשפּרײַע, איבערשרײַטן, איבערטרעטן, איבערשטײַגן, איבערמאַרשירן, איבערוואַנדערן, רעפּאַטריִיִרן (זיך) , איבערציִען זיך, איבערקלײַבן זיך, איבערפֿירן זיך, משנה מקום זײַן : איבערלויפֿן, איבערשפּרינגען, איבערקריכן, איבערקלעטערן : איבערשלעפּן זיך, איבערוואַרפֿן זיך, איבערקאַטשען זיך, איבערקײַקלען זיך : איבערפֿאָרן, איבערשווימען, איבערשיפֿן זיך, איבערשיפֿלען זיך, איבערועגלען, איבערפֿליִען.
איבערזעצן זיך, - פּערעמיעשטשען זיך, איבערפֿלאַנצן זיך, איבערשטעלן ויך, אי בעררוש זיך, איבערפּלאַצירן זיך, איבער-
טראָע זיך, איבערפּעקלען זיך, איבערכאַפּן זיך, ז איבערזידלען זיך, איבערננבענען זיך, איבערשמוגלען זיך : אַריבערוואַנדערן, אַרי בערקלײַבן זיך אאַזיוו : ז אומפּלאַצירן זיך, ז אומזעצן זיך אאַז“וו — ייערנן -י- אינעיי.
זען אויך : באַזײַטיקוט 12 1 , גע, פֿאָרן 170.
172. איבערטראָג
ס ן (דבער)טראָגונג, (אַריבער)שיקונג, (אַרי
בער)פֿירונג אאַו“ר : אָפּשיק, אָפּפֿיר, אָפּטראָג אאַויר — יי : עקספּעדיציע, טראַנספּאָרט : לאַנדטראַנספּאָרט, וואַסערטראַנספּאָרט, לופֿטטראַנספּאָרט אאַז“וו : טראַנספּאָרטאַציע, טראַנסלאַציע, טראַנספּאָזיציע, טראַנספּלאַר טאַציע : צושטעלונג, דעליווערי נאַ-) : לאַסטאַרבעט.
פֿראַכטבריר, משא-בריר, פֿראַכטצעטל, פֿאַקטורע, (באַן-)דוקליקאַט, שיפֿלאָדונגשײַן, לאָדשײַן, ואַקלאַדוײַע : טראַנספּאָרט-קאָנטאָר.
עקספּעדירער, עקספּעדיטאָר, טראַנספּאָרטירער, טראַנספּאָרטלער, פֿראַכטער, פֿראַכטשאַוש, שפּיליטער, קאָמיסיאָנער, (אָט)פּראַריטעל : האָלץ-עקספּעדיטאָר, שי פּער : צושטעלער, אָפּגעבער, איבערפֿירער, איבערברענגער, איבערשיקער אאַן“וו . יי.
טרעגער, ווערעווניק, עקספּרעסמאַן : משא-טרעגער, גאַסמענטש, נאָטקע-טרעגער, לאַסטטרעגער, באַלאַסט-טרעגער, באַגאַזש טרעגער, פּעקל-טרעגער, געפּעקשרעגער, פּאָרטער נאַ-) : קוילדטרעגער, צײַטונדטרעגער אאַז“ר : אָנלאָדער, — גרוזאָווטשיק : בריווך טרעגער — פּ-3 .
משׂא-בהמה, לאַסט-בהמה, פֿערד אויף משא, לאַסטפֿערד, אָקס אויף משא, לאַסטאָקס : אייזל , קעמל , מוילאייזל : חמור למשא. וו ן טראָגן, טאַסקען, טאַרכענען, דזשוויגען :
ברענגען, דערלאַנגען: פֿירן, שיקן, ליווערן, ליפֿערן, עקספּעדירן: טרעבן נפּליק : קיפֿן;
באַזאָרע : נגעלט) איבערווײַע, אָנווײַע : ובריח אויפֿלייע, באַלייגן.
איבערגעבן, איבערליווערן, איבערענטפֿערן : איבערשיקן, טראַנספּאָרטירן, איבערשיפֿן: טראַנסלירן: איבערנעמען, איבערטראָע, איבערברענגען, איבערפּעקלען, איבערשמוד לען, איבערשראַרצן, איבערננבענען, איבערפֿירן, איבערשלעפּן : איבערזעצן, י פּערעמיעשטשען, איבערפֿלאַנצן, איבערשטעלן, טראַנספּאָנירן, איבערלייע, איבערשאַרן, איבעררוקן, איבערשטופּן, איבערטרײַבן, איבעריאָע, איבערקײַקלען, איבערקאַטשען, איבערוואַרפֿן, איבערשלײַדערן, איבערשמײַסן : איבערשיכטן, איבערשיטן, איבערלאַסטן, איבערלאָדן : איבערגיסן, איבערפּאָמפּען, איבערפּלומפּן, איבערליידיקן.
צוטראָגן, צוברענגען, צודערלאַנגען, צר פֿירן, צושיקן אאַז“וו : אָפּשיקן, - אָטפּראַווען, אָפּטראָע, אָפּברענגען, אָפּפֿירן אאַז'ר: אונטערשיקן, אונטערלאָזן, אונטערטראָגן, אונטערפֿירן אאַזיוו : זאומשטעלן, ז אומזעצן, ז אומלייגן, ז אומשיכטן אאַז“וו : אומטראָגן, אומפֿירן, אומשלעפּן אאַו“ר : אַרומטראָע, אַרומפֿירן, אַרומשלעפּן אאַזיוו : אַוועקטראָגן, אַוועקפֿירן, אַוועקשלעפּן אאַז“וו : צעטראָע, צעשיקן, צעפֿירן אאַז“ר — ייערנן -י- אי-ער : טראָגן באַראַנטשיק (בראַנציק).
נפֿאַרגלײַכונגעח אומטראָע זיך (אַרומטראָגן זיך) ווי אַ קאַץ מיט אַ מויז, ווי אַ הונט מיט אַ ביין, ווי אַ הון מיט אַן איי, ווי מיט אַ טאָרבע, ווי דער רבוט אָל עולם מיט דער תּורה, ווי פרעהס טאָכטער מיט דער שטול, — ווי אַברהם מיט דער מילה : אַרומשלעפּן .ווי אַ סוטה.
זען אויך : באַזײַטיקוט 112.
נז 1 . פֿערד-אודוואָגן
ס ן פֿערד-און-וואָגן, פֿערד-און-בודקע, פֿערדאודועשפּאַן, פֿערד-געשפּאַן : צווייגעשפּאַן :
דרײַגעשפּע, טראָיקע : פֿאָרוואַרג : פֿור, וואָע, שידע נראָש : איבערגעכאַפּטע פֿור, געלעגר הייט : עוּלה, ראָל נקי) : לייטער-ראָגן, רעדלהאָע, דראָנגאָרער וואָע, דראָבינע, דראַבינע, דראַבע, דראַבקע, דראָביניאַסטער וואָע : בינדיוגע, טעליגע)גע, בריקע, פֿורגאָן, (ה)אַרבע, אַראַבע, מאַזשרע : משא-ראָע, משׂא-פֿור, לאַסטראָגן, לאַסטפֿור, טראַנספּאָרטוואָגן, פּאַקאָרנער וואָגן, פּאָדראָדע, פּלאַטפֿאָרמע, באַגאַזדראָגן, ליווערהאָגן : פֿיכוואָע, געהילץ-ראָגן, קוילדראָגן, מיסטראָגן, מיסטפֿור, רעקלאַמע-ראָגן אאַז“ר.
בויד, נחס רבה נ-פּ) : דיליזשנס, באַרע, בײַדאַרקע, בודקע, קיביטקע, בעטקע, פֿאַעטאָן, טאַמבור-ראָגן : דראָזשקע, גומקע, דרינדע, פֿיאַקער, בריטשקע, ליכלטש, ליניע-ראָגן, לינייקע : קאָלשסקע, קאַליאַס, קאָלעס, שראַבאַן, ואַטאַטשנקע, קאַבריאָלעט : קאַראָט, קאַרעט, קאַרעטע : קאָטש, וויקטאָריע, לאַנדאָ, לענדער, טאַראַנטאַס, עקיפּאַזש, פּאַרקע, קערידוש נאַ-) : פּאָסטראָגן, תּפֿיסה-ראָע, פּאַטרול-ראָגן, פּאָליציי-ראָגן : רײַטוואָגן : רײַטזאַך נ-ניר) : שפּיטאָל-ראָע, אַמבולאַנס, קעטשל, גיכע הילף, ז פּאָגאָטאָוויע, ז סקאָרעפּאָמאָשטש.
מאַרקרעגעלע, שטופּרעגעלע, שטופּלקע, השטרעגעלע, שראָגן, פּושקאַרט נאַ-) : קינדערוועגעלע, פּעראַמבולאַטאָר, בייביקערידזש נ—) : גייוועגעלע, גאַנגרעגעלע : טאָואָ, ריקשאַ : פּאַלאַוקע.
שליט, שליטן : קאַרעטנער שליטן, שטולשליטן, גרינזשע, טאַבאַואַן.
קאַראַוואַן, אָבאָז, מאַלקע, שנרא.
וטיילן וואָאָ ראָד : קאָפּ, שפּאַקע : שינע, אָבאָד, רייף, ראָדפֿעלע, ראָדביקסל, ספּיצע, שפּיציע, שפּײַכע, שפּאַכט, מפּריכע, שפּריך : קלעצל , בוקשע, קריוואַלניצע : ושליטח פּאָדריעזע, פּאָדריוע, גליטשער : אַקס, אַקסל, לי(חשנע, אָרטשיק : אַקספֿלעקל : דשל , ז דישעל, דײַקסל, אַטאָסע : האָלאָבליע, אָגלאָב-
ליע : קלאָניצע, האַלמע, טאָרמאַז, ז וואָגך ברעמזע : רעסאָרן : סטיל(י)גאָרע, סטיל(קוואַגע, סוואָרען, דראָגע, דוהע, וואַסינג, וואַסאַנג : קאָזלע, אסקע, קעלניע : פּולקאָשקע : בוכטע, פּאָלובישקעס, רעשטעוואַניע, צוואָרטעס : פּלאַנדעקע, בויד ואיבערדעק) : וואָגנטרעפּל, שטײַגער.
וואָואָרניע, סטאַניע : פּאָסטסטאַנציע, פּאָסטהויז.
פֿערד, קאָשע וקינדער-), סטראָם נקי) : סוס ל“ר סוסים : לסוקתי : איידעמל אויף האָבער : חיה, אָדלער, פֿויגל : נבלה, פּגירה, קלעמפּע, פֿעל : פֿערדאַק, פֿערדאַטש, פֿערדאַטשינע : קליאַטשע, מאַמע, מאַטקע, שטוטע, מאַטשערע, שוועסטער, קאָבילע, שקאַפּע, צעריסענע שפּיל : אָגער, ז אייערמאַן, וונענטנער : לאָשיק, קאָשקע, זשערעבעץ, זשערעבטשיק, קיזשיק : שפּאַנפֿערד, פּאָסטפֿערד, פֿערד אויף משא, משׂא-פֿערד, שלעפּפֿערד, לאַסטפֿערד, פּאַקפֿערד, אַרבעטפֿערד, אַקערפֿערד : מילפֿערד, דעפּטאַק : קריגטפֿערד, אַרטילעריע-פֿערד, קאַוואַלעריעפֿערד : זאָטלפֿערד : פֿערד אויף האָדעווען, אויפֿציפֿערד, ז צוכטפֿערד : גערעטפֿערד, לויפֿפֿערד, ריסאַק : ומינים פֿערד) בערבערפֿערד, מערין, טאַנגום : קאַרליקפֿערד, פּאָני : נקאָלירח בורע, גניאַדער, גניעדאָי : קאַרער, שימל , סיוואַק : קיטל וווײַס) : געלער רמאי, דעריש, בולאַן : שעק : גריטשאַק : שרעק : שפּאַק : סטראָקאַטש : געשפּאַן, טראָיקע, ראָל : טים נאַ-) : שפּיצאַק נפֿערד פֿאָרויס) , אויף דער לייטש נרעכטס) , אויף דער האַנט נלינקס) , דראָנזשיק. דראָנשעליק נדאָס דריטע פֿערד) : פֿײַערדיקע סוסים : פֿערד ווי די לייבן, ווי די אַריות : אַ לוּלב מיט אַן אָתרוג : נהאָר) גריווע. כאָלקע.
זאַוואָד, טאַבון : אָגער-דעפּאָ : פֿערד(טשטאַל, קאָניושנע, רעמיוע, סטאַניע, סטייבל נ—).
נפֿערד-הלאָשה) שפּאַנצייג ו-נ'ח , (גששפּאַן, געלידער, 0 אוביאָר, אָפּריזש, - אופּראַזש, ראַספּאַניע : כאָמע(נ)ט, - כאָמאָנט : פּאַדפּינקע : זאָטל, פּאַקזאָטל, קרערזאָטל , פֿרויעך זאָטל, האַרניש : זאָטל-דעקע, זאָטל-אָרטל, זאָטל-רימען : ליאַמעץ : שפּאָרן : זאָטלעאָכהענגער : נאָורימען, האַלדורימען, שפּרונר רימען, נאַשעלניק, נאַשילניק, ברוסטרימען, לענדרימען, זילן, פּאָסטראָניק, פּאָסטראָמקעס, אַבעדריקעס : שטײַגרינג, שטײַגרימען, סטרעמען, סטרעמעניע : ז שטײַגביגל : בויכגאַרטל : צוימל, צײַמל , קעלדזשע : געביס, צוימגעביס : שלייע, לייץ, לייצע, לייטש, ווישקע, וואָשקע, וואַשקע : אָברוט, אָבראָטש, אָברוטש, קולבאַצקע : סופּאָנעס : קאַלענע : דערע, פֿערדדערע, הונקע : פּאָפּאָנע, טרענזל: פּאָדקאָווע, פּידקאָווע : קאָרעטע, זשלויב, זשאַלאָב, שאַף, שעפֿל.
פֿורמאַן, נִעל-עוּלה, בינדיוזשניק, דראָער קער, ז דראָשקאַזש, איזראָזטשיק, סטראַזשמאַן, ראָלניק נקי) , פּאַרטשיק, סטאַנגרעט, טשומאַק, קאָליישטשיק : נִעל-עןלה מיט כריין נלמדח : אֶברה בײַטש : לאַסטפֿירער, פֿראַכטפֿורמאַן, עקספרעסמאַן נאַ-) : מאַקאָראָן : זאַמדפֿירער, וואַסער-פֿירער אאַז“וו : אָקסדטרײַבער : שטאַליונג, שטאַלקנעכט, פֿערדקנעכט, פֿערדיונג, שטאַלדינער, קאָניוך, קאָניאַוש, גרום : סמאַראַוואָז, שמאַראַוואָז, רעמיזניק : טאַבונשטשיק, פֿערדהענדלער, קאָניאַוש, ליוועראַנט.
וואָגדמאַכער, קאַרעטניק, קאַרעטדמאַכער : סטעלמאַך : זאָטל-מאַכער, זאָטלער, רימער, כאָמעטניק, נ כאָמאָנטשיק.
וו : נאַרבעט-פּראָצעסן) שפּאַנען, אײַנשפּאַנען, אויפֿשפּאַנען, צונויפֿשפּאַנען, אָפּשפּאַנען, איבערשפּאַנען, אויסשפּאַנען : פֿאַרצעמען : זאָטלען, אָנזאָטלען, באַזאָטלען : אײַנכעמזלען : האַמעווען, פֿאַרהאַמערען, האַלמעווען, פֿאַרהאַלמעווען, טאָרמאַזירן : שמידן, אונטער
שמידן, איבערשמידן : קאָרען, אונטערקאָרען אאַז'ר : באַקלויען : אָנשפּאָרן : אײַנטרעסירן, דרעסירן, טרענירן, אויספֿאָרן, אײַנפֿאָרן, אײַנרײַטן, אויסרײַטן : אָפּוואַרפֿן פּאַסאַזשירן : גיין אויפֿן דראָנזשיק נפֿערדם : נִעל-עוּלהווען, פֿורמאַנערען.
שפּר : ניט אַלע פֿערד האָבן איין גליק : אַ ווײַב און אַ פֿערד באָרגט מען ניט אַוועק : אַע אָכמה ואַין עצה (גד אַ שלעכט פֿערד : דער וויאָ העלפֿט ניט ווען די פֿערד זײַנען פּגירות : שמײַס דאָס פֿערד מיט האָבער, ניט מיט דער בײַטש : טרײַב ניט דאָס פֿערד מיט געשריי נאָר מיט האָבער און היי : בראָנפֿן רעדט, האָבער פֿאָרט : אַ קעמל טרינקט מען אָן מיט וואַסער איידער ער שלעפּט די משא : ל-א מחסום שור בדישו : דער וואָגן רוט זיך אָפּ ווינטער, דער שליטן רוט ויך אָפּ זומער, דאָס פֿערד קיין מאָל ניט : דאָס פֿערד האָרעוועט און דער וואָגן רוט זיך אָפּ : מען קען ניט וויסן ווי אַ וועג שטעלט זיך : אַ מטער שליטוועג אין אַ מטער וואָגנרעג : אַן מען פֿאָרט אין מיטן האָט מען אַ גאָלדענעם שליטן (י, אַן מען פֿאָרט אין עק האָט מען אַ וואָגן מיט דרעק) : אַ וואָגן אין אַ זייגער, אַ שליטן איז אַ קגר : אַן מען נעמט זיך פֿיר לויפֿט דאָס פֿינפֿטע אַליע נאָך נ-פּ) : געפּאַשעט (געפֿיטערט) אין געפֿאָרן : אומגעקערט הייסט אויך געפֿאָרן : אַן דער מעלעוּלה אין אַ שלימנלניק אין דער ננב אַ קריה : אַ נִעל-עןלה פֿאָרט אַזוי לאַנג מיטן אָנים צו די פֿערד בין ער ווערט אַליין אַ פֿערד : ווי דער מַעל-עןלה וויל אַזוי דרייט ער מיטן דישל : אַן מען וויל אָפּטאָן דעם נִעל-עןלה אַ שפּיצל גייט מען בײַם וואָגן צו פֿוס : אַן בײַ אַ קעלעוּלה פֿאַלט אַ פֿערד ווערט ער אַ מלמד : וואָס קען ווערן פֿון אַ שמײַסער? ניט מער ווי אַ מעל-עוּלה : לייו אונדו אויס, גאָט, פֿון וּלות און פֿון די אָעליעוּלות !.
174. אײַזנבאַן
ס ן קאָמוניקאַציע, וועגפֿאַרקער : קאָמוני קאָציע-מיטל , פֿאַרקער-מיטל : באַדקאָמוניקאַציע, אויטאָ-קאָמוניקאַציע, לופֿט-קאָמוניקאַציע אאַו“ר : באַנפֿאַרקער, אײַזנבאַך פֿאַרקער : ליניע : (אײַזנ)באַן-ליניע, צרײַגליניע, מאַגיסטראַל(-ליניע) אאַו“ר : באַננעץ, אײַזנבאַן-פּונקט, באַנקנופּ, קניפּל : פּלאַנט, באַנפּלאַנט.
באַן, אײַזנבאַן, צוג, קאָליע, ז פּאָטשאָנג, ז פּאָיעזד, אַ טשוהונקע, ו-) פֿײַפֿער : נאַ-ם טרק, ריילראָוד : קליינבאַן, קאָלייקע, צוויִגבאַן : פֿאַרבינדבאַן, הוידעבאַן, הוידעצוג, צופֿירצוג, שאָטל נאַ-) : שטריקבאַן, הענגבאַן, קאַבלבאַן, עלעקטרישע באַן, איינרעלסיקע באַן, פֿעלדבאַן, מלחמה-באַן אאַז“ר : פּאַנצערצוג, ז בראָנעריק : פּאַסאַזשיר-צוג : פּאָסטצוג, ז פּאָטשטאָרער פּאָיעזד : שנעלצוג, עקספּרעס(צום, קוריער(צוג), בליצצוג : שלעפּצוג, פֿראַכטצוג, משׂא-צוג, לאַסטצוג, ז טאָוואַרנער פּאָיעזד, פֿיכצוג : שטאָטבאַן, גאַסנבאַן, טראַמווײַ, טראַם, פֿערד(טבאַן, קאָנקע, קאָלייקע, טראָלי נאַ-) : אונטערערדישע באַן, אונטערבאַן, סאָבוויי נניו-יאָרק) , אונטערגרונט נלאָנדאָן) , מעטראָ נפּאַריו, מאָסקווע) : איבערערדישע באַן, איבערבאַן, אייבערבאַן, עלערייטעד, על נניר יאָרק) .
ראָל-מאַטעריאַל : וואַגאָן, וואַגאָנעטקע, קאַר נאַ-) : וואַגאָן ערשטע קלאַס, וואַגאָן צווייטע קלאַס, וואַגאָן דריטע קלאַס, פּאַסאַזשירוואַגאָן : שלאָפֿוואַגאָן, פּולמאַן, סליפּער נאַ-) : וושאָן-רעסטאָראַן, רייכער-וושאָן, סאַלאָך וואַגאָן, לוקסוס-וואַגאָן, אָבסערוויר-וואַגאָן : פּאָסטראַגאָן : באַגאַזערראַ אָן, פֿראַכטאגאָן, משׁא-ראַגאָן, קוילדוואַגאָן, פּראָוויאַנט-ראַשן, תּבוּאה-וואַגאָן, מילכראַגאָן, קילוואַגאָן, קעלטער-וואַגאָן, ציסטערנע-וואַראָן, טאַנקוואַגאָן, פּלאַטפֿאָרם-וואַהאָן : 6 טעפּלושקע, 6 סאָראָק
טשעלאָוויעק וואָסעם לאָשדיי : אָפּטייל , קופּע : וואַגאָן-טרעפּל , אונטערפֿיסל .
לאָקאָמאָטיוו, — פּאַראָוויק, ז פאַראַראָן : רעלס, ז שינע : שפּאַל , שרעל : שטעל , סטרעלקע, סריטש נאַ-ם : סעמאַפֿאָר : בופֿער.
סטאַציע, סטאַנציע, (ריילראָודחסטיישן נאַ-) : איבערזעץ, י פּערעס(י)אַדקע, אָפּשטעל , ז פשסטאַניק, זפּאָלוסטאַניק : סטאַנציע „מע קען“ : וואָקזאַל , פֿאָקסאַל , דעפּאָ, ז באַנהויף : וואַרטזאַל : בופֿעט : באַשזדצימער : פֿראַכטסטאַ(טציע, ז טאָראַרוע סטאַנציע : פּעראָן, פּלאַטפֿאָרם, יפּלאַצפֿאָרמע : דעבאַרקאַדער : בילעט, טיקעט נאַ-) : באַנבילעט, ריילראָודטיקעט נאַ-) : צוריקבילעט, רעטור-בילעט : אַהידצוריק-בילעט, ראַונד-טריפּ-טיקעט נאַ-) : פֿאָרשען, ליטער : צײַט-טאַבעלע : אָפּפֿאָרסיגנאַל .
אײַזנבאַן-געזעלשאַפֿט : באַנער, אײַזנבאַנער, אײַזנבאַאָרבעטער : מאַשיניסט, מאָטאָרמאַן : איבערשטעלער , - סטרעלאָטשניק : לאָקאָמאָטירפֿירער : (אויווך)הייצער, י קאָטשעגאַר : דיספּעטשער נאַ-) : טאָרמאַזירער, ברעמזער : וואַגאָדפֿירער, וואַגאָן-באַ(0לי טער : קאָנדוקטאָר, אייבערקאָנדוקטאָר, קאָנטראָלער, קאָנטראָליר, ז קאָנטראָליאָר : סטאַציעשעף, ז נאַטשאַלניק סטאַנציע : בופֿעטשיק.
175. אויטאָ
ס : אויטאָ, אויטאָמאָביל , מאַשין, קאַטערינקע נ-פּ) : נאַ-) אָטאָ, אָטאָמאָביל , קאַר : דאַמפֿאויטאָ, מאָטאָר-אויטאָ, בענזידאויטאָ : לאָקאָמאָביל , עלעקטראָלאָקאָמאָביל : פּאַסאַזשיראויטאָ : טאַקסי, נאַ-) טעקסי, קעב, טעקסי קעב : לימווין, סעדאַן, קופּע, לאַנדאָלעט, בערלינע.
בוס, אָמניבוס, טראָליבוס, באָס נ—) : דורכשנײַד-בוס, קראָסטאָנבאָס נ—) : אימפער-
יאַל : משׂא-אויטאָ, פֿראַכטאויטאָ, לאַסטאויטאָ, עקספּרעס, טראָק נאַ-) : טראַקטאָר, קאַטערפילער נאַ-) : פּאַנצער-ראָע, געפּאַנצערטער וואָגן : אויטאָ-מאַרקע : גאַראַזש.
נטיילן אויטאָ) מאָטאָר : גאַזמאָטאָר, בענזיןמאָטאָר, דיזל-מאָטאָר, פֿאַרברעדמאָטאָר : באַטעריע : צילינדער, צילינדער-קאָפּ : שאַסי, קאַראָסעריע, רעם, ראַמע : אַקס : הינטערשטע (פֿאָדערשטע) אַקס : דרייאַקס : ראָד, שטיִערראָד, ז לענקראָד, קרוינראָד, שווונד ראָד : קילער, אײַנקופּלונג, געשווינדקייטקאַסטן : וואַל, לענגראַל, קאָרדאָנוואַל : אויסגלײַר-מעכאַניום, דיפֿערענציאַל : קירעוועשטאַנג, קערעוועשטאַנג, קירעווער, קערעווער : וואָלאַן : הייבער, האַנטהייבער, פֿוסהייבער, פּעדאַל : האַנטקנאָפּ : פֿוסקנאָפּ, טרעטער : צינדרער, צינדער : טאָרמאַז, ברעמזע, ברייקס נאַ-) : לופֿטטאָרמאַז, דאַמפֿטאָרמאַז, הידראַוולישער טאָרמאַז, נויטטאָרמאַז, טאָרמאַזפּויק, פֿוסטאָרמאַז, האַנטטאָרמאַז, טאָרמאַזשטאַנגען, טאָרמאַזיר-דראָטן : רעסאָרן, פֿעדערן : אַקומולאַטאָר, רעזערווואַר : פּלאַטן : טראַנסמיסיע : רײַב-מעכאַניזם : פֿאַרגיכערער, אַקצעלעראַטאָר : ראַדיאַטאָר, ווענטילאַטאָר : שמיר-אינסטאַלאַציע, עלעקטרישע אינסטאַלאַציע : לופֿטרייפֿן, שוצרייפֿן, באַלאָנרייפֿן, באַלאָנשיך, ממישיך : לופֿטרערן : קאָנטאַקט - ברעכער, קאָנטאַקט - סעקטאָר, קאָנטאַקטשרויף : גענעראַטאָר, מאַגנעטאָ : דעמפּער : פֿונקשטעפּסל, איילפֿילטער : גאַזאָלידמעסטער, גאַימעסטער : גיכמעסטער, טאַקסאָמעטער : ווינטשויב, ווישער : זיצפּלעצער.
רײַטייעגעלע, ראָדרעגעלע, ראָווער, וועלאָסיפּעד : ציקל : מאָנאָציקל : ביציקל(עט), בײַסיקל נאַ-) : קוואַדריציקל, הידראָציקל : מאָטאָ(ר)ציקל , מאָטאָרסײַקל נ—) .
ראָרעריסט, וועלאָסיפּעדיסט, ציקליסט, מאָטאָ(ר)ציקליסט.
176. שיף
ם ן פֿלאָט, פֿלאָטיליע, מאַרינע, אַרמאַדע : קאָנוואָי, סקאַדראָן, עסקאַדרע, עסקאַדריליע : האַנדלספֿלאָט, קריגספֿלאָט, אונטערוואַסער-פֿלאָט, טונקפֿלאָט אאַז“ר.
שיף, דאַמפֿער, דאַמפשיף, אָקרענט, 6 פּאַראַכאָד, י קאָראַב(ל), סטימער נאַ-) : לוונתן : אַבה, אַרגאָ נלענענדר-) : זעגלשיף, זעגלער, גיכזעגלער : יאַכט, יאַכטשיף : אײַויאַכט : קליפּער, מאָטאָרשיפֿל , אויטאָשיפֿל : פּאַסאַזשירשיף, שווימענדיקער פּאַלאַץ (האָטעל) : האַנדלשיף : פּאָסטשיף, פּאַקעטשף, דעפּעער שיף : פֿראַכטשיף, פֿראַכטער, משאשיף, לאַסטשיף, באַרקע, באַרזשע, בערלינע, שקונע, קוילנשיף : פּאַראָם, פּראָם, פֿערי נש) : אײַזשיף, אײַוברעכער : צישיף, שלעפּשיף, בוקסיר : וואַסערשיפֿל : לײַכטשיף : קאַטער, צאָלשיף, נויטשיפֿל , ראַטירשיפֿל , רעטווגשיפֿל : רויבערשיף, פּיראַטאָיף : שקלאַפֿנשיף, גאַליע, האָלער : פֿישערשיפֿל , וואַלפֿישיפֿל , ליווער : קאַצנשיף, שליאָט, שאַלופּע, שליופּקע : ברעטערשפֿל , שיפֿל , לאָדקע, שפּאַצירשפֿל , קאַנ(דל) , רודערשפֿל , מולטער, קוילעטש שיפֿל , מערדערשיפֿל , דושעהובקע : ליִבע : האָנדאָלע, גליסער, טרעקשוט, טוקאַנג, אומיאַק, קאַיאַק, קאַיִק, סאַיִק, סאַמפֿאַן, זאַמפּאַנע, יאַליק, קאַנו, צאָלנע, פּראָאַ, פּיראָג, אַרירעם. נגעהילצטרײַב) פּליט, פּלאָט , טראַטווע, ספּלאַוו, פּאַס, מעסער.
נקריגשיפֿן) קריגשיף, דרעדנאָוט, פּאַנצערשיף: קריצער, קרייסער, טאָרפּעדעשיף, טאָרפּעדע-פֿאַנגער, טאָרפּעדע-צעשטערער, קשאָנירקע : צעשטערשיף, צעשטערער, דעסטראָיער נ—) : מינעדטרעגער, מינעך לייגער : סובמאַרידיעגער, סובמאַרידאָגער : מוטערשיף נפֿאַר (שעראָפּלאַנען) , קעריער נאַ-) : שווימענדיקע באַטעריע, שווים-באַטעריע, באָמבעשיף : פֿריהאָטע, פֿרעגאַט, פֿריגאַטאָן,
קאָרמעט, באַרקאַס : פֿײַערשיף, האָכשף : זעלנערשיף, טראַנספּאָרטדף : אַמוניצידף, פּראָריאַנטשיף, באַואָרשיף, טענדער נ—) : טאַנקשיף, טאַנקער : שפּיטאָלשיף, האָספּיטאַלשיף : קאַרטעלדף : פּריראַטיר : סובמאַרין, טונקשיף, אונטערראַסערשיף, ארף : פֿלאַר שיף, אַדמיראַלשיף, קאָמאַנדאָיף.
נטיילן שיף) דעק, פּאַלובע : (שיפֿ)נאָז, נאָזטייל, שאַנדעק, אייבערדעק, פֿאָדערדעק, פֿאַרדעק, צווישנדעק, קוואַרטערדעק : טאַקלוואַרג, באַק : קאַיוטע, קאַבינע : טראַפּ , שוצטיר, לוקע : אילומינאַטאָר, אָקסנאויג, לונעט : האַרמאַטדלאָר, האַרמאַטדפֿעוצטערל : שיפֿקיך : פּראָוויאַנט-קאַסטן, ברויטקאַמער אאַז“וו : זעגלבוים, זאַגל , מאַסטבוים, מאַסט, פֿאָר מאַסט, הויפּטמאַסט, רעזערוומאַסט : זעגל , פּאַראָסטע, זעגלטוך : פֿאָדערזעגל , אונטערזעגל , סקיזעגל , שטורעסעעגל : זעגלשטריק, שטריקלייטער, סטראָפע, טראָס : זעגלזאַקן, זעגלהאָק : רודער, שטײַעררודער, שטײַערראָד, דפֿרודער, שטור, שטוררודער, קערמע, קאָרמע, העלם : רודערלאָך, רודערקייט, שטײַערשטריק : וועסלע, וויאָסלע : אַנקער, יאַקאָר, אַנקערהאָלץ , אַנקערקייט : באַלאַסטאײַזן, טאָנאַזש : קאָמפּאַס, שיפֿקאָמפּאַס, נסקאָמפּאַס, אַסטאַטישע נאָדל : יִםעשורנאַל , שיפֿזשורנאַל , שיפֿטאָגבוך, לאָג נ—) .
פֿלאָטבאַזע, האַוון, האַפֿן, - פּריסטאַן, דעבאַרקאַדער : הויפּטהאַק, ןםזאַרן, עקספּאָרט-האַרן אאַז“ר : פּאָרט. היימפּאָרט אאַו“ר : לשדועפּלאַץ : אַנקערפּלאַץ, אַנקערגרונט : ווערף, שיפֿרערף : באַסיין, דאָק, טרוקנדאָק, באַסיינדאָק : עלינג נשיפֿפֿאַבריש .
יִם-צייכן : באָיע, שפּינדל-באָיע, שפּינקאָפּבלאָק : אַנקער-צייכן : ליכטטורעם, לײַכטטורעם, 6 מאַיאַק : נוועם ריס, רייד.
יִם-מאַן ל“ר יִם-לײַט : שיפֿמאַנשאַפֿט , שיפֿסלײַט : קאַפּיטאַן, שיפֿס-קאַפּיטאַן, קעפּטן נאַ-) , סקיפּער, שקיפּער, קאָמאָדאָר : שיפֿ-
יונקער, שיפֿקאַדעט, שירשפֿיציר : לאָצמאַן, באָצמאַן, שטײַערמאַן, שטײַערער, שטורמאַן, אונטערשטורמאַן : רודערער, זעגל-מײַסטער, פּילאָט : מאַטראָס, ז מאַטראָז, סיילאָר נאַ-) : זעגלער, מאַרינער : שיף-קאָנטראָלער, שיפֿדינער, שיפֿקוכער, שיף-אַרבעטער אאַז“ר : שיפֿער, איבערשיפֿער, לאָדאָטשניק, פּראָמער, פּאַראָמער, פאַראָמשטשיק, גאָנדאָליר, באַרקאַראָל .
נגעהילצטרײַב) פּליטן-טרײַבער, פּליטניק, שטירניק, פֿליס, פֿליסאַק, קאָנזשאָרטניק, וואַשעווניק.
האַרדמײַסטער, האַוון-משויח, האַוודאויפֿזעער, האַות-וועכטער, האַראָרבעטער, דאָקאַרבעטער אאַז“וו : אַרמאַטאָר, שיף-באַזיצער, שיף-אייגנטימער, קאַפּער, פריוואַטיר : שיפֿי בויער.
ם : לופֿטפֿליִערײַ, לופֿטשרימערײַ : פּילאַציע, אַוויאַציע, אַעראָנאַווטיק, אַעראָנאַוויהאָציע, אַעראָסטאַטיק, פּלאַנעריום : אַעראָדינאַמיק, אַעראָמעכאַניק.
לופֿטשיף, לופֿטמאַשין, פֿלישיף, פֿלימאַשין, פֿלישפּאַראַט, (שעראָפּלאַן, אַעראָנאַווט, אַעראָסטאַט, פּלאַנער, אַוויאָנעטקע : מאָנאָפּלאַן, ביפּלאַן, מולטיפּלאַן, גיראָפּלאַן, לאַנדפּלאַן, טראַקטאָר-(שעראָפּלאַן : אַמפֿיביע, אַעראָשליטן, וואַסערפּלאַן, הידראָפּלאַן : אָרניטאָפּטער, העליקאָפּטער : ווײַטפֿליִענדיקער (ווײַטגרייכנדיקער, ווײַטגרייכיקער) (שעראָפּלאַן : קאַמף-(אַ)עראָפּלאַן, קעמפֿער-(אַ)עראָפּלאַן, שלאַכט-(שעראָפּלש : אויסשפּיר-(שעראָפּלאַן, אויספֿאָרער(שעראָפּלאַן : נאָכיאָד(שעראָפּלאַן, יעגער-(שעראָפּלאַן, יעגער : באָמבאַרדירער, באָמבער, באָמבער-(אַ)עראָפּלאַן : טונקבאָמבער, ז טויכבאָמבער : צעשטערער : געפּאַנצערטער (שעראָפּלאַן, פּאַנצער-(שעראָפּלאַן : פֿלאָט-
(שעראָפּלאַן : בלימפּ, באַלאָן, לופֿטבאַלאָן, צעפּעלין, דיריזשאַבל : לופֿטפֿלאָט, לופֿטאַרמאַדע, לופֿט-עסקאַדרע.
נטיילן (שעראָפּלאַן) סקעלעט, גוּף : טרײַב-אַפּאַראַט, טרײַבשרויף, פּראָפּעלער : קאָנטראָל , סטאַביליזאַטאָר, סטאַביליזירער : פֿליגלבלעטל : זיצהײַזל : לאַנדונג-שאַסי, לאַנדונג-טריבע : באַלאָנעט, לופֿטצימער : קויש, קויבער : הויכפֿירער, ווײַטפֿירער : נאינסטרומענטן) אַלטיגראַף, אַלטימעטער, הייכמעסטער : אַנעמאָסקאָפּ, סטאַטאָסקאָפּ : באַראָגראַף, קימאָגראַף: זעטרויב, פּעריסקאָפּ: ראַדאַר.
לופֿטליניע, לופֿטוועג : לופֿטרײַזע : סטאַרט : פֿלי, פֿליִונג, געפֿלויג, שוואָרעם : הויכפֿלי, אָנאָפּשטעל-פֿלי : פֿליפּראַקטיק : טונק, טוק, ז טויך, נאָוטונק, גליטש, שפּין, טויטע שלייפֿן : לאַנדונג.
לופֿטבאַוע, טרעפֿסטאַנציע, פֿליהאַוון, פֿליהאַפֿן, פֿליפּאָרט, אַעראָפּאָרט, פֿליפּלאַץ, אַעראָדראָם, לאַנדונגסגרונט : אַנגאַר : אַנקערקאַבל, אַנקערמאַסט.
פֿליִער, לופֿטפֿליִער, לופֿטשרימער, פּילאָט, אַוויאַטאָר, פּלאַנעריסט, (אַ)עראָפּלאַניסט, נאַוויגאַטאָר : אויסשפּירער, אויסקוקער : באָמבאַרדירער : באַלאָן-פֿליִער : באַלאָניסט.
אָסאָוויאַכים נ-אָיס : אַוויאָפֿאַבריק.
וו : סטאַרטירן, פֿליִען, שוועבן, שרערמען,
האַלטן זיך אין דער לופֿטן, פֿליגלען, פּלאַנירן, גליטשן זיך, טונקען, ז טויכן, נאָזטונקען, שפּינען, לאַנדן.
178. וועג
ס ן וועג, מאַרשרוט, באַן, קאָליע, קאָלייע,
ראָוד נאַ-) , דרייף נשיף) : איבערפֿאָר, פּאַסאַזש, שאָסיי, טראַקט, שטראָז, גאָסטינעץ, גאָשטשינעץ, שליאַך : שטעג, סטעזשקע, נאַבי,
האַטקע נטײַר) , בראָד, גאַנג : בײַוועג, זײַטיקער וועג, הינטערוועג, דורכוועג, דורכגאַנג, דורכפֿאָר, קרייצרעג, אומוועג : אויסגעטראָטענער (געשלאָסענער) וועג (גאָסטינעץ) : גיירעג, שפּאַציררעג, פּראָמענאַד, פּליאַזש(ע), שטראַנד, וואַסערפֿראָנט, ביטש נאַ-) : באָרטנוועג, ברעטעררעג, באָרדוואָק נאַ-) : וואַלדוועג, שאָטנוועג : וואַסעררעג, פֿאָרוועג, וואָגנרעג, שניירענ, שליט(טוועג : אַ שליטוועג(ס) ווי אַ ברעט, ווי אַ טיש, ווי אַ טישטעך : רײַטרעג, שאָסייוועג, קייוערוועג, דרך-האָלך : פּאָסטוועג, פּאָטשטאָווער טראַקט, פּאָטשטאָווער שליאַך : מיטוועג, פּרשת-דרכים, שיידוועג, וועגצעשייד, שייד פֿון וועע : אָנרעגיקייט, י בעודאָראָזשיצע.
וועגצייכן, ריכטצייכן, וועגווײַזער, ווער אָנווײַזער : מײַלצייכן, מײַלסלופּ, מײַלזײַל, מײַלשטיין.
גאַס, בולוואַר, אַלעע : אַרקאַדע, זײַלוהאָנג : הויפּטגאַס, היוטערגאַס, קווערגאַס, געסל(קע), ליק(ל) : זאַוווליק, ז אוליצע : נאַ-) סטריט, עוועניו : פֿאָרוועג, ברוק : גייוועג, טראָטואַר, לאַרע, פּאָטשענע, ז פּעשעכאָד : סײַדוואָק נאַ-).
בריק : קאָלאָנען-בריק, הענג(ל)בריק, קייטנבריק, באַלקנבריק, הייבבריק, דרייבריק, ראָלבריק, (אויפֿ)ציבריק, פּאָנטאָנבריק : שיפֿבריקל, קלאַטקע, גאַנגברעט, שיפֿברעט, אַריבערשנג : וויאַדוקט, אַקרעדוקט.
וועגנבוי, שאָסייען-בוי, בריקנבוי : ברוקירוואַרג, ברוקיר-מאַטעריאַל : ברוק, אַספֿאַלט : נאַטירלעכער (קינסטלעכער) אַספֿאַלט : שטיי נער — 204 : אַספֿאַלטברוק, פּעכברוק : ברוק(יר)שטיין : ברוקיר-מאַשין : וועגמעסטער, אָדאָמעטער : ברוקאָווניק.
ר ן מאַכן אַ וועג : פּלאַנטען, פּלאַנטירן,
פּליאַנטרעווען, האַטען, אויספֿאָרן, אויסטרעטן, אײַנטרעטן, אויסרײַטן : ברוקירן, פֿלאַסטערן.
אינוו : אַל אַ- הורר: צל פּך-ת דך-ים : אונטער וועג(נ)ס.
פֿראַן : עס שטעלט זיך אַ וועג.
שפּר : ווי מען גייט פֿיל וואַקסט ניט קיין גראָן : אויף אַן אויסגעטראָטענעם וועג וואַקסט ניט קיין גראָן : דער גלײַכסטער וועג איו פֿול מיט שטיינער : דער קורצער וועג איו גאָר לענגער.
179. ריכטונג
ס ן ריכטונג, (די) ריכט, ציל, פּונקט, ליניע, ריכטליניע : וועג, שטעג, קורס, מאַרשרוט, גאַנג, לויף : בייגונג, נייגונג, ווענדונג, שטרעמונג, טענדענץ : אָנציל, שטײַערונג, קירעראַניע, קערוניק, וויראַוש : אָנגעצילטקייט, ז צילאָנגעווענדטקייט, ציל-באַשטימונג, ציל-אײַנשטעלונג : צילברעט, מעטע : קאָמפּאַס : טונקקאָמפּאַס, יִם-קאָמפּאַס, שיפֿקאָמפּאַס אאַז“ר : קאָמפּאַספּונקט, קאַרדינאַלער פּונקט : אַזימוט, קאָלימיר-ליניע : לופֿטליניע, פֿויגלוועג.
וו ן גיין (ציִען, לויפֿן, פֿאָרן אאַז“ר) אין דער ריכטונג צו : זײַן אויפֿן וועג צו, בייגן (נייגן, ווענדן, ריכטן) די טריט צו, צילן צו, צילעווען צו, שטײַערן צו, פֿירן צו : אָורײַון (ז (אָטצײַגן) דעם וועג צו : האַלטן דעם קורס : גיין גלײַך צום פּונקט : ניט אָפּווײַכן פֿון וועג (פֿון ציל) : באַצייכענען (באַשטימען) דעם וועג (דעם קורס) : אָנשטעלן דעם ציל : אויסלייגן דעם מאַרשרוט : אָריענטירן זיך : זען וווהין דער פֿויגל פֿליט : וען וווהין דער ווינט בלאָזט : גיין אין אַ גלײַכער (גראָדער, דירעקטער) ליניע.
אַדי : אָנגעווענדט, צילגעווענדט, גלײַך, גראָד, דירעקט.
אינוו : צו : צום : קיין : איבער : קעגן : דורך : אַהער : אַהער צו : אַהער צו צו : אַהין : אַהין צו : אַהין צו צו : מיטן פֿויגלוועג.
180. אָפּוועכונג
ס ן אָפּרײַכונג, אָפּקערונג, אָפּטרעטונג, אָפּנייגונג, אָפּווענדונג אאַו“ר : וואַנדערונג, וואָגלונג, בלאָנדזשונג אאַז“וו — יי : אַרעקצי, אַבעראַציע, דעריאַציע, דיווערגענץ, דיווערסיע, דעזאָריענטאַציע, דיסאָריענטאַציע : אומוועג, זיגזאַג.
וו : ניט גיין גל דר (גראָד, דירעקט) : גיין אָן אַ ריכטונג (אָן אַ ציל , אָן אַ וועג, אָן אַ שטעג) — 79 1 : גיין (שווימען) מיטן שטראָם : גיין וווהין די אויגן טראָגן : גיין אויף גאָטס באַראָט : דרייען זיך, זיגזאַג(עווע)ן : גיין זײַטיק, זיִטלען זיך : קריכן ווי אַ בלינד פֿערד : אָפּטרעטן ניענעם) דעם וועג : אויסמײַדן : מאַכן אַ וועג פֿאַר : אָפּגיין (אָפּשפּרינגען) אין אַ זײַט : אַרויסגיין פֿון קאָלייע : בײַטן דעם קורס (די ריכטונג) : אָפּטרעטן פֿון וועג (פֿון ציל) : אָפּבייגן (אָפּנייגן, אָפּווענדן זיך, אָפּווײַכן) פֿון וועג (פֿון ציל) : אַראָפּגק פֿון דרך הן-ר : פֿאַרנעמען זיך אין אַ זײַט (אייף אַן אַנדער וועג) : אָפּקערן זיך (פֿאַרקערן זיך, אַוועקקערן זיך) פֿון וועג: פֿאַרדרייען זיך (אויסדרייען זיך, אַוועקדרייען זיך) פֿון וועג : פֿאַרקערעווען זיך (פֿאַרקירעווען זיך, אָפּקערעווען זיך, אָפּקירעווען זיך) פֿון וועג (אין אַ זײַט) : פֿאַרלירן זיך : פֿאַרלירן דעם רעג : אַראָפּשלאָגן זיך פֿון וועג (פֿון שליאַך) : בלאָנדזשען, בלאָנקע(רע)ן, בלאָנדען, וואַנדלען, וואַנדערן, וואַנדרעווען, וואָגלען, טעלעבענדען (זיך).
181. פּראָגרעסיע
ס : פּראָגרעסיע : פראָגרעס, ז פֿאָר(ט)שריט, פֿעדערונג : פֿאָרויסמאַרש, אַראַנס.
וו : גיין : זײַן אויפֿן וועג : גיין ווײַטער : גיין פֿאָרויס : ז גיין פֿאָרווערטס : שפּאַרן זיך (שטופּן זיך, שופּן זיך) פֿאָרויס : ניט אָפּשטיין :
גיין מיטן שטראָם : גערינען גרונט : פּראָגרעסירן,
אַוואַנסירן : מאַכן פּראָגרעס : מאַכן זיך (דורכ-
לייגן זיך, דורכשנײַדן זיך) אַ וועג : האָבן עלד
בויגנס.
אדי : פּראָגרעסיוו, פֿאָרויסיק, פֿאָרנטיק, ז פֿאָר(ט)שריטלעך.
אינוו : פֿאָרויס ! : ז פֿאָררערט- ! : רײַטער ! : מאַרש ! : הײַדאַ ! : סאָפּ !.
זען אויך: אָמשך 45, באַרעמט —1, !ק, פֿאָרן 170.
182. רעגרעסיע
ס : צוריקטרעטונג, צוריקציִונג, צוריקפֿאַלונג אאַז“ר — יי : הינטערטריט, צוריקבאַווע-
גונג : רעגרעס, רעגרעסיע : רעמיגראַציע,
רעעמיגראַציע : אַהיימגיי, אַהיימגאַנג, אַהיימ-
פֿאָר : צוריקגאַנג, צוריקמאַרש, צוריקצוג,
צוריקצי, צוריקטראָט, צוריקטריט, צוריק-
פֿאַל , צוריקפּראַל , צוריקשטויס, צוריקרײַזע,
צוריקפֿאָר, צוריקלויף : ק(שריקגאַנג, ז ריק-
גאַנג, ק(שריקמאַרש, ז ריקמאַרש אאַז“ר — יי :
אָפּטרעט, אָפּטריט, אָפּשפּרונג : אָפּפֿאַל , אָפּ-
פֿלייץ, אָפּפֿלוס, אָפּלויף.
רעפֿלעקס-באַוועגונג : רעפֿלעקס : צוריק-
ווירקונג, רעאַקציע, רעטראָאַקציע : אָפּקלאַפּ,
אָפּשלאָג, אָפּשפּאַר : (שפּרינאָפֿעדער, ספּרונ-
זשינע, ז פּרוזשינע : גומי : בומעראַע.
וו : גיין צוריק : גיין הינטערווײַלעכטס (הינטעררערלעך) נאַר-) : מאַכן הינטערטריט :
רעגרעסירן : פֿאַרקער(ערע)ן (פֿאַרקירעווען)
זיך צוריק : נינ) השיקנו הלכענען : מאַכן השיקנו
נאַזאַד : פֿאַרקערן (פֿאַרקערעווען, פֿאַרקירע-
ווען) דעם דישל (די האָלאָבליעס, די ל יצעס) :
גיין (פֿאָרן) אַהיים : צוריקגיין, צוריקמאַרשירן,
צוריקטרעטן, צוריקציִען זיך, צאָפֿנען, צוריק-
פֿאַלן, צוריקפֿאָרן, צוריקלויפֿן, צוריקשטראָ-
מען, צוריקשפּרינגען, צוריקשווימען, צוריק-
פֿליִען אאַו“ר — 70 1 : ק(אַ)ריקגיין, ק(אַ)ריק-
מאַרשירן, ק(שריקטרעטן אאַז“וו — ייער-ן -י-
122
182—183
צירי-- : אָפּטרעטן : אָפּפֿאַלן : אָפּפֿאַלן ווי אַ שישקע פֿון אַ בוים : אָפּשפּרינגען : צוריקפּראַלן, צוריקווײַכן : אָפּפֿליסן, אָפּפֿלייצן, אָפּלויפֿן : אָפּקלאַפּן, אָפּשלאָע.
אַדי , אינר : רעגרעסיוו, צוריק, קאַריק, קריק : צוריק וועגס : הינטערווײַלעכטס : הינטערווערלעך נאַר-) : ז ריקרערטס : אויף הינטן : אויף צוריק ! : צוריק ! : ואַואַד ! : השיקנו נאַזאַד ! : אַהיים ! : אַמע ! נקק : רעטראָ ניעפֿיקגעשריבן אינאיזעם מיטן וואָרט) .
זען אויך : אומקער 95, עלאַסטישקייט 214-
183. אימפּולס , שטויס , קלאַפּ ט : שטויסעניש, שטופּעניש, וואַרפֿעניש אאַז“וו, שטויסערײַ, שטיפערײַ, וואַרפֿערך אאַז“וו — יי : אימפּולס, אימפּעט, האַסט, שווונג, זאַמאַך, — ראַזמאַך, שלאָרכוח, שטויס-כוח, שטויס-באַוועגונג.
(גע)דראַנג, געדרענג, געטלאָק : שטויס, שטופּ. שופּ, פּיש נאַ-) : פּערע, פורע, פירע, שפּאַר : רוק, שאַר, שיב : שטאָרג, שטאָרכ(ע), שטורכ(ע), שטערכ(ע), טערכע : טורע, טאָרע. טאָרקע : סטירקע, סטאָרקע, שטאָרקע : יאָג, טריִב : טוץ, טיץ : טוק, טיק : שנעל , שנאָל : דריגע, בריקע, קאָפּ(יע), קיק נאַ-) : בוקע, בוצקע, דוצקע, דורקע, באָדע, באָדזשע, דזשאָב.
קלאַפּ, קנאַק, קנאַל, זעץ, האַמער, קראַך, האַק, שאָס, באָמבאַרדע, (גע)שמעטער : דראַוג, טראַסק, ז טשאַסק, טרעסק, טראָמאַס, טאַראַמאַסק, טראַמאַסק, טאַראַמאַטש : זבענק, בראַזדענק : כמאַל(יע), טשמעל(יע), טלוק, טליק : טיאָך, טיאָכק(ע) : באָכ(ע), בוכענצע, בוכ(ע), בוכטש(ע) : זבאָך, (ו)באָכקע, דזשאָך, דזשוך, דזשוכניע : שטיכע, שטויסל, טראָנטש, מאַרפֿגץ, מירעטש, רומאַק, ליגע, פֿאַרנאַ, שרויף, סטיס, סטיסאַק, טעלעפּע : טערעבענץ, טעלעבענץ, בעלעבענטש, טעלע-
פעטשע, טעלעמעטשע, טויטש, בויקער, לוש(ע), ליש(ע) , דיל : כליאַפּ, נאָכליאַפּ : פּליוך, ליאַזג, ליאַסק, כליאַסק, כליוסק, כליושטש, כליעשטש : וואַל(יע), וואַלגער, וואַלגאָזשע : וואָרף, שלײַדער, טלימע, טאַלעץ, שאָט : שמיץ, פֿיצקע : ואַרקע, זאַרגע, זענק, סמערגע, פּוץ, צופּ.
שלאָג, הרגע, הורג, נהרג, ניזוק, ממית : נ-) טשעק, טשיק, טאָק, קיף : מערדער, מזיק : שעדיק, מעק, דעק, טאַפּ, טונק : סמאַל(יע), וויש, רײַב, שמיר, לייג, קלונג, פֿײַף, צוואָג, בענטש, צי, שינד. ליפּ(ע), פֿליק, שניט, טרען, קײַל , טרייבער, פּאַלמעס : שטיק, דושע.
פּאַטש, ליאַפּ. פֿליאַסק, פֿראַסק, פֿלעם, פֿלאַם : פֿאַרפֿאָר, מתנת-יִד, חתימתעד, חתימה, חתמוו : ליאַמוּווקע, ליאַמעווקע, בינטל פֿינגער : שמיץ, צימבל, פֿיצקע, טשאַכטש, כוואָשטש, משקנתא : מלקות : גאָב, קיבוד, פּסק, חלק, חנרה, עליה, צדה-לדרך : קולאַק, פידקולאַקל, קנאָבל , גובערנאַטאָר, בראַנזאָלעטקע, באַרנע. יאַטקעקלאָץ, קאָפּשטיק, קאָפּקישן, פּאַטילעטשניק, הינטערקלעצל, פוטערקלעצל, בענקעלע, מתדבסתר:לעמפּל, לאַמטער(נע) : אָזר, שלאָלת : טרוקענע (נאַסע) קלעפּ : קלעפּ ווי האָגל, ווי האָלץ, ווי שפּענער, ווי שטיינער, ווי דרשה-געשאַנק : פֿײַערדיקע (קפֿולשמינהדיקע) פּעטש.
קוועטש, קניפּ , שטשיפּ, פֿידעלע, שטשיפּאַלקע : דראַפּ, צאַראַפּ, גראַטש, קרעל, ראַץ, קראַץ, קריץ, גראַבל.
געשלאָגענער, געשמיסענער, צעקאַליעטשעטער אאַו“ר — יי.
וו : געבן אימפעט, געבן אימפּולס : פֿאַרמעסטן
זיך, זאַמיערען זיך, זאַמאַכערען זיך, ראַזמאַכערען זיך : צעפֿירן די הענט.
שטופּן, שטויסן, שופּן, פּושן נאַ-) : דרענגען : פּערען, פּורען, פירען, שפּאַרן : רוקן, שאַרן, שיבן : שטאָרכען, שטורכען, טערכען, שטערמען, טורען, טאָרען, טאָרקען, סטורקען,
סטאָרקען, שטאָרקען, שטאָרגען : יאָגן, האָנען, טריִבן : טוצען, טיצען, טוקען, טיקען : שנעלן, שנאַלן : דריגען, בריקען, בריקעווען, קאָפּ(קען, קיקן נאַ-) : בוקען, בוצקען, דוצקען, דורקען, באָדען, באָדזשען, דזשאָבען, בוצקענ(עף זיך : מאַכן באַראַן-בוץ.
קלאַפּן, קנאַקן, זעצן, האַמערן, האַקן, שאַלן, שיסן, פֿײַערן, באָמב(אַרד)ירן, שמעטערן : דראַזגען, טראַסקען, טרעסקען, טראָמאַסען, טאַראַמאַסקען, טראַמאַסקען, טאַראַמאַטשען : זבענקען, בראַזדענקען : כמאַליען, טשמעליען, טלוקען, טליקען, טיאָכען, טיאָכקען, באָכען, באָכקען, זבאָכען, זבאָכקען, בוכען, בוכטשען, דזשכען, דושוכען, דזשוכניען, טראָנטשען, טעלעפּען, טערעבענצען, טעלעבענצען, בעלעבענטשען, טעלעפּעטשען, טעלעמעטשען, טויטשען, קאַדויטשען, קאַרקערען, בויקערן, קרוישקענען, לושען, לישען, דילן : כליאַפּען, פּליוכען : ליאַזגען, ליאַסקען, כליאַסקען, כליוסקען, כליושטשען, כליעשטשען : וואַליען, וואַליאַען, וואַלגערן, וואַלגאָזשען : וואַרפֿן, שלײַדערן, טלימען, שיטן : שיִסן, שמיצן, פֿיצן, פֿיצקען : זאַרקען, זאַרגען, זענקען, סמערגען, צופּן, פוצן.
הייבן אַ האַנט : אַרויפֿלייע אַ האַנט : וואַש זיך צו : דערלאַנגען, מקבד זײַן : שלאָגן, הרגענען : הרגענען שלאָגן : הירגן, נהרגן, ממיתן : נגנ) טשעקן, טשיקען, טאָקן, קיפֿן : מקלען, דורסן, דורס זײַן, מערדערן, מזיק זײַן, מזיקן, ניזוקן, שעדיקן, מעל-דבֿרן : מעקן, דעקן, טאַפּן, טונקען, סמאַליען, ווען, רײַבן, שמירן, לייגן, קאַטײַען, קלינגען, פֿײַפֿן, צראָע, בענטע, ציִען, שינדן, ליפּען, פֿליקן, שנײַדן, טרענען, קײַלן, טרייבערן, פּאַלמעסן : דושען, שטיקן. פּאַטשן, ליאַפּען, פֿליאַסקען, פֿראַסקען, פֿלעמען, פֿלאַמע : פֿאַרפֿאָרן : מלקהן, שמײַסן, צימבלען, פּאַסעווען, קאַטעווען, פֿיצקען, קנוטעווען, גנאָטעווען, בעזעמען, שינדן, ליאָפּען, טשאַכטשען, כוואָשטשען : קוועטש.
שטשימען, קנײַפּן, (שטשיפּען, לאָפּטשען. דראַפּען, צאַראַפּען, גראַטשען, קרעלן, ראַצן, קראַצן, קריצן, גראַבלען : (ס)קאַליעטשען, קאַליטשען, פֿאַרווונדן.
געבן אַ גאָב (אַן עליה, אַ חלק אאַז“וו) — - : געבן אַ רײַב (אַ האַק, אַ שאָס אאַז“וו) אין די ציין (אין מאָרדע אאַזיוו) : געבן אַ יאָג אין די געהירן : געבן אַ מעק (אַ בענטש) איבערן קאָפּ : געבן אין קאַרק (אין קאָלנער, אין קראַגן) : געבן האַלדן און נאַקן : געבן ווטרי שען : געבן איבער די הענט (איבער דער מאָרדע אאַז“ר) : געבן מיט עפּעס איבערן קאָפּ : געבן מיט אַן אָבוך (אַ באָמע) איבערן קאָפּ : מאַכן אַ פידעלע : מאַכן אַ פֿאַרנאַ (אונטער די אויגף : שטעלן אַ גובערנאַטאָר : אָנדרייען אַן אויער : אויסדרייען אַ קזר (אַ שלאָלת) : געבן קוש די מזוּזה : מאַכן אַ משקכנס : מאַכן אַ משקנתא : לייגן אַ חתימה אויפֿן אָנים : אַרויפֿלייגן (רײַזן) אַ בינטל פֿינגער : לייגן אַ קנייטל : צולייגן אַ ליאַמוווקע (ליאַמעווקע): באַאַרבעטן, באַקליידן, באַלייע, צולייגן : שלאָגן אַ אָעה אַ מײַל (אַ מינוט צום טויט, ברוין און בלאָ, בלאָן און בלאָ, בלאָנענבלאָ, ווינדל ווייך, מכּות רצח, מכּות מרדות).
אַרדנכמאַליען, אַרײַנפֿאָרן, אַרפּנלייע אאַז“ר : אַרײַנשטעקן אַ הרגע : אַרײַנפֿאָרן (פֿאַרפֿאָרן) אין באַק (אין די עתודים, אין די לאָנים, אין די ציין, אין מאָרדע) אאַו“וו : אויספאַטשן, אויסנהרגן, אויסמקלען אאַו“וו : אויסניקערן : אויסמעסטן מיט אַ פֿלאָקן : אויסשמירן די פּאָדלאָגע מיט : דורכקלאַפּן, דורכבויקערן, דורכקאַטעווען אאַז“ר : אָפּשטעקן, אָפּמעסטן, אָפּהיימען : אויסדרייען (אָפּהאַקן, צעברעכן) די הענט (הענט און פֿיס) : ברעכן אַ בע (די עאָמות, רוק און לענד) : דעקן איבער די ביימ דעלעך : אויסטאַפּן די ביינדעלעך : ריִבן (קלאַפּן, אונטערשלאָגן) די זײַטן : מאַכן ברוין און בלאָ (בלוי) : נעמען פֿאַרן קאָפּ : אָנשלאָע, אָנהרגענען, אָנממיתן אאַז“וו : אָנברעכן (אָר
קלאַפּן) די ביינער : שנײַדן אַ לעדער : אָנלייגן אין קאָלנער : אָנרײַבן אַ מאָרדע : אָנבאַגראָבּן : אָפּשמײַסן, אַרײַנהאַקן, אַרײַנליאַפּען, אַרײַנפֿיצקען אאַז“ר : אָפּציילן (אַרײַנציילן) אַחת ואַחת : אַריבערלייגן : מאַכן אַ באָד : מאַכן פֿאַר אַ נביא.
צעשלאָע, צעקלאַפּן, צעפּאַסעווען, צעממיתן, צענהרגן, צעבײַלן אאַן“ר : צעקײַלן און צעבײַלן : צעטרעטן מיט די פֿיס : צעקוואַשען, צעקאַראַדאַשען, צעטרושטשען, צעקנאַקן, צערײַבן, צעקוועטשן : צעדראַפּען, צעראַצן, צעגראַבלען, צעקרעלן : צעקאַליעטשען : אויסרײַסן שטיקער פֿלייש : אויסרײַסן די ציינ(עח (די האָר פֿון באָרד) : אויסשלאָע (אונטערשלאָגן, אונטערהאַקן, אַרויסנעמען, אויסשטעכן) אַן אויג (די אויגן) : מאַכן אַ בלוי אויג (אַ לעמפּל) : מאַכן (בלויע) לאַמטערנעס אונטער די אויגן : שטעלן ליכטלעך אונטער די אויגן : צעשנײַדן אויף שטיקער : נ-) אַרײַנרוקן (אַרײַנשיבן) אַ מעסער (אַ העכטל), דורכפֿעצן, פּלומפּלען, מאַכן כיק כיק, מאַכן קודל דע פֿי : שינדן (אַראָפּנעמען) די פֿעל : טרענען פּאַסן (די אָדערן) : רײַסן פאַסנווײַי : אויפֿטרענען (אויפֿשנײַדן) דעם בויך : אויסשרויפֿן אַ פֿוס : אַרויסלאָזן די געדערעם (די קישקעס) : צעדמען, צעבלוטיקן : צעיושען ווי אַ חזיר : באַבלוטיקן, באַדמען : באַמאַליעווען מיט דער רויטער יויך (זופּ) : (צע)פּלעטן (שפּאַלטן, עפֿענען, אַראָפּנעמען) דעם קאָפּ (דעם מוח) : אָפּשלאָגן אַ לונג : מאַכן נפֿון עמעצן) אַ קעויק (קרעפּלפֿלייש, אַ אַל אָל עאָמות) : מאַכן פֿאַר אַ קאַליקע : מאַכן פֿאַר אַ קדוש : מאַכן מיט אַ קאָפּ קירצער : איבערשנײַדן דעם האַלדי : זאַטשמעליען, דערטשמעליען, דערדישען, זאַדישען, צודשען : צו רעכט מאַכן : פֿיקסן נאַ-) : טאָן עמעצן זײַן רעכט : אַוועקטראָגן אויף לײַלעכער : אַרויסטראָגן אויף דרײַ שפּענדלעך.
נפֿאַרגליִכונגען) שטויסן זיך ווי אַ באָק, ווי
אַ שטעכעדיקער אָקס : שלאָגן ר אָמנען, ווי אַ הונט : שנײַדן (האַקן) ווי אין קרויט, ווי אין פר טער : צעפּאַטש ווי אַ משוגען קעלבל : שמײַסן ווי אַ פּויער, ווי אַ חדרייִנגל, ווי אַ ונב : צעקלאַפן ווי אַן עפּל , מ אַ ווײַניקן עפּל : צעקוועטשן (צעדריקן) ווי אַ וואַנץ, ווי אַ לויז, ר אַ גאָרנישט, ווי אַ יאַגדע, ווי שפּאָנגעלעס (זשר ראַרינעס), ווי אַ (האַרטע) מס : צעטרעטן ווי אַ וואָרעם אונטער די פֿיס : צערײַסן ווי אַ הערינג, ווי אַן אויסגעווייקטן הערינג : קורע כּדג זײַן : צעבײַסן ווי אַ קלב, ווי אַן עפּל, ווי אַ פֿלוי : צעשטעכן ווי אַ ייפּ : צעקרעלן ווי אַ אַויר, ווי אַ דבר אַחר, ווי אַ קאַץ.
קריגן (ליין) אַ (הרג, אַ מיש, אַן עליה אאַז“וו פּ - : קריגן געשלאָגן, געהרגעט אאַז“וו : פֿאַרזוכן אַ האַנט : (יווק מערן, געקיווקט ווערן, נהרג ווערן, ברעכן דאָס געניק, האָבן ריסוק אַברים, קלײַבן די ציינ(ער) : אַרויס מיט אַן עוולה : אָפּרײַסן אַן עוולה.
אַדי ן אימפּולסיוו, אימפּעטיק, אימפּעטפֿול, האַסטיק : געשלאָגן, געהאַקט, געוואָרפֿן אאַז“וו — יי.
פֿראַן נ די הענט ליגן ויט אע קימפּעט : מיטן מויל (מיט דער צונג) מעגסטו אַפילו אַ רינשטאָק אויסראַמען, אָבער די הענט לאָן צו רו : ער האָט דיך געשלאָגן? רוף אים הינטשלעגער : ער שלאָגט און שרײַט געוואַלד.
שפּר ן אַו מען גיט ניט נעמט מען, אַן מען שלאָגט לויפֿט מען : וואָס מען כאַפּט אַרײַן אין פֿאַרפֿאַלן : אַ פּאַטש איו לײַכטער צו באַקומען ווי צו געבן : אַ פּאַטש אַפילו ואָך זיבן יאָר געדענקט זיך : אַ פּאַטש פֿאַרגייט, אַ וואָרט באַשטייט : כאַפּט מען אַ פּאַטש, באַקומט מען נאָך אַ שונא דערצו : וואָס איו דער חילוק אויב דער נאַר שלאָגט אָדער דער אָכם שלאָגט — וויי טוט עס דאָך.
—1 . ציִונג , אַרויסציִונג
185. צוציונג
ט : ציִונג, שלעפּונג : אַרויסציִונג, אַרויסשלעפונג : ציִעניש, שלעפּעניש : צי, שלעפּ,
פֿליק, ריס, צופּ, שטשופּ אאַו“וו פּ יי : עקס-
פּאָרט, ז עקספּאָרטאַציע.
וו : ציִען, שלעפּן, טערעפען, שאַר-ען, טאַרכענ(ען) : צופּן, שטשופּען, שטשיפּען,
סקובען, פֿליק, שלײַסן, סיפּען, ציפּען,
ניקערן, יעטן, פּאָלע(ווע)ן, פּעלע(רע)ן — ז-2 :
רײַסן, ריפּען, טריפּען, טריפּלען, דריבלען. זויגן, זייגן, נאָגן, טשמאָקען, סמאָקען,
סמאָטשקען, סמאָקטשען, שמאָקצען : פּאָמפּען,
פּומפּן, פּלומפּן : צאַפּן, מעלקן : שעפּן : טונ-
קען : פֿיש.
אַרויסציִען, עקסטראַהירן : אַרויסדרייען,
אַרויסשרויפֿן, אַרויססילען, אַרויסהייבן,
אַרויסמאַכן, אַרויסשאַרן, אַרויסקערן, אַרויס-
נעמען, אַרויסקריגן, אַרויסדערטאַפּן, אַרויס-
באַקומען, אַרויסקלײַבן, אַרויסטראָגן : אַרויס-
רופֿן, אַרויסנאַרן, אַרעקנאַרן : אַרויספֿירן,
עקספּאָרטירן : אַרויסברענגען, אַרויסדער-
לאַנגען : אויסשרויפֿן, אויסשאַרן, אויסקערן
אאַז“וו : אַפֿירציִען, אַפֿירשלעפּן, אַפֿירטאַסקען
אאַז“וו : אָפּצאַפּן, אָפּשטעכן, אָפּוייגן אאַז“וו :
אַרעקציִען, אַוועקשלעפּן, אַוועקטאַסקען
אאַז“וו — ווער-ן -י- אַרויס- : אויסוואָרצלען, אויס-
וואָרטען, אויסקאָרענייען, אויסקאָרטשעווען
נפֿאַרגלײַכונגען) שלעפּן ווי אַן אייול, ווי אַ
פֿערד, ווי אַן אָקס דעם יאָך, ווי אַ קאַץ אַ מויז,
ווי אַ קאַץ אַ קעצעלע : צופּן ווי אַ קינד דער
מאַמעס פֿאַרטעך, ווי אַ ציג פֿון אַ שטרויענעם
דאַך, ווי אַ שיבהניק די באָרד, ווי אַ מעל-
האָיתל דאָס בערדל.
פֿראן ן שלעפּ נישט, ס'אין נישט קיין פגר : שלעפּ מיך, איך בין (גיי) גערן.
זען אוּיך: אַרויסשטויס 173.
ס : צוציִיִקייט, מאַגנעטישקייט אאַז“וו —אַר : צוציִונג, אַטראַקציע : צוצי-כוח, צוצי-
קראַפֿט, כוח-המושך, מאַעעטיזם אאַו“וו — 1-4 :
גראַוויטעט, גראַריטאַציע : נִעל-אַי-מאַגנעטיזם,
מעומעריזם : מאַגנעט, -מאַגנעס.
וו : ציִען זיך צו, גראַוויטירן : צוציִען, מאַגנעטיזירן.
נפֿאַרגלײַכונגען) ציִען ווי מיט צוואַנגען, ווי
אַ מאַגנעט (צו אײַונשטאָל), ווי דאָס פֿערד צו
דער טאָרבע, ווי דעם שיכור צום פֿלעשל ,
ווי צו דער שמד, ווי אַ זומער-פֿייגעלע צום
פֿלאַם.
אדי : צוציִיִק, צוציִענדיק, ז אָנציִענדיק, אַטראַקטיוו, מאַגנעטיש.
זען אויך : קראַפֿט 104, נעמוט 481
186 . אָפּשטויסונג
ס ן אָפּשטויסונג, אָפּטרײַבונג, אַוועקטוונג אאַז“ר : אָפּשפּאָר, אָפּשטויס, אָפּטרײַב,
אָפּיאָג אאַן“וו — יי : אָפּשטויסקראַפֿט, אָפּשטויס-
כּוח, אָפּשטופּקראַפֿט, אָפּשטופּ-כוח אאַז“ר.
וו ן אָפּשטויסן, אָפּשטופּן, אָפּוואַרפֿן, אָפּשלײַדערן אאַו“וו — ווערגן קיט אַוועק- : דוחה
זײַן (בידים) , מדחה זײַן : מרחיק זײַן, מרחק
זײַן, דערווײַטערן, אָפּווײַטערן : אַוועק-
מאַכן, אַוועקטאָן, אַוועקפטרן, אַרעקשאַפֿן,
אַוועקראַמען, אַוועקוואַרפֿן, שלאָגן כּאָרות,
אַרעקשלײַדערן, אַרעקשמײַסן, אַרעקשמיצן,
אַרעקהאַקן, אַוועקקנאַקן, אַרעקקלאַפּן, אַוועק-
שלאָגן : אַוועקשאַרן, אַוועקקערן, אַוועקרוקן,
אַוועקקײַקלען, אַרעקשיטן, אַרעקגיסן, אַוועק-
וואַשן, אַוועקשווענקען, אַרעקפֿלייצן, אַוועק-
בלאָזן : אַוועקטרײַבן, אַרעקיאָגן, אַוועקשטופן,
אַוועקשטויסן, אַוועקשטורכען, אַוועקשנעלן :
אַוועקשיקן, אַוועקפּעקלען.
זען אוּיך : אויסשליסוט 88, אַרויסשטויס 198.
187—188
187. אָנקום , דערנענטערונג ,
דערשײַנונג
ם : אָנקומונג, צוקומונג, אײַנרוקונג אאַז“וו : אָנקום, צוקום , צופֿאָר אאַז“ר — יי : דערשײַנונג, ווײַזגעבונג, יאַרקע : אומקער, צוריקקער, רע(ע)מיגראַציע.
וו ן קומען צו גיין, קומען צו פֿאָרן, קומען צו פֿליִען אאַז“ר — 70 1 : נקי) פּשילעכען, פּשיכילען : אַהיימקומען, אומקערן זיך, צוריקקערן זיך, רע(ע)מיגרירן : קומען צו אַ ברעג, אײַנשיפֿן זיך, אויסשיפֿן זיך : אַראָפּגיין (אַרונטערגיין, אויסשטײַע, אַרויסזעצן זיך) פֿון שיף : אײַנרוקן : נאַעראָפּלאַן) אַראָפּלאָזן זיך, אַרונטערלאָזן זיך, לאַנדן, לאַנדיקן, ערדיקן : אָנקומען, אָנגיין, אָנציִען, אָנטראָגן זיך, אָנרוקן זיך, אָנדרייען זיך, אָנלויפֿן, אָנפֿאָרן, אָנשווימען, אָנפֿליִען, אָנפֿלייצן, אָנפֿליסן.
דערגיין, דערלויפֿן, דערפֿאָרן, דערפֿליִען, דערשווימען, דערשטיִע, דערקלעטערן, דערפּויזען, דערקריכן, דערשלעפּן זיך, דערשטופּן זיך, דערקײַקלען זיך, דערקלײַבן זיך, דערשלאָגן זיך, דערגרייכן, דערביווען זיך, דאָביווען זיך : פֿאַרגיין, פֿאַרפֿאָרן, פֿאַרקריכן, פֿאַרשלעפּן זיך : צושלאָגן זיך, צוקריגן זיך, צורײַסן זיך : אָנגרייכן, אָנשלאָגן, אָנשפּאַרן, אָנהאָקן : אַראָפּקומען, אַראָפּכאַפּן זיך, אַראָפּפֿאָרן, אַראָפּלאָזן זיך : אַריבערגיין, אַריבערקומען, אַריבערכאַפּן זיך, אַריבערלויפֿן, אַריבערשפּרינגען, אַריבערפֿאָרן.
גענען, גענענען, דערנע(ע)נטערן זיך : צוגיין, צוקומען, צושפּאַנען, צושפּרײַון, צוטרעטן, צואײַלן, צולויפֿן, צויאָגן זיך, צולאָון זיך, צושפּרינגען, צופֿאָרן, צופֿליִען, צושיפֿן זיך, צושיפֿלען זיך, צושווימען, צוגליטשן זיך, צופֿלייצן, צופֿליסן, צושטראָמען, צוקריכן, צופּויזען, צוקלעטערן, צושלעפּן זיך, צוהינקען, צומאַכן זיך, צושאַרן זיך, צוראַטשקערען ויך, צורוקן זיך, צושפּאַרן ויך, צושטופּן
זיך, צשטויסן זיך, צופּערען זיך, צושלײַכן זיך, צוונבענען זיך, צוקײַקלען זיך, צוקוילערן זיך, צוקאַטשען זיך : אונטערגיע, אונטערקומע, אונטערלויפֿן, אונטעריאָגן זיך, אונטערשפּריר גען, אונטערפֿאָרן, אונטערפֿליִען, אונטערשווימען, אונטערקערן זיך, אונטערשאַת זיך, אונטעררוקן זיך, אונטערדריען זיך, אונטערקײַקלען זיך, אונטעראַנבענען זיך, פֿאַרננבענען זיך : אײַניאָע, אָניאָע, דעריאָגן.
דערשײַנען : קומען צו אָלום : רדזן זיך, באַיייִין זיך, אַ ווײַן געבן זיך : דורכוואַרפֿן זיך, דורכמישן זיך : פֿאַרראַטן זיך, וואַרפֿן זיך (פֿאַלן) אין די אויגן : וויִון די אויע (דאָס אָנים) : קומען פֿאַר די אויגן : יאַווען זיך, אָפּיאַווען זיך, דערנעמען זיך : אַרײַנשטעלן זיך, שטעלן זיך פֿאַר : מעלדן זיך, מעלדעווען זיך, אײַנמעלדן זיך, ז אָנמעלדן זיך, פֿאַרמעלדן זיך, פּרעזענטירן זיך : אַפֿירגיין, אַפֿירקומען, אַרויסקומען, אַפֿירשפּרינגען, אַרויסשפּרינגען : אַרויסקריכן פֿון באַהעלטעניש : ז אויפֿטויכן, ז אַרויפֿטויכן : אַרויסשטעלן זיך, אַרויסטרעטן, אויסושקסן, אַרויפֿשווימען : נתולה ווערן, אַנטפּלעקן זיך, אויסגעבן זיך, דורכברעכן די וואָלקנס — בּ-נ . נפֿאַרגלײַכונגען) אַראָפּלאָזן זיך ווי די היישעריקן : צוגיין ווי אַן אונטערלעקער, ווי אַ חניפֿותניק, ווי אַ ננב (אויף די שפּיץ פֿינגער), ווי אַ קאַץ צו סמעטענע, ווי אַ באָק צו אַ שפּיגל , ווי צום אייגענעם קאַמאָד, ווי אַן אָמתער נִעלהאָית : צושפּרינגען ווי אַ ווילדער, ווי אַ משוגענער, ווי מען וואָלט אים אָפּגעבריט דעם עק : אויסוואַקסן פֿון אונטער דער ערד.
פֿראַן : הינט בילן, מחואָנים (סוחרים) פֿאָרן !. זען אויך : נאָענטקייט 120 , אַרײַנגאַנג 188, אַנטפּלעקוט 352. 188 . אָפּגאַנג , דערווייטערונג , פֿאַרשווינדונג
ס : אויסוואַנדערונג, אָפּמאַרשירונג, דערווײַטערווג אאַז“וו, אָפּגאַנג, אָפּמאַרש, אָפּ-
פֿאָר, אָפּרײַזע, אָפּלויף , אָפּפֿלי אאַז'ר, אַוועקגאַנג, אַוועקמאַרש, אַרעקצי, אַוועקפֿאָר אאַז“וו, אַרויסגאַנג, אַרויסמאַרש, אַרויספֿלי אאַו“ר פּ יי : עמיגראַציע, עראַקואַציע, גירוש, אויסזידלונג נאונטער די דײַטשן אין דער צווייטער וועלטמלאָמה) : פֿאַרשווינדונג, פֿאַרפֿאַלעניש, פֿאַרכאַפּעניש : אָפּשייד, שיידונג, געזעגעניש, (גע)זעגענונג, אָפּגעזעגענונג, פּרישה.
אויסוואַנדערער, עמיגראַנט : אָפּפֿאָרפּלאַץ, אָפּפֿאָרפּאָרט.
וו ן אָפּגיין, אָפּמאַרשירן, אָפּאײַלן, אָפּלויפֿן, אָפּוואַנדערן, אויסוואַנדערן, עמיגרירן, אויסרוקן, עוואַקויִרן זיך, מפֿנה אָקום זײַן : אָפּפֿאָרן, אויספֿאָרן נאַ-) , אָפּרײַזן, אָפּרײַטן, אָפּשווימען, אָפּשיפֿן זיך, אָפּרודערן, אָפּזעגלען, אָפּשיפֿלען זיך , אָפּפֿליִען, אויספֿליִען, אָפּשוועבן.
אַוועקגיין, אַוועקהולכן, נקי) אַרעקכיליען, אַנטכיליען : אויסגיין נדיאַל, אַ-) , אַרעקשפּאַנען, אַוועקשפּאַצירן, אַוועקמאַרשירן, אַוועקשלעפּן זיך, אַרעקקריכן, אַוועקקײַקלען זיך, אַוועקאײַלן, אַוועקלויפֿן, אַוועקשפּרינגען, אַרעקציִען, אַוועקטראָגן זיך, אַוועקפּעקלען זיך, אַוועקפּאַקן זיך, אַוועקלאָזן זיך, אַוועקוואַנדערן, אַוועקקנאַקן, אַרעקפּלינטען, אַוועקפֿאָרן, אַוועקרײַזן, אַוועקזעגלען, אַוועקשיפֿן זיך, אַרעקרודערן, אַוועקשווימען, אַוועקשיפֿלען זיך, אַוועקרײַטן, אַרעקפּאַטשן, אַרעקפֿליִען, אַרעקשוועבן : אַוועקמאַכן זיך, אַוועקרוקן זיך, אַרעקקריע זיך, אַוועקכאַפּן זיך, אַוועקדרייען זיך, אַוועקשאַרן זיך, אַרעקאַנבענען זיך : אַוועקגיין אָן אַ זײַגעוונט : פֿאַרלאָזן, פּרעסירן, שלאָגן בּאָרות מיט.
אַרויסגק, אַרויסטרעטן, אַרויסשפּריִון, אַרויסמאַרשירן, אַרויסלויפֿן : אַרויסלאָזן זיך (אין וועט : אַרויספֿאָרן, אַרויסוואַנדערן, אַרויסשווימען, אַרויסשיפֿן זיך, אַרויספֿליִען, אַרויס-י שוועבן, אַרויסקריכן, אַרויספּויוען: אַרויסמאַכן זיך, אַרויסנאַת זיך, אַרויסאָבענען זיך. אָפּ-
וובענען זיך, אַרויסכאַפּן זיך, אַרויסגליטק זיך, אַרויסשלײַכן זיך, אַרויסרוקן זיך, אַרויסארן זיך, אַרויסראַטשקערען זיך, אַרויסקאַראַטשקען זיך, אַרויסקאַראַבקען זיך, אַרויסקאַראַסקען זיך, אַרויסקאַפּײַען זיך, אַרויסדראַפּען זיך, אַרויסוויקלען זיך, אַרויספּלאָנטען זיך, אַרויספלאָנטערן זיך, אַרויסדרייען זיך, אויסריליען זיך, אויסדולן זיך, אַרויסרײַסן זיך, אַרויסבאַפֿרײַען זיך, אַרויסראַטעווען זיך, אַנטלויפֿן — 432.
דערווײַטערן זיך, אָפּווײַטערן זיך, מרחיק זײַן זיך, מתרחק זײַן זיך, צוריקציִען זיך, אָפּטאָן זיך פֿון, אָפּרײַסן זיך פֿון, אָפּלאָנטשען זיך פֿון, אָפּטשעפּען זיך פֿון, אָפּזיצן פֿון, אָפּבויען פֿון, אויסשפּאַנען זיך פֿון, אַראָפּקריכן פֿון אאַז“וו — 1 3 : אָפּפֿליסן, פֿאַרפֿליסן, אַוועקפֿליסן, אָפּפֿלייצן, אָפּשטראָמען, אַוועקשטראָמען : אָפּרוקן זיך, אָפּטראָגן זיך, פֿאַרנעמען זיך, אָטפּראַווען זיך, אַפֿירכאַפּן זיך : (אַלייבאַזײַטיקן זיך : (אַוועקגיין פֿון (אויס) די אויגן : נעמען דעם דרך (דעם וועג, די וואַר) : נעמען דאָס פּעקל מיטן זעקל : נעמען די פֿיס אויף די פּלייצעס : לאָזן זיך אין וועג אַריִן : קושן די מוווה : מאַכן מר-אָקום נננ) , זאָע גודבך נאַ-) .
אַרויסקלײַבן זיך, (אַרויס)ציִען זיך, אויספֿירן זיך : נדיאַל) קרויסטענען זיך, קרויסקענען זיך : עוקר דירה זײַן, מופֿן נאַ-) .
צעשיידן זיך, אָפּשיידן זיך, נעמען אָפּשייד, נעמען רשות נאַר-) , (גע)זעגענען זיך, אָפּגעזעגענען זיך, צעזעגענען זיך.
פֿאַרשווונדן ווערן, פֿאַרשווינדן, נדיאַל) פֿאַרשרינען, אַנטשווינדן : נעלם ווערן, קלה (ונאבד) ווערן, אויסגערונען ווערן, פֿאַרלוירן ווערן, פֿאַרפֿאַלן ווערן (אונטער די הענט), באַגראָבן ווערן, פֿאַרכאַפּט ווערן, אײַנגעזונקען מערן, ניט אַהיימקומען אויף שבת, (אויס)פֿעלן זיך, אויסגיין זיך, אַנטקומען, אַהינטאָן זיך, אַהינקומען, אויסן בלײַבן : ניט ווערן (ניט סטײַען)
128
188—189
אונטער די הענט : אַוועקגק מיטן האָסער (מיטן ווינט, מיטן שטויב, מיטן רויך).
ופֿאַרגלײַכונגעח אַוועקגיין (אַוועקפֿליִען, פֿאַרשווינדן) ווי דער נעכטיקער טאָג, ווי אַ (זיסער) אָלום, ווי אַ שאָטן, ווי אַ רגעלע גליק, ווי אַ פֿייגעלע פֿון שטײַג, ווי אַ פֿייגעלע פֿאַר אַ שפּאַרבער, ווי רויך, ווי דער רויך פֿון קוימען : אײַנגעזונקען ווערן ווי קורח : צערינען (צערונען ווערן) ווי נדן, ווי רעגן-וואַסער : פֿאַרלירן פֿון די אויגן : ניט אָנזען ווי דעם נעכטיקן טאָג.
פֿראַן : פי פאַ פּאָ — ער איי שוין ניטאָ : ער איז שוין אין פֿוקסנלאַנד : אַוועק דער פֿויגל : אַוועק אָן אַ וועג און אָן אַ שטעג : אַוועק ואיננו : והנלד איננו : אָלך משה אָרדכי : אַ גוטן טאָג מיט דער קאַפּאָטע : איך האָב שוין געוואָלט לאָזן אויספּויקן : אַ גוטן טאָג : אַ גוטע נאַכט : אַ גוטן אָמיד : אַ גוטן שבת : אַ גוטן סום-טוב אאַו“וו : האָט מיר אַ גוטן זײַט זיך נ--) : האָט מיר אַ גוטן זײַטשיק נ-פּ) : זײַט מיר און האָט מיר : האָטס מיר און זײַטס מיר : אַדיע : צום זען זיך (אין גיכן) : ז אויף ווידערזען : ז צום רידערוען : אָ רערואַר : להתראות נא'י) : זײַט געזונט : פֿאַרבלײַבט געזונט : זײַט געוונט און שטאַרק : גייט געזונט(ערהייט) : פֿאָרט געוווט(ערהייט) : קומט געזונט : אַ גליקלעכע רײַזע : באָן וואָיאַיש : קריך אַתה בצאאָך : האָם יצליח דרקך.
שפר ן אויס די אויגן, אויס דעם האַרצן : ווײַט פֿון די אויגן, ווײַט פֿון האַרצן : דאַלי אָטשי דאָלי סערדצע : לאָו דאָס קאַלב לויפֿן — עס וועט זיך אויסהונגערן, וועט עס אַליין קומען אַהיים : ווען ציִען זאָל זײַן אַ גוטע יאַך וואָלט עס אין קינות ניט געשטאַנען נווערטערשפּיל : ציִען — עיון) : דרײַ מאָל געצויגן אין ערגער ווי איין מאָל אָפּגעברענט.
זען אויך : אַרויסקום 190, דורכגאַנג 194, אַנטריטט 482.
189 . אַרײַנגאַנג
ס ן אַרײַנגייונג, אַרײַנדרינגונג, אַרײַנוואַנדערונג אאַו“וו, אַרײַנגאַנג, אַרײַנקום, אַרײַנטרעט, אַרײַנטריט, אויפֿטריט, אויפֿטרעט, אַרײַנקער, אַרײַנבראָר, ז אַרײַנברוך, אַרײַנרײַס אאַן“וו — יי : עמיגראַציע, עליה.
אַרײַנגייער, אײַנגייער, יוצא ו(יכנס, באַזוכער, גאַסט, אורח, נײַער אָנים, אָנים חדשות, אָנים חלשות נ-פּ) — 4-פּ : אײַנוואַנדערער, אימיגראַנט, עולה ל“ר עולים נא'י) , גרינער, נײַ געקומענער, אַרײַנדרינגער, אַרײַנברעכער אאַו“וו — יי.
וו : אַרײַנגיין : האָבן אַן אַרײַנגאַנג : האָבן אַ דריסת-הרגל : אַרײַנקומען : וויזיטירן, באַזוכן : מאַכן אַ וויזיט (אַ באַוור) : קומען צו גאַסט : קומען מיט אַ וויזיט (מיט אַ באַזוך) : אָפּשטאַטן אַ ריייט (אַ באַיוך) : אַרײַנכאַפּן זיך מיט אַ וויזיט : אָפּגעבן (אָפּצאָלן) אַ וויזיט : מאַכן זיך אַ פֿיסל (אַן אַרײַנגאַנג) : געפֿינען דעם וועג : אַרײַנשטעלן אַ פֿיסל : פֿאַרנאַד(ו)יען זיך, פֿאַרנאַראָווען זיך : אָפּטרעטן : מאַכן אַן אָפּטרעט (אַן אָפּטריט) : אַרײַנשמעקן, אַרײַנפֿאַלן אאַן“ר — 554 .
אַרײַנלאָזן זיך, אַרײַנשטעלן זיך, אַרײַנטרעטן, אויפֿטרעטן, אַרײַנשפּאַצירן, אַרײַנמאַרשירן, אַרײַנלייפֿן, אַרײַנשפּרינגען, אַרײַניאָגן זיך : אָנקומען, אָנרוקן אאַו“ר — 87 1 : אַרײַנשטײַגן, אַרײַניעצן זיך, אַרײַנפּעקלען זיך, אַרײַנלייגן זיך, אַרדנציִען זיך, אַרדנקלײַבן זיך, אַרײַנמופֿן נאַ-) , אַרײַנוואַנדערן, אימיגרירן : אַרײַנשטראָמען, אַרײַנפֿליסן, אַרײַנגיסן זיך, אַרײַנשיטן זיך : אַרײַנשאַרן ייר, אַרײַנגעבן זיך , אַרײַנמאַכן זיך, אַרײַנדרייען זיך, אַרײַנכאַפּן זיך, אַרײַנשמוגלען זיך, אַרײַנןנבענ(עף זיך, אַרדנשלדכן זיך, אַרײַננאַרן זיך, אַרײַנבאַרען זיך, אַרײַנפּלאָנטערן זיך, אַרײַנפֿלעכטן זיך : אַרײַנראַרפֿן זיך, אַרדנראַליען זיך, אַרײַנקריכן, אַרײַנפּויזען, אַרענעלע-ן זיך, אַריִנראַטשקע-
189—192
ווען זיך, אַריִנטאַראַנאַניען זיך, אַרדנקײַקלען זיך, אַרײַנקוילערן זיך, אַרדנקאַטשען זיך : אַרײַנפֿאָרן, אַרײַנקערן, אַרײַנקערערען, אַרדנקירעווען, אַרײַניעגלען, אַרײַנשיפֿן זיך, אַרדנשרימען, אַרײַנשיפֿלען זיך.
אַרײַנדרינגען : מאַכן אַן אינראַייע : אַרײַנרײַסן זיך, אַרײַנברעכן זיך, אַרײַנרוקן ייר, ז אַריִנשיבן זיך, אַרײַנשפּאַרן זיך, אַרײַנשטופּן זיך, אַרײַושטויסן ייר, אַרײַנפּערען זיך, אַריִגדריקן זיך, אַרײַנקרעטשן זיך, אַרײַנפּאַקן זיך, אַרײַנפּרעסן ייר, אַרענע-ן זיך , אַרײַנשנײַדן זיך, אַרײַנהאַקן זיך : אײַנגיין, אדנראַנדערן, אײַנברעכן זיך אאַו“וו — ייעינן -י- אַרעני.
נפֿאַרגלײַכווגען) אַרײַנפֿאַלן ווי אַ היישעריק, ווי אַ נוון אין סוכה , ווי אַ גאָט מיט אונדן : אַרײַנכאַפּן זיך ווי אַ טכויר אין אַ הינערשטײַג. זען אויך : אָנקום 187, אַרײַנטו 191, אַרײַעעם 192.
190 . אַרויס קום
ס : אַרויסקומונג, אַרויסגייונג אאַז'וו, אַרויס-
קום , אַרויסגאַנג אאַז“וו — יי : עמיסיע.
וו : אַרויסקומען, אַרויסגיין, אַרויסוואַקסן,
אַרויסבליִען, אַרויסשפּראָצן, אַרויסגראָזן, אַרויספּיקן זיך, אַרויסשיילן זיך, אַרויסוויקלען זיך, אַרויסשפּרינגען, אַרויסשטראָמען, אַרויספֿלייצן, אַרויספֿליסן, אַרויסשפּריצן, אַרויסרינען, אַרויסקאַפּען, אַרויסטריפֿן : נרויך) אַרויסזעצן, אַרויספּלאַצן, אַרויסבוכען, אַרויסוואַליען : אויסוואַקסן, אויסבליִען, אויסוויקלען זיך אאַן“ר — ווערגן -י- אַרויס-.
זען אוּיך : אָפּגאַט 188, אַנטריטע 2—.
וו : אַרײַנטאָן, אַריִנמ-ן, אַרײַנלייע, אַרער געבן, אַרײַנזעצן, אַרײַנשטעלן : צולאָזן נעחרי-) : אַרײַושטוקערען, אַרײַנפּראַווען, אַרײַנפּאַקן, אַרדואַר-עטן, אַרדנבויען, אַרער מויערן, אַרײַנוועבן, אַרײַנשפּינען, אַרײַטייען, אַריִנשטע-ן, אַרײַנהעפֿטן, אַרײַושטריקן, אַרײַנפֿלעכטן, אַרדוריקלען, אַריִנקלעפּן, אַרדנקלייען, אַרדנקלײַסטערן, אַריִנקנעטן, אַרדנשמעלצן, אַרײַנמישן : אַרײַנקלאַפּן, אַרײַנהאַקן, זאַגאָזדזשען נאַ טשוואָק) , אַרײַנקנאַקן, אַרײַנשלאָגן, אַרדנשרויפֿן, אַרײַנדרייען, אַרײַניאָגן, אַרײַנטרײַבן, אַרײַנוואַרפֿן, אַרײַנפּוצן, אַרדנשלדדערן, אַריִנטיצען, אַריִנראַליען, אַרײַוקײַקלען, אַרדנקאַטשען, אַרײַנעילערן, אַרײַנבאַל(ע)מען.
אַרײַנפֿירן, אימפּאָרטירן : אַרײַנקערן, אַרײַנשאַרן, אַרײַנרוקן, ז אַרײַנשיבן, אַרײַנשפּאַרן, אַרײַנשטופּן, אַרײַנפּערען, אַרײַנדריקן, אַרדנקרעטשן, אַרדנפּרע-ן, אַרײַנגראָבן, אַרײַנפֿלאַנצן, אַרײַנשטויסן, אַרײַנשנעלן, אַריִנ-ילען, אַרײַנצילערען, אַריִנפֿעדעמען, אַרײַנשטעקן, אַרדגשטעכן, אַרײַנטערכענען, אַרדושטאָפּן, אַרדנפּאַקן, אַרײַנשיטן, אַריִנשאָקלען, אַרײַנטרייסלען, אַריִנטרעסען : אינטערפּאָלירן, אינפֿילטרירן : אַרײַנגיסן, אַרײַנשענקען, אַרײַנשפּריצן, אינאָקולירן : אַרדנשפּרענקלען, אַרדנשפּרינקלען : אַרײַנבראָקן, אַרײַנברעקלען : אַרײַנהויכן, אַריִנעטעמען, אַרײַנגלאָין, אַרײַנרייען : איִנטאָן, אײַנוועבן, אײַנפֿלאַנצן, אײַנפֿעדעמען אאַז'וו — ווערבן מיט אַרע-.
191 . אַרײַנטו
192 . אַרײַננעם
ס : אַרײַנטוונג, אַרײַנמישונג, אַרײַנשפּריצונג
אאַז“וו, אַרײַנטו, אַרײַנמיש, אַרײַנשפּריץ אאַו“ר — יי : איניעקציע, אינאָקולאַציע, אינפֿוויע, אינפֿילטראַציע, אינטערפּאָלאַציע.
ס : אַרײַננעמונג, צולאָזונג, אויפֿנעמונג אאַזיר : אַרײַננעם , אַרײַנפֿיר, אימפּאָרט, אַריִנטראָג, אויפֿנעם, ז אויפֿנאַם , קאָלת-אָנים, אַרײַנלאָז, צולאָז אאַז“ר — יי : אינהאַלאַציע.
192—193
אימפּאָרטירער, אימפּאָרטער. ז אימ פּאָרטיאָר.
וו : אַרײַננעמען, אויפֿנעמען, מקבל קנים זײַן,
אַרײַנלאָזן, צולאָון, אַרײַנבעטן, אַרײַנרופֿן, אַרײַננאַרן, אַרײַנבאַיוען : אַרײַנברענגען, אַרײַנטראָגן, אַרײַנשלעפּן, אַרדנטאַ-קען, אַרײַנציִען, אַרײַנפֿירן, אײַנפֿירן, אימפּאָרטירן, באַציִען, אַראָפּברענגען, אַרײַנשמוגלען, אַרײַנאַנכֿענען.
אײַנאָטעמען, אײַנעטעמען, אינהאַלירן : אָנזאַפּן (זיך) מיט, אײַנזאַפּן, אַבסאָרבירן, אַדסאָרבירן, אָנציִען (זיך) : זויגן, זיגן, נאָגן, סאָקן נאַ-) , טשמאָקען, סמאָקען, סמאָקטשען, סמאָטשקען, שלינגען, טרינקען — 4-- .
אינוו : אַרײַן ! : ווער אין דאָ? : קאַם אע ! נאַ-ז זען אויך : אײַנשליסוט 35, אַרײַנטו 191, געזעלשאַפֿטלעכי קיט 554, אידלקיט —5.
193 . אַרויסשטויס
ס : אַרויסשטויסונג, אַרויסטרײַבונג, אַרויס-
שיקונג אאַז“ר : אויסגאָס, אויסבראָך, ז אויסברוך אאַז“ר — יי : דעפּאָרטאַציע, ז אויסוויִן : וּלות : עוויקציע, עקסמיסיע, מופֿצעטל נאַ-) : עקספּאָרט, ז עקספּאָרטאַציע : עקספּאָרט(יר)ער, ז עקספּאָרטיאָר : וויקידעלע. וו : אַרויסוואַרפֿן, אַרויסשליִדערן, אַרויס-
שמײַסן, אַרויסשמיצן, אַרויסזאַרגען, אַרויסזאַרקען, אַרויסציפּן, אַרויספּוצן, אַרויסזבענקען, אַרויסטראַסקען, אַרויסטרעסקען, אַרויסטראָמאַסען, אַרויסטראַמאַסקען, אַרויסשמעטערן, אַרויסשטופּן, אַרויספּוע נאַ-) , אַרויסשטויסן, פֿאַרשטויסן, אַרויספּערען, אַרויסטאָרען, אַרויסטורען, אַרויסטורקען, אַרויסטערכען, אַרויסטאָרקען, אַרויסשטערכען, אַרויסשטורכען, אַרויסבריקע(ווע)ן, אַרויסטעלעפּען, אַרויסממיתן, אַרויסהרגענ(עח, אַרויסנהרגן, אַרויסטרײַבן, דורכטרײַבן, פֿאַרטריִבן, אַרויסשע, דורכיאָע, פֿאַריאָגן,
אַרויסמשלחן. משלח זע. אַרויסעסן, אַרויסבײַסן, אַרויסיאַדען, אַרויסבאַ(ג)לייטן, אַרויסהייסן, אַרויסבעטן, אַרויספֿירן, אַרויסזעצן, אַרויסשטעלן, אַרויספטרן, אַרויסרייכערן, אויסהאָבן.
אַרויסוואַרפֿן (ווי אַ מויו) אויף צוויי (דרײַ) שפּענדלעך : אַרויסוואַרפֿן אַכטקאַנטיק : ניט לאָזן אויף די אויגן : טרײַבן האַלדו און נאַקן : מקבד זײַן מיט השימט נאַואַד : געבן דעם וועג (דעם דרך, די האָנקע) : געבן אַ פֿור מיט אַ גלעקל : געבן אין קאַרק: געבן האַלדן און נאַקן : געבן אַ זעץ אע ווי הייסט מען עס : געבן אַ פּאַסירצעטל (אַ פּאַסירשײַן) : ווײַזן דעם וועג (דעם דרך, די טיר) : עפֿענען מיטן קאָפּ די טיר : אַראָפּוואַרפֿן פֿון אַלע טרעפּ.
אַרויסשיקן, פֿאַרשיקן. דעפּאָרטירן. אויסווײַזן, אויסזידלען ואונטער די דײַטשן אין דער צווייטער וועלט-מלאָמה) , אויסליווערן. אַרויסגעבן, איבערענטפֿערן : עקספּאָרטירן.
אויסקרעטע, אויסדריקן, אויספּרעסן : נוועש) אויסרינגען, אויסדרינגען, אויסדרענגען, אויסדרייען : אַרויסקלאַפּן, אַרויסהאַקן, אַרויסקנאַקן, אַרויסשלאָגן, אַרויסביטשערען, אַרויסברעכן, אַרויסשפּאַרן, אַרויסרוקן, ן אַרויסשיבן, אַרויסשאַרן, אַרויסקאַטשען, אַרויסקײַקלען, אַרויסקערן, אַרויסטרייסלען, אַרויסשאָקלען, אַרויסשיטן, אַרויסגיסן : אויסשלאָע, אויסברעכן, אויסקערן אאַז“וו . ן מיט אַרויס-.
נפֿאַרגלײַכונגעח אַרויסוואַרפֿן כּאָרס הנִישבר, ווי (אַ שטיק) מיסט : אַרויסטרײַבן ווי אַ קלב, ווי אַ הונט, ווי אַ צויג, ווי אַ חזיר : אויסקערן ווי מיט אַ בעזעם, ווי מיט אַן אײַזערנעם בעזעם, ווי מיט אַ באַרשט : אַרויסגיסן ווי אויפֿן הונט, ווי אויף אַ אַויר אַ פּאָמוניצע.
אינוו : אַרויס(עט) ! : אַוועק(עט) ! : אַוועק פֿון
מײַנע אויגן ! : גיי פֿון דאַנען ! : גיי פֿון וואַנען דו ביסט געקומען ! : גיי אין דײַן רו אַרק ! : גיי (מיט די הינעח שלאָפֿן ! : גי בע די הינער ! :
גיי קע גוע ! : גיי אויף באַקשט ! : גיי שינעס פוצן ! : פֿאָר אין גאַס אַרח ! : טו דיר אַרדן שמאַלץ אין טאָפּ און פּוטער (טער) אויפֿן קאָפּ ! : גיי (י דאָסן) אויפֿן לעבער-יִם ! : גיי אַרויס, מען רעדט דיר אַ שידוך : גיי !- קום ביידע : גענומען און געגאַנגען ! : טראָג זיך אָפּ ! : פֿאַרנעם זיך ! : רוק זיך ! : פּאַשאָל ! : וואָן ! : פאַשאָל וואָן ! : יוחנע וואָן, ישאָעאל וואָן ! : אָלך משה אָרדכי ! : ויִשלח מיט די פֿיסלעך ! : לקה דודי ! : דײַן פֿוס זאָל בײַ מיר נישט געדאַכט ווערן ! : דײַן זראַניע זאָל זיך דאָ נישט געפֿינען ! : דײַן פֿוס און דײַן גליד זאָל זיך דאָ נישט געפֿינען ! : זײַט מוחל און פֿאַלט מיר מענע טרעפּ ניט אַרונטער ! : אָרוך שפּטרני ! : קטור אַ אָמץ ! : וב“ח) אַ קיש !ן אַ קאָטאַ !ן אַפּשיק !: אַפּודזשעס !ן זאַסיע ! : ואַזיר) אַיוטש ! : יוקש ! : נפֿערד) הײַטאַ ! : האָטאַ ! : וויאָ !.
פֿראַז : מע קען קיין סייר גיט זיִן — אַי מען הייסט גיין דאַרף מען גיין : איך האָב נאָך די מזווה ניט געקושט.
שפּר ן פטרניש אין געלט ווערט.
זען אויך : אויסשליסונג 86, באַזײַטיקונג 1 1 1 , איבערטראָ 1. אָפּשטרס 186 , באַשטראָפֿוט — .
194. דורכגאַנג
ס ן דורכגייונג, דורכפֿאָרונג, דורכציִונג אאַז“וו — יי : דורכגאַנג, פּאַסאַזש, דורכצי, דורכצוג : טראַנסמיסיע, דורכפֿיר : דורכרײַזע, דורכפֿאָר, דורכלויף : דורכשטאָך, דורכהאַק, דורכשלאָג, דורכרײַס, דורכבראָך, ז דורכברוך, דורכפֿלייץ, דורכפֿלוס, דורכשטראָם, דורכגאָס, דורכגוס, דורכשײַן, דורכגלאַנץ, דורכלויכט : דורכוועג, דורכהויף : דורכלאָזפּונקט : דורכלאָז-לאַגער.
וו ן מאַכן זיך אַ וועג : דורכגיין, דורכציִען, דורכשפּאַנען, דורכשפּרײַזן, דורכטרעטן, דורכשפּאַצירן, דורכמאַרשירן, דורכקרייצן, דורכשנײַדן, דורכוואַנדעת, דורכבלאָנדזשען,
דורכרײַזן, דורכפֿאָרן, דורכרײַטן, דורכשליטלען זיך, דורכשיפֿן זיך, דורכדרינגען, דורכדרענגען זיך, דורכרײַסן זיך, דורכברעכן זיך, דורכגליטשן זיך, דורכשווימען, דורכפֿליִען, דורכשוועבן, דורכפֿלאַטערן, דורכאײַלן, דורכלויפֿן, דורכשפּרינגען, דורכטראָגן זיך, דורכיאָגן זיך, דורכטרײַבן, דורכקלײַבן זיך, דורכקריגן ויר, דורכשלאָגן זיך, דורכרײַבן זיך, דורכפרעסן זיך, דורכשפּאַרן זיך, דורכדריקן זיך, דורכקוועטשן זיך, דורכשטופּן זיך, דורכשטויסן זיך, דורכשרן זיך, דורכרוקן זיך, דורכקריכן (רי אַ מויח, דורכקאַטשען זיך, דורכקײַקלען זיך, דורכדרייען זיך, דורככאַפּן זיך, דורכננבענען זיך, דורכשמוגלען זיך, דורכשלײַכן זיך.
דורכפֿירן, דורכשלעפּן, דורכקלאַפּן, דורכהאַקן, דורכוואַרפֿן, דורכוואַלגערן, דורכשלײַדערן, דורכשמײַסן, דורכשיסן, דורכשטעקן, דורכצילעווען, דורכסילען, דורכוועבן, דורכפֿלעכטן, דורכנאָדלען, דורכאָלן, דורכהעפֿטן, דורכדרעטלען, דורכנייען, דורכשטעכן, דורכפֿעצן נ-) , דורכלעכערן, דורכעגבערן, דורכבויערן, דורכפּיקן, דורכשפּיזן, דורכגראָבן, דורכבײַסן, דורכועע, דורכפֿיִלן, דורכברענען, דורכעסן, דורכפֿרעסן, דורכפֿוילן, דורכושאַווערן : דורכפֿײַכטן, דורכנעצן, דורכזאַפּן, דורכנעמען : דורכטריפֿן, דורכקאַפּען, דורכשפּריצן : דורכזײַען, דורכוײַערן, דורכפֿילטערן, דורכזיפּן : דורכגיסן, דורכרינען, דורכרעגענען, דורכשטראָמען, דורכפֿלייצן, דורכפֿליסן, דורכזעצן, דורכשווענקען, דורכוואַשן : דורכשײַנען, דורכלײַכטן, דורכבלאַנקען, דורכבליצן, דורכשטראַלן.
אַדורכגיין, אַדורכציִען, אַדורכשענען אאן“ וו — ווערבן מיט דורכ-.
אַדי ן דורכיק, דורכדרינגלעך, דורכגענר לעך, דורכפֿירלעך, דורכברעכיק, דורכרײַסיק, דורכפֿלייציק אאָז“ר — יי.
אינוו : דורך : אַדירר : דורך און דורך :
טראנס (פּרעפֿיקס געשריבןאיןאיזעם מיטן וואָרט).
זען אויך : באַזײַטיקוט 111, גע, פֿאָרן 170, איבערגאַט 171, איבערטראָג 172, אָפּגאַנג 188.
195 . אַרויפֿשטעג
ס ן שטײַגונג, קלעטערונג, שטאַפּלונג, שטײַגע-
רונג אאַז“וו : אויפֿשטײַג, אויפֿגאַנג, אויפֿשרונג, אויפֿשטעל אאַז“ר — יי : הדרגה.
לייטער, רעדל, דראַבינע : טרעפןלייטער, רוקלייטער, ז שיבלייטער, פֿײַערלייטער, ראַטיר-לייטער, ז רעטונג-לייטער : לייטער-וואָגן : לייטער-טרעפּל, שטאַבליע : טרעפּ, שטיגן — 13 1 .
וו : שטײַגן, שטאַפּלען, שטעגערן, קלעטערן,
הייכן זיך, הויכן זיך, העכערן זיך, טורעמען זיך : וואַקסן : הייבן זיך, ז הויבן זיך, אויפֿהייבן זיך, דערהייבן זיך, אונטערהייבן זיך : גיין אויף שטאָלצן (אויף די טשיפּקעס) : אַרויפֿשטעלן זיך, אַרויפֿזעצן זיך : אויפֿשטיין, אויפֿשטעלן זיך : שטעלן זיך אויף די פֿיס : אויפֿשפּרינגען, אויפֿריכטן זיך, אויפֿזיצן, אויפֿזעצן זיך : אויפֿפֿליִען, אויפֿפֿלאַטערן, אויפֿשרעבן : אַפֿירטונקען, אַפֿערטונקען, ז אויפֿטויכן, ז אַרויפֿטויכן.
אַרויפֿגיין, אַרויפֿקומען, אַרויפֿלאָזן זיך, אַרויפֿקלײַבן זיך, אַרויפֿשלאָגן זיך, אַרויפֿכאַפּן זיך, אַרויפֿשפּאַנען, אַרויפֿמאַרשירן, אַרויפֿשפּאַרן זיך, אַרויפֿשטויסן זיך, אַרויפֿשטופּן זיך, אַרויפֿאײַלן, אַרויפֿלויפֿן, אַרויפֿיאָגן זיך, אַרויפֿשפּרינגען, אַרויפֿונבענען זיך, אַרויפֿשלײַכן זיך, אַרויפֿמאַכן זיך : אַרויפֿקלעטערן, אַרויפֿקריכן, אַרויפֿשלעפּן זיך, אַרויפֿשאַרן זיך, אַרויפֿרוקן זיך, אַרויפֿראַפּלען זיך, אַרויפֿראַטשקענען זיך, אַרויפֿקאַראַבקען זיך, אַרויפֿקאַראַטשקען זיך, אַרויפֿדראַפּען זיך, אַרויפֿגראַבלען זיך, אַרויפֿקײַקלען זיך, אַרויפֿקאַטשען זיך : אַרויפֿפֿאָרן, אַרויפֿפֿליִען, אַרויפֿשווימען, אַרויפֿציִען זיך.
נפֿאַרגלײַכונגען) קלעטערן ווי אַ קאַץ אויפֿן דאַר, ווי אַ מאַלפּע, ווי (ווילדער) ווע : אַרויפֿקריכן ווי אַ הון אויף דער לאַקטע.
זען אויך : הויכקייט 124, ווערטיקאַלקייט 180, פּר טעסיע 181, היבוט 195, שפּרוט 199.
196. אַראָפּשטעג
ם : אַראָפּנידערונג, אַראָפּשטײַמנג, אַראָפּ-
פֿאַלונג אאַז“ר : אַראָפּגאַנג, אַראָפּשטיִו, אַראָפּקום, אַראָפּהאַנג, אַראָפּפֿאָר, אַראָפּשטראָם, אַראָפּפֿלייץ, אַראָפּפֿלוס, אַראָפּבייו, אַראָפּפֿאַל אאַז'ר — יי : פֿאַל : ז שטורץ, ערדזעץ, ערדפֿאַל, ז ערדשטורץ : לאַווינע : קאַדענץ : פֿאַרבייג, פֿאַרנייג, קניקס, קאַצנבוקל , סאַלאַם, כּורעים.
ר ן (אַראָפּ)נידערן, אָפּשטײַגן, אַראָפּשטײַגן,
אויסשטײַגן, אויסזיצן, אַראָפּגיין, אַראָפּלאָזן זיך, אַראָפּקלײַבן ייר, אַראָפּקומען, אַראָפּטרעטן, אַראָפּמאַרשירן, אַראָפּלויפֿן, אַראָפּיאָגן זיך, אַראָפּאײַלן, אַראָפּשפּרינגען, אַראָפּפֿאָרן, אַראָפּשרימען, אַראָפּפֿליִען, אַראָפּגנבענען זיך, אַראָפּשלײַכן זיך, אַראָפּכאַפּן זיך, אַראָפּדראַפּען זיך, אַראָפּקריכן, אַראָפּשלעפּן זיך, אַראָפּשאַרן זיך, אַראָפּרוקן זיך, אַראָפּגליטשן זיך, אַראָפּקוליען זיך, אַראָפּקוילערן זיך, אַראָפּקײַקלען זיך, אַראָפּקאַטשען זיך, אַראָפּקלעטערן, אַראָפּוואַרפֿן זיך, אַראָפּשלײַדערן זיך, אַראָפּוואַליען זיך, אַראָפּהרגענען זיך, אַראָפּנהרגן זיך : אַראָפּפֿליסן, אַראָפּשטראָמען, אַראָפּרינען, אַראָפּקאַפּען, אַראָפּטריפֿן, אַראָפּשפּריצן.
אַרתטערגיין, אַרונטערלאָזן זיך, אַרונטערשטראָמען אאַן“וו — ייערנן-יטאַראָפּי.
(פֿאַר)בייגן זיך, אַראָפּבייגן זיך, אַרונטערבייגן זיך : בייגן דעם קאָפּ (די קני) : בייגן זיך אין דרײַען : נייגן זיך, פֿאַרנייגן זיך, אַראָפּנייגן זיך, — קליאַניען זיך, פֿאַלן בּורעים, קניִען : האָרבע(ווע)ן זיך, האַרבייען זיך, הויקערן זיך, קאָרטשען זיך.
לייגן זיך : לעגערן, ז לאַגערן : אַוועקליע זיך, אַנידערלייגן זיך, אַנידערבאַליען זיך, אַנידערוואַליען זיך : צעליגן זיך : אויסציִען די פֿיס (די ביינער) : אויסשטרעקן זיך, צעשפּרייטן זיך.
נפֿאַרגלײַכונגען) צעלייגן זיך (אויסציִען זיך אאַי“וו) ווי בײַם טאַטן אין ווײַנגאָרטן (יידנהויז), ווי אויפֿן אויוון, ווי אויף דער אָסבֿבעט, ווי אַ מאָנאַרכ(ע), ווי אַ שררה, ווי אַ (גרויסער) אָריץ, ווי אַ גראַף, ווי אַ (פּאַרך) מאַיאָר, ווי אַ חזיר אין קרויט (אין גאָרטן, אין גרינס), ווי אַ פּלאַכע, ווי אַ סנאָפּ, ווי אַ געהרגעטער, ווי פֿאַר אַ גראָשן.
זעצן זיך, אַוועקזעצן זיך, אַנידערזעצן זיך אאַז“וו : פֿאַלן, אומפֿאַלן, אַוועקפֿאַלן, אַנידערפֿאַלן אאַז“ר: פּראַלן: אויסגליטשן זיך: איבערקערן זיך : אויסציִען אַ פּאָלקע : פֿאַרלירן די גלײַכוואָג (ז דעם גלײַכגעוויכט), שטאָמפּערן, שטאָלפּערן, שטרויכלען, געשטרויכלט ווערן.
נפֿאַרגלײַכונגען) פֿאַלן (אויסציִען זיך) ווי אַ בלאַט פֿון בוים, ווי אַן אַראָפּגעזעגטער בוים, ווי הובלשפּענער, ווי זעגעכץ, ווי פֿון הימל , ווי פֿון אויבן, ווי פֿון באַלקן, ווי פֿון דער סטעליע, ווי פֿון דאַך, ווי שטערן (שטיינער) פֿון הימל.
זינקען, זעצן זיך, פֿאַרזינקען, אַראָפּזינקען, אײַנזינקען, אײַנגעזונקען ווערן, זאַריזנעט ווערן, אײַנגרוזענען, פֿאַרטרינקען, דערטרונקען ווערן, גיין צו גרונט, אונטערגיין.
!פֿאַרגלײַכונגען) זינקען ווי בלײַ, ווי אַ שטיין אין וואַסער, ווי אין אַ טיפֿער בלאָטע : אײַנזינקען (אײַנגעזונקען ווערן) ווי קורח : אונטערגיין (גיין צום גרונט) ווי אַ שטיין.
אינוו : אַראָפּ : אַראָפּעט : אַראָפּצו : אַראָפּ
צו צו : אַרונטער : אַראָפּ באַרג : אַראָפּ שטראָם — 125 .
פֿראַן : נפֿאַלן) בוידעם בוידעם, אויס
בוידעם : געפֿונען אַ זעמעלע? : אַ געפֿאַלענער אָעל-האָית : צאָל אָפּ פֿאַרן אָרט :
וואָס ציסטו זיך אויס? קיינער גלייבט דיר סײַ ווי סײַ ניט : אַ שיינע ריינע כּאָרה דער קאָפּ, דאָס געזונט איו טײַערער.
שפּר : ווען אַ קינד פֿאַלט, שטעלט דער מלאך
די הענט אונטער : נ-פּ) אַ געפֿאַלענעם העלפֿט גאָט.
זען אויך : באַזעצוט 111, נידעריקייט 125, האָריזאָנטאַל-
קייט 181, נידערוט 198.
197. הייבונג
ס : הייבונג, אויפֿהייבונג, אויפֿריכטונג אאַויר
— יי : עלעראַציע : הייב-כוח, הייבקראַפֿט, הייבער-כוח, הייבערקראַפֿט — 104 .
הייבער, הייבלקע, ליווער, קרעמפּעליץ : ליפֿט, עלעראַטאָר, עלערייטאָר נאַ-) , — ווינדע, הייבמאַשין, הייבראָד אאַו“וו — 436 .
וו : הייבן, ז הויבן, דערהייבן, אויפֿהייבן,
אונטערהייבן, אויפֿטראָגן : נאָגד) פֿאַרהייבן, פֿאַררײַסן, פֿאַרשאַרצן, פֿאַרהאָלען : הייכן, דערהייכן : הויכן, דערהויכן : מעלה זײַן : העכערן, אויפֿריכטן, אויפֿזעצן, אויפֿשטעלן : אַרויפֿזעצן, אַרויפֿשטעלן, אַרויפֿטאָן, אַרויפֿלייגן : אַרויפֿהייבן, אַרויפֿציִען, אַרויפֿקישופֿן : אַרויפֿבעטן, אַרויפֿרופֿן, אַרויפֿווײַזן : אַרויפֿיאָגן, אַרויפֿטרײַבן : אַרויפֿכאַפּן, אַרויפֿברענגען, אַרויפֿטראָע, אַרויפֿפֿירן, אַרויפֿדערלאַנגען, אַרויפֿגעבן, אַרויפֿשיקן : אַרויפֿשלעפּן, אַרויפֿשאַרן, אַרויפֿקערן, אַרויפֿרוקן, אַרויפֿשפּאַרן, אַרויפֿשטויסן, אַרויפֿשטופּן, אַרויפֿקײַקלען, אַרויפֿקוילערן, אַרויפֿקאָלערן, אַרויפֿקאַטשען : אַרויפֿוואַרפֿן, אַרויפֿשלײַדערן, אַרויפֿשיסן.
זען אויך : הויכקייט 124, ווערטיקאַלקייט 180, אַרויפֿשטעג
195, שפּרוט 199 .
198. נידערוט
ם : אַראָפּדריקונג, אַראָפּשטויסונג, אַראָפּ-
נידערונג אאַז“וו : אַראָפּדרוק, אַראָפּשטויס, אַראָפּנעם אאַז“וו —וו.
198—201
וו ן מאַכן נידעריק (נידעריקער) : אַראָפּנידערן, אַראָפּלאָזן, אַראָפּזעצן, אַראָפּ-
שטעלן, אַראָפּלייגן, אַראָפּרוקן, אַראָפּראַמען,
אַראָפּשאַרן, אַראָפּקאַטשען, אַראָפּקײַקלען,
אַראָפּקוילערן, אַראָפּקאָלערן, אַראָפּשטופּן,
אַראָפּשטויסן, אַראָפּציִען, אַראָפּראַע, אַראָפּ-
שווענקען, אַראָפּגיסן, אַראָפּשיטן, אַראָפּווייען,
אַראָפּטרייסלען, אַראָפּטרעסען, אַראָפּשאָק-
לען, אַראָפּמאַכן, אַראָפּטאָן, אַראָפּבייע,
אַראָפּקוועטשן, אַראָפּדריקן, אַראָפּפּרעסן,
אַראָפּדרייען, אַראָפּברעכן, אַראָפּקלאַפּן,
אַראָפּהאַקן, אַראָפּשלאָגן, אַראָפּפּאַטע,
אַראָפּשיסן, אַראָפּשנעלן, אַראָפּבעטן, אַראָפּ-
רופֿן, אַראָפּהייסן, אַראָפּשיקן, אַראָפּווײַזן,
אַראָפּפֿירן, אַראָפּטרײַבן, אַראָפּיאָגן, אַראָפּ-
וואַרפֿן , אַראָפּשלײַדערן, אַראָפּראַליען,
אַראָפּהרגענען, אַראָפּנהרע : אַראָפּנעמען,
אָפּהייבן, אַראָפּהייבן, אַראָפּכאַפּן, אַראָפּ-
שלעפּן, אַראָפּננבענען, אַראָפּטראָגן, אַראָפּ-
ברענגען, אַראָפּדערלאַנגען : אַראָפּרײַסן.
אַרונטערלאָזן, אַרונטערזעצן, אַרונטער-
שלאָע אאַז“וו — ייער-ן -יט אַראָפּ- : אַנידערוואַרפֿן,
שידערשלײַדערן, אַנידערראַלגערן : אומלייע,
אוּמוואַרפֿן, ז אומשטויסן, ז אומשלײַדערן, אומ-
וואַלגערן.
זען אוּיך : נידעריקייט 125, טיפֿקייט 126, האָריאָנטאַלקיט 181, אַראָפּשטײַג 196.
199 . שפּרונג
ס : שפּריטנג, שפּרינגעניש, שפּרונג אאַז“ר * יי : פֿערד(טשפּרונג, קורבעט.
ר : שפּרינגען, טאַנצן— 5 51 : טענצלען, האָפּען, האָפּסען, האָפּסלען, האָפּקענ(ען), העפּען,
האָצקען זיך, העצקען זיך, האָטשקען זיך,
היפּן, היפּלען, היפּערן.
נפֿאַרגלײַכונגען) שפּרינגען ווי אַ פֿלוי, ווי
אַ ציג (אויפֿן דאַך), ווי אַ האָז, ווי אַ קאַץ (אין
אָנים), ווי אַ מוין איבערן צימבל , ווי אַ רוח, ווי
אַ אָד, ווי אַ חוצפּהניק, ווי אַן עזות מחוצף אָנים,
ווי אַ ליידיקע פֿאַס.
אדי ן שפּרונגיק, ז שפּרונגאַרטיק, שפּרינגע(חדיק, העצקע(ר)דיק, האָפּסלדיק
אאַו“ר — זו.
אינוו : האָץ ! : האָפּ ! : העפּ ! : האָפּאַ ! : האָפּצאַ ! : האָפּליאַ !.
זען אוּיך : הויכקייט 124, ווערטיקאַלקייט 180, אַרויפֿשטײַג 195, היבוע 197.
—2. טונק
ם ן טונקונג, טוקונג, ז טויכונג — יי : טונק, טוק, ז טויך, טאָילה, אימערסיע.
טונקער, טוקער, ז טויכער, וואַסער-
טונקער, יִם-טונקער, ז (אונטער)ראַסער-קרי
כער.
וו ן טונקען זיך, אונטערטונקען זיך אאַז“וו : טוקן זיך, אונטערטוקן זיך, טובלען זיך,
טובל זײַן זיך, ז טויכן, גרונטעווען, נורקערען,
מאַכן אַ נאָריק, געבן ניענעם) אַ קעפּל.
זען אויך : נידעריקייט 125, טיפֿקייט 126, האָרעאָנטאַלקיט או, אַראָפּשטײַנ 196. נידערוט .
201. דרייונג , צירקולירונג
ם : דרייונג, קרײַזונג, וואַלצירונג אאַז“ר * יי : דריי-באַרעמנג, ראָטיר-באַרעמנג, קרײַז-
באַוועגונג, קרײַזלויף, טור, אַרומגאַנג, הקפֿה,
אָבכאָד : צירקולאַציע, ראָטאַציע : עראָ-
לוציע, רעוואָלוציע, קאָנוואָלוציע : דריי-
קראַפֿט, דריי-כוח : דרייגיכקייט : גיראָ-
סטאַטיק.
געשפּין, געראָל , געדריי, געווירבל ,
שווינדל , וואַל(ע)ץ : געקײַקל , געקויקל, גע-
קוילער, געקאָלער, געוואַלגער, געוועלגער :
קאָזשעליק, קאָזשלקע, קאָפּ-איבער-אַריבער :
פּירועט, סאַלטאָ מאָרטאַלע, סאָמערסאָלט
וו : צירקולירן, ראָטירן, שפּינען, ראָלן,
קרײַזן, מאַכן הקפֿות, וואַלקן, וואַלצן, וואַלצעווען, שווינדלען, ווירבלען : דרייען (זיך), וואָנען (ויך), וויִען (זיך), וויליען (זיך) : אַרומקרײַון (זיך), אַרומדרייען (זיך), אַרומוויִען (זיך), אַרומוויליען (זיך), אַרומוואָנען (זיך), אַרומגיין : גיין הקפֿות : אַרומלויפֿן, אַרומפֿאָרן, אַרומועגלען, אַרומטאַנצן, וואַלצירן : מאַכן (באַשרײַבן, אַרומשרײַבן) אַ ראָד (אַן עיטל, אַ קרײַו, אַ צירקל).
קײַקלען זיך, קויקלען זיך, קוילערן זיך, קאָלערן זיך, קאַטשען זיך, 0 קאַטשעען זיך, קוליען זיך, וואַליען זיך, 0 וואַליאַען זיך, באַלעמען זיך, וואַלגערן זיך, וועלגערן זיך : שלענגלען זיך, דריידלען זיך, קאָרטשען זיך, קנייטש זיך : איבערקוליען זיך, איבערקײַקלען זיך אאַז“וו : אומקײַקלען זיך, אומוואַליען זיך אאַז“וו : מאַכן קאָזשלקעס : מאַכן קאָפּ איבער אַריבער.
נפֿאַרגלײַכונגען) דרייען זיך ווי אַ דריידל, ווי אַ ווערפֿל, ווי אַ וואָרעם, ווי אַ שלאַנג, ווי אַ טענצער, ווי אַ דײַטש אויפֿן קאָריק, ווי רש“י אין בהעלותך, ווי אַ מעקלער בך אַ געשעפֿטל, ווי אַ חזן אויף נעריצך, ווי אַ חזיר אויפֿן גליטש, * ווי אַ פֿאָרץ אין ראָסל : אַרומדרייען זיך ווי אַ אָתן אַרום אַ נִלה.
אינוו ן אַרום און אַרום : קאָפּ איבער אַריבער. זען אויך : קרײַזיקייט , געריקלטקייט
202. וויגונג , וויברירונג
ס : וויברירונג, וויגונג, ציטערונג, שאָקלונג
אאַן“וו : וויגעניש, ציטערניש, שאָקלעניש אאַז“וו — יי : וויבראַציע : בלוטשלאָג, פּולס : פּאַלפּיטאַציע, טרעמולאַציע : דאָס קומען און גיין : צופֿלוס און אָפּפֿלוס, הייב און פֿאַל, פֿלוקטואַציע.
געוויג, געהוידע, געבאָמבל , געהעצקע, געהאָצקע, געהאָטשקע, געוואַקל , געשטאָמ-
פּער, געשטאָלפּער : ריר, קער, וועקונג, ז רעגונג, ציטער, פֿלאַטער, שוידער, דראָזש, דראָשטש, דרעשט(מעט, דריושקעס, סקרוך : קאָנווולסיע, ספּאַומע, קראַמפּ, ז קראַמף, פֿיבער, קדחת, נִיכפּה, פּאַראָקסיזם, אָנפֿאַל, אַטאַק, ז אַטאַקע : טיק : שאָקל, טרייסל, צאַפּל , וואָרף, שלײַדער, שמיץ, מאָרדעווע, געפּאָרפּל, געבאָרבל : שפּרונג, טאַנץ.
באַוועגונג : האַרמאָנישע (ריטמישע, פּעריסטאַלטישע אאַז“וו) באַוועגונגען : זשעסט, תּנועה, תּנועהלע, זשעסטיקולאַציע, מאַך, פֿאָך, וויי, שווונג, צוק, נוק, שופּ, שיבער, פֿיר, הייב, צי, קוועטש : כיראָנאָמיע : שטורעם, רעש, בורע, צעברויו : גערודער, קאָך, טומל — 280.
אומרו, צעוועקטקייט, אויפֿרעגונג, אויפֿריר, אויפֿרודערונג, אויפֿטרייסלונג, ז דערשיטערונג אאַן“וו — 08- : נוויסנשאַפֿט וועגן ערדציטערניש) סייסמאָלאָגיע, סייסמאָגראַפֿיע: נאינסטרומענטן) סייסמאָסקאָפּ, סייסמאָגראַף, וויבראָסקאָפּ, וויבראָמעטער.
וו ן באַוועגן זיך אַהין און צוריק (אַרויף און
אַראָפּ, אַהער און אַהין, אַהין און אַהער) : קומען און גיין : צופֿליסן און אָפּפֿליסן : הייבן זיך און פֿאַלן : פֿלוקטויִרן : כוואַליען זיך, פֿאַליען זיך.
וויגן זיך, הוידען זיך, באָמבלען זיך, העצקען זיך, האָצקען זיך, האָטשקען זיך, שפּרינגען, טאַנצן : וואַקלען זיך, וואַקעווען זיך, ז שוואַנקען, שטאָמפּערן, שטאָלפּערן : טעלעבענדען זיך, פּלאָנטע(ר)ן מיט די פֿיס, פֿאַלן פֿון די פֿיס : שטיין (זיצן) אויף משקולת.
שאָקלען זיך, טרייסלען זיך, טרעסען זיך : צאַפּלען זיך, ציטערן, פֿלאַטערן, שוידערן, דראָען, דראָושען, דריושנען, דראָשטשען, דרעשטשען : כאַפּן דרעשט(ש)עס, (דריזשקעס אאַו“וו) — פּ-2 : טאַמלען, סקרוכען, פֿיבערן, ספּאַזמירן, וויברירן, פּאַלפּיטירן, טרעמולירן ; וואַרפֿן זיך, שלײַדערן זיך. שמיצן
202—203
זיך, מאָרדעווען זיך, פּאָרפּלען זיך: טערעפּעשטשען, טאַראַפּעטשען : נפֿערד) פאַטשן מיטן זאָד: האָבן קאָנווולסיעס (די (יכפּה) אאַז“וו —- : ציטערן אין די הויזן (אין די פלודערן אאַו“ר) — 539 .
נפֿאַרגלײַכונגען) שאָקלען זיך (ציטערן) ווי בײַם דאַווענען, ווי בײַם לערנען, ווי בײַ דער שמונה-עשרה, ווי אַ לולב, ווי אַיער (אַיִר) בײַם טײַך, ווי אַ בלאַט, ווי אַ גרעזעלע אין ווינט (אין פֿעלד), ווי אַ לאָקשן-קוגל , * ווי בײַם מלמד די קילע : גיין (וואַקלען זיך) ווי אַ שיכור : גיין (קאַטשען זיך) ווי אַ קאַטשקע: ציטערן (צאַפּלען זיך, וואַרפֿן זיך, טרייסלען זיך אאַו“ר) ווי אַ פֿיש אין וואַסער, ווי אַ פֿיש אויפֿן זאַמד, ווי יורקעס הונט, ווי אַ הונט אין די נײַן טעג, ווי אַ הונט פֿון קייט, ווי אַ האָז, ווי אַ געקוילעטער האָן, ווי אַן אָקס פֿאַר דער שחיטה, ווי בײַם מלאך-האָוות אין די הענט, ווי פֿאַר דער גסיסה, ווי אָפּגעריסן זיך פֿון אַ קייט, ווי אין היץ, ווי אין קדחת, ווי אין פֿיבער, ווי די נִיכפּה וואָלט אים געכאַפּט, ווי ער וואָלט האָבן די פֿאַליקע, ווי פֿאַר קעלט, ווי פֿאַר אַ שררה : טרייסלען (ויך) ווי אַ בוים, ווי אַ לולב.
זײַן באַוועגט (אַנטוועקט, צעוועקט, דערוועקט, אויפֿגערעגט) אאַו“וו — אַדי : רירן זיך, ז רעגן זיך: שטורעמען, בושעווען, ברויזן: גיין כאָדאָראָם — 280 : קאָכן, זידן, בולבען, וועלן זיך, בולקען, טשוואַלעווען, צוואַלעווען, קלעקטשען, טויטשען : ייִרן, יוירן, יערן, ז גערן, ברויזן, בראָזן, בורען, מוסירן, פֿערמענטירן, שפּילן, בלעולען זיך, שוימען, פינען, קרעלן : פּולסירן, שלאָגן, דפֿקן, דופֿקן, קלאַפּן, טיקען.
מאַכן באַוועגט : באַוועגן : ברענגען אין בד וועענג : אויפֿרודערן, אויפֿרירן, צערירן, אויפֿשטורעמען, אויפֿטרייסלען, צעטרייסלען, אויפֿשיטערן, צעשיטער, ז דערשיטערן, אויפֿטראָע : אויפֿקלאַפּן, אויפֿשלאָגן : שאָקלען, טרייסלען, טרעסען, טאָר(אָ)מעשען , בויטען,
בויטשען, קאָלאָטשען, קאַלויטשען, קאַדויטשען אען“וו — 38 .
מאַכן אַ באַוועטנג (אַ זשעסט) — - : זשעסטיקולירן, מאַכן מיט די הענט, פֿאָכן, פֿאָכען, ווייען, וויידלען, שווינגען : הייבן אַ האַנט, פֿאַרמעסטן זיך, זאַמי(ע)רען זיך : נוקן, צוקן, שופן, שיבערן : אַ פֿיר טאָן מיט די אַקסלען : הייבן (ציִען, קוועטש) מיט די פּלייצעס (באַרקעס). אַדי ן ציטערדיק, פֿלאַטערדיק, צאַפּלדיק,
וויגעדיק, כוואַליעדיק, פֿאַליעדיק, שאָקל“ דיק, וואַקלדיק, הוידעוודיק : קאָנווולסיוו, ספּאַזמאַטיש, ספּאַומאָדיש, אומרויִק, שטורעמדיק, שטורמיש, ברויזיק, קאָכיק, וודיק, זידיק : באַוועגט, צעשטורעמט אאַו“וו — יי : סייסמיש. אינוו : (שהין און צוריק : אַרויף און אַראָפּ :
אַראָפּ און אַרויף : אויף און אָפּ : אָפּ און אויף : אַהין און אַהער : אַהער און אַהין : אַרײַן און אַרויס : אַרויס און אַרײַן : ויג-ואַג, זיגזאַג.
פֿראן ן עס טרייסלט אים הענט און פֿיס (דער
פּופּיק, די הויט) : עס וואַרפֿט אים איילנווײַו (די ניכפּה) : עס וואַרפֿט אים דאָס נײַניעריקע קדחת אאַן“ר — 539 .
זען אויך : אומאָרדענונג 88, בײַטעוודיקייט 97, לופֿט 219. באַוועטט 168 , פֿילעמדיקייט פא.
208. וועלט , ערד
ט : וועלט, הימל און ערד, אוניווערס, אַל-
וועלט, וועלטאַל, קאָסמאָס : מיקראָקאָסמאָס, מאַקראָקאָסמאָס, מעגאַקאָום : דער באַער, די יאָירה, די נאַטור.
הימל, בלויע יאַרמלקע : הימל-געוועלב : וועלטקײַלעך, וועלטקויל, וועלטקויק, וועלטרונד : וועלטגעשפּרייט, וועלטנרוים, הימלשער אָקעאַן, פֿירמאַמענט: די ספֿערעס, זדי ספֿערן.
הימל-קערפּערס, הימלשע קערפּערס. גלגלים : די זון, דער מאָרגזשטערן : פֿוטערפֿאַס : שטערן : פֿעסטשטערן, פֿיקסשטערן :
שטערן פֿון ערשטער גרייס, שטערן פֿון צווייטער גרייס אש“וו : טעלעסקאָפּישע שטערן : טאָפּל-שטערן : געשטערן, שטערן-גרופּע, שטערנקרײַו, שטערנבילד, שטערן-בינטל, שטערן-הויפֿן, פּלעיאַדע : קאָנסטעלאַציע, מול ל“ר מנלות : דרומדיקע קאָנסטעלאַציעס, אָפֿונדיקע קאָנסטעלאַציעס : זאָדיאַק, ז טירקרײַי: פלאַנעט, פלאַנעטאָיִד, אַ-טעראָיִד : לאָנה, סאַטעליט: נײַע לאָנה, נײַ-לאָנה, מולד: האַלבע לאָנה : פֿערטל לאָנה, מעניסק : (יגוד : קאָמעט, בּוכבא דאָביט : נטיילן קאָמעט) קערן : בעהיל(ע), קאָפּ : עק, בעזעם : העליאָקאָמעט : פּעריאָדישע קאָמעטן, טעלעסקאָפּשע קאָמעטן : ענקעס (דאָנאַטיס, בילאַס, האַלייס) קאָמעט : מעטעאָר, מעטעאָריט, אוראַנאָליט : פֿאַלשטערן, פֿאַלנדיקער שטערן, שיסנדיקער שטערן : באָלידן, מעטעאָרן-רעגן, טרערן פֿון הייליקן לאַוורענטיוס.
מילכוועג, מילכשטעג, מילכגאַס : גאַלאַקסיע, גאַלאַקטישער קרײַן : אָרביט, עקליפּטיק : קאָסמאָספֿער, כראָמאָספֿער, פֿאָטאָספֿער, אַרמילאַר-ספֿערע : אַספּעקט, פֿאַזע, פּעריהעליום, אַפֿהעליום, אַפּסידן, פּעריגיי, אַפּאָגיי, אַפּעקס, אָפּאָזיציע, אַוימוט, טריקאָטיל, סיויגיע, פרעצעסיע, פּאַראַלאַקס, נייגווינקל , קאָמוטאַציע - ווינקל , אינקלינאַציע : זונזײַל, קאָראָנע, שטראַלנקרײַו, אָרעאָל : זונפֿלעק, שטערן-וואָלקן, שטערן-נעפּל , נעפּל-פֿלעקן, נעבולע, אומברע, שאָטנבענדער.
נפּלאַנעטן-משאָחה) מערקור : ווענוס, (נ)אָוונט-שטערן, מאָרגזשטערן, ז נאָרדשטערן, פּאָלאַרשטערן, העספּערוס, פֿאָספֿאָרוס, נוגה : מאַרס, מאדים : יופּיטער, אָדק : סאַטורן, שקאי : אוראַנוס : נעפּטון : די ערד : נפּלאַנעטאָיִדן) צערעס, מעטיס, אירענע, וויקטאָריע.
נלאָנות, סאַטעליטן) אַריעל , אימבריעל , טיטאַניע, אָבעראָן נאוראַנוס) : פֿאָבאָס, דיימאָס )מאַרס) : יאָ ויופּיטער) : מימאַס, ענצע-
לאַדוס, טעטיס, דיאָנע, רעע, טיטאַן, טעמיס, היפּעריאָן, יאַפּעטוס, פֿעבע נסאַטורן) .
ודרומדיקע קאָנסטעלאַציעס) דער אויוון, דער איינהאָרן, דער אינדיאַנער, דער אַלטאַר, דער אָקטאַנט : די שיף אַרגאָ (דער גרונטבאַלקן, דער מאַסט, דער הינטערטייל, די זעגלען) : דער בויגןשיסער, דער בעכער, דער גאָלדפֿיש, דער ון-עדן-פֿויגל, דאָס געזעץ, דער דרומדיקער דרײַעק, דער האָי, דער גרויסער הונט, דער קליינער הונט, די הידרע, דער וואָלף, דער וואַלפֿיש, די וואַסערשלאַנג, דער זייגער, דער זשוראַוו(ל), די טויב : דער טוקאַן, דער פֿעפֿער-פֿרעסער : דער טײַך. דער טישבאַרג, דער טעלעסקאָפּ, דער יעגערריו, דער כאַמעלעאָן, די לופֿטפּאָמפּע, דעם מאָלערס געשטעל, דער מיקראָסקאָפּ, די נעץ, דער סעקסטאַנט, דער סקולפּטאָר, דעם סקולפּטאָרס געצײַג, די פּאַווע, דער קליינער פֿוקס, די פֿליג, דער דרומדיקער פֿיש, דער פֿליגלפֿיש, דער פֿעניקס, דער קענטאַרער, די קאָמפּאַסן, די קראָ, דער קראַנץ.
נאָפֿונדיקע קאָנסטעלאַציעס) דער אָדלער : די געפּענטעטע פֿרוי, אַנדראָמעדע : דער גרויסער בער, דער קליינער בער, בערעניקעס האָר, דער דעלפֿין, דער דראַקאָן, דער אָפֿונדיקער דרײַעק, די געיעגהינט, הערקולעס, דער זשיראַף, די יאַשטשׁערקע, דער לאָשיק, דער לוקס, דער קליינער לייב, די לירע, סאָביעסקיס שילד (פּאַנצער), דער פּאַסטוך, פּערסעוס, דער פֿורמאַן : די פֿײַל, דער בויגן-שיסער, מול קשת : דאָס פֿליגלפֿערד, קאַסיאָפּעע, דער קיניג, די אָפֿון-קרוע. דער שוואַן, די שלאַנג, דער שלאַנגען-טרעגער. וקאָנסטעלאַציעס פֿון זאָדיאַק) דער אָקס, מזל אָור (די היאַדן, די פלעיאַדן) : דער באַראַן, דער באָק, מול טלה : די וואָג, די וואָאאָל, מזל מאזנים : די יונגפֿרוי, מזל בתולה : דער לייב, מזל אַריה : דער סקאָרפּיאָן, מזל עקרב : דער וואַסער-טרעגער, דער עמער, מזל דלי :
203
די פֿיש, מזל דגים : דער ראַק, ז דער קרעבס, מיל סרטן : די יִם-ציג, דער שטיינבאָק, מזל גדי.
קאָסמאָלאָגיע, אוניווערסאָלאָגיע : אַססטראָנאָמיע, תּכונה, אָכמת-התכונה : העליאָלאָגיע, סעלענאָלאָגיע, אוראַנאָלאָגיע, קאָמעטאָלאָגיע : קאָסמאָגראַפֿיע, אַסטראָגראַפֿיע אאַז“וו : קאָסמאָמעטריע, אַסטראָמעטריע אאַז“וו : סידעריזם.
!אינסטרומענטן) טעלעסקאָפּ, העליאָסקאָפּ, אַסטראָסקאָפּ, ספּעקטראָסקאָפּ, קאָסמאָסקאָפּ אאַז“וו: העליאָמעטער, העליאָסטאַט, סעקסטאַנט, אַסטראָלאַב : אָבסערוואַטאָריע, פּלאַנעטאַר(יום), לונאַר(יום), קאָמעטאַר(יום).
אַסטראָנאָם, תּוכן.
נדי ערד) די ערד, ערדקויל, ערדקײַלעך, ערדקויק, ז ערדקוגל, גלאָב(וס), קדור האָרע, קדור העולם, נלגל החוזר : ד י וועלט, די ווײַסע וועלט, גאָטס וועלט(ל), עולם ומלואו, כּילי (בּולא) עלמא, עולם האַחתון, עולם האָפֿל, עולם האָקר: אַ וועלט מיט וועלטעלעך.
האָריזאָנט : זעניט, שפּיצפּונקט, ז שייטלפּונקט : נאַדיר, פֿוספּונקט : אַמעריקע-זײַט, אַנטיפּאָד(ן) : אַטמאָספֿער, לופֿטדעק, לופֿטצודעק : טראָפּאָספֿער, סטראַטאָספֿער, הידראָספֿער : שטינספֿער, ליטאָספֿער — געאָלאָגיע 204.
אַקס : פּאָל, פּאָלוס : אָפֿונדיקער פּאָל(וס),
אָפֿון-פּאָל(וס), ז נאָרדפּאָל : דרומדיקער פּאָל(וס), דרום-פּאָל(וס), ז זידפּאָל : עקוואַטאָר, גלײַכער, גלײַכטיילער, קו המשווה : זאָנע, פּאַס, גאַרטל : הייסע זאָנע, טראָפּיק, טראָפּישע זאָנע, טראָפּיק פֿון ראַק, טראָפּיק פֿון שטיינבאָק, סובטראָפּיק : קאַלטע זאָנע, מעסיקע זאָנע, געוויקסןץאָנע, (שטילע) לופֿטזאָנע : נאָדע, קניפּל : אויפֿשטײַגנדיקע (אַרונטערשטײַגנדיקע) נאָדע : פּונקטן : גלײַכנאַכטפּונקטן, עקווינאָקטיאַלע פּונקטן : גלײַכנאַכט פֿון האַרבסט, גלײַכנאַכט פֿון פֿרילינג: זונשטילפּונקטן, ז זונען - שטילשטאַנד - פונקטן,
סאָלסטיציאַלע פּונקטן : ליניעס : גאַרטלליניע : מיטאָג-ליניעס, מערידיאַדליניעס, מערידיאַנען : איזאָבאַרישע, איואָטערמישע. איזאָפּיעסטישע ליניעס : קרײַזן : פּאַראַלעלקרײַזן, פאָל(ו-)קרײַין, אָעהען-קרײַזן : גראַדן. ערד-באַשרײַבונג, געאָגראַפֿיע : טאָפּאָגראַפֿיע : געאָמאָרפֿיע, געאָמאָרפֿאָלאָגיע, געאָטעקטאָניע, געאָפֿיזיק, געאָדעזיע, געאָגנאָזיע, געאָפּאָניק, געאָרגיק : געאָלאָגיע — 204 : מאַפּע, קאַרטע, אַטלאַס : גלאָבוס, גלאָב : געאָראַמ(ע), קאָסמאָראַמ(ע) : קאַרטאָגראַפֿיע. אדי ן וועלטיש, אַלוועלטלעך, אוניווערסאַל, קאָסמיש, הימל(י)ש, פלאַנעטאַריש, ערדיש : פאָלאַר, עקוואַטאָריאַל : קאָסמאָלאָגיש, אַסטראָנאָמיש אאַז“ר פּ-.
שפּר : תּילה אָרץ אַל גלימה : דיר הילך ודור באָ (והאָרץ לעולם עואָדת) : די וועלט אין אַ נלגל החוזר : די וועלט אין אַ רעדל און עס דרייט זיך : די וועלט דרייט זיך און מיר דרייען זיך מיט : די גלנלים דרייען זיך און מיר דרייען זיך מיט : די וועלט רוקט זיך בין זי ווערט פֿאַרריקט : סדנא דאַרעא חד הוא : די גאַנצע וועלט אין איין שטאָט : אַ שיינע וועלט, אַ ליכטיקע (וועלט), אָבער ווי פֿאַר וועמען : די וועלט אין שיין, נאָר די מענטשן מאַכן זי מיאוס : אָבל האָלים, די גאַנצע וועלט איי אַ חלום : די גאַנצע וועלט איז אַ אָלום און דער טויט אין דער פיתרון (, נאָר בעסער אַ עטער אָלום איידער אַ שלעכטער) : די וועלט אין געגליכן צו אַ פּיפקע : די וועלט אין קײַלעכדיק אַזוי ווי אַן איי.
די זון שײַנט גלײַך אויף אָרעם און רײַך : די אייגענע זון מאַכט לײַוונט ווײַס און דעם ציגײַנער שוואַרץ : די זון וואַרעמט ווי אַ שטיפֿמאַמע : נאָר איין מאָל איז די זון שטיין געבליבן. זען אויך: געשפּרייט —1, געעט —1, יאָ-ה 225. געאָלאָגיע ש.
204. געאָלאָגיע , בערגערײַ
ם : געאָלאָגיע : געשיכטלעכע (היסטאָרישע),
דינאַמישע, פֿיזיקאַלישע, פֿיויאָגראַפֿישע, סטרוקטורישע (סטרוקטוראַלע) אאַן“וו געאָלאָגיע : קאַטאַסטראָפֿיום, מעטאַמאָרפֿיום, קאַטאַמאָרפֿיום : סעדימענטאַציע, קריסטאַליזאַציע, סטראַטיפֿיקאַציע.
ערד-אייבערפֿלאַך, ערדקאָרע, ערדשאָל, ליטאָספֿער — 3-בּ : שיכט, סטראַטע, סופּערסטראַט(ום) , סובסטראַט(ום) : טויטע נאַטור, דומם, מינעראַל(ן)-וועלט.
ווולקאַן, פֿײַער-שפּײַער, שפּײַפֿײַער, פֿײַערשפּײַענדיקער וווּלקאַן : אַקטיווער, וואַכיקער, טעטיקער, שלאָפֿעדיקער, אויסגעלאָשענער (פֿאַרלאָשענער) ווולקאַן : בלאָטעווולקאַן, סאַלפֿאַטאָר, גײַוער : נטיילן ווולקאַח קאָנוס : לעפֿצונג, קראַטער : פּאַראַויטישער קראַטער, פּאַראַויטדקראַטער : שפּאַלטן, פֿומאַראָלן : ווולקאַנאָלאָגיע.
ווולקאַדמאַטעריאַל , פּיראָקלאַסטיק : לאַווע, לאַוועפֿלוס, מאַגמע : באַוישע לאַוועס, באַזאַלטן : זויערע לאַוועס, קריאָליטן : ווולקאַנישע באָמבעס, לאַפּילן, סקאָריע : ווולקאַנישער זאַמד, ווולקאַנישער שטויב, ווולקאַנישע בלאָטע, טוף : אַטמאָספֿערישע אָפּזאַצן (סעדימענטן) : אַביסישער מאַטעריאַל : פֿאָרמאַציעס — 75 .
שטיינער, פֿעלדון : געשטיינען : אָפּזאַצשטיינער : פֿײַערפֿעלדזיקע (פּרימיטיווע, פֿונדאַמענטאַלע), מעטאַמאָרפֿישע (קריסטאַלינישע), אַמאָרפֿישע גניט-קריסטאַלינישע) שטיינער : אַגרעגאַטן, גלאָמעראַטן, אַגלאָמעראַטן, קאָנגלאָמעראַטן : קדמון-שטיין, ז אורשטיין, פּאַלעאָליט : מעטעאָרשטיין, מעטעאָריט, הימלשטיין : לופֿטשטיין, אַעראָליט : אונטערוואַסער-שטיין : ואַמדשטיינער, ליימשטיינער אאַו“וו : זאַמדשטיינדלעך, גרוו, גריס, זשוויר : וואַלגערשטיין, פֿעלדשטיין, ברעכשטיין,
בראָכשטיין, ז ברוכשטיין, האַקשטיין, ברוקירשטיין, בלאָקשטיין.
נאָינים שטיינער) אָבסידיאַן, גלאָזשטיין : קאַלכשטיין, ליאַס : אַל(שבאַסטער : אײַזןגראַנאַט, אַנדעסיט : טאַלקשטיין, באַואַלט, אָדיניט, טראַפּ : וייפֿשטיין, פֿעטשטיין, זײַלשטיין, סטעאַטיט : דונערשטיין, בראָנטאָליט : גנייס, אָרטאָגנייס : גראַניט, גראַניטשטיין : שיווער, שיפֿער, שיווערשטיין, שיפֿערשטיין, גראַפֿאָליט : טאָוול-שיווער, גריפֿלשיווער : לייטשיווער, אַרגיליט : בלײַשטיין, גראַפֿיט : פּלומבאַגאָ : דאָלאָמיט : גרינשטיין, דיאָריט : מירמל, מירמלשטיין, מערמלשטיין, מאַרמל , מאַרמאָר, מאַרמאָרשטיין, מאַרמער, ז מראַמאָר, מאַרבל נא-) : שלאַנגענשטיין, סערפּענטין : פּימסנשטיין, פימס, פּעמוע, פּומיס : קלינגשטיין, פֿאָנאָליט : קוואַרצפֿעלדו, קוואַרציט : פֿײַערשטיין, קיזלשטיין, קרעמען, קרעמניעשטיין : צעמענטשטיין : העלישער שטיין, לאַפּיס : איידלשטי נער — 9-פּ : סטאַלאַקטיטן, סטאַלאַגמיטן.
נטיילן שטיין) מאַסיוו : בלאָק : טאָוול, פלאַטע : פֿליאַדרע : שלאַק.
ליטאָלאָגיע, פעטראָלאָגיע.
נקריסטאַלאָגראַפֿיע) קריסטאַל, קרישטאָל : צווילינג-קריסטאַלן, קאַמער-קריסטאַלן, קריסטאַליטן, קריסטאַלאָיִדן : קריסטאַל-פֿאָרעם : קריסטאַלפֿלאַכן (פּליינען) : קריסטאַל-סיסטעמען : רעגולערע (קובישע), מאָנאָקלינישע, טריקלינישע, ראָמבישע, טעטראַגאָנאַלע, העקסאַגאָנאַלע אאַז“וו סיסטעם : סימעטריע : עלעמענטן פֿון סימעטריע, מדרגות (גראַדן) פֿון סימעטריע, פֿלאַכן (פּליינען) פֿון סימעטריע, צענטערס פֿון סימעטריע, אַקסן פֿון סימעטריע: אויס(נ)ווייניקסטע, אָנזעעוודיקע, אינעווייניקסטע סימעטריע : העכסטע סימעטריע : אַקס : הויפּטאַקס, בײַאַקס : ווערטיקאַלע, האָריזאָנטאַלע אַקסן : קריסטאַל-גענעץ : קובישער, איינפֿאַכער קובישער, פֿלאַכצענטערדיק קובישער, געשפּרייטצענטערדיק קובישער
140
04 2
גענעץ: אָקטאַעדער-גענעץ : קריסטאַלאָגרש פֿי ע .
מעטאַלן : איידל-מעטאַלן, טעערע מער טאָלן, ניט-מעטאַלן אאַז“וו — 218.
מינעראַלן : פּרימיטיווע (פֿונדאַמענטאַלע), מעטאַמאָרפֿישע אאַז“ר שטיינער-מינעראַלן : שטיינפֿורעמענדיקע (שטיינפֿאָרמירנדיקע), ליי מיקע מינעראַלן : אָפּואַצשטיינער-מינעראַלן : מינעראַלע שיכטן, מינעראַלשיכטן, באַרר מינים : אָפּגעזעצטע, אָפּגעבראָכענע אאַו“וו באַרג-מינים : מינעראַלער כאַמעלעאָן (ז קאַמיליאָן).
ליימערד, קיזלערד, קיזלגור, קאַלכערד אאַזיוו : פּאָרצעלײַ-ערד, קאַאָלין, צימאָליט, שאַמאָט : אַלוינערד : איטריע, איטערערד : מאַגנעזיע אאַז“וו — 218.
נמשאָחות מינעראַלן) קאַרבאָנאַטן, סולפֿאַטן, כלאָריטן, פֿאָספֿאָריטן, באָראַטן, באָריטן, זעאָליטן, עפּידאָטן אאַז“וו.
נאָינים מינעראַלן) אַזבעסט, ז אַזבעסטאָס, באַרגפֿלאַקס, שטיינפֿלאַקס, באַרגקאָרק : אַזבעסטאָיִד, אַמיאַנט : בויקסיט, באָקסיט : בלענד(ע), האָרנבלענד, בלענדהאָרן : רובינבלענד : פּעכבלענד, פּעכשטיין : צינקבלענד, ספֿאַלעריט : גיפּס , סעלעניט, געאָקראָניט, גראַפֿיט : רויטצינק : טאַלק, טאַלקיט, טאָריאַניט, טורמאַלין, טיטאַניט, טעטראַהעדריט, יִם-שוים, מערשוים, מערשאָם : יאַספּער, כאַלקעדאָניע, כאַלקאָציט, כראָמיט, לימאָניט, מאַגנעזיט, מאַגנעטיט, מאַלאַכיט, מאָליבדעניט: ברוינשטיין, מאַנגאַן, מאַרגאַנעץ : גלימער, מיקע, ז סליודע, ז מאַריענגלאָי, מײַקע נאַ-) : סידעריט, סמאַלטיט, סמיטסאָניט: קאַלכשטיין, פיזאָליט : פיראָטיט, פּיראָלוויט : שרעבלקיז, אעונקיו, קאָלטשעדאַן, פּיריט : אַרסענאָפּיריט, כאַלקאָפּיריט : צינאָבער : קוואַרץ, באַרגקרישטאָל , אַגאַט : קרײַד, קרעט : שוועבל : שטיינזאַלץ, האַלאָיִד : פֿעלדשפּאַט : פּערלשפּאָט, בלײַשפּאַט: דימענטשפּאַט : צינקשפּאַט,
קאַדמיע : קאַלכשפּאַט, קאַלציט : אָפֿיקאַלציט : לאַבראַדאָליט, פֿעלד-שפּאַטאָיִד.
אַרץ, רודע : אײַונאַרץ, אײַונשטיין, ושעלעוניאַק : צינאַרץ, בלײַאַרץ, קופּעראַרץ אאַו“וו.
קוילן : שטיינקוילן, שוואַרצע דימענטן : האַרטע שטיינקוילן, אַנטראַציט : ווייכע שטיינקוילן, ביטומען : מאָגערע, פֿעטע שטיינקוילן : ברוינע קוילן, ליגניט : שיווערקוילן : שפּילטערקוילן, שפּליטערקוילן : קאָקס, פּרעסלעך, בריקעטן : טאָרף, מאַקוק, מאַקוכע : מעטאַלן —ז!2 : מינעראַלאָגיע.
פרוּוושטיין, פּרובירשטיין, אָבן בוחן : פּרווונאָדל, פּרוביר-נאָדל, פּרווושטיפֿט, פרובירשטיפֿט.
נפֿאַרשטיינערונגען) פֿאַרשטיינערונגען, אַני מאַלע רעשטן : פֿאָסיליע, פֿאָסיל : ננִעלי חיים) זאָאָליטן, איכטיאָליטן: נביינער) בעלעמניט, פֿינגערשטיין : נציין) אָדאָנאָליט, אָנדאָליט : נפֿוסאָפּדרוקן) איכנאָליט : נביימער) דענדריט, דענדראָליט, בוימשטיין : ובלומען) אַנטאַליט : וגעוויקסן) פֿיטאָליט, ספּערמאָליט, עאָפֿיט : קאַרעל, קרעל, קאָראַל : איידלקאָראַלן, יִם-פֿעכער, ליטאָפֿיט אאַז“ר — פּפּ- : פאַלעאָנטאָלאָגיע : מוטער-פּערל, פּערלמוטער, מוטל-פּערל, ז פּערלאַמוטער : האָרנשטאָף : פֿישביין, פֿעדערביין, העלפֿאַנדביין.
ומינערײַ) קוואַל , פֿעלד, באַסיין : גאָלד-
קוואַל , זילבערקוואַל אאַז“וו : גאָלדפֿעלד, זילבערפֿעלד אאַז“וו : גרוב, גרובן, מינע, שאַכטע : באָנאַנוע : מינעשטעטל , קעמפּ : קוילנגרוב, גאָלדגרוב אאַז“וו : קוילן-מינע, גאָלדמינע אאַז“וו : קוילן-שאַכטע, גאָלדשאַכטע אאַז“ר : נטיילן מינע) בעט, געלעגער : אָדער : צווײַר אָדער, אָדערצווײַג, אַפּאָפֿיו : נאַפֿטקוואַל : בויער-טורעם, עגבער-טורעם : שטיינהאַקערײַ. נאַטור-פֿאָרשער, נאַטור-קענער, ואַטוראַליסט : געאָלאָג, מיועראַלאָג אאַו“וו : שטיינ-
204—203
קענער, לאַפּידיסט : באַרגגבערג)-אינישעניר, מינע-אינזשעניר : נאַפֿטלער, נאַפֿטיסט : בערגער, מינער : קוילן-גרעבער, מינעשרבעטער, שאַכטיאָר, קוילן-האַקער, אָפּקאַטשער : שטיינהאַקער, שטייוברעכער : מירמל-אַרבעטער, מירמל-שנײַדער, מירמל-שלײַפֿער אאַי“וו : גאָלדיעגער, גאָלדזוכער : גאָלדגרעבער, גאָלדוואַשער.
זען שיך : וועלט 208, מעטאַל-באַאַרבעטוט 205, מעטאַ-
לורגיע כעמיע 218.
205. מעטאַל-באַאַרבעטונג
ס : שמידונג, באַגילטונג, פֿאַרזילבערונג אאַז“וו
— וו : שמידערײַ, אײַונשמידערײַ, גאָלדשמידערײַ אאַז“וו: גאָלדאַרבעט, דראָטאַרבעט, קופּער-אַרבעט אאַז“וו.
קוזניע, שמידערײַ, האַמאַרניע: שלאָסערײַ, שלאָסאַרניע: שלעפֿפֿאַבריק, שלעפֿערט, שלך פֿאַרניע.
נאַרבעט-מכשירים) שמידאויוון : האָרנע, האָרן, בלאָזזאַק, ז באַלג : קאָוואַדלע, ז אַמבאָס, אַמבעס, שמידאײַזן, שפּעראַק, פען : טעסט, גליטאָפּ, לייטטאָפּ, לייטאייוועלע : לייט-אינסטרומענט, לייטאײַזן, גליאײַזן: פּרעס, שרויפֿנפּרעס, ז סטאַנאָק, זשאָם, טיסקעס : ריכטברעט, ריכטפּליטע, שפּאַנבלעכל : שאָבערברעט, שאָבער-פּליטע : פּלאַטע, פּליטע, פליטקע, פּלעטל, דיסק, שײַבע, בלעכל, בליאַכע : שינע, רייקע, בריסע, פּלאָטווע, קלעצל , פּרענטל : ריכטאײַזן, מאַרקיר-אײַזן, ווינקל-אײַזן, רונדאײַזן, באַלאײַזן, ציאײַזן, פֿאַרציִער, אָנציִער : האַטשיק, קייטל, שליסל, קאָלבע, שיבער, סקאָבל ש שפּאַרהאַקן, שפּאַרריגל.
האַמער, לאָס, דאָבניע, באַבע, באַבעצע : האַנטהאַמער, זעצהאַמער, קלאַפּהאַמער, שמידהאַמער, פּלעטהאַמער : שפּיצהאַמער, קילאָף : רונדהאַמער, ניטהאַמער : פּוקל-
האַמער : שטאַבהאַמער : דאַמפֿהאַמער : גלאַטהאַמער, שליכטהאַמער : נשטיינברעכערײַ) פּראַטש, ראַמבאָק, טראַמבאָרקע : האַקשטאַנג, בראָכשטאַנג, ברעכער.
צוואַנג, אָבצווענגע, שטשיפּצע, קלעשטש, קלעשנ(י)ע, קלעם, קלובע, קלופּ : פֿלאַכצוואַנג : קנײַפּצוואַנג, קנײַפּער : רונדצווענגל : טשוועקצוואַנג, נאָגלצוואַנג : דראָטצרענגל : קנײַפּצווענגל, פּינצעט : בײַסצווענגל : קעפּלציִער, ניטל-קוועטשער.
שרויף, שרײַפֿל , גווינט, שרובע : האָלד שרויף, דיפֿערענציאַל-שרויף, מיקראָמעטער שרויף, אַרכימעטישער שרויף אאַז“וו : שרויפֿשטיק, שרובשטיק : פאַראַלעל-שרויפֿשטיק, קלאַמער-שרויפֿשטיק אאַו“ר : שרויפֿליניע, שרויפֿוויקל : קאָנטערמוטער, מוטערל , מר טערקע, מאָטערקע, שרויפֿמוטער, מוטער שרויף, געקע, פֿליגל : ניפּל נרערבאַהעפֿט) : שרויפֿצוואַנג, שרובצענגע, שרויפֿן-ציִער, שרויפֿן-שליסל , מוטערשליסל, סקרודרײַווער נאַ-) : רערן-שליסל , רערצוואַנג, זשאַבע, דאָר קראַט, סקרודושעק נאַ-).
בלעכשער : שנײַדאײַזן, פֿרעז, פֿרעזער : פֿרעומאַשין, פֿרעזער-מאַשין : שינעקן-פֿרעוער, זעגל-פֿרעוער, דיסקדפֿרעזער, פּראָפֿילפֿרעזער, פֿאַזן-פֿרעזער, מאָדעל-פֿרעזער, פֿראָנטאַלער פֿרעזער אאַן“וו: שרויפֿדשנײַדער, גווינטשנײַדער, רערשנײַצער, באַקן-אָנשנײַדער, שנײַדבאַק : שנײַדקלובקע : אײַין-יעגל : נאָגלשטאַמפּ : קלעפּל-מאַשין, שטאַנצמאַשין, לאָסמאַשין, קאַנטמאַשין, קוילנשניט-מאַשין.
דלאָט, דלוטע, דלאָטע, דאָלעטע : שטאַמאײַזן, שטעמאײַון, שטאַמײַוע, ליאָרביט, גליטיק : דורכשלש, דורכשלאַק, דורכקלאַפּער : מײַסל, מײַסטל : קריצמײַסטל : זובילע : שאָבער : קערנער.
עגבער, עקבויער, בויער, בויערער, באָר, דרעל , דריל , גרײַצער : שפּיצבויער, שנײַדבויער, ברוסטבויער, צענטער-בויער, צענטן-
142
בויער, האַנטבויער, האַנטדריל . בויגנדריל , ספּיראַל-בויער : באָרשטאַנג : דרעלבויגן : קאָרבע, הענטל : בויערמאַשין, באָרמאַשין, דרעלמאַשין.
פֿײַל : דרײַקאַנטיקע, פֿירקאַנטיקע, שפּיצעקיקע, טעמפּעקיקע אאַז“וו פֿײַל : רונדפֿײַל. האַלברונדפֿײַל . פֿלאַכפֿײַל , מעסערפֿײַל , קלעצלפֿײַל , שליאַטפֿײַל, רײַספֿײַל, האַלברײַספֿײַל, רײַבפֿײַל, נאָגלפֿײַל, נאָדלפֿײַל, שליכטפֿײַל, שלײַפֿפֿײַל , פאָלירפֿײַל : פּאָליר אײַזן, שלײַפֿרעדל, פּאָלירראָד : פֿאַרפּרעסמאַשין : שלײַפֿמאַשע, פּאָליר-מאַשין : פּאָלירשיפֿער, פאָלירשטיין אאַן“וו — 63 1 .
טש.יואָק, טשוועק, צוויאָך, צוויאָק, צוואָך, צוויעך, נאָגל , ניט, ויטשטיפֿט, באָלט נאַ-) : שטיפֿט, פֿלעקל, שפּאָל , שפּײַל , האָקן, האָבערטשוועקל , ליאָן, בריטנאָל : פּאָדקעווע-נאָגל , אוכנאַל , אופֿנאַל, אָכנאַליע : שפּאַננאָגל, פֿראָסטנאָגל , שינדל-נאָגל , זאָטל-נאָגל , טאַפּעצירנאָל אאַז“וו.
שיידוואַסער : שלאָגלויט, שלאָגליט : בלאַטמעטאַל, פֿאָלגע, מעטאַלענע פֿאָלגע : צינפּאַפּיר, צינבלאַט, בלאַטצין, צינפֿאָליע : זילבערגלייט, ברענזילבער, זילבערבלאַט, זילבער-פּאַפּיר : גאָלדוואַסער, גאָלדגרונט : ברענגאָלד, ליישגאָלד, שוימגאָלד, בלאַטגאָלד, גאָלדפֿאָליע, גאָלדפּאַפּיר : גלייי, עמאַל , ז עמאַיל.
מעטאַליסט, מעטאַלשרבעטער, מעטאַלבאַאַרבעטנדיקער : שמיד, קאָוואַל, קאָוואַלטשיק, האַמער-קלאַפּער : פֿערדשמיד, אײַזנשמיד, ואָגלשמיד, מעסערשמיד, וואָפֿנשמיד אאַו“ר : דראָטשמיד, דראָטאַרבעטער, ז דראָטאַרזשניק : בלעכער, ז בליאַכאַזש : שלאָסער, שליסער : בראָנדזאַרבעטער, בראָנדיאָווניק : קופּערשמיד, —מ(קעשאָנושניק: גלאָקדהענגער: קעסלשמיד, קעסלער, קעסל-מאַכער, קאָטליער : זילבערשמיד, זילבער-שלעגער : גאָלדשמיד, גאָלד - האַמערער, גאָלדאַרבעטער.
גאָלדשלײַפֿער : צינקער, בראָנדזירער, פֿאַרזילבערער, שטאַמפּירער אאַז“וו . יי.
וו ן נאַרבעט-פּראָצעסן) שמידן, קאָרען,
האַמערן : אָפּשמידן, אויסשמידן, אַרומשמידן אאַז“וו : שטאַמפּן, שטאַמפּירן, שטאַמפּעווען : באַשלאָגן, פּלאַקירן, בראָנירן, פּאַנצערן : פּלאַטירן, פּלאַטינירן, פלייטןנאַ-) : ווײַסן, צינקען, צינקעווען, זוינקערען : (באַ)גילדן, (באַ)גילע, באַגאָלדן, ז פֿאַרגאָלדן : (פֿאַר)זילבערן, (פֿאַר)ניקלען, ויקעלירן : בראָנדזירן : גיפּסירן, גיפּסעווען : עמאַליר, גלייזן, גלאָזן, פֿאַרגלאָזן, גלאַזירן : (פֿאַר)לייטן, (פֿאַר)ליטעווען, פֿאַרלייע, פֿאַרצינען, פֿאַרשמעלצן : שוועבלען : קערנעווען, פֿרעזירן, שאַברעווען, שליכטעווען, פֿײַלן, שלײַפֿן, פּאָלירן, פּאַלישן נאַ-) — 63 1 .
שפּר ן אַ קופּערשמיד אין דער פּער צווישן
שמידן.
זען אויך : גלאַטקייט , מעטאַלורגיע .
206. שווערקייט ,. וואָג
ס ן שווערקייט, וואָגיקייט, שווערואָגיקייט
אאַז“וו — אַדי : פרעסונג, דריקונג, באַלאַסטונג, באַשווערונג אאַז“וו — יי : הכאָדה : שווערפּונקט, שווערקראַפֿט : גראַוויטעט, גראַוויטאַציע : דרוק : לופֿטדרוק, אַטמאָספֿערישער דרוק, דאַמפֿדרוק אאַו“וו.
מאַסע, בלײַ, שטיין, באַרג, באָמבע, דודע, עול . יאָך, —יאַרמאָ, אָבוזע, זשווערגעוויכט, שרערעניש, מטא, מאַס ננעל-עגלי-) : שווערע משא, משא ממדה, לאָד, געלאָדעניש, לאַסט, פֿראַכט, קאַרגאָ, גרוו, 0 פּאָקלאַזשע, באַגאַזש, געפּעק, באַלאַסט, טאָנאַוש, טאַרע.
וואָג, ז געוויכט : קעגנוואָג, ז קעגנגעוויכט : נאָרמאַלראָג : נעטאָוואָג : ברוטאָוואָג, שפּאָרגע : אייבערוואָג, איבערוואָג.
נמכשירים צום וועגן) וואָג, וואָגשאָל , שאָל : דשערענציאַל-וואָג, דעצימאַל-וואָג, גראַדוואָג,
206—208
פּרובירראָג : וואַסערוואָג, אַרעאָמעטער : געלטוואָג, קליינראָג, ציטערראָג : שטאַנגוואָג, רוסישע וואָג, בעזמער, י בעזמען, קאַנטער, קרעמיסל : וואָגמאַשין, וואָג-אויטאָמאַט : צינגל ופֿון וואָג) : געריכט : געריכטער, גערעכטער : פּודניק : וואָגשטיין נ-נ-') .
נגעוויכטמאָסן) דראַם: אונץ, אָנס נאַ-), אונציען לויט, זאָלאָטניק, דאָליע, שיבער : פֿונט, שיפֿפֿונט, קנאַפּער פֿונט: טשוואַרטקע, קאָרץ, קערצ(ל) : פּוד : צענטנער, צענטער נדיאַל) : קילאָצענטנער, מעטערצענטנער, בערקאָוויץ ניפּ פּוד) , טאָן : גראַן, סקרופּל, קווינט, קווינטאַל : גראַם, ג: מיריאַגראַם: מילי גראַם, מג : צענטיוראַם, צג : דעציוראַם, דג : דעקאַגראַם, דקג : העקטאָגראַם, הג : קילאָ, קילאָגראַם, קג : קאַראַט, גראַד, דראַכמע, אָבאָל, פֿודער.
וו : זײַן שווער : אַראָפּרעגן, גראַוויטירן,
פרעסן, קוועטש, דריקן : אָנוואַרפֿן זיך אויף, אָנלייגן זיך אויף, אָנזעצן זיך אויף : ליגן אויפֿן האַלדן (קאַרק) בך : צוקוועטשן ווי אַ מטקע צו אַ בײַל : מאַכן שווער : באַשווערן, באַשוועריקן, מכביד זײַן, באַלאַסטן, לאָדן, באַלאָדן, אָנלאָד(עווע)ן, אָנגרוזעווען : אָנהענגען אַ משא : וועגן, אָפּוועגן, אויסוועגן, אויסטאַרעווען, צעוועגן, צווועגן, איבערוועגן. אַדי ן שווער, שווערלעך, ז פּלומפּ : וואָגיק,
שרערראָגיק, בלײַערן, געוויכטיק, מאַסיוו, האַמעטנע, פּאַקאָרנע : פּודיק, פּודאָרע.
ופֿאַרגלײַכינגען) שווער ווי בלײַ, ווי אײַזן, ווי אַ (מיל)שטיין, ווי אַ יאָך, ווי מײַן מזל.
זען אויך : מעסטונג 55.
ס : לײַכטקייט, גרינגקייט, פֿעדערדיקייט
אאַז“וו —אַדי : פֿאַרלײַכטערונג, פֿאַרגרינגערונג : אימפּאָנדעראַביליע.
וו ן זײַן לײַכט, גרינג —אַדי : פֿליִען, שוועבן,
פֿליגלען, פֿלאַטערן, שווימען : מאַכן לײַכט, מאַכן גרינג : פֿאַרלײַכטערן, פֿאַרגרינגערן: אויסלאָדן, אויסלאַסטן — 206 .
אדי ן אָנוואָגיק, גרינגוואָגיק, גרינג, לײַכט,
עטעריש : נגעבעקס) לאָכט : לופֿטיק, רויכיק, פֿעדערדיק, פּוכיק : נמלבוש) ליעטנע.
נפֿאַרגלײַכונגען) לײַכט (גרינג) ווי לופֿט, ווי אַוויר, ווי עטער, ווי פּאַרע, ווי רויך, ווי הויך, ווי שטרוי, ווי פּלעווע, ווי אַ האָר, ווי אַ פֿעדער, ווי פּוך, ווי אַ פֿאָדעם, ווי שפּינוועבס, ווי אַ שמעק טאַבעק(ע), ווי שטויב, ווי שוים, ווי מן פֿון הימל .
זען אויך : באַזײַטיקוני 112, קלינפֿאַרגעם 118.
208. האַפֿטיקייט
ס ן האַפֿטיקייט, שטאַרקייט, פֿעסטקייט,
דויערדיקייט אאַז“ר — אַדי : האַפֿט, קיום, תּקומה, באַשטאַנד : דבר אָל קסמא, קשר אָל קסמא, קנין עדי עד : שטאָל און אײַזן, פֿעלדז, פֿונדאַמענט : פֿאַרשטאַרקונג, באַפֿעסטיקונג, פֿאַרפֿעסטיקונג, באַקרעפֿטיקונג, חיזוק : אָוקת : פֿאָרטיפֿיקאַציע : אינטענסיפֿיקאַציע.
וו ן זײַן האַפֿטיק (שטאַרק, פֿעסט אאַן“וו) —אַיי :
זײַן שטאַרקער פֿוזגרעטשענער קאַשע נ-פּ) : האַלטן, אָנהאַלטן, אויסהאַלטן, געווערן : האַלטן זיך אויף די פֿיס : צוואַמענהאַלטן : שטיין, באַשטיין, פֿעסטשטיין : האָבן אַ תּקומה גאַ קיום, אַ האַפֿט) — ס : אויסדויערן, איבערדויערן : ווײַלן : בלײַבן, לעבן, איבערלעבן : לאָזן (ז שלאָגן) וואָרצלען.
נפֿאַרגלײַכונגען) האַלטן זיך ווי אײַזן, ווי שטאָל, ווי שטאָל און אײַון, ווי צעמענט, ווי אויף אַ שטיינע(ר)נעם פֿונדאַמענט.
מאַכן האַפֿטיק, שטאַרק, קרעפֿטיק, פֿעסט אאַז“וו : שטאַרקן, קרעפֿטיקן, מחוק זײַן, פֿאַר שטאַרקן, אינטענסיווירן, ז אינטענסיפֿיצירן, אײַנפֿעסטיקן, באַפֿעסטיקן, פֿאַרפֿעסטיקן,
144
פֿאָרטיפֿיציר : אײַנמאָצעווען, פֿאַרמאָצעווען,
פֿאַרקרעפּערען, פֿאַרקרעמפּעווען.
אַדי : שטאַרק, אײַין שטאַרק : פֿע-ט, אדין פֿעסט, פֿעלדזן פֿעסט : האַרט, שטיִף,
קפֿולשמונהדיק, מאָצנע, קרעפּקע : סאָליד,
פֿונדאַמענטאַל, מאָנומענטאַל : קעגנשטעליק,
ז ווידערשטאַנדספֿעיִק : אָנגעריכט : אומצע-
ברעכלעך, אומצעלאָזלעך, ז אומאויפֿלייזלעך,
אומצעשטערלעך, אומאויסלעשלער, אומבאַ-
זיגלעך אאַז“וו : שטאַרק מויער אײַון : האַפֿטיק,
שטאַרקהאַפֿטיק, קרעפֿטיק, דויערדיק, דויער-
האַפֿטיק, באַשטענדיק : קיומדיק, קיומיסטיש :
שטאַנדהאַפֿטיק, באַשטיייִק, אָנהאַלטעוודיק,
אויסהאַלטעוודיק, לעבנס-פֿעיִק, עקסיסטענץ-
פֿעיִק: אומפֿאַרגיייִק, אומשטאַרביק, אומ-
שטערבלעך אאַז“ר — 73 : באַפֿעסטיקט,
אײַנגעראָרצלט, פֿאַרוואָרצלט, פֿאַרפֿעסטיקט,
פֿאַרשטאַרקט, פֿאַרמאָצעוועט אאַז“וו — וו.
נפֿאַרגלײַכונגען) שטאַרק (געוווט) ווי אַ
מויער, רי צעמענט, ווי מויער און צעמענט. ווי
שטאָל , ווי אַ שטיין, ווי אַ סקאַלע, ווי אַ בוים,
ווי אַ קלאָץ, ווי אַ קירבעס — 419 : פֿעסט ווי
די ערד, ווי מעשה בראשית.
שפּר : יעדער זאַך איי שטאַרק ביי אַ צײַט (בין עס צערײַסט זיך).
זען אויך : לאַנגדויערדיקיט בּז, אומבעטעוודיקייט 98, קראַפֿט או, גבֿורה 419.
ניט האָבן קיין קיום (קיין תּקומה, קיין באַשטאַנד) : ניט באַשטיין : ניט האַלטן זיך : שטיין אויף משקולת : ניט (גע)דויערן, ניט געווערן, ניט אָנהאַלטן, ניט אויסהאַלטן : אָפּשטאַרבן, פֿאַרגיין, פֿאַרפֿליִען, פֿאַרפֿאַלבן, פֿאַרוועלקן אאַז“וו — 107 .
ופֿאַרגלײַכונגען) האָבן אַ האַפֿט ור אַן אייער-קיכל, ווי דער פֿאַראַיאָריקער שניי, ווי אַן אויסגעבלאָזענע איי, ווי אַן איבערגעברענטע שטרוי, ווי אַ סקריפּ פֿון אַ טיר, ווי אַ הויך פֿון אַ דודע, ווי משה דעם ליגנערס שבועה : ברעכן זיך (ברעקלען זיך) ווי גלאָז, ווי אַ טייגעכץ : האַלטן זיך ווי שפּינוועבס, ווי מיט ניכטערן (אָשרן) שפּײַעכץ, ווי אויף הינערשע פֿיסלעך, ווי אַ ליגן אויף איין פֿיסל. אדי ן אומהאַפֿטיק, אומדויערהאַפֿטיק : ניער שטאַרק, ניט-פֿעסט אאַויר — 208 : שוואַך, שלאָף, איידל , דעליקאַט, צאַרט, ווייך, פֿײַן, שלאַבעריק : גלעיערן : צערײַבלעך, צעברעכלעך, צעשטערלעך : ברעכיק, ברעכעוודיק, שפּאַלטעוודיק, שפּילטערדיק, שפּליטערדיק, שיט(עווד)יק, קרוכע, קרוכלע, קרוכקע, מערביק, ז מירביק, רייש, פ סיפּקע, כראָמשקע : פֿאַרגיייִק, צעלאָולעך, ז אויפֿלייזלעך, אויסלעשלעך, באַויגלעך : שטאַר ביק, שטאַרבלעך, שטערבלעך אאַו“וו — 74 .
פֿראן ן עס אין קוק מיך אָן און ריר מיך נישט אָן : עס וועט אויסהאַלטן פֿון אָסתר-אָענית ביו פורים.
209. אומהאַפֿטיקייט
ס : אומהאַפֿטיקייט, שוואַכקייט, שלאַפֿקייט אאַו“וו —אַדי : אומבאַשטאַנד : שפּינוועבס.
זײַד, גלאָז.
וו ן זײַן אומהאַפֿטיק, שוואַך אאַז“ר —אַדי : ניט האָבן קיין האַפֿט : ברעכן זיך, ברעקלען
זיך, פלאַצן, קרישלען זיך, שיטן זיך : צעפֿאַלן
(זיך) אויף שטיקער : צעקריכן אונטער די הענט
(אונטער די פֿינגער) : זײַן געבויט אויף זאַמד :
זע אויך י קורצדויערדיקיט 74. בײַטעוודיקייט 97. אומקראַפֿט 105. צעשטערונג 107, שוואַכקייט 421.
210. געדיכטקייט
ס ן געדיכטקייט, סאָלידקייט, קאָמפּאַקטקייט אאַן“וו — אַדי : פֿאַרגעדיכטיקונג, פֿאַרגעדיכטערונג, פֿאַרפֿרירונג, פֿאַרגליווערונג אאַז“ר — ו : קאָנדענסאַציע, סאָלידיפֿיקאַציע, עמולסיע : קאָנדענסאַטאָר, קאָמפּרעסאָר.
210—12 2
פֿעסטער (סאָלידער) קערפּער : קאָנדענ-
סאַט : (דאָס) געדיכטע, די רעכטע געדיכטע,
געדיכטעניש : מאַסע, מאַסקע : גלירער, דריל ,
פּעטשאַ, קאַסעיִן : אָפּואַץ, גרונט, הושטשע :
דעקאָפּזאַץ, הייאָפּזאַץ : קאַרע-אָפּזאַץ,
זשור : מאַלצאָפּואַץ, סינטער : קאַלכאָפּזאַץ,
קעסלשטיין : צאָנאָפּזאַץ, שטיין אאַו“ר : אַטמאָ-
ספֿערישע אָפּזאַצן.
וו ן זע געדיכט, קאָנדענסירט אאַז“וו — אַדי : וועת געדיכט : עמולסירן : פֿרירן, גע-
פֿרוירן ווערן, סטאָיען, געסטאָיעט ווערן, זעצן
דך , אָפּזעצן זיך, סטאַלירן זיך, אָפּשטיין זיך,
אײַנשטיין זיך , אײַנשטעלן זיך, אַנטשטיין :
נמילך) אָפּקאָכן זיך, צונויפֿקאָכן זיך, צונויפֿ-
האַקן זיך, אײַנקאָכן זיך, אָפּזידן ויך, גערונען
ווערן, גערינען.
מאַכן געדיכט : פֿאַרגעדיכטיקן, פֿאַר-
געדיכטערן, פֿאַרדיקן : נמילך) אײַנדיקן : קאָנ-
דענסית, סאָלידי(פֿיצי)ת, עמולסי(פֿיצי)רן :
אײַנדאָפּטשען, אײַנטאָפּטשען, אײַנטרעסען :
אָנפֿילן, אָנשטאָפּן, אָנפּראָפּן, אָנפּאַקן, אָנ-
פּיקעווען, אָנשפּיקעווען, אָנפּיטשקען, אָנשיטן,
אָנשטויסן, אָנטאַסעווען, אָנטאָפּטשען : אַרײַנ-
קוועטשן, צונויפֿקוועטשן, צונויפֿפּרעסן, צר
אַדי ן געדיכט, דיק, פֿעסט, קאָמפּאַקט, געפּרעסט, שטײַף, סאָליד, מאַסיק, מאַסיוו,
אומדורכדרינגלעך, דריליק, דרילעוואַטע,
ן דרילאַרטיק, געפֿרוירן, פֿאַרגליווערט, גע-
סטאָיעט, געזעצט, (גע)סטאַלירט , אָפּגעשטאַ-
נען, אײַנגעשטאַנען, אײַנגעשטעלט, אַנטשטאַנען,
אָפּגעקאָכט, אָפּגעזאָטן, גערונען : קאָנדענסירט,
סאָלידי(פֿיצי)רט, עמולסי(פֿיצי)רט : אָנגע-
פֿילט, אָעעשטאָפּט, אָנגעפּראָפּט אאַו“ר . יי.
נפֿאַרגלײַכונגען) אָנגעגאָסן ווי מיט בלײַ :
געדיכט ווי טייג, ווי ליים, ווי אַ צימעס , ווי אַ
(סאָלדאַטסקע) קאַשע, ווי אַ מאַמעליגע, ווי
בעבלעך, ווי סמעטענע, ווי גיפּס, ווי רשי-כפב.
פֿראָן : נגעדיכטע לופֿט, שמוץ) איבער אַ
לעפֿל : מיט מעסערס צו שנדן : מע קש
עס שנײַדן מיט אַ מעסער.
זען אויך : גאַנצקייט 82. זאַמלונג 47. גרויסצאָליקיט זפּ, אָפֿטקייט 91, האַרטקייט 212.
211. שיטערקייט
ס ן שיטערקייט, לויזקייט, פּאָרעוקייט אאַז'וו — אַדי : פּאָראָזיטעט.
וו : זײַן שיטער : שיטערן זיך : מאַכן שיטער : (פֿאַר)דינען, (פֿאַר)דינערן.
אַדי : שיטער, לויז, דין, ראָר, ראַר, זעלטן, פאָרען, פּאָראָו, פּאָריש, ניט-געדיכט,
ניט-קאָמפּאַקט אאַז“וו — 10 2 : פֿײַן, צאַרט,
הויל , דורכזיכטיק, שראָמיק, אויפֿגעבלאָע.
נפֿאַרגלײַכונגען) שיטער ווי וואַסער, ווי
דעם אָרעמאַנס יויך, ווי שניי.
זען אויך : צעשפּרייטונג 48, קליינצאָליקיט א, זעלטנקייט א, ווייכקייט 213.
212. האַרט קייט
ס ן האַרטקייט, אומבייגיקייט, שטײַפֿקייט אאַן“וו — אַדי : פֿאַרהאַרטונג, פֿאַרהאַרטע-
רונג, פֿאַרשטיינערונג, פֿאַרשטאַרונג אאַז“ר
— יי : ווולקאַניואַציע, קריסטאַליזאַציע.
וו ן ווערן האַרט (פֿאַרביינערט, פֿאַרשטיינערט) אאַז“וו —אַדי : אָפּויצן (אײַנשלעפֿן, אָפּליגן)
אַן אַבר : טערפּען, פֿאַרשטאָקן, פֿאַרשטאַרן,
פֿאַרקליאַקנען.
מאַכן האַרט : (פֿאַר)האַרטערען, (פֿאַר)-
האַרטערן, (אָנ)שטאָלן, (אָנ)שטאָלעווען, ברע-
נען, ווולקאַניזירן, קריסטאַליזירן : (פֿאַר)-
שטײַפֿן, אָנקראָכמאַליען, אָנקראָכמעלן : מאַכן
שטײַף : אָנציִען, (אָנ)שפּאַנען.
אדי ן האַרט, פֿעסט, סאָליד, מאַסיוו : שטײַף, אָנגעקראָכמאַליעט, אָנגעקראָכמ(ע)לט :
אָנגעצויגן, (אָנ)געשפּאַנט : שטאַר : אומבייגיק,
אומבייגעוודיק : אײַזערן, שטאָל(ער)ן, שטייניק,
פֿעלדזיק, בייניק, ביינערדיק : דיקהויטיק, פֿאַרהאַרטעוועט : געשטאָלט, געשטאָלעוועט, געברענט, ווולקאַניוירט, קריסטאַליזירט : פֿאַרשטיינערט, פֿאַרביינערט, פֿאַרשטאַרט, פֿאַרקליאַקנעט, פֿאַרשטאָקט.
נפֿאַרגלײַכונגען) האַרט מויער אײַזן : האַרט ווי (אַן) אײַזן, ווי שטאָל , ווי שטיין, ווי מירמל(שטק), ווי קיזלשטיין, ווי פֿעלדו, ווי מאַרהאָר, ווי גראַניט, ווי ביין, ווי (ש מויער. ווי אַ ציגל , ווי צעמענט, ווי אַ זויל , ווי אַ פּאָדעשווע, ווי יוכט : נ-פּ) ווייך ווי אַ ליימענער דיש(ע)ל : שטײַף ווי אַ ברעט : אָנגעצויגן ( (אָטגעשפּאַנט) ווי אַ סטרונע, ווי אַ זיינער. ווי אַ טראַליעס.
זען שיך: געדיכטקייט פש.
218. ווייכקייט
אַדי : ווייך, ווייכלעך, שלאַף, צאַרט, פּוכיק,
פּוכקע, פּעכקע, טייגיק, ליימיק, פֿליישק : נפֿלייש) מערביק, ז מירביק : שוואָמיק, שראָמעדיק, ז שראָמאַרטיק, געבײַטלט, קאַשעדיק, בייגיק, בייגעוודיק, ז בייגזאַם, נאָכגיביק, נאָכגעביק, (גע)שמײַדיק : אָפּגעלאָזט, אָפּגעלאָזן : פּלאַסטיש, פֿלעקסיש : קנעטיק, קנעטערדיק, מאָטשיק, האַלב פֿליסיק, האַלב געפֿרוירן.
נפֿאַרגלײַכונגען) ווייך ווי טייג, ווי אַ ראָש טשינע, ווי וואַקס, ווי פּוטער, ווי פּוטרע, ווי קאַשע, ווי אַ קעזל, ווי וואַרניטשקעס, ווי אַ האָניק-טייגל , ווי טייגלעך, ווי אַ פֿלוים , ווי סאַמעט, ווי זײַד, ווי אַ פּערענע, ווי אַן איבערבעט, ווי אָווהלעס בעט, ווי כראָמענע לעדער, ווי שאַווראָנענע קאַמאַשן, ווי אַ גענדזן לעכל. זע שיך: שיטערקייט וש, עלאַסטישקייט 214, זומפּ זש. אל זש.
ם ן ווייכקייט, שכיקייט, בייגיקייט אאַזיוו —אַדי : פּלאַסטיק : פֿלעקסיע.
וואַקס, בינענראַקס. אינסעקטדוואַקס. געלוואַקס, יאַרע וואַקס, יאַרעצוואַקס, זוימענוואַקס, זאָמענוואַקס, בוימוואַקס, ערדראַקס, ווענזע : ל(י)אַק, בורשטינלאַק, טרי(פֿ)וואַקס, טריף, ז זיגללאַק, ז סורגוטש : אַמבער, אַמברע : פּוצראַקס, שוּוואַקס, שוכוואַקס , וואַקסע, וואָרוועל : קיט : וואַקסשטענגל : וואָסקאָבוינ(י)ע : ליים, טעפּערליים, מאָדעליר-ליים, פּלאַסטעלין, ציגלליים, ווײַסליים, ליולקעליים, מערגלליים, גרויראַקע : וואַפּנע, סערירקע : בלאָטע, זומפּ — ז-- : טייג : קאַשע : קוואַטש, גוואַטש : שוואָם, ז שוואַם, ליקע. גובקע, גאָמקע, ספּאָנדזש נאַ-).
וו : זײַן רייך : שנײַדן זיך ווי לעקער : שמירן זיך ווי פּוטער : בייגן זיך, נאָכגעבן, נאָכלאָזן : מאַכן ווייך : צעווייכן, פֿאַררייכן : קנעטן : צעמיאַטשען, צעקראַטשען, צעקראַטשקען, צעקוואַשען, ממעך זײַן : מאַכן אַ קאַשע : קנעטן ווי מיט די פֿיס אין ליים, ווי די לעצטע מיירע.
214. עלאַסטישקייט
ט : עלאַסטישקייט, פֿעדעריקייט, ציִערדיקייט,
נאָכגיביקייט אאַז“ר — אַי : עלאַסטיציטעט : רעפֿלעקס : ספּרונזשינע, ז פּרוזשינע, שפּרינגפֿעדער : פֿישביין.
גומי, גומע, גומילאַסטיק, קויטשוק, גוטאַפערטשע, ראָבער נאַ-) : גומקע, רעזינע : בענזאָגומי, בענזאָיִן, אַקאַציע-גומי, לאַזאַר-גומי, ווײַנשל- (קאַרשן-)גומי, צעראַסין, אַנימע-גומי, פעכגומי, מעסקיט-גומי, קאַטשו-גומי, סאַרקך קאָל, ווולקאַניט, סאַגאַפּען, באַקעליט, עבאָניט, אַראַבין.
וו : זײַן עלאַסטיש, נאָכגיביק אאַז“ר —אַדי :
ציִען זיך, פֿעדערן, פֿידערן נדיאַל) : נאָכגעבן, נאָכגיבן נדאַל) : נאָכלאָזן : אָפּשפּריעע, צוריקשפּרנגען.
נפֿאַרגלײַכונגען) ציִען זיך ווי פּעך, ווי פאַטעקע, ווי ציראָפּ (סירופּ), ווי ווערעם, ווי (פֿון) קליי, ווי (פֿון) גומילאַסטיק.
אַדי : עלאַסטיש, פֿעדער(ד)יק, פֿידער(ד)יק
נדיאַל) : ציִעוודיק. נאָכגיביק, נאָכעביק, נאָכלאָזיק.
זע אויך : רעגרעסיע 182:
ס : רײַבונג, שאָבונג, רײַבעניש, שאָבעניש
אאַו“וו —וו.
וו : רײַבן, מאַסירן, מאַסאַישירן : מוליען :
שאַרן, שאַרערען, שעריווען, שאָרן, שאָרקען, סקראַבאָטשען, שקראַבען, שקראָבען, סקראָבען, שײַערן, שאָבן, הובלע(ווע)ן, פּאָלירן : קראַצן (זיך) , שיבערן (ויך) , טשוכען (ייר) , טשאָכען (ייר) , טשעכערען (זיך) : ריצן, קריצן, דראַפּען, גראַבלען : פֿײַלן, זעגן.
נפֿאַרגלײַכונגען) רײַבן זיך אין וואַנט מי אַ חויר : קראַצן ויך ווי אַ בעטלער, ווי אַ לײַויקער, רי אַ אַויר אין פּלאַנקען, ווי אין הקדש. זען אויך : גלאַטקייט 188, אומגלאַטקיט —1.
216. מאָלונג
ס : צעמאָלנקייט, צעשטויבטקייט, זאַמדיקייט
אאַי“וו — אַדי : צעמאָלונג, צערײַבונג, פולוועריוירונג אאַו“וו — יי : פּולוועריואַציע, אַטאָמיזאַציע, גראַנולאַציע : טחינה.
זאַמד, זעמדל, זאַמדקערנדל . 204 : שטויב, שטייבל , שטײַבל. פול, קאָרוש, קורוש, פאָר(אָ)ך, פראָך : מיעל. מיאַל : פּולרער, פראָשיק, פודער, פודרע, פּוידער נאַ-) : מעלשטויב, ציגלשטויב, קויל:שטויב, פֿײַלשטויב, פֿײַלעכץ, שלײַפֿשטויב, שלײַפֿעכץ, אָפּילקעס, שלאַק : אײַינשטויב, בלײַשטויב, דימענטשטויב : זעגשטויב, (גע)זעגעכץ, פּאָלאָווינעס, טראָטשינעס : האָלצמעל : טאַלקע, טאַלקפּודער, פֿעדערווײַס, רײַיפּודער, פּערל-פּודער, פּערלווײַס : איילבערט-פודער, אָליריל : ביינערמעל , מוהל-מעל, פּרוכנע.
מעל : נאַמאָל, מאָלעכץ : פּערווע מעל,
מאַרמאַנסקע מעל : פּאָסליעדנע מעל, פּאָסליעדקע : קאָרנמעל : ווייצנמעל, זעמלמעל, סולת, מעושיסיטקע : גריסקעמעל, האָבער מעל, גערשטנמעל, קוקורוזע-מעל, נוסמעל, אַרבעסמעל, מאַניאָקמעל, קאַרטאָפֿל-מעל : קראָכמאַלמעל, קראָכמ(ע)ל, אַראָרוט : מילכמעל : מצה-מעל : קמח סח, שמירה-מעל : גריץ, קאַשע — 2-8 : רײַבעכץ, שאָבעכץ, וויסקראָב, ווישקראָב.
נמאָל-מכשירים) שטייסל , שטויסל, מערזשער, מערזשל : שטאַמפּ, סטעפּקע, סטופּע, טוקאַטש, מאַקאָהינע : קאַוועמילכל, פֿלייש מילכל , פֿעפֿערמילכל : גראַנוליר-מאַשין : פּולוועריואַטאָר : ריבאײַזן, ריבאײַזל, רײַבאײַזן, טאַרקע : האַקברעטל, קריזשיק.
מיל : שטיינמיל, ווינטמיל, וויאַטריק, וויעטריק : וואַסערמיל, פּיציעבינע : דאַמפֿמיל , דאַמפּמיל : טרעטמיל, פֿערדמיל : האַנטמיל , זשאָרנע : קאַשעמיל, רײַומיל, גרויפּנמיל, גרויפּן-רײַסער, גרויפּאַרניע, קרופּאַרניע, קרופּאָדיאָרקע, דראַטש : נטיילן מיל) סנאַסט : מילשטיין, זשאָרנע : אייבערשטער מילשטיין, לויפֿער, ווערכניאַק : אונטערשטער מילשטיין, ליגער, ספּידניאַק : בײַטל-קאַמער, בײַטלקאַסטן, בײַטל-מאַשין, זיפּמאַשין, צילינדער זיפּ : קויש : מילראָד, וואַסערראָד, טורבין, סטאַטקע, אונטערגאָס-ראָד, אויפֿגאָסראָד : קירציע : מילדאַמבע, הרעבליע, גרעבליע, סטאַווידלע : ליטאָקע : מאָלגעלט, מליווע.
מילנער, בײַטלער, מיטניק, מיטניטשקע : דראַטשעווניק, גרויפער, קרופּעניק, קרופּעניצע : מעלער, מעל-סוחר, מעלהענדלער.
וו ן מאָלן, צעמאָלן, אָפּמאָלן אאַז“וו : שרעטעווען, שרעטעווען, פּולוועריזירן, צעפּולווערן, צעפּודערן, צעשטויבן, גראַנירן, גראַנולירן, אַטאָמיוירן : צעשטויסן, צעבראָקן, צעברעקלען, צעדראָבען, צעקרישען, צעקרישלען, צעשטיקלען, צעשפּילטערן, צעשפּליטערן, צעפּיצלען, צעלאָמען, צעהאַקן,
148
צעקנאַקן, צעזעצן, צעשלאָגן, צעקלאַפּן, צעדרוזגען, צעמורשן, צעמורזשען, צעמורשטן, צעמאָרשטן, צעמערשטן, צערײַבן, צעשאָבן — 07 1 .
נפֿאַרגלײַכונגען) צערײַבן ווי אויף אַ ריבאײַזל, ווי אויף מצה-מעל : צעברעקלען ווי אַ מעהקעלע, ווי אַן אייער-קיכל : צעשטויסן ווי פֿעפֿער : צעשטויבן ווי דער ווינט.
אַדי ן פּולווער(ד)יק, ז פולווערפֿאָרמיק, ז פּולוועראַרטיק : זאַמדיק, מעליק, שטויביק : צעמאָלן, צעשטויבט, צעקרישלט, פּולוועריוירט אאַז“וו — יי.
שפּר : קוריש איי אַ ונכֿ.
זען אויך : צעשטערונג 107.
217. שמעלצונג, מעטאַלורגיע מ ן שמעלצונג, גיסונג, צעלאָזונג, ז אויפֿלייוונג, בעסעמירונג אאַז“וו : אָפּגאָס, צעשמעלץ, צעלאָז, ז אויפֿליין אאַז“וו — יי : געשמעלץ, אַמאַלגאַם : אַמאַלגאַמיר-מעטאָד : בעסעמערפּראָצעס : מעטאַלורגיע, עלעקטראָמעטאַלורגיע, הידראָמעטאַלורגיע, פּיראָמעטאַלורגיע אאַו“וו.
אײַון - אינדוסטריע, גלאָו - אינדוסטריע אאַז“ר : אײַון-פֿאַבריקאַציע, גלאָז-פֿאַבריקאַציע אאַן“וו : גיסאַרניע, גיסערײַ, שמעלצערײַ, געווערק, פֿאַבריק, זאַוואָד : אײַודגיסערײַ, שטאָלגיסערײַ אאַז“וו : אײַון-געווערק, שטאָלגעווערק אאַז“ר : אײַזן-פֿאַבריק, שטאָלפֿאַבריק אאַו“וו : אײַןןעאַוואָד, שטאָלזאַוואָד אאַז“וו : גלאָוהוטע, הוטע, היט : נואַלץ) גראַדירהויו.
נמכשירים) ברענאויוון, גליאויוון, שמעלצ-
אויוון, טעסטאויוון, טיגל-אויוון, שווייסאויוון, רודניע, טשעלישטשע, מאַרטען, וואַגראַנקע : גלאָואוירן, קאַלכאויוון : קאַלכגרוב, ראַסע, גראַסע : טעפּער-אויוון : זאַלצפֿאַן : טריקך אויוון, קילאויוון : טעסט : שמעלצקעסל ,
שמעלצטאָפּ, שמעלצטיגל : בעטאָן-מישמאַערן, בעטאָניערקע : קווניע, האָרנע אאַז“וו — פּ-בּ. נמעטאַלח אײַון : גאָסאײַזן, גוסאײַון, טשר הון, טשומן, טשאַרון : ווײַס, גרוי אאַו“ר אײַזן : ווײַסער, גרויער אאַו“וו טשוהון : באַזישער אײַון, רויאײַון, פֿלוסאײַון, שפּיגל-אײַון : פֿאָספֿאָר-אײַון, כלאָראײַזן אאַו“ר : קאַלטברעכיק אײַזן, גאַלוואַניזירט אײַון, צוויישוועבלדיק אײַין : מאַינעט-אײַין, בע-עמער-אײַזן : באַקאײַזן : קערנער-אײַזן, פֿאָדעם-אײַזן : טאָוולאײַזן, בלאַטאײַזן : פּאַסאײַון, וואַלצאײַון : שמידאײַון, באַנדאײַע, פֿלאַכאײַון, שינע-אײַזן, שטאַבאײַון, שטאַנגען-אײַזן, קוואַדראַטשײַזן : שלאָסאײַון, קעסל-אײַון, פאַנצער-אײַזן אאַו“ר : אײַונשוים : אײַזנוואַרג, זאַליאַן : אײַזנברעך, ברוכאײַון.
שטאָל : גאָסשטאָל, מסשטאָל, פֿלוסשטאָל, טעסטשטאָל , טיגלשטאָל, פֿײַערשטאָל, בלאַטשטאָל : פֿאַרהאַרטעוועטער שטאָל , ניט-פֿאַרהאַרטעוועטער (אָפּגעווייכטער) שטאָל , מאַגנעטישער שטאָל , בעסעמערשטאָל , אײַונשטאָל : כראָמשטאָל , וואָלפֿראַמשטאָל : צעמענטשטאָל, גערבשטאָל, דאָשקשטאָל, זילבערשטאָל : ניקלשטאָל, אינוואַר.
בלעך : אײַזנבלעך, צינבלעך, מעשבלעך, קופּערבלעך, שפּיאַלטערבלעך, ווײַסבלעך, שוואַרצבלעך, דאַכבלעך : בלײַ : האַר-בלײַ, וואָלפֿבלײַ : האָרנבלײַ, כלאָרבלײַ : פֿאָספֿאָרבלײַ : צין, בדיל : האַלבצין, גראַנולירטער צין : צינק : פּלאַטינ(ע) : ניקל , קופּער-ניקל, ניקעלין : קופּער : רויטקופּער, ווײַסער קופּער, פּרינצמעטאַל : מעש, ז מעסינג, ברעס נאַ-) : ווײַסמעש, טאָמבאַק, טאָמפּאַק, טאַמבעקע : אַלומינ(יום) : בראָנדו : גאָלד, גינגאָלד, פֿײַנגאָלד, נהבֿ טהור : נײַגאָלד, עלעקטרום : בוליאָן : זילבער : אײַודוילבער : האָרדוילבער, כלאָרוילבער : נײַוילבער, ניקלעילבער : קרעקוילבער : אייטעקטיש געשמעלץ : ווײַסמעטאַל, רויטמעטאַל, בריטישער מעטאַל,
149
217—218
גלאָקן-מעטאַל , לייטמעטאַל אאַז“וו — 4-- , פּ-- , 8 ! ! : פֿלוס, שלאַק.
גלאָז : וואַסערגלאָז, אײַזנגלאָו, טאָוולגלאָז, שויבנגלאָז, טאַפֿליעגלאָו, פֿענצטערגלאָן, גאָרטנגלאָז, שפּיגלגלאָן אאַז“ר : גלאָומאַסע, גלאָזשלאַק : גלאָזוואַטע, גלאָזשוים, גלאָושטויב.
קאַלך, קאַלעך, כלאָרקע : ליימקאַלך, שטיינקאַלך, געברענט קאַלך : עסעריק (עציק) קאַלך : צעמענט, שטיינקיט : נאַטירלעכער, הידראַוולישער, פּאָרטלענדישער אאַז“וו צעמענט : פּאָרצעלײַ-צעמענט : ליים, קאַאָלין, צימאָליט, שאַמאָט, פּאָרצעלײַ, פֿאַיאַנס : בעטאָן, אײַזן-בעטאָן, קאָנקריט נאַ-) .
מעטאַל - אַרבעטער, אײַזן - אַרבעטער, שטאָלאַרבעטער, מעטאַליסט, ז מעטאַל.וויעץ, גיסער, שמעלצער, קאָכער, אַמאַלגאַמאַטאָר : אײַזן-קאָכער, שטאָלקאָכער אאַז“וו : מעטאַל-גיסער, אײַזדגיסער, שטאָלגיסער, גלאָקדגיסער אאַז“ר : גלאָוגיסער, גלאָזבלאָזער, גלאָזמאַכער, גלאָזשלײַפֿער : קוילברענער, קאַלכברענער, ראַפּניק, וואַפּעלניק : מעטאַל-פּרורער : מעטאַלורג.
וו : צעגיין, לאָזן, טײַען, צערינען, צעשווימען :
ופֿאַרגלײַכונגען) צעגיין ווי שניי, ווי וואַקס, ווי פּוטער (אויף דער זוך , ווי גריוון (אין מויל) , ווי זאַלצוואַסער, ווי צוקער אין אַ גלאָז טיי : מאַכן פֿליסיק : צעלאָזן, צעשמעלצן, צעטאָפּיען, ז אויפֿלייזן : גיסן, אָפּגיסן, אויסגיסן : מעטאַליזירן, לעגירן, אַמאַלגאַמירן, בעסעמעריזירן, גאַלוואַניזירן : וואַלצעווען, וועלצערען.
אַדי : גלדיִק, בלײַען, בלײַערן : גאָלדיק,
גאָלדן, גילדערן אאַן“ר — -.
זען אויך : געאָלאָגיע 204, מעטאַל-באַאַרבעטוט 205,
כעמיע 218, גאַן מ.
218. כעמיע
ם : נוויסנשאַפֿט) כעמיע, כימיע : אַלגעמיינע,
אַנאַליטישע, טעאָרעטישע, פֿיזיקאַלישע,
פראַקטישע, אָרגאַנישע, אומאָרגאַנישע (אַנאָרגאַנישע) אאַז“ר כעמיע : ביאָלאָגישע כעמיע, ביאָכעמיע : מיקראָכעמיע, טערמאָכעמיע, געאָכעמיע, פֿאַרמאַקאָכעמיע, עלעקטרעכעמיע, פֿאָטאָכעמיע אאַז“ר : אַגריקולטורכעמיע, אַגראָכעמיע : זאָאָכעמיע : אַלכעמיע, אַלכימיע.
מאַטעריע, סובסטאַנץ, קערפּער, שטאָף : גרונטשטאָף, קדמוזשטאָף, ז אורשטאָף.
נמינים שטאָפֿן) איינפֿאַכע, קאָמפּליצירטע, איינהייטלעכע, גלײַכמיניקע (ז גלײַכאַרטיקע) האָמאָגענע, העטעראָגענע, ריינע, צונויפֿגעשטעלטע (צוואַמענגעועצטע), פּאָלימאָרפֿע, האַרטע (סאָלידע, פֿעסטע, קרישטאָלישע, קריסטאַלישע), פֿליסיקע, גאַזיקע, עלאַסטישע, ניט-עלאַסטישע, פֿעטע, טויטע, מינעראַלע, אָרגאַנישע, אומאָרגאַנישע (אַנאָרגאַנישע), אַנהידרישע, אַמפֿאָטערישע אאַז“וו שטאָפֿן.
פֿליסיקייטן : מישיקע, ניט-מישיקע פֿליסי קייטן : גאַין פּ 220 : מעטאַלן : גרינגע (לײַכטע, רעאַקטיווע), שווערע (רייניקערשקטירע, גאָרניט-אַקטירע), איידעלע, ניט-איידעלע, האַלבאיידעלע מעטאַלן : ניט-מעטאַלן, אַמעטאַלן : אַלקאַלישע ערדמעטאַלן, אַלקאַלי-מעטאַלן.
סטרוקטור פֿון אָרגאַנישע פֿאַרבינדונגען : ציקלישע, איזאָציקלישע, אַליציקלישע, העטעראָציקלישע סטרוקטור : קייטן, זײַטקייטן, טאָפּל-בינדונגען, אָשוטע (איינפֿאַכע) בינדונגען : אַטאָם-סטרוקטור : עלעקטראָן, פּראָטאָן אאַן“ר — 104 .
נכעמישע עלעמענטן) אוראַניום (אוראַן), איטערביום, איטריום, אײַזן, אייראָפּיום, איליניום, אינדיום, אירידיום, אַלאַבאַמין, אַלומיניום (אַלומין), אַמעריקיום, אַנטימאָניום (אַנטימאָן), אָסמיום, אַרגאָן, אַרטען, באָר, באַריום, ביסמוט (וויסמוט), בלײַ, בעריליום (בעריל), בראָם, גאַדאָליניום, גאָלד, גאַליום, גערמאַניום, דיספּראָזיום, האָלמיום, האַפֿניום,
218
העליום, וואָלפֿראַם, וואַנאַדיום, וואַסערשטאָף (הידראָגען) , ווירגיניום , זויערשטאָף (אָקסיגען), זילבער , טאַליום, טאַנטאַלום (טאַנטאַל), טאָריום, טוליום, טיטאַניום (טיטאַן), טעלוריום (טעלור), טערביום, יאָד, כלאָר, כראָמיום (כראָם), לאַוטאַנום (לאַנטאַן), לוטעציום , ליטיום , מאַגנעזיום , מאַזוריום, מאָליבדען, מאַנגאַנען (מאַנגאַן), נאַטריום , ניאָביום , ניקל , נעאָן, נעאָדימיום (נעאָדים), נעפּטוניום, סאַמאַריום, סטראָנציום, סיליציום , סעלעניום (סעלען), סקאַנדיוס, פאַלאַדיום, פּאָלאָניום , פּלאַטין, פּלוטאָניום , פּראָטאַקטיניום, פּראָסעאָדימיום, פֿאָספֿאָר, פֿלואָר, צין, צינק, צירקאָניום (צירקאָן), צעויום , צעריום, קאָבאַלט, קאַדמיום, קאַליום, קאַלציום , קוילנשטאָף (קאַרבאָן), קופּער, קי(ו)ריום , קסענאָן, קריפטאָן, ראַדאַן (ניטאָן), ראַדיום , ראָדיום , רובידיום , רוטעניום, רעניום (באָהעמיום), שרעבל , שטיקשטאָף (ניטראָגען).
נסיסטעמען עלעמענטן) נאַטירלעכע סיסטעם (פֿון) עלעמענטן : דאָבערניערס טריאַדן : ניולאַנדס אָקטאַוועס : פּעריאָדישע קלאַסיפֿיקאַציע פֿון עלעמענטן, פּעריאָדישע סיסטעם, מענדעלעיעווס און לאָטאַר מײַערס פעריאָדישע סיסטעם : אַקטיווע, ראַדיאָאַקטיווע, אינערטע, פֿרײַע, כעמיש פֿאַרבונדענע עלעמענטן : עלעקטראָפּאָייטיווע עלעמענטן (מעטאַלן), עלעקטראָנעגאַטירע עלעמענטן (ניט-מעטאַלן) : באַזישע עלעמענטן : זײַערספֿורעמענדיקע עלעמענטן : איבערגאַנג-עלעמענטן, איזאָטאָפּן : נמשאָחות - עלעמענטן) נאַטירלעכע משאָחות, האַלאָגען - משאָחות (האַלאָגענען) — 204 .
וואָג, ז געוויכט : וואָגאיינס, וואָרפּראָפּאָרציע, וואָמפֿאַרהעלטעניש : מאָלעקולאַרע וואָג, פֿאָרמלראָג : אַטאָמראָג-טאַבעלע : כעמישע גלײַכוואָג : קאָנסטאַנטע, ניט קאָנסטאַנטע וואָג : כעמישע גלײַכונגען : כעמישע קרובי שאַפֿט (אַפֿיניטעט).
וואַרעמקייט, טעמפּעראַטור : ספּעציפֿישע וואַרעמקייט, אַטאָם-וואַרעמקייט, ספּעציפֿישע אַטאָם-וואַרעמקייט , צעלאָדוואַרעמקייט , אויפֿרײַס - וואַרעמקייט, פֿאַרברען - ושרעמקייט : וואַרעמקייט-עקספּאַנסיע : נאָרמאַלע טעמפּעראַטור : שמעלצפּווקט, פֿרירפּונקט, זידפּונקט: קריטישע טעמפּעראַטור, צינד-טעמפּעראַטור : צענטיגראַד גצעלזיוס), פֿאַרנהייט, רעאָמי(חר : אַבסאָלוטע טעמפּעראַטור.
וואָלומ(עף , גערוים : דרוק : נאָרמאַלער, קריטישער, אָסמאָטישער דרוק : דאַמפּדרוק, פּאַרעדרוק.
ואייגנשפֿטן) פֿיזיקאַלישע, כעמישע איי שאַפֿטן : געדיכטקייט : אַבסאָלוטע, רעלאַר טיווע געדיכטקייט : צעלאָועוודיקייט, (אויס)מישעוודיקייט, (אויס)שפּרייטערדיקייט, צר זאַמענדריקעוודיקייט, עלאַסטישקייט, האַרטקייט, שמידעוודיקייט , פֿליסערדיקייט, קלעפּעוודיקייט, אויסוועפּעוודיקייט: עלעקטרישע, טערמישע דורכפֿירעוודיקייט (ז דורכפֿירלעכקייט , ז דורכפֿיר-פֿעיִקייט) : כעמישע נייטט : אָקסידיר-קראַפֿט.
וואַלענץ (ווערט, ווערטיקייט) : פּאָויטיווע, נעגאַטיווע וואַלענץ : הויפּטראַלענץ , סעקונדערע וואָלענע, העלפֿראַלענץ : נולוואַלענץ, זעראָ-וואַלענץ .
כעמישע רעאַקציע : פֿולקומע, נישפֿולקומע, אומקערלעכע (באַלאַנסירטע), ניטאומקערלעכע, פלוצעמדיקע, שטורעמדיקע רעאַקציע : זײַערס-רעאַקציע : אַלקאַלישע (באַזישע), יאָנישע רעאַקציע : טערמישע דיסאָציאַציע : קאַטאַליטישע ווירקונגען : כער מישע ענערגיע.
וגעועצן, טעאָריעס, היפּאָטעוח דאָס געזעץ פֿון דערהאַלטונג פֿון שטאָף : דאָס געזעץ פֿון עקוויוואַלענטע (פֿאַרבינד-) פּראָפּאָרציעס: דאָס געזעץ פֿון פֿילפֿאַכיקע פּראָפּאָרציעס : דאָס געזעץ פֿון קאָנסטאַנטע וואָג-פּראָפּאָר ציעס : דאָס געזעץ פֿון קאָמבינירטע וואָע :
דאָס עמפּירישע געזעץ : אָסטוואַלדס פֿונאַנדערפֿיר-געזעץ : הענריס געועץ : דאַלטאָנס געזעץ וועגן טיילווײַזן דרוק : גראַהאַמס געזעץ פֿון דיפֿוויע : באָילס (מאַריאָטס) געזעץ, טשאַרלס געועץ, געועץ פֿון גיי - ליסאַק : אַטאָמישע טעאָריע , מאָלעקולאַרע טעאָריע , קינעטישע טעאָריע, קאָאָרדיניר-טעאָריע, וואָלענע-טעאָריע, פֿלאָגיסטאַדטעאָריע.
כעמישע ואָטאַציע : סימבאָל , צייכן : פֿאָרמל ל“ר פֿאָרמלען, פֿאָרמולע ל“ר פֿאָרמולעס : נומערישער סופֿיקס : כעמישע קאַלקולאַציעס : כעמישע נאָמענקלאַטור.
כעמישע צעלאָזונגען : קאָלאָיִדע צעלאָזונגען, אָמתע צעלאָוונגען, סטאַנדאַרד-צעלאָזונגען : נאָרמאַלע, נייטראַלע, סאָלידע, פֿליסיקע, גאַויקע, מאָלאַרע, געזעטיקטע, איבערגעזעטיקטע, קאָנצענטרירטע, פֿונאַנדערגעפֿירטע, אַלקאַלישע (באַזישע) צעלאָזונגען : זויערע, אָרגאַנישע, וואַסערדיקע צעלאָזונגען : צעלאָזער : דאָס צעלאָזטע : צעלאָז-מיטלען : כעמישע מישונגען (פֿאַרבינדונגען, פֿאַראייניקונגען, קאָמפּאָזיציעס, צונויפֿשטעלן, ז צונויפֿואַצן) : מעכאַנישע, אָרגאַנישע, אומאָרגאַנישע (אַנאָרגאַנישע), צווייטיקע (בינאַרע), דריטיקע (טערנאַרע), ניט-אויסוועפּעוודיקע אאַז“וו מישונגען (פֿאַרבינדונגען, צונויפֿואַצן אאַז“וו) : פֿיזיקאַלישע, כעמישע בײַטונגען : כעמישער פֿאַרבײַט (כעמישע פֿאַרטרעטונג) : כעמישער פֿונאַנדערלייג : כלאָרפֿאַרבינדונגען, האַלאָיִדישע פֿאַרבינדונגען, שוועבל-פֿאַרבינדונגען אאַו“וו.
כעמישע עקוויוואַלענטן : עקוויוואַלענטן פֿון אַ באַיע (פֿון אַ זײַערס, פֿון אַ זאַלץ) : רעאַגענט, רעאַקטיוו : רעדוציר-אַגענט, אָקסידיר-אַגענט, קאַטאַליטישער אַגענט : אַניאָן, קאַטיאָן : עלעקטראָליטן, דורכפֿירערס : ניטעלעקטראָליטן, ניט-דורכפֿירערס : קאַטאַליסט : פּאָזיטיווע, נעגאַטיווע קאַטאַליסטן : אַנטיקאַטאַליסטן : קאָלאָיִדן, קריסטאַלאָיִדן.
נכעמישע אָפּעראַציעס) כעמישער פראָצעס : כעמישע, מעכאַנישע אָפּעראַציע : צוגרייט-מעטאָד, רייניק(ונג)-מעטאָד אאַז“וו : אָקסידאַציע, רעדוקציע, פֿאַרברענונג, פֿאַרזיי פֿונג, פֿאַראַשונג : פֿאַרקוילונג, קאַרבאָניואַציע : יאָניזאַציע, ניטרירונג, ניטראָזירונג, סולפֿירונג, סולפֿאָנירונג, אָנוויערונג, בראָמירונג, יאָדירונג, דעבראָמירונג, כלאָרירונג, צענטריפֿוגירונג, אַלקאַליואַציע, אַלקאָהאָליזאַציע : יוירונג, יערונג, פֿערמענטאַציע : עסטעריפֿיקאַציע, קאָנצענטראַציע, קריסטאַליזאַציע, סובלימאַציע, פֿילטראַציע : דעסטילאַציע, דיסטילאַציע : פֿראַקציאָנירטע דעסטילאַציע, וואַקוום-דעסטילאַציע, פּאַרע-דעסטילאַציע : דעניטריפֿיקאַציע, דעקאַרבאָניואַציע, דעגאַואַציע, דעפֿלעגמאַציע, פּאָלימעריזאַציע, אינאָקולאַציע, פֿיקסאַציע, טיטראַציע : שפּאַלטונג : הידראָלי(וי)רונג, הידרירונג, דעהידרירונג : קאָנדענסאַציע, פּרעציפּיטאַציע, אָפּועצונג, סעדי מענטאַציע : קאָאַגולאַציע, פֿאַרגליווערונג : אָסמאָז, דורכזאַפּוע: עלעקטראָאָסמאָו, עלעקטראָפּאָראָן : זעטיקונג, איבערועטיקונג : עמולסיע, דיפֿוויע, דורכמישונג : אינווערסיע, דעפּרעסיע, רײַבונג, פֿריקציע : אויספּאַרונג, אויסדאַמפּונג אאַז“ר — 220 : הידראָליז, עלעקטראָלין : פּאָטענציאָמעטריע, רעפֿראַקטאָמעטריע, אַצידימעטריע, אַלקאַלימעטריע אאַו“וו.
נכעמישע פֿאַרבינדונגען) אומאָרגאַנישע (שאָרגאַנישע), אָרגאַנישע, אַליפֿאַטישע, אַראָמאַטישע פֿאַרבינדועען : העטעראָציקלישע, ציקלישע, אַליציקלישע, פּאָליציקלישע, איזאָציקלישע פֿאַרבינדונגען.
זײַערסן : נאָרמאַלע, שטאַרקע, שוואַכע, קאָנצענטרירטע, איינבאַזיקע, צווייבאַזיקע, דרדבאַייקע זײַערסן : פֿעטיײַערסן : באַזעס (לויגן) : זאַלצן : באַויקע גאַלקאַלישע) ואַלצן : נייטראַלע ואַלצן : וויערע זאַלצן, וויערזאַלצן : ערשטיקע, צווייטיקע (בינאַרע), דריטיקע
218
(טערנאַרע) זאַלצן : טאָפּעלע זאַלצן : אָרגאַנישע, אומאָרגאַנישע גאַנאָרגשישע) זאַלצן : קנאָמפּלעקסזאַלצן.
אַלקאָהאָלן, אַלדעהידן, קעטאָנען, עסטער , פֿענאָלן, קוילן-וואַסער-שטאָפֿן, קוילך הידראַטן, פּאַראַפֿינען, אָלעפֿינען, אַצעטי לענען : מעטאַל-אָרשנישע פֿאַרבינדונגען, אַזאָפֿאַרבינדונגען, הידראַזאָ-פֿאַרבינדונגען : אַמינען, אַלקאַלאָיִדן, פּראָטעיִנען, צוקערן, האָרמאָנען, וויטאַמינען, כינאָנען, פֿעטסן : פֿילטראָט, דעסטילאַט, ענדפּראָדוקט.
כעמישע לאַבאָראַטאָריע : וואָגצימער, רעאַגענט-צימער, טונקל-קאַמער.
נמכאָירים, אַפּאַראַטן) וואָג, פֿעדערוואָג : טערמאָמעטער : געוויינטלעכער טערמאָמעטער, בעקאַדטערמאָמעטער: רעפֿראַקטאָמעטער, פּאָלאַרימעטער, קאַלאָרימעטער, פאָטענציאָמעטער, מאַנאָמעטער, הידראָמעטער (שפּינדל), פּיקנאָמעטער, סטאַלאַגמאָמעטער : פֿאַרגרעסער-גלאָז, שפּאַקטיוו, לופּע, מיקראָסקאָפּ : שטייסל , מערזשער, רײַבשאָל : פיסטיל : פּאָרצעלע-שיסעלע : בעכערגלאָז, ביורעט : גלאָזשטעקל , גלאָוטרײַבל , זייגערגלעזל : קאָלבע, סלאָי : ערלענמײַער-קאָלבעס , נוטשן : פֿראַקציאָניר-קאָלאָנעס : ברענער : ספּירטברענער, בונזענס ברענער, אויערס ברענער, מעקער-ברענער, מיקראָ-ברענער : עלעקטרישער אויוון, גאַואויוון, טריקןאויוון, דאָמנע, אַלעמביק : טיגל : רעאַגענץגלאָן : רעאַגענט-פֿלאַש, וואָלפֿס פֿלאַש : פּרוביררערל, פּרובירטרײַבל, רעטאָרטע, פּיפּעט: פּרובירגלאָו, פּרובירל : זײַער, לייקע, טרעכטער : אָפּשייד-לייקע, אָפּשייד-טרעכטער : פֿילטער : פֿילטער-פּאַפּיר : פּאָרעוע פּלאָטן, אַסבעסטנעצן : דעסטיליר-אַפּאַראַט, דעסטיליר-כלי, דעסטיליר-גלאָז, דעסטיליר-פֿלאַש : צענטריפֿוג(ע) : קילער, קײַלעך-קילער שלאַנגקילער : אויטאָקלאַוו : וואַסערבאָד, זאַמדבאָד: לאַקמוס-פּאַפּיר, קורקוס-פּאַפּיר, קאָנגאָ-
פּאַפּיר : געשטעל , שטאַטיוו : כעמישוואַרג, כעמיקאַליעס .
כעמיקער, מימיקער : לאַבאָראַנט : כעמישער אינזשעניר : אַלכעמיקער, אַלכימיקער. וו ן נאַרבעט-פּראָצעסח פֿאַרבינדן, פֿאַראייניקן, קאָמבינירן, צונויפֿשטעלן : צעלייגן, צעלאָזן, שפּאַלטן, צעפֿירן, פֿונאַנדערפֿירן : אָקסידירן, רעדוצירן, כלאָרירן, האַלאָגעניזירן, הידרירן, בראָמירן, יאָדירן, קאַרבאָני(וקרן, יאָני(זי)רן, ניטרירן, ניטראָוירן, סולפֿורירן, סולפֿאָני(זי)רן, אַלקאַלי(וי)רן, אַלקאָהאָלי(וקרן, נייטראַליזירן, פֿערמענטירן, קאָנצענטרירן, קריסטאַליזירן, פּרעציפּיטירן (אָפּזעצן), סובלימירן : אײַנדאַמפּן, אײַנפּאַרע(ווע)ן : פֿילטרירן, דעסטילירן (דיסטילירן), דענטריפֿיצירן, דעקאַרבאָני(זי)רן, פֿאַרזייפֿן,י עסטעריפֿיצירן, דעהידרירן, דעהאַלאָעני(זי)רן, דעבראָמירן, דעגאַוירן, דע(ז)אָדאָרירן, פּאָלימעריזירן, פֿיקסירן : דורכזאַפּן, זעטיקן, איבערועטיקן, עמולסי(פֿיצי)רן : מיק, דורכמישן, דעפֿווירן, דיפֿונדירן : הידראָליזירן, עלעקטראָליזירן : אַקטיווירן, ז אַקטיוויזירן, רעאַקטיווירן אאַו“וו — ס.
אדי ן ווערטיק, וואַלענט : איינרערטיק, אוניוואַלענט : צווייווערטיק, ביוואַלענט : דרײַרערטיק, טריוואַלענט : מינערווערטיק, העכערווערטיק אאַו“וו : איינהייטלעך : גלײַכמיניק, ז גלײַכאַרטיק, האָמאָגען : העטעראָגען : אַקטיוו, רעאַקטיוו, ראַדיאָאַקטיוו : אָרגאַניש, אומאָרגאַניש גאַנאָרגאַניש) : טערמיש, עקיאָטערמיש, ענדאָטערמיש : אויטעקטיש : אַטאָמיש, מאָלעקולאַר : כעמיש, מימיש, מיקראָכעמיש, אַגראָכעמיש אאַז“וו — - : גאַויק, פֿלי סיק, פֿליסעוודיק, גיסיק : געדיכט, האַרט, סאָליד, פֿעסט, קרישטאָליש, קריסטאַליש : עלאַסטיש, ניט-עלאַסטיש, פֿעדעריק, ניטפֿעדעריק : קלעפּערדיק : צעלאָזלעך, צעלאָזעוודיק, שמעלצעוודיק, צעגייערדיק : מישיק, מישעוודיק, אוממישיק, אוממישערדיק :
18 2—19 2
צוזאַמענדריקעוודיק, (אויס)שפּרייטעוודיק, שמידעוודיק, אויסוועפּערדיק, דורכפֿירער דיק, ז דורכפֿיר-פֿעיִק : עלעקטראָפּאָויטיר, עלעקטראָנעגאַטיוו : געזעטיקט, איבערגעזעטיקט : אָקסידירט, רעדוצירט אאַז'ר . יי.
זען אוּיך : געאָלאָגיע ש, מעטאַל-באַאַרבעטוע 5ש, מעטאַלורגיע 217, האָן מ.
219. לופֿט, ווינט
ס נ לופֿטיקייט, ווינטיקייט, שטורעמדיקייט אאַזיר — אַדי : בלאָזונג, לופֿטערונג, ווענטי לירונג אאַז“וו — יי : ווענטילאַציע.
לופֿט, עטער : אַטמאָספֿער, אַעראָספֿער : לופֿטמאַסע : אַטמאָספֿערישע לופֿט, פֿרישע לופֿט אאַז“ר : דער דרויסן : ים-לופֿט , צוגלופֿט : לופֿטדרוק, ווינט, לופֿטבלאָו, לופֿטשטראָם, לופֿטצוג, צוג, צוגווינט, - טשאָנג : פֿריש, לײַכט, לינד ווינטל : ברין : מערב - ווינט : מיזרחווינט, פּאַסאַט (רינש : אָפֿודרינט, צפֿונית : ז נאָרדווינט, מיסטראַל : דרום-ווינט, זעפֿיר : קעערינט : לאַנדרינט, ים-רינט : טרוקנווינט, טריקנרינט, סוכאָריי, הייסער ווינט, הייסרינט : זאַמדווינט : ווינטבראָך, ווינטשטויס : וויכער, געוויסער, וויוגע, זאַווייע, שטורעמווינט, ווירבלווינט, אַנטיציקלאָן, סמערטש, שקראַל , פֿאָרטונע : מעטלל , מעטעליצע, מיאַטעליצע, שנשטורעם, (שניי-)זאַווערוכע, שניגעוויטער, פּירגע : געוויטער , אומגעריטער : שטורעם, צעברויז, בורע: בליצשטורעם, דונער-שטורעם, דונערבלע : געריטעשטורעם, ןםשטורעם, ווירבלשטורעם : ואַמדשטורעם, סאַמום, סימון, מאָנסת, ציקלאָן, הוריקאַן, אָרקאַן, אוראַגאַן, כאַמסע, האַרמאַטאַן, טײַפֿון, טאָרנאַיע, טראַמאָנטאַן, סיראָקאָ : שטורעםשטח, שטורעטשענטער.
וועטער, קלימאַט, פּאָגאָדע, אַוויר : שלעכטער וועטער, אומוועטער : וועטערביִט. אָטעם, אָטעמונג, עטעמונג : אענאָטעמונג,
אײַנעטעמונג, אינהאַלאַציע : אויסאָטעמוע, אויסעטעמונג, פּאַרע : אָטעמצי, ז אָטעמציג : הויך, כוך, בלאָז, פּוף, צי : (אָטעסחאיבער כאַפּ , ז אָטעם-פּויזע : נאָס, ניס : שלוקערץ, שלוקעכץ : (אָפּ)גרעפּץ : בויכווינט, — פֿאָרץ, — נפֿוח, * נפֿיחה.
נוויסנשאַפֿט) אַעראָלאָגיע, אַעראָנאַרטיק, אַעראָסטאַטיק, אַעראָדינאַמיק : וועטערקענטשאַפֿט, מעטעאָראָלאָגיע : בראָנטאָלאָגיע אאַז“ר.
נאינסטרומענטן) לופֿטמעסטער, אַעראָמעטער, באַראָמעטער, באַראָגראַף, באַראָסקאָפּ, ווינטמעסטער , אַנעמאָמעטער, וועטער מעסטער, קלימאַטאָמעטער : אינספּיראַטאָר, רעספּיראַטאָר : אָטעטשפּאַראַט, אַעראָפֿאָר : פֿאָכער, פֿעכער, ווייער, וואַכליער, פֿען נ—) : לופֿטערער, ווענטילאַטאָר, ווענטיליר-מאַקע, בלאָזמאַשין, לופֿטפּאָמפּע, לופֿט-רעעלאַטאָר : וועטערגלאָז, ווינטפֿאָן, וועטערפֿאָן, וואָלקר פֿענדל , וועטערהאָן, ווינטהאָן : שטורעם-סיר נאַל, וועטער-סיעאַל : ווינטמאַפּע, ווינטקאַרטע, וועטער-קאַרטע, שטורעם-קאַרטע.
וועטער-דעפּאַרטעמענט, וועטער-ביוראָ, וועטער-סטאַציע : וועטער-באַריכט, וועטער ואָיאות, וועטער-נביא.
וו ן בלאָזן, בלעזלען, פּויע, ווייען, פּלאָשען,
וויכערן, שטראָמען, שטורעמען, בושעווען, דרייען, ברויזן.
לופֿטערן, אויסלופֿטערן, אויסריטערן, אויסוועטערן, דורכלופֿטערן, איבערלופֿטערן, ווענטילירן : פֿאָכן, פֿאָכען, פֿעכערן, פֿעכלען, אָפּמאַכן.
הויכן, הויכען, הויכקען, כוכען : אָטעמען, עטעמען, אײַנאָטעמען, אײַנעטעמען, אינהד לירן: נרויך) פֿאַרציִען : שמעקן, ניוכען, שטיפֿן, שניפֿלען, וואָנכען, פֿאָרשקען, פּאָרסקען, שמאָרען, סמאָרען : אָטעמען (עטעמען) שווער , דיכען, דעכען, דישען, זשיפּען, זשאַפּען, סאַפּען, סאָפּען, פּאַשען, זשאַווען, זשווערן,
19 2—1 22
קײַכן, פרײַכן, פראַכן : שעפּן (כֿאַפּן לופֿט : כאַפּן (אָפּכאַפּן, איבערכאַפּן) דעם אָטעם : אָפּאָטעמען, אָפּעטעמען, אָפּזשיפּען, אָפּדיכען, אָטדיכען : דישען (סאַפּען, פּרײַכן אאַזיוו) ווי אַ גאַנדן : הוסטן, הוסן, קײַכן, כעכליען, פירכען, פּירקען : פֿאַרגיין זיך, פֿאַרקײַכן זיך, פֿאַרדישען זיך : גיסן : שלוקערצן, שלוקעכצן, איקען : גרעפּצן, גרעפּסן, אָפּגרעפּצן : אַרויפֿגרעפּצן, אַרויפֿשלאָגן, אַרויפֿהאַדען, אויפֿשטויסן : גרעפּצן ווי אַ חזיר : לאָזן לופֿט(ח, — פֿאַרצן.
אַדי ן לופֿטיק: לופֿטעוודיק, ז לופֿטאַרטיק, ן לופֿטפֿאָרמיק : ווינטיק, שטורעמדיק, שטורמיש : עטעריש, אַטמאָספֿעריש אאַזיוו — ס.
אינוו , פראַן : אין דער לופֿטן : אויפֿן לשד : אויף דער פֿרישער לופֿט : אין קאָנטרי נאַ-) : היק ! : אַפּטשי ! : גענאָסן בײַ דעם אָמת : לישואָתך קוויתי : גיב זיך אַ צי בײַם אויער : נשלעכטער וועטער) אַן עקרה אַ הונט אַרויסצוטרײַבן : אַן עקרה אַ שלעכט פֿערד אין וועג אַרײַן צו טרײַבן : אַן עקרה אַ שלעכטע יוד(אַ שלעכטן מאַן, אַ גנב) אַרויסצוטרײַבן : מען זאָל טרײַבן אַ הונט מיט אַ שטעקן, וועט ער אויך ניט גיין : גאָט קריגט זיך מיט דער ווײַב ודונער : קינדעריש).
זען אויך : גאַז מ.
ס ן אויסדאַמפּונג, אויספּאַרוט אאַזיוו פּ יי : גאַזיקייט, דאַמפּיקייט, רויכיקייט אאַז'ר — אַדי : גאַזיפֿיקאַציע, וואַפּאָריזאַציע, סובלי מאַציע אאַז“וו — 218 .
גאַן : איידעלע (אינערטע) האָזן : נאַטיר לעכע, גענעראַטיווע, ברעניקע אאַז“ר גאַזן : לופֿטגאַו, וואַסערגאַו, האָלצגאַז, איילגאַז, שוועבלגאַז, אַמאָניע-גאַז, בלוישז, זומפּהאָז, טשאַדגאַז, קנאַלגאַו, לײַכטגאַן אאַז“ר : שטיק-
לופֿט, מעפֿיטיס : העליום, נעאָן, אַרגאָן אאַז“ר — 218.
דאַמפּ, דאַמף, פּאַרע, סטים נ—) : געזעטיקטער, איבערגעהיצטער אאַז'ר דאַמפּ : אָנהויך, אָנלויף, אויפֿלויף.
רויך, טשד, סוואָנד, קאָפּעטש.
פּנערמאַטיק, פּנערמאַטאָלאָגיע : האָזפֿירונג, ז גאַזלייטונג : ז דאַמפּפֿירונג, דאַמפֿלייטונג : גאַזאַנשטאַלט, גאַזסטאַנציע, גאַזאָווניע : פּנעוומאַטישער קאַבינעט.
נאינסטרומענטח גאַזאָסקאָפּ, פּועוומאַטאָסקאָפּ : גאַזאָמעטער, וואַפּאָרימעטער, פּנעור מאַטאָמעטער אאַז“ר
וו ן דאַמפן, דאַמפֿן, אויסדעמפּן, אויסדאַמפֿן :
פּאַרען, אויספּאַרען : וועפּן, אויסוועפּן, אָפּשאַלן, אויסשטיין זיך : פריִען, פּרייען, שוויצן : רייכ(ער)ן זיך, זעצן, וואַליען, קאָפּטשען : נפֿלייש, פֿיש רייכערן, אויסרייכערן, וויאָנדזלען, ווענדזלען, סמוקן נאַ-) : טשאַדען. טשאַדזשען, סראָנדזשען : גאַזיפֿיצירן, סובלימירן, דעסטילירן אאַז“וו — 218 .
אַדי ן גאַזיק: גאַוערדיק, גאַזפֿאָרמיק, ז שד
אַרטיק : דאַמפּיק, דאַמפֿיק, פּאַריק. פּאַרנע, פאַראָווע : פּריִיִק, פּריייִק : רויכיק. רייכערדיק : טשדיק, י טשאַדנע.
זען אויך : כעמיע 218, לופֿט 219.
221 . אייל
ס : אייליקייט, בוימלדיקייט, פֿעטקייט,
שמאַלציקייט, חלבדיקייט, פּעכיקייט אאַו“ר — אַדי : איילונג, זאַלבונג אאַז“ר — 138 און וו.
אייל , אָליי, אַלעיִק, אָליווע : געשלאָגענער
אייל ניי'ח : סאַלאַטאייל, געריקסדאייל , פֿלאַנצנאייל : בוימל, אָמן נית (ןר) : אָליוואייל. אָליווקע : פּאַלמענאייל : לײַנאייל, לײַנזוימעך אייל , קאָנאָפּליע-אייל, זאָמענאייל , סימיעאייל : (פֿעלד)ריבדאייל. משדלאייל. מאָנאייל,
221—222
צימרינגאייל , סעואַמאייל, קימלאייל : נוסאייל, קאָקאָס(נוס-)אייל : מוסקאַטאייל, מירטנאייל : נעגעלעך-אייל, ז נעלקנאייל : טייאייל, לאַווענדל-אייל, מאַראַנצדאייל, ווערעמקרויטאייל , עטעראייל, פֿוולאייל, טימיאַנאייל, סאַספֿאַראַס-אייל, ראַפּסאייל, סינגאַפּור-אייל, טעראייל, טערפּענטידאייל, קאַמפֿעראייל, טונגאייל, מאַקאַסאַר-אייל, פראָוואַנס-אייל, ענעסאייל : ריצנאייל, קאַסטאָראל, קאַסטאָרקע : מינעראַל-אייל, אַנטראַצען-אייל : טראָן, ז טראַן, פֿישאייל, פֿישטראָן, וואַלפֿיש טראָן, לעבערטראָן, קאַדליווער-אויל נאַ-) : האָראייל , זאַלבאייל : באַלואַם : טאָלו : אָלעיִן : מאַקוך, זשמיכע, איילקוכן, איילקיכל, לײַגקוכן : רויאייל, אויל נאַ-) : שטיינאייל, פעטראָל(עום), פּעטראָליום, קעראָסין, נאַפֿט, זואַפֿטאַ, גאַוע, ראָפּע : בענזאָל, בענואָלין, האָואָלין, בענזין אאַן“וו : שמאַלץ, פֿעטס, חלב, פּוטער אאַו“וו פּ 2-8 : וואָלפֿפֿעטס : בערנפֿעטס, ספּערמאַצעט : אויג, פֿעטסטראָפּן.
שמירעכץ, מאַזט, מאַשטש, קרעם, זאַלב, לינימענט נאַ-) : קאָלדקרעם, וואַזעלין, גליצערין : סטעאַרין, פאַראַפֿין : זשעלאַטין : פּאָמאַדע, פֿיקסאַטו(אַ)ר : באַנדאָלין : בריזאַלב, צינקואַלב אאַי“וו — 427 : פּעך : קדמוך פּעך, ז אורפּעך : האָלצפּער, זשיוויצע : מינעראַל-פּעך : מאַלטריע, דאַמאַרין, קאָפּאַל, אָפּאָפּאָנאַקס, עלעמי, קסילען, קאָלאָפֿאָניט, פּעכגראַנאַט, קאָלאָפֿאָניום, קאַלאָפֿאָניע, קאַניפֿאָל(יע) : אָלונט, טײַוולסקייט, גאַלאַבאַן, אָלבנה : טער, קוילטער, טראָנשמירעכץ : סמאָלע : מאַוע, מאַוש(ע), וואָרווען, וואָגןשמירעכץ, סמאַר, דושעגע(כ)ץ, דיאָד, דײַעט, דיאָגאָט, 0 דעגעט, סמאַראָווידלע, שמאַראָווידלע : פּעכטאָפּ, מאַזניצע : שוסטערפּער, וועצע : אַספֿאַלט : נאַטירלעכער, קינסטלעכער אַספֿאַלט : טערראַסער : אווע נפּעכשטאָף) : לאַקיר, לאַק, ווינער לאַק, עמאַללאַק, גלאַוור, פּאָליווע : פאָקאָסט, פֿערנעץ, וואַרניש
נאַ-) : פאָליטור, טינקטור, שערליאַק, שעלאַק, לאַציע.
איילפֿאַבריק, איילאַרניע, אָליאַרניע : איילפּרעס, איילקעלטער : סמאָלע-פֿאַבריק, סמאָלאַרניע : טערפּענטיניצע, טערפּענטינאַרניע : אילפעלד, איילקוואַל, נאַפֿטקוואַל — 204 : איילרער, איילקעסל, אייל-רעזערווואַר : רערדליניע, פיִפּלײַן נאַ-) : איילמעסטער, אָלעאָמעטער.
סמאָלע-מאַכער, סמאָלע-ברענער, סמאָליער: פעכטרעבער: נאַפֿטלער: איילשמעקער: איילקרעמער, איילהענדלער, אָלייניק : זמאַושאַוש.
וו : טרײַבן סמאָלע, טערפּענטין אאַו“ר :
איילן, זאַלבן, שמירן, בוימלען, וואַקסן, סמילעווען אאַו“וו — 138 .
אַדי ן בוימלדיק, עמדניתדיק, אייליק, פֿעט,
שמאַלציק, חלבדיק, חלבן, פּעכיק.
נפֿאַרגלעכונגען) פֿעט ווי אַ טשאָלנט, ווי אַ העלדזל אין טשאָלנט, ווי אַ קוגל , ווי אַ קישקע, ווי אַ קניידל.
זען אויך : באַדעק עו, רפֿואה 427.
222. שוים
ס ן שוימיקייט, בלעולדיקייט, יויריקייט אאַו“וו
פּאַיי : ברויזונג, יוירונג, פֿערמענטירונג אאַו“וו פּ יי : פֿערמענט, פֿערמענטאַציע : בורענינע, בורטשערײַ : זימאָלאָגיע, זימאָטעכניק : זימאָמעטער, זימאָסקאָפּ.
שוים, שאַם, שאָם, פיאַנע, פיענע, פינע : זייפֿנשיים, זייפֿעכץ, מידלענעס, מיגלענעס, מולינעס, מילינעס, מילינקעס : בלעול , בלעזערל , י פוייר : וואַסערבלעזל, בולבע : זייפֿןבולבע, זייפֿנבלאָז : הייוון, ווײַנהייוון, בירהייוון אאַזוו : היירנשלײַם.
וו : בלעזלען זיך, שוימען, פּינען, קרעלן,
בולבען, בולקען, צישן, זידן, קאָכן אאַו“ט * י-2 : ייִרן, יוירן, יערן, ז גערן, פֿערמענטירן.
222—223
בורען, בורטשען, שפּרודלען, פּערלען, ברויזן, בראָזן, מוסירן: נרײַן) שפּילן : מאַכן אַ שוים (אַ פּיאַנע) אאַן“וו.
אַדי ן שוימיק, בלעזלדיק, ברויזיק, יויריק אאַזיר — יי.
זען אויך : וויברירונג 202 , קאָכן 280, ברויען 262.
223. נאַסקייט , וואַסער
ס ן נאַסקייט, פֿײַכטקייט, וואַסערדיקייט אאַז“וו —אַיין גיסונג, רינווג, ועצווג אאַז“וו: גיסעויש, רינעניש, נעצעניש אאַז“וו : אויסגוס, אויפֿגוס, אָפּרין אאַן“וו — יי : לייכעץ, לחות, לחלוחית, רעיבות : ווילגאָטש, ז סירעסט : ועץ : באַוהאָסערונג, ז באַוועסערונג, איריגאַציע : אײַנזאַפּונג, אַפּרעטור.
וואַסער, מים חיים, גענדזנווײַן, אַקוואַ : נקל) פֿליסער, שוהאַ : פֿליסיקייט, וועסערל, וואַסערל : יִם-ראַסער, זאַלצוואַסער, גרונטוואַסער, ז אונטערבאָדן-וואַסער, פֿרישוואַסער, זיסראַסער, טײַכראַסער, קוואַלוואַסער, פֿעלדזן-וואַסער, ברונעם-וואַסער, קאַמערוואַסער, טרינקוואַסער, אײַווואַסער : הייס וואַסער, אָקריפּ, זוד, וואַר, 0 קיפּיאַטאָק : רעגדוואַסער, שנייוואַסער : מינעראַל-וואַסער, בריסטאָל-וואַסער אאַן“ר — 427 : שפּרענר וואַסער : מצה-וואַסער, מים שלנו : מיקווהוואַסער, טאָילה-וואַסער : נעגל-וואַסער : מים ראשונים, מים אַחרונים, מים-אַחרונים-וואַסער נ-פּ) : שווענקראַסער, שרענק, שווענקעכץ, געפֿעס-וואַסער: בראַקוואַסער, שלאַקוואַסער: אָפּזײַ-וואַסער, פּאָלעווקע : מי-רגלים — 416. טראָפּן : טראָפּן וואַסער, וואַסער-טראָפּן : טראָפּן רעגן, רעגדטראָפּן : טראָפּן טוי, טוי טראָפּן : קראָפּליע, טראָפּ, טריפּ, טריף, קאַפּ, שפּריץ, דוש, טוש, קראָפּיע, פרישנע, שפּרענקל, שפּרינקל , בריזג, פּאָרסקע, גאָס, עס, פּליוך, ליאַפּ, כליאַפּ, כליאַסק, כליוסק, כליושק, פּליעסק, פּליוסק, פּליושק, פאָליושקע, פּאָליאָסקע, פלונטש, קאַטשקעלע.
טוי, ראָסע : אָוונטטוי, פֿראָסטטוי, בלר מענטוי, האָניקטוי : טויפֿאַל .
רעגן : פֿרירעגן, יורה : שפּעטרעגן, שפּעטיקער רעגן, מלקוש : רעגנפֿאַל : וואָלקנבראָך, ז וואָלקנברוך : פּלאַצרעגן, פּליוכרעגן, גוסרעגן, שלאַקס(רעגן), טיטשע(-רעע), כליאַפּ, פֿלייצרעגן, געוויטער-רעגן, מבול , רעגאָטורעם : שפּריירעגן, שפּריצרעגן, מראַק, שטויברעגן : רעגנדל , רעגעלע, דראָבנער (דריבנער) רעגן, שאַוער נאַ-) : פּלאַקסיווער רעגן : רעגןוועטער, רעגנטאָג, רעגנצײַט, רעגנדיקער סעזאָן, מאָנסון : געריסער, געוועסער, פֿאַרפֿליי צעניש, פֿאַרטרינקעניש, דערטרינקעניש: מבול, קאַטאַקליום : שליוכאָטע, סליוכאָטע, סליאַקאָטע, סליאָטע.
נוויסנשאַפֿט) הידראָלאָגיע, היעטאָלאָגיע, אָמבראָלאָגיע : נאינסטרומענטן) וואַסער מעסטער, הידראָמעטער, היגראָמעטער, היעטאָמעטער, פלוּריאָמעטער אאַן“ר : וואַסער-סטאַציע, הידראָסטאַציע : רעגך מאַפּע, רעגן-קאַרטע.
נקלים) שפּריץ, שפּריצער, שפּריצאָרקע, בריזגאַלקע : שפּרענגבעקן, שפּרינגבעקן : שפּריצקענדל, גיסערל , גיסקאַן : שפּריץ, דוש, טוש, שאַוער נאַ-) : שפּריצואָגן : פאָמפּע, קער קע, שיקאַווקע, פֿײַער-קישקע, וואַסער-קישקע, הידראנט — 7 5 2 .
וו ן זײַן נאַס, פֿײַכט אאַז“וו — אַדי : אויסזען ווי אַ
נאַסער האָן, ווי אַ נאַסע (אויסגעצוואָגענע) קאַץ — פֿאַרגלעי-גען אַדי : רינען, ריזלען, רייזלען, קרייזלען, ווירבלען, וואַרבלען, שערגען, יושען, טריפֿן, גומדזשען, טיאָכען, טראָפּענען, קאַפּען, קראָפּיען, ציקען, פּרישען, פּרישנען, רעגענען : מראַקען : גיסן, מבולען, פֿלייצן, שטראָמען, זעצן : פֿליסן, קוועלן, קראַלן : אַרויסקוואַלן, אַרויסברעכן : שפּרודלען : גע, לויפֿן : כוואַליען, פֿאַליען.
נפֿאַרגלײַכונגען) טריפֿן ווי האָניק : גיסן זיך (רינען) ווי אַ (שטראָם) וואַסער, ווי בוימל
אויפֿן וואַסער, ווי (בלוט) פֿון אַ חזיר : נשטאַרקער רעגן) רעגענען (גיסן) ווי פֿון (מיט) עמערס, ווי פֿון (מיט) צעבערס, ווי פֿון אַ צאַפּן, ווי פֿון אַ (דורכגעלעכערטער) פֿאַס, ווי פֿאַר אַ נײַעם מבול.
!משקה) צוגעבן וואַסער, וועסערן, פֿאַרוואַסערן, אונטערוואַסערן, מימען : צעפֿירן, פֿונאַנדערפֿירן : אָפּשמדן, אונטערשמדן.
מאַכן נאַס, פֿײַכט — אַדי : מאַכן אַ קאָני איילענד נאַ-) : באַפֿײַכטן, באַטרערן : באַוואַסערן, באַוועסערן, איריגירן : באַטויען, באַראָסען : נ-נידער-) נעצן, שטעמפּ(ל)ערען, דעגאַטירן, דעקאַטירן : אויסמאָטשען : דורכנעמען מיט וואַסער : ווייקן, אײַנווייקן, זאַטערען : לויגן, זאָליען, שוועבלען : אײַנזאַפּן, אײַנזייגן, אײַננעמען, דורכנעמען, אימפּרעגנירן : אַפּרעטירן : אָנציִען פֿײַכטקייט.
שפּריצן, שפּרייען, שפּרענגען, שפּרינקלען, שפּרענקלען : בריזגע, בריסקען, פּאָרסקען, ליאַפּען, כליאַפּען, פּליוכען, כליאַסקען, כליוסקען, פּליעסקען, פּליוסקען, פּליושקען, פּאָליושקען, פּאָליאָסקען, פּלונטשען : ריקאָשעטירן : לאָזן (מאַכן) קאַטשקעלעך אויפֿן וואַסער : באַגיסן, באַנעצן, באַשפּריצן אאַז“וו : אָפּגיסן, אָפּנעצן, אָפּשפּריצן אאַז“וו : אויפֿגיסן, אויפֿקוואַלן, אויפֿפֿלייצן אאַז“וו : פֿאַרשווימען, פֿאַרטרענקען, פֿאַרטרינקען, פֿאַרפֿלייצן אאַז“וו: אײַננעצן, אײַנזאַפּן אאַז“וו: אויסשפּריצן, אויסגיסן אאַז“ר : אָנגיסן, אויסשענקען, אויסבוטלעווען אאַו“וו : צעגיסן, צעשפּריצן, צעפּליעסקען אאַי“ר : דורכזעצן, דורכשטראָמען, דורכגיסן אאַזיוו: וואַשן, שווענקען אאַו“וו— 415. אַדי : וואַסערדיק : פֿײַכט, ווילגאָטנע, וואָכ-
קע : טוייִק, ראָסיק : נאַס, נאַסלעך, פֿיטש נאַס, פליטש נאַס, נאַס — אויסצודרייען (צום אויסדרייען) : נאַס דורך און דורך.
נפֿאַרגלײַכונגען) נאַס ווי אַ האָן, מי אַ קאַטשקע, ווי אַ קאַץ (מאָס איו אַרויס פֿון זויערמילך), ווי אַ שמאַטע (לופּעטע), ווי אַ וואַרעניק
אין פּוטער, ווי משה אין טשערעט, ווי די מיצרים אין יִם-סוף, ווי !חס רבה, ווי נאָך אַ באָד, ווי בך אַ אָסיד דער אָל ראָש, ווי אויסגעצוואָע אונטערן רעגן.
טריפֿיק, רעעדיק, ריזלדיק, שפּריייִק, שפּריציק, גיסיק, פֿליסיק, פֿליסעוודיק, שפּרודלדיק, פלייציק, שטראָמיק, כוואַליעדיק, פֿאַליעדיק, פֿלוסיק, קוואַליק, קרעליק אען“וו — ס און וו.
שפּר : היט דיך פֿאַר פֿײַער און גלייב גיט
דעם וואַסער : וואַסער איו אַ ננב : די שטאַרקסטע משקה אין וואַסער נפֿאַרפֿלייצונג). זען אויך : געוואַסער מ, וומפּ זש.
224. טרוקנקייט
ס : טרוקנקייט, אָנראַסערדיקייט, פֿאַרדאַרט-
קייט אאַז“וו — אַדי : טריקעוונג, ווישונג, דאַרונג אאַז“וו — יי : אויסטריקענונג, דרענאַוש : אינסולאַציע : טריקעניש, טרוקעניש, פֿאַרטריקעניש, אויסטריקעניש, יקשה, פּאָסעכע, פּסעכע : עאָירת-גאָמים, הונגעריאָר : דוחק אין וואַסער, וואַסער-דוחק, וואַסער-מאַנגל.
וו : זײַן טרוקן : ניט פֿאַרנעצן זיך : גיין צריע
די רעגנדלעך : ווערן טרוקן : (אָפּ)טריקענען זיך : אײַנגעטריקנט ווערן, דאַרן, פֿאַרדאַרן, אײַנדאַרן, סעכנען, האָכניען, אײַוסאָכניען, אויססאָכניען, קראַרן, אײַנקראַרן, טשאַכנען, אויסדיירערן, אויסדעווערן, אויסשיטען, אויסמאַרמערען אאָו“וו — 8 1 1 .
מאַכן טרוקן : אויסטריקענען, אויסוויע : נוועש) אויסדרינגען, אויסדרייען, אויסדריקן, אויסקוועטשן : אויסקוועטשן ווי אַ נאַסן האַנטעך, ווי אַ ציטרין, ווי אַ לימענע : נטײַך) דרענירן, דרענאַזשירן, אָפּשטעכן : אויסווייען, אויסשטויבן, אויספּרייען.
אַדי : אָנוואַסערדיק, ז וואַסערלאָן : וואַסער-
זיכער, וואַסערפֿעסט : טרוקן, דאַר, קוואַר, דאַר און קוואַר : פֿאַרבאַקן, פֿאַרבאַקט :
224—22
פּיסנע : אויסגעטריקנט, פֿאַרדאַרט, פֿאַר קוואַרט, אויסגעסאָכניעט, אויסגעדייווערט, אויסגעשישעט, אויסגעמאַרכערעט אאַז“ר — 18 1 .
נפֿאַרגלײַכונגעח טרוקן (דאַר, אויסגעטריקנט אאַז“ר) ווי גראָז, ווי ביין, ווי פֿעפֿער, ווי פּעך, ווי צונטער, ווי האָלץ (אויף דער זוך, ווי אַ קלאָץ (אויף דער זון), ווי שרעבעלעך, ווי הובלינקעס, ווי שפּאָן, ווי שפּענער, ווי שפּענדלעך, ווי קינעלער, ווי סקאָל(ק)עס.
ס : יאָשה, לאַנד, טריקעניש, געטריקן, טרוקנלאַנד, פֿעסטלאַנד : ערד, ערדקאָרע, ערדעל : דונט : באָדן : קדמודגרונט, ז אורגרונט : אונטערגרונט, אונטערבאָדן, אונטערמכט, דעלוריום : ווילדלאַנד : טיפֿלאַנד, הינטערלאַנד : וואַלדלאַנד, טאָרפֿלאַנד, זומפּלאַנד, אַגראַרלאַנד, אַקערלאַנד, גאָרטנלאַנד, גראָולאַנד אאַז'ר — 1-- : ערדבאָדן, אַקערבאָדן, שראַרצבאָדן, שוואַרצערד, ז טשערשזיאָם, קרקע-בתולה אאַן“ר— 2-1 : זאַמדגרונט, ליימגרונט, שטיינגרונט, ווולקאַנגרונט : זאַמדבאָדן, ליימבאָדן אאַז“ר : סאָלפֿאַטאַראָ — 2-4 : מאָכערד, גאָרטנערד, קיזלערד, רויערד, פֿרירערד, ליימערד אאַו'ר.
קאָנטינענט : דעלטע : איסטמוס, לאַנדהאַלדז : לאַנדפּאַס : קאַפּ, באָרטנשטאַרץ, שטאַרץ : אָאַזיס, אָאַזע : לאַנדשאַפֿט : אינדזל, וויספּע, קעמפּע, געמפּע : זאַמדבאַנק : אינדזלדופע, אַרכיפּעלאַג : האַלבאינדזל, לאַנדצונג, לשדפֿינגער: אַטאָל : ברעג, באָרטן, ברעד ליניע, יִם-ברעג, שטרשד, וואַסערפֿראָנט, פּלאַזש, פּלאַזשע, נאַ-) קאָוסט, ביטש : מאָל, אָנדט.
נידער, נידעראָרט, נידערלאַנד : טאָל, עמק, טאָלגעטט : קדמודטאָל , ז אורטאָל, קעסלטאָל, לעטטאָל, שפּאַלטטאָל : קלעם,
שלונג, האָרלע, ז קלופֿט, שלוכט : מסל, באַסק : טײַכבאַסק, פֿעלדזדבאַסק.
פליין, פּלוין : פֿלאַכלאַנד, פֿלאַכטונט, פּלאַטאָ, טעראַסע : פֿעלד, לאַן, לעאָדע, וויזע, לאָנקע, פּאַשע אאַז'וו — !פּ- : סטעפּ, פּרעריע, פּריירי, סאַראַנע, פּאַמפּאַ : ווילדער ניש, טונדרע, טײַגע : מידבר, מידבר שם, וויסטע, וויסטעניש, וויסטענך נר-), פּוסטינע, פושטשע : געזעמדן, זאַמדן, פּיסקעס, פּשר קעס : זינקגעזעמדן, זינקשמדן.
הויכלאַנד, באַרגלאַנד: לאַנדשפּץ: באַרג: געבערג, ז געבירג : (פרודע, סאָפּקע, בערטע : באַרגקייט, בערגקייט : געשלייפֿלטע בערג : סיעניט, אינדילבערג, סיעראַ : נלאָנה) רינד בערג : זאַמדבאַרג, דיונע : פֿאָרבאַרג, באַרד שפּיץ, באַרגמאַסיר, הויפּטמאַסיוו, באַרגפֿלאַך, באַרגפּאַס, באַרגרוקן, מעזשע : אָפּהאַנג, אַראָפּהשג : שפּוע : באַרגפֿוס, באַרעופֿוסנס, פּאָדויל : באַרגשפּאַלט : אָלימפּ, אַלפּן, אָרי חושך.
פֿעלדז, סקאַלע, ריף : קאָראַלפֿעלדז, קרײַדפֿעלדן אאַז“ר : פֿעלדזנקייט : פֿעלדזמ ריף, קאָראַלריף : פֿעלדודרוקן, פֿעלדזנבשק : פֿעלדזנריץ, פֿעלדזנשפּאַלט, יאַרוס : פֿעלדזך בעקן, פֿעלדזהאָדער, פֿעלדזנגרונט, שטיימ פֿעלד — 204.
זען אויך : געשפּרייט —1, געעט או, וועלט מ, ד קולטור 251.
226. געוואַסער
ס : נ-, ז מער, אָקעאַן, אוקןע- : אָכֿעה יִמים :
זיבן יִמען : תּאָום, אָפּגרונט, טיפֿענש: יִם-פֿלאַך, יִםשפּיגל, וואַסערשפּיגל, געהייב פֿון יִם: יִם-באַסק.
יִם-פּאַס, וואַסערפּאַס, יִם-שס, יִטזאַלדו, ענגפּאַס, אײַנגאָס, אײַעוס, גאָלף : אויסגאָס, אויסטס, ביי נ—) : לימאַן, מויל, אַריִנפֿאַל, אײַנבראָך, פֿיאָרד, בוכט(ש, בעכטע, לאַרנע, נם-קשאַל.
226—228
טײַך : באַך, באָך ל“ר באָכן, בעך : באַרד טײַך, קליינטײַך, ריקע, ריטשקעלע, ז זשיקע, סטעקל : לויפֿנדיק וואַסער : שטייעדיק וואַסער, שטייראַסער : אָזערע, עזערע ודיאַל) : סטאַר, סאַזשלקע, ז סאַדזעווקע, ליק נאַ-), קאַלוזשע, קאלעזשע, י לוזשע, טינטערל , פֿלעטש, .בערע, פּאָטיק : באַסיין, מיקווה, פּול נאַ-) : הויפּטטדך : טע-אָדער, בעטדך : טעכגאַסיין : געלעגער, בעט נפֿון טײַך) : טײַכשוועל : צוזאַמענפֿלוס, צונויפֿפֿלוס : לעפֿצונג : וואַסערשייד, טײַכדורכגאַנג : פֿלייץ, פֿלוס, אַליינפֿלוס, הויפּטפֿלוס, צופֿלוס, אויספּלוס, דורכפֿלוס, אָפּפֿלוס : י איספּוסק, י פאָטאָק, ס פּאָטיאָק.
שטראָם, גאָלפֿשטראָם, שנעלשטראָם, ווערבלשטראָם, בײַשטראָם, שטראָמגעלויף : וואַסער אַראָפּ, שטראָם אַראָפּ, אַראָפּשטראָם : וואַסער אַרויף, שטראָם אַרויף, אַרויפֿשטראָם : שטראָמשוועל , וואַסערפֿאַל , קאַסקאַד, קאַטאַראַקט, געפֿאַל , ספּאַד : קוואַל , קוועל , שפּרודל : וואַסערשפּרודל, וואַסערקוואַל, מינעראַל-קוואַל, היילקוואַל, געוער — 426 : וואַסערצונג, וואַסערשטראַל, וואַסער-סטענגע : לויף, גערינ(ס) , געריול אאַו“ר — 223 : כוואַליע, פֿאַליע, אינד, וואַל, ז וועלע, וואַסער-ווערבל, געווערבל, געווירבל, געווימל : קעסלגרוב, קעסלשטראָם, קאָלק, קאָלוועראָט, קאָלוואָראָט.
פּאָרטצײַט, האַוונצײַט, האַפֿנצײַט : אָנפֿלייץ, צופֿלייץ, הויכוואַסער, איבערפֿליס : אָפּפֿלייץ, אָפּלויף, אָפּפֿלוס, פֿלאַכוואַסער : אָקעאַנאָלאָגיע, פּאָטאַמאָלאָגיע : יִם-קאַרטע, נס-מאַפּע, יִם-אַטלאַס.
ברונעם, ברונען, ברונע, קרעניצע, קערניצע : קוועלברונעם : אַרטעזי(אַניש)ער ברונעם: שפּרינגברונעם, פֿאָנטאַן: שפּרינגבעקן נפֿון פֿאָנטאַח : נטיילן ברונעם) צעמברינע, צאַמברינע, ציברינע : קליוטשקע, פריטשעפּע, אָצופ, אָצעפּ, אָטשעפּ, שווירטוס, אַסוויר : רעזערווואַר, ציסטערנע, וואָדאָפּאָי אאַז“וו — נ-2.
אַדי ן יִמיש, מאַריטים, אַביסיש, אָקעאַניש, טײַכיק אאַז“וו —ס.
זען אויך: נאַסעייט 228.
227 . זומפּ
ס ן זומפּיקייט, בלאָטיקייט, שלײַמיקייט : זומפּ, זינקזומפּ, טשערעטוומפּ, זשאַבעקראָק, באַגנע, געמויזעכץ, געמייזעכץ : בלאָטע, טוואַן : סליאָטע, סליאַכאָטע, שליוכאָטע, פּאָטאָפּע : טינטערל , פעצענע : שילד, שלײַם. אדי ן זומפּיק, בלאָטיק, שלײַמיק —ס.
שפּר : בלאָטע איי גלײַך צו כריין : ניט מען אַקערט, ניט מען זייט, עס וואַקסט פֿון זיך אַליין.
228. רער
ס ן נוואַסעררער) קאַנאַל , וואַסער-קאַנאַל . וואַסעררעג : אַקוועדוקט : וואַסערגרוב, גראָבן : אָפּפֿלוס-קאַנאַל, אָפּצוג-קאַנאַל , אומגאַנג-קאַנאַל : אָפּפֿלוס, אָפּלויף, קלאָאַק(ע), וואַסער-אָפּצוג, אָפּצוגלאָך, סוער נאַמ) : רינשטאָק, רין, רינווע, קאַנאַווע: רינע : וואַסעררינע, דאַכרינע : וואַסעררער, אָפּצוגרער, קאַנאַליזאַציע-רער, אָפּטריטרער, צוויירער, צופֿיררער, הויפּטרער : אָפּגוס, סינק נאַ-) : קראַנ(ט), וואַסערקראַנ(ט) : סיפֿאָן.
קאַנאַליזאַציע, וואַסער-פֿירונג, ז וואַסערלייטונג: אַסעניואַציע : אַסעניואַטאָר, פּלאָטבער נאַ-) : וואַסער-טויער, טײַכטויער, שלויו, שלוזע, לעטאָקע, זאַסטאַווע, זאַסטעווקע, זאַוואַראַוויע : דאַמבע, טאַמע, דײַק נאַ-) .
נלופֿטרער) רער, טרויב, פּעפּ נאַ-) , רורע, רורקע, רורניצע, טרובע, טריִבל , פֿײַפֿקע : וואַקוום-רער, לופֿטרער, ווענטיל , וואַקווםווענטיל , לופֿטווענטיל , בלאָזרענטיל, לופֿטשאַכט(ע) , לופֿטטויער, לופֿטרעג, לופֿטקוימען, לופֿטטירל, לופֿטלאָך, לופֿטקראַן : לופֿט-
160
געשפּרייט, לופֿטרוים : לופֿטהאַלטער, לופֿטזאַק : גאַזרער, גאַז-רעטאָרטע, פיפּעט(קע) : דאַמפֿרער, דאַמפּרער : רויכרער, פֿײַעררער, ל(י)וכטע, קוימען, שאָרשטיין, צוגלאָך, צוגטיר. וו : קאַנאַלייירן, אַסענייירן.
229 . געבורט
ס : אָווולאַציע, אייערונג, אייער-אויסשייד : באַכפֿרוכפּערונג, באַפֿרוכטונג : נקעלי חיים) אייערלייג: אַליין- (י זעלבסט-)באַפֿרוכפּערונג : באַלויפֿונג, פֿעקונדאַציע, פֿערטיליזאַציע, אינקובאַציע : טראָגעדיקייט, טראָגערדיקייט, מעואָרתדיקייט, שוואַנגערשאַפֿט : קימפּעט, שרימפּעט נ-פּ) : ווייען, געבּורטווייען, אָבלי-לידה : נאָכווייען, נאָכווייעניש : בראָכשטול : שטערנשיס וסגילהם : נולדתקריטל, קימפּעטבריוול , אָיר-המעלות : געבורט : פֿריגעבורט, מפּיל, אַבאָרט : נקעליאָיים) פֿאַרוואַנדלונג, מעאַטמאָרפֿאָן : פֿולע, ניט-פֿולע פֿאַרוואַנדלונג : אויסקריך.
טראָגעדיקע, טראָגעוודיקע, מעואָרתע, שוואַנגערע, י סמיקעדיקע : קימפּעטאָרין, געווינערין, האָבערין : שווערע האָבערין, מקשהדילד : ערשטלינג: וקעלי-חיים) ברימאַשין, אינקובאַטאָר.
עמבריאָ, פֿעטוס, עובר, וולד : נקאַלב — קצכֿי-) בן-פּקוע, בעמבעקוע, ואָמה : יוצא-דופֿן, טאָמאָטאָקאָס : ואינסעקטח אָפּפֿרעסער, רויפּ(ע), ראָפּוכע, מאַסקע, לאַרווע : קאָפּעקל, שלייערל , פּענדראַק : גולמל , לעלע, נימפֿע, אימאַגאָ : דאָס אָרט, נאָכגעבורט, שליִה : נאַעלי-חיים) אַמניאָן, קאָקאָן : נריסנאָפֿט) עמבריאָלאָגיע, סילפֿאָלאָגיע.
וו : באַפֿרוכפּערן, באַפֿרוכטן, טראָגע(ר)דיק מאַכן, מעואָרת מאַכן : י מאַכן (צושטעלן) אַ בעכל : פֿאַרפעקלען : פּיקד עקרות זײַן : ננִעלי-מיים) שלאָגן רויג, לייגן אייער : פֿאַרגיין (פֿאַרנומען ווערן) אין טראָגן : טראָגעדיק
ווערן : פֿאַריאַטלען זיך, פֿאַרפּעקלען זיך : זע מעוקרת, זדן טראָגעדיק פּאַיי : טראָע, שוואַנגערן, שווענגערן : נקעלי-אָיים) סמיקען, קראָקען : זין אויף דער ציִט : זיִן אין די הויכע חדשים : זײַן קרוב לאָקח : אויסטראָגן : נקעלי-סיים) אויסזיצן, אויסלענגען.
לייגן זיך (ליגן) אין קימפּעט : זיצן אויף דער (אויפֿן) בראָכשטול : גיין צו קינד : נעמען (צונעמען, אָפּנעמען) אַ קינד : איבערקומען : י סעקן, צעסעקט ווערן : האָבן, געבוירן, ז געבערן, גערינען, מוליד זײַן, געבן לעבן, ברענגען אייף דער וועלט : קינדלען : ננִעלי סיים, אויך ווולגאַר וועגן מענטש אָפּלייגן זיך, קעלבן זיך, ציגלען זיך, ציקלען זיך, שעפּסלען זיך : נהונט) צײַקלען זיך : נקאַץ) קעצלען זיך, קאָציען זיך : געבוירן ווערן, געבאָרן ווערן, נולד ווערן, קומען אויף דער וועלט, דערזען די ליכטיקע שײַן : נקעלי-חיים) אויספֿירן זיך, אויספיקן ייר, אויסקריכן, לינען, פֿאַרגולמען זיך, פֿאַרלעלען זיך : מפּיל זיִן, מפּלען, אָפּוואַרפֿן.
אַדי ן מעואָרת, טראָגעדיק, טראָגעוודיק, שוואַנגער, פֿאַרפּעקלט, סמיקעדיק, י בײַכלדיק : קעלביק, ציגלדיק, קעצלדיק, צײַקלדיק.
פֿראַן ן בּרסה קין שניה :יבך איר אין שוין דער בויך אויף דער נאָו : נמעואָרתע קלה) *מיט דעם פֿולן בויך צו דער מוילה :יאַ מזלאָוב פֿאַרן הרי-אַת.
280. פֿרוכפּערדיקייט
ם ן פֿרוכפּער(ד)יקיט, פֿרוכטיקייט, מערער דיקייט, פּראָדוקטיווקייט אאַז“וו —אַדי : פֿרוכפּערונג, ווידמ(ענ)ונג, מערונג אאַו“ר — וו : פּראָדוקטיוויטעט, ווידמעניש, קריה-ורביה, מולטיפּליקאַציע, פּראָפּאַגאַציע, רעפּראָדוקציע : אָרץ נבֿת אָלב ודאָש.
באַקינדלטע(ר), קינדערדיקע(ר), קינד-
230—232
לערין, קינדלדיקע : פּראָדוקטיווער, פֿרוכפּער(ד)יקער אאַז“ר — יי.
וו : זײַן פֿרוכפּער(ד)יק, פּראָדוקטיוו אאַז“וו
— אַדי : געבן (ברענגען) פֿרוכט : מוציא פרות זײַן : מערן זיך, נתרבה ווערן : ווידמענען זיך, פֿרוכפּערן זיך, פֿרעכפּערן זיך נדיאַל) : קינדלען — 229 : פּלאָדיען זיך, פּלאָדזשען זיך.
נפֿאַרגלײַכונגען) קינדלען ווי אַ קבצן, ווי אַ (רב מיט אַ) רביצין, ווי אַ קאַץ, ווי גאָט האָט געבאָטן, ווי אין אָסוק שטייט, ווי דער אָסוק הייסט.
מאַכן פֿרוכפּער(ד)יק, מאַכן פּראָדוקטיוו : פֿאַרמערן : בריִען, אויסבריִען, זאַנאַרען, פּלאָדעווען, אויספּלאָדיען, אָנפּלאָדזשען : רעפראָדוצירן, מולטיפּליצירן, פּראָפּאַגירן.
אַדי : פֿרוכפּער(ד)יק, פּראָדוקטיוו, פֿרוכטיק,
פֿרוכט-ברענגענדיק, פֿרוכט-טראָגנדיק, ז פֿרוכטבאַר : שפּאָרעוודיק, מערעוודיק : קריה-ורביהדיק, פּלאָדערדיק, פלאָדנע, פּלידנע, רעפּראָדוקטיוו.
זען אויך : געבורט 229.
281. אומפֿרוכפּערדיקייט
ס : אומפֿרוכפּער(ד)יקייט, אומפֿרוכפּערקייט,
ז אומפֿרוכטבאַרקייט, ז פֿרוכטלאָויקייט, אומפֿרוכטיקייט, אומפּראָדוקטיווקייט, אומשעפֿערישקייט אאַו“וו —אַדי.
עקר, אָנקינדערדיקער, אומקינדערדיקער, בעזדיעטניק : עקרה, אַילונית, אומטראַכטערין, אָנקינדערדיקע, אומקינדערדיקע, בעזדיעטניצע : פֿאַרוואַרפֿערין.
וו : זײַן אומפּראָדוקטימ, זײַן אומפֿרוכפּער-
(ד)יק אאַז“וו פּ אַדי : ניט זײַן פּראָדוקטיוו, ניט זײַן פֿרוכפּער(ד)יק אאַז“וו — 230 : ניט טראָגן קיין פֿרוכט, ניט האָבן קיין קינדער : פֿאַרוואָרפֿן ווערן : ווערן אומפּראָדוקטיר : אויסקינדלען זיך, אָפּקינדלען : נפֿיך) פֿאַרלאָזן זיך, ניט געבן קיין מילך : מאַכן (זיך) אומפּראָדוקטיר, אָפּטרײַבן.
אדי : אומפֿרוכפּער(ד)יק, ז אומפֿרוכטבאַר, ז פֿרוכטלאָזיק, אומפּראָדוקטיוו, אימשעפֿעריש, סטעריל, פֿאַרוואָרפֿן, פֿאַרלאָזן, וויסט, עקרהדיק, אָקרדיק, אָנקינדערדיק, אומקינדערדיק, קינדערלאָו.
שפּר : אַן עקרה פֿאָרט צום ר-ין קיין סאַדעגורע : אַלע בעזדיעטניצעס האָבן ליב (פֿײַנט) קינדער : עס קען ניט ווערן צען ווע עס אין איינס ניטאָ.
זען אויך : אומקראַפֿט 105 .
232. מענטשהייט
ס ן מענטש : אָדם קדמון, ז אורמענטש, פֿאַרמענטש, הילנמענטש, טראָגלאָדיט, פֿרימאָרגדמענטש, מאַלפּנמענטש, הײַדלבערגער מענטש, נעאַנדערטאַלער מענטש, פֿאַרשטאַנדיקער מאָדערנער מענטש : נ-פּ) מאָנטש, מאָטש, מעש : נקינדערי-) דזשידזשלע : אַנטראָפאָס, האָמאָ סאַפּיענס : עולם קטן, מיקראָקאָסמאָס : אָדם, אָיש, נִר-נש, מענטשנקינד, מענטשניון, קן-אָדם, ילוד-אָשה, מוטערמענטש, בחיר-היעירים, בחיר-ה', אָן-תּמותה, מיטמענטש, נפֿש, נאָמה, זייל, זעל , לעבן, ז מענטער לער וועזן, מענטשלעך באַשעפֿעניש, בריאה, קרעאַטור, לעבעדיקער (נפֿש, אָשר-ודם : ו-פּ) אָשר ודגים, אָשר ודאָס : פֿלייש און בלוט, חי-וקים : שטאַרביקער, שטערבלעכער, שטאַרבשטאָפֿיקער : אָרס ה(שבר, — טיפּה סריחה : הערמאַפֿראָדיט, אַנדרוגינוס, אַנדראָגינע, טומטום, היבריד, נולד אָהול : ערדבאַוווינער, וועלטבירגער, קאָסמאָפּאָליט.
נחיד, אינדיוויד, פּאַרשוין ל“ר פּאַרשוינען, פאַרשוינים נ-פּ) : פּערזאָן, פּערסאָנאַוש, סוביעקט, אַסאָבע, קעל-דבר, מאַן-דאָמר : איינער, איינע, ער, זי, יענער, יענע, אימעצ(ער), עמעצ(ער) , ערגעץ אַ, מיר, מען, מע : צוויי, דרײַ אאַז“וו אירע : צוויי, דרײַ אאַו“ר זייערע : צריי, דרך אאַו“וו אונדזערע.
162
232
מענטשהייט, ז מענטשנהייט, ז מענטשנטום, מענטשן-געשלעכט, מענטשדמין, מענטשלעכער מין, מענטשלעכע ראַסע, דער מין מענטש : ראַסע : קאַרקאַזער , מאָנגאָלישע, סעמיטישע אאַן“וו ראַסע : פֿאָלק, נאַציע, אומה, אומה ולשון : נאַציאָנאַליטעט : נאַציאָנאַליזם, פֿאָלקיזם, קאָסמאָפּאָליטיזם : דור, געבירט, ז געבורט, גענעראַציע : באַפֿעלקערונג, פּאָפּר לאַציע : פֿאָלקסשיכט : קיבוץ, עיבור, כלל, רבים, ז געמיינשאַפֿט, עולם, עולם-גולם, לײַט, פובליקום : משה, משה אָחת : קהל, ז געמיינדע, עדה, המון-עם אאַז“ר — 47 : געזעלשאַפֿט, ז געזעלנשאַפֿט, וועלט : פּאָליטישע קערפּערשאַפֿט, מלוכה, ז שטאַט אאַז“ר . .
ווויסנשאַפֿט) אַנטראָפּאָלאָגיע : פֿיזישע, קולטורעלע אַנטראָפּאָלאָגיע : מענטש-וויסנשאַפֿט, ראַסן-לערע, עטנאָלאָגיע, גענעאַלאָגיע : געזעלשאַפֿט-קענטעניש, געזקענטעניש : סאָציאַלע וויסנשאַפֿט, סאָציאָלאָגיע, סאָציאַלע פּסיכאָלאָגיע, וויסנשאַפֿט פֿון קולטור און פּערזענלעכקייט אאַז“וו.
אַנטראָפּאָלאָג, עטנאָלאָג, סאָציאָלאָג, סאָציאַל-פּסיכאָלאָג.
וו ן פערזאָניפֿיצירן, פֿאַרמענטשלעכן : פֿאַר-
קערפּערן, פֿאַרלײַב(יק)ן, פֿאַרגופֿן — 3.
אַדי : מענטשלעך, מענטשיש : פּערסאָנאַל,
פּערסאָנעל, פּערזענלעך, פּערזאָניק, פאַרשויניק, ז פּאַרשוינלעך : יחידיש, אינדי ווידועל, ז אינדירידואַל : לײַטיש, עולמש, געזעלשאַפֿטלעך, עפֿנטלעך, סאָציאַל : פֿאָלקיש, פֿעלקערלעך, פֿאָלקסטימלעך, פֿאָלקסמעסיק, נאַציאָנאַל , פּאָפּולער : עטניש, סאָציאָלאָגיש, אַנטראָפּאָלאָגיש אאַז“וו — ס.
אינוו , פֿראַן : מעשה מענטש : בצוּרת אָדם :
מישטיינס געזאָגט אַ מענטש — בלוט און זויערמילך : אַ מענטש ווי אין באָד אויפֿן פּאָל : מ'איז דאָך ניט מער ווי אַ מענטש : דער מענטש איז דאָך נאָר אַ אָשׁר-ודם : ו„מע זאָגט“ : ענטפֿער :) מע אין אַ ציג.
שפּר : אָדם איי אַ מענטש און אָיש אין אַ מענטש און אָנוש אין אַ מענטש און (בר איז אַ מענטש (—אַ מענטש צו אַ מענטשן אין ניט גלײַך) : אַ מענטש אין אַ מענטש ו ו ין ל ער אין אַ מענטש : יעדער מענטש אין אַ גאַנצער עולםקטן : אַ מענטש אין ווי דער שאָטן וואָס פֿאַרגייט : אַ מענטש אין שוואַכער פֿון אַ שטרוי און שטאַרקער פֿון אײַזן (פֿון אַ שטיין) : אַ מענטש אין נעבעך ניט מער ווי אַ מענטש (און אַ מאָל דאָס אויך ניט) : אַ מענטש איו ניט קיין מלאך : אַ מענטש איו ניט קין פּיפּקע : דער מענטש אין געגליכן צו אַ שנײַדער (—אַ שנײַדער לעבט און לעבט און שטאַרבט און אַ מענטש אויך דאָס אייגענע) : אַ מענטש אין געגליכן צו אַ קאַלאָשפֿאַרגיסער : דרײַ זאַכן זײַנען פֿאַרשיידן בײַם מענטע — דאָס קול , דאָס קנים און די דעה : דער מענטש אין אין זיך אַליין פֿאַרנאַרט : דער מענטש טראַכט און גאָט לאַכט : ז דער מענטש דענקט און גאָט לענקט : דער מענטש טראַכט אונטן און גאָט פּאָרט (נ-פּ) פּאָרקעט) אויבן : מותר אָדם מן הבהמה אָין: אַם הראשונים בּמלאָכים, אָנו בּחמורים.
קול המון כקול שדי : אַחרי רבים להטות : אַן צוויי זאָגן שיכור דאַרף דער דריטער גיין (זיך לייגן) שלאָפֿן : אַן די וועלט זאָגט זאָל מען גלייבן : אַן מען זאָגט משוגע גלייב : אַן די גאַנצע וועלט אין משוגע בין איך אויך (ריל איך אויך זײַן) משוגע : די וועלט איז ניט משוגע : דער עולם איו ניט קיין גולם : דער עולם איי אַ גולם : עולם-גולם : אַל אִפֿרוש מן העיבור : וואָס עס וועט זײַן מיט קל שראל וועט זײַן מיט רב ישראל : וואָס עס וועט זײַן מיט דער קלה וועט זײַן מיט אַלע : סחיד ורבים—הלכה בּרבים : אַ רבים פֿירט שטענדיק אויס : מיט אַ רבים טאָר מען ניט אײַנרײַסן (זיך ניט אָנהייבן) : אַ נחיד קעגן קהל פֿאַרלירט אַלע מאָל : אַ בּאָרה אַ נחיד פֿאַר אַ רבים : עס אין ביטער און שלעכט ווען דער רבים אין אומגערעכט : אַן עס קומט אויף קהל אַ מכה קומט אויפֿן סחיד אַ
בלאָטער : די גאַנצע וועלט אין אַ קניפּל (—מען
ציט פֿאַר אין עק, רופֿט זיך אָפּ דער אַנ-
דערעח.
זען אויך : זאַמלונג 47, ענגקייט 84, פֿוליעריקייט 85, עלטער א, נכר 238 נקבֿה 234, ייִד 235, ניס-ייד 236.
ס : נכרשקייט, מאַנסבילשקייט, מענערשקייט, מענישקייט אאַז“וו — אַדי : מין נכר, מענער-
געשלעכט : דאָס מענלעכע (דאָס שטאַרקע)
געשלעכט : נכרות.
וכר, מאַן : נב'ח) ער, מענעלע : מאַנסביל,
מאַנספּאַרשוין, מאַנסבאַפֿלוי נ-פּ) : .ער: דזשעני
טלמען ל“ר דזשענטלמענער, דושענטללעט :
קאַוואַלער, קערל , ייִד, אָחור, בחורילע,
בחורעץ, באַכטיור, בוכטשיק, קן, קן-אָקר,
לעפּאַק, פּאַכאָליק, ווערגעלעץ, בײַבאַק פּ 84 :
יונגער-מאַן, יונג, יונגאַטש, ייִנגל, ייִנגלטשינע,
באָי(טשיק) נאַ-) : יאַט, יאָלד : נקל) צאָרע, צוזע,
טשיזשע : הער, ה', מיסטער, מ“ר, סעניאָר.
אַדי : וכרש, מאַניש, מענער(קע, מענלעך, מענסקע, מאַנסבילש, אָחור(קש, ענגלש
שפּר : אַ קחור מיט אַ ן-ר שפּט זיך : אַ קחיר אָן אַ חית זעט אויס ווי (האָט אַ קוים פֿון)
אַ פּיעס נ„ביר'—פּיעס, הונט) : פֿון אַ אָחור און
פֿון אַ העכט מאַכט מען אַלערליי גערעכט : אַ
אָחור און אַ מיידל זײַנען ווי אַ האַנטעך (—יע-
דערער ווישט זיך אין זיי) : בעסער האָבן צו
טאָן מיט אַ אָד איידער מיט אַ אָדקע.
זען אויך : ענגקייט 84, פֿוליעריקיט 85, עלטער 86, מענטשהייט 282, ייִד 285, ניט-ייד 286.
ס ן נקבישקייט, פֿרוייִשקייט, מיידלשקייט אאַו'ר —אַדי : מין נקבה, פֿרויען-געשלעכט,
דאָס צאַרטע (דאָס שיינע, דאָס שוואַכע) גע-
שלעכט : דאָס אייביק ווײַבלעכע : ד בעסע-
רע העלפֿט : דאָס וויִבערפֿאָלק : פֿרויענ-
שאַפֿט, יונגפֿרוישאַפֿט, מיידלשאַפֿט, בתולה-
שאַפֿט, מיידלשטאַנד : פּאַרטענאָלאָגיע.
זי, נקבה, חמה, חווהס טאָכטער, דאָס
מענטש, ייִדישע טאָכטער, ייִדיש קינד, של
עשני, שעשני בּרצונו, קליידל , אָשה, ערווה,
ווײַב : נ-פּ) ווײַבעראָ, וואַבעריע : נב“ח) זי,
ריִבעלע : ווײַבספּאַרשוין: וויִבסלײַט, נשים :
פֿרוי, פֿר' : פֿלוי נ-פּ) : פֿרויענצימער, ייִדענע,
ייִדעטשינע : יענטע : דאַמע, ליידי, מאַדאַם,
מיסעס, מר“ס, דאָנאַ, סיניאָראַ, מאַטראָנע.
מויד, מוידורע, מוידעץ, מוידטשיסקע,
מיידל, מיידלטשינע : יונגפֿרוי, בתולה, אָחור-
טע : פֿרײַלין, פֿרל ' : נ-פּ) פֿריילעך, פֿראָנזע-
לע : מאַמזעל : נ-פּ) מראַמזעל, נאַמזעל : מאַ-
דעמואַזעל, דעמואַזעל, פּאַנע, פּאַנעלע,
פּאַניענקע, באַרישניע, מיס, סיניאָריטאַ : נינ)
יאָלדעווקע, קליפֿט, יאַטעכע : פילצל נאַר-) :
נקי) זאָך, שאַכטל , שעכטל , שעכטע, שעכ-
טוווקע, כעשטל , שניאָטשקע, צווי, צוזעניכע,
צאָריי.
אַדי ן נקביש, ווײַבער(קש, ווײַבלעך, פֿרוייִש, ז פֿרוילער, פֿרייענדיק, ז פֿרויענהאַפֿטיק,
יונגפֿרוייִש, ז יונגפֿרוילעך, מיידלש, דאַמיש,
דאַמסקע אאַז“ר —-.
פֿראַן : אַ ווײַבערשע גאָמה: לאַנגע האָר אע קורצער שכל.
שפר : אַ מאַנספּאַרשוין אין ווי אַ גלאָז, אַ נקבֿה אין ווי אַ טאָפּ : אַ מיידל איז ווי אַ סאַמעט
(אַטלעס) (אַדרבא—גיב אַ גלעט) : אַ מיידל אין
ווי אַ זיִדן טיכל —אַן עס ווערט נאָר אַ פֿלעק
קען מען עס מיט ויבן זייפֿן ניט אויסוואַע : אַ
מיידל אין ווי אַ האַנטעך (—יעדערער ווישט זיך
אין איר): אַלע מידלעך זײַנען קלות נווערטער-
שפּיל : קלות) : אַ מיידל דאַרף זיך פּוצן פֿאַר
פֿרעמדע בחורים און אַ ווײַבל פֿאַרן אייגענעם
מאַן : ווײַבער האָבן דרײַ זעץ : אַן אײַניאַץ, אַן
אָפּזאַץ און אַן אויפֿזאַץ : דאָס בעסטע פֿערד
דאַרף האָבן אַ בײַטש און די פֿרימסטע נקבה— אַ מאַן : נשים דעתּן קלות (עליהד : נשים דעתּן קלות—ווײַבער זיינען גענדן : וויינען און לאַכן זײַנען גד ווײַבער לײַכטע זאַכן : אַלע ווײַבער האָבן ירושה פֿון זייער מוטער אַווהן : פֿאַרן טויט האָט אָדם אָנגעזאָגט : גלייבט ניט חווהן : איין פֿרוי זאָגט ניט אַ צווייטער „דײַן פּנים אין אײַנגעריכט“ : אַ פֿרוי(ענצימעח האָט נײַן און נײַנציק ואָמות : אַ נקבה האָט עלף און נײַנציק נאָמות אין בויך : גאָלד פּראָבירט מען מיט פֿײַער, אַ פֿרוי—מיט גאָלד : ווײַבער פֿירן צום מטן אָדער צום בייזן—סך ווי פֿאַרפֿירן זיי : אַין אָכמה לאָשה אָלא בפֿלך : חכמת נשים— קעלבערנע נִצים נניט בוימצש : דער פֿרויס שכל איז דאָס צירונג, דעם מאַנס צירונג איז דער אַכל : ווײַבער האָבן לאַנגע האָר און קורצן שכל : אַ פֿרוי ברענגט אַרויס מער(ער) אין אַ קרעכץ איידער אַ מאַנספּאַרשוין אין גאַנצן „על אָטא“ : אַל אַרבה שיחה עם האָשה : אַ נקבה אין ווי אַ קאַטשקע : (שבֿעה דאָרים בגולם—) אַ ייִדענע האָט נײַן מאָס רייד : בשעתן שווימען מון מען שווײַגן—דערפֿאַר זײַנען ווײַבער אָטור פֿון שווימען : בשעתן גאָלן די בערד קען מען נישט רעדן—דערפֿאַר וואַקסט נעט קיין באָרד בײַ די ווײַבער : ווײַבער רעדן אַלע אין איינעם—זיי ווייסן פֿריִער, אַן ס'אין ניטאָ וואָס צו הערן : דיווקע נאַ ברית ניע כאָדיט : אַן מען לאָוט אַ נכר מיט אַ נקבֿה אַליין אין הויז קומט קיין גוטס ניט אַרויס.
זע אויך : יוטקיט 84, פֿוליעריקייט 85, עלטער 86. מענטשהייט 22, ייִד 235, גיט-ייד 26.
ס : ייִדן, ז די ייִדן, דאָס ייִדישע פֿאָלק, ז דאָס יידנטום, ז דאָס יודענטום : דאָס יידענעטום נ-פּ) : דאָס אַרבפֿאָלק נ-נ'ר) : ישראל , אַם שראל , דאָס פֿאָלק שראל , אימה הישׁראַלית, שאַריתישראל , ישראל קבֿא, קראליק, אַחינו
בני שראל , אַחב“י, די קינדער (פֿוף שראל , בּנסת ישראל , קל ישראל , כּלל-ישראל , יִעקב, אַית-נעקב, יהודה, קיתיהודה, עם-עולם, עםסגוּלה, דאָס אויסדערוויילטע פֿאָלק, עםהספֿר, אַם אָכם ונבון, עמא פּויזא, צאן קדשים, רחאָנים בני רחאָנים, מאמינים בוי מאמינים : עאָרת השאָטים, בני משה, די רויטע ייִדעלעך : בנות ישראל , בנות עיון : ייִדישקייט, דאָס פּינטעלע ייִד.
עבֿרי, יהודי, יהודית, ישראל , אָדשראל, נִת-ישךאל, איזראַעליט, אָן-ברית, באַשניטענער, ייִד : ייִדענע, ייִדישקע, ייִדיש קינד : יאַהודי, אַשכנוי : ספֿרדי, פֿרענק, ירושלמי : פוילישער, איטשע מיִער : רוסישער, רוסאַק : (געבראָטענער) ליטוואַק, צלם-קאָפּ : ליט וואַטשקע, לופֿטקאַטשקע נ-פּ) : רומענישער, מאַמעליגע : גאַליציאַנער, געשטראָפֿטער, גילי נאַ-) : אַ ייִד פֿון ייִדנלאַנד, אַ ייִד מיט די ביינער, אַתה-בחראָ(נו)ניק : יודאַק, ייִדליק, ייִדלאַק, ייִדלטשינע : זשיד, זשידיוגע, זשידאָק, זשידאָווקע, שיני נאַ-) : אייביקער ייִד, אַהאַסווער. הר, (רטע, וּר-אָדק, אַברהם, קהאָבךהם. ועאָפֿיט, פּראָזעליט.
וו : ייִדישן, פֿאַרייִדישן, מאַייר זײַן (ייד).
אַדי ן ייִדיש, ייִדישלעך אאַו“וו — -.
פֿראַן ן עברי אנכי : דער קוגל ליגט אים אויפֿן קוים : דער צלם אלקים ליגט אים אויפֿן אָנים : ספֿק ייִד, ספֿק קריסט : אַ גוייִשע ואָמה : די שמד ליגט אים אויפֿן קנים : ער האָט ניט קיין אָלם אלקים : עס אין אַראָפּ פֿון אים דער אָלם אלקים : ער האָט אין זיך ניט קיין ייִדישן אָדער : איך האָב געזען פֿאָרן צוויי ייִדן מיט אַ ליטוואַק : מי בּעמך ישראל : הקול קול נעקב והידים ידי עשו.
שפּר : ישראל ואורייתא סד היא : ל-א אַלמן ישראל : אַין בנות ישראל אָפֿקר : קל ישׁראל חמרים : חמרים קל ישראל : קל ישראל אַחים (אָבער יעדערער אין אַ אָריץ) : קל ישראל בני מלכים הם : קל ישראל ערבים נה
בנה : היִה אָדם בצאאָך ויהוּדי באהלך : קל ישראל נש לאָם חלק לעולם האָא : שראל אַף על אָי שאָטא ישראל הוא : אַפֿילו דיהנים שבך מלאים מיצוות בּרימון : סאַראַ טײַער פֿאָלק ייִדן זיִנען—אַפילו ווען זיי שמירן די רעדער דאַוו(ע)נען זיי : ואָס מיר זײַנען זײַנען מיר, אָבער ייִדן זײַנען מיר : אַלע ייִדן האָבן איין שכל : אַלץ איז בך ייִדן צו ווייניק, נאָר שכל האָט איטלעכער גענוג : אַ ייִד—וואָס ער איז, קיין נאַר אין ער ניט : אַ ייִד האָט אמונה : אַ ייִדישע נאָמה קען מען ניט שאַצן : אַ ייִדישע קישקע אין ניט אָפּצושצן (קען מען ניט שאַצן) : יידישער חן אין אומעטום שיין : צווישן ייִדן ווערט מען ניט פֿאַרפֿאַלן : לאָזן זיך ייִדן מערן, וועט זײַן וואָלוול פּאַסטערנאַק.
מרובים אָרכי עמך : אָרכי עמך ישראל מרובים : עמך שראל צריכין פּרנסה : אַ ייִדנס פרנסה אין נגון ואנחה און וײַן גליק איו אַ מערכה : אָן וסים קען אַ ייִד ניט לעבן : ייִדיש עשירות קומט מיטן ווינט און גייט אַוועק מיטן רויך : ייִדיש עשירות אין ווי אַ בינטל שטרוי : ייִדיש עשירות אין ווי אַ מאַרצאָווער שניי (ווי שניי אין מאַרץ) : ייִדישע פרנסות און ייִדישע עשירות אין אַן אָרב-קסחדיקער שניי אונטערן שליטן : ייִדיש עשירות מישטיינס געזאָגט : פֿון תּעניתים ווערט מען רײַך : אַ ייִדיש לעבן מישטיינס געזאָגט : טשאַסאָם ס'קוואַסאָם, פּאָראָיו ס'ראָדאָיו : אַן אַ ייִד האָט אַ טשעריק האָט ער ניט קיין ציבעלע, אַן ער האָט אַ ציבעלע האָט ער ניט קיין טשעריק : אַ ייִדיש גליק איז אַ שיינע לוויה : אַ ייִדנס גליק אין ווען ער קומט צו אָרכו : אַ ייִדישער אַענוג אין אַ קילער רשעה-באָב : אַ ייִדישער אַענוג איו אַ גרינגער אָענית : אַ ייִדיש גערינס איו דער גורל צו קדיש : אַ ייִדישע ירושה אין אַ גילדענע אָדער : וואָס ירשענען ייִדן? — אָרות און מערידן : אַ ייִד , אַן ער פֿאַרמאָגט מערידן און אַ אָבר, אע ער אָטור פֿון תּקיעות און שאָרים : ווען זינגט אַ ייִד? — ווען ער אין הונגעריק : ווען האָט אַ ייִד אַ גוטן
טאָג? — שיפֿן צווייטן טאָג נאָך קדחת : אַ ייִד, אַן ער צעברעכט א י י ן פֿוס און א י י ן האַנט, זאָגט ער : אַ גליק, וואָס איך האָב דעם אַנדערן אויך ניט צעבראָכן : דרײַ ייִדישע תּענוגים : אַ פֿריילעכער קית-עולם, אַ וואַרעמע מיקרה און אַ ליכטיקע לאָנה : נאה עניותא לשראל .
אַ ייִד קען אַלע מלאָכות : קסח אין ער אַ בעקער, שבועות אַ גערטנער (גערטענירער), אִשעה-באָבֿ אַ זעלנער (אַ קעל-מלאָמה), סוכות אַ בוימײַסטער, חנוכה אַ בלײַגיסער, ראָש-האָנה אַ שופֿר-בלאָזער : אַ ייִד און אַ וואָלף גייען ניט אַרום ליידיק : איידער דער ייִד גייט אין מאַרק אַרײַן קאָסט אים אַלץ וואָלוול : דער ייִד האָט צײַט נאָר געלט צו פֿאַרלירן און קראַנק צו זײַן : דעם ייִדן פֿעלט אָמיד אַ טאָג : וואָס טוט ניט אַ ייִד צוליב פּרנסה (—ער שמדט זיך און ווערט אַ אָסור) .
ווי אַ לאַבן ברויט אין קײַלעכיק, אַזוי זײַנען ייִדישע אָרות לאַנג : דער נ- איי אָן אַ גרונט און ייִדישע אָרות אָן אַ ברעג : ווו ויהי אין אַ אָרה (אויף ייִדן) : קאָלי בידאַ, טאָ דאָ זשידאַ : דעם ייִדנס שימחה אין מיט אַ ביסל שרעק : דעם ייִדנס ברירה איו אַ שיינע גורה : וואָס העלפֿט דעם ייִדנס יללות, אַן מען בלײַבט סײַ ווי אין וּלות : אַין מזל לישראל : אַ ייִד האָט ניט קיין מזל : איטלעכער ייִד האָט זיך זײַן פּעקל : דעם ייִדן מײַדט קיין אומגליק ניט אויס : ווו עס פֿאַלט אַ שטיין טרעפֿט ער דעם ייִדן : פֿון אַ ייִדן האָט מען דאָס גענאַר : מט אין אַ ייִדן אַ טובֿה צו טאָן נאָפּצונאַרן) : „אַתּה בחראָנו מאָל העמים“ מאַכט רשי : דער ייִד ליגט אין דער ערד און באַקט בייגל .
דעם ייִדן מיטן וואַודערשטעקן געפֿינט מען אין אַלע עקן : ווו מען וואַרפֿט אַ שטיין דאָרט טרעפֿט מען אַ ייִדן : ברעך אויף אַ זעמל , שפּרינגט אַרויס אַ ייִד : גאָט זאָל אָפּהיטן פֿון ייִדישער חוצפּה, ייִדישע מײַלער און ייִדישע קעפּ : פֿון ייִדישע רייד קען מען זיך ניט אָפּוואַשן אין צען וואַסערן : אַ ייִד האָט אַכט
166
דען צהאָנציק פּראָצענט קחד, צוויי פּראָצענט צוקער את זיבעציק פּראָצענט חוצפּה : נעם אַ ייִדן אונטערפֿירן, וואַרפֿט ער דיך אַרויס פֿון האָע : וויִו אַ ייִדן אַ פֿינגער, וויל ער די שנצע האָט : פֿאַר אַ ייִדן אין אַלץ צו ווייניק : בײַ מב נעקבן אין אַלץ אַ סחורה, אַפֿילו עשוקעס בכורה : דעם ייִדן שט ניט אַיוי זײַן אייגענער דלות ווי דעם אַנדערנס עשירות : מיט אַ ייִדן אע עט קוגל צו עסזעאָר ניט פֿון איין טעלער : מיט אַ ייִדן אין נאָר מט אין שול אַרח צו גק (צו שפּרינגען קדושה) : מיט אַ ייִדן אין מט עסן קוגל, דאַוו(ע)נען פֿון איין סידור און ליגן שיף אק נִית-הקאָרות : אַו מען פֿאַרטשעפּעט אַ עדן אַ העקעלע וויל ער, מען זאָל אים אָפּמאַכן אַ גשצן קאַפֿטן : אַ ייִדן טאָר מען ניט געבן דאָס געבאָטענע געלט : רוב ננבי ישאָל : מען טאָר אַ ייִדן ניט חושד זע (—ווײַל ער איו געוויס אַ ננב) : עבעט אַ גוי—העטט מען דעם אָבֿ, ננגעט אַ ייד—הענגט מען דעם ייִדן.
איטלעכער ייִד האָט זיך זײַן שולחדאָרוך דען זע שנעוף : דער ייִד ענטפֿערט אָמיד פֿאַרקערט : שגט מען אים אָלום עליכם, ענער פֿערט ער : עליכם אָלום : אַ ייִד אין אַ מילדער : פֿאַר אַ עט-מאָרע צעוואַרפֿט ער זיך אַר ווינטשט אײַך אַ מטיאָר : ייִדן זײַנען גרויסע פֿילאַנטראָפּן : פֿאַר אַ עט-מאָרגן גיבן זיי אַ עראָר : „נעשה ו(שמע“—אַ ייִד זאָגט אַלץ צו : דער ייִד אין פֿע כּסדר אָן אַן אָיש מלאָמה : שטענדיק שלאָגט ער זיך מיט דער דעה : דער עד שלאָגט זיך מיט דער דעה און שיסט מיט דער ראָיה : דער ייִד שלאָגט און שרײַט געהאָלד : ייִדישע קעפּלעך : קלאָגן און וויינען את עסן ווײַטער קרעפּלעך : אַ ייִד קען ניט אויסהאַלטן קק רוב טובות : אַזוי אין שוין בײַ אוּנדזערע ייִדן דער מינהג : טאָמער אין בײַ זיי ש אַ מאָל אַ סדר פֿרעע זיי : מה נשאַנה : טאָמער אין בײַ ייִדן אַ מאָל אַ סדר טוט ער אָן אַ העמד אויף דער קאַפּאָטע, טרינקט ווײַן את פֿאַרבײַסט מיט כרק.
עשו את יִעקבֿ קענען זיך קק מאָל ניט אויסגלײַכן : עשו האַלט זיך פּאָד-באָקעם און זאָגט צו יִעקבן : „הלעיטני נאָ“ : אַן דער ייִד פֿײַפֿט און דער אָריץ קראַצט זיך אונטערן אויער אין אַ שלעכטער סימן : עשוקע ציילט און יִעקב צאָלט : בעסער אַ ייִד אָן אַ היטל איידער אַ גר מיט אַ היטל : בעסער אַ ייִד אָן אַ באָרד איידער אַ באָרד אָן אַ ייִדן — 1 1- : קל המיצר לישראל נעשה ראָש : אַ ייִד איו דאָס קלענסטע באַשעפֿעניש, אָבער איטלעכן גרויס אע די אויגן: דער גרעסטער נִילבול בײַ די שטיסעמיטן איז—אַחדות בײַ ייִדן : אַן ייִדן רײַסן זיך אין אַ שימחה בײַ די אָמנס : די אַנטיסעמיטן זײַנען קלאָר אין ייִדשע דינים, ווײַל זיי לערנען שטענדיק מיטן ייִדן דעם „יִד חנקה“ : אַז בײַ גויים אין אַ קערמעשל שלאָגט מען ייִדן : דו שלאָגסט מ ע ן ייִדן, וועל איך שלאָע ד ע ן ייִדן : אַן דער ייִד איז גערעכט כאַפּט ער ערשט רעכט קלעפּ : „אַתּה בחראָנו מקל העמים“—און פֿאַרן שייגעץ האָסטו מורא. ווי עס קריסטלט זיך אַזוי ייִדלט זיך : בעסער אין גוייִשע הענט איידער אין ייִדישע מעלער : אַ ייִדישער אַין-אָרע אין ערגער פֿון אַ גוייִע קישוף : גאָט זאָל אָפּהיטן פֿאַר גוייִשן בּוח און פֿאַר עדישן מוח : גאָט זאָל אָפּהיטן פֿאַר גוייִשע הענט און פֿאַר ייִדישע קעפּ : גאָט זאָל אָפּהיטן פֿאַר ייִדישער נאווה און פֿאַר גוייִשער אַארה : בעסער דאָס ייִדישע קעפּל איידער דער !וייִשער קאָפּ : דאָס ייִדישע וּלות אין רעסער פֿון דעם גוייִע : וווינען זאָל מען צוויק ייִדן, האַנדלען צווישן גויים : לעבן זאָל מען צוויק גויים, שטאַרבן זאָל מען צווישן ייִדן. אַ ייִד לעבט פֿון אָנווערן, אַ גוי פֿון פֿאַר דינען : אַ גוי איו קליינערהייט קליין און גרויסערהייט רויס, אַ ייִד — פֿאַרקערט : אַ גוי פּאָפֿט, אַ ייִד כאַפּט אַ דרעמל , אַ גוי פֿרעסט, אַ ייִד נעמט עפּעס אין מויל אַרײַן (כאַפּט אַ ביסן), אַ גוי זויפֿט, אַ ייִד נעמט אַ קאַפּיטשקע (דערפֿאַר אין אַ גוי סאָלאָוויאָוו, וואָראָביאָוו און
אַ ייִד—סאָלאָווייטשיק, וואָראָבייטשיק) : אַן דער ייִד אין הונגעריק זינגט ער, דער גוי שלאָגט זײַן ווײַב : אַ אָריץ האָט אין זינען פֿערד און הינט, אַ ייִד האָט אין זינען ווײַב און קינד.
קשים גרים לישׂראל בּסקחת : פֿאַר אַ (ר טאָר מען קיין גר ניט שעלטן.
זען אויך : אײַנוווינער 18 1 , מענטשהייט 282.
236 . ניט-ייד
ס : ניטייִד, אַינו ישראל, אַחר, אָדום, עאָלק, קדנח, עכו“ם : אומבאַשניטענער, ניט-געמלטער : נוצרי, נוצריטע, קריסט : גוי, גויעץ, מיעטשינע, גויע, גויעטע, מיקע, שייגעץ, שיקסע, עשו, ערל, ערלטע, ערלטע, ערלה, כּאָרהניק, כּאָרהניצע, איוואַן זלאָדי : נקי) זשלאָב, זשלאָבעכע, זשלאָבערקע, זלאָביקע: זשמאָגע : שבת-גוי(ע) , שבת-פּויער(טע).
רוס, פֿאָניע, פֿאָניע ננב, פֿאָניע קוואַס, קאַצאַפּ(קע), קאַצאַפּניאַק, מאָסקאַל , מאָסקעוויטער : אוקראַיִנער, כאָכאָל, קאָואַק, קאָזאַטשקע : פּאָליאַק, פֿליאַק(ע) : לעט, יאַפּע : ליטווינער, קלומפּע : דײַטש, יעקע, שוואַב, זאַקס עאָלק, דײַטש ממזר, דײַטש קראַפּ, דײַטש אינדיק, דײַטשעלע ננבֿ, יעקע נאַר, יעקע פּאָץ, יעקע אַנב מיטן טאָפּ קאַווע : עסטרײַכער, קיר“ה, קיר“ה מאָק, קיר“ה וויידל , קיר“ה פֿלאָקן : פֿראַנצויז, פֿראַנצעהויז, — פֿאַרצוין : ענגלענדער, דושאַן בול : איר לענדער, אײַרישמען, נאַ-ם בייץ, ביצימער : אַמעריקאַנער, יענקי, אָנקל סעם, ברודער יינתן : טאָטער, קדר : טערק, תּוגר, פֿעטער ישאָעאל : אַרמענער, אָה(ה) , אִמחה : נעגער, שוואַרצער, אָחור, שחורטע : ציגײַנער, ציגאַן, ציגײַנער-באַנדע, ציגײַנער-געזינדל : ווײַסער : געלהויטיקער : מאָנגאָל : טונקל-הויטיקער : מורין, מורינצע, מורינקע : נאַראַפּ, מר לאַט(קע).
די אומות (העולם), די גויים, דאָס גײַעס,
די ניט-יידישע וועלט, אונדזערע שכנים: חסידיאומות-העולם.
שפּר : אָליי האָט דאָ- מיל : אַ גיי האָט מיל : אַ גוי איז אַ ננב : דער בעסטער גוי אין אַ ננכֿ : אַ גיי בלײַבט אַ גיי : עללק בלײַבט עאָלק : אַ גוי באַקומט ניט קיין דרך-אָרץ בין ער כאַפּט ניט דעם ערשטן פּאַטש : אויף אַ שלעכטן גוי טאָר מען אויך קיין נקמה ניט בעטן : דער גוי אין צום נלות ניט געוווינט : דער גוי אין אָסור, אָבער זײַן וואָרט אין קשר : דער גוי אין טרייף, אָבער זײַן גראָשן אין קשר : דער גוי אין טרייף, די שיקסע אין קשר : עם אָסיד תּתחסד— מען דאַרף וויסן, ווי מיט אַ גוי צו האַנדלען : אַלע אָכמות קומען אַרויס פֿון דײַטש—און אַליין בלײַבט ער אַ נאַר.
ציגײַנער זײַנען גנבים : דאָ ווו דער ציגײַנער שטייט אײַן, דאָרט ננבעט ער נישט (רירט ער נישט) : דו ווילסט, מען זאָל דיך נישט באַננבענען? — וווין צווישן ציגענער : איין ציגענער ננבעט ניט בײַם אַנדערן : דעם ציגײַנער קומט נאָך רעשט אַרויס (צען אַרויס) : אַי מען שפּײַט דעם ציגײַנער אין קנים זאָגט ער : עס רעגנט : ווען זינגט דער ציגענער? — ווען ער וויל עסן — שער' ייד 235 .
זען אויך : אײַגרויגער 16 1 , מענטשהייט 232.
ס ן פֿאָטערישקייט, פֿאָטערלעכקייט, מוטערישקייט, מוטערלעכקייט, טאַטע-מאַמישקייט אאַן“וו — אַדי: פֿאָטערשאַפֿט, מוטערשאַפֿט: קוואַטערשאַפֿט : אַדאָפּציע.
שטאַם, אָפּשטאַמ(ווג) : פֿאָטערשטאַם, מוטערשטאַם, פֿאַמיליע-שטאַם : ייחוס-בריוו, שטאַמצעטל , מגילת-נוחסין : ייִחוס-קייט, גאָלדענע קייט, שלאָלת-הנוחסין : שטאַמבוים, פֿאַמיליע-בוים, גענעאַלאָגישער בוים : גענעאַלאָגיע : מרש, וואָרצל , (זע, אָקור : ראַסע,
168
237—238
פּאָראָדע, בלוט : שבט, קלאַן, משאָחה, פֿאַמיליע, הויז, ייִחוס, געבירט : שטאַמפֿאָטער, ז אורפֿאָטער, שטאַמזיידע, זיידעסעיידע, ז אורזיידע, פּאַטריאַרך : שטאַממוטער, ז אורמוטער, באָבעס-באָבע, ז אורבאָבע, מאַטריאַרך : אָבות, אָבות-אַבותים, אָבות-אַבותינו, קדמונים : אאָהות.
פֿאָטער, (מײַן) אָבֿי, טאַטע, שמאַטע נ-פּ), פאַ, פּאַפּאַ, פּאַפּאַשע : נאַ-) אָלד מען, דאַדי, דעדי: פֿאָטעראָ, פֿאָקערלע: נקי) זבראַם: נִעל-משאָחה, קעל-מטופּל : שטיפֿטאַטע, שטיפֿפֿאָטער, פֿעטער : אַדאָפּטיר-פֿאָטער : קראַטער : טויפֿפֿאָטער.
מוטער, מאַמע, יאַמע נ--ז, מאַ, מאַמאַ, מאַמעשי, מאַמאַשע, מאַטקע, געבענטשטער בויך : נאַ-) אָלד ליידי, מאָם : נקי) בראַמאַעכע, זבראַמעכע : מוטעראָ, * מוקערלע : שטיפֿמאַמע, שטיפֿמוטער : נ-פּ) שטאָכמאַמע, מומע, גלות-שטיפֿמאַמע : אַדאָפּטיר-מוטער : קוואַטערשע, קוואַטערין : טויפֿמוטער.
שווער, שווערעניש נ-פּ) : אימערשרער : שוויגער : ו-פּ) שמיגער, געשוויר : אימער-שרי גער : עלטערן, טאַטע-מאַמע, פֿאָטער און מוטער, שטיף-עלטערן : שווער-אואָוויגער, ז שוויגער-עלטערן.
זיידע, טאַטנס-טאַטע, עלטער-פֿאָטער, האַרלע נאַר-), זבראַם-זבראַם נקי) , גרענפּאַ נאַ-) : עלטער-(עלטערחזיידע : באָבע, עלטערמוטער, פֿראַלע נאַר-) , גרענמאַ נאַ-) : עלטער(עלטער-)באָבע : זיידע-באָבע, ז אורעלטערן, פֿאָרעלטערן.
אדי : פֿאָטער(י)ש, פֿאָטערלעך. מוטער(י)ש.
מוטערלעך אאַז“ר פּ-.
שפּר : — אָפּ-טאַמלער 238.
זען אויך: חרובֿ 289.
אָפּשטאַמלער
ס : דור, נאָכקום, נאָכקומערשאַפֿט, ז נאָכ-
קומענשאַפֿט, געבירט, גענעראַציע, נאָכ-
געבורט, י פּאַטאָמסטווע : פֿרוכט, פּלאָד , פּליד : געזינד, געזינט, הויזגעזינד, הויזגעזינט, הויז-געבוירענע, בניקית, פֿאַמיליע, האַוויע, פּלוימע, ווײַב-אודקינד : מײַנע, דײַנע און אונדזערע.
צווײַג, אָפּצווײַג, אָפּשטאַמלער, אָפּשטאַמלינג : קינד, גאָטס גאָב, גאָטס בענטשונג, גערעטעניש, נרע, ורע קודש, ורע קדושים, נרע המלוכה, נרעא חיי וקעמא : שטיפֿקינד, קוואַטערקינד, טויפֿקינד : געפֿינדל, געפֿינדלינג, פֿינדלקינד, אָאָבךהם : אַדאָפּטירט קינד : קעסטקינד, קעסטניק: האָדעוואַניק, האָדאָווניק, וויכאָוואַניק, וויכאָראַנעץ, דערצויגלינג, צוכטלינג : האָדעוואַניצע, וויכאָוואַניצע, וויכאָוואַנקע : נײַ-געבוירענער : אויסגעטראָגענער : צווי לינג : דרײַלינג, דרילינג : פֿירלינג : פֿינפֿטלינג. זון, זינדל, זונטיק נ-פּ) , זונדערלאָ : בן ל“ר אָנים : אָן, בנאָק, אָנעלע : אָן-נקיר : אָןהרבֿ : (מאַמעס) קדיש, קדישניק : נ-פּ) נדעדןפֿירער : קן-סחיד, איין און איינציקער, איין אויג אין קאָפּ (אין שטערן), יעד(י)נאַק : בקור, ערשטלינג : ערשטפֿרוכט, ערשטקראַפֿט, ערשט-געבוירענער : בקורשוטה : בכורה, בכורהשפֿט : מיזיניק, אָדזקונים : לעצטלינג, פאָסקרעבעץ, פאָסקרעביק, ווישקראָביק, וויסקראָביק : שטיפֿזון: טויפֿזון : אַדאָפּטירטער זון : איידעם, ז שוויגעריון : נ-פּ) נדאיידעם, שדים, היידאַמאַק, יאַדימניק : איידעם אויף קעסט.
טאָכטער, טאָכטינקע, טאָניע, — טאָכטערלאָ, *זאָך, *זאָכעניש, * זאָכערלע, זאָכלע, — זאָכטער, יזאָכטערלע, *זאָכטרע : נקי) שאַכטע, שעכטע, שעכטל : נִתיאָידה, איין און איינציקע, יעד(י)נאַצקע : בקורטע, בקוריצע : נִת'שראל, אַת-לווי, מַת-כֿהן, מת-בּאָנת, באַסקע הענעס נ-פּ) : מת-קדושים : נִת הרב : נִתזקונים, מיזינקע, מיזינצע : שטיפֿטאָכטער : שנור, ז שוויגער-טאָכטער : טויפֿטאָכטער : אַדאָפּטירטע טאָכטער.
238
אייניקל, שטייניקל נ-פּ) : אוניק, אָניק, נכד נרבינס אייניקל) , אוראייניקל, אוראוראייניקל, קינדסקינד, קינדסקינדסקינד.
נתום, יתומה : האַלבער, קײַלעכדיקער, לעבעדיקער, ביטערער נתום : האַלבע אאַן“יי ישמה : נתום קטן.
מאָזר, ממזר קן הקידה, ממזוריק, ממזרוק, ממזראָק, בענקאַרט, אומגעזעצלעך קינד, י בײַסטרוק, * בויסטרוק, באַסטאַרד, בענקאַץ, באָנק, ווינטערדיקער קורח.
אַדי ן קינדיש, אָן-יחידיש אאַז“וו —ס.
אינוו : קד, קת-, אָי-ז-, ברב, ברגי, בהרכֿ. פֿראַז : עס יערן זיך רינדער, עס קומען צו קינדער : מײַנע קינדער זײַנען גאָטס ווינדער : עקודים נקודים וברודים : אַלע ייִדישע קינדער זאָלן אַזוי געראָטן : אַ ציטעריק קינד, פֿון זיבן איינער געבליבן : אַ ציטעריק קינד, פֿון זיבן קוים עלף געבליבן נ-פּ) : אַ קךןחיד אויפֿן אַנדערן צענדליט : דער טאַטע וועט דיר מיטברענגען אַ גילדן ניקסל און אַ זילבערן פֿיקסל (און אַ זילבערן וואַרטאַווײַל) : מיר זײַנען גאָר אַ קליין געזינדל : איך און ער, שוויגער און שווער, געצל און פֿײַוול, ברײַנע און טרײַנע, אָרוך און שלמה וכדומה : מיר זײַנען גאָר אַ קליין געזינדל : אָרוך און נרח, אַ ייִנגל און אַ מיידל און אַ פּאָר קלענערע און אַ פּאָר גרעסערע : דער טאַטע אַ קרעמפּער און דער זון סאָס אַ חויר : אַו דער באָק איו דער טאַטע און די ציג אין די מאַמע, וואָס ושע קאָסט ציגנפֿלייש? : טו אַ קינד גוטס ! : האָדעווען טעכטער אויף לײַטיש געלעכטער : קאָך איך אַ גוטע וועטשערע, טראָגט אָן דער רוח דעם טאַטן : אוי מײַן ליבער פֿאָטער, ווי ווער איך דיך שוין אָטיר ! : האָט אַ הונט אַ טאַטן? : נאַ שנור באַקלאָגט זיך :) גיי איך פּאַוואָליע, ואָגט מען, איך קריך, גיי איך געשווינד, זאָגט מען, איך צערײַס די שיך : נאַן איידעם באַקלאָגט זיך :) גיי איך גיך, צערײַס איך די שיך, גיי איך פּאַמעלעך, בין איך אַ למך
שפר : (טאַטע-מאַמע, זע, טעכטער! אַי מען האָט קינדער, געזונט און געלט קען מען זיך ניט ווינטשן קיין שענערע וועלט : קינדער און געלט איז אַ שיינע וועלט : דער ראָצענט אין אַ מאָל טײַערער (ליבער) פֿון קרן : צו קינדער און צו גאָט האָט נאָך קיינער ניט דערלייגט : נחת פֿון קינדער אין טײַערער פֿון געלט : בעסער געזונט געהערט איידער קראַנק געזען : בעסער צו זען לייד איידער צו הערן פֿרייד : גאָט זאָל אָפּהיטן צו האָבן איין דנד און איין העמד: אַלע אונדזערע אָונאים זאָלן האָבן (איין אויג,) איין קינד און איין העמד : איינס איז קיינס: קינדער און גלעזער האָט מען קיע מאָל ניט צו פֿיל : נאָך אַ קינד, נאָך אַ ברויט : בײַ פֿאָטער און מוטער איז קיין קינד ניט איבעריק : זאָל זיך אַזוי מאַכן אַ קליידעלע ווי עס מאַכט זיך אַ מיידעלע : אַזאַ זאָרג זאָל זײַן מיט כּסקנו ווי ש אין אַ זאָרג מיט זרענו.
וואָס אַ קינד זאָגט אין אַלץ אַ אָכמה : אַן אַ קינד זאָגט אַ חכמה זאָל מען עס באַלד אַוועקשיקן : קלוגע קינדער האָבן קורצע יאָרן : ווען די קינדער זײַנען יונג דערציילן די עלטערן זייערע אָכמות, ווען די עלטערן זײַנען אַלט דערציילן די קינדער זייערע נאַריש קייטן.
אַו מען האָט קינדער אין די וויגן דאַרף מען זיך מיט לײַטן (מיט דער וועלט) ניט קריגן : אַן מען האָט קינדער אין די וויגן דאַרף מען לאָזן לײַטן צו פֿרידן : אַו מען האָט אַ קינד אין וויקל זאָל מען שוין אַוועקלייגן אַ צוויקל (לייגט מען אַרעק אַ צוויקל) : קליינע קינדער פֿאַלט קיין הונט ניט אָן : אייגענע קינדער לאָזט מען אויף שפּעטער : אַן דאָס קינד שווײַגט שטויסט זיך די מוטער ניט אָן, אַו עס איו הונגעריק : פֿאַרקויפֿן קען אַ קינד, אָפּקויפֿן קען אַפֿילו קיין פֿאָטער אויך ניט : איינער טראָגט אַ קינד פֿאַרקויפֿן, דער אַנדערער בש עס אָן געלט.
איטלעכער ייִד האָט אַ סך מיליאָנען :
238
אויף אַן אייגן קינד זײַנען עלטערן בלינד : פֿאָטער און מוטער האָבן גלעזערנע אויגן : בע אַ מאַמע(ף זײַנען גלעזערנע אויגן : בײַ יעדער מאַמע(ח זײַנען אירע קינדער די געראָטנסטע : בײַ אַ מאַמע(ן) אין ניטאָ קיין מיאוס קינד : טאַטע-מאַמע דאַרפֿן דאָס קינד ניט לויבן, ווײַל קיינער וועט זיי ניט גלייבן : אויף גוטע קינדער מעג מען (יענעם) מקנא זײַן: אַ גוט קינד זייגט בײַ צוויי אַמען : אין דעם בעסטן קינד פֿאַרגעסט מען : איטלעכס קינד ווערט געבולן מיט זײַן מול : נדן קענען עלטערן געבן, אָבער ניט קיין מזל : עלטערן קענען אַלץ געבן, נאָר ניט קיין מזל : פֿאָטערשודמוטערס ברכה ברעעט דעם קינד הצלחה.
אַשרי מי שאָניו זקרים : אַי עס ווערט געבוירן אַ זון אין אין אַלע ווינקעלעך ליכטיק, אַ טאָכטער—אין חושך : זיבן זין ברענגען אַ שטול אין נן-עדן, זיבן טעכטער—אַ שטול אין גיאָנום : האָט מען זין, אין ווויל—האָט מען טעכטער, מאַכן זיי הויל : בעסער אַ זון אַ בעדער איידער אַ טאָכטער אַ רביצין : ווער עס האָט מיידלעך, דער האָט די פֿיס געשוואָלן, ווער עס האָט זין, דער האָט די פֿיס אויף שטאָלן : אַ זון נאָכן טויט, אַ טאָכטער בײַם לעבן : אַ טאָכטער אין דער נויט, אַ וון נאָכן טויט : אָנים אין די גרעסטע מכה : אָנים אין אויך אַ עטע מכּה : אַ טאָכטער אין ווי אַ וואָלף : מיט אַ טאָכטער האָט מען דאָס גאַנצע לעבן צו טאָן : דרך זאַכן וואַקסן איבער נאַכט : רווחים, דירהגעלט און מיידן : אַן די מיידן שלאָפֿן וואַקסן זיי, אַן זיי וואַכן—עסן זיי : אַ מיידל אין אַ שטיין (אַ אָבל-סחורה) : אַ מיידל איו ווי אַ לעגערסחורה : אַ שיינע טאָכטער אין אַ האַלבע פּרנסה : פֿינף טעכטער—פֿאַרגייט דאָס געלעכטער : אַן מען האָט טעכטער פֿאַרגייט דאָס געלעכטער : ווו עס זײַנען דאָ פֿיל מיידן דאָרט זײַנען דאָ פֿיל ריידן : אַן אויסגעגעבענע טאָכטער אין ווי אַן אָפּגעשניטן שטיקל ברויט.
דער ערשטער קוילעטש קומט אַרויס ניט
געראָטן : דער ערשטער קוילעטש איו אָמיד (קומט אָמיד אַרויס) מיט אַ חסרון : דאָס ערשטע קינד (מיידל) וואַרפֿט מען אין פֿיִער : די ערשטע פֿלוימען זײַנען ווערעמדיק : אַ אָן-ןחיד איי ניט קיין למדן : אַ אָךןחיד אין אַ האַלבער משומד : אַ אָזעחיד אין אַן עקע : אַ אָחיד זאָל מען מײַדן. אַ נִת-יאָידה זאָל מען זוכן : אַ פּוילישן קחחיד יאָל מען שיִען, אַ דיִ--ישן אָן-נחיד זאָל מען פֿרײַען : די נִת-יאָידה זאָל מען פֿרײַען. דע- קן-ן-יד זאָל מען שיִען : דאָס צווייטע ווײַב און אַ מַת-יחידה פֿירן אַלצדינג אויס : איטלעכע נִת-יאָידה האָט זיך איר חנדל (מאַכט זיך איר חנדל צו רעכט) : די אייער לערנען די הינער : די אייער ווילן זיִן קליגער ווי די הינער : די אייער זיִנען טאַקע קליגער ווי די הינער, אָבער זיי ווערן באַלד פֿאַרשטונקען : ספֿה כּוח האָן מכוח האַב.
קינדער האָבן אין לײַכטער ווי קינדער דערציִען : אַ קונץ אין צו קויפֿן סחורה און צו האָבן קינדער, נאָך אַ גרעסערע קונץ אין סחורה צו פֿאַרקויפֿן און קינדער מגדל צו זיִן : קינדער האָבן אין שווער, אָבער זיי מאַדל צו זײַן נאָך מער : טאַטע-מאַמע אין אַ קונץ צו זײַן, און אַלע מענטשן נעמען זיך עס אונטער : איידער מען איי מנדל אַ קינד ווערט מען אָן דאָס געזינט : קינדער מאַדל צו זען מון מען האָבן קורחס עשירות און שמשון הויבורס גבורה : ווער עס וויל האָבן זײַן קינד זאָל זײַן גוט, שלאָגט ער עס מיט דער רוט : אַן מען שלאָגט אָן אַ קאַדקע אין זי שטאַרקער : מאַמעס טרערן און טאַטנס שמיץ קומען אין לעבן שטאַרק צו ניץ : פֿון דער מוטערס קלאָפּ ווערט דעם קינד ניט קיין לאָך אין קאָפּ : בעסער דאָס קינד זאָל וויינען איידער די עלטערן זאָלן וויינען : קוש דעם קאַנטשיק וואָס שמײַסט דיך : קושן זאָל מען דאָס בײַטשל וואָס שלאָגט אין דער יוגנט : די מאַמע שעלט, אָבער עס טוט איר וויי דאָס האַרץ : ניט דאָס אין די רעכטע מוטער וואָס האָט געבוירן, נאָר די וואָס האָט דערצויגן :
238
בעסער אַ פאַטש פֿון אַ טאַטן איידער אַ קוש פֿון אַ פֿרעמדן : דער טאַטע האָט געשמיסן ניט פֿאַרן שפּילן, נאָר פֿאַרן אָפּשפּילן : אַ שלעכטע אַם אין פֿאַרן קינד סם.
מעשה אָבות סימן לאָנים (נעשי אָנים) : מעשה אָבות נרשו קוים : דאָס עפּעלע פֿאַלט ניט ווײַט פֿון ביימעלע : ווי די גענדי אַיוי די גריוון : משוגענע גענדו, משוגענע גריוון : אַי עס קומט אַרויס פֿון אַ קאַץ מאַכט עס מיאַו : טאַטע-מאַמע ווי די רוחות, קינדער ווי די שדים : אַן פֿאָטער און מוטער זײַנען שדים קומען אַרויס קינדער ווי די רוחות : יאַקי טאַטקאָ. טאַקיע דעעצקאָ : אַן דער טאַטע איו אַ קעלעם איו דער זון אַ גולם : אַן דער טאַטע אין אַ פֿורמאַן פֿאַרשטייט דער זון אײַנצושפּאַנען : אַן דער טאַטע אין אַ לץ איו דער זון אַ פּאָדליעץ : דער טאַטע אַ וואָלף, דער וון אַ הונט : פֿון אַ שלעכטער מוטער איו דער זון ניט קיין גוטער : אַו די מוטער אין אַ קו אין די טאָכטער אַ קאַלב : דאָס עפּעלע געראָט נאָך דעם שטאַם. דאָס קינד נאָך דער אַם : טײַערע סחורה וואַקסט פֿון דער ערד אַרויס : אויף שוואַרצער ערד וואַקסט די בעסטע תּבואה : פֿון אַ געמיינער בולבע קומט אַרויס די פֿײַנסטע לאַטקע : די זין זײַנען אָמיד אין דער מאַמעס ברידער געראָטן : זכות-אָבות אין קיין קאַטאָוועס : (פֿאַר) טאַטע-מאַמעס זינד לײַדט (קומט אָפּ) דאָס קינד : טאַטע-מאַמעס זינד שלאָגן דאָס קינד : טאַטע-מאַמע זינדיקן, און די קינדער קומען אָפּ : אַן די עלטערן זײַנען נאַראָנים ווערן די קינדער גזלנים : ווען די מאַמע האָט האָלט געהאַט יוונים טאָר די טאָכטער ניט אַרויס פֿון שטוב : ווען דער טאַטע אין געווען אַ מערגעניק האָט די טאָכטער אויסגעריסענע יאָרן : די מאַמע מעג נאַשן, דער טאַטע מעג שיכורן : קינדער פֿון איין טאַטן און איין מאַמען און זײַנען ניט גלײַך : אין אַ טײַך זײַנען דאָ פֿאַרשיידענע פֿיש : ביימער אין וואַלד זײַנען אויך ניט גלײַך : פֿינף פֿינגער אין איין
האַנט און זײַנען אויך ניט גלײַך : ניט פֿון יעדער טראָגן ווערט געבוירן פינחס קן אלעזר קן אַהרן הכֿהן : אין די קטורת אין דאָ אָלבנה אויך : מהרסיך ומחרימיך ממך יאָאו : איידער אַזוינע קינדער אויסהאָדעווען אין בעסער דערשטיקן זיי קליינינקערהייט : דורך אַ שלעכט קינד קומען די עלטערן צו זינד : אַי מען האָט פֿון אַ זון שאַנד רוקט מען אים אַרײַן אין געוואַנט (אין סאָלדאַטן) : אַווי ווי מען טאָר ניט געטרויען קיין קאַץ קיין סמעטענע, אַזוי טאָר מען אַ מאַמען ניט געטרויען, אויב זי האָט אַ יון אַ גנב : קדסורר ומורה וידון על שום סופֿו.
פֿאַרלירן ציין און האָבן קינדער מאַכט אַלט געשווינדער : אַ קינד אין אַ קליין מלוכהלע : אַ קינד אין עלטער פֿון אַ קיסר : אַ מאַמע אין אַ מיטער, אַ קינד אין אַ מאָסקעריטער : אַ קינד אין ערגער ווי אַ נולן און מען דאַרף (מען מיי) נאָך טאַנצן אויף זײַן חתונה : עלטערן לערנען אויס די קינדער ריידן און קינדער די עלטערן—שווײַגן : צער אָנים אין ערגער פֿון אַר-לחם : אַ קליין קינד (איז) אַ שפּילעכן, אַ גרויס קינד (איי) אַ מילעכן : קליינע קינדער, קליינע אָרות (זאָרגן), גרויסע קינדער, גרויסע אָרות (זאָרגן): קליינע קינדער, קליינע פֿריידן, גרויסע קינדער, גרויסע ליידן: קליינע קינדער לאָזן ניט שלאָפֿן, גרויסע קינדער לאָזן ניט לעבן : בײַ קליינע קינדער אין שלעכט צו עסן, בײַ גרויסע קינדער אין שלעכט צו גיע : עס דיך אָן איידער די קליינע קומען, טו דיך אָן אידער די גרויסע קומען : שלאָף זיך אויס בין די קינדער ווערן גרויס, עס זיך אָן בין די קינדער קומען אָן : טאַטע-מאַמע מוון פֿע קינדער לײַדן : אַ קינד אין אַ שווא : אַו דער זון האָט סתינה גיט ער דער ווײַב אַ כּתובה און דער מאַמען אַ וּט : אַן פֿאָטער און מוטער באַדאַרפֿן אָנקומען צו קינדער אין זיי ביידן ביטער : איידער אָנקומען צו קינדער זאָל מען בעסער שטאַרבן : איין פֿאָקער (איין מאַמע)
238
קען אויסהאַלטן צען קינדער און צען קינדער קענען איין פֿאָטער (איין מאַמע) ניט אויסהאַלטן : איין טאַטע צען קינדער דערנער, צען קינדער איין טאַטן אין שרער : איין מאַמע קען צען קינדער צופֿרידן שטעלן, אָבער צען קינדער ניט איין מאַמע : אַן דער טאַטע שענקט דעם וון לאַכן ביידע, אַן דער זון שענקט דעם טאַטן וויינען ביידע.
עס אין ניטאָ קיין געטרײַערס ווי אַ מוטער : די גע-טע געפּעלעך זײַנען דער מאַמעס : די וואַרעמסטע בעט אין דער מאַמעס : אויף דער זון אין גוט צו זיצן און לעבן דער מאַמען אין גוט צו וווינען : אַ מאַרע אין ווי אַ מוווה : אַ מאַמע איו אַ קנעכט (, דער טאַטע אין שטענדיק גערעכט) : אַ מאַמע אין אַ פּאָקרישקע : זי דעקט צו דעם קינדס חסרונות און דעם מאַנס בזיונות : אַ מוטער מון האָבן אַ גרויסן פֿאַרטעך די חסרונות פֿון די קינדער צו פֿאַרדעקן : אַ מאַמע האָט אַ קאַצנקאָפּ : אַ מאַמעס האַרץ אין אַ נביא : וואָס אַ קינד זאָל ניט דערריידן, וועט די מוטער אים פֿאַרשטיין : אַ קוש דעם קינד אין אַווי גוט ווי דער מאַמע(ח : בעסער בײַם טאַטן ברויט איידער בײַ זיך קוילעטש : בעסער צו געבן דעם קינד מיט דער וואַרעמער האַנט איידער מיט דער קאַלטער : אַן די עלטערן גיבן ניט די קינדער אין שיך נעמען זיך די קינדער שפּעטער אין די זאָקן : פֿאַר געלט באַקומט מען אַלץ—נאָר ניט טאַטע-מאַמע : קבד אָת אָגיך ואָת אקך : מען טאָר ניט זיצן אויפֿן טאַטנס אָרט : אַן מען האָט אַ טאַטן אַ הונט מעג מען אים זאָגן אַפּודועש (וואָן).
ניתומים) אַ קינד אָן אַ פֿאָטער אין אַ האַלגער נתו-, אָן אַ מוטער אַ גאַנצער נתום : דער פֿאָטער אע געטרײַי ווען די מוטער שטייט דערגע : אַי דער טאַטע אין דערבײַ קען די מאַמע זײַן געטרײַ : אַן אַ קינד פֿאַרלירט יונגערהייט די מיטער אין אים נעבעך זייער ביטער : אַ קינד אָן אַ מאַמקע אין ווי אַ טיר אָן אַ קליאַמקע : בעסער פֿאַרלירן אַ רײַכן פֿאָטער
איידער אַן אָרעמע מוטער : אַ רײַכן טאַטן אין כדאַי צו באַגראָבן, אַן אָרעמען אין ניט כּדאַי צו האָבן : אַ נתום טאָר מען ניט שלאָגן : אַ יתום שלאָג ! אויב ער א י ו ניט ווערט, ו ו ע ט ער ווערט זײַן : י אַ יתומה איו אַ מיצווה צו קיצלען : אַ יתומה אין אַ וואָלוועלע משקה : אַ קן-זקונים אין אַ פֿאַרטיקער סתום : אַן דאָס קינד אין טויט, הערט די קוואַטערשאַפֿט אויף : דאָס קינד איז געשטאָרבן, די קוואַטערשאַפֿט אין אויס : איידער צו האָבן און גראָבן אין שוין בעסער גאָרנישט צו האָבן : בעסער נישט צו האָבן איידער צו באַגראָבן : אַן מען פֿאַרלירט אַ טאָכטער וויינט מען ניט אויפֿן נדן : ווען אַלע קינדער זאָלן בלײַבן לעבן וואָלט געקאָסט אַ רענדל אַ ווייץ : דור הולך ודור באָ (והאָרץ לעולם עואָדש : עס שטאַרבט קיין דור ניט אויס : מיר איז גוט—איך בין אַ יִתום. נאייניקלעך) פראָצענט פֿון קינדער אין טײַערער ווי פּראָצענט פֿון געלט : אַן אייניקל האָט מען ליבער ווי אַן אייגן קינד : אַן אייניקל אין אַ ימחשמוניקל.
נשטיפֿמאַמע) אַן דער טאַטע נעמט די מומע ווערט ער אַ פֿעטער : מיט דער מאַמען איו דער טאַטע אַ פֿאָטער, מיט דער מומען אין ער אַ פֿעטער : אַן דער טאַטע נעמט (שלאָגט) די מאַמע, גייען די קינדער טאַנצן : אַזוי ווי ס'אין ניטאָ קיין בעזעם אָן ריטער, אַזוי אין ניטאָ קיין גוטע שטיפֿמיטער : אַ שטיפֿמוטער איו אַ שטאָכמוטער : אַ שטיפֿמיטער גיט שיטער: אַ שטיפֿמוטער גיט דעם שטיפֿקינד דאָס ערשטע פֿון דער טיי און דאָס לעצטע פֿון דער קאַווע : פֿאַר אַ גוטער שטיפֿמוטער שטייט אַ גאָלדענער שטול אין ון-עדן : אין ודעדן אין נאָך ניטאָ קיין שטול פֿאַר אַ גוטער שטיפֿמוטער.
נממורים) ממור אַלמיד-אָכם קודם לכֿהןנדול עם-האָרע : רובֿ ממורים קיקחים : אַן אַ מוטער שרײַט אויפֿן קינד „ממיר“ מעג מען איר גלייבן : אַן עס וואָלטן גערען ווייניקער חוירים וואָלטן געווען ווייניקער ממורים : יאָל
238—239
זײַן פֿון אַ קאָזאַק, אַבי אויף לאַנגע יאָר (אַבי צו געזונט) : לאָן עס זײַן פֿון אַ טאָטער, אַבי עס האָט אַ פֿאָטער : לאָן עס זײַן פֿונעם טײַוול . אַבי עס הייסט פֿײַוול.
נשרער-און-שוויגער, איידעמס, שנית אַ וון אין דאָס געזינט, אַ טאָכטער אין אַ קינד, אַ שנור אין אַ ווינד, אַן איידעם אין אַ הינט : אַ זון ווי ער געראָט, אַן איידעם ווי מען וויל : אַן איידעם אין שטוב איו אַ שונא אין שטוב : אַן איידעם אין ווי אַ טשאָלנט : איטלעכער איידעם איז אַ שטיק שווער : פֿון אַן איידעם אויף קעסט לאַכט דער שווער פֿון ציינרייטאָג : אַן מען טוט מיטן שווער, שלאָפֿט מען (זיצט מען דערנאָך) מיטן בער : אַן מען קוקט אַרויס אויפֿן שווערס שטיוול גייט מען באָרוועס : אַ מטן שווער אין שווער צו האָבן, אַ שלעכטן שווער אין שווער צו בד גראָבן : נאיידעם) ער עסט ניט, נאָר ער פֿרעסט, ער טרינקט ניט, נאָר ער זויפֿט, ער שלאָפֿט ניט, נאָר ער פּאָפֿט : (אַן איידעם) אַ לערנער האַלט שמער-און-שוויגער פֿאַר די הערנער : אַ שנור מיט אַן איידעם זײַנען אַ פּאָר שדים : אַ גוטע טאָכטער אין אַ גוטע שנור : די טאָכטער שטראָפֿט מען, די שנור מיינט מען : צו דער טאָכטער רעדט מען און די שנור מיינט מען : מען זאָגט דער טאָכטער און (מען) מיינט די שנור : אַן מען איז אין קעס אויף דער שנור שרײַט מען אויף דער טאָכטער : אַן מען קריגט זיך מיט דער שנור אין מען אָלום מיט דער דינסט : באָדײַ דער זון זאָל שטאַרבן, אַבי אַ מכה דער שנור אַ מאַן : אַ שוויגער מיט אַ שטר פֿאָרן ניט אויף איין פֿור : צוויק אַ שוויגער און אַ שניר גערער(ט) אַן אײַזערנע טיר : אַ שוויגער און אַ שנור אין איין הוין זײַנען ווי צוויי קעץ אין איין זאַק : די שוויגער האָט פֿאַרגעסן, אַי זי אין אַליין אַ מאָל גערען אַ שנור : אַ בייע שוויגער טרײַבט צום וּט : די בעסטע חסימה טובֿה אין איבערלעבן די שוויגער מיט איר מעה-לשון : אַן מײַן שוויגערס באַק כאַפּט אַ ריקודל איז פֿאַר מיר אַ שורה-גרוס פֿון
סמנִטיון : מײַן גרעסטע יומא דקגרא, ווען מײַן שוויגער קאָרטשעט זיך אויף פּאָדערע.
ם : קרובישקייט, לײַבלעכקייט, נאָענטקייט
אאַז“וו — אַדי : קרובישאַפֿט, בלוט-קרובישאַפֿט, מילך-קרובישאַפֿט : ברודערשאַפֿט : שוועסטערשאַפֿט : משאָחהשאַפֿט, קירבות, אַפֿיניטעט : אַגנאַציע.
משאָחה, משקחתא, י משפחטערע, מער אָחטערע, (ט)שימפּוכע, געסרחה : פֿאַמיליע, פּמליא נ--) : י סעמייסטרע : אייגענע : אייגן פֿלייש און בלוט.
קרובֿ, קרובה, קרובהטע, — קוררעטעו לײַב-קריכֿ, נאָענטער (לײַבלעכער) קריכֿ : לײַבנאָענטער, אייגענער, בלוטאייגענער, משאָחה נקרוב) , פֿרײַנט(ל) , קנעפּל, שמעלקע (שבשמעלקע), אָנקער : שאַר-אָשר, ש“ב: עצם מעצמי ואָשר מבאָרי : גואל (הדם) : ווײַטער קרוב, שלישי בשלישי, חמישי בראָיעי, שמיני בשמיני — פֿראַז.
ברודער, (מײַן) אָחי, בראַטאָק, בראַטאַן, בראַטישיק : לײַבלעכער ברודער, צווילינר ברודער, שטיפֿברודער, מילכברודער: שוועסטער, בראַטאַניכע נקי) : לײַבלעכע שוועסטער, צרילינרשרעסטער, שטיפֿשרעסטער, מילכשרעסטער : שוואָגער, אָגער נ-פּ) , שוואָגעריק : שוועגערין.
פֿעטער, ז אָנקל : קאַלטער פֿעטער, עלטער-פֿעטער, מאָגערער פֿעטער ו-פּ) : מומע, ז טאַנטע : קאַלטע מומע, עלטער-מומע : (גששרעסטער-קינד, קוזע, קוזינע, קאָזן נאַ-) : שני בעני, גליד-(גע)שוועסטער-קינד, שני בשליש: ערשטער קוזין, צווייטער קוזין : פּלימעניק, פּלימעניצע : שוועסטערן-קינד, ברודערןקינד, שוועסטערן-זון, ברודערדוון, ז נעפֿע, ז נעפֿיו נאַ-) : ברודערדטאָכטער, שוועסטערך טאָכטער, ז ניס נאַ-).
174
239—240
וו : אָנקערן זיך, צוּקערן זיך, אָנגעהערן זיך, צוגעהערן זיך, קרובן זיך, משאָחהנען זיך, קנעפּלען זיך.
אַדי : קרוביש, לײַבלעך, נאָענט, ברודער(קש, ברודערלעך, שוועסטער(י)ש, שוועסטערלעך: משקחהדיק, אייען געקניפּט און געבונדן: פֿעטערש, מומיש אאַז“ר . ס.
פֿראַן : ירײַטע קריכֿי-) פֿערדס בײַטששטעקעלע : פֿערדס בײַטשס שטעקעלעס פּאָדקערע : קוס בײַטשס פֿערדס שטעקעלע: פֿערדס פֿוס פּאָדקעוועס אייניקלס נאָגל (טשוועקל) : פֿערדס פֿוס פּאָדקעווע(ס טשוועקלס קעפּל) : פֿערדס פֿוס פּאָדקעוועס אייניקל : מײַן זיידנס האָן האָט אין זײַן באָבעס הויף אַרײַנגעקריי(ע)ט : מײַן פֿערדס בײַטשס שטעקעלע אין גערען בײַ זײַן זיידנס וואָגן אַ פֿלעקעלע : מײַן באָבע און זײַן זיידע ליגן אין דר'ערד אַלע ביידע : ער מיינט, אַן שמעלקע אין זײַן פֿעטער, און איך מיין, אַן שמעלקע אין מײַן פֿעטער : עס בלײַבט אין דער משאָחה. שפּר : אַלע ייִדן זײַנען משקחה : אייעס אין ניט פֿרעמדס : בלוט אין ניט קיין וואַסער (קיין קרופּניק) : אַ קרומע מומע, פֿאָרט אַ מומע : כאָטש אַ קרומע, פֿאָרט אַ מומע : אָן אַ נאָז, פֿאָרט אַ פֿעטער : ווי גאָט גיט, אַבי אין איינעם : בינד מיך אויף אַלע פֿיר, האָר וואַרף מיך צווישן אייגענע : דער וואָס רעדט אויף דער משאָחה האָט ניט קיין ברכה : אין דעם איז גיט קיע ברכה וואָס רעדט אויף זײַן משאָחה : געוואָרענע איז ניט געבאָרענע : געוואָרן איז ניט געבאָרן : געוואָרן איז געטרײַער ווי געבאָרן : משאָחה ווערט נאָר גערעכנט אין דער לענג, אָבער ניט אין דער ברייט : — „אַ שוואָגער אין קיין קרוב ניט“ זאָגט דער ליטוואַק, „וואָרעם וועמען איך וועל בעטן, וועט ער שלאָפֿן מיט מײַן שוועסטער“ : בעסער זיך אָנצוגעהערן מיט דער רביצין איידער מיטן רב : בעסער אַ גוטער אָכן איידער אַ שלעכטער קרובֿ : איין מטער פֿרײַנד אין בעסער פֿון צען קרובים :
אַ גוטער פֿרײַנד איז בעסער מן אַ פֿרײַנט : אַ גוטער פֿרײַנד אין קיין פֿרײַנט ניט און אַ גוטער ייִד אין קיין ייִד ניט : אַ ברודער אַ שווא איז אַ שונא אויפֿן לעבן : פֿון אַן אייגענעם האָט מען דאָס גענאַר : אין אַ פֿעטער האָט מען אַ אָיתר : פֿאַר דעם נאָענטסטן קרוב זאָל מען ניט זײַן ערב : זײַ (מיר) ניט קיין קרוב און איך וויל ניט זײַן דײַן אָרכֿ : זײַ מיר ניט קיין פֿעטער און ניי מיר ניט קיין שיך : מעגסט זײַן אַ קרוב מיט מע טעלער, אָבער ניט מיט מיִן קעשענע : איר זענט טאַקע אַ קרוב מיט מיר, אָבער מט מיט מײַן יויך : וווּ עס אין דאָ אַן אָרעמאַן אין ער מײַנער אַ קרוב : אָדם קרוב לעצמו, ווו אַ פּאַרך אין ער מײַנער אַ קרוב : די קרובים דערקענט מען, אַן זיי ווערן רײַך : רײַכע קרובים זײַנען נאָענטע קרובים, אָרעמע קרובים זײַנען ווײַטע קרובים : אָרעמע (אומגעבעטענע) קרובים זעצט מען אונטערן אררן : מען קען זיך אַלץ אויסקלײַבן, אָבער ניט קיין משאָחה : אין די קטורת אין דאָ אָלבנה און. אין דער פֿײַנסטער משאָחה אין פֿאַראַנ(עף אַ משומד : *איטלעכע משאָחה האָט זיך איר געסרחה : אַ משומד אין דער משאָחה קומט אויך אַ מאָל צו ניץ : ננבעט מײַן ברודער, הענגט מען דעם אַננ.
זען אויך : שטאַם זננ, אָפּפּטאַמלער 288.
240. אַנאַטאָמיע
ס : אַנאַטאָמיע : נאָרמאַלע, פאַטאָלאָגישע. טאָפּאָגראַפֿישע, פּלאַסטישע, פֿאַרגלך כיקע (פֿאַרגלײַכנדיקע) אאַזיוו אַנאַטאָמיע : זאָאָטאָמיע, מיאָטאָמיע, אַרטעריאָטאָמיע, דערמאַטאָמיע אאַז“ר : סקעלעטאָלאָגיע, מיך לאָגיע, גאַסטראָלאָגיע, אַרטעריאָלאָגיע אאַז“וו : סקעלעטאָגראַפֿיע, מיאָראַפֿיע, אַרטעריאָגראַפֿיע אאַז“ר : אַנאַטאָמישער אַטלאַס.
קערפּער, ז קאָרפּוס, גוּף, חומר, לײַב, קערפּל נאַר-) : קערפּער-געבוי, קאָנסטיטוציע ;
240
פֿיטר : אייבערקערפּער, מיטדקערפּער, אונטערקערפּער : טול : נב“ח) פֿאָדער-חלק, פֿאָדערטייל , פּריידיק, פּרייד : קערפּער-אָלל , גוף-אָלל.
גליד, אַבֿר, אָרגאַן : כּמראָרגאַן, אָרגאַנעל : אַבֿר-המדולדל : רמ“ח אַברים.
סיסטעם : נערוון-סיסטעם, בראָנכיאַלע סיסטעם, פֿאַרדײַ-סיסטעם , אויסשייד-סיסטעם , בלוטגעפֿעס-סיסטעם , לימפֿסיסטעם , לימפֿאַטישע סיסטעם אאַן“ר : אַפּאַראַט : פֿאַרדײַאַפּאַראַט, באַוועג-אַפּאַראַט, אָטעם-אַפּאַראַט : אורין-אַפּאַראַט, נִעלי-מים : טרערן-אַפּאַראַט, שוץ-אַפּאַראַט אאַז“וו : נב“ח) זאַמל-אַפּאַראַט, גיפֿט-אַפּאַראַט אאַז“ר : אָרגאַן : שפּיראָרגאַנען, מוילאָרגאַנען, ריידאָרגאַנען, שפּראַכאָרגאַנען, פֿאַרדדאָרגאַנען, שפּײַזאָרגאַנען, אויסשיידאָרגאַנען, רייניק-אָרגאַנען, העלפֿאָרגאַנען, הילפֿסאָרגאַנען אאַז“וו.
קאָפּ : פֿאָדערקאָפּ , הינטערקאָפּ : לייבנקאָפּ : נפֿאַרגלײַכונגען) אַ קאָפּ ווי אַ שויט, ווי אַ קעפּל קרויט, רי אַ דייושע, ווי אַ צעבער, ווי אַן עמער, ווי אַ טשאָלנטטאָפּ , ווי אַ לאָקשנטאָפּ, ווי אַ טאַרלע, ווי אַ פּאַגעלע.
אָנים, געזיכט, ז אָנגעזיכט, פרצוף, פּאַרצע(רש, קרצוף-אָנים , קלסתר-אָנים, אָסלקנים, עלם-אל קים, מראה , מראית-עין, אויסזע(ן), י וויד, פֿיזיאָנאָמיע : קנימל : נ-פּ) פּענעצל , פייטשעניו : מאָרדע, טראָבע : קרום אָנים , זויערע וועטשערע : קעלבערנע, אויסגעווייקטע, הינטישע, גובֿישע אאַו“וו צורה : מצה-אָנים.
(פֿאַרגלײַכונגען) אַ אָנים (אַ צורה, אַ פרצוף אאַו“ר) ווי אַ רויט עפּעלע, ווי אַ גרוגרת-דרביאָדוק, ווי אַן אויסגעסמאָקטשעטער שלח-אָנות, ווי אַ פֿײַג אונטער אַ דעכעלע, ווי אַ טעלער, ווי אַ לאָקשנטאָפּ , ווי אַ דייושע, ווי אַ צעבער, ווי אויף צו להכעיס, * ווי אַ הינטן מיט צוויי אויגן, — ווי אַ יוונישער הינטן, ווי בײַ אַ וזלן, ווי בײַם בריסקער מלאר-האָוות, ווי קורטע : אַ אָוים ווי משה גרונים.
נטיילן קאָפּ) שטערן : נפֿאַרגלײַכונגעח אַ שטערן ווי פֿון (בײַ) אַ מיניסטער, ווי פֿון (בײַ) אַ רישיגלותא, ווי אַ לאָקשנברעט : קינבאַק, קײַער, אַנגל , י שטשאָקע, פּאָשטשעקע, י סקילע : באַק ל“ר באַקן : בעקעלעך ווי מאַראַנצן (פּאָמעראַנצן) : באַקן-קישעלעך, באַקנטאַשן : נב“ח) באַקן-זעקעלעך : קין, בערדל , מאָרדע, מאָרדעטשקע, געמבע, גאָמבע : קוים-ווינקל , אינטעליגענץ-מינקל : פראָפֿיל : קאָליר פֿון אָנים, געזיכטפֿאַרב, קאָמפּלעקציע : שטריכן פֿון אָנים, געויכטשטריכן, ז געזיכטצוגן : געזיכטאויסדרוק : אָכמת-הקרצוף, פֿיויאָנאָמיק.
נזעאָרגאַן, זע-חוש-אָרגאַן) אויג : דאָס נאַקעטע אויג : אויגן, עינים , אויגענעס , אויגאַנעס, קוקערס , גלאָצערס, שליפּיעס , באַלאַכעס, באָלעכעס : וקל) זיקרעס , מאַטעריאַלניקעס : גאַליעס נגנ) : נב“ח) פֿאַצעטדאויע, פֿאַצעטירטע אויגן, נעצאויגן, פּונקטאויגן, זערערלעך : מאַנדלאויגן, אָקסנאויגן, קשרע אויגן : שינע, בלויע, שוואַרצע אאַו“ר אויגן : צעקרפֿעטע אויגן : אויגן פֿײַער פֿלאַם : ממזר(י)שע, געממזרטע, גנבישע אאַז“וו אויגן : מיאוסע, פֿאַרקוקטע, געשוואָלענע אויגן : אויסגעלופּעטע, פֿאַרגלאָצטע, פֿאַרגלייזטע , י אָסטאָלאָפּייעטע, גלעזערנע אאַן“ר אויגן : וולעראָיע, רוצחישע אויגן : נפֿאַרגלײַכווגען) אויגן ווי דימענטן, ווי בורשטין, ווי קאַרשן, ווי שפּאָוגעלעס, ווי מאַנדלען, ווי די עפּל , ווי די טויבן, ווי בײַ אַן אָדלער, ווי בײַ אַ קאַץ , ווי בײַ אַ קאַלב : אויגן (וואָס ברענען און לײַכטן) ווי די הבֿדלות.
נטיילן אויג) (אויגנ)ברעמען, שטערן-ברעמען : אויגן-לעפּלעך, אויגן-דעקלעך, אויגנשטאָרן, אויגן-קליאַפּעס : (אויגן-)ריִעס : אייבערשטע, אונטערשטע וויִעס : אויגעפּל , אויגןבעכער, אויגןשפּיגל : אויגן-ווינקלען : אויגנשפּאַלט, אויגנלאָך, זעלאָך : אויגנהײַטל , לעדערהדטל , ווײַסל , וייִסלהײַטל , סקלערע : האָרנהײַטל , קאָרנעע : געפֿעסהעלל : רעגןבויגן-הײַטל, איריס : שוואַרצאַפּל , אויגן-
40 2
שוואַרצל , פּופּילע, קליין מענטשעלע : נעצהײַטל, רעטינע : פֿאָדערשטע, הינטערשטע קאַמער : בינדהײַטל, קאָניוקטיוו(ום) : נב“ח) גלאָזהײַטל, גלאָזספּיראַל , שימערהײַטל : לינדן : אויגנלינדז. קרישטאָללינדן. קריסטאַלין-לינדן : לינדוראַנד : אויגנפֿלעק, געלער פֿלעק, בלינדער פֿלעק : גלאָזמאַסע, גלאָזקערפּער. פיגמענטשיכט : באַוועג-אַפּאַראַט : אויגנאַקס, פֿײַלאַקס, אָפּטישע אַקס : חוער קעמערל , זעקעמערל , ועוואָרצל : טרערנזעקל , טרערנרינקלען, טרערנפּונקטן, טרערנגאַנג, טרערן-קאַנאַל , טרערדרינעלע.
נהער-אַפּאַראַט, (גע)הער-אָרגאַן, הערחודאָרגאַן) אויער, עווער נדיאַל) : אויערן, אָזנים : הינטישע אויערן : אויערן ווי זעק : !ב“ח) וווכעס.
נטיילן אויער) דרויסנדיקער, מיטלסטער אויער : אינעווייניקסטער אויער, לאַבירינט : לאַפּ, (אויער)לעפּל : אויער-מושל , קאָכלעע : אויערגאַנג. געהערגאַנג : אויער-אָלל , פּויקהײַטל : פּויקהייל , אייסטאַכיוס-רער : געהערביינדלעך : העמערל , קאָוואַדלע, בייגל : גלײַכוואָג-אָרגאַן : גלײַכוואָג-בויגנס, אַמפּולקעס : גלײַכוואָג-שטיינדלעך, סטאַטאָליטן : אויערשנעק, שנעקנגאַנג, פֿענצטערל : הערשטעקעלעך, הערקעמערלעך.
נשמעקאָרגאַן) נאָו, חוטם, נ(י)אָניע, טראָבע, טראָמבע, שמעקער : נ-פּ) שופֿר, קוילעטש, סקיווקע, סטאַמבולקע : געטאָקט נעזל : אָדלערנאָן : קאַרטאָפֿל-נאָז, בולבענאָז, בולבעוואַטע ואָו : אוגערקשנאָן : נפֿאַרגלך כונגען) אַ נאָן ווי אָפּגעטאָקט, ווי אַ שופֿר, ווי אַ קוילעטש, ווי אַ האָרן, ווי אַ פּיקע, ווי אַ באַרג, ווי אַ באָדניע, ווי אַ באָנדע.
נטיילן נאָז) נאָזרוקן : נאָזפֿליגלען, נאָד מושלען, נאָולעכ(ער) : נאָז-אָלל , נאָזהייל, נאָוקאַנאַל , נאָזגאַנג, נאָזשיידראַנט, נאָזהערלעך: ריח-קעמערלעך, שטיצקעמערלעך : נב“ח) טאַפּ(שמעק, שפּיר)אָרגאַן : טאַפּערל , האָרן,
שפּירהערנדל : פּלאַטעדיקע, געקנעכלטע, געפֿעדערטע, געקעמלטע טאַפּערלעך (הערנדלעך) : שמעקגריבעלעך, שמעקזעקעלעך, פֿילערס, וואָנצעלעך.
מויל, מײַל(ע)כל, מײַל(ע)מן : פּיסק, פיסקאַטש, פֿרעסער, יאַפּע, טשאַפּע : וקל) באַריאַלניק, באַריאַנסקע : קיטש נ-) : נב“ח) שנוק, שנויץ. רילע, ליץ, ליטש, שנאָבל , דישוב, מוילרערל : זאַמל-אַפּאַראַט : קערבל. קיישל. שאַכטל : בערשטל : זויגערל, זויגנאָפּל, זויגרערל : ליפטאַפּערל , קינבאַק-טאַפערל, קײַער-טאַפּערל : גיפֿט-אַפּאַראַט : גיפֿטשטעכער, שטעכערל, שטעכל : גיפֿטועקל , גיפֿטבײַטל , גיפֿטהאַלטער, גיפֿטואַמלער : גיפֿטקאַנאַל.
נטיילן מויל) מויל-עפֿענונג, מויל-אָלל . מוילהייל : ליפּ, לופּ(ע) : לעפֿצן, וואַרגעס : אונטערשטע ליפּ, אונטערליפּ : אייבערשטע ליפּ, אייבערליפּ : צונג : נב“ח) לעקער, צינגל : צונגבאַזע, צונגרוקן, צונגראַנד : צונגשפּיץ, שפּיץ צונג : צווגהערוער : טעם-וואָרצעלעך, צונגוואָרצעלעך : פֿאָדעמדיקע, שוועמלדיקע, עיגולדיקע, בעכערדיקע טעם-וואָרצעלעך : טעם-בעכערלעך, טעם-קעמערלעך : גומען : האַרטער, ווייכער גומען : גומען-בויגן, גומעך זעגל : גומענצינגל, צינגל , אוּוווּלע.
געביס : צאָן : ציין, ציינער. שנים : דער וויִליקע ציין, מילכציין : (באַ)שטענדיקע ציין : פֿאָדערשטע, אייבערשטע, אונטערשטע צק : רײַסציין, בײַסציין, האַקציין, שנײַדציע, ואָלפֿציע, עקצין, רײַבערס : אויגנציין : באַקציין : אַכל-ציין, חכמה-ציין : קײַערס : פֿערדישע, *אויסגעפֿאַרצטע (י אויסגעפֿאָרצענע) צק : ציין ווי פּערל, ווי בך אַ זעג, ווי בײַ אַ העלפֿאַנד : נב“ח) נאָגציין, שטיצציין, פֿליישציין, שטויסצע, שלאָגציין, גיפֿטציין, קײַפּלעטלעך, קײַערס.
נטיילן צאָן) קרוין . האָרצל, פּעניאָק, פּעניק : העלדזל : קרויואויסוווקס, בערגעלע :
240
האָרצעלע, צאָנפּולפּע : צאָנהייל , אַלוועאָל : נערמקאַנאַל : וצאָנשטאָפֿן) דענטין, עמאַל, צעמענט : צאָנפֿליש, אַסל(קע, יאַסלר)ע, 6 דיאַסלע, י דזיאָנסלע, י זשאָנסלע.
האַלדז : מידער, וואָליע : (גאָרגל)קנאָפּ, אָדמס עפּל : גאָרגל , האָרלע, גאָרדזהאָל, גערדיק, ז ראַכן : שפּײַזרער, שלונג, שלונד נאַר-) , וושט, קית-הבליעה : נב“ח) קראָגן, קרוגן : געשלענג, סיאָנים : שפּײַופֿירער, שפּײַזקאַנאַל : אָטעמרעג, לופֿטוועג : אָטעמרער, לופֿטרער, טראָכעע : אָטעם-עפֿענונג, אָטעמלעכער, סטיגמען : קעל, לינקע קעל , גלאָטיס : קעלקאָפּ, האָרגלקאָפּ: קעלדעקל , שטימדעקל, עפּיגלאָטיס : שטימאָרגאַן. לאַרינגס : שטימשפּאַלט, שטימבענדער, שטימסטרונעס : נהיישעריק) קלאַנגשפּאַראַט : בראָנכן, בראָנכעס, בראָנכיאַלן, אַלוועאָלן : לווו : וב“ח) ריאה, לונג אוּן לעבער : רעכטע, לינקע לונג : לונגעדמאַסע, לונגעדגעפֿעס, לונגענבלעזלעך, לונגען-עמפֿיזעם : לופֿטועקל לופֿטקעמערל : נביח) זשאַברעס. זשעברעס, ז קימען : פּלעטלזשאַברעס : אינעווייניקסטע, אויסווייניקסטע זשאַברעס : פֿישפּענכער, שווימפּענכער, שווימבלאָז, שווימבלעזל, לופֿטבלאָז, בולבע, ננבֿ : לאַקסען. קסען.
אַקסל, פּלייצע, שולטער. באַרקע : אַקסל-גאַרטל, אייבערשטער גאַרטל : נאַקן. האַלדז און נאַקן : געניק, האַלדן און געניק : פּאַטיל(נ)יצע, קאַרק, רוקן, רוק און לענד, רוקדגעשטעל, רוקדגעפֿעס.
טאָרסאָ : ברוסט : נב“ח) פֿאָדערברוסט, מיטלברוסט. הינטערברוסט : בוזעם, פּאַזוכע : ברוסט, אָפּל. — ציץ, * ציצל, י ציצקע : וקינדערי-) סיטי, טיטע, טיטקע : שפּיל נ-ער-רי-) : בוזעם, האַרץ. ביוסט: ידדים: וקל) בולקעלעך, ספּיאָכעס, בירגאָלן, קרעליקעס : נבהמה) אײַטער, מײַולעך נקצכֿי-) : אַן אײַטער ווי אַ צעבער : מילכהאָרצל, ברוסטוואָרצל , ברוסט(טאָפּל, ברוסטניפל , פיפּקע.
אונטערשטער גאַרטל , בעקדגאַרטל : בעקן, - טאַז, פעלוויס : גב“ח! בעקנדל, שינטייל : סטאָן, טאַליע, קרייע(טייל). פּאַסניצע, קריזשעס, ז קשיזשעס : היפֿטן. באָקעס, קלר בעס, לענדן, דיך : שענקל : אייבערשענקל, אינטערשענקל : שייס, פּאָדעליק : !בהמה) באָקע, באָטשקע, זעטל. פֿלאַנקען.
ברוסטקאַסטן, ברוסטקאָרב, ברוסט-אָלל, ברוסטגעפֿעס : האַרץ : האַרצברעטל , האַרצזעקל, האַרצבײַטל, האַרצגריבל : האָרעקאַמערן : לייקע, רעכטע האַרצקאַמער : רעכטע פֿאָדערקאַמער, רעכט פֿאָדערהאַרץ, אוריקל : לינקע פֿאָדערקאַמער, לינק פֿאָדער האַרץ, ווענטריקל : האַרצקלאַפּעס, ז האַרצקלאַפּאַנעס. האַרצטירלעך : צרייטייליקער (ביקוספּידאַלער. מיטראַלער) דעקל : דרך טייליקער (טריקוספּידאַלער) דעקל : האַרצשפּיץ.
מילץ : נג“ח) מילך, גפּץ, געעץ : לענער : וב'ח) אומע, פֿינגער-לעבער : גאַלבלאָז. גאַלפענכער, גאַלפּאַכיר. גאַלזעקל : וירן : וביח) ניר, נערקע : בענירן, ז נעבננירן : נטיילן נירן) נירן-קאָרע. נירנפֿעטס, נירן-בעקן, נירשיסעלעך, ווינדערנעץ : מאַלפּיגישע געפֿעס . מאַלפיגישע קנײַלעכלעך, מאַלפּיגישע פּיראַמידן : אורידפּאָרעס, אורידפֿירער, אורינרער, אוריך קאַנאַל, אורעטער, מאַלפּיגישע קאַנאַלן : אורין-בעכער, אורינבלאָז, וואַסערבלאָז. אורין-פּענכער : השאָנה-פּאָרעס, השאָנהפֿירער אאַז“וו, השאָנה-בעכער, השאָוה-פּענכער אאַז“וו.
בויך : וב“ח) בײַכל, בויכבײַטל : פּעמפּיק, פאָנץ, פּיפּקע, טרעמבע, טרעמבוך, טרעלבוך, טרעלפֿאַס, קענדי(שק, קענדיכע, קאָלדאַן, קאָלדן, קאָלבן, כעמפּער, אײַנשיט, קית-קיבול : אַ בויך ווי (בײַ) אַ פרנס, אַ בויך ווי אַ קעסלפּויק : נאָפּל, פּופּיק : לעפעלע : בויכגעגנטן : בויכגעפֿעס, בויך-אָלל : אָבדאָמען, אונטערלײַב : מענושע, מענוסע, מע-
240
נוסקע : פֿאַרדײַטראַקט, פֿאַרדײַ-קאַנאַל, געדערעם-קאַנאַל.
אינגעווייד, געדערעם, בעבעכעס, בנימעים : מאָגן : מאָגנדעק, מאָגאָרײַנפֿיר, מאָגןאַרויספֿיר : קישקעס : קורצע גראָבע (דיקע) קישקע : צרעלפֿפֿינגער-קישקע, דואָדענום : לאַנגע דינע קישקע : אַרויפֿגייענדיקע, אַראָפּגייענדיקע גראָבע (דיקע) קישקע : פּ-פֿאָרעמדיקע קישקע, בלינדע קישקע, הינטערשטע גלײַכע (גראָדע) קישקע : ענדקישקע, וב“ח) קלאָאַק(ע) : צוגאָב-קישקעלע, קליין קישקעלע, אַפּענדיקס : ננה-הלצ!-) קישקעס, בייגעלעך, טאַבעכעס, פּאָטרעכעס, פֿליאַקעס : אַביליאַנקע, ראַרוּשע, בערעוניע, גײַעץ, גרײַז(ש)יק, גרײַשל, עלנבויגן, טריבוך, טריבעך, טרעבוך, טרעמבוך, טרייבער, אויסקשרס, פּאַטשערוכעס, פּאַטשעראָבקעס : רעקטום, כרקשתא : אַרויספֿיר-עפֿענונג, אַנוס-עפֿענונג, אַנאַלע עפֿענונג : אַנוס, אָי-טקעת : נב“ח) קראָפּ, וואָליע, פֿאָדערמאָגן : מוסקל-מאָגן, פּופּיק, דריזן-מאָגן : פֿישמאָגן, קסען, לאַקסען : ערשטער מאָגן, פּאָנס : גרויסער מאָגן, לאַבמאָע, וואַמפּ : קײַמאָגן, איבערקרמאָגן : נעצמאָגן, מיקערל, צעפּציכע, טשעפּטשיכע : פֿאַרדײַמאָגן : בלאַטמאָגן, בלעטער-מאָגן, ביכל, סידור, קניהע : דריטער מאָגן : האָניק-מאָגן, פֿעטמאָגן.
הינטן, הינטערחלק, אונטערחלק, הינטערטייל, — הינטערשטער, אָחור, אַחוריים, * אָחת, געזעס, זיצער, זיצפֿלייש, דיקפֿלייש, מחילה, דער באָלף (מאָילות) : דער זײַטס מיר מוחל : דער ווי הייסט מען עס : קית-המאקלת : מאָרש : נקי) וואַרזאַק, ווערזאַק, סאַלעפּ : נבהמה) הינטערפֿלייש, הינטערחלק, אונטערחלק, הינטערטייל, זאָד, זאָדיק, טיליק : באַקן, * אָחת-באַקן.
נענדגלידער, עקסטרעמיטעטן) אייבערשטע ענדגלידער : האַנט, יִד, לאַפּע : נקי) זעבערע, (אָראַבישקע : פֿינפֿטל נ-) : הענט, ידים :
אַשוס הענט, אײַזערנע הענט, אײַזערנע ידים : עבישע הענטעלעך : הענט ווי בך אַ שמיד, ווי בײַ אַ בורלאַק : נב“ח) לאַפּע, לאַפּקע, פֿאַנגאָרעמס, בריקערפּער : פֿליגל , פֿלעדערן, שרינגקאָלבעס : פֿאָדערשטע פֿליגל, פֿאָדערפֿליגל : הינטערשטע פֿליגל, הינטערפֿליגל.
נטיילן האַנט) האַנטפֿלאַך, ז האַנטפֿלעך, דלאָניע, דאָלאָניע, טענער נאַר-ז : האַנטליניעס : לעבנס-ליניע, קוו-האַיים : געזונט-ליניע, מזלליניע, קר האָבוד, קר-הפּרנסה : פֿויסט, קר לאַק, קוליק : האַנטראָרצל : מיטנהאַנט, מיטלהאַנט : אָרעם : אונטעראָרעם, אייבעראָרעם, פֿאָדעראָרעם : דנבויגן : פֿעגער : דער מד מעס גאָפּעלעך (געפעלער) : גראָבער פֿינגער, דוימען, ז דוימאייל , אַגודל, גוי, ליִזקנאַקער נ-פּ) : ווײַזפֿינגער, טײַטפֿינגער, ז צײַגפֿינגער. אינדעקס, אָצבע, פּוטערשמירער נ-פּ) : מיטלסטער פֿינגער, לאַנגער פֿינגער, לאַנגער נלח נ-פּ) , גראָבער גוי, אַמה, קמיצה : גאָלדפֿינגער, גאָלדרינגער : קליינער פֿינגער, קליינפֿינגער, מינדסטער פֿינגער, יוד, נרת : שפּיצן פֿינגער, פֿינגערשפּיצן.
נאונטערשטע ענדגלידער) פֿוס : כילניק נקי) : סערלעפּ ניי) : אַ פֿוס ווי אַ קלאָץ : פֿיס, רגלים, גייערס, פּויטאַלעס : פֿלאַכפֿיס, פּלאַטשפֿיס : נטיילן פֿוס) פֿוסגעשטעל : מיטנפֿוס, מיטלפֿוס : אונטערהיפֿט, ווייכפֿלייש, איקרע, ליטקע, פּאָלקע, פּולקע : פֿוסראָרצל : פּיאַטע, פּיענטע, גאָלער : קנעכל, קנאַפֿל, קולנע : נב“ח) קאָפּיטע : פֿוסזויל, פֿוסטריט, טראָט : אונטערשטע פֿינגער, פֿוספֿינגער : שפּיץ פֿינגער, ציפּקעס, טשיפּקעס : נב“ח) פֿיסנאָגעס, פֿיסנאָהעס, פֿיסנאָיעס : עכטפֿיסלעך : ממו-פֿיסלעך, פֿאַלשפֿיסלעך, ז שײַנפֿיסלעך, פּסעוודאָפּאָדיעס : וואָרצלפֿיסלעך, גייפֿיס, שפּרינגפֿיס, שרימפֿיס, בײַפֿיס, ז נעבנפֿיס, גראָבפֿיס, קײַערפֿיס, קינבאַקפֿיס : פֿלוספֿעדערן, פֿלאָספֿעדערן, פֿלעדערפֿלאָסן, רודער-פֿעדערן : אומיקע, גראָדיקע (פּאָריקע)
פֿלוספֿעדערן : פֿאָדערשטע, הינטערשטע פלוספֿעדערן : רוקן-פֿלוספֿעדערן, ברוסטפֿלוספֿעדערן, בויך-פֿלוספֿעדערן, עק-פֿליספֿעדערן, אונטערעק-פֿלוספֿעדערן, אַנאַלע פֿלוספֿעדערן : פֿלוספֿעדער-שטראַלן : פלעטוועס, שווימפּלעטלעך : עק, וויידל, שוואַנץ, ננב, קוצע, קאָדע.
נגעשלעכטטיילן) געשלעכטטילן, געשלעכטגלידער, ועשלעכטשרגאַנען, סעקסועלע אָרגאַנען : נב“ח) געשלעכט-טאַפּערלעך : געבורט-אָרגאַנען, פֿאַרמער(ונג)-אָרגאַנען : שאַנדגליד, חרפּה, * פישמאַשין.
נןכר) פעניס, גליד, אָרגאַן, אַבר, מילה, נכרות, וקרות, ויד, אַמה, לחם הקלוקל , אָחור, יונג, קליינער, שטיקל , קעקע, קלינגער, פאָמפּ, פּימפּל , פּעמפּל , וויידל , ונכֿ, וינתא, * שוואַנץ, — פּאָץ, פּעצקע, * פּיי אַדיק, * שמאָק, * שמעקל, שין אָם קוף, שמואל אָרדכי קלמן, שבת מקרא קודש, סאָפּ, סאַלעפּ, י קוטאַס : נאָקס) פּאָשיק : נטיילן) קעפּל , ראָש הגוויה : אָרלה, עקרה, ז פֿאָרהויט : מצים, * איער : מאַסקאָקלעס נקי) : טעסטיקלען : (י איער-)בײַטל , (י אייער-)זעקל : זוימעדדריזן, געשלעכטיקע גרעפּראָדוקטיווע) דריזן : זוימען-געפֿעס, זוימען-פּענכער, זוימען-לאַגער, זוימענבלאָו, זוימענבלעזל : ספּערמאַטישע שנור : ספּערמעשטאָק : זוימען-קאַנאַל , זוימענגאַנג, זוימעך פֿירער, זוימעך(אַרויס)וואַרפֿער.
!נקבה) נִית-קיבול , אותו אָקום, ענדפֿלייש, (אָשר) ערווה, אָקום התוּרפּה, שפּיל, *(יענע) מעשה, זאַך, * בויע, * שמאָנדע, * פּירגע, קאָטע : נקי) ריפּקע, סאַכמע, סאַלעפּניצע : קוטניצע נבהמה) : טראַכט, מוטערטראַכט, מוטערלײַב, הייבמוטער, געבויר-מוטער, געבער-מוטער, אוטערוס : פֿרויעדאָדער, מוטער אָדער, קליטאָר : דאָס אָרט, מוטער-קוכן, פּלאַצענטע : בתולה-הײַטל, בתולים : שייד, מוטערשייד, וואַגינע : אייפֿירער, אייערפֿירער, אידורכפֿירער, אייער-קאַנאַל : אייערשטאָק,
אָוהאָריע : מוטערשטאָק : אייעריעק, פּאָליקלען, אייער-לאַגער: נב“ח) אייערלייג-אַפּאַראַט, אייערלייג-רערלעך.
נסקעלעט) געבע, סקעלעט : בק, קנאָך, ז קנאָכן : פֿישביין, ז גרעט : ווייכביע, ווייכביינדל , ווײַסביין. כֿראָמסקע, כראָמשקע, כריאַשטש, ז קנאָרפּל, קאַרטילעדוש נאַ-) : ביינער, עאָמות : לאַנגע, קורצע, קײַלעכדיקע (ז רונדע). פֿלאַכע ביינער : גרונטביינער, פֿונדאַמענטאַלע ביינער : בײַטלביינער, אָנשפּאַרביינער : קאָפּכייגער : שאַרבן, קאָפּשאַרבן , שאַרבדקעסטל . מוח-קעסטל . ז שיידל, ז מאַרכשיידל . י געהיראָיידל : שאַרבנדאַך : שאַרבנביינער : שטערנביין : שלייפֿנביינער : פֿעלדונביין, נאַקנביין, קלינביין, פּנים-ביין, זיפּביין : קינביינער : אייבערשטער קינביין, אייבערקײַער : אונטערשטער קינבק. אונטערקיִער : יאָכביינער, ז שטשאָקעס, פּאָשטשעקעס, ז סקולעס : יאָכבויגן : נאָוביינער : טרערנבייודלעך : גומענביינער : צונגביינדל. קנאָפּביינדל . אַקער ביע. ברוסטביין : !מ'ח) ברוסטרינגען, סער מענטן.
רוקנבק, שדרה, חוט-האָדרה . מאַרכביע, וואַרבלביין, רוקן-סטרונע. כאָרדע. רוקנוײַל , אָדרה-וײַל אַקס : מאַרעטע נ-המהקצכֿ-) : שדרה-רינגען, וואַרבלען. כוליעס : וואַרבלבויגנס : האַלדווואַרבלען : אַקסל-טרעגער, דרייער : ברוסטוואַרבלען : לענדראַרבל . גאַרטל-כוליע : קרייצוואַרבל, עקוואַרבל : עק-רודימענטן : ריפּנבייוער. ריפּן, ז רעברעס, ז זשעברעס : אַמתע. פֿאַלשע— אָפֿענע (פֿריִע), האַלבע, איבערגעשניטענע ריפן : אַקסלבלעטער, לאָפּעטקעס: קאַם : שליסלביין; בעקנבייוער : שויסביין, קרייצביע : זיצביין, שאַנדביין. ענדגליד(ער)-ביינער : אייבעראָרעם-ביין, אונטעראָרעם-ביין : שטראַלביין : עלנביע, עלנבויגן-ביין : עלנבויגדשפּיץ. אָלעקראַנאָן : מיטלהאַנט-ביינער, האַנטוואָרצל-ביינדלעך, האַנטפֿלאָכביינדלעך : פֿינגערגיינער, פֿינגער-
40 2
פֿאַלאַנגע : היפֿטביינער, שינביינער : פֿאָדערשטער (גרויסער) שינביין : הינטערשטער שינביין : פֿײַלביין, לייטקעביין, ז פּולקעביין : דיכביין, זרוע נב“ח) : מיטלפֿוס-ביינער : קניביינדל, קנידעקל, קוידיסק, קנישיסעלע : קנעכלביינער, טראָטביינער, פֿוסוואָרצל-ביינער : טראָטוואָרצל-ביין, פּיאַטעביין, קולנע, שפרונגביין, קנעכלביין, קנאַפֿלביין : ונה-הלצכֿי-) קעפּלביינער, קעפּלקנאָכן, פאַפּערקע-ביינער, זאָדקנאָכן, קאַראָל, מאַרכביין.
ביינער-אויסוווקסן, קליקעס, איבערביינדלעך : אָנים-ביין-אויסוווקס, יאָכבייןאויסוווקס, אונטערקײַער-אויסוווקס, שלייפֿןאויסוווקס, גומעדאויסוווקס, אַקסל-אויסוווקס, ראַבדאויסוווקס, געלענק-אויסון'וקס : נב“ח) האָרן : האָרנבלאַט, האָרן-צאַפּן : נעופֿות) קאַם, קראַם.
ביין-אָלל, מאַרך-אָלל, מאַרכהייל : בייןפֿאַרטיפֿונג, אַפּטיר, זאַוולקע, פֿאָנטאַנעל : בלויז, לאַקון, ז ליק: ביינקאַנאַל : מאַרכקאַנאַל, האַרערישער קאַנאַל, שדרה-קאַנאַל, רוקנמאַרך - קאַנאַל : שאַרבנועט : קראַנצנאָט, שאַרבננאָט, פֿײַלנאָט, למד-נאָט.
ביין-פֿאַרבינדונג, געגלידער, צונויפֿגלידערונג : געלענק, שלאָס, (גע)שליס, געשלאָס : באַוועגלעכע, אומבאַוועגלעכע, געמישטע געלענקען : קײַלעכדיקע, איינאַקסיקע (צילינדרישע), צווייאַקסיקע (עליפּטישע), פֿילאַקסיקע געלענקען : דרייגעלענק, האַנטגעלענק, דיכגעלענק, היפֿטגעלענק, קניגעלענק, פֿוסוואָרצל-געלענק : געלענק-בעטל : געלענקשמיר, שמירהויט : געלענקבענדער, ליגאַמענטן : אָסטעאָלאָגיע : דעסמאָלאָגיע.
נמוסקולאַטור) מוסקולאַטור, מוסקלבוי, מוסקל-געבײַ : מוסקלשיכט, מוסקל-בינטל, מוסקל - פֿיבערס, מוסקל - פֿעדעם : נטיילן מוסקל) קאָפּ, בויך, עק : קווערגעשטרײַפֿטע, גלאַטע, וויליקע (אַנימאַלישע), אומוויליקע (מעגעטאַבילע), קײַלעכדיקע (י רונדע), שפּינ-
דלדיקע, בענדערדיקע, פֿלאַכע, בעכערדיקע מוסקלען : בייגמוסקל, בייגער : שטרעקמוסקל , שטרעקער : שפּאַנמוסקל, עיפּאַנער, טענסאָר : עפֿענער, שליסער, דרייער : טרײַבמוסקל, צופֿירער : אָפּצי-מוסקל , אָפּפֿירער : סינערגיסטן, אַנטאַגאָניסטן : העלפֿמוסקלען, הילפֿסמוסקלען, געהילף-מוסקלען.
שטערן-מוט ל, שלייפֿן-מוסקל : אויגןמוסקלען : גראָדע (ז גראַדע), משופּעדיקע (י שיפֿע, ז קאָסע), קײַלעכדיקע (ז רונדע), שטראַליקע אויגן-מוסקלען : פּנים-מוסקלען, מימיק-מוסקלען, וויינמוסקלען, ברוגו-מוסקלען : פּויקהעטל-מוסקל נאויער) : נאויגן) צילאַר-מוסקלען, צילאַר-קערפּער : האַלדזמוסקלען : נאַקן-מוסקל : ראָמבמוסקל, מוילמוסקל, גאָרגל-מוסקל : ברייטער, לאַנגער רוקן-מוסקל : טראַפּעז-מוסקל, קאַפּישאָן : גרויסער, קליינער ברוסטמוסקל : געציינדלטער מוסקל , ריפּן-מוסקל , צווישנריפּן-מוסקל : אָטעם-מוסקלען : דיאַפֿראַגמע, ברוסטבויכהײַטל : פּאַפּילאַרע מוסקלען נהאַרץ).
בויך-מוסקולאַטור, בויכפּרעס : משופּעדיקע (ז שיפֿע), קווערע בויך-מוסקלען : מאָגןמוסקלען : קײַלעכדיקער (ז רונדער) מוסקל, קאַרדיע : טויער-היטער, פילאָרוס : נירןמוסקל, שליסמוסקל : לענדן-מוסקלען, היפֿטמוסקלען : גרויסער, מיטעלער זיצמוסקל : אייבערשענקל-מוסקל , שנײַדער-מוסקל, בייר מוסקל : גראָדער (י גראַדער), זײַטיקער שענקל-מוסקל : ליטקע-מוסקל.
ענדגלידער-מוסקלען : דעלטע-מוסקל, אַקסל-מוסקל : צווייקעפּיקער מוסקל , ביצעפּס : דרײַקעפיקער מוסקל , טריצעפּס : ווענדמוסקל, שטראַלמוסקל , לאַנגער האַנטפֿלאַך-מוסקל, פֿיווערישפּאַנמוסקל, פֿינגערשטרעקמוסקל : הויטמוסקלען, האָרמוסקלען : מוסקלבענדער, פֿלעקסן, קאָסע, קאָסקע, קאָשקע, זשילע, י סוכאָזשילע : אַכילעסעס שנור (באַנד).
נבלוטגעפֿעס) בלוטגעפֿעס, בלוטטראָעדיקע געפֿעסן : אָדער, עדערל : בלוטאָדער, קאַפּילאַר : רויטבלוט-אָדער, אַרטעריע : טונקלבלוט-אָדער, ווענע : שס“ה וידין : אַנאָנימע אַרטעריע : צווײַגן-אַרטעריעס : הויפּטאַרטעריע : גרויסע אַרטעריע, אַאָרטע : טעמפּאָראַלע אַרטעריע, קינבאַק-אַרטעריע, טרערדאַרטעריע, אַקסל-אַרטעריע, נאַקןאַרטעריע, לונגען-אַרטעריע, בראָנכיאַלע אַרטעריע : האַרץ-אַרטעריע, פּולמאָנאַרע אַרטעריע: לעבערשרטעריע, נירן-אַרטעריע: נביח) שלאָף-אַרטעריע : הויפּטווענע, גרויסע ווענע, פאָרטאַלע ווענע : אייבערשטע פּוסטע (הוילע) ווענע, אונטערשטע פּוסטע (הוילע) ווענע : אומקער-ווענע, אויגן-ווענע, האַלדזווענע, לונגען - ווענע, בראָנכיאַלע ווענע : לעבער-ווענע, טויער-ווענע, דורכפֿיר-רערל , דורכפֿיר-קאַנאַל , נירן-ווענע : שפּרונגאָדער, אַסטראַגאַלוס : שלאָגאָדער, פּולס, דפֿק : רוקןאָדער, מאָגדאָדער : קראַמפּאָדער, ז קראַמפֿאָדער : פֿאַרברייטערטע אָדערן, זשילאַקעס : נב“ח) שינאָדער, ויד ה(שה : אַנגיאָלאָגיע.
לימפֿגעפֿעסן, לימפֿאַטישע געפֿעסן: לימפֿזעקל , לימפֿדורכגאַנג, לימפֿקאַנאַל , לימפֿרער, לאַקטעאַל .
ודריזן) דריז, דריזל , גיל , גלענד נאַ-) : וב“ח) זאַלאָזעס, זאַלאַזקעס, גריזאָלן : מאַנדלדריזן, מאַנדלען, זאַוולקעס, ואַווילקעס : מאַנדלען ממש (ז אייגנטלעכע מאַנדלען) : גאָרגל(ז ראַכן-)מאַנדלען.
אויסשיידדריזן, אויסשיידנדיקע דריזן : הויטדריזן, שווייסדריזן, שפּײַעכצדריזן, שלײַמדריון, טרערנדריזן, מילכדריון, אַדרענאַלע דריזן, פֿעטדריזן (חלבֿ-דריזן), בלוטדריזן, לימפֿדריזן : קראָפּדריז, פּאַראַטיד-דרין : שילדדריז, בײַשילדדריז, טײַראָיד גלענד נאַ-) : ברוסטדריזן, קאַרדישע דריזן, פּילאָרישע דרען, געדערעם-דריזן : בויכדריו, אונטערמאָגן-דריז, פּאַנקרעאַס : גראַשיצע, ז גראַסיצע :
פּראָסטאַטע : צואָבדריז, היפּאָפֿיו(יס) : מוחשישקע, עפּיפֿיז(יס) : וב“ח) גיפֿטדריזן, וואַקסדריזן, שפּינדריזן : זײַד-אויסשיידנדיקע דריזן, זײַדשיידדריון.
ננערוון-סיסטעם) אַנימאַלע (חיהשע) נערווך סיסטעם : צענטראַלע, אויס(מווייניקסטע (ז אויסערלעכע, פּעריפֿערע), אויטאָנאָמע, סימפּאַטעטישע, פּאַראַסימפּאַטעטישע נערווך סיסטעם : גענערע.
נערוון-קעמערל , נערראָן, ז נייראָן, דענדראָן, גליִאַ-קעמערל , פּיראַמידן-קעמערל : פּלאַומע-אויסוווקסן, דענדריטן, נערריטן, ז ניי ריטן : נערוונקיט, נעווראָגליע : מאַרכשייד, מיעלין : שראַנישע שייד : נערוון - פֿיבערט, נערוון-פֿעדעם, פֿיברילן, אַקסאָנען : פֿאָדערשטע, הינטערשטע הערנער : פֿערדעק, ענדפֿלעכטן, נערוון-געפֿלעכטן, אַנאָסטאָמאָון : נערווננעץ, נעררנרער : נערוון-גרופּע, נערווך בינטל , נערוונקניפּל , גאַנגליע : נב“ח) שלונד קניפּל , ברוסטקניפּל , בויכקניפּל , נערווך קייטעלע.
באַוועגנעררן : מאָטאָרישע, צענטריפֿוגאַלע, פֿונצענטרישע נערוון : שפּיר(פֿיל)נערוון : סענסאָרישע, צענטריפּעטאַלע, צומצענטרישע (י צוצענטרישע) נערק : סעקרעטאָרישע, בלאָנדזשענדיקע, דרײַטייליקע נערוון : בלאָקנעררן, צוגאָבנעררן: מוח- (נערווך) צענטערס (ז צענטערן) : באַוועג - (ז באַוועגונג-) צענטער, רעפֿלעקס-צענטער, אַסאָציאַציעצענטער, אָפּטישער צענטער, הערצענטער : ריידצענטער, שפּראַכצענטער : שרײַבצענטער : האַרצצענטער : פֿאַרגיכערנדיקער (ז פֿאַרשנעלערנדיקער), אָפּשטעלנדיקער האַרצצענטער : אָטעם-צענטער, עטעם-צענטער : לונגעדצענטער, ברעכצענטער.
אָנים-נערוון, אויגנערוון, אָפּטישע נערוון, זענערוון, זעבערגעלער, צאַפּנדלעך, שטעקעלעך : אויגן-באַוועגנדיקע גאויגן-מאָטאָרישע) נערוון : ריח-נערוון, שמעקנערוון : טעם-נערוון,
240—241
צונעערוון, אונטערצונדנערר : (גע)הערנעררן, הערשטעקעלעך : צאָננעררן.
מאַרך, געהירן, שפּיג נבהמה) : מוח-מאַסע, מאַרכמאַסע, מוח-בלעזלעך, מאַרכבלעילעך, קאָפּמאַרך, רוקנמאַרך : רויטער (געלער) ביינמאַרך, קליאָק : האָרמאַרך : מוח : פֿאָדערשטער גרויסער מוח : מיטל-מוח : פֿאַרלענגערטער מוח, מעדולאַ אָבלאָנגאַטאַ : הינטערשטער קליינער מוח : פֿראָוטאַלער טייל, שלייפֿנטייל , שאַרבנטייל , ואַקנטייל : צערעבראַלע האַלבקוילן (העמיספֿערן) : מוחקאַמערן, ראָלאַנדשפּאַלט, סילוויוסשפּאַלט, פֿאַרטיפֿונגען, קנייטשן, ציסטערנעס : וואַראָלבריק, לעבוסבוים : נעווראָלאָגיע, ז וייראָלאָגיע.
נהויט) הויט, הײַטל, מעמבראַן, הילע, עפּיטעל : נב“ח) פֿעל, לעדער, שקורע : נקצ!-) קאַפּאָטע, נאַסאָסיק, פֿאַרטעך : פּאַנצער, מושל-דעקל , שנעקהויז, זשאַבע-שיסעלע, מײַערקעפּל : אייבערהויט, עפּידערמיס : אונטערשטע לעבעדיקע הויט : אייבערשטע אָפּגעשטאָרבענע הויט, האָרנשיכט : הויט ממש (ז איעטלעכע הויט), לעדערהויט : ביינהויט, האָרנהויט, פּעריאָסטעום : קאָסקעהײַטל : מוסקלהויט, סאַרקאָלעם : אינגעווייד-הויט, סערעזע הויט, פאַריעטאַל, וויסצעראַל : בויכהויט, בויכפֿעל, פּעריטאָנעום : ברוסטפֿעל : האַרצהויט, עודאָקאַרדיום, פּעריקאַרדיום : לונגענהויט, פּלעוורע : ועצהויט, גרײַזשיק : אויסשיידהויט, אויסשיידנדיקע הויט, שלײַמהויט : רוקנביין-הויט : שפּיווועבסהויט, שפּינגעוועב-הויט : בלוטגעפֿעס-הײַטל, געפֿעסהײַטל , אָדערהײַטל, ענדאָטעל : נערוונהײַטל , נערראָנהויט, נעררילעם : שמירהויט : אָטעםעפּיטעל , דריון-עפּיטעל , האָריקער עפּיטעל : שרייסקאַנאַל, שווייספּאָרע, שווייסלעכל.
נאָגל , פּריעה-נאָגל : לאָנהלע : נעגל ווי בײַ (פֿע) אַ קאַץ : נב“ח) טלאָ : ז קלאָ, ז קלוי :
נשפּין) קלעם : נקאַץ) קרעל : נראַש שער(ל) : נלאַנגוסט) שערג : נאָוף) שפּאָרן.
האָר : האָרוואָרצל, האָרפּולפּע : האָרציבעלע, האָרקעפּעלע, האָרזעקל : נב'ח) פֿעדערן, פּוך, פּעך נדאַל) : שפּראָצפֿעדערן, עקפֿעדערן, שטײַער-פֿעדערן : דעקפֿעדערן, שרונגפֿעדערן, פֿאָכפֿעדערן : וטיילן פֿעדער) שטאַם, פֿאָכער, מאָקסע, פּענקע : שטענגל, פּענע : פאָן : שפּיץ פֿעדער.
שפּר : דער געזונטסטער מאָגן אין דער אָגך
אָבות : * צו דער שפּיץ ברוסט האָט איטלעכער אַ גלוסט.
זען אויך : ביאָלאָגיע 241
241. ביאָלאָגיע , פֿיזיאָלאָגיע ס ן ביאָלאָגיע, מיקראָביאָלאָגיע, פֿיטאָביאָ-
לאָגיע, טעקטאָלאָגיע (מאָרפֿאָלאָגיע), מעטאַמאָרפֿאָלאָגיע, אָרגאַנאָלאָגיע, סעקסאָלאָגיע : ביאָדינאַמיק, ביאָנאָמיע אאַז“וו : דאַרוויניום, מענדעליים, לאַמאַרקיזם, ווײַסמשיזם אאַו“וו.
ביאָלאָגן פֿיזיאָלאָג אאַז'ר.
אָרגאַנישע וועלט : אָרגאַנישער קערפּער, אָרגאַניזם : אָרגאַנישע נאַטור, אָרגאַנישע געזעצן, אָרגאַנישע עוואָלוציע : אַנימאַליזם.
פּלאַזמע, ביאָפּלאַומע, קדמון-פּלאַזמע, ז אורפּלאַומע, פֿאָטאָפּלאַומע, פּראָטאָפּלאַזמע, אַרכיפּלאַומע : עקטאָפּלאַזמע, מעטאַפּלאַזמע, ענדאָפּלאַומע : כעמישע פּראָטאָפּלאַזמע, ליפּיועס, ליפּאָיִדן : פּלאַזמאָלאָגיע.
קעמערל, ז צעל : לעבעדיקע, אַנימאַלע קעמערלעך: געוויקסן(ז פֿלאַנצן)-קעמערלעך: פֿעסטע, באַוועגלעכע קעמערלעך : אויסשיידקעמערלעך, אויסשיידנדיקע קעמערלעך : באַשיצנדיקע קעמערלעך, עפּיטעל-קעמערלעך, ביינקעמערלעך, מוסקל-קעמערלעך, פֿעטס-קעמערלעך, פיגמענט-קעמערלעך, נערוון-קעמערלעך, בלוטקעמערלעך : ווײַס-
241
בלוט-קעמערלעך, לעווקאָציטן, לייקאָציטן : רויטבלוט-קעמערלעך, לימפֿקעמערלעך, לימפֿע-קעמערלעך אאַז“וו: מענלעך קעמערל, ספּערמאַטאָזאָאָן : אייקעמערלעך, אָאָציטן.
נטיילן קעמערל) קעמערל-הײַטל , קעמערל-מעמבראַן : קעמערל-וואַנט : ציטאָזאָם, ציטאָפּלאַזמע : צענטראַל-קערפּער, צענטראָזאָם : כאָנדריאָואָמען, מיטאָבאָנדריע : וואַקואָלן, נעצוואַרג, גענעץ, כראָמאַטין-נעץ, גאָלגיאַפּאַראַט : פּלאַסטידן : יאָדער, קערן, נוקלעוס : קערנדל-הילע, נוקלעאַרע מעמבראַן : נוקלעאָזאָמען, נוקלעאָפּלאַזמע, כראָמאָזאָמען : כראָמאָפֿיל-קערנדלעך : קערנדל , נוקלעאָן, נוקלעיִן : פּלאַומאָואָמען, קאַריאָזאָמען : אינטערצעלולאַר-שטאָף, צווישנשטאָף, קעמערל-זאַפֿט, ענערגיד : זיגאָט, האָמאָויגאָט, העטעראָייגאָט : אַנאַפֿאַו, מעטאַפֿאַו, פּראָפֿאַן, טעלעאָפֿאַו.
דירעקטע (אַמיטאָטישע) צעטיילונג, אַמיטאָו : אומדירעקטע גקאַריאָקינעטישע) צעטיילונג, קאַריאָקינעו, מיטאָו : קנוילסטאַדיע, ספֿירעם : שטערן-סטאַדיע : צוויי-שטערןסטאַדיע, דיאַסטער : אָאָגאַמיע : קעמערלטעאָריע, קעמערל-פּרינציפּ : ציטאָלאָגיע.
פֿאַריִרשונג, גענ(וס) : די גענע, דער גען : ירושה-גענ(ע) , ירוּשה-טרעגער : גענעטיק.
געוועב : קעמערל-געוועב, מעריסטעם : נערוון-געוועב, נעוורילעם : אָדער-געוועב, פאַרענכים : סאָמאַטישע געוועבן, מוסקלגעוועבן, בינדגעוועבן : פֿעדעמדיקע בינדגעוועבן, ביינער-בינדגעוועבן, ווייכביין-בינדגעוועבן : בלוטגערעב, לימפֿגעוועב, פֿעטסגעוועב, צאָנגעוועב, הויטגעוועב, עפיטעלגעיועב, איבערדעק-געוועב, צודעק-געוועב : אָנשפּאַר-געוועב, איבערגאַנג(ס)-געוועב : מאַטריץ : היסטאָלאָגיע, היסטאָגראַפֿיע, היסטאָנאָמיע.
פֿעטס, פֿעטסקערפּער, פֿעטסשטאָף : פֿרײַ, ניידזראַל, אַנימאַל פֿעטס (אַעל-אַי-פֿעטס).
בלוט, * רויטע יויר, — יוכע, — יוסניק, — יושויק : געבליט(ן) , דמים : העל רויט בלוט, אַרטעריאַל בלוט : טונקל בלוי רויטלעך בלוט, ווענאָובלוט : בלוטפּלאַומע : בלוטסערום, בלוט-פֿליסיקייט : בלוט-סראָוועטקע : בלוטפֿיברין : בלוטקערפּערל , בלוטקײַקעלע, בלוט-קאָרפוסעל : ווײַסע בלוטקײַקעלעך, פֿאַגאָציטן : רויטע בלוטקײַקעלעך, עריטראָציטן : בלוטפענעצלעך, טראָמבאָציטן : בלוטטעלערלעך, פּלאַטעלעטן : בלוטוואַסער, לימפֿע : פּלאַסטישע לימפֿע, לימף- (לימפֿע-) פֿליסיקייט : בלוטסטראָפּ(ן) : העמאַטאָלאָגיע, העמאַטיק.
פֿיזיאָלאָגיע : נִעל-חי-פֿיויאָלאָגיע, פֿאַרגלײַכיקע פֿיזיאָלאָגיע אאַו“וו.
נפֿיזיאָלאָגישע פֿונקציעס) בלוט-צירקולאַציע, לעבנס-פֿונקציע : האַרצקרײַז, געקרײַו, קרײַולויף : בלוטפֿלוס, בלוטשטראָם, בלוטדרוק : שלאָגדרוק, פּולס, דפֿק, ז דופֿק : האַרצשטויס, האַרצאימפּולס, פאַלפּיטאַציע, סיסטאָל , דיאַסטאָל : האַרצקלאַנגען : נערוונרייץ, נערוון-קאָנטראָל , נערוון-אימפּולס : פֿאַרדײַונג, פֿערמענטאַציע, אַקאָמאָדאַציע, אַדאַפּטאַציע, אַסימילאַציע, דיסימילאַציע : מעטאַבאָליזם, אַנאַבאָליזם, קאַטאַבאָליזם : קריטישע יאָרן, געפֿערלעכע יאָרן, קלימאַקטעריום: אויסשיידונג, סעקרעציע, אינקרעציע, עקסקרעציע : מילך-אויסשיידונג, לאַקטאַציע.
זאַפֿטן, עקסטראַקטן, פֿערמענטן, דיאַסטאַזן : זײַערסן, זויערקייטן, זאַלצן : פֿליסיקייטן, אויספֿלוסן, אויסשיידונגען, סעקרעטן, אינקרעטן, עקסקרעמענטן, פּראָדוקטן, אָפּפֿאַל-פּראָדוקטן.
מוח-פֿליסיקייט, אויגן-פֿליסיקייט, זעפּורפּור-פֿליסיקייט, טרערדפֿליסיקייט, לאַבירינט-פֿליסיקייט, רוקדפֿליסיקייט, געלענקפֿליסיקייט, פֿאַרדײַונדפֿליסיקייט : נערוועזער (כעמישער) אויספֿלוס : דריזדאויספֿלוס : שווייסאייל, הויטאייל : קערנזאַפֿט, פֿאַרדײַ-
184
241—242
(ונג-)זאַפֿט, מאָגנזאַפֿט, געדערעם-זאַפֿט, דריזניאַפֿט, פּאַנקרעאַטישער זאַפֿט : פֿאַרדע(ונטפֿערמענטן : אָרגאַניזירטע, ניט-אָרגאַניזירטע פֿערמענטן : חוּצקעמערלדיקע (אויס(טווייניקסטע, ז אויסערלעכע, עקסטראַצעלולאַרע) פֿערמענטן : איוקעמערלדיקע (אינ(ע)ווייניקסטע, ז אינערלעכע, אינטערצעלולאַרע) פֿערמענטן.
ופֿערמענטן, זאַפֿטן אאַו“וו) אַמילאַו, אינווערטאַז, מאַלטאַז, לאַקטאַו, ליפּאַן, טריפּאַו, פּעפּטאַן : ציטאַז, צעלולאַן : ענטראָקינאַו : טריפּסין, סטעאַפּסין, ערעפּסין, פטיאַלין, רענין : אַדרענאַלין, עפּינעפֿרין : אַמילאָפּסין, גאַסטרין, גליאַדין, כאָלעסטרין, לאַנאָלין, לעגומין, לעציטין, מוצין, מיאָצין, סטערקאָבילין, סטערקאָרין, פעפּסין, פּעקטין, קאַסעיִן, קריסטאַלין, קרעאַטין : גלוקאָו, מאַלטאָז, צעלולאָן : טאַרטאַריק, פֿיברינאָגען, מאַליק : ענזיס, ענדאָענזים, עקזאָענזים, אַנטיענזים : נבלוט) אַצידאָז, העמאַטין, גלוטען, גלוטינין, הע אָאַגלוטינין, העמאָגלאָבין, פּאַראַגלאָבולין, העמאָליזין : ווײַסלשטאָף, אייווײַסל , אַלבומין : אַלבומינאָיִדן : אַלייראָן, אַנטיגען : צוקער, אינווערטירטער צוקער : אינאָסיט, דיאָז, לאַקטאָן : קראָכמ(של : אַנימאַלער קראָכמ(אַ)ל : גליקאָגען : פּראָטעיִן : אַנימאַלע פראָטעיִנען, געוויקסן-פּראָטעיִנען : אַמין, אַמיד, פּעפּטאָן, גלאָבולין: וויטאַמין : האָרמאָן: געשלעכטיקע האָרמאָנען : סעקרעטין, אינסולין : אַנדראָסטעראָן, טעסטאָסטעראָן : טעעלין, אָעסטראָן : פּראָגעסטראָן, פּרעגנאַנדיאָל : פּיגמענט, כראָמאַטין : אַכראָמאַטין, לינין : ביליווערדין, בילירובין : מילכזײַערס : מילכעסענץ, לאַקטעיִן : ננײַגעבוירענע) חזירמילך : גאַל, גאַלזײַערס, גאַלזאַלץ : פֿעטסזאַלץ : אורינשטאָף : אוראָבילין, פֿאָספֿאָראוריע : ועמבריאָן) שאַפֿראַסער.
זוימען, נרע, * ווזע : ספּערמע, זוימעןפֿעדעם, נרע-פֿעדעם, ספּערמע-פֿעדעם,
ספּערמאַטאָיִדן, ספּערמאַטאָזאָיִדן : ענדאָספּערם, פּעריספּערם.
אייעלע, אָווום : נב“ח) רויג, רויגן, איקרע, גרענע : נטיילן אייעלע) מאָדל, מאָדולע : בלעזל, בלאַסטולע : גאַסטרולע, ענטאָדערמע, ענדאָדערמע, עקטאָדערמע, מעזאָדערמע : אָאָספּאָרע : געלע קערפּערס : אָראָלאָגיע, אָאָלאָגיע.
יען אויך : אַנאַטאָמיע 240, לעבן 242.
242. לעבן
ס ן לעביקייט, לעבעדיקייט, וויטאַלקייט
אאַז“ר —אַדי : לעבן, עקסיסטענץ, זײַן : רוח-חיים, ושמת-חיים, לעבנס-אָטעם, לעבנסהויך : לעבנס-כוח, לעבנסקראַפֿט, וויטאַלע קראַפֿט, חיות, חיות : וויטאַליזם, וויטאַליטעט, וויטאַליזאַציע : מקורזחיים, לעבנסקוואַל : לעבנסזאַפֿט, לעבנספֿונק, לעבנספֿלאַם : אַני מאַטיום, זאָיִום : סימביאָן : פּאַראַזיטיזם.
לאַנגלעביקייט, חיים-אַרוכים, אורדעמים, אַריכת נמים (ואָנים) — בּז : דאָס אייביקע לעבן, אומשטאַרביקייט, אומשטאַרבלעכקייט, אומשטערבלעכקייט : השאָרת הנפֿש, אַטאַנאַסיע. וו : לעבן, זײַן, באַשטיין : זײַן גד- לעבן :
אָטעמען, עטעמען, זשיפּען : עקסיסטירן : אַרומגיין אויף גאָטס ערד : דערהאַלטן זיך בײַם לעבן : לעבן אויף יענעמס חשבון, פּאַראַזיטירן : דערלעבן, דערהאַרן, זוכה זײַן : אויסלעבן זיך : דורכלעבן : אַרײַנלעבן, אָנלעבן זיך, האָבן אַריכת-נמים (ואָנים), מאריך נמים (ואָנים) זײַן, מאריך נמים ונשים זײַן נ-פּ) : אָפּלעבן (אויסלעבן) די יאָרן, מוציא שנתו זײַן, משלים שנתו זײַן : באַלעבן, ווידער באַלעבן, צוריק (קריק) באַלעבן — 426 : געבוירן ווערן — 229 .
אדי ן לעביק, לעבעדיק, וויטאַל, זאָעטיש,
לעבנס-פֿעיִק, לאַנגלעביק, אומשטאַרביק, אומשטאַרבלעך, אוּמשטערבלעך.
42 2— 43 2
פֿראַז : קל-זמן שהנאָמה גקר-י : קלזלן די אויע זײַנען אָפֿן : קלעמן די פֿיס טראָע : אָלעמן מען שטייט אויף די פֿיס.
שפּר ן אָה אָנו (חאָה חעט : אָבל האָלים—די וועלט אין אַ אָלום : די גאַנצע וועלט איי אַ אָלום (און דער טויט אין דער פיתרון) : די שנצע וועלט אין אַ אָלום—נאָר בעסער אַ גוטער אָלום איידער אַ שלעכטער : דאָס לעבן איז ניט מער ווי אַ חלום—אָבער וועק מיך ניט אויף : הבּל אָבל—און געהבלט מון דאָך ווערן : דאָס שנצע לעבן אין אַ מלאָמה : דאָס גאַנצע לעבן אין נאָר פֿאַר אַבאס וועגן נווערטערשפּיל : אַבי) : דאָס לעבן אין ווי אַ קינדיש העמדל : אויסן קורץ, אינעווייניק שמוץ : דעם מענטשנס לעבן אין (רק אַ יאַריד : דאָס לעבן אין די עסטע מאָיאה, מען קריגט עס אומזיסט.
קעל קרחך אַתה חי : קעל קרחך אַתה חימיט געוואַלד לעבסטו און מיט געוואַלד צערײַסטו אַ פּאָר שטיוול : שיטער אין דײַן ברײַ, און לעבן איז כּדאַי : געקלעבט, אַבי געלעבט : דער מענטש מון לעבן פֿון טשיקאַוועס וועגן : בעסער אַן עס גלוסט זיך צו לעבן איידער מען מון לעבן : מען וואָלט געקענט לעבן, נאָר מען לאָזט ניט.
מה יתאונן אָדם חי? : אַן מען לעבט דערלעבט מען (זיך אַלץ) : אַן מען וועט לעבן און געוונט זײַן וועט מען האָבן דעם סימן : איידער מען ווערט אַלט זיבעציק יאָר קומט אַלץ פֿאַר די אויע : לעבעדיקערהייט קען מען נאָך האָפֿן : אַן מען לעבט קען מען זיך זען : אויף אַ לעבעדיקן קען מען זיך דערוואַרטן : אַו מען לעבט האָט מען אַ האָפֿענונג . . . צו שטאַרבן : אָלעמן עס רירט זיך אַן אַבר קלערט מען ניט פֿת קבר : אַז עס גייט צום לעבן פֿאַרפֿעלט ניט קע שרן : מער מען לעבט, מער עסט מען : אַן האָט לאָזט לעבן מון ער דערצו אָעות געבן : דער מענטש של נאָר אַזוי לאַנג לעבן, אַזוי לאַט ער קען זיך אַליין דערנערן.
243. טויט, אָת
ס ן שטאַרביקייט, שטאַרבלעכקייט אש'וו
— אַדי : אומקום, אונטערגשג — 44- : טויט : נאַטירלעכער, אומנאַטירלעכער טויט : מיתה משונה : גרינגער (לײַכטער) טויט : מיתת-ניקקה, מיתה בנשיקה : פּלוצעמדיקער טויט : הוטער טויט, העלדנטויט, מאַרטירער-טויט אאַז'וו : יונגער טויט, קרת (יאָרח, אָפּגעשניטענע יאָרן : פֿריצײַטיקער טויט, טויט פֿאַר דער צײַט.
פּטירה, הסאַלקות : דער קוף, דער פֿינאַל, דער שלוס, די ענד : פֿאַרכאַפּעניש, אײַעעמעניש, פּוירה, מיתה, סמיק : טויטנבעט : טויער פֿאַל : טויטדראַטע : שוושענליד : לעצטער אָטעם : טויטשטײַפֿקייט, ריגאָר מאָרטיס : יום המיתה, ים הפּטירה : גסיסה — 420 : מלאך האָוות, מלאך (ה)דומה, מלאך דראָנג נ-פּ).
אָת, אָת-מיצרה, נִרמינן : פֿעטער אָת, פֿעטער נִרמינן : וּיפֿטר, גרויסער ויפֿטר : שוכן אָפֿר : טויטער, — גינאַמניק: פֿאַרשטאָרבער נער : טויט-געבוירענער : (טויטער) קערפּער, אַאָישבות-הטומאה, — פגר, סקעלעט, ביינער, געביין, געשטק, עאָמות היקשות, רעליקוויע, מומיע, ערדישער איבערבלײַב, ערד, אַש, שטויב : שפּײַז פֿאַר די ווערעם (פֿאַר די פֿע): נב'ח) נקלה, פּאַדלע, פּוירה, סטערווע, ענד. ר ן שטאַרבן, אויסשטאַרבן, צעשטאַרבן אאַז“וו:
אויפֿהערן צו זײַן : אָפּלעבן (אויסלעקן די יאָרן : אויספֿעלן, אויסגיין, פֿאַרגק : פֿאַרגיין אין דער אייביקייט : ויפֿטר ווערן, נסאַלק ווערן, ותקקש ווערן (בידבה אָל מעלה) : אָרחה ושאָר ווערן : שטאַרבן בנשיקה, שטאַרבן מיתת-נשיקה.
קומען צו גאָט : גע (אַוועקגיין) פֿון דער וועלט : פֿאַרשניטן ווערן פֿון דער וועלט : פֿאַרענדיקן די טעג (די יאָרן) : אַוועקגעבן (אויסהויכן) די ואָמה : אויסהויכן דעם (לעצטך אָטעם : אויפֿהערן צו אָטעמען : צומאַכן די אויגן : צומאַכן (מיט) אַן אויג : אײַנשלאָש:
243
שטשלאָפֿן ווערן מיטן לעצטן שלאָף : שטאַרבן מיט אַ יונגן טויט : שטאַרבן בליא עתּו (בלא יומו) : שטאַרבן מיט אַן אומנאַטירלעכן טויט : האָבן קרת יאָרן : אַוועקקומען, אַוועקפּעקלען זיך, איבערפּעקלען זיך, אַוועקרוקן זיך, אַוועקשאַרן זיך, אַוועקפֿאָרן, אָפּטראָגן זיך, אויסגיסן זיך, אויסגליטשן זיך, עקן זיך : ניט סטײַען, ניט ווערן : ענדיקן זיך : בלײַבן אויפֿן אָרט : אָפּדאַנקען : מאַכן דאָמינאָ : פֿאַלן אין די האַלאָבליעס : קיִען יונגערהייט די ערד : מאַכן אַ שטאַרב (אַ סיִום) : מאַכן דעם (די) קונץ : ליגן (גיין) אין דער ערד (און באַקן בייגל) : קילן די ערד : אויסציִען די פּאָדקעוועס : אויסציִען די פֿיס (אויף דער באַנק) : *פֿאַרוואַרפֿן מיט די פֿיס : ליגן מיט די פֿיס צו דער טיר : אַוועקליגן די לעפֿל : * פֿאַרלייגן (אָנלייגן) מיטן קאָפּ : אויפֿהענגען די פֿיס אויף דער זהאַראָדע : אַוועקפֿאָרן אויף יענער וועלט (אין די זאַמדבעדער) : אַוועקגיין אַ באָרווער סער צו גאָט : אַריבערפּעקלען זיך אויף יענער וועלט (פֿון וואַנען מען קען קיין בריוול ניט שרײַבן, וווּ מען עסט ניט קיין רעטעך מיט שמאַלץ) : אָפּגעבן די קאַפּאָטע : אָפּאָגן די עטלעכע גיל(ד)ן : * אײַננעמען, * אָקאַלייען, * פֿאַרוואַרפֿן, * קתן, — קת ווערן, * די כאָרה ווערן, * פֿאַרכאַפּט ווערן, * אײַננעמען אַ מיתה (משונה) : אײַננעמען אַ בּאָרה (אַ פּוירה) : * כאַפּן די פּוירה : קריגן דעם שלאַק (די אַפּאָפּלעקציע) — 420 : נקלם פּאָטשאַכניען, פּאָטשעכניען, פּריטשאַכנען : נב“ח) קורן, צעקגרן אאַז“וו : קראַפּירן, פֿאַלן, אַנידערלייגן זיך.
נפֿאַרגלײַכונגען) אויסגיין ווי אַ ליכט : שטאַרבן ווי אַ נאַר (ווי אַ שוטה), ווי אַ ייִד, ווי אַ צדיק : פגרן ווי אַ הונט.
אדי ן טויט (ווי אַלע טויטע), אומבאַלעבט, טויט-געבוירן, טיטלעך, שטאַרביק, שטאַרבלעך אאַז“וו — ס אין יי.
אינוו ן לאַחר מותו (מותה אאַז'וו) : נשאָתו עדן: נ“ע : אָליו האָלום : עליה האָלום : ע“ה :
נ-פּ) אָליו השנאָבל , עליו השאָלעכץ, אָליו הפּאָקרישקע : זכרונו לברכה : נ“ל : וכר צדיק לברכה : זע“ל : וכר צאַפּיק ל(גע)סרחה נ-פּ) : זכותו נגן עלינו : זי“ע : זכוּט נגון ואַנחה נ-פּ) : הריני כּאָרת משקבֿו : הכֿ“מ.
פֿראַן : קריך דק אָמת : נ-י) קריך דיין קלאַפּ : ה' נתן וה' לקח : גאָט האָט געגעבן און גאָט האָט גענומען : נוואָס מאַכט ערח ער האָט שוין אָפּגעמאַכט (אָפּגעבויט, אָפּגעטאַנצט, אָפּגעדאַנקט) : ער אין שוין אַ אָלך לעולמו : ער אין שוין אָליו האָלום : ער אין שוין אין דער הים : ער איז שוע אויפֿן עולם (ה)אָמת : ער איז שוין זײַנס איבערגעקומען : ער האָט שוין זײַן סלוזער בע אָפּגעדינט : ער ליגט שוין אין דער וואָרהייט : ער ליגט שוין מיטן פּופּיק אַרויף : ניטאָ מער—וסמות : ער האָט זיך שוין עט אויסגעשלאָפֿן : ער האָט שוין געביטן עטלעכע מאָל תּכריכים : מען גיין שוץ אין זײַנע שיך : מען עסט שוין אירע בייגל : ער האָט זיך שוין לאַנג איבערגעקערט אויף יענער זײַט : צו לאַנגע (לעבעדיקע) יאָר ! : זאָל ער זײַן וועט אָפּגעשיידט : דיר (אײַך אאַז“וו) צו לענגערע יאָר : להבדיל קין החיים והמתים : להבדיל קע המתים וקין החיים : זאָל זיך אים דאָרט(ן) דיט שלוקערצן : צי זיך פֿאַרן אויער ! : ויפֿטר פיפֿטער, אַבי ער לעבט (און האָט פּרנסה) (אַבי ער לעבט, אין דאַנקען גאָט) : ווי דערלעבט מען שוין אַוועקצושטאַרבן.
שפּר : פֿירערליי מענטע זײַנען גלײַך ווי געשטאָרבן : אַן אָרעמאַן, אַ מצורע, אַ בלינדער און אַ בעזדיעטניק : פֿון וואָס מען רעדט קומט מען (אַלץ) אַרויס אויפֿן טויט : אַלץ דרייט זיך אַרום ברויט און טויט : אַן מען דערמאָנט זיך אין טויט אין מען ניט זיכער מיטן לעבן : זינט דאָס שטאַרבן אין אויפֿגעקומען אין מען מיטן לעבן ניט זיכער : די שרעק פֿאַרן טויט אין ערגער ווי דער טויט אַליין : אַן איין ווײַבל שטאַרבט אין (דער) קימפּעט שײַעט זיך דאָס שדערע ווײַבל אין מיקווה אַרײַן צו גק :
43 2
פֿאַרזאָרג דאָס לעבן און געדענק דעם טויט : פֿאַרן טויט ווערט אַלע מאָל בעהער : פֿאַרן טויט געלוכט זיך : פֿאַרן טויט יאָל ייך ניט געלוסטן : אַו מען פֿאַלט צום טויט בּירעים העלפֿן שוין ניט קיין דאָקטוירים : גאָט גיט ניט דעם טויט אין די הענט (ווײַל אַניט וואָלט זיך איטלעכער גענומען דאָס לעבן) : ווען חווה וואָלט ניט עסן אין גן-עדן וואָלטן מיר ניט געוווסט פֿון (דעם) טויט : זיבן זאַכן פֿאַרקירצן די יאָרן : קעס און קינאה, אַאווה און גאווה, רקילות, זנות און ליידיקגיין : וואָס אַ טאָג אין מען גע(ע)נטע.- צום גרוב : מי זחיה וקי נמות : וועמען צו ברויט, וועמען צו טויט : היום קאן ואָחר בקבר : ערשט געלעבט, שוין געשטאָרבן, ערשט גע טאָרבן, שוין באַגראָבן : קיינער ווייס ניט , וועמענס מאָרגן עס אין (וועט זיין) : דער מענטש אין ניט צום איבערנעכטיקן : דער טויט קלאַפּט ניט אין (דער) טיר : צום שטאַרבן דאַרף מען קיין לוח ניט האָבן : אַן ס'איו באַשערט דער טויט העלפֿט ניט קיין רייד.
אייביק לעבט מען ניט : סוף אָדם למות : אָפֿר אַתה ואָל עפֿר אָשוב : הכל הולך אָל אָקום אָחד : יעדער מענטש טאַנצט זיך זען טאַנץ, און אַלע קומען צו איין טאַנץ : אויף רעגן און אויפֿן טויט האָט מען ניט וואָס גאָט צו בעטן : פֿון צוויי טויטן איו ניט צו לעדן און איינעם איו ניט צו מײַדן : שטאַרבן שטאַרבט מען נאָר איין מאָל : פֿאַרן טויט קען מען זיך ניט באַהאַלטן : פֿון דעם טויט און פֿון אַ חובֿ אַנטגייט מען ניט : פֿאַרן טויט און פֿאַרן דלות קען מען זיך ניט באַוואָרענען : פֿון טויט קען מען ייר ניט אויסקויפֿן : מען זאָל זיך קענען אויסקויפֿן פֿון טויט, וואָלטן די אָרעמעלײַט שיין פּרנסה געהאַט : דער טויט אין אַ ראַיעלער סוחר : דער טויט קלײַבט ניט איבער.
אַ מענטש איו געגליכן צו אַ סטאָליער : אַ סטאָליער לעבט (און לעבט) און שטאַרבט און אַ מענ ש לעבט און שטאַרבט : דער מענטש
אין ווי אַ סטאָליער : הײַנט לעבט ער, מאָרגן שטאַרבט ער : דער מענטש אין געגליכן צו אַ שנײַדער : אַ שנײַדער שטאַרבט און אַ מענטש שטאַרבט אויך : דאָס לעבן אין ווי שמונהעשרה : מען שטייט, מען שטייט, בין מען גייט אויס : די שנצע וועלט אין אַ אָלום, און דער טויט אין דער פיתרון : דעם מענטשנס יאָרן פֿליִען איבער ווי אַ אָלום (, און כאַפּט מען זיך אויף, ליגט מען אין דר'ערד) : כלבים בוכים, מלאך-האָוות אָא לעיר : אַן אַ הונט וואָיעט אין איינער געשטאָרבן : דער מלאך-האָוות האָט אַ סך אויגן : דער מלאך-האָוות קוקט ניט אין לוח : דער מלאך-האָרת האָט איבער שלעכטס קיין שליטה ניט : דער מלאך-האָוות האָט אָמיד אַן ויסרייד (אַ ירוץ) : דער מלאך-האָוות שעכט און בלײַבט גערעכט : מיט דעם מלאךהאָוות טרײַבט מען ניט קיין קאַטאָוועס : דער מלאריהאָוות זאָרגט זיך ניט (פֿרעגט ניט), צי דער גזויטער האָט תּכריכים.
פֿאַר דער צײַט שטאַרבט מען ניט : ל אָמות קי אָחיה — אַן ס'אין ניט באַשערט צו שטאַרבן שטאַרבט מען ניט : קיין מענטש גייט ניט פֿאַרלאָרן ביו עס ענדיקן זיך ניט זײַנע יאָרן : ווי מען קען ניט לעבן מיט געוואַלד, אַווי קען מען ניט שטאַרבן מיט געוואַלד : מען שטאַרבט ניט פֿריִער ביו מען קומט ניט צוריק אויף דער ערשטער מדרגה : אַ יונגער ק ע ן שטאַרבן, אַן אַלטער מ ו ז שטאַרבן : שטאַרבט מען יונגערהייט, אין עס אויף דער עלטער ווי געפֿונען : בעסער פֿריִער שטאַרבן אין דער היים איידער אויף דער עלטער אין אָקדש : אַן מען שטאַרבט זאַלצט מען ניט אײַן (נאָר מען באַדאָבט) : אום ויסן אין מט צו שטאַרבן, אָבער נאָר פֿאַר יענעם (-אָבער בעסער איר) נווערטערשפּיל : איר—אָייר) : על קרחך אַתה חי ועל קרחך אַתה אָת : לעבן אין לײַכט, שטאַרבן אין שווער : בעסער טאָמער איידער פּאָמער נ„פּאָטער“—רוסיש : געשטאָרבן) : בעסער צו לעבן און ווייניק האָבן איידער צו זײַן אין גאַנצן
באַגראָבן : בעסער שלעכט געלעבט איידער מט געשטאָרבן : אַ לעבן אין נויט אין נאָך אַלץ בעסער ווי דער שענסטער טויט : אַלץ כדאַי, נאָר לעבן צו בלײַבן : בעסער צען מאָל פֿאַרדאָרבן איידער איין מאָל געשטאָרבן : דאָס ערגסטע לעבן אין בעסער פֿון דעם בעסטן טויט : בעסער אַ לעבעדיקער הונט ווי אַ טויטער לייב : אויף אַ טויטן לייב שפּרינגען האָזן : עס אין ניטאָ קיין שלעכטע מוטער און קיין גוטער טויט : בעסער אין דעם ווײַטן לאַנד איידער אין טיפֿן זאַמד : בעסער ווי אַ פֿיש אויפֿן זאַמד איידער ליגן אונטערן זאַמד : בעסער צו גיין איבערן לאַנד איידער צו ליגן אונטערן זאַמד : איידער אַווי צו פֿאָרן אין שוין בעסער צו פֿוס צו גיין ולנויה) : אַ גוטער טויט אין בעסער ווי אַ שלעכט לעבן : בעסער אַ זיסער טויט איידער אַ ביטער לעבן : עסן אין דאָס לעבן, שטאַרבן אין דער טויט.
שטאַרבן האָט מען אַלע מאָל צדט : שטאַרבן פֿאַרזוימט (פֿאַרזאַמט) מען ניט : חתונה צו האָבן, צו קנעלן און צו שטאַרבן פֿאַרזוימט מען ניט (פֿאַרשפּעטיקט מען ניט) : מען זאָל גאָרניט דערלעבן צו שטאַרבן : מיטן שטאַרבן באַגראָבט מען זיך נאָר.
אָפֿר אַוי בחיי, קל-וחומר במיאָתי : מען נעמט קיין זאַך ניט מיט : בנפּו סבוא, בופּו נצא : גאָלד און זילבער לאָוט מען שטיין, אַן דער אייבערשטער הייסט צו זיך גיין : גאָלד און זילבער לאָזט מען שטיין—אַן מען רופֿט, מון מען גיין : תּכריכים האָבן ניט קיין קעשענעס : תּכריכים מאַכט מען אָן קעשענעס.
דער טויט באַווײַזט דעם אָמת : נאָכן טויט קומט אַרויס דער אַמת : דער טויט דערלייזט פֿון אַלע אָרות : דער טויט אין ניט קיין נקמה (, נאָר אַ וויגאָדע) : נאָכן טויט העלפֿט שוין ניט קע תּשובה : נאָכן טויט מעג מען מיט מיר אונטערשפּאַרן אַ פּלויט : אַלע מתים האָבן איין אָנים : טויטע מאַכן ניט קיין טעותים : אַ טויטער מאַכט קיין קריג ניט ; אויף מתים טאָר
מען זיך ניט פֿאַרלאָזן : אַן מען זאָגט געשטאָרבן גלייב : אַן מען זאָגט געשטאָרבן, אין באַגראָבן : מיצווה לקיים דברי האָת : קל-ומן דער אָת ליגט אין שטוב טאָר מען וועגן זײַנע חסרונות ניט ריידן : קל זמן דער אָת ליגט פֿאַר די אויגן גלוסט זיך וויינען : אַ טויטן זאָל מען דעם אָמת נאָכזאָגן : אַחרי מות קדושים (אָמור) : נאָכן טויט ווערט מען אָשוב : אויף דער מעבה זײַנען אַלע ייִדן שיין (קוקט יעדערער אויס שיין) : אַלע אָלירהאָלומס זײַנען גוט : אַלע קלות זײַנען שיין, אַלע מתים זײַנען פֿרום : אויפֿן גוטן אָרט זאָגט מען איטלעכן (גיט מען יעדערן) אַ מט וואָרט : דרײַ זאַכן זײַנען נאָכן טייט שענער ווי בײַם לעבן : אַ בוריק, אַ ראַק און אַ ליטוואַק : וואָס די ערד דעקט צו מון פֿאַרגעסן מערן : אין אַ טויטן מון פֿאַרגעסן ווערן.
זען אויך : מאָרד 244, קבֿורה 245, קראַנקע אוּ.
244. מאָרד
ס ן פֿאַרטיליקונג, פֿאַרשנײַדונג, פֿאַרלענדונג אאַז“וו — יי : מאָרד : רויבמאָרד , מענטשנמאָרד, לוסטמאָרד, יוסטיצמאָרד, מאַסנמאָרד, פֿאָטערמאָרד, מוטערמאָרד, ברודערמאָרד, שוועסטערמאָרד, עלטערן-מאָרד, קינדערמאָרד, קיניגמאָרד, (ביא-מאָרד : לינטשערײַ, לינטשינג נאַ-) : בלוטשולד : מערדערײַ, רעיחה, רצאָנות : דועל : אַטנטאַט, ז פֿאַרזוך : גיפֿטמישונג : עקזעקוציע, קעפּונג, ז הינריכטונג : אורטייל-אויספֿירונג : עלעקטראָקוציע : ליקווידאַציע : טעראָר, טעראָריזם : באַרבאַריום : מענטשן-פֿרעסערײַ, קאַניבאַליום : בלוטדאָרשטיקייט, מאָרדלוסט, מאָרדמאַניע : מולך : הריגה, שחיטה, י ראַזבאָי : אָרגאַניזירטע שחיטה, מלחמה, פּאָגראָם, בלוטבאָד : בלוטפֿאַרגיסונג, שפֿיכת - דמים : שלאַכטפֿעלד : יאַטקע, שעכטהויז — 259 .
טויטקלאַפּ, רחאָוות-קלאַפּ, לעצטער קלאַפּ, קו-דע-גראָס ; רחאָנות-מאָרד, אייטאַ
נאַזיע : מיתה, טויטשטראָף : מיתת-קית-דין, אַרבע מיתות אָית-דין : סקילה, שרפֿה, אָרג, אָנק : דערשיסונג, קרייציקונג, פֿאַרשטיינונג אאַז“וו — יי : אַליינמאָרד, זעלבסטמאָרד , אַלייך פֿאַרניכטונג: האַראַקירי, סעפּוקו, סוטע.
נמאָרד-אינסטרומענטן) תּליה, י גאַלגאַן, עשאַפֿאָט, גיליאָטינ(ע), שײַטער, שײַטער-הויפֿן, קאָסטער, - קאַסטיך , אויטאָ-דאָ-פֿע, טויטשטול , עלעקטרישע שטול , עלעקטריק-טשער נ—) : טויטן-קאַמער : שווערד, ביקס אאַז“ר — 454.
גזלן, רוצח, וואַלד-נזלן, רואַח-היִער, בריוו(א), הורג נפֿש, הורג נפֿשות, קטלן: מערדער : רויבמערדער, יוסטיצמערדער, פֿאָטערמערדער אאַז“וו — איינן -אָרד : אומברענגער, פֿאַרטיליקער , פֿאַרלענדער, פֿאַרצוקער, פֿאַרשנײַדער, אויסראָטער, פֿאַרניכטער אאַז“וו — יי : קוילער, שעכטער, שוחט, קײַלער, חוירים-שלעגער, קצבֿ, בוטשער נאַ-) : טויטשלעגער, בלוט-פֿאַרגיסער, י ראָזבאָיניק, באַרבאַר, פּאָגראָמשטשיק, לינטשער : אַטר טאַטאָר : באַנדיט, אַפּאַש, גענגסטער : אַלע, קאַט, הענקער, עקזעקוטאָר, קרייציקער : מענטשדפֿרעסער, קאַניבאַל : מאַניאַק, מאָנאָמאַנ(יאַק) : מלאך-האָוות, מלאך-חאָלה : היצ(ע)ל , הינטטרײַבער, הינטשלעגער : ראַצןכאַפּער, מעזדכאַפּער : קעצכאַפּער, קאַצעלאַפּ.
אַליינמערדער, זעלבסטמערדער, מאַבד עצמו לדעת.
הורג, אָרוג : י טאָפּלעניק : דערטרונקענער, געהרגעטער, געשאָסענער אאַזיר — יי. וו ן מערדערן, (דער)מאָרדן, ז מאָרדעווען,
טייטן, ז טויטן, קוילענ(ען), שעכטן, שלאַכטן, קעלן, רצחענען, הרגענ(ען) , נהרגן, הורגן, ממיתן, טויטשלאָגן, דערשלאָגן : דערמאַלערען, זאַמאַלעווען : דערשטעכן, דערדריקן, דערשטיקן, זאַדושען, דערדושען, ז דאַדושען, דערטרינקען, דערטרענקען :
(פֿאַר)סמען, (פֿאַר)גיפֿטן, (פֿאַר)גיפֿטיקן : פֿאַרצוקן : אויסמאָרדן, אויסקוילען, אויסשעכטן אאַז“ר : אָפּקוילען, אָפּטייטן, אָפּסמען אאַז“ר : אַרעקהרגענ(עף , אַרעקקוילען, אַוועקממיתן אאַזיוו : צעדושען, צעקוילען, צעסמען אאַן“וו. געבן טויטשטראָף : שיסן, דערשיסן, שטעלן צום ווענטל : הענגען, אויפֿהענגען, אויפֿאַלינען, געבן די תּליה : פֿאַרשטיינען, געבן סקילה : דערוואַרגן, דערווערגן, געבן אָנק : פֿאַרברענען, געבן שרפֿה : קעפּן, (אַר)אָפּהאַקן דעם קאָפּ, גילאָטינירן : קרייציקן, ז קרייצן, צושלאָגן צום קריץ : ז הינריכטן : געבן די עלעקטרישע שטול (די עלעקטריק - טשער נאַ-) : לינטשן : דעצימירן : צעפֿערטלען : פֿאַרקאַטעווען (פֿאַרשמײַסן, פֿאַרשמיצן) צום טויט : ליקווידירן : אויספֿירן אַן אַטנטאַט : מאַכן אַ קוף צו : געבן אַ טויטקלאַפּ : געבן דעם לעצטן קלאַפּ (דעם רחאָנות-קלאַפּ) : צונעמען (אָפּנעמען) דאָס לעבן : אַוועקשיקן (איבערשיקן, אַריבערפּעקלען, עקספּעדירן) אויף יענער וועלט : שטילמאַכן, קאַלטמאַכן : אַוועקלייגן : לאָזן אויפֿן אָרט : אומברענגען : באַזײַטיקן, אַראָפּראַמען פֿון וועג : פֿאַרטיליקן, אויסטיליקן, פֿאַרשנײַדן, פֿאַרלענדן, אויסראָטן, צענישטן, פֿאַרניכטן, אָפּווישן פֿון דער ערד : אויסרײַסן מיטן וואָרצל , עוקר מן השורש זײַן אאַו“וו — 107 : פֿאַרגיסן בלוט (ווי וואַסער) , שופֿך דם זען : גיין (באָדן זיך, בראָדזשען, קײַקלען ויך) אין בלוט : טעראָריזירן : פּאָר ראָמירן : מאַכן אַ ציגענעם טויט (אַ ציגענע פּוירה) : דערגיין דעם עק : מקיים פּסק זײַן : מאַכן מיט אַ קאָפּ קירצער
נקעלי-חיים) פֿאַלן, קײַלן, בוטשערן נאַ-) : נאָוף) אַראָפּדרייען דעם קאָפּ (דאָס קעפּל) : נפֿערד) אומוואַלגערן : ולויז) קניקן : נ-) אָפּקליידן, פגרן נאָפּסמען פֿערד) .
שטאַרבן ניט מיטן אייגענעם טויט: שטאַרבן (מיט) אַן אומנאַטירלעכן טויט ג (מיט) אַ מאַרטירערטויט, (מיש אַ העלדנטויט) : שטאַרבן
אַל קידחאָם (על קדוּשתזאָם, על קידוש האָם) : פֿאַלן אַ קרבן : גק צו דער עקדה (צו דער שיטה) : אומקומען, אונטערגיין : אומגעבראַכט ווערן : בלײַבן אונטער די הענט : אַרעקגע כאַפּן פֿיש נדערטרונקען וועק : פֿאַלן ווי פֿליע, ווי שפּענער, ווי שטרוי.
נעמען זיך דאָס לעבן, באַגיין זעלבסטמאָרד, מאַכן זיך דעם טויט : אָנטאָן זיך אַ מיתה (אַ (לעבעדיקע) מעשה) : באַגק אַ מעשה : מאַכן אַ קוף צו זיך : מאַכן אַ קוף צום לעבן : דער-י-ן זיך : אַרדנשי-ן זיך (אַרדניאָע זיך) אַ קויל אע קאָפּ : (אויפֿ)הענגען זיך : דער שטעכן זיך : דערטרינקען זיך, דערטרענקען זיך : פֿאַרסמען זיך, פֿאַרגיפֿט(יק)ן זיך : איבערמײַדן זיך דעם האַלדן : פֿאַרגאַזן זיך, נעמען די גען נ—) : אָפּטאָן האַראַקירי (סעפּוקו, סוטע). אַדי ן רציחיש, רצאָניש, גזלניש, מערדעריש, מערדערלעך, טייטלער, בלוטדאָרשטיק, הענקעריש, תּלנניש אאַז“ר — - אין י.
אינוו : כּדי לאָמית.
פֿראַן : כּצאן לאָבח יובֿל : איך נעם אַ מעסער און גיי זיך הענגען נ-פּ) : זײַנע הענט זײַנען אײַנגעטונקט (אײַנגעטונקען) אע בלוט : מײַנע הענט האָבן פֿאַרגאָסן דאָס דאָזיקע בלוט.
שפּר : האָא לאָרגך, השבּם ואָרגו : פֿאַרגאָסן בלוט רוט נישט : בלוט שווײַגט ניט : על דאַספֿת אַטיפֿוך וקוף מטיפֿיך יטופֿון : אַראָפּ דער קאָפּ, אַראָפּ דער ווייטאָג : אַבי געזונט, דאָס לעבן קען מען זיך אַליין נעמען : אַן דו ווילסט דיך שוץ הענגען הענג דיך אויף אַ רויסן בוים.
245. קבוּרה
ם : אָפּהייבונג, פּאַלמעסונג, באַלזאַמירונג אאַז“ר — יי : טהרה : אויטאָפּסיע, אָבדוקציע, נעקראָפּסיע, פּאָסטמאָרטעם.
נמכאָירים) טהרה-ברעט, עוּלה, טויטך וואָע, קעטשל, טרשע, מיטה, קאַטאַפֿאַלק, אָרון, אָרוחאָת, אָרת אָל אָת, טויטדקאַסטן. מתים-קאַסטן, טרונע, טרומנע, סאַרקאָפֿש : קרשים, גולל.
נאויסריכטוום תּכריכים, סויווע, סאָוויע, טויטדלײַלעך, מכנסים אַבנט, מצנפֿת, קיטל , טלית, אָרעשראל-ערד, שערבלעך, געפּעלע.
לוויה, הלנויתזאָת, פֿיונעראַל נ—), י פּאָר זשעב, — פּאָכער : טויטנגלאָק, טרויערמאַרש, טרויער-פּראָצעסיע.
נמתעסקים) ערנוואַך, טויטנוואַך, תּהילים זאָגער : אָברה-קדישה, ח“ק : אָברה שילות חסד אָל אָמת, חגש“אָ : מתעסקים, מאַל טשעס, נאאי המיטה, אָברה לטיה : (אָברש נושׂאים-מאַן, שמש : אַנדערטייקער נאַ-) : באַלזאַמירער : קברן, קאָרותייִד, קאָרות-מאַן, קאָרותניק, (בשגרעבער, טויטן-גרעבער : לטיהניק : !געדונגענע ווײַבער) וויינערין, קלך גערין, קלאָגמוטער : הספּד-מאַכער, ספּדן.
קבורה : יום-הקבורה : גמילות אָסד אָל אָמת : באַערדיקונג, * באַגרעבענש, סאָימת המלל : קבורת חאָור : קרעמאַציע, פֿאַרברענונג : קריעה : הספּד, קדיש, עידוקזדע, מעבר יִבוק, אַל אָלא רחמים, אָלא, קדער נשם, ראָנן - קדיש : אָבל - סעודה, סעודתהבראה : נקרי--לעח לטיה - סעודה, קבורהמאָלצײַט : ויחוםשקלים.
קילשטיבל , טויטנשטיבל , קאָרותשטיבל , מתיטשטיבל , טהרהשטיבל , אוּהל : טויטך קאַמער, מאָרג.
לעצטער רופּלאַץ, אייביקע רו : מַיתעולם, קית-עלמין, קיתשלמן נ-פּ) : קיתהקאָרות, קית-חיים, קית מועד לקל חי, דאָס פֿעלד, דאָס מטע אָרט, דאָס הייליקע אָרט, דאָס ריינע אָרט, אָיע, סעמעטערי נאַ-) : נקרי--לעח צווינטער, צמענטער, צמענטאַזש, בעסמענטאַזש, מאָהילניק, י קלאַדבישטשע, קאַפּעל : מתיסשטאָט, נעקראָפּאָ-
245
ליס: שלגאָטע : קרעמאַטאָריע : קורגאַן, קורהאָ: שורה : ראַזר(י)אַד : קלאָגבאַנק : אָקום-קבוּרה : קרקע, קבֿר, קבר-ישראל, קבאָבות, ברודער-קבֿר, מאָהילע, קאַטאַקאָמבע : מאָרתזמכקלה : רחלס קבֿר : קריפּטע, סקלעפּ, אורנע, אָסואַר.
מצבה, שטיין, זײַלשטיין נ-נח , אָבעליסק, דענקמאָל, מאָנומענט, געדענק, געדענקשטיין, מעמענטאָ מאָרי : מאָנאָליט, טריליט, דאָלמען : טורבאַדמעבה, מצבה-אורנע : אוהל, מערה, קברשטיבל, קאָריטשטיבל, שטיבל-מצבה, מאַווזאָליי, מצבֿה-טעמפּל , פּאַנטעאָן : מצבהאויפֿשריפֿט, עפּיגראַף, עפּיטאַף : פֿה וטמן, פֿה וקבר, פ“נ : תּהי נפֿשו גנפֿשה) צרורה בצרור החיים, תּנצב“ה : מצבה-אויפֿדעקונג.
שטיינשנײַדער, מעפֿהשלעגער, מצבהקריצער.
אַקלות, אַמלות שבעה, אַקלות שלשים, שבעה, של ים : טרויער, טרויערצײַט, טרויערטעג : טרויערשטאַנד : טרויערקליידער, טרויער-בוּדים, זשאַלאָב, טרויערבאַנד, טרויער-צייכן : נעקראָלאָג, טויטנליד : אַזקרה, הוקרה, אַזקרת-נאָמות, יזכור: רעקוויעם : אַוקרה-אָוונט, טרויער-פֿאַרזאַמלונג, טרויעראַקאַדעמיע, מעמאָריאַל: יאָרצײַט.
נתום, יתומה, אַלמן, אַלאָנה, קדיש, קדישזאָגער, קדישניק, געדונגענער קדיש : אָבל , אונן, שבֿעהעיצער : נִעליאָרצײַט, קבר-אָבותניק.
וו : אָפּהייבן : טאָן נעמעצן) זע רעכט : מטפּל
זדן זיך אַרום : מתאַ-ק זײַן ייך אַרום : מטהר זײַן, אויסריכטן, פּאַלמעסן, באַלואַמירן, מלווה זײַן, באַ(טלייטן, גיין צו דער לטיה, גיין נאָך דער עוּלה, אָפּגעבן דעם לעצטן קבוד : באַהאַלטן, באַערדיקן, באַגראָבן, מקבר זײַן, קיכֿר זײַן: ברענגען צו קבורה (צו קבר ישראל): בשראָבן קבֿירת חאָור : קרעמירן, פֿאַרברענען : מספּיד זײַן, מאַכן אַ הספּד, באַאָספּדן : באַוויינען, באַקלאָגן : בעטן מחילה בײַ : קורע
זפּן, ריִסן קריעה : זאָגן קדיש : מאַכן אַ קיא ((אַך אַל אָלא רחמים).
האַלטן (אָפּריכטן, נוהג זײַן) אַקלות : זיצן שבעה : אָנטאָן טרויער(קליידער) : גיין אין טרויער (אין קלאָג, אין זשאַלאָב) : מזכיר נאָמית זײַן : פּראַווען (אָפּריכטן) יאָרצײַט : שטעלן (אויפֿדעקן) אַ מצבה : מנחם אָכֿל זײַן — 13-. פֿראַן : חלל אַל דאַכֿדין ולאָ משס-חין : זר ווּדול (פֿל בישראל : (פֿלה עערת ראשנו : געפֿאַלן איז די קרוין פֿון אונדזער קאָפּ : אַזאַ בוים ! : ס'האָט אים קיין מאָל אַ פֿינגער ניט וויי געטאָן: אַ בייזע אַידאָרע האָט אים אויפֿגעגעסן: בײַ אים האָדעווען זיך ניט קיין קינדער : מען קען די הענט נישט אונטערלייע : קיין ייִנגערע זאָלן ניט שטאַרבן : צדקה אַציל מאָרת : אָדק לאָניו יהלך ושים לדרך פּאָמיו : וווּ דער מענטש ווערט געבוירן און וווּ ער ווערט פֿאַרלוירן : פֿון אַ ליכטיקער שטוב אין אַ פֿינצטערער גרוב : (סתם הגולל : קלע האָוות לנצח : שלום לעפֿרו : ינוח באָלום אַל משקבֿו : זאָל ער ליגן אין זײַן רו : זאָל אים די ערד גרינג זײַן : דערמיט זאָל שוין די ערד פֿאַרשלאָסן ווערן : אַ גוטער בעטער (אַ גוטע בעטערקע) זאָל ער (זי) זײַן פֿאַר אונדו : אַ גוטער מליץ (אַ גוטע מליצה, אַ גוטע מליצטע) זאָל ער (יי) זײַן פֿאַר אונדז : ער גוי) זאָל זיך מיִען פֿאַר אונדן : אַ ליכטיקן גן-עדן זאָל ער (זי) האָבן : ער זאָל דאָרט רוען און פרוען נ-פּ) : אין נן-עדן רוט ער : אין ודעדן ראָיעט ער נ-פּ) : מען דאַרף נאָך אים זאָגן אָרוך שאָמר נווערטערשפּיל : אומאַר — פּויליש : געשטאָרבן) : געשטאָרבן, באַגראָבן, אַראָפּ פֿון מאַרק.
שפּר ן חברה קדישה טרינקט, ווײַל דער טויטער שטינקט : אַ מוכר-ספֿרים אין ניט קיין למדן, אַ אַלפֿן איז ניט קיין עושר און אַ קאָרותייִד אין קיין צדיק ניט : דאָס גוטע אָרט אין אַ ננב : אַ אָת פֿון קית-חיים (קית-עלמין, קיתעולם) טראָגט מען ניט צוריק : אַזוי לאַנג דער מענטש לעבט אין אים די גאַנצע וועלט צו
192
קלק, נאָכן טויט אין אים דער קבר געטג : אַ שטוב אָן פֿענצטער אע קע דירה ניט את אַ קאַפּאָטע ש קנעפּלעך איז קק קגד ניט : אויף דער מאַכֿה זײַנען אַלע דדן זק : אַ וודב באַגראָבן אע ווי אַ ציבעלע עסן—די אויע ווי נע, אָבער דאָס האַרץ לאַכט.
246. זאָאָלאָגיע
ס ן האָאָלאָגיע, פּאַלאָאָאָלאָמע, עשלאָגיע,
אינסעקטאָלאָגיע, אָרניטאָלאָמע, איכטשלאָמע, מאַמאַלאָגיע, אַמפֿיבשלאָגיע, פּאַראַדטאָלאָגיע אאַז'ר : עמבריאָלאָגיע : זאָאָנאָמיע : אָגראַפֿיע, אינסעקטאָגראַפֿיע, אָרניטאָדאַפֿיע אאַז'וו : שאָלאָג, איכטשלאָג, אָגראַף, איכטיאָגראַף אאַז'וו.
נקלאַסיפֿיקאַציש טיפּ אָמטסטע (אייר פֿאַכסטע) נִעלחים (קדמרקעליאַים, ז אוּראַעלחיים) : נקלאַסח בײַשלדיקע מעלקש, בײַטחיופֿוואָריעס : האָרצלפֿיסיקע נִעלחים : ספּאָרנדיקע נִעליאָיים, ספּאָרךנִעלחיים, ז ספּאָראָוויקעס: אויפֿאָסנִעליאַים, איופֿהאָריעס.
טיפּ געדערעסזויליקע נִעלקים (געדערעטשללדיקע נִעלקיים, לײַבהויליקע נִעלקיים, לײַמאָללדיקע נִעלקיים) : נקלאַש הידראָענלעכע נִעליאַייס, קראָפּערע נִעלקים : קאָראַל-פּאָליפּן, בלומך נִעלקיים : קאַם-מעדוועס, רודער-פּאָליפּן.
טיפּ שטעכלהרטיקע נִעלקיים (נאָדלהוי טיקע נִעלחיים) : נקלאַסח נסזטערנס : נםשעכלערס, נמאָדלערס : יִם-פּושקעלעך, האָלאָטוריעס : נסליליעס.
טיפּ ווערעם : וסובטיפּח קײַלעכ(חיקע ווערעם, ז רונדע ווערעם : רינגרערעם, רינגלווערעם, רינגל-ווערעמדיקע : פּלאַטדקע ווש
רעם, פֿלאַכע ווערעם : נקלאַסח וויִעדיקע ווערעם, דרייווערעם : באַנדווערעם, סטעטעווערעם : צ1זוידרערעם : האָריקע ווערעם : פֿילהאָריקע, ווייניק-האָריקע : פּיאַווקעס, פּשוקעס נדאַק .
טיפּ גלידערפֿיסיקע נִעליחיים : נקלאַסח פֿילפֿיסיקע : אינסעקטן, אינזעקטן : נסובקלאַש נידעריקע אינסעקטן : העכערע אינסעקק : אָנפֿליגלדיקע אינסעקטן : פֿליגלדיקע (באַפֿליגלטע) אינסעקטן : ורייעח גראָדפֿליגלדיקע : איינטאָגפֿליע, עפֿעמערידן : ליבעלעך : נעצפֿליגלדיקע, שנוקיקע : שופּדפֿליגלדיקע, פֿלאַטערלעך, מאַטלעס : טאָדפֿלאַטערלעך : נאַכט-פֿלאַטערלעך : נמשאָחוש שרעבערס, ספֿינקסן : שפּינערס : סאָרערפֿלאַטערלעך : שפּשערס : בידפֿלאַטערלעך : האָלץ-בויערערס : בערדפֿלאַטערלעך : מאָלן : נריי) האַרטפֿליגלדיקע, גוקעס : גמשאָחוש בלאַט פֿילערדיקע : לויפֿושוקעס : שווימערס : בד גרעבערס, קברנים : שנעלזשקעס : באָקזשוקעס : האַלבקויל(ערד)יקע : דרוקערס, העלפֿאַנטזשוקעס : בלאַטזשוקעס : איילער קעס : שראַרצושוקעס : ווייכושוקעס : נרייעח הויטפֿליגלדיקע : צווייפֿליגלדיקע, פֿליע : האָנצנדיקע : לײַאודפּוך-פּאַראַזיטן : פּרעסנדיקע, פּרײַסן : פֿליי : טײַכמילבן, וואַסערמיִסטער : נקלאַש ראַקעדיקע : נסובקלאַסח נידעריקערע ראַקעס : העכערע ראַקעס : נרייעח וואָוצנפֿיסיקע : שפּיצעק(עד)יקע : שטיי אויגיקע : בלאַטפֿיסיקע : רודערפֿיסיקע, פֿלוספֿיסיקע : מושלראַקלעך : זיצאויגיקע : !קלאַס) שינעדיקע, שפּינען : נריעח שפּינע : סקאָרפּשנען : מילבן, צעקן.
טיפּ מאָלוסקן (ווייכלײַביקע) : נקלאַסח בלעטלעשברעדיקע : בויכפֿיסיקע : קאָפּפֿיסיקע : נרייש מושלש, מײַערקעפּלעך, מויערקעפּלעך : שנעקן.
טיפּ מאָלוסקאָיִדן : וקלאַסח מאָך-אָעלי חיים : אָרעמפֿיסיקע, בראָכשפּאָדן.
246—247
טיפּ סטרונעדיקע נִעלקים (כאָרדש דיקע נִעליאַיים, קנאָפּנביינערדיקע נִעלי חיים) : נסובטיפּח אָנשרבנדיקע : שדרהדיקע, רוקנבייניקע : נקלאַס) פֿיש : נסובקלאַס) צרי אָטעמדיקע פֿיש : נרייש ביינערדיקע : ביינער שופּנדיקע : ווייכביינערדיקע : קײַלעכמוי ליקע, ברייטמויליקע : גאַנגפֿק : שטערפֿק : גאַנאָיִדדפֿיש : נקלאַש אַמפֿיביעס (עסערערדישע נִעליאַיים) : נרייעח עק(עד)יקע : אָר עק(עחיקע : אָנפֿיסיקע : נקלאַס) רעפּטיליעס (קריכיקע נִעליאַיים, בויכקריכערס) : נרייעח שופּנדיקע, שלאַטען : עקדק : שילדקרויטן, ז שילדקרעק : קראָקאָדילן : חיהיאַשטשערקעס : דינאָואַרערס : פֿזאַשטשערקעס : פֿליִענדיקע יאַשטשערקעס : נקלאַס) פֿייגל : נסובקלאַסח אָן ברוסטקאַמען : מיט ברוסטקאַמען : נרק שפּערלדיקע, שפּערלען : נמד קחוש פֿינקען : שוואַלבן : זיזיבייס : קראָען : טרילערס : נרייח רויבפֿייגל : טוקערס, ן טויכער-פֿייגל : לויפֿערס : זעגלערס : קלעטער-פֿייגל : קוקאַווקע-פֿייגל , קוקאַרקעדיקע : הינער-פֿייגל : נמשקחוש פֿאַושען, פֿעלדהינער, אויערהינער : נרייעח טויבן, רעע-פֿײַפֿערס : בושלדיקע, שטאָלצנפֿיסיקע : שרימפֿייגל , גענדזפֿייגל : נקלאַס) מילכזויגערס, זויגערס : נסובקלאַסח קלאָאַקעדיקע, אייערליעדיקע : גיט-פֿילצייויקע, שנאָבלערס : נרייח נאָגערס : האַנטפֿליגלדיקע, פֿלעדערמך : אינסעקטך פֿרעסנדיקע : רויבער-נִעלחיים : רודערפֿיסיקע, פּלעטוועפֿיסיקע, פֿלוספֿיסיקע : נמשקחוש קעץ : הינט : מאַרדערס : היענעס : בערן : נרייח וואַלפֿשדיקע, ציינערדיקע, אָנציינערדיקע : בײַטלדיקע, פּלאַצענטאַרע, אָנפּלאַצענטאַרע : טלאָיִקע, גראָדטלאָיִקע, ניט-גראָדטלאָיִקע : שטקיקע, חוטמדיקע : פּרי מאַטן, מאַלפּעס : האַלבמאַלפּעס.
247. מעליחיים
פֿאָנע : נִעלשי, חי, חיהלע, ז וועע, לעבעדיקע זאַך, בשעפֿעניש, בריאה ל'ר ברואים, בריאות : יאָמדיקע נִעלחיים, יִם(ראַסער-)נִעלקיים, באַרהמינים אאַו'וו — זר אָלאָגע 246 .
זשל, ז אַרט, מין, טיפּ, קלאַס : ריי, אָרדער נונג : משאָחה : ראַסע, ז פּאַראָדע.
נאָשטסטע, איינקעמערלדיקע מַעלקים) אייגלענע : גרינע אייגלענע, בלוטשיילענע : וואָלהאָקס, קײַקעלע: יִם-לײַכטערל : אַמעבע: דיזענטעריאָמעבע : גלאָביגערינע : זרנִעלי חיים : שטראַלךקעליאַיים, ראַדשלאַריעס : פֿאָראַמינעפֿערן : טמוליטן : מאַלאַריע-פּאַראַזיט, פּלאַזמע : פּאַנטאָפֿעלע, שטעקשיכל , פּאַראַמעציע : גלעקעלע, קאָלאָניאַל-גלעקער לע : סטילאָניכיע : מפֿרל , סטענטאָר.
נלײַב- (געדערעססאָללדיקע מַעלחיים) זיסוואַסערדיקע הידרע : יִם-וואַסערדיקע היד רע : גרינע הידרע : מעדווע : האָרצלמוילמעדווע : לײַכטנדיקע מעדווע : אויער-מעדווע, אוירעליע : קאָראַל-פּאָליפּ , קרעל : מאַדרער פּאָרדקאָראַל : איידעלער קאָראַל : בוימקאָראַל : אָקטאָפּוס, יִם-פּאָליפּ : אַקטיניע, יִם-ליליע, נם-רוע, יִםשנעמאָן : בעראָע : שאָם, ז האָמקע, ז טבקע : זיסראַסערשהאָם, טײַכשהאָם, ז טײַכשמקע: יִםשהאָם: אַסקעטען באַדיאַגע : פֿאַרשטיינערטער שאָם : דיכי שער שוואָם.
נשטעכלהויטיקע מעלחים) ןםשטעת : ראָזער נסשטערן : שלאַנגעחטערן : אָראַנזער רויטער קאַמשטעת : יִטעאָדלער, ןםשטעכלער , יִם-אוגערקע, האָלאָטוריע : טרעפּאַע.
נווערעם) האָרעם, ז פּופּע : ווערעם, האָדן : רעוואָרעם, ערדראָ-עם, ריטל-אָרעם : קאָרדוואָרעם : עפּל-אָ-עם : האָלצהאָרעם : קרויטהאָרעם : בוכהאָרעם אאַז'וו : לעבער
האָרעס, לעבערויגער : ווײַסע טורבעלאַריע : שוואַרצע טורבעלאַריע : סטרונע-אָרעם, דראָטהאָרעם : קינדער-וואָרעם : סריכע, האָרראָרעם : פּענכער-וואָרעם, פּינעלע : קײַלאָרעם, ז רונדאָרעם, אַסקאַריד : מענטשלעכער אַסקאַריד, פֿערדשמקאַריד : אָקסיור : עכינאָקאָק : דרייראָרעם : ווערמילרויט, תּולעת אָני : גע, גײַעץ, באַנדהאָרעם, סטענגע-וואָרעם, סאָליטער, גליסטע : ברי טער באַנדהאָרעם, באַהאָפֿנטער בשדראָרעם, ניט-באַוואָפֿנטער באַנדהאָרעם : אָקסדסאָלי טער, שעפּסדסאָליטער, אַזיר-האָליטער, קייטלעדסאָליטער : מאָך (בוי, אינגעווייד-) האָרעס, אַנקילאָסטע : שרפֿהאָרעם : פּשר קע, נדאַק פּיאַוקע, פּיויקע : לאַנדפּשווקע, נם-פּיאַרקע, פֿשפּיאַרקע, שנעקפּשווקע, פֿאַלשפֿערדשע פּיאַווקע : מעדיצינישע פּיאַר קע, בלוטציִערקע.
ואעסעקטדרעלש אינסעקט, אינזעקט, אָרץ, אָקע ל'ר שרצים, שקצים : שקצים וראָשׁים : פאַרשיק : קדמואָיוסעקטן, שטעכאינסעקטן, סיפֿאָאָינסעקטן, געזעלשפֿט לעכע אינסעקטן אאַזיוו : אינסעקטדרעע : אינסעקטאַר(יום).
נגראָדפֿליגלדיקע אינסעקטח גריל : שטובגריל , הויזגריל : טשירקון, צירקע : ערדריל : מולטוואָרעם-דיל : פֿעלדדיל : גראָזגריל , גראָיהאָפּער : האָלדגריל : בוימגריל , צי קאַד(ש : פֿײַעסער : רויט גראַגערל , בלוי רשערל : הקעריק : שפּרמשעריק : שפּריעער(ל) , פֿעלדפֿערדל , דינער הי שעריק, דין פֿערדל, בלאַטזישעריק: האָר דערזקעריק : טראַקאָטע : י סאַראַר טאָ.
פּרײַס, פּרוסאַק, פֿהאָוצוע, רוס, טאַראַקאַן, שיִפּער, שבע, שאָב, קאַקאַרוטש נאַ-) : געלער פּרײַס, ששרצער פּרײַס : קעלערפּרײַס : אויער-אָרעם, אוּיערשטעכער, אוּיער-לעפֿעלע.
נפֿלאַטערלעח פֿלאַטערל , באַבעלע, י באַבעטשקע, שרעבער, י שרערמער, בירברועער, פֿלעדערל , ווײַסל , שמעטערל, י שמעטערלינג, פּאַרכל , פּערכל , זומער-פֿי געלע, מאַטלע, מאָטיל : טאָדפֿלאַטערל : נאַכט-פֿלאַטערל , אָוונט-פֿלאַטערל.
ומינים פֿלאַטערלעך) קרויט-פֿלאַטערל : לאָנקע-פֿלאַטערל : הייפֿלאַטערל : קהאָפּעוושפֿלאַטערל : ריבן-פֿלאַטערל , קלק קרויטפֿלאַטערל : ציטרפֿלאַטערל : רעזעדעפֿלאַטערל : אולמע-פֿלאַטערל : ווײַס פֿלאַטערל, ווײַס בוים-פֿלאַטערל : אויראָרער פֿלאַטערל , באַרנעדפֿלאַטערל , מאָרערויטפֿלאַטערל : אַטלעס-פֿלאַטערל , פּליוש פֿלאַטערל : גאָלד-פֿלאַטערל : שימעריר-פֿלאַטערל : אַדמיראַל-פֿלאַטערל : אַפּאָלאָדפֿלאַטערל : מאַכאָן : קאַלימע : אויפֿלאַטערל , סאַטיר : גאָלדאיגל : דוקאַטדפֿלאַטערל : אָך-פֿלאַטערל : טרויער-פֿלאַטערל , טרויערניצע, אָבלניצע : פּערל-מוטער-פֿלאַטערל , פּערל-מוטערניצע : פּאַרעאייגל : טאָגפּאַרעאייגל : שוואַלבנעק : פֿוקס-פֿלאַטערל , קליינער פֿוקס, גרויסער פֿוקס : צע-פֿלאַטערל : בלוי לינג : ליפּעשרעבער : טאָפּאָלשרעבער : סאָסועשרעבער : שלענדערלשרעבער : פֿויגלמילךשרעבער : האָלפֿמילדשרעבער : נאַכטפּאַרעשויג: טויטנקאָפּ: טויבדפֿלאַטערל : לאָנה-פֿלאַטערל : ליטסטער-ספֿינקס : זײַדשפּינער : רינגעדיקער זײַד-פּינער , רינחײַדשפּינער : קאָקאָחפּינער : רינגלשפּינער : סאָסנדיִדשפּינער : דעמבעײַדשפּינער : אי לאַוטשפּינער : ווינטערשפּינער : פּראָצעסיער שפּינער : זעלועקפּינער : מאָנאַרשפּינער, מאָנאַשקאָפּינער : שלדעק : ןירדניטעירג : קרויטסאָמעלע : אַרבעס-סאָוועלע : קלשנסאָרעלע : מוטער-סאָוועלע : סאָווע-פֿלאַטערל , אָרדנבאַנד-פֿלאַטערל : רויט אָרדנבשד-פֿלאַטערל , בלוי אָרדנבאַנד-פֿלאַטערל , על אָרדנבשדפֿלאַטערל : שמדפֿלאַטערל,
247
וימל-פֿלאַטערל : לשדפֿלאַטערל : בלר קעפּל : אַרעסשפּאַנער : שטעכלשפּשער : סאָסנעשפּאַנער : פֿראָסטשפּאַנער : עפּל-פֿרש סער(קע) : וועספּ-פֿלאַטערל , אָסע-פֿלאַטערל : האָלץ-בויערער : האָלצהעקער : געל בערפֿלאַטערל, ברוע בער-פֿלאַטערל, פּורפּור בער-פֿלאַטערל.
מאָל , מאָיל , מול, מאָט : קליידערמאָל : פֿוטערמאָל , פּעלצמאָל : פֿעדערמאָל : קרויטמאָל : עפּלמאָל : עפּל-וויקלער : בוימגעשפּינסמאָל : תּבואה-מאָל : ציגײַנער-מאָל : זעקספֿעדער-מאָל.
נשוקעס) זעק, באָנק, באַבעלע : מײַזמק, מיִ-באַבעלע, קלעמער. י כרושטש : יוניזשוק : הירממק, הירשל : טיגערזשוק : נאָזהאָרך זשוק : רויזנזשוק : מיסטזשוק : לאָנה-מיסטזשוק : קנאַקער : זאַמדלויפֿער : גאָלדענער לויפֿער : גאָלדזשוק : שפּריעושוק, שפּרינגפֿוס : רויבזשוק, שלייערל-רויבער : שרימושוק : עסערליבהאָבער : האָסערקנײַפּער, שוואַרצער וואַסערזשוק : געלראַנד : דרייערל , דריידל : בלאַטדרייער : באַגרעבער, קברן : קליינער באַדעבער (קברן), גרויסער באַגרעבער (קברן), שוואַרצער באַדעבער (קברן) : (תבואה-)שנעלער : באָקושוק : העלדנבאָק : פּיזמעבאָק : מה רקיטס קיִעלע (פֿערדעלע) : גאָטס בהמהלע (קיִעלע) : אָלך משיחל : קאָרע-עסער : קאָרע-דרוקער : לשגנעזל : העלפֿשדל , העלפֿאַנטל : בוריק-לאַעעזל , עפּל-לאַנעעזל, פֿלוימעךלשעעןל : תּבוּאההעלפֿאַנדל , יאָדלע-העלפֿשדל : אַרבעסזשוק : מסזשוק, מס-בויערער : אָפּפֿרעסער, בלאַטעסער : עפּל-פֿרעסערע : בוריקזשוק : קאַרטאָפֿל-בלאַטעשוק, טאָפּאָלבלאַושוק, אָלכעבלאַטעשוק : תּבואהעשוק, ווייצזשק, שפּײַכלערזשוק : ערדפֿלוי : קרויטפֿלוי : טויטדפֿרעסער, נמלה-פֿרעסער : איילזשוק : האָסערזשוק : שפּאַנישע פֿליג : מעלזשוק, מעל-באָבעלע : לפּכטישוק, לײַכט-באַבעלע :
גלשק, ברענער : שלדשק : בראָנדזעלע : זתזשק, זונקיִעלע : זשוושעליצע.
נהויטפֿליגלדיקע אינסעקש מורשקע, מורעשקע, מערישקע, מערעשקע, מערחקע, מאָרעווקע : אַרבעט-מוראַשקע, נכר-מורד קע, נקבה-מוראַשקע : ררטע מוראַשקע, שהאָרצע מוראַשקע : ווײַסע מוראַשקע, טער מיט : האָלד-מוראַשקע, האָלץ-מוראַשקע : טאָרף-מוראַשקע : האָניק-מוראַשקע : מוראַער קע-קו : שפּידמוראַשקע : קריגס-מוראַשקע : פֿײַער - מוראַשקע : מורשיק, ז מוראַוויי ניק.
וועספּ, אָסע : האָרובע, האָרנעט : האָר
נישע, שערשען : האָרניסוועספּ : שמדוועספּ : האָלצרעספּ : פּאַפּירוועספּ : סאָסנעבלאַער וועספּ : ריבנבלאַטוועספּ : האָניקרעספּ : פֿערדוועספּ : שלוועספּ : אייערוועספּ : פֿרעסוועספּ : שלדוועספּ : וולוועספּ : דעמבעלוועספּ : רויךעלרעספּ.
בע : נכר, טרײַטל, דהאָן, טרוטניע : אַרבעטבין, אַרבעטערבע, אַרבעטערין : ביניכע, מוטער, בינעדמוטער, ז מאַטקע, ז רעזעררמאַטקע, בינעדקיניגע, מלבּה : האָויגבין, ערדבין, גאָרטנבע, מויערבין.
ריִטער : ריידרײַטער : רײַטערבאַגרעבער, רײַטער-קברן : זעגער : ברויטזעגער, תּבואה-זעגער : טויבנעק : כאַמעלאָדפֿליג : אָרפֿיאָן.
נפֿליגח פֿליג, פֿליגעלע, שטעכפֿליג, בײַספֿליג, מפֿויעלע : שטוביקע פֿליג, צימער פֿליג : מײַפֿליג : בלויפֿליג : האָלדפֿליג : פֿיכענע פֿליג, רינדערנע פֿליג, קופֿליג, שפֿפֿליג, עפּסענע פֿליג : אָקסנפֿליג : פֿערדפֿליג, פֿערדישע פֿליג : בלינדפֿליג, סקהור : הונטפֿליג, הור טענע פֿליג : פֿלשפֿליג : בלויע פֿלשפֿליג, גרויע פֿלשפֿליג : דינע פֿלשפֿליג, נמלהפֿליג : מיסטפֿליג : צינדערפֿליג, פֿײַערפֿליג : בלומענפֿליג, קרויטפֿליג, קאַרשנפֿליג, קעד פֿליג, פֿעדערפֿליג, יעגערפֿליג : שוועבפֿליג,
247
בלאַטלרפֿליג : שוועדשע פֿליג, העסענער פֿליג : זלידניע, זלידנע פֿליג : צשצע.
מוק, מיק, שטעכמוק, קאָמאַר, קאָמער, קאָמאַרניצע, פּעשיק, מאָסקיט(אָ) : פֿיבערמוק : מאַלאַריעוק, שאָפֿעלעס : ייִתוש נלעגענדאָ) .
לר ל“ר לײַ, קינה ל“ר עינים, חיהלע, שקל, סטיס נקי) , טשיריק נ-עשר-) : אומפֿלייט, אָקן מיט קאַלדאָויקעס נ-ערער-) : קאָפּלוע, האָרלוע : קליידערלוע, מלבושים-לוין : פּחטלר, פֿילצלר : מענדעוועשקע, מאַלדעוועשקע, מאַנדעראָשקע : רינדלויז, הינערלוע, פֿעדערלוע: קיניגלויו, לײַבלוע: געריקסןלר, ז פֿלאַנצנלר : בלאַטלוע, דאָזוואַנץ : ררנבלאַטלויז, האָלבלאַטלוין : גראָזלוין : טרויבנלויז, ווײַנשטאָקלוע, פֿילאַקסערע : האָלצלוין : דלדלוע : קאָשעניל : פֿלוי, ברונעטקע נ-) : שמדפֿלוי : האָסערפֿלוי : וושץ : בעטהאָנץ, געלעגער-ראַנע : קרויט האָע : ברויטוואַנץ : בולבעוואַנץ, קאַרטאָפֿלמע : שגדערשץ : פֿײַערשץ : שוימציקאַד, מיאיקאַדע : האָסערהאָנץ : אסערסקאָר פּש : רוקחרימער, גלאַדיש : האָסער-מער סער, האָסערמײַסטער.
נגלידערפֿיסיקע נִעליאַיים) שטיינראָרעס, שטיינקריכער : האָלצוואָרעם : סקאָלאָפּענדרע : קוילאשעלע : קיווסיאַק : פֿערציקפֿיסל : טויזנטפֿיסל .
נפֿאַרשיידענע אינסעקטן) וואַסעעפּרינגערל : צוקערשסט, צוקעחינסעקט : איינטאָגפֿליג, עפֿעמער : ליבעלע, ז סטרעקאָיע : וואַסער-ליבעלע : האָסער-מידל : גלעזער : קעמלפֿליג : שלאַמפֿליג : האָלדאויג : מוראַשקעלייב : סקאָרפּשדפֿליג : שייפֿלוי :
שפּע : שטוביקע שפּין, הויזשפּין : וואַסער שפּע : צלםשפּין, קרייצשפּין : פֿויגלשפּע : טרעכטערשפּין : ראָדשפּע : טאַנצשפּע, טאַנצנדיקע שפּע : השיִדער : טאַראַנטל , טאַראַנטול(ש : קאַראַערט : סקאָרפּיאָן : אַפֿריקאַר
נקער סשרפּשן : ביכער-סקאָרפּיאָ.
מילב, מולב : צוושילב, צעק, קל(קעשטש : יאָש-מילב , וואַסערמילב, פֿוטערמילב, תּבואה-מילב, שפּיִכלערמילב, קעימילב, הונטמילב, פֿויגלמילב, האָלפֿמילב, זמקמילב: קרעצמילב, וואָנגרע.
נמאָלוסקח מאָלוסק, וויירנִעל-אַי, האָלחשלע : סששלקשמאָלוסקן, אָזערשהאָלוסקן אאַז'וו.
משל , מײַערקעפּל, קלאַם : טיִכמושל : יִם-מושל : אויסטער : עסאוּיסטער, ווירדזשי ניער אויסטער אאַז“ר : אויסטער-מאל , שטיינבויער-מושל, האָלצבויער-מושל : אָנצאָניק משל , אָנציינדל , אַנאָדאָנט : מאָלער-מושל , טייטל-מאל , קאַממתל , אַרבעס-מושל , קיִקלמאל : אויער-משל , נטשויער : פּערל-מושל , פּערל - אויסטער, טײַכפּערעלע, נם - פּערלניצע.
שנעק, ז סלימאַק, ז שלימאַק, ז שליאָמאַק, קלעצעלע, ראָליע, פֿוילשרוילע : הוילער ערדשנעק : גאָרטנשנעק, אַרער : אַקערשנעק, לאָנקעשעק, וועמעק, האָלדשנעק, בוימשעק, דאָרנמעק : טרויבנמעק, וויִנבערשנעק : שרעמלמעק : בלאָטעשעק, זומפּשנעק, טעלערשנעק : פּאָרצעלקנעק, פּורפּלשעק, טורעמשנעק, אויערשנעק, הערנערשעק, שטעכלשנעק : קוירי, מטקאָנעק : דעקלשנעק, קאָטסשנעק : טיגערקנעק, האָסערשנעק, אשנעק, שיפֿלשנעק : סעפּיע, טינטפֿיש : אָקטאָפּוס, אַכטפֿוס : אַרגאָנאַרט.
נראַקעס) ראַק, ז קרעפּס, (ה)אָמאַר, לאָמסט, הקעריק-ראַק, לאַבסטער נאַ-) : טײַכראַק, יִם-ראַק : קראַב, קרעוועטקע : שאַטקראַב, מאַיאַקראַב : דאַרנראַק : שלדהאָק : נזיר-ראַק, ראַק-פּרוש, ראַקמאָנאַך.
נקלינע ראַקלעך, פּלאַנקטאָח ראַקל : משלראַקל , קאַטשקעראַקל : קאַרפּעסער, אָקרעסער : יִם-פּאָק : יִם-לוין : ציקלאָפּ : דאַפֿניע, וואַסערפֿלר: נעסטל. נאַסטל,
פֿיִכטל, אשעלע : אסעששעלע, מרער אייזעלע, קעלעתשעלע, פֿששעלע, עשערששעלע.
פֿש, ז ריב : נאָיניש אָקון, פּוירטש נ—) : העכט, פּיִק נ—) : ל(קעשטש, ברים נ—) : מר פֿיש, מוטערהערינג, שעד נאַ-) : ווײַספֿק, רויטאייגל : פּלאָטקע, פּלאָטע, פּלאָטווע, פּלאָטי צע, פּלאָטשע, פּלעצע, האָבלע, דאַרט נ—) : פֿלאָנדערקע, בוט, קאַמבאַלע, קאָמבעלע, פֿלענדער נאַ-) : מאַקאַרעל , מאַקרעל , סקומבריע : סענדאַק, סאָנדעק, סודעק, סודאַק, זשדער נ—) : לאַקס, ציאָטע, סיאָמגע, סעמען נאַ-) : בעלעריביצע : סניעטקע : גרינדל : קאַרפּ, אוקלייקע : קאָרעס, קאַראַס, קאַראַש, קאַרעש : שלײַען, טענטש נ—) : שליאַמערל , ווית : שטער, באַל;ק, בעלוגע, הוענפֿיש, סטוירדזע נאַ-) : שפּאַגע : שטערנשטער : סער ריווע : שטינקע, סטינקע, סטינט, סמעלט נ—) : יערש : גרויסקאָפּ : שנײַדערפֿשל : זאַמדפֿישל : שטייוגרונטל : פֿישקערבל : סאַואַן : קאָמסאַ : קעפֿאַל : באַרזש, באַרש, בעס נאַ-) : שטערלעד, סטערלעד, סטערליאַד : נאַלים : פֿאָרעל , סטראָטע, טראָט נאַ-) : לאַקספֿאָרעל : טאַראַן, צערטל : טונפֿק : פּוטערפֿש : ראָכפֿש : געלפֿיש : שמערלינג, שמערל(ש : וועלק, וועלס, קאַצפֿש, סום : שעלפֿש, העדאָק נ—) : שטאָקפֿש, קאַד נאַ-) : סעל(שווע : מעלאָן : הערינג : נמינים העריש סאַלאַקושקע, בעשענקע, פּוזשקע, אַסטראַכאַנער העריע, קער טשער הערינג, זאַלאָם : קילקע : סאַרדינ(קש : סאַרדעל : שערפֿיש : שערגפֿיש : קײַלקאָפּ : נײַנאוּיג, לאַמפּרעטע : האַמערפֿיש : בלויפֿיש, שטוצקאָפּ : האָנצפֿיש : לאָנרפֿש : זוילפֿק : ווענגער ז אָלפֿיש, איל נאַ-) : מאַרענע, סשיל ג*) : נאָדלפֿיש, נםהאָדל : מערלאַן, מטליט : פֿליגלפֿיש : האָלדפֿיש : יִם-פֿערדל : יִם-קאָטער, יִם-קאַץ, קאַצפֿש, שטעכלפֿק, פֿיששטעכלער: הײַפֿיש, אַיה-פֿע, שאַרק נ—) : לוונתן : לאַר צעטפֿשל : טעכמישן.
נאסערערדיקע מעלקיים, אַמפֿיביעש פֿראָש ל“ר פֿרעש, שבע, לעהאַשקע : ברוינע פֿראָש, אָזפֿראָש : דינע האָסערפֿהאָש : זומפּפֿהאָש : בוימפֿהאָש, קראַקע : בלעטען ז פֿהאָש : דויע פֿראָש : אָקסנפֿראָש : שפּיצנאָזיקע פֿראָש : קומקע : האָלדזשבע : שאָבלחאַבע : וויקלעשאַבע : טריטאָן : קאַמטריטאָן : שוואַרצער טריטאָן : געפֿלעקטע סאַלאַמאַנדרע : פֿײַערסאַלאַמשדרע : פּראָטיי : אַקסאָלאָטל.
נפּועענדיקע (קריכיקע) נִעלקים, שמיבקריכערס, זוחלעפֿר, רעפּטיליעס) קלאָ, ז זמיי : בראָכשלאַט : ברענשלאַט : קופּער שלאַט : ברילנשלש, קאָברע : האָרשלאַר, שפֿיפֿון : באָאַשלאַט : קלאַפּערשלשג : טיגער שלאַע : פּיפּערשלאַר : עלםשלשג, קרייעאָטער : רינאלאַר : אָטערשלאַר : גאָטער, יעכידנע : געוויינ(שלעכער נאָטער, שטיקער נאָטער : שאַקאָנד(ש, ריוושלאַנג : פּטעראָדאַקטיל : פֿלשלשג, פֿליִענדיקע שלאַט, דראַקאָן, טהאָך ני-) : לעדדוואָרעם, פּיפּערשטער : באַזיליסק : הידרע : נחש הקדמוני.
עקדש : פֿלינקער עקדיש : רינער עקדיש : זאַמדעקדיש : באַרגעקדש : סקאָרפּשן : כאַר מעלעאָן, ז קאַמילשן.
דלדקרויט, שילדקרעט, -טשערעפּאַכע: ששטשער, ששטשערקע, ז ששטשעריצע : אַליגאַטאָר : וואַראַנע : שלײַכל : געלבעכל : אייכי, כּוח ניי'ח : קראָקאָדיל : האַטעריע : איכטיאָזאַרער, דינאָואַרער, אַטלאַנטאָזאַווער, מעשלאָזאַווער, פּאַרעאָזאַווער : איטשאָדאָן.
נעופֿות ק פֿייגל) אָוף ל'ר עופֿות, געפֿויגל , געפֿליגל , געפֿליגלטע : פֿויגל ל“ר פֿייגל : פֿויג: פֿייגעלע, עופֿעלע, פּיסקליאָניק, פּיסקליענאָק, פּיסקליאַטע : מיגל-מוטער : נעסטפֿייגעלע, געסטזיצער : אײַטעזעסענע (באַועסענע) פֿייגל : נעסטלויפֿערס : וואַנדערפֿייגל , נערונדע פֿייגל , איבערפֿלעייגל : מטפֿליִענדיקע פֿייגל, עריכ(נד)יקע פֿייגל, לויפֿ(נחיקע פֿייגל : שפּיל-
מגל, זיטשׁיל, דחדרמניק : שמפֿייגש לע : האָסער-פֿייגל, שממפֿייגל, זומפּפֿייגל, יִם-פֿייגל אאַז'מ.
הע, . בּאָרה : נ-) כּפּרהניצע, כּאָרהניטד קע : קהאָקע, קהאָקטשע, קוואָטשע, קהאָר קע, קשעכע, קורטשענטע, ז שרצענטע, ערטדקל : נש) מקן, טשיקעלע, ספּרער טאָקן, פּוליצע : שטוביקע (היימישע) הון : האָלדהע: פֿעלדהת, עראָפּאַט(ש: פֿעלדזנהע: סטעפּהע, פּרייריהון נ—) : האָסערהון : טײַכהת : זומפּהת : פּערלהת : שניהת : רעבהון : בערקהת : העזלהת : כינסקע הע, קאָכינכינע : קאַלאַקוטסקע הע, האַמבורגער הע, בשקיווע הע, טערקשע הע : ראָדשיִלענדער הע, קאַרמאַזינע : יאַשער הת : לעהאָת, גריר פֿיסל : אויערהאָן, אוּיער-טעטרע : האָן, רוסטער נ—) : של(שש(סשער האָן : מי האָרקע : קאַפּהאָן : צוויק.
קאַשקע, קאַטשער, ענטל, ענט(ש, שש : שטובענטל : אײַדערענטל, באַרגענטל : טררעענטל, האַפֿקע : ווילדענטל : קרעכער ענטל : לאַבהאָדאָרער ענטל : יִם-ענטל, קהאָקענטל .
שדז, ראַבעכע נקק : גענדזער, שנער, האָאער : שטוביקע שדן : אײַדערשדן : ררטשדז, קאַשרקע : קראָפּשדז, פּעליקאַן : רלדע שדן, רוישנדן : טאָפּשדן : טעלפּלשדז, באַקלאַן : שניישדז, האָא : שע, ז לאַבאָדש.
אינדיק, ענדיק, אינדיטשקע, ענדישקע, טררקי נ—).
פֿע, אידל-פֿאַשן, האָלדפֿאַואַן אאַו'וו : פּאַווע : ז פּאַרלע : טויב : שטובטויב, האָלדטרב, נסשויב, האָנדערטויב : לאַכטויב, ריטלטויב : שלייערטויב, נאָנעטויב : פּאַוועטויב, האָליעטויב, פֿעלדזנטויב : טערקלטויב, ז טירקלטויב, טורקלטויב, טורטלטויב : מייוו, מערע : אײַמיימ, בירגערמײַסטער : נם-מימ, זילבערמייוו אש'וו.
שוואַלב, שוועלבעלע, לאַסטעווקע, ז לאַסטאָטשקע : פֿענצטערשעלב, קוימענשוואַלב, ברעגשוואַלב, נאַכטשעלב, טורעמשאלב, סטעפּשוואַלב, יִםשהאָלב אאַז“וו.
פֿינק, ז זיאַבליק : באַרגפֿינק, שנייפֿיוק, דאָזפֿינק, האָלדפֿינק אאַז“ר : שטיגלע, מר לע, ציזיק, ז צעיק, טשיזשיק, טשיזשליק, שטשיזליק, עלעגאַנט, פֿראַנט : שפּערל , האָרך ביי(טשיק) : היימש שפּערל, שטובשפּערל : פֿעלדשפּערל, שטינשפּערל אאַז“ר : ווערגער, טיראַן : בויממשעלע, פּיקמײַזעלע : גימפּל, שניערל : סילוויע, גראָזמוק : אי וועלע, אָריאָל(ש, פּיראָל : ציטערעקל : קרייצששבל : ציטרע - פֿויגל : רויטהעלדזל : שלומפּערל : זיזיביי, בלויפֿויגל, ז סיניצע, ז סיקאָרקע, ז בלוימײַזע : לאַטעקל : קראָ(ע), האָב, האָראָנע, האָפּע, קאַניע : זאָטקראָ, תּבואה-קראָ, גראַק : באַרגקאָ, דוילע, גאַרע : שטינקראָ : סאָראָקע, שלאַסטער נר-) : סאָי קע : קאַרפּע : קערדבעסער : בושל, שטערך, שטאָרך, ברק, בושעליכע, בוטשאַן, באָטע, באָציאָ : זשוראַר(ליע), גאָרער, זאַרער : צאַפּליע, טשפּליע, רעגער, ווידהאָפּ : פֿשכאַפּער : שנעפּ : וואַלדשנעפּ : זומפּשנעפּ, בעקאַס : קרויאנעפּ אאַז'ר : קיבעץ, פּידעץ, גרודו : זומפּלויפֿער : לאַרך, ז לערכע : האָלדלאַרך, פֿעלדלאַרך, אוּיערלאַרך אאַז'וו : טרילערל , פֿעלדטרילערל, בוימטרילערל, טשבאַטע טרילערל : דרעסלער, דראָסל : זינגדרעסלער, שוואַרצער דרעסלער, הבינדרעסלער, פֿײַדרעסלער אאַז“וו : גאַכטישל, סאָלאָוויי : לויבפֿייגעלע, לויבזיטער, מאַליאַרקע : קאַנאַריק : קאַמענקע : קוקאַווקע, קוקו, זאַזוליע : דודל-פֿויגל.
נרויבפֿיגל) אָדלער : פֿיעדלער, סטעפּאָדלער : נטשדלער, ביינברעכער : קיניר אָדלער אאַז“ר : בוסאַר : לאָנקע-בוסאַר, אָדלערדביסאַר אאַז“ר : גײַער, קאָרשע : הר גיִער, איער-גײַער, הינער-גײַער אאַז“וו : ריף,
247
ז האַביכט, האָפֿיכט, עווש : אַמשל, אַמסיל קוראָלאַפּניק, אַחמס : שפּאַרבער, יאַסטרעב, יאַסטער: נאַכטשפּאַרבער. וואַכטלשפּאַרבער, הינערשפּאַרבער אאַז'ר : פֿאַלק : בוימפֿאַלק, טורעמפֿאַלק, איידלפֿאַלק, טויבפֿאַלק, וואַכטלפֿאַלק אאַז'ר : ווערגפֿאַלק, באַלאַבאַן, גאַלאַש : סאָווע, אײַל, ז אײַלע, פּוהאַטש : שטאָקאײַל : שלייער-סאָווע, זומפּסאָווע, נאַכטסאָווע אאַז“ר : שוליק : רויטפֿיסל : מויזדפֿרעסער : בינעדפֿרעסער : פֿליכאַפּער : אויסטערפֿישער, אויסטער-פֿשגער : פֿשפֿרעסער, אָלך : ריניד, פּעליקאַן.
נפֿאַשיידענע פֿייגל) פּיקהאָלץ : ווײַסער פּיקהאָלץ, שוואַרצער פּיקהאָלץ, בונטער פּיקהאָלץ אאַזיוו : פּיקער : קלײַבער : פּאָפּוגײַ, פאַפּוגע. פאַלע : אַראַ : אַראַראַ : פּאַראַקיט : קאַיִק : האָכטל : אכטל-קיניג, קרעקס : האַלקע, האָלקע : הענפֿל , קאָנאָפּלינגל : בלויערל : עקבלויערל , הויבבלויערל , טענעך בלויערל אאַז“ר : אַמער , ציפּע : צוימאַמער, גרויאַמער, שנייאַמער אאַזיוו : גאָרטדפֿויגל , אָרטאָלאַן. אָרסיאַנקע : שוואַרצחנעווקע, טשערנושקע : קויצל , סיש : טשעטשיק : פֿליגך פֿײַפֿער : וואַלדפֿײַפֿער : רעפֿיִפֿער, רעזשאַנקע : שפּאָטפֿויגל, שפּעטערל : פּינגווין : וואַסער - לויפֿער : האָסער - טרעטער : יִםטוקער : יִם-פּאָפּוגײַ, פּאָפּוגײַ-טוקער : שטורעםפֿויגל , שטורעם-טוקער: שטרויס, שטרויספֿויגל , מַת-הנענה : אַפֿריקאַנער שטרויס : נאַנדו : עמו : קיווי : קאַזואַר : איביס : נדעדדפֿויגל : קאַקאַדו : אַלבאַטראָס : דרייהעלדזל : זײַדנעק : פֿיִערעקל : ררטעקל : גאָלדעקל : רויטקעפּל : רויטלײַבל , מאַלינאָווקע : קרייצששבל , צלםשנאָבל : ווײַסברעם : בוימלויפֿער : ווײַנשלפֿויגל : בלומעדפֿויגל, קאָליברי, קאַליבער : קנאַקניסל : שפּינדריידלער : שטיינראַלקער : שנײַדער-פֿויגל : זומערשנײַדערל : ברער לויפֿער : זאַמדפֿויגל , זאַמדערל : אַלקע : וויי, מאה : ווײַסע וויי, רויטע וויי: רעגער :
אוּהו : פֿילע : פּיר: קשעק : קאָרמאָרשט, באַקלאַן : פֿלאַמיהאָ : ענאַנטע : קאַפּרע : קאָנדאָר.
נלעגענדאַרשע פֿייגל) פֿעניקס, נִרוקני, וע, שנטעקלער, בראשית-פֿויגל. קדמרפֿויר, ז אוּרפֿויגל, אַרכעאָפּטעריקס : פּיפּער-פֿויגל.
הימשע (פֿאַרהיימישטע, שטוביקע, געשטוביקטע) נִעלקיים : דאָד(געוויקסך)עסנדיקע נִעלחיים, פֿלשעסנדיקע נִעלקיים : מעלה-ורהדיקע נִעלקיים, איבערקײַערס : אַלצפֿרעסערס, אָמניוואַרן : הויל-(פּוסט-) האָרנדיקע נִעלקיים אאַז“ר —זאָאָלאָע 46- , לאַסט-נִעליאָיים — פֿעחודוואָנן 173 .
פֿיך, ז פֿי: הויופֿיך, אַרבעטפֿיך, האָרופֿיך, נגח, רינד, רינדפֿיך, יונגפֿיך, קליינפֿיך, מילכפֿיך : בהמה, (בהמש נסה : בידלע, י סקאָטעע, שטומע צונג, מורע : לאָבאַטע, שטע : נאָלה נמאָגערע בהמה) .
קו, בהמה, שטוביקע קו, קו אויף פּאַשע, קעלבקו, מילכקו : יאַלעווע קו, יאַלעווקע, יאַלאָוועץ : טעלעצע, קיִעלע, פּערוועסקע : אָלדעניקו, האָלענדער קו אאַזיוו : קאַלב, קעלבל, זויגקאַלב : אָדפּקועה, היח אָך בקיע, בעמבעקוע, נאָה : אָקס, עקסל, ביק, בײַק, וואַלאָי, בוהײַ, בול נ—) : שפּאַנאָקס, יאָכאָקס, לאַסטאָקס : שטאָפּאָקס : שטידאָקס, שטיהאָקס : בופֿלאָקס, פּופֿלאָקס, פּופֿלאָקס, בופֿל : אויעראָקס, וויזלטיר, בלאָ, וויזענט, זשובער : גרונצאָקס : שעפּסאָקס : מוסקוסאָקס : זעבו : שק : וואַסעראָקס, נילפֿערד, היפּאָפּאָטאַם, ז בעהעמאָט : שור המזיק, מר המוּעד : שור האָר.
שעפּס, שף, יונאָף, לאַם, לעמעלע : באַראעפּס, פֿעלדזנבעראעפּס : מעדינאָשעפּס, מעדינאָס : דויסהאָרן : ציג, קאָזע, ציגעלע, ציקעלע : סאַרנע, סערנע, געמזע : זעמשציג, שאַמואַ : קעמלציג, שאַרע-ציג : קאַשמיר-ציג : בערגציג : לאַמע : אַלפּאַקאַ : בעשד-ציג: באָק, טריק: ציעבאָק, צאַפּ,
י קאָזיאָל , האָפֿבאָק, ווידער, באַראַן : האָלדבאָק : שטיינבאָק, איבעקס.
חייר, דבֿרשחר, שווײַן, קוויטש, קוויטשער, „דאָס וואָס קוויטשעט“ : חזירטע, חזיר-מוטער, ליאָכע : שטוביקער חזיר, יאָרקשירער מזיר, בערקשירער חזיר אאַז“ר : וואַלד-חזיר, ווילדער חזיר, קאַבאַן, וואַפּער, וויפּער, וויעפּער, ז עבער, י וויעפּש : האָרדאַזיר : בער-אָזיר : נםשויר : פּעקאַרי : באַרסוק.
אייל : חמור : לאַסטאייול, חמור למשא : יונגאיייל : אייזלטע, ז אייזעלע : שטוביקער אייול , וואַלדאייול , מוילאעל , אַזיאַטישער אעל, נובי(שער אייזל : אַפֿריקאַנער אייזל , זעברע : קולאַן, דזשיגיטײַ : קיאַוג : אָנאַגער : קעמל, ז ווערבליוד : איינהויקערדיקער קעמל , רײַטקעמל , דראָמעדער : צוויהויקערדיקער קעמל : וויקונאַ : פֿערד — פֿערראידיואָין 73 1 .
הירש, הערש : אינד, הינד, ז אינדין, ז הירשקו : דאַמהירש, רעהירש, רעבאָק, אי דעלער הירש, רויטהירש : אָפֿונדיקער הירש, רעניפֿער : פּאָלאַרהירש : שפּרינגהירש : גאַועל , אַלשזעל : גנו : נאָזהאָרן, רינאָצעראָס : אינדישער נאָזהאָרן, אַפֿריקאַנער נאָזהאָרן : לאָש, לאָס, עלק, ז איילנטיר : אַנטילאָפּ : עלאַן : קלינבאָק : טאַפּיר : אינדישער טאַפּיר, אַמערי קאַנער טאַפּיר : זשיראַף.
געווילד, ווילדראַרג, ווילדפּרעט נר-) : חיה, ז טיר, ז ברוט, בעסטיע : בייזע חיה, חיה רעה, ווילדע אַיה, רויבשיה, פֿאַרצוקשיה.
ומשאָחה הינט) הונט, קלב ל“ר כּלבים, י האָבאַקע : נקק סאַהאַן, סמוריאַן : - פּיעס, י פּיאָס, בריטאַן : צויג, הינטיכע, סוקע : !מינים) שטוביקער הונט, הויפֿהווט, קייטהונט, וואַכהונט, שליטנהונט : שפּילהינטל , שויסהינטל , צוציק, טעטשקע, פּאָפּי נאַ-) : מצריםהתט נהונט וואָס בילט ניט) : לאָקערהונט, לויערהונט, שפּירהונט, בלוטהונט, פּאָליציי הונט : יעגערהונט, געיעגהונט, ז יאַגדהונט : פּאָינטער, סעטער : שעפֿערהונט, האָפֿהונט,
שעפּסנהונט, האָפֿשטאַלהונט, דײַטששער האָפֿהונט : דאָג, דײַטשישער דאָג : סאַנבערנאַר, סבערנאַרדינער, סענט-בערנאַרדער הונט : בולדאָג : עטלישער בולדאָג : פּודל , טאַקסע, דינאָ, מאָפּס : טעריער, דאַקסטעריער, ערדייל-טעריער : פֿאָקס, פֿאָקסטעריער, לעררעטקע : וואַכטלהונט, ספּאַניעל : שפּץ : כאַרט, כאָרט, ווינטהונט : פּרייריהונט : ניר פֿאַונדלענדער הונט, וואַסערהונט, וואַסער קריכער, שווימער : עסקימאָסישער הונט, פּאָלאַרהונט : אויסטראַליער מלדהונט : קיניג קאַרלס הינטל , לייבהונט : רוסשער (סיבירער) וואָלפֿהונט, היענע-הונט, הירשהונט : שאַקאַל.
פֿוקס, פֿוקסיכע : רויטער פֿוקס, זילבערפֿוקס : ווײַסער פֿוקס, פּאָלאַרפֿוקס : קאַרער גאַן : וואָלף, מב וועלוול , האָלפֿיכע : בילוואָלף, פּרייריוואָלף, אייראָפּעשער האָלף : אינדישער וואָלף, קאָלזין : זעברעראָלף.
נמשאָחה קעץ) קאַץ, קעצל, קאָטינקע, קאָט, קאָטער : שויסקעצל : שטוביקע קאַץ : אַעאָרע-קאַץ : ווילדע קאַץ, ווילדקאַץ, וואַלדקאַץ, ריש : פּיזעמקאַץ : וויולקאַץ, דעלונדונג : ציבעטקאַץ, טיגערקאַץ, סערראַל : פּאַנטער קאַץ, פּאַרדלקאַץ, אָצעלאָט : אַפֿריקשער קאַץ, בולאַנער קאַץ, גענעט, לוקס, מאַרגע. באַלו.
לייב, מב לייבש, לייביכע, לייבינסע : יונגלייב נייד) .
טיגער, יאַראַר : פּומע, קוגואַר : פּאַנטער(ע), באַרס : לעמפּערט, ז לעאָפּאַרד : שניילעמפּערט : קינירטיגער, טורקעסטאַנער טיגער.
היענע: געפּאַסיקטע (געשטרײַפֿטע) היענע: געפֿלעקטע היענע, טיגערוואָלף : ברערהיענע, בײַברעגיקע היענע : ערדראָלף, פּראָטעל.
בער, רב בערל : ברוינער בער : וויִסער בער, אײַזבער, פּאָלאַרבער : מויער בער, זילבערנער בער, דעליבער : שהאָרצער
בער, שוואַרצמער, באַריבאַל : קאַווקאַזער בער .
ננאָגערס) מויז, מײַזל , מיאוסקייט, ראַץ, י ראַט, פּאַצוק, שטשור, שטשער, שטשאָר : שוביקע מויז, פֿעלדמויז, וואַלדמויז, עסערמויז, וואַנדערמוין : סיבירער מויז, לעמיט : עגיפּטישע מויז, פרעהס מויז, איכניימאָן : בלינדמויז, קוילמויז, שפּרינגמויז, שטיצמוין : בושמויו, בײַטלמויו : ליולמויז.
וועווערקע, וועווריק, י וועריאָרקע : פֿלי וועווערקע : פּריירי-וועווערקע : פֿיי, האַרמל , האָרמעלע, ז הערמעלין, ז גאָרנאָסטײַ, ז גראָנאָסטײַ : זיסעלע, זיסלמויו, סוסליק, ערדוועווערקע : האַמסטער : פֿײַפֿער, מערמל , ז מורמלטיר, בײַבאַק, סורקע : וועווערקעמויז : שלאָפֿמויז, פּעפֿער, אַלפּדפּעפֿער, פֿייזיבאָלאָפֿער.
האָי, ז זײַעץ, זײַטשיק : האָייכע : ערדהאָן : אַלפּנהאָז, שנייהאָן : ווײַסער האָז, דויער האָז, ברוינער האָז, שפּרינגהאָו.
קיניגל , ז קוניקל , ז קראָליק, ז קרוליק : פֿעלדודקיניגל, ווילד-קיניגל, וואַלד-קיניגל , זילבער-קיניגל , האַרמל-קיניגל : פֿראַנצייזיש, ענגליש, פֿלאַנדריש, בעלגיש, בלוי ווינער, אַנגאָרער אאַזיוו קיניגל : צוים-קיניגל , ווינטערקיניגל.
מינק : ביבער ז באָבער : פּיזעם, ז וועכעכאָליע, מאָסקרעט נ—) : שאָפּ, שופּ, י יענאָט, ראַקון נאַ-ז.
נמשאָחה מאַרדערס) מאַרדערי: שטוביקער מאַרדער, וואַלדמאַרדער, שטיינמאַרדער : וואַסער-מאַרדער, ווידרע : טײַסהונט, יִם-פֿוקס : אָטער : פֿישאָטער, נטשטער : וויזעלע : שניוויזעלע, פּרעט-וויזעלע : טכויר, שעשקע, ז אילטיש, ז אילטיס, נאַ-) סקונק, סקאָנק.
פֿלעדערמויז : נאַכטפֿלעדערמוע, אָוונטפֿלעדערמויז : וואַמפּיר-פֿלעדערמויו : פֿליגלהונט, פֿלעדערהונט, קאַלאָנג : פּאָדקעווע-נאָז :
אויער-פֿלעדערמויז, גרויסאויער : יִם-פֿלער דערמויו.
נאינסעקטן-פֿרעסערס) שפּיצמויז, גרער בער(מויז) , גראָבמוין : מולטוואָרעם, ז מוילוואָרף, קרעט, קראָט, קריט : שטעכלער, נאָדלער, איזשק(שטעכאַק) , ז שוש, ז יאָמק, ז איגל, שטעכל-חזיר : סויבל : טאַקס, דאַקס, באַרסוק : שטינקטאַקס, טעלעדו : געע, נאָרקע : מוראַשקע-פֿרעסער.
העלפֿאַנד, העלפֿאַנט : אינדישער העלפֿאַנד, אַפֿריקאַנער העלפֿאַנד : מאַמאָנט, דינאָטעריום, מאַסטאָדאָ.
מאַלפּע, בוושן, בוושנע, י אָבעזיאַנע, ז אַף, מאָנקי נאַ-) : ברייטנעזיקע, שמאָלנעזיקע, הינטקעפּיקע, מענטשנדיקע מאַלפּעס : אָראַר אוטאַנג, וואַלדמענטש : שימפּאַנזע, גאָרילע, גיבאָן : פּאַריאַן, באַבון : מאַנדריל , גרינע יִםקאַץ : שרײַער, שרײַמאַלפּע : משאָט, מאַקאַקאָ, קאַפּוצינער מאַלפּע, באַרבאַרימאַלפּע, אראײַ : מאַקי, לעמור, מאַקי דער ניט-עטער.
נבײַטלדיקע נִעליאַיים) קענגערו, קענר רו, ענטלנאָו, אָפּאָס, דידעלף : בײַטלדיקער שטשור, בײַטלשטשור : יעכידנע.
נצאָנאָרעמע נִעליאַיים) פֿויליאַק, ז פֿוילטיר : דרײַפֿיטערדיקער פֿוילער : מוראַשקעבער, יורומי : פּאַנצערניק, פּאַנצלער : ענטלשנאָבלער : מוראַשקשנאָדלער.
נפּלעטרעפֿיסיקע נִעליאָיים) נטזונט, פֿשהונט, פֿאָקע : יִם-פֿערד : נרקו, יִטשקס, האָלראָס, ראָומאַרינ(ע), מאָרזש : קאָטיק : יִם-העלפֿאַנד, יִם-ליב, יִם-בער, יִם-פּאָטער, יִם-לעמפּערט, יִם-ביבער אאַו“ר.
נוואַלפֿישדיקע נִעליחיים, וואַסערוי גערס) וואַלפֿיש, ז קיט : נסדיו, בלויער וואַלפֿיש : איינהאָרן-וואַלפֿיש, נאַרמאַל : פּאָלאַר וואַלפֿיש, אײַיברעכער : פּאָטראַל, דעלפֿע, קאַשעלאָט.
פֿראַן : נקינדערי-) בוטשן, בוטען, דע שטוב
ברענט : די שוואַלבן האָבן דאָס מית-
202
7 4 2—ע 2
המיקדש געלאָק (את די שפּינען האָבן פֿײַער געטראָגח : באָטשן, באָטשן, האָ-גאַ-ש.
שפּר : בעסער פֿון אַ גוטער קו די שרינע איידער פֿון אַ מאָגערער די ברוסט : בעסער צריי בהמות (קי) איידער איין ציג : קלזמן די בהמה לאָזט זיך מעלקן פֿירט מען זי ניט צום שוחט : וואָס קומט אַרויס פֿון דער עטער קו וואָס גיט אַ סך מילך, אַן זי שלאָגט דערנאָך דאָס שעפֿל אַרויס : וויי דער בהמה, וואָס נאָר בשעתן פגרן אין זי אַ בהמה נווען מען קוילעט זי בלויז צוליב דער פֿעל) : אַן דער שעפּס הערט „אָעון צור“ זינגען און דאָס קאַלב „אַקדמות“ זאָגן מעג מען זייער פֿלייש אַוועקוואַרפֿן : פֿון אַ קאַרגן גאָיר און פֿון אַ פֿעטן באָק געניסט מען ערשט נאָכן טויט : דו באָק, יאָ דו ביסט הייליק, אָבער וואָס שטינקסטו אַזוי? : קוף בהמה לשאָיטה : ניטאָ אַזוי אָרעם ווי אַ הונט און אַזוי רײַך ווי אַ חזיר : ווו הינט בילן, דאָרט וווינען מענטע (דאָרט אין אַ מישב) : אַן אַ הונט בילט זאָל מען אַרויסגיין זען : כּלבים בוכיםימלאך-האָוות אָא לעיר, כּלבים מקחקים—אלןהו הנביא באָ לעיר : אַלע הינט און אַלע יוונים האָבן אק אָנים : פֿון אַ הונט קען מען אַפֿילו קיין מטן פּעלץ ניט מאַכן : אַ הונט גייט מען אויס דעם וועג : מיטן בעסטן הונט אין ניט מט קע עסקים צו האָבן : עס אין ניטאָ קיין מטער הונט : אַ הונט בלײַבט אַ הונט : ווען אין בײַ אַ הונט אַ נום-טוב? ווען מען צעברעכט אים אַ פֿוס : אַ קאַץ אין אַ ננב (אַ מזיק) : פֿאַר אַ קאַץ קען מען זיך ניט באַהאַלטן : אַ קאַץ זאָל האָבן פֿליגל, וואָלט זי אַלע פֿייגעלעך אין דער לופֿט אויסגעהאָרע : אַ מויו איו אַ גנב : ניט די מוין אין דער ננב, נאָר די לאָך אין דער ננב : אַ וואָרעם אין אַ גנב : אויף אַ שלאַנג טאָר מען קק רחאָנות ניט האָבן : אַ דאַנק דיר, גאָט, פֿאַר דײַנע ברואים ! : איבער אַ האָן מיט אַ הת אין אָרוב געוואָרן אַ שטאָט : דער מענטש זינדיקט ק דער האָן ווערט די כּאָרה : אַ שנדן וואָס הערט די מוילה זאָל מען אַרויס-
טרײַבן פֿון דער קהילה : ניט פֿע בלאָע דך ווערט דער אינדיק פֿעט.
זען אויך : זאָאָלאָיע 248, מעליאָיהאָדעשיע אפּ.
248 . נִעליחיים-האָדעוואַניע ם ן שטוביקונג (פֿאַרהיימש, שטובוט) (פֿע נִעלי-אַיים): האָדעעניע, האָדיוולע, ציִווג, אויפֿציִונג, ז צוכט, ז ציכטונג : בהמות-(פֿירס האָדעוואַניע, בהמות-(אויפֿ)ציִונג, ז בהמותצוכט, ז בהמות-ציכטונג : חןיריםשאָדעראַניע, חןיריםשיִונג אאַז“וו : עופֿותזאָדערשיע, עופֿותשיִוט אאַז'ר : פֿויגל-האָדעהאָניע, פֿרלציִווג אאַזיר : טויבדהאָדעראַניע, טויבעיִוע אאַזיר : פֿמאָדעאניע, פֿישיִוט אאַז'ר : בינעחאָדעראַניע, בינעדציִוט אאַז'וו : זײַך ציִווג, זײַדווערעם-קולטור, סעריקולטור : פֿערדאָדעראַניע, פֿערדדציִונג אאַז“ר : דרעסירוט, טרעסירוע, טרענירוט : פּאָרוע, קריי צונג, בריִוט, מעטיואַציע, פּאַהאָמיע : זאָאָטעכניק : טרעמאַטאָלאָמע.
פֿיכרירטשפֿט : מילכררטשפֿט, מילכערײַ : בינעדווירטשפֿט, בינערײַ : פֿויגלערײַ אאַזיר : פֿיכפֿאַרם, פֿיכפֿערמע : מילכפֿאַרם, מילכפֿערמע : מילכיקערײַ, מעלקערײַ, פּאַכט, ז פּאַקט, ז מלעטשרניע, דירי ו—) : קעזקאָכערײַ, קעוערײַ : עופֿות-פֿאַרם, עופֿוּתפֿערמע, טשיקדפֿאַרם נ—) :
נבנננים) שטאַל, סאַרײַ, אָבאָרע, פֿערד(םשטאַל, י קאָניושנע, רעמיזע, סטשיע, סטייבל נאַ-) : אָגער-דעפּאָ : קושטאַל : חןיריםשטאַל, י כליער : שאָפֿשטאַל , שעפּסנשטאַל, פּראָפּוסניצע, קאָשאַרע, האָפֿגעהעפֿט : פּסאַרניע : הינערשטײַג, לאַקטע, הינערשטאַל , הינערהויז, קורניק, קאַטוך, קוטשע, קיטשע, עופֿותזויף : סעדעלע, מיד(ע)לע, האָדעלע, נאַסיעדלע, הינערשטאַנג: טויבנשלאַק, שלאַק, טויבנשטיבל, טויבנהיִזל , קאָלומבאַר(יום) : פֿויגלהוע. (פֿויגל)שטײַג, י קלעטקע, י קלאַטקע : נעמט,
248—249
פֿויגלנעסט, שוואַלבננעסט אאַז“וו : נידאָלאָגיע : לייבנגרוב, בערלאָגע, געלעגער , ווינטער-נאָרע. בינעונעסט , בינשטאָק, פּאַסינקע : דאַדאַןבינשטאָק, גלעזערנער בינשטאָק אאַז“יי : מאַטקע-קעמערל , האָניק-קעמערל , האָניקשטאָק : וואַקסקעמערל : האָניקשויבן, האָניקשײַבלעך : האָניקסאָט, בינרעבס : פּלאַסטרע : מוראַשניק, מערעטשניק, ז מוראַווייניק, מורעער קע-נעסט, מורעשקע-בערגל : לייקע נאין מורעשניק) : מויז(נ)לאָך, מײַזנלאָך, מולטוואָרעם-לאָך, ז מוילוואָרפֿלאָך : וויוואַר(יום) : זאָאָלאָגישער גאָרטן, ז טירגאָרטן, זאָאָפּאַרק, זאָאָ, זו נאַ-) : מענאַזשעריע, ז זווערינעץ : טעראַר(יום) : אַקוואַר(יום).
נמכשירים) בריאויוון, ברימאַשין, אינקובאַטאָר : מעלקמאַשין, מעלקרערל , מילדשפּציִער : סעפּאַראַטאָר : מאַסליאַנקע, מאַסניצע, קאַלאַטויקע, בויקע, קאַדושקע, פּוטערפּרעס, פּוטערקע : מילכמעסטער, לאַקטאָמעטער : מעלקשעפֿל , מילכעמער, מילכקאַן, פּידשאָפּיק, דויניצע, דוניצע, דאָיאָנקע : מעלקבענקל : קעזפּרעסל , קעזזעקל , קעזיק.
האָדעווער , ציִער, אויפֿציִער, ז צוכטער, ז ציכטלער : בהמות-(פֿיך-)האָדערער, בהמותציִער, ז בהמות-צוכטער, ז בהמות-ציכטלער : שעפּסן-האָדעווער, שעפּסדציִער אאַו“ר : חנירים-האָדעווער, חנירים-ציִער אאַז“ר : חוירניק : טויבן-האָדערער, טויבדציִער אאַו“ר : טויבע(נע)ר : עופֿות-האָדערער, עופֿות-ציִער אאַן“ר : עופֿענער, בריִער, קורניק : בינעך האָדעווער, בינעדציִער אאַז“ר, בינער, י פּאַסיטשניק : טרענירער , צוימער : אָקסן-צוימער, לייבדצוימער : (פֿאַר)שטוביקער, (פֿאַר)היימישער : זאָאָטעכניקער.
פאַסטוך, הערט נאַר-) , ז הירט, ז שעפֿער : פּאַסטוכערין, פּאַסטושקע, ז שעפֿערע : טשערעדניק, טשאַבאַן : קיפּאַסטוך , ציגדפּאַסטוך, חוירים-פּאַסטוך אאַן“וו : פֿיך-פֿיטערער : פֿיכטרײַבער, קאַובאָי נאַ-) : שעפּסן-שערער.
אַרענדאַטאָר, (שרענדאַר, אַרענדאַר-
שטשיק, חוכר , אָוכסן, פּאַכטער, פּאַקטער,
פּאַכטשאַש, מילקפּאַכטער, שווײַגער, מילכ-
מאַן, מילכיקער.
וו ן נאַרבעט-פּראָצעסן) (פֿאַחשטוביקן, (פֿאַר)היימיש, ז דאָמעסטיקירן, ז ציכטן : פּלאָ-
דישען, פּלאָדיען, פּלאָדעווען: נהינער) בריִען,
זעצן : פּאָרן, פּאָליעווען, צולאָזן, קרייצן :
האָדערען, ציִען, ארפֿציִע, מנדל זע, אויפֿ-
ברענגען : האַמעווען, צוימען, צאַמען : דרע-
סירן, (אײַטטרעסירן, טרענית : אויספֿאָרן,
אײַנרײַטן, אוי-רײַטן, אײַנברעכן : פֿיטערן,
פּאַשען, שטאָפּן אאַן“וו — 2-8 : מעלקן, אויס-
מעלקן : אָפּשמאַנטן : (אויס)שלאָגן פּוטער.
שפּר : עס קען זע אַן ערלעכער שענקער און אַ שעפֿער אַ ננב.
זען אויך : זאָאָלאָגיע 246, מעליסיים ז.2
249. באָטאַניק , וועגעטאַציע
ס ן באָטאַניק, פּאַלעאָבאָטאַניק : מיטאָלאָגיע : געוויקסאָנאַטאָמיע, פֿיטאָטאָמיע : גע-
וויקסדפֿיזיאָלאָגיע : פֿיטאָביאָלאָגיע, פֿיטאָ-
כעמיע : עקאָלאָגיע, פֿיטאָגעאָגראַפֿיע :
פֿיטאָפּאַלעאָנטאָלאָגיע, פֿיטאָפּאַטאָלאָגיע :
פּאָמאָלאָגיע, אַלגאָלאָגיע, פֿונגאָלאָגיע אאַז“ר :
באָטאַנאָגראַפֿיע, פֿיטאָגראַפֿיע, אַלגאָגראַפֿיע
אאַו“ר : פֿיטאָנאָמיע, טאַקסאָנאָמיע, סיסטע-
מאָטיק.
באָטאַניקער, פֿיטאָלאָג, אַלואָלאָג אש'מ. נקעמערל) זאָמען- (יוימען-, זריעה-)קע-
מערל , ז צעל : ספּאָרע : נקעמערל-געבוק
קעמערל-זאַפֿט, ואָמענהײַטל , זאָמען-קאַפּסל,
זאָמעןשאָלעכץ : זאָמענשילדל , זאָמענשופּע-
לע : זאָמענקאַרב, זאָמענשנאַר , זאָמענשראַם :
זאָמענמויל : זאָמענאייעלע : פראָטאָפּלאַזמע,
קערן, יאָדער : זאָמעדגעבוירלינג, עמבריאָן,
ז עמבריאָ : עמבריאָדועקעלע, זאָמענועקעלע,
ספּערמאַטאָפֿאָר : כראָמאַטע : כראָמאָזאָם :
כלאָראָפֿיל-גרײַפּעלעך : ציטאָלאָגיע.
204
49 2
ממש, גשפּחרשע : וואָרצל : זאַנגוואָרצל, ציבעלע-האָרעל , רויראָרצל אאַזיר : הויפּטוואָרצל, צושבהאָרצל : זײַטוואָרצל, בײַהאָרצל, ז נעבנוואָרצל : אייבערוואָרצל, אָטעם-וואָרצל , לופֿטראָרצל : וראָרצל-פֿאָרעם) שפּינדלדיקע, ריבנדיקע, פֿאָדעמדיקע, באָרדיקע, אַקסיקע, בינטלדיקע. רעטעכדיקע, צעצווײַגטע וואָרצלען : וואָרצל-סיסטעם : נטיילן וואָרצל) געפֿעסבינטל, דורכפֿיר - געפֿעס, זויגטייל , דורכפֿירטייל, האָקסנדיקער טייל : וואָרצלשטעג, וואָרצלפֿיסל , וואָרצלקנײַלעכל : וואָרצלהיטעלע, וואָרצלהײַבל : וואָרצלציכל , האָרצלהײַטל , האָרעל-קאָרע. וואָרצלהערל . וואָרצל-פֿעדעם : וואָרצלפֿרוכט . וואָרצלדרוק.
שטענגל : בלומאָטענגל, באָבשטענגל . אָשטענגל אאַו'ר : גלײַכשטייענדיק שטענגל , קנוילשטענגל : וויקלשטענגל , וויקעלע : קריכיק שטענגל, קלעטעקטענגל , רינשטענגל , מנטשטענגל , האָלציק שטענגל , אונטערערדש שטענגל : זאַנג : שטרוי, שטאָפּסל , סטערנ(י)ע : צווײַג : לאָרבערצווײַג, איילבערטצרײַג אאַז“וו : ווײַנצרײַג, הענגל : יעלניק, לאָזע : ראָקיטע, פֿרענדזל , ביִטע, קעצעלעך, טשעפּקע : איידלצרײַג, שטילצרײַג, אָפּפֿירצרײַג, אָפּלייגער : ארסלרפֿער, סטאָלאָן, ז ושרצל-ראַנקע : אויסגעצויגענער, געקירצטער אויסלויפֿער : רוט, ריטל : הושענא-ריטל, ווערבעריטל, ערמה-ריטל : קייטלרוט, שפּראָצריטל : פּרוטיע, פּרוטקע : ז ראָזגע : וויצע, וויצקע, וויטשע, וויטשקע : כראָסט ופֿאַרדאַרטע צווײַש : אָקוליר-אייגל, שטענגלקנויל , קרוין, קריינדל, צונגקריינדל : שטאַם : שטאַמבינטל, קאָרטש, גלאָמפּ, קאַרפּע, שטומפּ, קלאָמב, קנאָט, פּיען, פּעניע, פּעניק, פּעניאָק, פּניאָק : סוק, סענק : ציבעלע-טעצל, ציבעלע, טעצל, שעלכל.
קאָרע, באָרק, בערעסטע, באַסט, ביעל, ליקע, שטעכלקע, קאָריק, קאָרק : נטיילן קאָרע) קאָריקשיכט, קאָריקשכט : לוב, ליפּ : וווקסשיכט, קאַמביום: לובפֿעדעם, לובפֿיבער: הויט, הײַטל, עפּידערמיס : הילן, גילן : העמדל, שופּ(ל) , של, שאָלעכץ, שויט, סטרוקע, סטרוטשקע : הויטשטאָף, צעלולאָו.
האָלץ : קערנהאָלץ, זאַפֿטהאָלץ. האָלצלײַב, האָלצקערפּער, האָלצשטאָף : האָלצלײַב-פֿעדעם, האָלצפֿראַנדו, פֿיבער, ז האָלצפֿאַזער : געפֿעס- און פֿעדעם-בינטלעך : האָלצלײַב-געפֿעסן, זיפּטרײַבל , האָלצליִמ טרײַבל : אַרויפֿיקער, אַראָפּיקער שטאָם : האָלצמאַרך, האַרץ : יאָררינגען, האָלצריטען : האַרצשטראַלן, האָלצמאַרכשטראַלן : פֿליאַדרע.
בלאַט, בלעטל : בלעטער, געבלאַט : פֿרוכטבלאַט, ציבעלשבלאַט, לאָרבערבלאַט אאַז“ר : בלומענבלעטל, טייבלעטל אאַן“ר : בײַבלעטל, בײַבלומבלעטל , ביִוואָרצלדיק בלאַט, וואָרצלבלאַט, דעקבלאַט, דיקבלאַט : שטענגלבלאַט, הויכבלאַט : ציגנבלאַט : קרוינבלעטל, נעגעלע : וויקלבלעטל, בעכערלבלעטל , (בלעטעחראָועט(ש : בלאַטפּלעטל, ז פּלאַסטינקע : בלאַטפֿלאַך : בלאַטאָדער, בלאַטנערוו : מילכואַפֿט-אָדער : בלאַטבאַזיס, בלאַטווייכלײַב, בלאַטפּאַכווע, בלאַטשיידל : בלאַטשפּור, בלאַטשנאַר, בלאַטקאַרב, בלאַטשראַם, בלאַטלעפֿצל , בלאַטשפּעלטל , בלאַטמײַלכל : בלאַטשטיל , בלעטערפֿיסל.
נפֿאָרעם פֿון בלאַט) געפֿעדערט, גלאַטראַנדיק, געזעגט, געלאָפּעט, געטיילט, צעהאַקט, געציינדלט, געפֿינגערט, געדריטלט, געשטילט, געקאַרבט, פֿינגערדיק-געלאָפּעט, פֿינגערדיק-געטיילט, פֿינגערדיק-געהאַקט, פֿעדערדיק געלאָפּעט, פֿעדערדיק געטיילט, פֿעדערדיק געהאַקט, נאָדלדיק, לינעאַל , לאַנצעטיק, עליפּטיש (אָראַל), פֿיִליק, האַרצעדיק, נירנדיק, קײַלעכ(ד)יק, שילדיק, אָלעדיק,
49 2
לירעדיק בלאַט : איינפֿאַך, צונויפֿגעשטעלט (צוזאַמענגעזעצט) בלאַט : אַנטקעגנשטעליק בלאַט, איבעראַנאַנדיק בלאַט, זיצנדיק בלאַט : בלעטעקטעלונג, בלעטער-לאַגע : בלעטערמאָזאַיק : בלעטער-סיסטעם, געבלעטער.
געבלום, געבלים, בעזעמל , לאָקנקרײַזל , קאָרבגעבלום, קעפּל-געבלום, הענגל-געבלום, מלדיק געבלום : בליִונג, קלייד , בלומענקלייד, פֿרוכטקלייד, געבלום - שירעם : בלומענאַק-.
קנאָספּ, קנאָפּ, אייגל , שפּראָצאייגל , בוטש : גערמע, ז קײַם : זוימערקנאָספּן : הוילע קנאָספּן, צוגעדעקטע קנאָספּן, אַנטקעגנדיקע קנאָספּן, ספּיראַלע קנאָספּן : בלאַט(בלעטער)קנאָספּן, פֿרוכטקנאָספּן, געמישטע קנאָספּן, אַרויסשפּראָץ-קנאָספּן, קנוילקנאָספּן, שפּיצקנאָספּן: קנאָספּנבלעטלעך, קנאָספּנשופּ, דעקשופּל , גריפֿל, מערזשל, פּעסטל : אונטערשטעליק פּעסטל, אייבערשטעליק פּעסטל : פּעסטלעײַלעכל : קניפּל , פֿרוכטקויפּל , ספּאָראַנדע, אָער(יום) : אונטערשטעליק, אייבערשטעליק, מיטלשטעליק פֿרוכטקניפּל : אייננעסטיק פֿרוכטקניפּל , צרישנקניפּל : איי, אייקעמערל : זוימעהאָרײַנשנג : בלומענשטויב, שטויבעלעך : ספּאָרן, ספּאָרנואַנגל : שטויבפֿעדעם : מענלעכע אָרשנען, אַנטערידיע : ווײַבלעכע אָרשנע, אַרכעשניע : שטויבגעפֿעס : שטויבזעקל, שטויבבײַטל , שטויבקושל : שטויבקשעלע, שטויבקעמערל, שטויבטרײַבל , פּוכערל, זוימעדטרעגער.
בליִונג : עפּל-בליִוט, אָראַנזבליִונג אאַז'ר : בליט, פּיפּקע, מיק, שפּראָץ, שפּראָצלינג, ערשטשפּהאָצל , פֿאָרשפּראָצל : פֿײַכטשפּראָצל , ראַסטקע : שפּראָצלזאַק, האָאָלעול , שפּראָצשייטל.
פֿרוכט, געפֿרוכט, בלאַטפֿרוכט : אָלאָסענע פֿרוכט : בעכערל , האָניק-בעכערל , בלומבעכערל , שטרבטרעגער : מיִלכל , פּיסקל : ליפּ, ליפּעלע : אייבערליפּ, אונטער-
ליפּ : צאַפּן, זויגצאַפּנדל, פּיִטום, נעקטאַרדרעל , בלומענטרײַבל : בלומענזאַפֿט. בלומעראָניק, נעקטאַר : פֿרוכטקערפּער, ווייכליִב : בלומענשיידל , שיידרענטל : פֿרוכט שטעקל , פֿרוכטפֿיסל , בלומענגקווייטנ)פֿיסל : פֿרוכטפֿלעכטל , קנײַלעכל , קריינדל : בלר מעחילע, וויקלזילע, בלומעהאָײַנהיל, וויקל-אײַנהיל , בלומעאָוירינגל : בלומענבעט, בלומענשויס, בלומענפֿײַל : בלומענשטאַנד, פֿרוכשטאַנד.
גערעב : פֿורעם-געוועב, אויסבילד-גש וועב , דורכפֿיתעוועב : מעכאַניש געוועב : שראָמיק גערעב : שטאַכעטך (פּאַליסאַדך, ראַטך)גערעב.
זוימע, זאָמע, זאָט, זריעה : גרויפּ, גרײַפּל, זערנע : זוימעך (זאָמעך, זריעה-)קערנער : י נאַסיניע נאַסעניע : לײַנזוימען, ליאַנע-זוימען, פֿלאַקסווימען, סימיע : ראַפּס, רעפּאַק, רעפּיי ניק : פּאַסטעך-בײַטל : זענעפֿטזוימען, טאַבעקזוימען אאַז'ר.
באַשטויבונג : אַליידבאַשטויבונג, אויטאָגאַמיע : פֿרעמד-באַשטויבונג, אַלאָשמיע : ווינטבאַשטויבונג, אַנעמאָפֿיליע : אעסעקטדבאַשטויבונג, ענטאָמאָפֿיליע : קרץ-בשטויבונג, קינסטלעכע באַשטויבונג, העליאָטראָפּיע : קאַפּריפֿיקאַציע.
נרעגעטאַציש בליִיִקייט, צײַטיקייט, ז רייפֿקייט אאַזחר — אַדי : בליִונג, שפּראָצונג, האָקסונג אאַז'ר : שפּראָץ, בלי, אויפֿבלי אאַז“וו — יי : קנאָספּונג : באַבלעטערונג : באַאָדערונג, אינערוואַציע : בלעטערשפּפֿאַל : געריקסך שלאָף : וועגעטאַציע, געריקסיקייט : געריקסך לעבן, ז פֿלאַנצדלעבן : בליִעכץ, בלשטאַנד, בליצײַט, צוויט : וווקס, אויפֿרוקס, אויסוווקס, אויסהאָקס, ווידערוווקס, ווידערוואַקס, זריסט: וועגעטאַטיווע פֿאַרמערונג.
עערקסדקראַנקיש בראַנד, שווער, דאָסט, שימל , פֿוילעכע : תּבֿוּאה-בראַנד, ברויטזשאַווער, ברויטראָסט אאַויוו : טרויבנ-
206
טר. מעלטוי, וופּנטרבשמל : עפּל-פֿוילעכע, באַרנפּאַרך.
סיסטעמאַטיש אָפּטיילונג : אונטעראָפּטיילוט : קלאַס : מין : זגאַל, ז אַרט: משפּחה.
נאָפּטיילועעח בלומיקע געוויקסן, טאַלך פֿיק : אָנבלומיקע געוויקסן, פּטערידאָפֿיטן : זוימעדגעריקסן, ספּערמאַטאָפֿיטן : ספּאָרך געוויקסן, ברשפֿיטן.
נאונטעראָפּטיילונגח וואַסעררוּקסן, אַלע: שוועמלעך, פֿונגוסן : דעקזוימיקע (זוימעדפֿאַרדעקטע) געוויקסן, גימנאָספּערם : הוילזוימיקע (נאַקעטזוימיקע) געוויקסן, אַנהאָספּערם.
נקלאַסח איינטייליקע (איינזוימענטייליקע|א געוויקסן : צרייטייליקע (צרייזוימענטייליקע) געוויקסן : פֿר)עדערדיקע (ז פּאַפּאָראָטאַרטיקע) געוויקסן, ז פֿאַסעריקסן : מאָכן : קעסטל (שכטל) שטרר-געורקסן : באַקטער יעס : לישײַעס, פֿלעכע.
נמשחוש האָנענפֿוסיקע (שונקל) : נאַכטשטודיקע, מאַטל(קעבלומיקע (באָבגעוויקסן), קאָרבבלומיקע (קאָמפּאָויטן), קרייצגצלבלומיקע, שירעמבלומיקע, ליפּנבלומיקע (לאַביאַטן), רויזנבלומיקע, פֿײַלכנדיקע, ווײַנשטאָקעדיקע, תּבואהדיקע (שטרוי גראָז), ישעדעדיקע, דיקבלעטערדיקע, ליִנענדיקע, אָנטשעפּיקע אאַז“ר : אַמאַרילך געוויקסן, איריס-געוויקסן, אַמאַרשט-געוויקסן, אָרכידעשגעוויקסן, פּרימל-געריקסן, ליליעגערקק, אייביקגרגעריקסן, בעכער-געוויקסן, ברוינוואָרץ-געריקסן, עריקע-געוייקסן, מעלדע -געוויקסן, קאַנאַביס -געוויקסן, קירבעס-געוויקסן, מאָנגעריקסן, דרייגעריקסן אש'וו.
נמשאָחות ביימעח איילבירטנדיקע, אולמענדיקע, שאַקאַרדדגעריקסן, באַרבאַריסנדיקע, בערשזנדיקע, בוקענע, אַדדביימיקע, צישלעטערדיקע, האַרטפּרענטיקע, הושענהביעריקע, זומאָייגלדיקע, ליידנדיקע,
נאָדלבוימיקע, סטעפּנדיקע, עפּלבוימיקע, פֿוילבוימיקע, פֿערדקאַשטדגעוויקסן, קליאָנער דיקע, שטיינברעכעדיקע, שפּינדלבוימיקע האָז'מ.
נמשאָחות שוועמלעך) עסעריקע (ז עסבאַרע) שוועמלעך, שסטראָמיצעק : גיפֿטיקע שוועמלעך, באַסידשמיצעטן : ראָצ(מעלטוי)שרעמלעך, סאַמאָפֿיטן : פּאַראַזיטשוועמלער, פּאַראַזיק : זעשרעמלעך, אַסקאָמיצעטן : אַלעשרעמלעך, פֿיקאָמיצעטן : הייוונשוועמלעך, רער-רעמלעך, פּלעטלדיקע שוועמלעך, בערשטלשרעמלעך, האָסערשראָמיקע שוועמלעך אאַז“מ.
נהימשע סיסטעמאַטיק) בלומגעריקמ. ציבעלע-געוויקס : שטויבבלום, פּעסטלבלום : טרײַבלבלום, סימעטרשע בלום, אומרעגלמעסיקע בלום : איבערפּעסטלדיקע, אַרומפּעסטלדיקע בלומען : געפֿילטע בלומען אאַזיר : איינשטוביקע, צרקטוביקע געריקק : אומגעשלעכטיקע , איינגעשלעכטיקע, צוויי געשלעכטיקע געוויקסן : איינשריקע, צוויי יאָריקע, פֿיליאָריקע געוויקסן : מנטשטויביקע געוויקסן, שײַעעריקסן : אייבערערדשע (אי בערסטע) געריקסן אאַדר.
וו : וועגעטירן. אָננעמען זיך, צונעמען זיך, אויספּיקן זיך, קנאָספּן דך, קנאָפּן זיך, שטענגלען זיך, בליִען, צוויטען, קרייט(לע)ן זיך, שפּראָצן, (יצמח ווערן, נולד ווערן, אַרויסקומען, אַרויסשיסן, אַרויסגראָזן : דינען : אקסן, אויפֿהייבן זיך , אויפֿאקק, צעוואַקסן זיך אאַז“וו : שעפּעטיען, געדײַען : אויפֿגיין, דערגיע, צײַטיקן זיך, צײַטיק ווער, ז רייפֿן, רייף ווערן : לאָזן וואַקסן, פֿאַרלאָזן.
אדי ן בליִיִק. שפּראָציק, אויפֿגײַק, גרין, רוי, אוּמצײַטיק, ז אומריף : צײַטיק, ז ריף, צײַטיק אויף (דעח גיך, ז שנעלרייף, אוּבערצײַטיק, איבעררייף.
זען אויך : גערקע —2, אַריקרמר 251.
207
—2. געוויקסן
ם : געוויקסן-וועלט, ז פֿלאַנצן-וועלט : געוויקסןקיניגרײַך, ז פֿלאַנצן-קיניגרײַך : פֿלאָרע : געוויקס, געוועקס, ז פֿלאַנץ : טיי געוויקס, באַוול-געוויקס אאַזיוו, ז טייפֿלאַנץ, ז באַרלפֿלאַנץ אאַז“וו : צומח, צאָחים, פֿרוכט : תּביאַתהאָדה, י ווידאַטיק : פֿאַרם-פּראָדוקטן, פֿערמעפּראָדוקטן, אַגראַר-פּראָדוקטן אאַז“ר : זומערגעוויקסן, האַרבסטגעריקסן אאַז“ר : קרי ל“ר קרות : פֿעלד-קרות : שפּעטפֿרוכט : יאָשהגעריקסן, ים-געוויקסן, אינדוסטריע-געוויקסן, קולטור-געוויקסן, ווילדגעריקסן, ווילדוווקס, ווילדראַקס אאַז“ר : פֿלאַנצן, ז פֿליאַנסן.
ותבואה-געוויקסן, ברויטגעוויקסח תּבואה, ברויט : קערנער-תבואה, זריעה-תבואה : זומער-תבֿואה , זומערברויט : ווינטער-תּבואה, ווינטערברויט : אָדש : נש, שפּעטיקע תּבוּאה: אָבל : פֿרוכטקערנער, ברויטקערנער : ווץ : ווייכע ווייץ, האַרטע ווייץ, זומערווץ , ווינטערוויץ : שפעלע, שפּעלט : קאָרן : שראַרצקאָרן, פֿרילינדקאָרן, יאַרע(נע) , יאַרקע : זומערקאָרן : ווינטער-קאָרן, זימענע, אָזימע : מישקאָרן : פּאַסליד : גערשט(ף : גריקע, רעטשקע, הרעטשקע, גרעטשקע, בוכרייץ, באָקוויט נ—) : פערסישע גריקע : הירזש : פּראָסע : מאַניאָק : מאַיִס, טערקישע ווייץ, קוקורוזע, קוקורוץ, אינדיש קאָרן, קיקעס, קיִעכעס, קויכעס, שעעקלעך, פּענקעס, פּשעניטשקעס, פּאַפּ(ע)שייעס, פּאָלענטע, סרטקאָרן ו—) : סאָפּ, גאַרב אאַייוו * זפּ : קלײַען, מעקענע, אָטרעמבעס, פּאָלאָווע, סובער, אָשצע, שפּריי. !געשפּינס- און אייל-געריקסח לע, - לשן, פֿלאַקס : געקרעלטער לח, אַליינודקער לח, בלינדער לח : קאָנאָפּליע, קשאָפּיע, האַנף, פּענקע : פּעסטלדיקע קאָנאָפּליע, שטויבפֿעדעמדיקע קאָנאָפּליע : באַרל , ביִרל , בוימוואָל , אָמר וּפֿן, קאַטן נ—) : קאָנאַביט, קענאַף, קשאַטיק, קענדיר, יוטע.
נדינסח גרינס, גרינסן, גאָרטנוואַרג, גרינוואַרג, גרינצײַג, געקעכטס, ירקות, ז געמיזע, קטניות, יאַרסקע, וועדזשעטייבלס נאַ-) : קיכגרינס, גאָרטנגרינס : שויטנדיקע געוויקסן, שויטנפֿרוכט, הילזפֿרוכט : שויטל : מינים גרינסן — -פּד 2-8 .
מאָן : מאָאָלרזייער, אַליינזיייִקער מאָן : אַקערמאָן, האָרנמאָן, שלאָפֿמאָן, אָפּיוממאָן : מאָנקעפּל , מאַקעווקע.
נגראָן און קרײַטעכעח גראָו, גרינס, גרין קלייד, גרינע קאָלדרע : האָרטנגראָז, לאָנקעגראָז אאַו“ר : גראָוגעריקסן : קרײַטעך ליר קרײַטעכער, קרײַטעכץ ל“ר קרײַטעכצער.
נפֿיטערגראָז) האָבער : קאָנישינע , קאָניטשינע, קאָניסינע, קלערער, טשעטשעריצע, וויקע : וויווער, ליוצערנע, אַלפֿאַלפֿאַ : טימאָפֿיי-גראָו, טימאָפֿייערקע, קאָלבנגראָן : עספאַרצעט, מעלילאָט : האָפּן, האָפּינקע : האָפּך שטעקן.
נמיסטגראָז) מיסטגראָז, סאָרניאַק : אומגראָו, ווילדגראָז : קיצע, קיִצקע : שטרויגראָז, דערניוגע, בוריאַן: ז אומקרײַטעכץ, אומקרויט: מיטליצע, מעטליצע : שלייפֿגראָו, לאָפּוכבלעטער, מיסטל , ליכטל , קריכרייץ : מישיי, מויודקאָרן, קאָרדשוועסטערל : ווילדע מערן : ווילדער רעטעך : פֿעלדריבן, חוירשע ריבעלעך : שלאַנגענראָז, חזירשע בעבלעך : נאַסטורציע, נאַסטורציום, קרעס(ע) : שטיינקרעט(ע) , ווינטערקרעס , ווינטער-קרעסע : סריריפּקע, סרירעפּקע : זונטוי, מיקראָפֿיט.
נגיפֿטיקע גראָע) אַטראָפּאַ, ביטלקרויט : בערנטריט , בערנפֿוס, בעת-לאַפּע : זויגריב, ציקוטע, סטראַמאָניע, הינטישע פּעטרשקע, געפֿלעקטער קאָניום : שוּעת-גראָז, שוּעודקרויט.
נביטערגראָח ווערעמקרויט, אַבסינט : זאַמדפֿעפֿער, פֿעפֿערקרויט, מויער-פֿעפֿער : פֿעפֿערגראָז, פֿעפֿערפֿלאַנץ : ביטערפֿיסל , ביטער-וואָרצל : ביטערזוים : ביטערגראָז, פּיאָלע, פּיאָלון, ביטער-פּיאָלע, פּאָלע, פּאָלע :
208
ווערמוט, ביטערזיס, פֿרויעדמאַנטל : בריִעכץ, קראָפּעווע, פּאָקדרע : קאַלטע, בלינדע, טויבע, שטילע, בריִעדיקע (בריִיִקע), ברענענדיקע קראָפּעווע.
נאַראָמאַטישע גראָזן) אוגערקע-גראָז, אוגערקע-דינס, קראָפּ, אוקראָפּ, קריפּ, קאָפּער : פֿענכל , באָרעטש : קימל , ז קמיניק : פֿעלדקימל , שוואַרצקימל : טימיאַן, בינענקרויט : מינט, מינץ, פֿעפֿערמינץ, מיענטע, מיאַטע : אינגבער : סענעסבלעטער : נאַרד : מירע, מור : עדן-קערנער : וושיל , וואַנעליע : זיסוואָרצל , לאַקריץ-וואָרצל : קובעבע : דראַאָן, עסטראַגאָן : גליאַנדער, ז קאָריאַנדער: מעליסע, דאַפֿנע, לאָרבערבלעטער, רייכערבלעטער.
נרפֿוּאה-גראָע) וואַלערשדראָרצל , לעריש(ע) : רומיאַניק, ראָמאַשקע : האַמבור גער טיי, באַלזאַמדאָן : הילבאַלזאַם, באַלזאַם פֿע ולעד : סאַלאָפּ, אויעטריסט : סאַרסאַפּאַרילע, פּערילע : אָדאָניס : אַלהיילער, היילאַלץ, היילגראָו, וווּנדקרויט : די זיבן מינים.
נפֿאַרשיידנס) אָלגראָו, סטעפּישער גראָז : האָפּלגראָן : האָבערגראָן : הונטגראָז, קרעקע : פֿינגערהוט-גראָז : פֿלאַקסגראָו, פֿלאַקסזײַד : רייגראָו, ריטגראָו, שלוקערצגראָו, וואַנצנגראָו, טויגראָו : שאַלקי, האָלמיי, שאַלוויע, שאַל ווי, סאַלביי, פּאָדעלדאָק, וועגבלאַט : טעשלקרויט : האָונקרויט : נאַכטשאָטן : שראַרצוואָרצל , מאַלווע, סענע : פּירי, פּאָריי : ערנפּרײַו, וועראָניקע : זובראָווקע : טשעמעריצע, שימעריצע : לאַבעדע, מעלדע, גענדזנפֿוס: האָענפֿוס, ז האָנפֿוס, ראַנונקל : שהאָלבנקרויט, פֿיבערקרויט, לײַנ(עטקרויט : האָלפֿמילך, צענטאַריע : לייבנשלונג, גוסהעלפֿאַנדל , קאַלבאויג, טושטבלעטל , ציעבלאַט, קאַמביע, פּוטערשטויסל : ענעס, אַניס : ווינטערגרין, ווינטערשפּאַנער, ליבעפּעלעך, דודאים, פּיר ניק, באַבקעס : פֿעעלעך, שלענגעלעך : קאַ-
לאַטיקעס : קרישלער : פּאָליטשקע, פּער טשעריצע, טשערעמ(ע)כע, ליובעוניק, טשעפּטערק, נע-ונדניק, קורי, לופּע, פּאַטשולי.
נטײַכגראָאָ טאַטראַק, טאַטריק, טאַטאַרניק, טאַטאַרסקע זיליע, (ס)טראָסטינע, טראָסצענע, טראָשטש, טראָשטשינע, קאַמיש, טשערעט, אָטשערעט, אַיִר, אַיער, עפּיי, פּליושיק, פּ(אָ)לעסניק, בליושטש, פּליושטש, פּלעשטש, שווער, (ד)זשאַרער, ליוביסטיק, ליבשטעקל , סמוקעס, ליעפּעכע, פֿײַפֿעלעך, קוויטשערס, פּישטשולקעס.
נבלומעך בלום : נדאַל) בליום, בלוים : בלימל , בלימל , קרייט(ל) , צאַצקע, ז קראַט, קריטקע, צוויט : פֿעלדבלום, האַרבסטבלום, פֿרוכטבלום אאַו“וו.
נאָינים בלומעח ערשטלינג, פֿריבלום, שליסלבלום, פּרימל , פּרימולע, פֿרילינדגרך פּעלעך, משוגענע גרײַפּעלעך, פּרימראָון נאַ-) : פּוכבלימל , לופֿטל , בלעזערל , לייבנצאָן, מענער-טרײַהייט, פֿרויעדטרײַהייט : טולפּע, טולפּאַן : פֿײַלכל , פֿיאַלקע, וויאָלעט : דרך פֿאַרביק פֿײַלכל , לאהלעס אייגעלעך, חנהלעס אייגעלעך, אַניוטעס אייגעלעך, ברידער לער, ברודערלשרעסטערל , אַמנוואָמר, מאַמעשטיפֿמאַמע, שטיפֿמוטערל , מוטערשטיפֿמוטער, פּאַנויס נ—) : קאָרנבלום, קאָרך שוועסטערל , כאַבער : רויז, ז ראָזע : ליליע, געלע ליליע, טאָגליליע, האָרלאַטשיק, סמאַלי נאָס : איריס, שווערדליליע : נאַרציס-ליליע, אַמאַריליס נאַ-) : געלע נאַרציסבלום, דאַפֿאָדיל נאַ-) : נעגעלע, ז נעלקע, פּינק נ—) : גאָרטך נעגעלע, קאַרנקן נאַ-) : ווינטבלום, ווינטגלעקל , ווינטרויז, שעמאָנ(ע) : גלעקל , גלאָקנבלום, גראַמאָפֿאָנדל : מײַגלעקל , מרכוסעלע, מײַבלום, טאָלליליע, לאַנדיש, לילי אָר די וואַלי נאַ-) : שנייגלעקל , וואַלדסצילע, סנאָודראַפּ נ—) : אַגרימאָניע : אימאָרטעל : פֿוקסעקל , אַמאַראַנט : אַמעטיסט : שטערנבלום, אַסטער, אַסטרע : אָרכידעע : בעשניע : באַל-
זאַמין : געאָרגינ(ע), דאָליע נאַ-) : געראַניום, בושלשאָבל : געראַרדיע : היאַצינט, מאַרעבלום : העליאָטראָפּ : זהאָנקיל : טובעראָן : בליכבלום, אַספֿאָדיל : פּוטערבלום, בלענדעניש, גאָלדקאָפּ : פֿעפֿערבלימל , פֿערד(נ)פֿוס : זייפֿ(נ)בלום, זאַפֿלאָר : פעכבלימל : שעפּסנבלום : קובלום, דאַנדעלײַאָן נ—) : לונגענבלום : לעבערבלימל : אָלום-בלום : שלאָפֿמיצל : מאַסקנבלוס : ווינדערבלום, פֿאָרשקלאַק נאַ-) : פֿליגן-כאַפּער : קיניגבליט : קייזערקרוע : כריזאַנטעם , גאָלדבלום : מאַגנאָליע : מימאָן : נאַסטורציע : פּאָרטולאַק : פּיקאַריע, זשאַבניק : פעאָניע, פּיאָן : פעטוניע : קאַמעליע, רעזעדע, מיניאָנעט : טויזנטבלעטל , האַניסאָקל נאַ-) : שלענדערל , מאָרוינדגלאָרי נאַ-) : זאַפֿרען, קראָקוס : מאַרגאַריטקע, גענדזנבלימל , גאַנדז-ציבעלע, גענדזדציבל , דייזי נ—) : קוש מיך : פֿאַרגעס מיך ניט, פֿאַרגעסניטל , ז געדענקמירל : ריר מיך ניט אָן : מאַטשלע, מאַצייקע : טויבקעפּל , כאַכלאַטקע : לאַרענדל , לאַרענדער נאַ-) : לעווקאָיע : מאָנבלום : קימלבלום, טשערניטשקע : זונבלום, זונשײַן, זונרויז, זומערגלאַנץ, טאַבעקבלום, סאָנישניק, סאָניטשניק, ז (פּאָד)סאָלנעטשניק : באָוירע צריט : יאַסמין, ושאַסמין : בען, מײַ, ז פֿלידער, ז סירען, לײַלאַק נאַ-) : ליפּעווע צרי(שט, ליפּעווע קריאַט, טערנעסלירקע, לדמבלאָסאָ- נאַ-) : אַקאַציע : ווײַסע אַקאַציע, ראָביניע : געלע אַקאַציע, פֿײַפֿערלעך, קאַראָהאָן, טשילינע : איידלרײַס.
נעלד און וואַלדגעריקסח וואַלד, וועלדל , יונגוואַלד, אַלטראַלד, קדמון-וואַלד, ז אורוואַלד, סעלוואַס, רעזערוואַט : אונטערוואַלד, וואַלדשונטערבעט : אונטערוווקס, נאָכוווקס, ווידערוווקס, ספֿיח : כוואָראָסט : איבערשיכט, אייבעררוקס, בוימקרוין, בוימשפּיץ : ערשטער, צווייטער, דריטער, פֿערטער (אייבערשטער) יאַרוס.
בוים ל“ר ביימער : י פּריסאַדע : קוסט ל'ר
קוסטן, קוסטעס : געקוסט : ז שטרויך, ז גער שטרויך, י קשאַק, בוש : דאָרנקוסט : י קוסטאַר ניק : בלעטערבוים, עסבוים, פֿרוכטבוים, פֿרוכטאָווער בוים, אויבסבוים, גערירצבוים אאַזיר : יאַלערער בוים, ליידיקער בוים נאָן פֿרוכט) : פֿלאַנצלינג, פֿליאַנס : ביימערשול. (פֿרוכטביימער) עפּלבוים : באַרנבוים, בערנעבוים : מאַראַנצדבוים, פּאָמעראַנצך בוים, אַפּעלסינעדבוים, אָראַנזשן-בוים : ציטרינביים, פֿלוימענבוים, אַפּריקאָזדבוים, פֿערשקעבוים : קאַרשנבוים, ווײַנשלבוים : פֿײַעבוים, סיקאַמאָר : מאַנדלבוים : טייטלבוים, טייטלפּאַלמע : באָקסערבוים : איילבערטבוים, אָליק-בוים, איילבוים , עעעית : ווײַנשטאָק : מילגרוימבוים , אַנאַנאַסדבוים, באַנאַנע-בוים, פּאַפּאַיע-בוים : נוס(נ)בוים , ז אָרזשעך : וועלי שער (וועל(ט)שענער) נוסבוים, וואָלנאַט נאַ-) : קאָקאָסבוים, מוסקאַטבוים : קעסטנבוים, קאַשטנבוים, איידל-קאַשט(אַ)ן : ציקאָריע-בוים, צימרינגבוים, טייבוים, קאַרעבוים, מאַרמעלאַד-בוים, שאָקאָלאַד-בוים אאַזיר.
נהאָלצביימער) דעמב, ז דוב, ז אייכע, אייכנבוים, אַלון, אָוק נאַמ) : זומערדעמב, ווינטערדעמב, וואַלאָניע-דעמב, זומפּדעמב, שטיינדעמב : קאָריקדעמב, פראָפּנדעמב : רויטער דעמב : אינדישער דעמב, טעאַק : סאָסנע, פּריאַדע, פּײַן נאַ-) : וויימוטער-סאָסנע, אַמעריקאַנער סאָסנע : פעכסאָסנע, פּיניע : באָרינע, וויִלד פּײַן נאַ-) : שבועות-בוים, בעריאָזע, בערעזע, בערק, בערקנבוים, ז בירקע, ז בירקל , בוירטש נאַ-) : טרויערבערק, טרויער בעריאָזע : אייבנבוים, טאַקסוס : אייביקדין : יאָדלע, יעלאָווער בוים, נאָדלבוים, סכך-בוים, טענענבוים, טאַנענבוים, פֿויר נ—) : ווײַסע יאָדלע, פיכטע, פּיכטע : ניטל-בוים, יאָלקע, כאָיִנקע, קריסמעסבוים נ—) : טאָפאָל(יש , הימלבוים, ז פּאַפּלבוים, פּאָפּלאַר נאַ-) : ציטער-טאָפּאָל , אָסינע, אָסינאָווער בוים, עספּע, עספּנבוים, אַספּע, אַספּנבוים, אַספּען
210
נ—) : ווערבע, הושענא-בוים, ז אירע, ז מיִדע, ז ווײַדנבוים : ווײַסע ווערבע, זילבערווערבע : רויטע ווערבע : טרויער-ווערבע : ליפּע, לינדע, לינדנבוים , לינדען נ—) : אַשבוים , עשעבוים, עשנבוים , קלאָרבוים , יאַסען, יאַסינע , יאַשינע, אַש נאַ-) : אָלכע, אָליכע, אָלדער נ—) : בוקנבוים , בוכנבוים , ביטש נאַ-) : בוקסבוים, בוקסנבוים, בוקשפּאָן, באָקסטרי נאַ-) : קלשן, קלען, קלינינע, נעזערבוים , אַצער , מייפּל נ—) : טוטנבוים, מוילבערבוים , מוילפּערבוים, מאָלבערי נ—) : מיספּלבוים, מעדלאַר נאַ-) : ראַבינע, פֿויגלבוים : קנופּבוים, אולמע, עלם נאַ-) : צעדערבוים, צעדער : רויטבוים : פּלאַטאַנעך בוים, פּלאַטאָן : האָרנבוים , ראַב : לערכנבוים , לאַריקס : באַרבאַריס : האַרטפּרענט : יאַסאָקאָר : פאַלמע, פּאַלמענבוים : פֿעכער-פּאַלמע, קאָקאָס-פּאַלמע, שטעכפּאַלמע, איילפּאַלמע, טייטל-פּאַלמע, ווײַנפאַלמע : ציפּרעסדבוים : עדן-בוים : סאַנדאַלבוים, קאָראַלדבוים : אייקאַליפטוס : קאַדיק, וואַכהאָלדער-בוים : סומאַק : טאַמאַריסקדבוים : הדסים-בוים, אָדס, מירטנבוים : פֿערדקאַשטן-בוים, קעסטנבוים , קעשטנבוים : האַלבוים : ביזעמבוים , אַבעלמאָסק : פֿוילבוים , פֿויגל-קאַרשנבוים , טשעדעמ(ע)כע : באַמבוסבוים : רוירקוסט : גומיבוים, קויטשוקבוים : זײַדנבוים : לאָרבערבוים : קאַמפֿער(קאַנפֿער)בוים : מײַבוים, בעובוים : טולפּנבוים : נעגעלער-בוים.
נקוסטח אָלעאַנדער, רועדלאָרבער : ליטסטער : ספּירעע : אַקאַנטע : געניסטע : מאַטאָליע : אַקאַציע, פֿײַערקוסט : זילבערקוסט : דרײַבלאַטקוסט, קאָנישינע-קוסט : פֿינגערבלאַט : קאַלינע-ביימל , שלייפֿל , שני קויל , מאַרשעלדער נאַ-) : שפּינדלבוים, סטראָבער-בת נ—) : מאַליניק, רעסבערי-בוש נאַ-) : שאַלאַמוקסנע-בוים : האָלונדער-בוים : בווינע, באָו, עלדער נאַ-ם : זײַדנבוים , מאָרווע : פֿעפֿערבוים, פֿעפֿערקוסט : אַרבעסבוים, אַרבעסקוסט : באַוולבוים, באַוולקוסט : באָבבוים :
דאָרנבוים : ווײַסדאָרן, שפּיצדאָרן : רויונקוסט, דאָרנרויז, הונטרועחטאָק, ווילדרויזזשטאָק : דיסטל : אַקער-דיסטל : חויר-דיסטל : סנה. דאָרן, טערנע, שטעכלקע, האָסטציע : רויר, ראָר : שטעקעלע, רוירשטעקל , דערשטעקל , באַמבוס : זאַמדרויר, וואַלדרויר, געווירצרויר : צוקעררויר, צוקערשטעקל : יאַמש, יאַמשטאָק, ןםשטעקן, וואַסערשטעקל , י טראָסטניק, י שטשינע : שילף, אַרונדאָ.
נביימער-געריקסח ביימערפֿרוכט, בלאַטפֿרוכט : אויבס , פֿרוכט, מירות : זומעראויבס, ווינטעראויבס, שבת-אויבס אאַז'וו — --ש 2-8 : פֿאַלפֿרוכט, אָפּאַדקעס: קערנ(קערל , בינדל)פֿרוכט : דעמבעס , ז איכל , חזיר-נוס , חזירשע מס, זסאָלוד(יע) , זהאָלאָדע, זהאָלעב : האָזלמס, האָוטס , האָזננוס, האָזשער נוס : בוקנוס, אַרעקדנוס, צעדערנוס, איילנוס, (פֿערד)קאַשטן, קעסט, לאָמפּערטנוס, העלפֿאַנדבך נוס : אָפּפֿירטס , פּורדרטס : ברעכנוס , סטריכניטוס : פּימפּערנוס, טויטער קאָפּ : צויבערמס : טײַוולנוס , דולמאָן : גאָלישטס , גאָליש, גאָלעפּל , טינטנוס : קאַרעבעבל , ריצנבעבל אאַז'ר : צאַפּן, בוזיק, שישקע, קאָלטענעס, אַנאַנאַס-אָלן, בערעלע, רשעה-באָב-קעמעלע, קיבע, שטעכלקע, שטאַכלקע, בערזעלע, קאָאַקלקע, באָדיק, בודיק, באָדיאַרקע.
נביימערואַפֿט) געריקסןעאַפֿט, געוויקסןווע : נעקטאַר, סאָקאָריק, ווײַנקוואַסאָק, מלע, סטאָראַקס, קראַסין, זשיוויצע, סאַנדאַראַק, טאַקאַמאַהאַק, פּאַלמיטין, לימאָנין, אַספּאַראַגע, טעע, קאָפֿעיִן, טעאָבראָמין, וואַניל-עקסטראַקט : סירופּ , קוליאָק : מאָנסירופּ, רויע-סירופּ, קליאָנסירופּ אאַו'וו.
נשוואָמח שאָם, ז שראַם, שוווים, שוועמל , י גריבע, י גריבקע, מאָרכל , טריפֿל , טרופֿליע, בעבקע, בעטקע, פּעטשעריצע : זשאַרער, שימל : נטיילן שראָם) פּלעטל , היטעלע : נאָינים) פּוטערשרעמל , מאַסלישקע : פֿעפֿערשוועמל , פֿעפֿערלינג, קושוועמל : אייער-
שוועמל , ייִדש שוועמל , בראָטשוועמל , ארלשוועמל , שמפּינשן : ווײַסשוועמל , שטיינשרעמל , באָראָוויק : שראַרצשוועמל, בערעזערעמל : רויטשוועמל , רויטקעפּל : געל שוועמל , האָרנשרעמל : בעכערשוועמל, קאַרטאָפֿלשרעמל , רויזשוועמל , ווײַנשטאָקשוועמל : מאָכשוועמל , פּלאַון : הירשנשוועמל : פֿוקסשוועמל , ליסיטשקע : פֿליעשוועמל , י מוכאָמאָר : דונערשרעמל , רעעשוועמל, האָסערשוועמל , איילשרעמל , הוטשרעמל , פֿאַלבנשוועמל , שטובשוועמל , מיסטשרעמל, שטויבשוועמל , פֿויליק שוועמל : בלעטער שוואָם, פֿײַערשהאָם.
וקריכ(נד)יקע געוויקסן) פֿלעכטטראָז, לישײַניק, קלעטער-פֿאָדעם, סטעפּנהאָר, שלענדערל : טײַוול-פֿאָדעם, קוסקוטע : קרי כער, האָנטפֿלעכט, צוימעדדרייער, פֿלאַקסדרייער, אַקערדרייער, ווילדע ווײַנטרויבן, ווילדטרויבן : וואַסערקרעס, ברונעמקרעס : ליאַנעס.
פֿלעדערגראָז, פֿעדערגהאָז, ז פּאַפּאָראָט, פּאַפּאָראָטניק, ז פֿאַרן, ז פֿאַרקרײַטעך, ז שילדפֿאַרן, פֿינגער.
מאָר, ז מער : האָרמאָך : איסלענדישער מאָך, היראָך, הירשנמאָך : טאָרפֿנמאָך : בערנמאָך.
251. אַגריקולטור
ס : אַגריקולטור, פֿעלדקולטור, באָדדקולטור, דווטקולטור : בלומעדקולטור, האָרטיקולטור, אלדקולטור אאַז“ר : תּבוּאר האָדעהאָניע, פֿעלדערײַ, פֿאַרמערײַ, ז אַקער בוי, פֿעלדצוכט : זוימעחאָדעאָניע, קערנעחאָדעעניע, זוימענערײַ, ז פֿליאַנסעריִ, ז ווימענצוכט, ז קערנערצוכט : טאַבעקזאָדעהאָניע, טאַבעקערײַ, ז טאַבעקצוכט : פֿרוכטהאָדעשיע, סעדערײַ, ז פֿרוכטצוכט : בלר
מעראָדעראַניע, בלומעוערטנערײַ, בלומש ריִ, ז בלומענצוכט : גערטנערײַ, גערטענירער ריִ : לאַודשפֿט-גערטנערײַ, ווײַנגערטנערײַ אאַזיר : ביימערזאָדעראַניע, ביימעריִ, וועלדערײַ, ז בוימצוכט, ז האָלדצוכט : וואַלדאינדוסטריע, געהילעשינדוסטריע.
אַגראַרווירטשאַפֿט, לאַנדווירטשאַפֿט, תּבוּאה-רירטשפֿט, קערנעררירטשאַפֿט, וואַלדרירטשפֿט : נאַטורעלע (נאַטוראַלע), אינטענסיווע אאַזיוו ווירטשאַפֿט : דרײַפֿעלדער-סיסטעם, פֿילפֿעלדער-סיסטעם אאַז'וו. אַגראַר-וויסנשאַפֿט, אַאָטעכניק, דאָנאָמיע.
נאַרבעט-פּראָצעסן) ערדאַרבעט, עבֿודתאַדמה , לאַנדאַרבעט, פֿעלדאַרבעט, ערדבאַאַרבעטונג : קולטיראַציע : פֿאַרבעסערונג, אַמעליאָרירונג, אַמעלשראַציע : באַהאָסערונג, אירישציע, באַפֿײַכטונג : באַמיסטיקונג, בער גיטיקונג, פֿערטיליזאַציע : אויפֿאַקערונג, דורכאַקערונג, בראָך : פֿרישקערונג, האַרבסטאַקערונג אאַז'ר : אַקערצײַט : יעטונג, דורכיעטוט אאַו'מ— יי : זיי(ונם-,פֿאַרויי(ונם : פֿרילינד פֿאַרזיי, ווינטער-פֿאַריי אאַז'וו : פֿאַרזיקאַמפּאַניע : זייפֿאָנד, זריעה-פֿאָנד : זייצײַט, זריעהצײַט : פֿלאַנצונג, באַפֿלאַנצונג : באַוועלדערוע, באַוואַלדונג, באַראַלדיקונג : צוועונג, טשעפּקע : נאח גרעפֿטונג, הרקבה : צונויפֿקרייצונג, קאָפּולירונג, קאָפּולאַציע : אָקולאַציע, אינאָקר לאַציע, איִנאיגלונג : שניט : שניטצײַט : אַקערמיט, מייצשניט, הישויט אאַז'וו : סאַנאָזשענץ, סענאָזשענץ, י סענאָקאָס : אַראָפּנעם, האַרבסטונג, לען, ליין : דרעשונג : גאַרבונג : סילאָך רונג, סילאָסירונג, קעלטערונג : וואַלדהאַקמ. לאַנד : אַעראַרלאַנד, אַקערלשד, ראָד לאַנד, סטעפּ, פריירי אאַז'ר — פּ-2 : באָדן, ערדבאָדן, גרונט, קרקע : לימבאָדן, אַדקער באָדן, אונטערקרקע, אונטערבאָדן : קרקעבתולה, צעלעץ : ששרצבאָדן, י טשערנאָזאָס, הומוס : אַקער-באָדן אאַז'ר : ערד, קעלערד,
מאָכערד, רויערד, פֿרירערד, פּערעלאָ, זאָליען, זיבורית : נשטיק ערד) שראָל , קרידע, דודע, (ה)רודע, קאָמ(ש, הליבע, קלומפּ : ערדפֿאָנד : ערדגעזעלשאַפֿט : נ-אָיס ערדקאָם, פֿאָלקאָמערד.
ערדשטח, ערדאָפּשניט, ערדחלק, פּאַרצעל(ע), דעליאַנקע, פאה נ-נח : פֿאַרזקטח : פֿעלד : בראָכפֿעלד, ז ברוכפֿעלד, בראָך : אָרינע, זימיווליע : תּבואה-פֿעלד, ווייצנפֿעלד, קאָרנפֿעלד, האָפּנפֿעלד, רײַופֿעלד, הייפֿעלד אאַויר : פּרורפֿעלד : לאָנקע, פּאָזשניע, באָלאָניע, לעוואַדע, וויזע, לאַן, פּאַשע(פֿעלד) , טראַווניק, פּאָפּאַר, טאָלעקע, וויהאָן, געמי זעכץ, געמויזעכץ, סטערנע : גראָולאָנקע, האָסערלאָנקע, פֿלייצלאָנקע אאַז'ר : פֿיטער פֿעלד, פֿיטערבאַזע, פֿיטערפּלאַץ, ווידפּלאַץ, טרעטפּאַשע.
שרטן, י אָג(שראָד, באַשטאַן, באַקטמ, פּאַליסאַדניק : דינסגאָרטן, קרויטגאָרטן, האָפּדשרטן אאַז'וו : בלומעדשרטן, רויזך שרטן אאַו'וו : סאָד, פֿרוכטגאָרטן : אָליווןאַרטן : ווײַנבערג, ווײַהאָרטן : אָראַנזשעריע, נאח באָיאַרע, פרדס : באָטאַנישער גאָרטן : ווינטערשרטן, וואַרעמהויז, אָראַנזשעריע, ז אָרשושערייע : ז טרײַבהוין : ספּעקט(ע), שפּעקט(ש , טרײַבקאַסטן : הערבאַר(יוס) .
בייט, י גראַדקע, באָראָזנע, גרובנדל , ראָרטשיק, ריווטשיק, ראָזאָר : בלומענבייט, ינסבייט אאַז“ר : מיסטבייט, פּאַרניק : בעט : בלומענבעט, קרייטנבעט אאַז“ר.
פּלאַנטאַציע : צוקערפּלאַנטאַציע, קאַרש פּלאַנטאַציע, טיפּלאַנטאַציע, טאַבעק-פּלאַנשציע אאַז'ר : עט, פּאָסעסיע, מאַשנטיק, לאַטיפֿונדיע, נחלה, אימעניע, עסטיט נ—) אש“ר — פּזפּ : פֿאָלהאָרק, פֿולהאָרק: פּאַכט (טט), חקירה : פֿאַרם, פֿערמע : עקספּערי מענט(יר) - פֿאַרם, מוסטער - פֿאַרם, פּרור פֿאַרם אאַז'וו : כוטאָר, כוטער, פֿוטער : הרף, געהעפֿט, געהויף, אָבאָרע : פּריצשער
הויף אאַז'וו — 14! : פֿאַרמהוע, כוטער, פּריצק הויז.
יאָב, מושב, סעטלמענט נאַ-), קאָלאָניע, קבוצה אאַז'ר — 9-ן : דאָרף, קראָל, אַול, סטאַניצע, ראַנטש(ש אאַז“ר — 199 : נ-אָק קאָלווירט, ראַטמירט, סאָווירט, קאָלכאָז, סאָווכאָז, קאָמבש.
אינווענטאַר, רעמאַנענט : טויטער, לעבער דיקער אינווענטאַר : תּבואה, גערקסן, פֿרוכט אאַזיוו — 2-0 : גאַרב, סטויג, סטערטע אאַז'ר —47.
נבאַמיסטיקוש נאַטירלעך, מינעראַלש (קינסטלעך) מיסט : קונסטמיסט : שטרוימיסט, י נאַראָן, נבל , קיִיִש מיסט, קעיק, (מנאָי, ני : גאָמלקע: פֿערטיליזאַטאָר, פֿרוכפּער: מערגלערד, גשש, ביינערשטויב, אַסטעאָליט, צינד מיד, קאָמפּאָסט.
נרירטשפֿטבנןנים) טויק, טאָק, דרעש טאָק, דרעשרניע : האָהאָ, שש, קלתיע, פּאַלאָתיק : שטאַדאָל , סטאָדאָלע, סטאַדעלע, שאָפּע, פּאָר(קעטקע, שפּער : שפּײַכלער, שפּאַכליער, ז שפּעכליער, אַרבאַר, מאַשזין : תּבואהשײַער, תּבואהשפּײַכלער, קאָרןשפּער, קאָרחפּפּכלער אאַיייי : השפּער, אָדרינע, הייבוידעם, פּוניע, קאָרדקעלער : קעלטער, סילאָ(ס) : האָסי(שק.
נלאַנדררטשאַפֿטלעכע מכדרים) אַקער, אַקעחשן, בוקער, פּוקער, סאָכע, סטריהע, סאַבאַן, פּלוג, פּלווהאָק : ראַשל(פּלום, הובלפּלוג : עקסטירפּאַטאָר : אַקערעעלע, אַקערהאָלץ : סאַפּע, סאַפּקע, סאַפּאַלניק, האַקער, באַהאַק-מעסער, עלטיהאָטאָר : האַנט-קולטיוואַטאָר, האַנטיעטער, יעטהעקל : יעטמאַק : דאָבאח, ברעכאשן, שפּיצהאַק, קירקע, מאָטיק(ע) , זובע, קריקע, האָבאח, שאָבער, סקרעפּער, האָספּאַשקע : ב(אָראָנע, ראָלע, ראַלע : רידל , ריסקאַל, שפּאָדל(ע), סאַכאָר : שיפּ, שופֿליק, שויפֿל , מיסטשויפֿל, אָנשיטער, אַרומדטער : אָפּל , מדלע, מלע :
הישפּל , מיסטאָפּל אאַויוו : גראַבליע, הראַבליע, ז האָרקע : היינראַבליע, מיסטגראַבליע אאַז“ר : זייער, זיימאַשין, זיעלקע, י סייעלקע, רקייעלקע : זיקאָרב, האָראָטשיק : טראַקטאָר, רויפּדטראַקטאָר, צוויילעמעשניק, אַספּיראַטאָר, טרײַער : בינדמאַשין, אַליידבינדער, י סאַמאָריאַזקע : האָנלאָדער, שטרוי וואַרפֿער, י סאַמאָסקידקע : נטיילן סילאָ(ס)) נאָריע, אַלקלעפּער : פּאַקפּרעס , הייפּרעס : לײַנברעכער : שנײַדגעצײַג : קאָסע, סערפּ, שניטמעסער, ושטקע, היישנײַדער, גראָזשנײַדער, היי-קאָסילקע : שניטמאַשין, שנײַדמאַשין : הענײַדמאַשע, קאָסמאַשין : דרעשמאַשין, דרעשער, האַרמאַנשטק, דרעשראַלץ, דרעש שטענגל , ציפּ , צעפּ , ביטש : ווייעלקע, פּוצמאַשע, זיפּמאַשין, פֿאָכטל , פֿיכטל : סאָרטירמאַשין : שטרוקנײַדמאַשין, שטרוישנײַדער, שטרויהאַקער, ס(קעטשקאַרניע : לײַנקלאַפּער : פֿלאַקסקאַם, גרעמפּליע : גאָרטאער, גאָרטןמעסער, גערטנער-מעסער, צווײַמעסער : שפּריצקענדל , (גאָרטחשפּרצער, שפּריצמאַשין : שרטטעץ : נאַרבעס, באָב) צישטעקן, טיטשקע.
נוועלדערײַ) פּאַרניע : בוימאַרניע : זעגערײַ, זעמיל , זעגזאַראָד, טאַרטאַק.
פּויערטום : אָרעם-פּויערטום, דאָרפֿישע אָרעמשפֿט : מיטל-פּויערטום : אַעל-גופֿנטום נ-אָק : הראָמאַדע, גראָמידע, מיר אאַז“ר — 47 . ייִשובניק, דאָרפֿסמאַן ל“ר דאָרפֿסלײַט : פֿאַרמער, פֿערמער, לאַנדווירט : ערדאַרבעטער, פֿעלדאַרבעטער, פֿעלדמענטש, אַקערמאַן, אַקערער, ז אַקער-בויער: פּויער, מוזשיק : פֿעלאַך : גאַלניק, אלאָב, כלאָפּ : פּויער-מי, פּויער-טיע, פּויערטע, פּיִערטע : פּויערשיי געץ, דאָרפֿשייגעץ : פּויערשיקסע, דקסאָכע : דאָרפֿסיונג, מאַטדק : באַטראַק, פאַראָביק, פּאַכאָליק, אָרדינאַרטשיק : אינצל-פּויער : לאַנדאָרעמער, ערדלאָזער, אָנערדיקער, אָנפֿערדיקער אאַזיוו פּויער : העלפֿטיקער,
פּולאָרניק : מיטל-פּויער : נ-אָיס מעל-עף , קר לאַק, סאָרירטניק , קאָלרירטניק, סאָרכאָזניק, קאָלכאָוניק : פּיאָניר, פּיאָנ(קער : קאָלאָניסט : נאיס אָלוץ, חלוּצה , קבוּצהניק.
טראַקטאָריסט : (פֿאַר)זייער : שניטער, היישנײַדער, הייקאָסער : האָפּדקלײַבער : (גאַרב)בינדער : דרעשער : פֿלאַקסקעמער. פֿלאַקסבערשטער.
גערטנער, גערטענירער, אָג(שראָדניק, באַשטאַנטשיק : פֿרוכטגערטנער, אויבסגערטנער, פֿרוכטער, סעדער, סאַדניק, סאָדעניק, י סאַדאָווניק : בלומעדגערטנער, פֿלאָריסט, האָרטיקולטוריסט.
ווירטשפֿט-אויפֿועער, עקאָנאָם, שאַפֿער, פּריקאַשטשיק, ציוואָן : ווירטשאַפֿט-טוער : אַגריקולטוריסט, אַגראָנאָם : ערדמעסטער, לאַנדמעסטער, פֿעלדמעסטער, קאָמאָרניק, פּלאַנמײַסטער : קולטיהאָטאָר, (שמעליאָראַטאָר.
ערדבאַזיצער, מטבאַזיצער, אָריץ, פּריצה, פּריצטע, פּאָסעסאָר, פּאָמיעשטשיק, שליאַכטשץ, שלאַכונדרע נ-פּ) אאַז“וו — 44- : פֿעך דאַל , פּאַטראָן, סוזערען, וואַסאַל.
פֿלאַנצער, פּלאַנטאַטאָר : האָפּן-פֿלאַנצער, צוקערפֿלאַנצער אאַו“וו, טייפּלאַנטאַטאָר, צוקערפּלאַנטאַטאָר אאַו“מ.
נרעלדערײַ) ביימערער, בויסזאָדערער, בוימציִער, בוימער, ז בוימציכטלער : וואַלדציִער, וועלדערער, ז וואַלדציכטלער : וואַלדאויפֿזעער, ליעסניק, ליעשניק, ז ליעסניטשע, ז ליעשניטשע : האָלד-סוחר : האָלדשריִבער, שאַפֿער ל“ר שאַפֿאַרעס : געהילצער, לאָמבערדזשעק נ—) : האָלצהעקער, האָלדהעקער, האָלצזעגער, האָלדזעגער, טראָצער, פּילשטשיק.
וו : נאַרבעמפּראָצעסח האָדערען תּבואה
(פֿרוכט, קערנער, זוימען, בלומען, טאַבעק, ביימער אאַז“וו) : טאָן (אײַנטאָן, אויסטאָן) ערד : באַאַרבעטן, קולטימרן : (שמעליאָ-
רירן : באַוואַסערן, באַוועסערן, אירימרן, בער פֿײַכטן : צוראַשטשען : (בשמיסטיקן, באַגיט(יק)ן, פֿערטיליוירן : אַקער, ראַלען, בוקערן, פּוקערן, ב(אָראָנערען, סאַפּען, סאַפּערען: דאַבליערען, פֿאַרהאָלאָטשען, גראָבן, שופֿלען : בייטן : יעטן, פּעלן, פעלערען, פּעלענען, פּיעלען, פּאָלען, פּאָלן, פּאָלענען, פּאָלערען, פּראַשעווען, דורכרײַסן : אויסוואָרטען, אויסניקערן, אויסהאָרצלען, אויסקאָרטשעווען, אויסקאָרענייען : זייען, זעצן, פֿלאַנצן : פֿאַרפֿירן אַ שרטן : באַוועלדערן, באַראַלדיקן, באַראַלדן : צוועצן, מרכיב זע, (שטשעפּען, גרעפֿטן נא-ס : צונויפֿקרייצן, קאָפּולירן : (איטאָקולירן, אײַנאייגלען : שנײַדן, קאָט(קען, אַראָפּנעמען, האַרבסטן, אויסקלײַבן !די צײַטיקע פֿרוכט) : גאַרבן, סטויגערען, סקירדערען, בינדן : דרעק, מ(שלויעען, מ(אָלויטשען, מליטשען, האַרמאַנעווען : ווייען, זיפּן : סילאָיִרן, סילאָסית, קעלטערן.
אַדי : לאַנדווירטשאַפֿטלעך, מעלשראַטיוו, אַגראַר(ש, אַדאָנאָמיש, שריקולטורעל , י כלאָפּסקע, י מוזשיצקע, ייִשובניקש, שיער(קש, פּריציש אאַויוו — -.
שפּר : ניטאָ קק ערגערע זאָרג ווי פֿעלדזאָרג : אַ פּויער האָט דעם רבונו אָל עולם פֿאַר אַ שותף : עובד אַדאָתו זבע לחם : אין דער סאָכע ליגט די מזל-ברכה.
זען אויך : באָטאַניק 249, גערקסן אפּ.
צפּבּ. שפּירעוודיקייט
ם : שפּירערדיקיט, פֿילערדיקייט, סענסיטיר קייט אאַז“וו — אַדי : שפּירונג, פֿילונג אאַז'וו — יי : סענסיביליטעט, סענסיטימיטעט : אַלערדע : שפּיר, געפֿיל : וויסיקייט, וויסערדיקייט, באַווסטזע : אויפֿנעמוע, שפּירוט, ז עמפֿינדונג, שטפֿינדונג נר-) : געוווירווערונג, סענסאַציע : פּערצעפּציע : אַפּערצעפּציע : אײַנדרוק, ראם, אימפּרעסיע.
חא ל“ר חוּדם : חואָרשן : טאַפּ-חא, חוחמישוש : נטאַפּאָרגשח האָט, פֿינגער, צונג : נקעליחיים) שפּיראָרשן, פֿילאָרגאַן, פֿילהאָרן, טאַפּהאָת, טאַפּערל אש'ר . .
טאַפּ, ריר, באַריר, אָנריר, מאַץ, קאָנטאַקט, מאַניפּולאַציע, טשעפּ, פּאָרקע, דאַבל, גלעט, קיצל, קאַציקל , לעק, קוש.
וו ן זע שפּיריק, זע שפּירעוודיק, זײַן פֿילער
דיק, זע סענסיטיוו אאַז“ר — ר : האָבן די וויס(ערד)יקייט אַן (פֿע) : שפּירן, פֿילן : אויפֿנעמע, ז עמפֿינדן, אַנטפֿינדן נאַר-) נמיט די חושים) : טאַפּן, מאַצען, פֿינגער : גע (י קריכן) מיט די הענט : רירן, באַרירן, אָנרירן, קאָנטאַקטירן, צושטעקן זיך : טשעפּען, פּאָרקען, גראַבלען : גלעטן, קיצלען, קאַציקלען : רײַבן, מאַסירן, מאַסאַזשירן : מאַניפּוליר : קק, לעקן : בײַסן, קראַצן : רייצן, ברענען, פֿרית. אַדי : שפּיריק, שפּירעוודיק, פֿילעוודיק,
סענסיטיוו, אַלערמש, סענסועל , וויסיק, וויסעוודיק, באַרוסטדניק, ז באַוווסט, אויפֿנעמיק, ז עמפֿינדלעך, שטפֿינדלעך נר-), אײַנדריקלעך, אײַנדרוקספֿול, שרפֿשפּיריק, שאַרפֿפֿיליק.
253. אומשפּירעוודיקייט
ס ן אומשפּיר(ערד)יקייט, טעמפּקייט, פֿאַר-
שטאַרטקייט, פֿאַרטויבטקייט, פֿאַרשטיי נערטקייט, פֿאַרשטאָרבנקייט אאַז“וו — רי : פֿאַרטויבונג, פֿאַרשטאַרוט, פֿאַתטיינערונג אאַו-וו — יי.
שלאָף, קאָמאַ, לעטאַרמע, הינערפּלעט : טראָס, היפּנאָז, היפּנאָטשער צאטשד : געליימטקייט, פּאַראַליז, י פּאַראַליטש : אָנמאַכט, חלמת אאַן“ר
שלאָפֿמיטל , שלאָפֿטרונק, שלאָפֿגעטרשק: פֿאַרטויב-מיטל : נאַרקאָז, שעסטשיע, עטער, קאָקאַיִן, האָהאָקאַע, אָפּיום, ז אָפּשט, מאָרפֿיוע
נאַרקאָטין, כלאָראָפֿאָרם, לאַודאַנוס, כלאָרער טיל , לאַכגאַן אאַז“ר — 0-בּ. זבּפּ .
וו ן זײַן אומשפּיר(ערד)יק, זע אומפֿיל(ערד)יק, זײַן טעמפּ, זע אָפּגעשטאָרבן אאַז“וו — אַיי : זײַן אָן חושים : ניט האָבן די וויס(ערד)יקיט אַז (פֿון) : זײַן טויט צו : זע ווי אַ נעכטיקער : ליע אין הינערפּלעט : זע אין אַ קאָמאַ אאַז“ר : ניט שפּירן, ניט פֿילן אאַז“ר — בּ-2 .
ווערן אומשפּיר(ערד)יק : אײַנטשאַדען זיך, אײַנטשאַדזשען זיך, פֿאַרטשאַדען זיך, י אר טעדיען זיך, י אײַנסוואָנדזשען זיך, י פֿאַרסראָנדזשייען זיך, פֿאַרגאָרען זיך.
מאַכן אומשפּיר(ערד)יק : פֿאַראומשפּירן: פֿאַרטויבן, באַטויבן : פּלעפֿן, פּריטשמעליען, זאַטשמעליען, פּרי(ה)לישען : געבן מיט אַ דראָנג (דובינע, באָמע, אָבוך) איבערן קאָפּ : אוסטאָפּיען, אָסטאָלאָפּייען : פֿאַרהאַרטעווען, שטאָלן, פּאַנצערן, פֿאַרשטיינערן, פֿאַרגליווערן, פֿאַרפֿרירן, פֿאַרשטאַרן : אָפּטעמפּן, אָפּשטומפּן : אָפּטייטן : פּאַראַליזירן, אָפּנעמען, ליימען : אײַנשלעפֿ(ער)ן, פֿאַרשלעפֿ(ער)ן, פֿאַרשליפֿן נדאַל) : פֿאַרהיפּנאָטיזירן : עטערי יירן, כלאָראָפֿאָרמית, נאַרקאָטיזירן, אַנעסטעוית.
אַדי : אומשפּיר(ערד)יק, אומפֿיל(ערד)יק, ז אומפֿילבאַר, ז געפֿיללאָז(יק) , ניט-אויפֿנעמיק, ז אומעמפֿינדלעך, ז עמפֿינדוטסלאָז(יק), ניט-סענסיטיוו, אומבאַרירט, אָנווייטאָגדיק, ז ווייטאָגלאָז(יק) , ז שמערצלאָו(יק) : פּאַראַליזירט, פּאַראַליטיש, געליימט, שלאַקריריק, אָפּגענומען : טעמפּ, אָפּגעטעמפּט, שטומפּ : פֿאַרפֿרוירן, פֿאַרגליווערט : שטאַר, פֿאַרשטאַרט : פֿאַרהאַרטעוועט, פֿאַרשטאָקט, פֿאַרשטיינערט, געשטאָלט, געפּאַנצערט, פֿאַרטערפּנעט, פֿאַרקליאַקנעט : טויט, אָפּגעטייט, פֿאַרשטאָרבן, אָפּגעשטאָרבן : אומוויס(ערד)יק, גאַוווּסטלאָז(יק) , ז אומבאַוווסט, אײַנדרוקסלאָיייק) : פֿאַרשלעפֿ(עחט, אײַנגעשׁלעפֿ(ער)ט, פֿאַרשליפֿט נדאַל) : פֿאַרהיפּנאָטיוירט : עטערי
זירט, כלאָראָפֿאָרמירט, נאַרקאָטיזירט : פֿאַרטויבט, באַטויבט : געפּלעפֿט, אוסטאָפּיעט, אָסטאָלאָפּייעט, פּריטשמעליעט, זאַטשמעליעט : פֿאַרטשדעט, י פֿאַרסוואָנדזשייעט, פֿאַרגאָרעט : היפּנאָטיש, לעטאַרגש אאַז'ר — ס און וו.
זען אויך : קראַנקייט 420, אומפֿילעוודיקייט א.
אנ. וואַרעמקייט , וואַרעמונג ס ן וואַרעמקייט, לעבלעכקייט, מילדקייט
אאַז“ר: הייסקייט, היציקייט, ברענעדיקייט אאַז“ר — אַדי : וואַרעמונג, הייצונג אאַז“ר * יי : ליבע וואַרעמקייט, בלוטראַרעמקייט, אַטאָםוואַרעמקייט אאַז'ר : קאַלאָריע.
היץ, חמימה : געבונדענע, טראָפּישע, אַפֿריקאַנער, ז אַפֿריקאַנישע, בענאלער, ז בענגאַלישע, אינדיאַנישע, ברענעדיקע, דריקנדיקע, שטיקנדיקע אאַז“ר היץ : שטיקעניש, דערשטיקעניש, דוך, י דוכאָסאַ, פּאַרענינע, פּאַרעניצע : זומערהיץ, זאַמדהיץ, קאָכהיץ, באַקהיץ, זידהיץ, שמעלצהיץ אאַז“ר : בלוטהיץ , פֿיבערישע היץ, פֿיבער.
ברען, ברי, בראָט, זיד, זאָט, בראַנד, פֿײַער, שרפֿה, פֿלאַם-פֿײַער, גיהנום-פֿײַער, העליש פֿײַער, ווולקאַן, פֿלאַם, פֿלאַקער, גלי, אָנגלי, ז גלוט : רויטגלי, ז רויטגלוט, ווײַסגלי, ז ווײַסגלוט : וואַרעמקייט-כוואַליע, הייסע כוואַליע, הייסע לופֿט : סוכאָווי, סיראָקאָ, סאַמום , כאַמסין.
טעמפּעראַטורזעכערונג, טעמפּעראַטורצועם : קריטשע, אַבסאָלוטע אאַז“וו טעמפּעראַטור : זידטעמפּעראַטור, שמעלץ-טעמפּעראַטור אאַז“וו: צעלזיוס, רעאָמי(חר, פֿאַרענהייט, צענטיגראַד, אַבסאָלוט, אַבסאָלוטער מל :י ברענפּונקט, קאָכפּונקט, זידפּונקט, שמעלצפּונקט אאַז“ר : טערמאָפֿיקאַציע.
נוויסנשאַפֿט) טערמאָלאָגיע, טערמאָטיק, טערמאָסטאַטיק, טערמאָדינאַריק, קאַלאָריק,
געאָטערמיע, דיאַטערמיע, איזאָטערמיע אאַז'וו.
(אינסטרומענטן) טערמאָרעלאַטאָר: טער מאָמעטער, י גראַדוסניק, רייקע, טראַליס : דיפֿערענציאַלשערמאָמעטער, מינימאַל-טערמאָמעטער, מאַקסימאַל-טערמאָמעטער אאַז'וו: באָדדטערמאָמעטער, וואַסער-טערמאָמעטער, וואַנע-טערמאָמעטער, לופֿט-טערמאָמעטער אש“ר : קאַלאָרימעטער, פּיהאָמעטער אאַז“וו : טערמאָסטאַט, טערמאָגראַף, טערמאָסקאָפּ אאַו'מ.
הייצונג, באַהייצונג : צענטראַלע הייצונג, צענטראַל-באַהייצונג : דאַמפֿהייצונג, דאַמףבאַהייצוט : גאַזהייצונג, גאַדבאַהייצווג אאַז“ר. אויר, (ה)רובע, י פּעטשקע, פּעטשענע : ציגלשויק, קאַכלשיע, קאַפֿלשויר, צור אייוועלע : קאָכאויוון, קיכאויע, ענגלשע קיך : פּליטע, רענדזש נאַ-) : בראָטאויק, באַקאויוון, קוימאָוירן : האָלצאויע, קוילאָויות, איילאויר, גאַזאויק, שזפּליטע, געזרענדזש נח : עלעקטרישער אויוון : קאָדשפּאַראַט : לאָמפּאויר, קעראָסינקע, פּרימוס, ספּירטאָווקע : קאַווע-ברענער : בראָטער, קוואַרער, טאָסטער נח : וואַפֿלשײַע, בראָטאײַע, קוילנפֿאַן, בראַזיר נאַק : הייצקעסל : אינדוסטריעלע אויוונס — ז!בּ : קאַמע, קאָמיניק, פֿײַערפּלאַץ, היימבראַנד : ראַדשטאָר, רעגענעראַטאָר : פֿוס-וואַרעמער, פֿוסאיירעלע, האָרעמשטק : טערמאָספֿלאַש : האָרעמפֿלאַש, האַרוואָטער באַטל נ—) : פֿײַערטאָפּ.
נטיילן אויס פּ(קעקעליק, פריפּעטשק : קוימען, שרשטק אאַז'וו — 28- : צוגלאָך, ציקטיר : פֿיִערלאָך, פֿײַערקע : פֿונקענזיפּ : ארוודעקל, קוימעדדעקל, קוימענברעטל, קאַפּע, טשלנטברעטל, פּאָערישקע, זאַר לינקע, זאַסלאָנקע, יושקע, וויושקע, שיבער, (אוּיפֿאַררוקער : ראט : פּאָד, פּעטשערע, פּעטשורקע, יאַמקע, שבתניק : רוקע, ריש : פֿוסרוב : דוכאָווקע, דעניק, קאַכלע, קאַפֿ-
ליע, רער : פֿראַמוגע, פֿאַ(ר)מיגע, אַש(שרובע : פּידפּיל, פּאָדפּיטשניק, קאַטוך.
אוימאַכער, אויאָטעלער, מוליער, האָנטשר.
נאוימכדרים) פֿײַערבאָק, פֿײַערצייג, פֿײַער-געצייג, פֿײַערשײַע, אראח, פֿיִער לעפֿל, פֿײַערצראַנג, פֿײַערשירעם נקאַמש : קאָטשערע, קאָטשעבע, אויגאָפּל , ווילקע : פּאָמעלע, פּאָמעליק, פּאָמיעטקע, אויבער זעם, קעררש : אַשקאַסטן, אַשפֿאַן, זשליקטע אאַויר — 261.
הייצוואַרג, הץ-מאַטערשל, הייצשהאָף : האָלץ : ברענהאָלץ, הייצהאָלץ, קלאַפֿטער האָלץ : שײַט(ל), שטשפּע אש“וו — 34 : אָרעם, ברעם, ברעמעניע אאַז“ר — זפּ : גלאָר ניע, האָלאָווניע, האָלאָוועשקע, פּאַגעלע : קוילן, אַנטראַציט, טאָרף אאַזיוו — 2-4 : הייסע קוילן : פֿײַערקויל, זער : אַש, האָלצאַש, קוילנאַש, צונטער, זאָלע, זאָלקע, פּריסיק, זשזשעליצעס : אייל, ברענאייל אאַז'ר — !בּבּ : האָז, ברעהאָז, הייצגאַן אאַז“ר — פבּבּ : עלעך טר(קע, עלעקטריציטעט — 4-ן : האָלצשטאַל, האָלצסקלאַד, האָלצקאַמער : קוילך לאַגער, קוילנסקלאַד : קוילדקאַסטן, בונקער : קוילנקאָרב.
הייצער, אײַנהייצער, אויאָייצער, י קך טשעשר.
ברענען, פּאַליען, פֿלאַמען, פֿלאַקער, סמאַליען, קאָכן, באַקן, בראָטן, שאַרען, ברך ען, גליִען : דערהיצן זיך, צעהיצן זיך : זח אע שמייס, שוויצן, פריִען, פּרייען, פּרעגלען זיך : אָפּגק מיט שמייס : צעגע (צעשמאָלצן ווער) פֿע היץ : זע אע פֿיבער : פֿיבערן : וועת אָרעמער : נפֿראָסש אָפּלאָזן, לאָע, נאָכלאָע, אָפּשלאָע.
נפֿאַרגלײַכונגעח ברענע (גלען אאַז“ ווי אַן אוּיוון, ווי אין (ש גיאָנום, ווי אויף (הייסש קוילן, ר אוּיף פּאָקן, ר אין טיפֿוס, ר אין
קדחת, מ אין היציק שלאַפֿקייט, ווי אע העליש פֿיִער : שמיצן ווי אַ ביבער, ווי אַ חייר, ווי אין אָרחץ, ר אע באָד, ווי פֿאַר ש עקזעקוציע (אַ זאַקוציע) : מאַכן וואַרעם, הייס אאַו'ר : טערמאָפֿיצירן : אָרעמען, אָנוואַרעמען, אויסוואַרעמע אאַז'ר : הייצן, אײַנהייצן, אָנהייצן אאַו“וו : פּאַרען, אויספּאַרען, צעפּאַרען אאַי“וו : אָפּברען ר מיט וואַר.
אַדי : וואַרע-, בלוטשרעם : לעבלעך, נראָל) לוי, לוילעך : מילד, לינד, זומערדיק : הייס, בלוט היס, זודיק הייס : אַמוידיק, חרמהדיק, פֿײַערדיק, ברענע(נ)דיק, טראָפּיש, ווולקאַניש, פֿלאַקערדיק, פֿלאַמע(פדיק, בריִיִק, גליִיִק, גלוטיק, קאָכיק, קאָכעדיק, זודיק, דדיק, באַקעדיק, היציק, פֿיבעריש, שמיציק : שטיקיק, שטיקעדיק, דריקעדיק, דריקנדיק, שווער, דושנע, פּאַרנע, דעמפּיק, פּאַרעדיק : צעאָרעמט, צעגליט, צעהיצט, צעפֿיבערט, צעברענט, צעפֿלאַמט, צעפֿלאַקערט, צער קאָכט : פֿאַרשוויצט, צעשמיצט, צעשראָצט ו--) : צעיאַכמערט : צעפּאַרעט, אוּיסגעפּריִעט, צעפּרעט, צעפּרייעט, צעשמאָלצן, צעשעען אאַז'וו — יי : קאַלאָרש, טערמש, אישטערמיש אש'מ —-,
נפֿאַרגליִכונגעח קאָכעדיק ווי אַ סאַמאָר : וואַרעם (הייס אאַו“וו) ווי די זון, ווי אויף דער זע, מ קוילן, ווי די ליבע, ווי אין אָרחץ, ר אע באָד אוּיף דער אייבערשטער בשק (פּאָלע), ר אע האָד אויפֿן אייבערשטן פּאָל, ר אע די האָרעמבעדער, ווי אע אוּ אויער, ווי אוּנטער אַ פּערענע, ר אוּנטער דער מאַמעס פּערענע, ווי אויפֿן אויע, ר אין אַ קרעטשמע, ווי אין אַ וואַסאָע לײַבל, מ אע פּושטן, ר אע אַמוז, ווי אין אַ פּ(אָסעכע, ר אע אַן אוּיע, ווי אין אַ קאַלכאויק, מ אין עם, ר פֿײַער ואָלט געפֿאַלן פֿת הימל.
פֿראַן : היס אַי מע קען צעשעען (צעשאָלען) ווערן : עס אע קע טהאָפּן לופֿט נקטאָ : עס האָט זיך אָעעצונדן אַ פֿײַער אע
הימל : עס בשלאָגט אַ שווייס : האָט האָט אַרויסגעלאָע די זון פֿון פֿוטערפֿעסל (פֿון פֿוטערפֿאַס, פֿון פּוטערפֿאַס נ-פּ) ).
שפּר : אַי מען הייצט אע באָד ווערט שרעם
אין (דער גשצעח שטאָט : פֿון אַ שײַטל עברי ווערט ניט וואַרעם אע חדר : האָס עס גייט אַוועק ווינטער אויף הייצוט גיט אַוועק זומער אויף נאַרישקייטן.
פּפּבּ. קאַלטקייט , קילוט
ם ן קאַלטקייט, קילקייט, פֿראָסטיקייט אאַזיר
— רי : קילונג, פֿרירונג, גליווערוט אאַו'ר פּ ר : קעלט. קרירה : קאַלטער (שווערער) רנטער : ביטערע, בײַסיקע, עס(ער)יקע, שנך דיקע, דורכנעמ(ענחיקע, דורכדריט(ענחי קע, אוּמברחאָטתדיקע, סיבירער, ז סיבירשע, אַרקטישע אאַו'ר קעלט : קילער וועט, קאַלטער ווינט, ברע : פֿרירפּונקט, מל : טעמפּער ראַטור-פֿאַרקלענערונג.
אך : שנייאך : אײַזאָ. טרײַבאש, א דעק, (אײַז)קריִע, אײַומאַסע, גלעטער, איִד פּאַס, אײַבאַרג. אשפֿעלד, אששטראָם : אר זאָנע, קאַלטע זאָנע : אשצאַפּן, אשליכטל, אששרויף, סטרעמפּל, טריפֿלקע, אשצעפּד. סאָסולקע, אײַסיקל גשם : נשיף שיבק פאָסט ביימער, פֿראָסטבלומען, בעת.
געפֿריר, (גשגליווער, שניגליווער : פֿראָסט, ווײַסער פֿראָסט, טויפֿראָסט, פֿראָסט טר, זילבערפֿרעסטל : פֿריפֿרעסטל, מאָר פֿרעסטל, פּרימאָראָויק.
שניי : פֿעטער שנייער : שנייצודעק, שי פֿעלד, שנייליניע, שנייער, שנייבאַרג שנייקאַשע, שייהויפֿן: שיל שניי, באַלעם מיי, שנייבאַלעם, שיקויל, שייבאַל, שנייפּילקע : שיעלע, שני פֿליטער, שניירײַפּל, י סנעזשקע, פּליאַכע : שנייפֿאַל , פֿאַרטענש, לאַדעע, האָווייע, וויוגע, מעטעל, מעטעליצע, משטעליצע, שי
זאַווערוכע, טרײַבשניי: האָגל , האָגל-קערנער: האָגל-עלקן.
דראָזש, דראָשטש, דרעשטעס, זאַשפּער רעס, גענדזענע הויט: פֿראָסטביס, פֿראָסט בײַל : צאָדקלאַפּעניש, ציטער, שוידער אאַז“ר — 202.
נקיל-מכדרים) אײַזמאַשין, קילמאַשין, קילשפּאַראַט : קילקאַמער, קילצימער, אײַד קאַמער, אשצימער, קעלטער, אײַזקעלער, אעזרוב, י לאָדאָווניע : אײַזשנק, אײַזקאַסטן, אײַזבאַקס נ—) , פֿרידזשידער, רעפֿרידזשעראַטאָר : קילאויע, קילוואַשן, אָפּקילער, אשקילער, וואַסער-קילער, מילכקילער, ווער קילער. עמער אײַו, אײַזעמער, אײַוועקל , אײַר פּענכער, אַמאָניע : לופֿטקילער, ווענטילאַטאָר, רייער, פֿאָכער, פֿעכער, וואַכליער, פֿען נאַ-). וו : זע קאַלט, זח קיל, זח פֿראָסטיק אאַי“ר
— אַר : פֿרירן, (ס)קאַלייען, אָקאָלייען, פֿאַרקאַלייען : פֿאַרשטאַרן : גליווערן, מטאָיען : ציטערן (טרייסלען זיך, שוידערן, דראָזשען אאַזיוו) פֿאַר קעלט — בּ-2 : כאַפּן דריזשקעס, כאַפּן דרעשטעס אאַזיוו — - : זע (ווערן) ברוין את בלוי (ברוין און בלאָ, בלאָנע בלאָ) פֿאַר קעלט : יש (רערן) אַ שטיק אײַי : ייִן (רערן) שטײַף פֿאַר קעלט : אויסגק פֿאַר קעלט.
מאַכן קאַלט : שטעלן אויף אײַז : קילן, אָפּקילן, אויסקילן אאַז“ר : קעלטערן : שיסריפּען : לופֿטערן, איבערלופֿטערן, דורכלופֿטער, אויסלופֿטערן, ווענטילית: פֿאָכ(ע)ן אָפּפֿאָכ(שן, פֿעכער, פֿעכלען, אָפּרייע, אָפּבלאָע אאַז'ר — 219 : דערפֿרישן זיך, דער קוויקן זיך, אָטכאַיען זיך : אויסבלאָזן ווי אַ הייסע יויך, ווי אַ הייסן רעטשיטשניק.
אַדי : קיל, קילבלעך, קילעוואַטע נ-פּ) : לעב-
לעך, נדאַז) לוי, לוילעך : פֿריש, לופֿטיק : קאַלט, ביטער קאַלט, ניט-באַהייצט : ווינטער דיק, שנײַדיק, בײַסיק, פֿרירנדיק, פֿראָסטיק, אײַויק : געפֿרוית, געפֿראָרן, * געפֿאָרצערעט, פֿאַרפֿרוירן, פֿאַרפֿראָרן, פֿאַרגליווערט, פֿאַר-
שטאַרט, אָפּגענומע, פֿאַרקאַלייעט אאַזיוו — וו : קאַלט אײַז, אײַו קאַלט.
נפֿאַרגלײַכונגעך קאַלט ווי (אויף אײַ, ר אויף דרויסן, ווי אין אַ פּוסטינע (פּוסטקע), ווי אויפֿן נם-הקרח, ווי אין אַ לאָדאָווניע, מי אַ אָת, ווי די האָט (דער שטערן) פֿע אַ אָת : וואַרעם ווי בײַ אַ טויטן דער קאָפּ (י דער הינטן, ז דער אָחת).
פֿראַן : עס איי קיע דוך נישטאָ : עס אין נש
טאָ קק כוך און קע דוך : עס נעמט אַ פֿראָסט : די פֿענצטער זײַנען פֿאַרקאָוועט מיט אײַן : זינט שט האַנדלט מיט פֿראָסט אין נאָך אַואַ פֿראָסט ניט גערען : עס איז קאַלט—כאָטש וועלף (הינט) צו טרײַבן : עס אין קאַלטעאָטש נעם און טריִב דאָרט אום וועלף (הינט) : עס פֿאַרגייט זאַשפּערעס : עס קלאַפּט אַ צאָן אין אַ צאָן : עס וואַרפֿט אע קדחת : עס נעמט אַדורך די ביינער (ביין מאַרך פֿון די ביינער) : עס פֿאַרגייט אונטערן האַרצן (אוּנטער די נעגל) : ס'אין ווי אַ סוכה : עילתה מרוּבה מחאָתה : נקזשר-) גאָט שיט שיס די פֿעדערן פֿון דער איבערבעט.
שפּר ן אָפּפֿרירן פֿרירט מען אָפּ אַ הינטן, ניט
אַ קאָפּ : אַן דער פֿראָסט נעמט שטאַרק ברעכט ער באַלד דעם קאַרק.
256. ברענונג
ס : פֿײַערדיקייט, פֿלאַקערדיקייט, ברענע-
דיקייט אאַן'ר — אַדי : ברענונג, פֿלאַקערוט צינדונג אאַזיוו: ברען, אײַנברען, אָנברען, אויפֿפֿלאַם אאַז'ר
פֿײַער, נקזשיק אוזשע : פֿלאַם פֿיִער, דאָנום-פֿײַער, העליש פֿײַער : פֿײַער-פּפּענדיקער באַרג, ווולקאַן : קראַטער : פֿיִערשטיק, פֿײַערזײַל, עמודזאַש : פֿלאַם, פֿלאַקער : פֿונק, ויצוץ, פֿלעמל , צאַנק : סמאַל, סמאַלינעס, האַד : שרפֿה, בראַנד, פֿיִער,
219
- פּאָר, רויטער האָ : ערעמאַריע, שר טער, שײַטערזויפֿן, קאָסטער, י קאָסטער, אויטאָדאַ-פֿע : פֿאַרברעדפּראָצעס, אָקסי דאַציע, קרעמאַציע, קאַרבאָניזאַציע : פּיהאָלאָדע.
ברענהאָרג, ברעדמאַטעריאַל , צינדשטאָף, ברענעכץ — 4-בּ : צינדהאָלץ, צינדלהאָלץ, צינדל, קין, קינעלע, קינלקע, קינדעלע, לר טש'נקע, שקאַלע : שוועבעלע, קינדל, סירניקל, זאַפּלקע, זײַדענע פּאַלקע נ-פּ) , מעטש נאַ-) : מנטשוועבעלעך, זיכערשוועבעלעך, שווער דשע שוועבעלעך אאַזיוו : (אָנ)צינדער, ציגאַר אָנצינדער, זאַפּאַלניצע, טאָמער פֿאָרט נ--) : פֿײַערשוהאָם, הופּקע, היפּקע : קרעמען, קרעמניעשטק, פֿיִערשטס, קריסיליע, ששלרינג.
אונטערצינדער, שרפֿהשאַכער, קרפֿער נער, ראָיחהשרפֿענער, (שרף נ-פּ) : פּיראָמאַנ(שש.
וו : ברענען, פּאַליען, אַרפֿענ(עף , נעצן נא! :
פֿײַערן, פֿלאַמען, פֿלאַקערן, קנאַקן, זערען, זשרקען : סמאַליען, זעטען, רייכערן, טליִען, קליִען, טליען, קאָיען, גלימען, פֿיליערן, פֿלימער, פֿלעמלען, צאַנקען : צאַנקען ר אַ ליכט (צו נעילש , ר בע דער גסיסה, ווי די לעצטע האָפֿעטע.
זע אע פֿלאַמען : אָנצינדן זיך, אָנכאַפּן דך : אויפֿפֿלאַמען, אויפֿפֿלאַקערן, אוּיפֿצשקען אאַזיוו : צעברענען זיך, צעפֿלאַמען זיך, צעפֿלאַקער זיך אאַזיר : פֿונאַנדערברענען זיך, פֿונאַנדערפֿלאַקערן זיך אאַז'וו: צה רענען, צוערען, צוּסמאַליען אאַז“וו : אָפּברענען, אָפּזשרען, אָפּסמאַליען, אָפּזעטען, אָפּוענקע אאַז-מ.
מאַכן (אויפֿשלאָע, אָנלייע, אונטערליע, צעליע, פֿונאַנדערליגן אאַז“וו) אַ פֿיִער : צינדן, אָנצינדן : נפּאַפּיראָס) פֿאַררייכערן, אָנרייכער, זאַקידרערען נקי) : אָריִבן אַ שוועבעלע : צעבלאָע (פֿונאַנדערבלאָזן, אויפֿפֿאָכ(ע)ן, אויפֿפֿעכערן) אַ פֿײַער : צעפֿלאַמען
(פֿונשדערברענע) אַ פֿײַער : פֿאַרברענען, פֿאַרצערן, פֿאַרשרפֿענ(עף , פֿאַרסמאַליען, פֿאַרקוילן אש“ר : אָקסידית, קאַרבאָניזית : קרעמירן : פֿאַרברענען ארף אַש : אונטער צינע, מאַכן אַ שרפֿה, מאַכן בורא-מאורחאַש, אָפּלאָזן אַ רויט הענדל אויפֿן דאַך.
אַדי : פֿײַער(ד)יק, פֿלאַם פֿײַער(ד)יק, ווול-
קאַנע : אומאויסלעשלעך : ברענע(טדיק, ברעניק, ברענעוודיק, ז ברענפֿעיִק, ז פֿאַרברעגלעך : פֿלאַמיק, פֿלאַמעדיק, שרפֿעדיק, פֿלאַקער(שיק, אויפֿפֿלאַמלער, אָנצינדלעך, ריכערדיק : שרפֿהדיק, י פּאָזשרנע, אוּנטער צינדעריש : פֿאַרברענט ווי קויל.
שפּר ן עס אע שלעכט די מגפֿה, אָבער עס אע
צט די שרפֿה : נאָך אַ שרפֿה ווערט מע רײַך : שפּיל דיך ניט מיט פֿיִער : פֿיִער אין אַ אָב : וויי איז צו דער שטוב ווו דאָס פֿײַער ברענט אינעווייניק : אַן עס ברענט בײַם אָכן ביסטו שיך אע סקנה : אַן מע דאַרף האָבן פֿײַער זוכט מען עס אין אַש.
זען אויך : וואַרעמקייט אע.
ס : לעשונג, אויסלעשונג, דערשטיקוט אאַזיר
נמכדרים) לעשער, פֿיִערלעדמאַשין, לעאָפּאַראַט : וואַסער-פּאָמפּע, י נאַסאָס : אַעראָפֿאָר : (לעששפּריצער, קעקע, י שיקאַר קע, וואַסער-קישקע. פֿײַער-קישקע : פֿיִערהאָק, פֿײַערזאַקן : לייטער-וואָע.
פֿײַער-דעפּאַרטעמענט, פֿיִער(-לעשערס ברישדע, פֿײַער(לעשערסקאָמשדע : פֿיִערלאָדעפּאָ, י פּאָזשרנע דעפּאָ.
לעשער, פֿײַער-לעשער, פֿיִערמע, י פּאָזשרניק, י סטראַזשק : אויסריִטער.
טושען, פֿאַרטאען, פֿאַרטשקען, פֿאַרדושען, צוּדאען, דעמפּן, פֿאַרטרעטן, דער-
220
שטיק, אוּיסבלאָע : פֿאַרלע זיך, אויסגק, אויסברענען.
אַדי : לעדק, פֿאַרלעשלעך, אויסלעשלעך
עבּ. שפּײַז, געטראַנק
האָרג : אָרהאָנשע, ניטשרגאַנישע שפּײַע : ניטהאָגענע (פּראָטעז) שפּח אאַז'ר : שפּײַאַרטיקלען, שפּיִזפּראָדוקק, שפּײַומיטלע, לעבנס-מיטלען, מיטלט-לעבן נ-ק, קעסט, קאָשט, קילכול, האָדיוולע, פּאָפּאַס : שפּער אינדוסטריע.
נער, נערונג, ז נאַרונג, שׁערונג, לאָבונג, נערראַרג, נערשטאָף : נערערדיקיט, ז נאַרהאַפֿטיקייט: נעררערט, טוק, חיות: אונטערלע.
נשפּש-וויסנשפֿט) מיטאָלאָגיע, טרעפּסאָלאָגיע, גאַסטראָלאָגיע, אסטראָנאָמיע.
הסאָקה, אויפֿהאַלט, אונטערהאַלט : אויסהאַלטונג, אַלימענטן, מזונות : פּראָרשנט, פּראָוויזיע, פֿוראַזש, י פּריפּאַסן, אָרדינאַריע : ראַציע, באָנע, פּאַיאָק, כאַרטש, וואַלוווקע נאַרעסטאַנטח : פילנעס, פּילשסט : צדהלדרך.
עס, פֿרעס, אַכילה : מאכל, מאקלים : אָמען פֿאָדעם : אָשודגים : ק : פּאַשע : גקד שר-) קאַשע, ניאַטעיאַם, האַם, האַמעניו.
מאָלצײַט, מאָל ני-) : אָנבײַסן, איבערביִסן, פתשחרית, פֿרישטיק, ברעקפֿעסט נ—) : וואַר(שמעס, פּאָדראַרעמעס, פֿאַרמאַרעמעס, לאָנטש נ—) : מיטאָג, מיטאָגעסן, דינער : נאָכוואַרעמעס, פֿירע, נאָכמיטאָעובײַס, פֿעשפּער, יויע, יאָזן, קאַטרער נפֿראַנקריִח : וועשערע, אָוונטברויט, אָרנטעסן, נאַכטעסן, נאַכטמאָלציִט, י קאָלאַציע, סאַפּער נאַ-) : שלדסעודות, מלווה-מלכה אאַז'ר
געריכט, מאכל, האָנג, פּאָטראַווע, קאָרס
נ—) : פֿירעריכט, פֿאַרגעריכט, פֿאָתפּך : צווישנשפּײַן : הויפּטגעריכט, פּיעס דע רעזיר טאַנס : בײַגעריכט, ז נעבנגעריכט, צאפּע, סײַדדיש נש) : נאָכגעריכט, נאָכשפּש, נאָכעק, דעסערט : צימעס: קאָמפּאָט.
זיסער טיש, געזאַלצענער טש: צר בײַסעש, פֿאַרבײַס(וש, פֿאַרבײַסעכץ, ביס, לײַכטער ביס, י זאַקוסקע, י פּריקוסקע, אָרשע נקק : סענדרטש, סאַנדריטש : פֿלשמענד וויטש, קלובסענדריטש אאַז'ר : בררט מיט פּוטער, פּוטערברויט, ז בוטערבראָד, קער נאַפּקע : קיבוד.
נגעבעקס) געבעקס, געבעק, געבעקל, געבאַקנס, באַקהאָרג, באַקשכן, געבעקשכן : פּוטער-געבעקס, פּאַשטעטדגעבעקס, צוקער געבעקס אאַז'וו.
ברויט, לחם, דאָנע, שטס האָב : אָת עכו'ם : הירנברויט, לאַנגברויט, רונדברויט, פּידפּאַליק : סלה-ברויט, ווײַסברויט, בולקע, ווייצנס, ווייצנברויט : שראַרצבררט, ראָזעווע ברויט, ראַזעווע ברויט, ראַזעהאָנע ברויט, קאָרנברויט, קומיסברויט, סאָלדאַטסקע ברויט : קאַלעריער ספּאָנדשקייק נ—, -פּ) : געבײַטלט(ש (פּעטלעענע) ברויט : קאָרענע געבײַטלטע (קאָרדגעבײַטלט) ברויט : ביִטלברויט, געמישט(ש ברויט, סיטנע (דטנע) ברויט, סיטניצע, האַלב סיטנע ברויט, האַלב זײַדענע (האַלבזײַדן) ברויט, פּאָמפּערניקל נ—) : הימש ברויט, קימלברויט, קלײַער ברויט, גערשטנברויט אאַז'ר : וקק קרעל, אָך רעל , אָקריל : ברויט מיט זאַלץ : טרוע בררט, ברויט מיט ושט, ברויט מיט צוט : לאַבן, לעבל, ברויט, ברייטל, עקל, סיִקע, פּאַל ניצע, זייגער נ-).
חלה, קוילעטש, קיטקע, באָנדע : עלע ממ,זיסע חלה : קידרחלה, לחם-משה, באַר כעס, מרכות, בערכעס : דאַטשער, טאַטשער : הבדלה-חלה : חלהעעמער : געפֿלאָכטענער קוילעטש, שבת-עילעטש, פּורים-ערלעמ.
קלש - סעודות - קרלעטש, שלעשדעס - קוי לעטש, קראַטער-קוילעטש אאַו“וו : קל-חמירהניק : בייגלשלה, שליסל-סלה, סעודה-סלה : הענט, לייטער, פֿויגל, ציפּצעניזע : ראָשל , שטרצל, פּאָדסקרעביק, ליפּקע וקק : נבאַפּוצועש דריידל, לייטערל, פֿלעכטל , קיטקע, קרוטקע.
נטייל ברויט, חלש (שקרײַעץ, נאַקריִעץ, סקרײַעק, קריִטיק, אָקרײַטדק, נאַקרד טשיק, ראָזשאַק, ראָאיק, סקאָרע, סקאָרינקע, שפּיצל, זײַטל, זליפּעץ, ששקע, שקאַלע : שטיק, קת-לחם, מוציא, המוציא, המוצש מיט האָניק, כּדת, פּענעץ, ביסן, רעפֿטל, ריפֿטל, פּרענטל נלעקעך) , כמאַל, חאָיכה, שקידע, סקיבע, לחמא, לאַכמאַניע, פּײַדע, פּעצענע, פּליטש, לוסטע, לשמפּע, סקאַבורע, קוסע, סועכע.
בולקע, קילבע נקק : רויודבולקע, בוימלבולקע, פּוטערבולקע אאַן“ר : מאַטולקע, באָנדע.
זעמל : זעמעלעך, קלעמעלעך נ-פּ) , האָלס נ—) : פּויזנער, רוען, פּאָרלעך, פּאַרקעס, פֿראַנזעלן, פֿרשזאָליעס, פֿרשצברויט, גלאַטע, מאַנטורקעס, מאָנזעמעלעך, קײַזערקעס, זמליקלער, קיסלאָסלאַדקעס.
בייגל, האָשל, ראָגעלע : אייער-בייגל, פּוטערבייגל , מאַנדל-בייגל אאַו'ר : פּרעצל : נאַ-) האָנאַט, קרולער.
פּלעצל : קאַרע-פּלעצל, רויפּלעצל , לאַקרעץ-פּלעצל , פֿלאָמפּלעצל , פּאָדפּאַליק, פּידפּאַליק, דיסקע, ציבעלערפּלעצל , אַגרער פּלעצל, ביאַליסטאָקער פּלעצל, קניזשע, מאַלאַיע : מצה-פּלעצל, מצה, אומגעזײַערט ברויט, אומגעזײַערטע קוכנס, לחם-עוני : מצהשמירה, מצהשמערגע נ-פּ) : אייערמצה : געלע (געשמירטע) מצה : אפֿיקומן.
קוכן : מאָנקוכן, קאַרהאָפֿל-קוכן, ציבער לערקוכן, בשליסטאָקער קוכן, עפּל-קוכן, פּוטערקוכן, גערשטדקוכן, איבער (אימבער)-
קוכן, מאַנדל-קוכן, פֿעפֿערקוכן, פֿעפֿערניסקוכן, שמאַנטקוכן, האָבערקוכן, האָניק-קוכן, אייער-קוכן, קעזקוכן, קלחמירהניק, מלכותברויט, מלכות-ברייטל : לעקעך : קאָרדלעקער, האָניק-לעקער, צוקערלעקער, באָישניק נקק : נאַ-) קייק, ספּאָנדושקייק : טאָרט : סטש פֿשיע : מאַנדלטאָרט, עפּלטאָרט, עקלער : פֿלאָדן : אָתדפֿלאָדן, פורים-פֿלאָדן : באַקלאַהאָ, שטרודל, קאָרזש, קאַשניק, באַבקע, פּאַשטעט, פֿרומער טאַטע, אַקניס, ראָדק, רודע, האָראָכערניק, פֿאַלאָרקע, סעטיע. מאַרציפּאָ, י טשסטע : י פּישאָרע, י טאָר טאָרע, י האָקאָלאַדאָרע טשסטע : ווײַר טשסטע : פּיהאָג, פּיראָזשקע.
קיכל : פּוטער-קיכל, קעזקיכל, שראַמ קיכל, עפּל-קיכיאַגדע-קיכל, קוקעלע, סטך ניק, פּיעטקע, פּאַמעלע : האָניק-ערע, האָניך קיכל : נכר-קיכל, אייערקיכל, ענעס (אַניס)קיכל, בורדאָינימזונותל, מאָנדל, מאָנעלע, שטעפֿנט, נאָנט(ח, אָרעלע, אָוונטל, קשעלע, שקצים מיט מאָן, שטס ברויט : משדלברייטל, מאַנדל-בייגעלע : אָמדטאַש, אָמנטע, פּוריםגרעט : פּרעפּיצע, יאָדערל , לעקעכל, טערטל. מאַקאַגיני, קאָרושק, וויקעלע, האָניק-טייגל, מאַק(שראָנ(ש, פּירעשקע, פּאַמפּדעקע, פּאָר טשיק, פּאָנטשקע : וואַפֿל : מאָפֿין נ—).
ביסקוויט : סאָדערביסקוויט, יִם-ביסקוויט, שיפֿביסקריט, הונטביסקריט אאַז“ר : שלעט, סוכאַר, סעכער, צוויבאַק, הערבאַטניק, פּער נעצל, קרעקער נאַ-).
נדינס) גרינס, גרינסן, דינהאָרג, גאָרטר וואַרג, גרינצײַג, י געמיזע, קטניות, האָר ירקות, שרטנפֿרוכט אאַז“וו — 2-0.
קאַרטאָפֿל, קאַרטאָפֿליע, בולבע, בולווע, ערדעפּל, יאַבקע, באַראַבאָליע, באַראַבוליע, מאַנדעבערע, מאַנדיבורקע : גרעלן, אעמי קעס, גײַדאַקעס, באַלאַבאַנעס : יוטע קאַר טאָפֿל, סקאָראָספּייקעס : אַלטירקעס נקי) : זיסע קאַרטאָפֿל, באַטאַטע, סווישפּאָטייהאָ
222
נ—) : שמאַט, האָמיהאָ נח : פּאָמיהאָר, פּאַקלאַע, פּאַטלאַע, באַטלאַזע, טריפֿער נער עפּל.
בוריק, צרק : שרטדבוריק, שפּיִזבוריק, פֿעלדבוריק, צוקערבוריק, פֿיטערבוריק אאַזיוו : נטילן בוריק) בוריקבלעטער, היטד קע, נאַטשענע : באָטרנע, אָשענע, צרקל .
מער, מייער : ברקער, ברוקווע, ברוטד קע, ז ברוצקע, ברוקנע, קרוטשקע, שפּרוט, ז ספּרוט : ריבן, ריבעלע, דעיניע, דדניע, סעטענע, צוקערריב : שרפּאָל , טוירניפּ נ—) : פּעטרשקע : פּאַסטערנאַק : רעטער, (רחידדרעטעכל , רעדיסל : קילעריב, קרלראַבי, קאָלהאָבי נח .
קרויט, קעבעדזש נאַ-) : גערינטלעכ(ש קרויט, בלעטערקרויט, פּ טקרויט, בריסער לער קרויט, סאַהאָיער קרויט האָז“ר : בלומער קרויט, קאַלאַפֿיאָר, קאַליפֿלאַוער נק : נטיילן קרויט) קאָפּ, קעפּל , הויפּטל , היפּטל, היפּטל : קאַאָן, כראַפּקע, גל(קאָמפּ.
סאַלאַט, שלאַטן : ספּאַרשע, שפּאַרגל , אַספּאַראַרס נ—) : שפּינאַק, שפּינאַט , ספּינאַטש נאַ-) : סעלעריע, סעלדעריי, סעלערי נ—) : שטער, שטשוויע, שאָרעל, שאָוו*, צוויי, קראַסעץ.
ציבעלע, ציבולים נ-פּ) : דינע ציבעלע, סמבע, שרלאָט, שטדפּשר, ציבעלײַסקע, ציבעכעס, אָטשיבקעס, סטרולקעס : עקלעך : קרשץ נציבעלעס) : ערדבאַרנע, אַרטשק : איערעעריקס, איערוווקס, אייערפֿרוכט, אייערפֿלשץ, עגפּלענט נ—ז.
ראַבאַרבער, ראַבאַרבערום, רובאַרב נ—) : קשבל : נטייל קנאָבל) צעדל , היפּטל : פֿעפֿערל , פּאַרצל : אוגערקע, אוּגעריק, ערק, אוגעהאָק, זאַוויאָנזקע : כרק : זענעפֿט, י האָר טשיצע, י שרטשצע : ווײַסער , שוואַרצער, ענגלישער, פֿראַנצעשער אאַז'וו זענעפֿט : פֿעלדוענעפֿט.
אַרבעס : שרטרבעס, פֿרילירבעס-
לעך, אע אַרבעסלעך, וופּיס נ—) : מעסשרבעס, צוקערשרבעס, צוקערשער אַרבעס, נאַהיט, ברנע נדרסע אַרבעס) : האָב, באָבקע, באָבעלע, בעבל, ביבער, פֿאַסאָליע, קאָלע, רוסיער באָב, טערקשע בעבלעך, צוקערהאָבעס, געריבענע פֿאַסאָליעס, ביטשעס : סאָיעבאָב : לינדזן, ז ליק : רש, האָבעררש.
דויפּן, ו, ריציע, דעציע : קרופּניק : גערשטענע גרויפּן, גערשטנדויפּן, שגעלעך, פּערלרץ, פּערלגרויפּן, צעלקעס, פּענצאַק, פּענטלעך, קיטיע : האָבערנע דע, האָבער דיץ, האָבערדרפּן, האָבערדיציע, האָבער מעלקאַשע, אָוטמיל נ—) : משעגרע, משער קאַשע, מאַנערויפּן, פֿאַרינע נ—) : מלכס ריִפּלעך, מלך-ריִפּלעך, פּאָטשעראַנע, סעמער לינע : רעטשענע דויפּן, שדרעצעס : שאָרצע קאַ-ע, הײַדן, האַדן, טאַטערקע : דינע קאַ-ע, האָדעלע : סאַגע : מעל — פּ!- : קאַרטאָפֿלמעל , מצה-מעל: אָצהדעבעכץ, רײַבעכץ, רײַבברויט.
פֿש, פֿשריבע, נקק האָוורי, סאַרר : מעים פֿש פּ זפּבּ : נטילן פֿש קאָפּ, מיטלשטיק, ווידל , עק : געפֿילטע פֿש, פֿש אין זויער, זיסעויערע פֿיש, מאַרינאַד, מאַרינאַט(ש, פֿר שיידלעך, האַלקעס, קײַקעלעך : לאַקסען, ק-ק.
עזאַלצנס : העריע, ליסעק, לאַזאַיע סאַרליע נקק : אוליק, שמאַלצהעריט, מילכהעריט, ביסמאַרקזערינג, קיפּעחעריע, מאַטיעחערינג, ש(שמפּקע, מילכנער(פֿש, רויחעריע : מאַרינירטע, געווענדזלטע, גער מאָדזלטע, גערייכערטע, גשטוטעטע אאַז'וו העריט : פּיטליט, קאַפּטשנקע : עהאַקטע העריט, קראַצבאָרשט נח-ח) : נטילן הער ריש קאָפּ, ווידל : מילך, מילץ, רויע : איקרע, קאַוויאַר : לאַקס : קוליאַווע, קילקע, פּוטער פֿש, שפּראָט, סאַרדעל , סאַרדע, אָסעס, אַנטס אאַז'וו
258
געקעכטס, געקאָכטס, מחיה, פּאָטראַווע, געריכט : זאָט, אָנגעברענטס, אײַנגעברענטס, אײַנברען : געדישעכץ, געדעמפּעכץ : געבראָטנס : שמעלצעכץ, פֿאַרריישעכץ : אַ לעפֿל וואַרעמס, אַ לעפֿל וואַרעם וואַסער, אַ לעפֿל געקעכטס : קע אע שפּײַ, קיע סעידה אַחת, סעוּדה שאַינה מסקקת : קאָדניע.
מאַרציפּשעס, דעליקאַטעס, שפּעצשל, לאַקעטקע, נאַש, נאַשערײַ, נאַשביסן, נאַשוואַרג, לעקארג, לעקערײַ, פּאָסמאַצקע, פריר מאַצקע, ליגעמינע, אינדישע פֿויגלנעסטן, מטעמים, מעדנים, מעדניאָלך, מאכל, מאכלמלכים, מלכות-געריכט, פֿויגלמילך, אָלבודאָש : טײַערער, עטער, געשמאַקער ביסן : געטערשפּיִז, אַמבראָזיע : גראָבע אַקילה, מייקעכץ.
פֿלשקע מאקלים, פֿלשפּח, פֿלש פּהאָדוקק, פֿלקיקס, דבר מן האָי : פּאַרעווע מאקלים : מילכיקע מאקלים, מילכשפּײַזן, מילכפּראָדוקטן, מילכיקס, מילכוואַרג : אָשרס : טריפֿס, טרפֿות, טריפֿות, לינקס.
פֿלש : קאַלבפֿלש, קעלבערנס : רינדפֿלש, רינדערן פֿלייש, רינדערנס : רויט פֿלש : שעפּסנפֿלייש, שעפּסנס אאַז“וו פּ י-- : ברוסט, קאַלבסברוסט : פֿלאַנקען, פֿילי : פֿלאַקספֿלש : ביפֿשטיק, ביפֿשטעקס, לעדוויצע : נ—) סטייק, מיטטסטייק, סוירלאָיך סטייק, לעבערסטייק, לעמטשפּ : צונג, לונגע, לוטעלעך, מילץ, וועמפּלעך, פֿליאַקעס : האָרגעציקעס, דאַשיצע, קראַשיצע, סוויער ברעד נ—) : מאַרך : בק : מאַרכבק : קאָסע, האָרפֿלאַקס.
זופּנפֿלק : געהאַקט פֿלש : עסיקפֿלש, זויערפֿלש, פֿלייש אין זויערן, זיסשווויערן, מאַרינאַד, מאַרינאַטע : האָניקפֿלש, קאַפֿטלעך : געפּעקלט פֿלש, ראָסלפֿלייש : געפֿילטע פּריפּלוע : בראָטנס, געבראָטנס, ז בראַטן, האָפּ - געבראָטנס, פּאַטראָוסט נאַ-) : זויער בראָטן : געדשעכץ, געדעמפּט פֿלש, צוגער
דעמפּטס, געדעמפּעכץ, אײַנזידעכץ, געדינס: ראָסטביף, שניצל , ווינער שניצל, קאַלבר בראַטן : גולאַש : אועערישער מלאַש, ראַר : זרשע, זאַראַזע נ-פּ) : גרישראַזע : קאָטלעק, קאָנטלעטן, קאָנקלעטן, האַמבורגער, קרך קעטן, קאַרנאַצלעך, קלאָפּס, שטאָפּקעס, מיטבאָל נאַ-) : קרעפּלפֿלש, פּראַקעס, ה. לובצעס, האָלאָבצעמ, קאָפּ-קימיצע, פֿרי קאַסע : קאָדע : געפֿילט העלדזל (העלדזער לע), מעגעלע, געפֿילטע קישקע : לעבערקעס, געהאַקטע לעבער(לער) : נאַ-) טשפּ סוי, טשו מע.
עוף, הע, טשיקן נ—), קאַפּהש : גענדזנס. גענדזל, יתומה נח-ד-) : קאַטשקע, אינדק, ענדיק, טוירקי נאַ-), טײַבעלע אש'וו — 9-בּ : נטיילן עוף) פֿאָדערחלק, הינטערחלק, בייליק, ברוסט, פּאָלקע : אייבערשט(ש, אונטערשט(ש פֿערטל : פֿיסעלעך, פֿליגעלעך, דרויב, שרגל (גערגעלע), לעבער(ל), פּופּיק(ל).
שמאַלץ, פֿעטס : טוקערע (טוקענע) שמאַלץ, טוקאמאַלץ, באָקעסשמאַלץ : מזיר שמאַלץ, חזירפֿעטס, סאַלע, סאַדלע : הינער שמאַלץ, הינערפֿעטס, הינערש(ש שמאַלץ, הינערש(ש פֿעטס, טשיקנפֿעט נ—) : ענדזענע שמאַלץ, גענדזענע פֿעטס, גענדזנשמאַלץ, גענדזנפֿעטס : געריקסדפֿעטס, ז פֿלאַנצנפֿעט, וועדזשעטייבל - פֿאַט נאַ-) : דיר, דיבענעס, י סקוואַרקעס, י שקהאָרקעס.
גערייכערטס : דאַרע קשקע, דאַר פֿלק, ווורשט, קאָלבאַס(ש : אויפֿשניט, נאַ-) קאָרנד ביף, ראָוסטביף : רולאַדע, ראָלדביף נ—) : סאַלאַרי, טשסאַלאַמי, באָלאָנע : קנאָבלווורשט, בלוטווותט, לעבערווורשט : צוט : מוקע, י וועטשנאַ, האַם נאַ-) : סאַדלע, סאַלע, סלאָנינע, זײַטס, זײַטל, בייקאָן נ—) : וושטל, פֿראַנקפֿורטער, בהאָטמושטל, פּרעגלווורשטל, נ—) הייס הינטל, האַטדאָג.
נגעקעכטס) קאַשע, קאַשקע, לעמעשקע, שטרע, בישס : אַרבעסזופּ, שלײַמזופּ, שר
224
מענוופּ, פֿרוכטזופּ : פֿלוימענזופּ, פּאמעלע : רינסזופּ, וועדזעטייבל-סופּ נ—) : קרופּניק, קאַשעפּאָניע, קוטיע, אײַנברען, קוליש, קאָליש, פּיסנער קאָליש, זשעמיקעעריץ, פֿישגרץ. פֿיערקאַרטאָפֿל , פּוסטע פֿיש : קאַרטאָפֿל אין די האָלן (אין די מונדירן), קאַרטאָפֿל מיט נעט : צעריבענע קאַרטאָפֿל , קאַרטאָפֿלקאַשע, קאַשע-בולבע : אולניק, ציבולניק, ציבולניצע : מאַמעליגע, קוקורוזע-קאַשע, דיזשיק : מעלבריִ, פּריראַריק, זאַציערקע, מאָש נאַ-) : פּילאַר : ב(שלאַבעשקעס, קאַפּאָל, אָחיה, מיכע, געבראָקטס, מצה-ברײַ, מצהדיקס : כאָלאָדעץ.
לאָקש, אָקסן נ-פּ) : בראָדער לאָקש, ברייטע לאָקשן (מיט קעז) , איבערגעוואָרפֿענע לאָקש, אייערלאָקע, מאַקאַראָני, ספּאַגעטי, ווערמישעל , פֿרימזל נאַר-) : קלויסקעס, קליסקעס, קליאָצקעס, אײַנגעלייגטע קליסקעס. באַבעדזשאַדע נפֿון הירזש : בלאַט לאָקק : האָרפֿל , פֿערפֿל , מצה-פֿאַרפֿל : שילגערלעך, שילקערכער נדיאַל), טשיפּקעלעך, קרעפּינקעס, טריפֿל, טריפֿקניידל, הויזנבלאָזן, ברידקע (מיט יויך).
פּודינג : מעלשפּײַן : ברויטפּודינג, ריִר פּודינג, פֿלוימעדפּודינג אאַז“ר : גוטמאַן : טייגל, טייגעכץ : לאָקטייגעכץ : קניידלעך, קנויטן. לאַטקע : קאַרטאָפֿל-לאַטקע, מצה-לאַער קע אאַויוו : בלינצע, מלינצע, פּלינדז, בלע, כרעמזל, באָבעלע, פּאַמפּשקע, פּאָנטשקע, רעטשניק, קאָרזשק, אַלאַדיע, מנישקע, מאַנשקע, האָלטענאָסע, וואַרטוט, ווערטליק, פֿאַלירטשיק, האָרעניק, פֿוילער וואַרעניק, וואָרנעטשקע, האָרניטשקע : קראַפּ, קרעפּל , קרעפּכ(ן), אָמדקרעפּל : פּאַשטעט, פּיראָג : פֿלשפּיהאָג, פֿלשקוכן, (פֿלשקוילעטש, פּאָליניצע, קניש, קאָניק : קרחס קניידלעך, אָרות-קניידלעך, האַלקע, האַלעשקע, לאַקערדע, קולאַרע : טאַפּיאָקאַ.
יויך, זופּ, סופּ, יוכע, יוקע, יאקע : זופּ
מיט נישט : דינע זופּ, בוליאָן, קאָנסאָמע : דיקע (געדיכטע) זופּ, קורצע יויך, פּיורע : בראָטיויך, בראָטנזופּ, געבראָטענע יויך, זוזע, זשושע, טונק, מוזשקע, רייווי נ—) : פֿישרך, באָביויך, פֿלוימעניויך אאַו'ר : סאָס : טאָמאַטך סאָס, פֿעפֿערסאָס אאַו“וו.
לאָקש מיט יויך, ז זופּ מיט נודל , באָבעלעך מיט קליסקעלעך, באָבעלעך מיט רײַז, האָבעלעך מיט פֿערפֿל , באָבעלעך מיט שילגערלעך, באָבעלעך מיט פֿערפֿל.
באָרשט, באָרשטש, זויערס, קרויט : קרויט באָרשט, קאַפּוסטע, קאַפּושניאַק : בוראַקאָרער באָרשט, דיישעבאָרשט, באָטווינע, באָטש(ר)ער גע, ראָסל , קריפּ : שטשוו, קוואַסעץ . איינן רז- : וואָלכישער באָרשט, קליִענבאָרשט אאַז'וו.
פּעטש, פּעטשע, פּעצאַ, פֿוס, פֿיס : גער שטעלטע (פֿאַרגליווערטע) פֿיס : קרײַזלפֿוס, גרײַשלפֿוס, פֿוסנאָגע, פֿוסנאָהע, דריליע, דרעליע, שליעד(טע), אישקעס, כאָלאָדעץ, שטודיע, זשעלע, געגליווערטס, געגליווערעכץ, קראַטענע.
טשאָלנט, טשנט, אלע(נ)ט נדיאַל) : קוגל, קיקל, קויל , קעזל : געבלעטערטער, געקנעטענער אאַו“ר קוגל : לאָקקוגל, מאַנדלקוגל , ראָזשנקע-קוגל , עפּל-קוגל , קרעפּלקוגל , רײַזקוגל , פּאַטעקע-קוגל , פּריפּלוע-קוגל , גאָרא-קוגל , סירופּ-קוגל, פֿראָסטקוגל , קאַרטאָפֿל-קוגל , פּאָטייטערקוגל נאַ-) : רײַבעכץ : מוסקאַטקויל , באָבעמיל : ננבֿ נהעלדזל אע טשלנט) , פּאַרך נמעלשדעק פֿון קוגל) .
צימעס : מערדצימעס, טיקאָטענעס, דר קאַטן, (גאָלדענע) רענדלעך : פּאַסטערנאַקצימעס, ראָושינקעשימעס, עפּל-צימעס, באַרך צימעס, פֿלוימאָימעס, שעפּטאַל-צימעס, צימעסעאַהיט, פֿאַסאָליע-צימעס, (שקודעח פֿאַרפֿלשימעס, הושענא-רבהדיקער צימעס אאַז“וו : קאָמפּאָט, עפּלקאָמפּאָט, פֿלוימער קאָמפּאָט אאַז“וו.
225
(פֿרוכט) אויבס, פֿרוכט, פּרות : שבתאויבס, וומעראויבס, ווינטעראויבס אאַז'וו.
עפּל : וויִנעפּל , צוקערעפּל , שליערעפּל , יאָהאַנעס-עפּל , ווינטער-עפּל , אָרץשראל-עפל , פֿײַגעפּל , שלאָפֿעפּל , קרימער עפּל , טולער (טולסקע) עפּל , פּאַפּינקעס, אָליוונע גנאַליוונע) עפּל , סיערע, אַפּאָרטן, טשערנאָהוזן, מעקינטאָש, אַנטאָנאָווקעס, אַנטאָניוווקעס, בעלאָסלאַדקעס, פּאַפּיראָרקעס, ראַנעטן, וואַלדעפּל , ווילדע (דשיטשקע) עפּעלעך, סךוםעפּל .
באַרנע, באַר, בערנע, ז בירן, גדויל : ווענבאַרנעס, וויניוווקעס, ציטרינאָרקעס, שמאַלצבאַרנעס, בערעס, מאַנשרעטקעס, צוקרירקעס, סאַפּיזשאַנקעס, בערגאַמאָטן, קאַרמעליטן, יאַ(ר)גאָנעלן, גוטעס, דיושעס, פּאַנעס, שאַרעבערעס , וואַלדבאַרנעס, ווינטער-באַרנעס , יענגאַלקעס , לענגאַלקעס, בערעטשקעס, נום-קיפּור (קל-ודרי)-באַרלעך, קאָרות-באַר יעד.
מאַראַנץ, פּאָמעראַנץ, אַפּעלסין, אַפּלצין, אָראַנזש, אָרענדזש נאַ-) : בלוטמאַראַנץ : מאַנדאַרינקע, טאַנזשערין, י פּאָמעראַנטשוּרקע, ציטרין, לימענע, ז לימאָן : אָתרוג : ודעדןעפּל : באַנאַנ(ע) : אַנאַנאַס, פּײַנעפּל נאַ-) : גרייפּפֿרוכט, גרייפּפֿרוט נאַ-) .
פֿלוים, מאַרמלקע, פּשיאָרקע, ליבישקע, גרענאַדין, באַשמאַלאַ : צוקערפֿלוימען, עמערפֿלוימען, אייערפֿלוימען, טשערקוסן : פֿערער קע, פֿאַרזשעך, פֿאָרושעך, פֿערדושאָך, פּערסיק, פערישקע, נעקטאַרע, פיטש נאַ-) : אַפּרי קאָו, מאָרעל , שעפּטאַל, שאַפּטעלאַ, שפּאָנקע, אָזשעניצע, שאָלקעוויצע.
קאַרש, קערש, ז קירש, ווײַנשל , י טשערעשניע, גאָגעלע, טשערי ואַמ) : ווײַנטרויבן, טרויבן, באָמען, גרייפּס נאַ-) : ראָזשנקעס, צמוקים, קישמיש, קישניש.
פֿײַג : טיטל : מאַנדל : קעשט, קעסט, קאַשטאַן: באָקסער : מילגרוים, ז גראַנאַט(עפּל) :
איילבערט, איילבערל, מאַסלינע, אָליוו, אָליווקע.
אַרבוו, קאַר, קאַווענע, וואַסער-מעלאָן, וואָטערמעלאָן נאַ-) , „אַן עס את אַ טרינק', „מען עסט און מע טרינקט את מען האָשט זיך“ : דיניע, מעלאָן, קירבעס, קאַבאַק, באַניע, קער לאַבאַש, פּלוצערן, טיקווע, פּאָמקע נ—) : קאַנטאַלופּ, קענדעלאָפּ נ—) , פּאַפּאַיע.
נוס: וועל(ט)שענע (וועלישע, מלשענע) ניס: קאָקאָסניס, פּוטערניס, ערדניס : פֿיסטאַשקעס, פּיסטאַטשש נאַ-) : אָעשראלעיס, פּינאַטס נאַ-) : בראַוילער ניס, פּעקאַטיס, בעטלניס, מושקאַטניס, קאָפּרע, ביזעם-קעת נני-יע-עריקע ני- — יעיייקסן 0--) : יאָדער, שדרע, יאָדערע. יאָנדרע, יאַדרע : ביינדל, קערל , קעת : באַניע-קערן, דיניע-קערן, קירבערקערן, טאַבעק-קערל , סעמעטשקעס, רויזן.
ויאַגדעס) שוואַרצע (בלויע) יאַגדעס, אָזשענעס, אָזשעניצעס, טשערניצעס, פּלאָמ בירן, נאַ-) בלאַקבערי, בלובערי : ערדיאַגדעס, רויטע יאַגדעס, טרוסקאַר(שעס, פּאָזעמקעס, פּאָזשעמקעס, פיליניצעס, קלובניק(ע), דרש, סטראָבעריס נאַ-) : מאַלינעס, ראַסבעריס נ—) : ראַבינע, ראַב, שאַלאַמוקסנע, קוויטש, סוירריס-בערי נאַ-) : מאָכיאַגדע, באָראָווקע, ברוסלינע, ברוקנע, ברוסניצע, פּיאַניצעס, קראַנבערי נ—) : זשוראַווינעס, שפּאָטעלעס, זשאָראָכלינעס, זשערעכלינעס, קליוקווע, האָקלבערי נאַ-) : אַגרעס, קרעודאָר, קריצדאָר, שטעכליאַגדע, נאָדליאַדע, גוסבערי נאַ-) : ווײַמפּערל, ז ווײַנפּערל , שטענגעלעך, פּאָרעטשקעס, פּורעטשקעס, סמאָראָדינעס: שראַרצע, רויטע, ווײַסע ווײַמפּערלעך : קך ראַנט נאַ-).
נרילדע יאַגדעס) זומפּיאַגדע, בויעכע : האָלונדערשגדע, עלדערבערי נ—) : זייפֿיאַגדע, זילבער-יאַגדע, בערדאַגדע, טע דע, ווינטעריאַגדע, ווײַניאַגדע, שיאַגדע : וואָלפֿישע ישדע, וואָנבערי נ—) : מירטל-
226
שגדע, שרלאַדשגדע, ברוסטשגדע : משוגער קאַרש, דולקאַרש, בעלאַדאָנע : פֿויגלקאַרש, טרויבנקאַרש, האָקבערי נ—).
געבאַקטער עפּל, רודעל : געטריקנטע פֿרוכט, באַקאַליי, מיראָבאַלנע: קאָנסערק, פּרעוירר נ—).
נזויערראַרג) זויערקרויט : סאַלאַט, שלאָטן : קרויטסאַלאַט : קראַסעפּעלע, קעסניצע, קיסליצע, זאָגערל : זויערע (געזײַערטע) אוגערקע, פּיקל נאַ-) : מאַזריִע נאוגערקע מיט עסיק.
אײַנגעמאַכטס : מאַראַנצאָײַעעמאַכטס, אתרוגיםשײַטעמאַכטס אאַזיוו : געפּרעגלטס, פּאָווידלע, געלע, דזשעלי נ—) : מאַרמעלאַד.
קאָנפֿעקטור, צוקערוואַרג, צוקער-גער בעקס, זיסחרג, קענדי נ—) : צוערל, צוקערקע, קאָנפֿע(שט. ווימיס, סמאָקטשער, לאַלי פאַפּ נ—) : מאָנפּאַנסיע, קאַראַמעל , האָקאָלאַד, סהאָקאָלאַד, ז טשעקאָלאַדע, ז האָקאָלאַדע, מאַרמעלאַדקע : טאָוול , ז פּליטקע : באָנבאָנ(ש, באָמבאָט נשל) : באָובאָניערקע : כאַלהאָ, ז כאַלווע, ראַכאַטלוקום : עליראַר : באָמבע, מאָדלווורשט, ציטרקאָנפֿעקט, אינגבערל, אימבערל, טייגל, פֿעפֿערמינץ, באַרבעצי, פאַסטילאַ : קיִטמי, טמיִשאָם נ—) : נ—) פּאַפּקאָת, פּאָטייטאָ-טשיפּס.
נגעטרשקש מילך, מילעך נדיאַל) , געשוולעך נ-פּ) : רויע מילך, סיראָדוי : סטערי לעירטע , פּאַסטעריזירטע, קאָנדענסירטע אאַז'וו מילך : ניאָראָפּגעטמענע מילך : אַראָפּגעטמענע מילך, מאָגערמילך : רויטע מילך : ציגענע מילך, ציעמילך : אשלמילך, קומיס : קרעקענע, זויגמילך, מוטערמילך, ערשטע מילך, מאָלאָזיווע, מאָלאָדזינעס : מאַנדלמילך, קאָקאָסמילך אאַו“ר : נפֿת מילך) הויט, הײַטל, מילכהײַטל, פּלעווקע, פּלויקע, קריִע : פּוטערמילך, מאַסלשנקע, מאַשליאַנקע : זויערמילך, ס(ע)ראָוועטקע, סערוועטקע, סיראָראָטקע, סאָראָוועץ, מאָלקן : קעפֿיר,
שערט : מאַלע(ממילך, מאָלטעד מילק נ—).
(ויסע וויסער)) שמאַנט, סמעטאַנקע, סליר
קע, קרים נ—) : זויערע(ח שמאַנט, שעטן, סמעטענע, סאַוערקרים נאַ-) : פֿיך-סמעטענע, סמערדענע : פּאָדסמעטענע, פּידסמעטענע, פּידסמיטאַוע : פּוטער : נויטפּוטער, געריקסך פּוטער, ז פֿלאַנצדפּוטער, קאָקאָסנוס-פּוטער אאַז'וו : (אָלעאָמאַרשרע.
קעז, קעזל, גאָמלקע : האַרטע(ר) , ווי כע(ח קען : חטכּה-קעי : שמאַנטקעי, קרימטמן נ—) : צערער, טוואָרער, טוואָרע, קאַטעדזדטשע נ—) : ברינדזע, גאָרגאָנזאָלע, סאַפּסאַגע : אַמעריקאַנער קעז, האָלענדער (האָלדער) קעו, לימבורגער קען, שוויצערקען, טשעסטער-קען אאַו'ר.
איער, עזותקייטן נח-ח) : פֿרשע, פֿוילע, פֿאַרשטונקענע אאַזיר אייער : בראַקאָוונע איער, קלעפּעלעך, קנייטשעלעך : איער פראָשיק, איער-פּולווער : נטיילן אק ווײַסל, ווײַסלעכן : געלכל, געל(ע)כן : געקאָכט (געדיכט) איי : דטער איי, סמשטקע, מאָטשינקע : וויקופּ נקאָלירט אי) : פֿײַנקוכן, פֿײַנקאָכן, פֿאַנקוכן, איערשפּיִז, אָמ(ע)לעט, פּרעישש ניצע, אייער-קוכן, יאַיִטשניצע, יאַעטשניצע : האָגל-מאָגל.
געטראַנק, טראָק : מילדע, אַלקאָהאָלפֿריִע, לײַכטע געטראַנקען סאָפֿט דרינקס נ—) : אַלקאָהאָלשע געטראַנקען * -י- .
האָסער — בּ-בּ : סאָדע-וואַסער, זאָדיקשמער נ--) : סעלצער, סעלצערראַסער. סעלצערקע, האָזעסער, גאַזאָן נא'ס : אײַיהאָסער : האָסער מיט סירופּ, אינגבער (אימבער) - האָסער, דזמנדזשעראייל נ—) : אײַד קרעם - סאָדע : האָדע - פּראָשיק, טרינקסאָדע.
אשקרעם, אשקרים נ—) : האָקאָלאַדאיִזקרעם, אנילששקרעם אאַז'ר : י מאַראָזשענע, י סאַכאַרמאַראָח, י ליאָדעס : פֿאַר-
227
פֿרוירנס, איִסעס נאַ-) : טוטיפֿרוטי, סאָנדי, שרלאָט-רוס.
טיי, שוהאַ נקי) : אַ גלעזל וואַרעמס : צריעטאָטשניטיי, פּעקאָטיי, פּערלטיי, ברוסטטיי, של(קאָוטיי, של(י)אָזערע טיי, ציגלטיי, קאַמילך טיי אאַזיוו : שפּעציע, רומיאַניק, רומאַשקע, ראַמאַשקע, מאַטע נרנענ-זע) : באַוואַרקע, באַסמאַרקע נ-פּ) , טיי מיט מילך : הייס וואַסער, זוד, אָקרעפּ, אָקריפּ, וואַר, י קיפּיאַטאָק : סענס, סענץ, עסענץ : קאַווע, ז קאַפֿע, ז קאָפע, קאַקע נ-פּ) : נקי) אָחורמים, שוואַרץמיט-ווײַס : שהאָרצע קאַרע, ווײַסע קאַווע : ציקאָריע, שטינקאָריע נ-פּ) : קאַקאַאָ, קאַקאָ, קאָקאָ נ—) : שאָקאָלאַד, ז טשאָקאָלאַד, ז טשעקאָלאַדע.
קוואַס, ברויטקראַס אאַויוו : פֿרוכטואַפֿט, אָוואָצאָרע וואַסער : מאַראַנצן - זאַפֿט : מאַראַנצדראַסער, אָראַנזשד: ציטרינואַפֿט, ציטדידוואַסער, לימאָנאַד, לימאָואַדע, „אַ קאַלטס און אַ מטס“ : קאַרשנואַפֿט, ווײַנשלזאַפֿט, פֿלוי מענואַפֿט, עפּלזאַפֿט : אַנאַנאַסואַפֿט, פּײַנעפּל-דזשוס נאַ-) : פֿערשקעואַפֿט : טאָמאַטך זאַפֿט, פּאָמידאָרדזאַפֿט, טאָמייטאָ-דושוס נאַ-) : גריפּפֿרוכטואַפֿט, אַפּריקאָסדואַפֿט אאַז“וו : עפּלקוואַס, סידער, סײַדער נאַ-) : באַרנקוואַס, קאָשע, באַרלעכיויך : סאָק ועסענץ פֿון פֿרכטואַפֿט) .
ננערונג פֿון נִעליחיים) פֿוטער, (גע)פֿיטער, פֿוראַזש, קאָרמע, פּאָפּאַס : היי, לאָנקעהיי, שפּעטהיי, גראַנדאָווע היי אאַזיוו : האָבער: פּראָסע : סעטשקע, סיטשקע, שעצקע, אָבראָק : דראָק, פּאָיע, פּאָילע, פילע : פֿויגלזאָט: הונטביסקוויט.
שפּײַזקראָם, שפּײַזגערעלב(ל), באָמיםקראָם : פּראָוויאַנט-מאַגאַזע, קאָלאָנעלהאַנדל, באַקאַליקראָם, באַקאַליינע קראָם (קלייט) : שפּעצערײַגערעלב, טרוקענע אַפּטייק, קאַנטין נמיליטער) , דאָסערי נאַ-) : שטקע, שאַר נדאַק, בוטשערסטאָר נ—) :
טדמאַרקעט נ—) : פֿרוכטגעוועלב, פֿרוכטהאַנדלונג, פֿרוכטסטאָר נ—) : פֿשקראָם, פֿער מאַרקעט נאַ-) : ווורשטקראָם, ווועטהשדל, ווורשטגעשעפֿט, ווורשטאַרניע, דעליקאַטער (-סטאָר) נאַ-) : צוקערניע, קאָנדיטערײַ, י קאָמ דיטערסקע : מילכקראָם, מלעטשרויע, דיירי נאַ-) : סאָדע-פֿאָנטאַן, זעלצערקראָם, סעלצערקראָם, סאָדע-(ראַסערחקרעמל, ועלצאַרניע, סעלצאַרניע, נאַשגערעלבל , נאַשרניע, קענדיסטאָר נאַ-) : קאַוויאַרניע, רעסטך ראַן אאַז“ר — 2-4 .
שפּײַיהענדלער, שפּשקרעמער, באָמיםקרעמער, קאָלאָניאַל-הענדלער, באַקאַליי הענדלער (קרעמער), באַקאַלייניק, באַקאַלי (שטשיק, אַפּטייקער, נאַ-) גראָסער, גראָסערי מאַן, גראָסערי-ליידי : שפּײַואַרבעטער, שפּר לער : שפּײַי-פֿאַריאָרגער, שפּײַזשושטעלער, פּראָריאַנטירער, פּראָוויאַנט-מײַסטער, מחלק נישיבה) .
פֿישער, פֿישענדלער, פֿיליער : פֿישייִד, פֿיייִדענע : עופֿות-הענדלער, קורניק, קור לאַפּ, קוראָלאַפּניטשקע, קוראָלאַפּניצע, גענדר לערקע : קצבֿ, פֿליישער — 2-9 : וורשר מאַכער, קישקע-מאַכער, קאָלבאַסניק, דעלי קאַטעסניק, דעליקאַטעסחעודלער : חוירניק : צוקער-בעקער, צוקערניק, קאָנדיטער : זעלצערמאַן, סעלצערמאַן, גאַואָוניק נא'ס : קאר ניק : מילכיקער, מילכוואַרגער, מילכהענד לער, מילכמאַן, י קראָריאַוש : פּוטערניק, פּוטערזענדלער, קעוהענדלער : איזהענד לער, אײַומאַן : סעדער, סאַדאָווניק — ז-2 : פֿרוכטהענדלער, פֿרוכטמאַן, אויבסהענדלער: עפּלייִד, עפּלייִדענע, עפּל-טרעגער, עפּלפֿאַרקויפֿער : באָבעסניצע, אַרבעסניצע : ציבולניק : אייערניק, אייער-סאָרטירער, (אויס)קלאָרער, (אויס)קלערער.
אַדי : עסעוודיק, עסעריק, ז עסבאַר, נעריק, נערעוודיק, ז נאַרהאַפֿטיק, זעטיק, שהאָפּיק : היימיש, פֿלשיק, פֿלשיט ני-) :
228
מילכיק, מלכדש ני-) : פּאַרעוו(ע), מיניר נר-) : קמ, טרפֿה, טריף : אָמצדיק : קסר דיק.
פֿראַז : פֿלח אַ ביסל, קאַ-ע אַ פֿולע ד-ל : פֿלש צום שטאַט את זופּ צו זאַט: דאָס עסן בלײַבט עים קלעפּן אע דער פֿאַן : בײַ דעם עק קע מע קרם דעם הועער פֿאַרגעסן : וואָס קלעקט פֿאַר אַ זעלנער (סאָלדאַט) אַ מצה? : עס קע דער האָפּ האַרט ווער עסנדיק : פֿריי זיך , קעקע, וועסט עסן קדחת : אָרה, עפּעס אַ עטער באָדעט? נענטפֿעח — אָט, אַבי אַן עס : . מען נאַרט דעם אייגענעם אָחת : — וואָס מלסטו? כאַלעמיטקעס, צי כאַל(שאָנקעס? נ--: חלה מיט קעז, חלה אוּ קעח : אודך אין אַ באָרשט : בײַס ווײַטער, וועסטו געפֿינען קען : האָרנקט אין ארך אוּ אַקילה? : מיט וואָס עסט מען עס? נענטפֿעחמיט צונג : עס וועט מער בלײַבן : וואָס שטייסטו? נענטפֿעח—שטיענדיק וועט מער אַרע : פי פּאַ פּאָ, מער אין שוין ניטאָ נקזדערי-) : מיר אַן מען דערלאַעט פֿלייש, עס איך אויף נרערטערשפּיל : אָף—אָוף) : של דאָס שטן אַלע קראָקע : ווו אין די קאַץ את ווו אין די פּוטער!
שפּר ן אַן מען באַקט ברויט (אע אוי איז די גאַנצע שטוב זאַט : אַן ס'אין דאָ אַ דאָך סער אין שטוב זײַנען אַלע געזונט, אַן ס'אין דאָ ברויט אין שטוב זײַנע אַלע האָט : אַן די נִעלהאָיתטע אין אַ ברייטע באַקט זי ברייט (קײַ לעכדיק) ברויט : בעסער שהאָרץ און פּעכקע איידער ווײַס און ליעפּקע : דער ערשטער קוילעטש קומט אַרויס ניט געראָטן (אין אָמיד מיט אַ חקרון) : פֿאַר נויט עסט מען ווײַס ברויט : לחם-ברויט פּאַטייטעט דאָס האַרץ : פֿת ברויט אין מע געזונט און רויט : ברויט ווערט ניט וימאס : אַ סקיבע ברויט פֿאַרטרײַבט די נויט : אַן מען רעקעט (קטידיעט) ברויט רופֿט מען (פֿאַרבעט מען) די מיט : געזונט זאָל זע דער וואָס האָט אויסגעטראַכט בייגל עסן : ערשט פֿע דעם דריק בייגל ווערט מען זאַט :
אוּ מע עסט ארף דעם ביגל, ווו בלײַבט די לאָך? נענטפֿער)—אע קעשענע.
פֿון אַלע מילכיקע מאקלים איז דאָס בער טע אַ שטיקל פֿלייש : דאָס בעסטע מילכיקס (אע די גע טעם אין אַ שטיקל פֿלק : קאַלבפֿלק אין האַלב פֿלש, טויבנפֿלייש אין האָר קק פֿלייש ניט : אַן ס'אע נישטאָ קק פֿלייש גריזשעט מען ביינער : האָפּור ל אָתר—אַן עוף אין קיין פֿלק נעט נווערטערשפּיל : אָתר — אָשׁח : אַ האָן אין אַ שפּאָן : אַ הון אין מט צו עסן שלבענאַנד—איך את די הת : צו העריט באַדאַרף מע ניט קק זאַלץ און צו דיק קיין שמאַלץ : כרק אע גוט פֿאַר די צע, יויך אין גוט פֿאַרן בויך : אע אַ טהאָלנט אוּן אין אַ דדוך קוקט מע ניט צו פֿיל אַרײַן : דער קוגל געראָט נאָך די געסט : דער קוגל וויינט—את מיר קרעלן : ווער עס עסט פֿיל קוגל מון טרינקען פֿיל ביר : ווער עס עסט לאַנג קוגל דער לעבט לאַט : קרעפּלעך אין אָלום אין אַלץ ניט קק קרעפּלעך, נאָר אַ אָלום : די בעסטע קשיה אויף דער וועלט אין קאַשע מיט יויך : אַ מאַמעליגע מישט מען מיט אַ דריק, מען שנײַדט זי מיט אַ שטריק את דערנאָך בענטשט מען ווי אַ פֿליג : צו באָרשט דאַרף מען ניט האָבן קק ציין : ציינער בלײַבן ציינער, אַפֿילו ווען מען עסט מיט ויי בלוע קאַשע : בעסער צו עסן הינערשע יויך מיט הילצערנע לעפֿל איידער קרופּניק מיט זילבערנע לעפֿל : אָשר ודגים אין אַן עונג שבת, אין דער האָכן אין עס אויך ניט שלעכט : אַן ס'אע ניטאָ קק פֿיש אין הערינג אויך פֿיש (אין מען יוצא מיט הערינג) : באָקום שאַע אַש אין העריט אוּיך אַ פֿיש : אַ העריע אין מט פֿאַר צען פּאַרשוע, אַ הון קוים אויף צריי : קרויט אין מט פֿאַר די ווערעם : קרויט פֿילט די הויט : פֿע ברויט מיט קרויט ווער די באַקן רויט : אויב מעקענע אין אַ מאכל , אין סראָוועטקע אַ ייִכל : פֿאַר אַ הומעריק בײַכל אין קירבעס אויך אַ מאכל : די ערשטע פֿלוימען זענען ווערעמדיק : אַת
229
ציבעלעס זײַנען ביטער : ציבעלע מיט קנאָבל וײַנען לײַבלעכע ברידער : האָבן מיר ניט גער וואָלט עסן מן אין דער מידבר, מוע מיר אַצינד עסן ציבעלע : אַז מען וויל ניט עסן קע מן מיי מען עסן ציבעלע : ברויט אָן פּאָווידלע קען מען עסן, פּאָווידלע אָן ברויט אַטדאי : אַ געשוואָלענער מעג אַלצדינג עסן : אַ מטן ביסן ווילט זיך יעדערן געניסן : אַ גוטער ביסן קאָסט טײַער : אַ מטער ביסן לייגט זיך אין מאָגן : איין מאָלצײַט קען מען מיטן קייסער אויך מיטהאַלטן : בעסער מט געגעסן איידער שלעכט געהאַט : איידער (צח שטאַרבן פֿון הועער אין שוין בעסער (צו) עסן געבראָטנס : ס'אין נאָך אַ נס, וואָס דער מאָע אין ניט פֿת גלאָז : אע בויך זײַנען קע פֿענצטער ניטאָ : דער מאָע (די קישקע) האָט קיע פֿענצטער ניט : דער מאָע אין אַ גרויסער (דער גרעסטער) קעל-סוד : דער מאָגן האַלט אַ קוד בעסער ווי דאָס האַרץ : אַ מטער מאָגן קען פֿיל פֿאַרטראָגן : אַ מאָגן איז ווי אַ וואָגן—מאָס מען זאָל ניט אַרײַנלייגן מון ער פֿאַרטראָגן : דער בעסטער מאָגן אין דער אָגן-אָבות.
זען אוּיך : מַעלי-אָים 247, געוויקסן —2, שחיטה 259, קאָכן 260, באַקן 281, עסן, טרינקען 264, פֿאַרגעניע געזעלשאַפֿטלעכקיט 554, משקה 595.
259. שחיטה, קאָבות
ס ן שעכטונג, טריבערונג, שינדונג אאַן“וו — יי. נדי בהמה קצני-) בהמה, שטיקל, מאַרמולקע, לאָבאַטע : בהמה דקה, דקה : בהמה נסה, אַסה : דקות : נסות : פּערעלע ואָקס) : פערדון, מיקיניק ניונג קעלבל) : קדפּקוע, בעמבעקוע, נאָמה : נמאָגערע בהמה) נמלה, לאָרנע : נהינקעדיקע בהמה) בוקע : נקראַנקע בהמה) ליולקע, פּישערקע, פֿורקע, דיבוק, מאַכטוכטער, ליוכטע, מוכע, בראָנבאָזשע, נאַקאַזע, פֿאָן, אָניצע.
נאַנאַטאָמיע ק-כֿ-) טול : פֿאָדערחלק,
פֿאָדערטייל, פּרייד, פּריידיק : הינטערפֿלש, הינטערחלק, טיליק, שד, שדיק : זײַטל. פֿלאָקען, האָקע, באָטשקע : שיעע, וויכעס : צוט, לעקער: שלומ, שלונד, אָט, געשלעע, סיאָנים : מאָע, וואַמפּ, טדעפּטדכע צעי ציכע, מיקערל, בלאַטמאָע, בלעטער-אָ, ביכל, סידור, קניהע : מעטסע, מענגע, מענוסקע : ריאה, לוארלעבער, שליטל, אָב : מילץ : לעבער, פֿיטערלעבער, אומע : איר גערייד, געדערעם, בעבעכעס, טאַבעכעס, פּאָטרעכעס, פֿליאַקעס, טריבוך, טריבעך, טרעבוך, טרעמבוך, טריבעך : קישקעס, בייגעלעך, גרײַשל, דשיק, גרדק : אָבי ליאַנקע, ראַרשע, בערעזניע, עלנבויגן, שיעץ : נאָפּפֿאַל) פּאַטשערוכע, פּאַטשעראָבקעס, אוּיסקשרס : פּריפּלוע : עק, וויידל, שוואַנץ, ננכֿ, קוצע, קאָדע : פּאָשיק נגעשלעכט-אַבר אָקס) : נגעשלעכטשבר בהמה) קוטניצע, קיט ניצע : אײַטער, מײַזלעך : אָדרה, רוקנביין, חוטזאָדרה, מאַרעטע : אָדערן, וורידן : שינאָדער, וידזנשה : קאָסע, קאָסקע, צאָפּ, זשילעס, קאָנ(ד)זשילעס : מאַנדלען, זאַוולקעס, זאַלאָיעס, זאַלאָזקעס, גריזאָלן : פֿוסנאָגע, פֿוסנאָהע, פֿיסנאָיע : קאָפּיטע : טלאָ, קלאָ, קלוי בּ בינער, מאַרכביינער, קעפּלביינער : קעפּלקנאָכן, זאָדקנאָכן, קאַראָל אאַזיוו : מאַרך, שפּיג : פֿעל , לעדער, קאַפּאָטע, שקורע, נאַסאָסיק : הויט, פֿאַרטעך.
אָוחטות : קאָבות : שחיטה : שאָיטתעופֿות, שחיטת-דקות, שחיטת-נסות: שחיטת-חוץ: טריי בעריע, פּענדזלאָווקע : שאלה : סירכה : שחיטה-געלט : חןקה-פֿעדעת : טאַקסע, קאָראָבקע, קעסטל.
שחיטהשטיבל, שעכטהויז, שעכטשטקע, קוילערשטוב, שלאַכטהוע, קײַלאַרניע, בוינע, סקאָטאָבוינע, רעזניצע : פּראָיעקט : קרעישרניע, סאַלהאָן : יאַטקע, שאַר, פֿלשאַרק, נאַ-) בוטשערשאַפּ, טערמאַרקעט : יאַטקער קלאָץ, האַקקלאָץ : פֿלשבאָק : נמכשרים)
239
אַלף, שחיטה-מעסער, עכטמעסער : עופֿותאַלף, דקהשלף, נסהשלף : זײַטל נפֿת אַלף) : פּרמה : מיסקע שלומסל) : וואַלהאָווקע, בלאַרעקל, ימפּלהאָלץ, שמפּעלעע, האָלדאַט.
פֿלש, אָשר, נקק שפּלשכע, ספּשכע : אָער פֿלק, אָשר קער : טריפֿה (טרייף) פֿלק, טרפֿות, שלה : אַבר מע האָי : אָשר חע, אָשר מע החע, מחוצנע פֿלק : נקשק פֿלש אָר בלר, פֿאַרפֿל, נמלה : אָקע פֿלש : אָקסר פֿלק : קעלבערנ(ש פֿלש, קאַלב(מפֿלק : רינדערנס, רינדער פֿלש, רינדפֿלק : שעפּסנס, שעפּסנפֿלש, שפֿנפֿלש : הירשר פֿלק : געווילד : פֿערדעק פֿלק, פֿערדשפֿלש : אָזיר, אַזירפֿלש, אָשר קוויטש : זופּר פֿלק, דספֿלש, רויטפֿלק, האַקשפֿלק אש'מ.
נחלקים פֿלש ברוסטפֿלש, פֿיליי : לעדרצע, סוירלוין נ—) : נאַ-) סטייק, טשאָפּ, לעמטשפּ : פֿלעקען, דיף, גריפֿפֿלק, שפּאָר דרע : ריפּ, דינע ריפּ, ווייכע ריפּ, רייזנריפּ : פּלעטשע, פּלעטשקע : פּאָדלאָוויצע נקאָפּ) : האַלדאטיק, שרינע : פּאַדהרודיק : גראַשיצע, קראַשצע : קאָסע, קאָסקע : ואָדיקפֿלש, שעניורקע, קרעשאָרקע, פּעטשעניע : קאַטשלקע נטס) : פּאַפּערקע : פֿוסנאָגע, האַלינקע : דהאָבשקע !קאָפּ, פֿוס, לתג את לעבעח.
עף : גענדזנס, גענדזנפֿלש : אָדירקע, אָבדיריק : לאַמטער ושדן אוּ די אינגעוור) : פֿאָדערחלק, פֿאָדערטייל : הינטערחלק, העטערטייל : בייליק : העלדזל, מעגעלע, פּופּיק„ פֿליגעלעך, פֿיסלעך : דרויב, דהאָב, האָדהאָביק.
אָלץ, פֿעטס, חלב, ווײַסע, קאַלך : פּלאָט נדיקע שמאַלץ) : אַליע נזאָדשמאַלץ) : טוקענע (טוקעווע) מאַלץ, טוקנשאַלץ, באָקעסשמאַלץ, באָקדחלב : האַרצשמאַלץ : חזיר מאַלץ, סאַלע : עופֿותשמאַלץ, פּלאָסטער, אינערס : העערנע מאַלע, הינעתמאַלץ,
הינערפֿעטס : גענדזענע שמאַלץ, גענדזנשמאַלץ אאַז“מ.
שוחט, מחט ובודק, שויב, שעכטער : נקיק אַנץ, רב אַנצל, קיטײַצעס : קצב, פֿלי ער, העקער, סבח ני -ראל), ספּיאָשניק נקק, בוטשער נאַ-) : קצביונג, העקעריונג, פֿליקעריוען נ-פּ) קצבֿניאַק, קשקערטרײַבער, קאָבשע קשקע : קרעהאָווניק נאע עכטהויח : חויריםקצב, חוירניק, קײַלער : מאכיל-סרפֿושיק, נ—) חטאַת ל'ר חטאתים: מנקר, טרייבערער, טריי באַטש, טרייבעטשער: פֿליקער: מעל-טאַקסע. מ ן שטעלן (אָנשטעלן, פּרות, איבעריש) דעם אַלף : מאַכן אַ קאַרב נפֿאַת שעכטח : שעכק, שילען, שלאַכטן, קײַלן, בוטשעת נאַ-) : נ-פּ) מאַכן כיק, מאַכן קודל-דע-פֿי, פּלומפּלען, מאַכן אַ רויטע לענטע, אַראָפּדריע דאָס קעפּל : מײַדן אע עק נאָשׁרחוש : נאָפּלען נטרייף מאַכח : קוילען ארף סרפֿות : נִדקענ(ש, נִדקערע, פּרות די ריאה: טרייבער, אויסטרייבערן, מנקר זע, ניקערן, אויסניקערן : שנדן: אונטערשטעכן נאָפּטיילן דעם פּריידיק) : אַרויסערפֿן דעם אינעווייניק נדי קשקעס) : נקשקעס) אַראָפּלאָע, קער, שליאַמערען, איבערשליאַמערען : אויסשיילן נביינעח : מאַכן אַ מעסאָסקע נפֿאַרבײַטן אַ טמיפֿה רשה אויף אַ קשרעח : אַרײַנרוקן אַן עאָמה נאָפּנאַרן דעם קונש.
אַדי ן אָוחטש, קאָבֿש, אָלבֿדיק, שמאַלערק אאַו“ר —- אע יי.
שפר ן אַ מחט טאָר קע פּגימה נישט האָק : אַ אָחור טאָר קק שדכן ניט זײַן את אַ הונט טאָר קק קצב ניט זע : אַזוי ווי די תּורה האָט קע ונט ניט, אַזוי האָט קאָבות קק דונט ניט : די תּורה אע געגליכן צו קאָבות : אַזר ר קאָבות האָט קק גרונט ניט, אַזר האָט די תּורה קיין דונט ניט שפּ) : של שט אויסהיק פֿע דרײַ פֿייען נפֿשער, פֿלשער, פֿורמח : פֿע דרײַ פֿייען קומט ניט אַרויס קק צדיק.
—בּ. קאָכן
ם ן קאָכונג, זידונג, בראָטוע אאַו'וו: ווד, האָט, אָנזאָט, אָפּזאָט, אָפּקאָך, אויסקאָך אאַז'ר קאָכקונסט : קאָכבוך : רעצעפּט, רעסיפּי
נאַ-) : קיכאַרבעט : קיך, קאָכשטוב אאַז'ר — 114,
קוכער, ז קוכאַר, ז קעכער, ז קאָך, שעף, אונטערשעף, אייבערשעף, קולינאַר, קוק נאַ-) : קעכע, קעכנע, קוכטע, ז קוכאַרקע, קיךיידענע, קאָרייִדענע : נ-פּ) קאָכטשיק, קאָפּי טשיק : נקי) סקאַלניק, סקאַלניצע, סקאַלניטער קע.
וו : צגטעלן : קאָכן, אויפֿקאָכן, אויסקאָכן, אָפּקאָכן, איבערקאָכן, אונטערקאָכן, איִד קאָכן, אָנקאָכן, דורכקאָכן, דעדקאָכן, צר קאָכן, צעקאָכן, צוואַמענקאָכן, צונויפֿקאָכן : שמערגלען.
נמילך) וועלן, אויפֿוועלן, אָפּוועלן אאַזיוו : פריִען (פּרייען), אײַנפּריִען, אויספּריִען אאַז“וו : בריִען, אָפּבריִען, אײַנבריִען אאַז“וו : זידן, אָפּזידן, איבערזידן אאַז“ר : נפֿלייש בראָטן, אָפּבראָטן, אײַנבראָטן אאַן“וו : ראָוסטן נ—) : דעמפן, אײַנדעמפּן, אויסדעמפּן אאַו“ר : שמאָרן, אײַנשמאָת, אויסשמאָרן אאַו“וו : דושען (דישען), אײַנדושען, אויסדישען אאַז“וו : נפֿרוכט) באַקן, אָפּבאַקן, אויסבאַקן אאַויוו : נאַרבעס) פראַזשען, אײַננראַזשען, אויספּרד ישען : נשמאַלץ) צעלאָזן, פרעגלען, אײַופּרעגלען, אויספּרעגלען אאַז“ר : וואַרעמען, צוּוואַרעמען, אָנארעמען אאַז“וו : ברוינען, אײַנברוינען, צוברוינען אאַז“ר : נפֿלייש פּאַרען, אויספּאַרען, דורכפאָרען : שמעלצן, פֿאַרשמעלצן, צשמעלצן אאַזיוו : נבאָרשט) פֿאַר ווײַסן, אָנשלאָגן, דורכשלאָגן, איבערשלאָגן אאַז“וו : נטיי) פֿאַרפּאַרען, פֿאַרערטן, אָנציִען : נטשלנט) שטעלן, פֿאַררוקן, פֿאַרשמירן : נמאַלינעס! אָריטן אוּיף הלוואַי מע(ף זאָל
נישט דאַרפֿן : נפֿלש אָפּבריִען, אײַנווייקן, אויסזאַלצן, אָפּמסן, אײַנפּעקלען, אײַנמאַכן אאַז“וו : נקישקע) פֿילן, שפּיגערען, שפּיקעווען : נלאָקש וועלגער, האָלגער, אויסוועלגערן, אויסאָלגערן : ניויך) שימען, אָפּשוימען : מאַכן אַ פעע.
נאע קאָכח בולבען, בולקען, טששלעווען, קלעקטשען, טויטשען : נמילך) גערינען ווערן, אָפּזידן זיך, צעקאָכן זיך, אָפּקאָכן זיך , צונויפֿקאָכן זיך, ברענען : פֿאַרפּלערקענען זיך, פֿאַרפּלירקענען זיך : אויסלויפֿן.
אַדי : אויסגעקאָכט, פֿאַרבריט, פֿאַרברענט אאַז“ר — ר : רוי, קיו רוי, האַלב רוי, האַלב געזאָטן, ניט-דערקאָכט : קוכערש, קעכניש אאַז“וו — -.
פֿראַז : בגןרת סי, די קניידלעך זדיען פֿאַר בײַ : חנק חוק, דער קוגל איז געשמאַק.
שפּר : אַל תּל-ל גקדרה שק-ל קה חלרך : אַן מען לייגט אַרע געפֿינט מען (נעמט מען אַרויס) : אע שיסל קען ניט זע מער ווי אין טאָפּ : אַ קעכין פֿאַרדאַרבט זיך ניט : מיט אַ קעכין איו גוט צו שלאָגן בלאַט : אַן אַ קעכין שטאַרבט באַגראָבט מען זי הינטער אויוון.
261. באַקן
ס ן בעקערײַ, בייקערי נ—) : ברויטבעקערײַ : מצה-בעקערײַ, פּאָדרשד : צוקער-בער קערײַ אאַז'ר : ברויטואַראָד נ-אָיס.
נמאַטעריאַלך ראָשטשינע, אָנפֿרש, האַלבזויער, פֿילזויער : טייג, זויערטייג, געזײַערטער טייג : מיירע, ז מיערע : חלה : וויסקראָב, ווש קראָב, פּאָסקרעביק, פּאָשליעדקע : פֿאַרבאַק, האָקאַלעץ : מצה-ראַסער, מים שיִט : הייע, הייוונשטיק, הייפּראָדק, באַקפּראָשק, באַקסאָדע : געשמאַק נשפֿטח.
נמכאָירים) דייזשע, דיע, קנעטשעפֿל :
232
261—3 2
גרויטדייזשע, קנעטדיזשע : קריזשיק נפֿת דישע) : מולטער, טייגמולטער, בייט : דעקל, קראַצער, קאַפּיטש, טאַמברעט, קאָבילקעס : קנעטמאַשין, טייגל-מאַשין : טייגמעסער : שטופּל, רעדל , מצה-רעדל : שטרײַכערל , שמירערל : בלעך, באַקבלעך, פֿאַן, באַקפֿאַן, באַקשיסל : לאָפּעטע : ברויט-לאָפּעטע : ברויטברעט, זעמלברעט, פאַסאַד : גאַרנעגל : לעש וצעבער וואַסעח : שאַרער, ווילקע, גריקע אאַז“ר — 256 .
בעקער, קעקער ו--) : ברויטבעקער, זעמל-בעקער : צוקער-בעקער, צוקערניק : מצה-בעקער, טאָרטבעקער, פּאַשטעטדבעקער אאַו'וו : וואַסער-גיסער(קע) , קנעטער, וועלגערקע, וואַלגערקע : רעדלער, מצהרעדלער : זעצער, שיבער : ברויטשיבער, זעמלשיבער אאַז“וו : בעקעריונג, העלפֿער, עקספּעדיטאָר נ-פּ: טשלנט-בעקעח.
וו : ואַרבעט-פּראָצעסח אײַנמאַכן, ראָשטשינען, קנעטן, אויסקועש, פֿאַרקנעטן אאַז“וו : דורכאַרבעטן : וועלגערן, אויסוועלגערן : וואַלגערן, אויסאלגערן : שטופּלען, רעדלען : באַלייע, באַשמירן נחלה) : שיבן, זעצן : באַקן, אויסבאַקן, דורכבאַקן אאַז“ר : פֿאַרברוינען, פֿאַרניטעווען, לוניטערען : כּשרן דעם אויוון : נעמען אַלה.
אַדי , אינוו : געזײַערט, אומגעזײַערט, אָמצדיק, אָסחדיק : טייגיק, קנעטיק : געבאַקן, געבאַקט : פֿריש געבאַקן : פֿריש פֿע אויוון : אויסגעבאַקן ווי אין אויוון : פֿאַרברוינט, פֿאַרניטעוועט : מערביק, טרײַגע, קרוכיק, קרוכלע, קרוכקע, פּוכקע : אָפּרינדיק : ניט-דערבאַקן : רוי, קיו רוי : ורייח סקאַליסטע, זאַקאַליסטע: בעקעריש, קנעטעריש אאַו“ר — ס
שפּר : יעדער נאַר קען מאַכן אַ מצהבעקערײַ.
262. ברויען
ס ן ברײַערײַ, ברויערײַ : בירברויערײַ, ברוי
הויז, בריִהויז, ברוין ל“ר ברײַזער : ברענערײַ, בראָנפֿן-ברענערײַ, גראָנפֿדטרײַבערײַ. בראָנפֿדפֿאַבריק, בראָנפֿאַרניע : דיסטילערײַ, ברוערי נאַ-) : גראַלניע, גוראַלניע, י שזשעלניע, מעלצהויז, מעלצערײַ : ווײַנהוין : פּראָפּי נאַציע : רעקטיפֿיקאַציע.
נמכשירים) קעלטער נאַר-) : ווײַנפּרעס : ברויפֿאַס, דיסטיליר-אַפּאַראַט, דיסטיליר-געפֿעס: ליווער : קילרערל , דיסטילאַטאָר, רעקטיפֿיקאַטאָר, ווינאָמעטער.
מאַלץ, האָבערמאַלץ, בירמאַלץ, מאַלעעקסטראַקט : געברײַ, ברײַע, בראַהע, בראַגע, מײַושע, זאַטשער.
ברײַזער, ברײַער, ברויער, בירברויער, בראָווער, ברענער, ברוער נאַ-) : בראָוואַרניק, גראַלניק, גוראַלניק, י גאָזשעלויק : דיסטי לירער, דיסטילער נאַ-) : בראָנפֿדמאַכער, בראָופֿדטרײַבער : ווײַנמאַכער, וויניק : מעלצער, מאַלצמאַכער : ביר-פֿאַרזוכער, ווך פֿאַרזוכער אאַו“ר : טרעטער, ווײַנטרעטער. וו : בריִען, ברויען, טריִבן, מעלצן, מאַלצן,
רייכערן, ברענען, דיסטילירן, רעקטי פֿיצירן, לײַטערן, קלער, קלאָרן.
ם : קלי, קליטשינע : קלים, געפֿעס, געשיר ,
י פאַסודע : קאָך-קלים, סערוויר-קלים : פֿלשקע, מילכיקע, פּאַרעווע, קשרע, טריפֿהנע, נום-טובדיקע, פסחדיקע, אָמצדיקע אאַז“ר קלים : הילצערנע, ערדע(רע)נע, טשערעפּענע, פּאָליווענע אאַז'ר קלים : גראַניט געפֿעס, שטייטעפֿעס, פֿעלדגעפֿעס, לאַגערגעפֿעס אאַז'ר : אשנראַרג, קופּערוואַרג, מעכהאָרג, גלאָוהאָרג : פּאָרצעלײַ, פֿאַיאַנס, פּאָר-
צעלײַראַרג, פֿאַיאַנסוואַרג : בּלי-קסף, זילבערוואַרג : וואַרשעווער זילבער.
קרעדענץ, סערוויז, גאַרניטער, גאַנג, געדעק, י פּריבאָר, סעט נאַ-) : טישסערריז, טישגעפֿעס, טייסערוויז, טייגעפֿעס, קאַרע-סערוויז, דעסערט-סערוויז אאַו“וו : גאָפּל-לעפֿל, גאָפּלמעסער : עסוילבער, זילבער.
לעפֿל , באַריאַלניק וקל) : עסלעפֿל , זופּלעפֿל , טראַנושיר-לעפֿל , טיילעפֿל , קאַרעלעפֿל, דעסערט-לעפֿל : טיילעפֿעלע, קאַוועלעפעלע, דעסערט-לעפעלע אאַז“וו : גאָפּל, געפּעלע : מעסער — 161 .
שיסל : מאַקרעטע, מאַקערטע, מאַקיטרע, זופּשיסל , טעריוע, ליאָכענע, לעכאַנקע, לאַטקע, פּונששיסל , מעדניצע, באַק, וואַזע, פּאַלר מעסיק, פילימיסקע, פּילמעס, פֿײַערקע : אַ שיסל ווי אַ דייזשע, ווי פֿאַר אַ פֿרעסער.
טעלער, פּליט נאַ-) : פֿלאַכער, טיפֿער אאַז“ר טעלער : קליאָש : קערה : שאָל , שעלעכל, טעצעלע, טאַס, ספּאָדקע, ספּאָדיק, פּאָדסטאַווקע, פֿאַרפֿורקע, סאָסער נאַמ).
פֿלאַש, פֿלעשל : בוטל, באַטליע, ביטלע, ביקלע, בוטעלקע, בוטילקע, ביטעליע, באַטל נ—) : מאָנאָפּאָלקע, קרוטשיק, שקאַליק : גאָנשער, גראַפֿינ(קע), קאַראַפֿינ(קע) : פֿלאַכע: שטאָף, סיפֿאָן, הייבער, ליווער, פֿיאָלע : פֿעלדפֿלאַש, קאַנטין : ליאַטשעק נפֿלאַש מיט שטרוי) : באַלאָן : טערמאָספֿלאַש : זויגפֿלעשל, ראָזשיק, מיזיוקל : פּאַרפֿומפֿלעשל, שמעקפֿלעשל, פֿלאַקאָנ(טשיק) : לאָגל : פֿלאַשך געשטעל : נטיילן פֿלאַש) נאָז, נעזל, רילצע, פּיסק, האַלדז, העלדזל, דושוביק : סלאָי, דזשאַר נ—).
טרינק- לי, קענדל, קוואָרט, קווערטל, בלעכל, שעפּ, שעפּער, קוביק, שטאָף : גלאָז, גלעזל : טייגלאָו, ווײַטלאָז, בירגלאָו, פּונשגלאָן אאַז'ר : פוליע : שנאַפּסגלעזל, ליקערגלעול , קידושלעזל אאַזיר : בעכער : ראָיעיתבעכער, קידרבעכער אאַז“וו: באָקאַל, קוס,
כּוסע : קוס אָל ברכה, קוס (אָל) אלנהו, אלנהי הנביאס קוס : קופֿל, האַלבע, דריידע: קעלי שיק, גאַלקע, ליאַמפּקע, קרוט אָק, קרר טשיק(ל), קוואַטירל, טריוקהאָרן : גלאָיהאַלטער : שאָל, שעל(ע)כל, עביק, ז טאַס(ש, ז פֿיליזשאַנקע, ז טשאַשקע, קאָפּע נאַ-) : שיקקלי.
נוואַסער-קלים) אסער-קלי: ציסטערנע,
רעועררואַר, וואַסער-האַלטער, טאַנק, רעזערווטאַנק, וואַסערטאַנק, טשאַן : נראַסערטרעגער) קאָראָמיסל(ע) , קאָראָמעסלע, קרעמיסל, ואָסע, נאָשעלע, נאַסצע, נאַסטשע, פי דע, טראַכט, שאָנדרע, יאָך, אַ פאָר וואַסער : עמער, שעפּ, קלי, קובעל, צעבער, צובער, ראַשקע, וואַסערקאַן : שאַף, שעפֿל.
פֿאַס, פֿאַסקע, לי, באַרעלע, באַרעלקע, באַרילקע, באַרילעכן, באַרעלעכן, באַרל נאַמ), קאַדקע, קאַדושקע, טע, וואַסערטע, קויף, קײַפֿל, בוט, טשאָפּ, סאַלאַנקע, קאַדעפּ : האַנטפֿאַס, קיור : ווײַנפֿעסל, בירפֿעסל, אַנקער, אַנטל , שטאַליק : מאַרינירפֿאַס, ראָסלפֿאַס אאַויוו : נרעש) ווייקפֿאַס, דרובעז, זלוקטע, זלוקטינע, זשליקטע, ושילקטע, באָדניע : נטיילן פֿאַס) רייף, אָבאָד : קלעפּקע, קליפּקע, קליאָפּקע : שפּונטלאָך, צאַפּנלאָך : צאַפּן. שפּונט, שטעפּסל.
קרוג, קריגל, לאַדיש, לאָדיש, לאַדישיק, לאַדישקע, לאַדישטשיק, האַלאַשיק, האַר לאַטש(יק), קאַן, קופֿל(יק) : איילקרוג, איילגעפֿעס, אַמפּולע, אַמפֿאָרע.
וקאָר- את קיך-קלים) קעסל, קעסל-קלי, זידקעסל, קאָכקעסל, וואַסער-קעסל, פֿעלדקעסל, לאַגער-קעסל אאַז“ר : פֿישקעסל, ראָנדעל, ראַנדל.
סאַמאָוואַר, טיימאַשע, * פּישמאַשע נ-פּ: קאַליער סאַ-אָייאַק : קאַנפֿאָרקע נפֿת סאַמאָראַח : טייקאַן, טשײַניק, דרומל, (ה)ליאָק, (ה)ליאַק, גליאַק, כליאַק, ליאַטשיק : קאַרעטאָפּ, - קאָפייניק.
טאָפּ, מאַקעטער, בונקע, טשאָלנטטאָפּ, דוניצע, דיניצע, (ה)לאַדיש, לאַדאָך, קוגלטאָפּ, קוגעלניק, קוגלשרבן, קוילשאַרבן, טער לעטשקע, טשעראָפּקע, טשאָרלע(טעקע), לאָקשנטאָפּ, טשומן, טשוהע, גראַפּ(ף , דעפּל, גראַף, סאַהאָן, טאַשן, פּאַרעווניק.
נטיילן טאָפּ) פּאָקרישקע, דעניק, דעקל, שטאָע, שטערצל , קליאַפּע, קאָלפּיק.
בראָט-קלי, בראָטפֿאַן, בראָטקעסעלע, בראָטער, ראָוסטער נאַ-) : בראָטשפּיז, פֿלייש שפּין : קאַסטרול, פּאָמווע, סקאָוו(אָ)ראָדע, סקאָווערדע, פאַטעלניע, פאַטעלקע, רע, ראַן, פֿע, פֿענדל : בעקן.
שטקעריצע, האַקברעטל, קריושיק : לאָקשנברעט : זאַלצברעטל, אָפּ(אָ)לקע : ווייקשפֿ(ט) , קאָשיק : קאַטשלקע, וועלגער האָלץ, וואַלגערהאָלץ : דאָר(כ)שלאַק : סאָפּע נלעפֿל) , שעפּלעפֿל, פּאָלאָניק, שוימלעפֿל, מישלעפֿל, קאָכלעפֿל, קאָכליע, כאָכליע.
!פֿאַרשיידענע מכשירים) עפֿענער : פּראָפּןציִער, קאָריק-ציִער, גרײַצער, ציפּראָפּן, י קאָרקדציִער : צוקערצוועעל : קנאַקניסל, י נוסקנאַקער : ציטרינפּרעס : זאַלצמעסטל, זעלצערל, סאָלניצע, סיליאַרקע, זאַלצקושקע: פֿעפֿערניצע, פֿעפֿערל , פֿעפֿער-פּושקע : כרייניק, כרייניצע, כריינוּווקע, כרייניאָרקע : זענעפֿטניצע, גאָרטמטשניצע : טייקעסטל , טיי פּושקע, באַקטש, האָרי : קאַרע-פּושקע : צוקערפּושקע, צוקערניצע, י סאַכאַרניצע : ברויטניצע, י כליעבניצע : שפּײַזקעסטל, פּוסדערקע.
—2. עסן, טרינקען
ס ן זעטיקייט, פֿרעסערישקייט, אומדערוער
לעכקייט אאַו“מ — אַדי : לאָבוע, שפּײַוומ, נערונג אאַו“וו : עסערײַ, פֿרעסערײַ, שלימערע אאַו“וו — יי.
דאָס עסן, די אַכילה : דאָס טרינקען : דאָס עסן את טרינקען, אַקילה ושאָיה : צערוע, מחיה : זעט.
ש עס, אַ פֿרעס, אוּ אַכל, אַ נאַש, אַ ביס, אַ קײַ, אַ דישע : אַ לעק, אַ נאָג, אַ טשאָקע, אַ סמאָקע : אַ טרונק, אַ זופּ, אַ שלוט, ז אַ מוק אאַז'ר — י.
דיעטע : מילכדיעטע, באַגרענעצטע דיער טע אאַו'ר : דערנער-סיסטעם, נערורסיסטעם, ן ואַרורסיסטעם : דיעטעטיק : מאַסטיקאַציע : פֿאַרדיִוט, איבערקאָכוט : אייפּעפּסיע, פּעפּטיק : סאַרקאָפֿאַגיע, שלאַקטאָפֿאַגיע, איכטשפֿשיע אאַז“ר : מענטפֿרעסערײַ, קאַניבער ליזם : וועגעטאַר(שפעם : עפּיקורעם.
נעס- את טרינק-פּלעצער) רעסטאָראַן, רעסטאָראַציע : נ--) רעסטאָיאַיצע, רעסטאָריִצע : עסאַרניע, פֿרעסאַרניע : באַרשלניע נקק : קשרער רעסטאָראַן, מילכיקער רעסטאָראָ אאַו“ר : קעלעררעסטאָראָ, קאַפֿעררעסטאָראַן אאַן“ר : קיך, שרקיך, י קוכמײַסטער סקע : ביליקע קיך, טאַנשק : זופּקיך, פֿאָלקסקיך אאַז“וו: כאַרטשעווניע : קאַראַרניע, ז טשסטקאַרויע, קאַפֿע, קאַוועהוע, קאַוועשטיבל : שענק, באַר אאַז'ר — פּ-- : קיבער צאַרניע : קנײַפּיע : טייהוע, טשײַנע : קאַפֿעטעריע, אויטאָמאַט : פּשסש, פּענסש, באָר דיטהויונ—) : האָטעל, וומעחאָטעל : שסטהויו, אײַנפֿאָר, אײַנפֿאָרהר, אַכסנש, קרעטער מע, האַרבעריק, פּאָדוויערקע, בופֿעט אאַז'וו — 14 ! : צוקערניע, קאָנדיטערײַ, ז קאָנדיטערסקע : באַנקעטואַל, בשקעאימער, עסשטוב, עסצימער, נ—) דײַניררום, דײַנעע — 4!! : קאָרשלע.
טאַבלדאָט, אַלאַ קאַרט : אייהאָפּעשר. אַמעריקשער פּלאַן : זפּײַקאַר-ע, ז-ד צעטל, מעניו.
עטער : קליינער עסער. מיטעסער : נאַשער, פֿרומע !שערקע, לאַ-ע, לאַשכע : טעגעסער, קעסטניק, קעסטקינד : פּשסיאָ-
264
נער, באָרדער נאַ-) : אייביק קעסטקינד, אי דעם אויף קעסט : פּאַראַזיט, טראָמבעניק : גרויסער עסער, פֿרעסער, זולל וסובא, אַכלן, אַכלער, הלעיט(ני)ניק, שטאָפּער, פאַקער, שיבער, קײַער, שלינגער, רײַבער, פּוצער, — אַויר, וויעפּריק, קל-וחומר, הינער-פֿרעסער, באַריאַלניק נקי) : צעלאָזן מויל, צעלאָזענער פּיסק : קשרער האַלדז, צעלאָזענער (טריפֿהנער) האַלדן : געשמדטער האַלדן : קשרע, טריפֿהנע, געשמדטע, צעלאָזענע אאַי'ר קישקע : גגבישע קישקע : גורמאַנד, עפּיקור : מעגעטאַרי(אַפער : מצהשמורהניק : חבֿרה פֿרעס.
אויסגעהאַלטענער, געקעכלטער, אָפּגעגעסענער אאַן“וו — יי.
טרינקער, טייטרינקער : בירטרינקער אאַן“וו — 595 .
שפּשער, קאָרמאַק, זייגעדיקע פֿרוי, זייד פֿרוי, זייגערין, זייגער-מאַכערין נ-פּ) : אַם, נאַם, מאַמקע, צוזייגערין, נוירס נאַ-) .
רעסטאָראַטאָר, גאָרקיכער, קייטערער נאַ-) : האָטעלמאַן, האָסטהײַזער, נִעלשכסניא, אַעל-מחיה , קרעטשמער, שענקער פּ פּ-פּ : בופֿעטשיק : סאַרווער , סאַרווערע, סאַרווערקע, דערלאַנגער, קעלנער, ווייטער נ—) : אייבערסאַררער, הויפּטסאַרווער, הויפּטקעלנער, העדרייטער נאַ-) : נקי) סקאַלניק, סקאַלניטשקע, סקאַלניטשיכע.
וו : נערן זיך , דערנערן זיך, שפּײַזן זיך, צערן
זיך : גיין צום טיש : אָנבײַסן, איבערבײַסן, פֿרישטיקן, ברעקפֿעסטן נ—) : מיטאָגן, מיטיקן : מאַכן אַ סעודה, אַ שוועך אאַז'וו — פּפּפּ .
עסן, אַכלען, פּאַפּלען, פּופּלען, האַמען נקיניערי-) , נקי! באַריען, בעריען, באַריאַלן : נאַע : דזשובען, דזשאָבען, פיקן, פּיקען : קנאַקן נקערלעך) : בעסן, גריזשען, טאָטשען : קיִען, זשגײַען, טשוואַקען, טעמקען, מעלהנרהן, מעלה ורה זײַן : כראָמקען, כראָמשקען, כרופּען, כראָפּטשען, כראָסטען : לעקן :
נאָגן, סאָקן נאַ-) : זויגן, זייע : זופּן, לאָפּטשען, שלינגען, ז שלוקן : טשמאָקען, סמאָקען, סמאָטשקען, סמאָצקען, שמאָקצען : (פּאָסמאַר קע(ווע)ן זיך, קוויקן זיך : קוויקן זיך מיט חלשות: לאָבן זיך, לאַקאָמע דך, באַלעקן זיך : אַרומלעקן (אויסלעקן) דעם טעלער : דערדונטערען זיך ביזן פֿויגל : לעקן די פֿינגער — 8-בּ : אָפּשײַערן דאָס האַרץ נעסן זר ערס).
עסן ווייניק : עסן מכות מיט בכורות : עס קדחת אין אַ קליין טעפּעלע : עסן קרענק את בענטע רעה : פֿאַרזוכן, טועם (טעם) זע: מאַכן (אַ) שהחענו ( (ש ברכה) : צובײַסן, פֿאַר בײַסן : פֿאַרבײַסן מיט קדחת : פֿדבײַק מיט אַ הונט אַ ווײַסן : פֿליישיק מאַכן זיך : איבער כאַפּן דאָס האַרץ (דעם הוטער) : אונטער לענען זיך (דאָס האַרץ) : שטילן דעם הוטער : דערהאַלטן דאָס חיות (די נאָמה) : ברעכן אַ אָענית : אָפּפֿאַסטן : פֿאַרפֿאַסטן (ויך) : כאַפּן ע-ע- אע מייל אַרײַן : כאַפּן אַ זאַט (די זעט) : געבן (טאָן, אַרײַנכאַפּן אאַו“ר) אַ קײַ, אַ ביס אאַו“וו — - : געניסן, נהנה זע.
האַלטן פֿון דער אַקילה : זח להוט נאָר דעם פֿרעס (נאָך דער אַקילה) : פֿאַסטן הפֿסקות נ-פּ) : עסן אַ סך : פּאַשען זיך, כאָווענען זיך, פֿיטערן זיך : גיסן האָלד אע האַלדז : האָבן אַ קישקע אָן אַ דנאָ : עסן צעזעצטערהייט : פֿרעסן, פֿרעסן און זויפֿן : רײַבן, טלוקען, פוצן, האַקן, לופּען, ליפּען, שפּאַרן, שטאָפּן, שטופּן, פאַקן, שיבן, רוקן, שנײַדן, שאָרבען : רײַבן מיט כּוונה : רײַבן לשם ייִחר : רײַבן (פּוצן) די סעודה : רײַבן אין באַלח אַריִן : רײַבן אויף וואָס די וועלט שטייט : ריִבן את שווײַגן : עסן (קײַען, שליטען אאַז“ר) שיף בידע באַקן : שפּאַרן (פּאַקן) אין די באַקן : אָנשטאָפּן (אָנפֿילן) די קישקע (דעם חומר) : אָנעסן זיך ביי דרײַצן : עסן מיט די אוּיע : קשר מאַכן, צו רעכט מאַכן: אײַנשלינגען, פֿאַרשלינגען, זפֿאַרשליקן : אַרײַנעסן, אַרדנאַכלען, אַרפּנקיִש,
אַריִנרײַע אש'ר : אויפֿעסן, שיפֿשלינגען, אויפֿאַכלע אאַו'ר.
נפֿאַרגלײַכונגען) עסן ר אַ פֿייגעלע, ווי אַ טײַבעלע, ווי די מלאָכים בײַ אַברהם-אָאָיט : נאַק ר אַ קאַץ : קײַען ווי אַ ציג אַ לײַלעך : גריזשע ווי אַ מויז, ווי אַ חזיר, ווי אַ הונט : טעמקען ר אַ אַויר : מעלה-ורהן ווי אַ בהמה, ר אַ קאַלב : קריקן זיך ווי דער אייזל מיטן קוקעריקו : אויסלעקן ווי אַ קאַץ : באַלעקן זיך ר אַ קע : עסן (פֿרעסן, אָנעסן זיך, אַרײַנעסן אאַז'וו) ר אַ וואָלף, ווי אַ בהמה, ווי אַ פֿערד, ר אַ חויר, ר אַ דברשחר,ווי אַ וויפּער (וואַפּער), ווי אַ קאַפּהאָן, ווי אַ (מטעח גוי, ווי אַ פּוער, ווי אַ סע, ווי צען יוונים, ווי אַ פֿורמאָ, ר אַ נִעלעןלה, ווי אַ שמײַסער, ווי אַ גראָבער יומ, ווי אַ גראָבער נפֿש, ווי אָ אומבאַרבותער, ר אַ פּעסטער מיוקים, ווי דעם רבינס מאָרת, ווי נאָך אַ קרענק, ווי נאָך אַ אָענית, ווי פורים צו דער סעודה, ווי אַ קעסלפּויק, ווי ער וואָלט מע דרײַ טעג ניט געגעסן, ווי פֿאַר צווייען, ווי פֿאַר דרעען, ווי פֿאַר צען, ווי אָן זיך, ווי ניט אע זיך, ר ער וואָלט קיין צײַט ניט געהאַט, ווי אין אָסוק שטייט : אײַנשלינגען ווי אַ העלפֿאַנד, ווי אַ גאַנדו, ר אַ גאָנער , ווי אַ פֿיש, ווי אַ שלײַען, ר אַ העכט, ווי דער לוונתן, ווי קליאָצקעס, ווי קרעפּלעך, ר הייסע (קאַלטע) לאָקש, ווי הייסע קניידלעך, ווי הייסע פֿאַרפֿל , ווי הייסע האַלישקעס : שנײַדן (האַקן, רײַבן אאַז'ר) ווי אין קרויט אַרע, ר אין קען אַרײַן, ווי אויף אַ סעוּדת-מיצח : נגעקעכטס) זופּן ווי יויך, ווי קאַלטן ראָסל , ווי וואַסער, ווי ווײַן, ווי בראָנפֿן : באַפֿאַלן (אָנפֿאַלן, צופֿאַלן, צוכאַפּן זיך) ווי אַ הוטעריקער וואָלף, ווי הונגעריקע היישעריקן, ווי אַן אָרעם-אָחור צו לאַטקעס, ווי צו הייס ברויט, ווי צו אַ הייסער בולקע, ווי צו אַ היסן פּאָפּעלניק : אויפֿעסן ווי אַ (הייסש שגדע, ווי אַ בער אַ שגדעלע, ווי אַ צוקער-לעקכל : אָנעק זיך ווי מיט באָב.
טד ינקען : לעשן (שטילן) דעם דאָרשט :
טאָן (געבן) אַ זופּ, אַ טרונק אאַזיר : אײַננעמען נמעדיצין) : זופּן, נעפּן, ניפּן, גיסן (אין זיך), כליאָבען, כליובען, כליאָפּטשען, כליעפּטשען, זשליאָקען : שוועכן אאַזיר — פּ-פּ : אָנטרינקען זיך, אָנזופּן זיך אאַזיוו : צוטרינקען, צווופּן אאַז“ר : נאָכטרינקען, ואָכזופּן אאַזיוו : פֿאַרטרינקען, פֿאַרזופּן אאַויר : אַרונטערוואַשן, אַרונטערשרענקען.
נפֿאַרגלײַכווגעח טרינקען ר אַ פֿעדד, ווי אַ פֿיש, ווי אַ פֿאַרחלשטער, ווי אַ פֿאַרשמאַכטער : אָנזופּן זיך ווי אַ פֿאַס, ווי אַ פּויק : מסן ווי אויף אַ שטיץ,. ווי אויף אַן אויוון.
געבן צו עסן (צו טרינקען) : שפּײַזן, נערן, דערנערן, קאָרמענ(עף , האָדעווען : געבן טעג, געבן קעסט : אויסהאַלטן, אויפֿהאַלטן ניענעם) : אָנקאָרמענען (דעם שוואַרץ-יאָר) : אונטערהאָדעווען : אויסקאָרמענען אויף איין זײַט (אויף דער לינקער זײַט) : קעכלען, קיכלען, פּילעווען, פּילנעווען, אופּילען, לויען : שטאָפּן, שטאָפּן את קראָפּן, שטופּן : פֿיטערן, פאַשען, אויספּאַשען : פֿעטן, פֿעט מאַכן, פֿייסטן נאַר-) : פּאָיען, אָנפּאָיען.
נפֿאַרגלײַכונגען) שטאָפּן ווי אַ גאַנדו, ווי אַן אינדיק אויף פסח, ווי אין אַ לעכערדיקן זאַק.
געבן די ברוסט : געבן צו זייגן : זייגן, אָר זייגן, פֿאַרוייע, צווייגן, ניאַנטשען, נוירסן נאַ-) : שטילן נמיט דער ברוסט) : פֿאַרגיסן (פֿאַרשטאָפּן) דאָס מויל (דעם פּיסק, דעם האַלדז, — די האָרלע).
עסן עמעצנס ברויט (און זאַלץ) : עסן טעג, עסן קעסט : זיצן אויף קעסט : אָפּעסן (אָפּפֿרעסן) יענעם דעם קאָפּ : עסן צו זאַט (צו דער זעט) : עסן לשובע : זעטן זיך, אָנזעטיקן זיך, אָניעטן זיך, אָניאַטן דיך : צעקײַען : פֿאַרדײַען, פֿאַרדייען : איבערקאָכן.
אדי ן פֿרעסעריש, פֿרעסיק, פֿרעסעריק,
זולל וסובאש, אַוירש, אומדערזעטלעך, זאַט, נישהונגעריק — - אין יי.
נפֿאַרגלײַכונגען, -פּ) הונגעריק ווי אַ גאַנדי
237
אין אַ זאַק האָבער, ר דעם מילנערס הונט (אַויר , הינער), ווי אַ ייִד צום אַפֿיקומן, ווי פּורים נאָך דער סעודה.
פֿראַן : ער אין ניט אָנצוזעטן : מיט אַקילה הייבט זיך אָן זע יוצר נרערטערשפּיל : אַקילה—שאָילח : אע הילכות עסן אע ער אַ גרויסער למדן : ער האָט אַ מטן קית-קיבול : ער האָט אַ קישקע אוּ אַ דנאָ : ער האָט אַ מאָע ר קהלס באַקאויק : ער אע כּוּלו קשקע : דער אָוחאָר אע אים ווייניק : ער וואָלט איִטעשלונגע דעם אָוחאָר : ער האָלט אויפֿגעגעסן דעם אָוחאָר מיט די לאַפּטשעס : ער האָלט אויפֿגעגעסן (אײַעעשלונגען) אַן אָקס מיט די הערנער (אַ פֿערד מיט די פּאָדקעוועס) : ער אע אַ קנאַפּער עסער—רפֿל ער עסט אע אים אַלץ קנאַפּ : האָכלו— ער עסט פֿאַר דרעען : ער אע פֿאַרבײַ און עסט פֿאַר דרך : ער עסט את טרינקט און זאָגט קיין קדיש ניט : ער עסט און עס עסט א י ם : ער קען שוץ פֿאַר אַ הוטעריקן באַשטק : עס האָט בך אים אַ ווערדע ווי בײַ אַ פֿערד אַ צוקערלעקעכל : וואָס קלעקט פֿאַר אַ זעלנער (סאָלדאַט) אַ מצה? : ער האָט נאָך נעבעך אע מ ך ן מויל ניט געהאַט : ער לעבט שוויענטעם דוכעם : מן האָפֿה ולחועעת דער סקאָוו(אָראָדע גלײַך אין מויל : המוציא ל חם מן האָר—עס ווי אַ אָרץ : עסן ביו זאַט, אַרבעטן בין שווייס : ואָקלת אאָעת וברכת—שלסט אָפּעסן את אָפּשרעק את אַנטלויפֿן : ויאכלו— מאַכט רער : מען האָט געקנאַקט ווי די היישעריקן : ער גיט (ער וושט) זע פֿערד אַ הא אין סידור.
שפר ן דער ערגסטער מאָנער אין דער אי גענער מאָע : אין אַ קעקע קען מען קיין פֿאַלבאַנע ניט מאַכן : אַ לעבעדיקע זאַך בעט עסן : אַלץ קען דער מענטש פֿאַרגעסן, נאָר ניט עסן : צו ליד און צו פֿרייד מון מען עסן : אָך אָך—און עס ווילט זיך דאָך : אָדם יסודו מאָפֿר וסושׁ לאָפֿר—בינאָים כאַפּט מען אַ בלינעשיק : קל זמן שהנאָמה בקרבי —מאַכט רשי :
עס (ריִב) מאָטיע ! : קיִען איי קק אָכֿל ניט : קעען אין ניט אָבל : אָבל אין נאַרע, קײַען אין דער עיקר : אַקילה אין די בעסטע תּפֿילה (ווערטערשפּיל : אַקילה—אוחילה) : אַכעלע באַכעלע באָפֿע אין די בעסטע מלאָכה : מאָטפֿרייד גייט איבער אַלע פֿרייד : זאַט קישקעלע, פֿריילעך מערשעלע : אַן דער מאָע אע זאַט אין דער גאַנצער גוף לוסטיק : אַן די מוין אין זאַט אין (איר) דאָס מעל ביטער : אַן עס אין דאָ אין טאָפּ אין דאָ אין קראָפּ : אַן מען לייגט אַרע אע די ציינער געפֿינט מען אע די ביינער : מען דערקענט נאָך די באַקן ווי די ציינער קנאַקן : ווען די ציינער קנאַקן ווערן רויט די באַקן : ר די טויטע (די מתים) עסן, אַזאַ אָנים האָבן זיי : זופּע די קרופּע קריגע די קראַפֿט : כּוח געפֿינט מען (זאָל מען זוכן) אין (דער) שיסל : תּורה אין חומש, געזונט אין שיסל : געזונט און פֿאַרגעניגן זאָל מען זוכן אין שיסל : שליט שטיקער, וועסטו ווער דיקער : ניט פֿון בלאָע זיך ווערט דער אינדיק פֿעט : פֿון על חטא ווערט מען ניט פֿעט : אָם אָע קמח אַע שרה—וואָס פֿאַר אוּ עסער אַואַ טוער : אַם אַין קמח אַע תּורה — אַן מע וועט מכּות עסן וועט מען קדחת קענען : אַן מען עסט ניט אין מען ניט זאַט : אַו מען האָט נעכטן געגעסן אין מען הײַנט ניט זאַט : אע זכות פֿע לעבן עסט מען : גוט עסן אין געלט אויף פּראָצענט : איידער דעם דאָקטער אַ צריער אין בעסער זיך אַ שאָק איער : בעסער דעם בעקער ווי דעם רופֿא (דעם דאָקטער) : האַמעניו אע נייטיקער ווי אַ קאַפּאָטקעלע : איידער (צו ליי אין פּישקע אין בעסער (צו לייגף אע קישקע : דער זאַטער גלייבט ניט דעם הונגעריקן : אַ קעמל טרינקט מען אָן מיט האָסער איידער ער שלעפּט די משא : טרײַב ויט דאָס פֿערד מיט געשריי, נאָר מיט האָבער את היי : שמעס דאָס פֿערד מיט האָבער , ניט מיט דער בײַטש : בראָנפֿן רעדט את האָבער פֿאָרט : פת באָלח תּאכל ומים במשורה אָשתה : דאָש מצאָת אכול
עך : אוּ איבעריקער ביק קען פֿאָרשטן : פֿת איבערעסן (זיך) כאָליעט מען מער ווי פֿון ניט דערעסן : מען מעג עסן, אָבער ויט פֿרעסן : אַ פֿרעסער (אַ זולל וסובא) אין אַ ונב : ווער עס איו יומערהייט אַ זולל וסובא ווערט אויף דער עלטער אַ קראַנקער בעטלער : כּאַכילתכם קך תּורתכם—ווער עס עסט ווי אַ פּויער לערנט ר אַ פּויער : אַ בּוי פֿרעסט, אַ ייִד כאַפּט אַ ביסן : פֿע אַ פֿולע טיי טרינקען קען מען אָפּבריִען די קני : איידער האַרצוויטאָג בעסער בויכרייטאָג נאַ שד אַרויסצווואַרפֿף : ווער עס עסט אין צײַט איי אַ לײַט : אַו מען האָשט זיך צום עסן קומט אַרײַן די ברכה : האוכל בשוק דומה לפּאַרשוק (לקלב) : ווער עס עסט אויף דער שס קען קין עדות ניט זאָע : אַע מסיחין בסעודה : אַן מען עסט טאָר מען ניט ריידן : גוט צעקײַט אין האַלב פֿאַרדײַט : מער מען לעבט, מער עסט מען : ווען דאָס מויל האָל ניט דאַרפֿן עסן וואָלט דער קאָפּ אין האָלד געשנגען : ווען דער פּיסק זאָל ליע אין דר'ערד האָלט דער קאָפּ געגאַנגען אין גאָלד : דער האַלדז האָט אַ קליין לעכל את פֿאַרשלינגט דאָס (אַ) הוין מיטן דעכל : אויפֿואַע קען מען אַ גאַנצן מאַיאָנטיק : פֿון אַ טש אַליין ווערט מען גיט זאַט, עס מון זיִן וואָס אויפֿן טש אויך : פֿע איין טיש ווערט מען ניט זאַט : קרענק געגעסן, קדחת געבענטשט : אַן מען עסט קדחת טרינקט מען ראָיעית : אַן ס'אע ניטאָ קק פּאַפּו גיט מען ליוליו : די וויִב עסט מט בשעת זי ליגט אין קימפּעט, דער מאָ—בקעת ער עסט אע סוכה, ביידע עסן גוט ווע ויי זײַנען בײַ י ע ו ע ם אויף אַ שימחה, ביידע עסן קרענק בשעת ס'אע בײַ ז יי אַ זימחה : אומעטום אין מט הילף, נאָר גיט בײַ דער דסל : דער ערשטער ביסן איו אַן עשער : דער קעם ליגט אין די שפּץ פֿינגער : צוויי מאָל אַ ביסן עסט מען ניט : מיט צוויי מײַלער עסט מען ניט : אַן דער מאָע אין פֿול אין דער קאָפּ דול : וואָס פֿולער דער בויך אַלץ ליידי-
קער דער האָפּ : עס ק בענטש את זך אַ מענטש.
אַ נאַשער אין אַ עב : זאָג דער קאַץ, אַן די בלינצע קאָסט אַ גילדן, נאַשט זי פֿאָרט : עס אע עט צו זײַן אַ קאַץ, ווען די נִעלזאָיתטע לאָיט לעקן פֿון טע : אַן די נִעלזאָיתטע אין אַ קאַץ איי די קאַץ אַ קעלזקיתטע : אַ קאַץ זאָל מען פֿאַר קע סאַרווער ניט מאַכן : פֿאַר אַ קאַץ קען מען זיך ניט (אויס)באַהאַלטן. זען ארך : שפּײַז, געטראַנק —2, קאָכן א, באַקן 1א.
פֿאַרגעניגן 1 51, געזעלשאַפֿטלעכקייט ש, דכּרות 595.
265. רייכערן
ס : טאַבעק, טאַבאַק : טערקישער, ווירדשי
ניער, אינדישער אאַזיוו טאַבעק : בלער טער-טאַבעק, לאָקערטאַבעק : טיטע, טוטע : מאַכאָרקע, דאָרפֿסטאַבעק, זדלקע : מיאַלטאַגעק : קײַטאַבעק, טשרטאָבעקאָ נ—) : שמעקטאַבעק, שטפּטאַבעק : מאַקובע, בער גאַמאָט.
ליולקע, פֿײַקע, פֿײַף, פּיפּקע, פּיִפּ נ—), סרחענער נ-) : טשיביק, ציבוך, ציבעך : ליולקע-ציביק, ליולקע-ציבעך : וואַסער-פּיפּקע, נאַרגילע, קאַלע : וטיילן ליולקש ליטקע, אָטיפּקע, אַנטיפּקע.
ציגאַר, סישר, האָלאָוועשקע נ-פּ) : פּאַפּי ראָס, פּאַפּיראָשטשינע נ-פּ) , סישרעט, ציגאַרל, ציגאַרקע, ציהאַרקע, פּאַפּישל , באַנקרוטקע, צישר טיטת : נקק פֿינקל, ריצל , קאַדראָל , קודראַלניק, דוליעץ, דולצער : רויך ניי) : ביבעלע, ביבולערפּאַפּיר, ביבולקע, רייכערפּאַפּיר : גילז(ש, הילוע, טרײַבל : קערטל, קורטקע, קערטקע, קאָלקע, שטאָפּסל : שרובקע.
ציגאַראָפּע, צישרן-פּיסקל, פּאַפּיראָסןהאַלטער, מוילשפּיץ, ז מונדשטיק : פּאַפּיראָסניצע, פּאָרטסישר : פּאָרטאַבאַק, טאַבעך בײַטל, קאַפּשיק : טאַבעקשקעטעלע, טאַבעך
פּאקעלע, שבאַקערקע, שבאַקירקע, שקוטל , שקעדעלע, האָרן-פּעקעלע, ראָזיק : ציגאַראָנײַדער נמכדר) .
צי, פּוף, ז שלוק : שמעק.
שבעשפֿאַבריק : טאַבעק-פֿאַרקויף, טאַבעק-מאָנאָפּאָל , טראַפֿיק, דיסטריבוציע : פּאַפּיראָסדמאַכער(קש , פּאַפּיראָסניק, פאַפּי האָסניצע : צישרדמאַכער, סישרמייקער נאַ-) : טאַבעקטויסער : טאַבעקזענדלער, טאַבאַטשניק, טראַפֿיקאַנט, דיסטריבוטאָר.
רייכערער, נ—) סמוקער, סמאָקער : טד בעקשמעקער.
וו : רייכער, ז רויכערן, רייכענען, פאַפּען,
פּאַפּקען, פּיפּקען, פּאַליען, האָפּטשען, קורש, סמוקן נ—) : נקי) קודרען, קודרערען, פֿינקלען, זאַקידרערען : פֿאַרציִען (דעם רויך) : רייכערן ווי אַ קרמען : אָנרייכערן (אָנקורען) ווי אע אַ קרעשמע : קיִען : שמעקן.
266. הונגער , אָענית
ס : הונגעריקייט, דאָרשטיקייט, פֿאַרשמאַכט-
קייט אאַז“ר — אַדי : הונגער, צוקער נ-) : דאָרשט, ז דורשט, לעכצונג, שרונג, חולשתהיִב.
אַפּעטיט, נ-פּ) אַפּטייק, כיפּעטעק : וואָלפֿשער אַפּעטיט, הייסהועער, בולמוס, בולמוסשקילה, בולימיע.
אָענית, פֿאַסטטאָג : גרינגער, שווערער, געבאָטענער אאַזר אָענית : אַענית מוקדם, אַענית (ידחה, אַענית יחיד, אַענית-אָיבור, אַענית צדיקים, אַענית בכורים, אַענית אָלום : נתעניתים) נום קיפּור , יו“כּ , נום קיפּור קטן, יובּ'ק, אִשעה (ט') באָב, עאָרה (י') בטבת, שבעה אָשׁר (י“ז) באַמוו, אַענית אָסתר, אָסתר אָענית, צום גדליה, כ' סית, ט“ו קסליו, ז' אָדר, קני חאָש וקני, בהיב : די נח טעג : הונגערקוראַציע : פּאָסט, פּאָסטצײַט, מיזערערעהאָך, מאַסלעניצע : נמחמדניש ראַמאַדאַן.
ניט קיין געגעסענער, הונגעריקער, פֿאַרשמאַכטער אאַו“ר פּ אַדי.
ר : זע הונגעריק, זײַן פֿאַרשמאַכט — אַדי אין יאַז :
האָבן צוקער נ-) : אַראָפּקומען פֿון הונגערלאַנד : וועלן (חלש, שטאַרבן) עסן : הונגער, צוהונגעת, אויסהונגערן זיך, צערן זיך, מאָרענ(עף זיך, פֿאַרמאָרענ(עף ויך : ניט עסן : פֿאַסטן, האַלטן אָענית, פּראַווען תּעניתים. פֿאַסטן הפֿסקות : (לאָאָ איבערחלשן (איבערכלאַנען, איבערקלעמען) דאָס האַרץ : * פּעכנע אויפֿן פּיסק : ארסגק פֿאַר הונגער, אויסגיין מיט די כּוחות : אויסשפּע די נאָמה : שטאַרבן פֿון הונגער, קרן פֿון הומער (ווי אַ הונט) : מר אָענית יש.
זײַן דאָרשטיק : דאַרשטן, דאָרשטן, שמאַכטן, שמאַכן, לעכצן : לעכצן נאָך וואַסער ווי אָ אינד נאַר-) .
אַדי : הונגעריק, טויט הונגעריק, פֿאַרהונ-
גערט, פֿאַרחלשט, פֿאַרצערט, פֿאַרמאָרעט : דאָרשטיק, ז דורשטיק, פֿאַרשמאַכט : ניכטער : אוּמדערזעטלעך.
נפֿאַרגלײַכונגעח הונגעריק ווי אַ שנדז, ווי אַ הונט (אין די נע טעס , ווי צען הינט, ווי אַ בער, ווי אַ וואָלף (אע האָלד) , ר נאָך אַ אָענית : הונגעריק אַן מען הערט אַזש אע ווין (אין קראָקע).
אינוו, פֿראַו : ניכטערערהייט : אויפֿן גיכ-
טעת מאָע : עס דערגייט אים ניט די קישקע : עס רינט אים (עס לויפֿט אים איבער, עס גייט אים איבער) די סמאַהע (די שמײַע , די שפּײַעכץ, די סליונע, די סלינע) : דאָס האַרץ אין אים אַרעק (פֿאַרשמאַכט) : עס גייט איבער (עס חלשט, עס טאַמלט, עס קלעמט, עס נאָגט, עס ציט) דאָס האַרץ : עס ציט דאָס האַרץ צו דער ערד : עס חלשט (עס נאָגט) אונטער טלית-קע (בײַם לעפֿעלע) : עס אין טונקל (שוואַרץ) פֿאַר די אוּיע : ביסט הועעריק? —לעק האָלץ, וועט דיר דאַרשטן.
שפּר : היטער אע אַ גייער קעלזקית : דער
240
266—268
הונגער קען צו אַלץ ברעמש : הוטער קען ניט קיין געבאָט : אַן דער מאָגן אע ליידיק אין דער מוח אויך ליידיק : ש דער מאָע אע לער איז דער שלאָף שווער : אַן מע ליגט זיך אוּ וועטשערע אין נידעריק צוקאָפּנס : אַן מען לייגט זיך גיט געגעסן (ניט קק געגעסענער) שטייט מען אוּיף ניט געשלאָפֿן (ניט קק געשלאָפֿענער) : אַן מען לייגט דך הונגעריק שטייט מען אויף שלעפֿעריק : אַן מען ליגט זיך ניט געגעסן ציילט מען די סטאַלאָשיעס : ווער עס לייגט זיך הונגעריק שלאָפֿן דעם אָלומען זיך בעטלערס : אַ הונגעריקן גייט (קומט) ברויט צו אָלום : אַ שלעפֿעריקן לאָזט מע איבער. אָבער ניט אַ הונגעריק : ווען זינגט דער צי גיִנער? (ווען זיטט אַ דדז)—ווש ער אין הוטער ריק : איינער האָט ניט קיין אַפּעטיט צום עסן, דער שדערער האָט גיט קע עסן צום אַפּעטיט : איינער ווערט קראַנק פֿע איבערעסן זיך, דער צווייטער פֿת ניט דערעסן : מע שטאַרבט ניט פֿת הונגער, האָר פֿע אָבוד : פֿע הונגער שטאַרבט מען נאָר אין אַ הועערשר : איידער שטאַרבן פֿע הונגער אע מע בעסער עסן געבראָטנס : פֿאַר אַ הונגעריק בײַכל אין קירבעס אויך אַ מאכל : תּעגיתש זײַנען האָ דרײַ : מאַן את ווײַב, אַ לאָער את אַ קורצער, אַ שערצער את אַ ווײַסער : ווע ניט דער בה'ב האָלטן ייִדן אוּיסגעאָען פֿע הונגער : בעסער צען מאָל עסן איידער אין מאָל פֿאַסטן : אַ עטער עסער אין אַ שלעכטער פֿאַסטער (אָבער אַ גוטער אַרבעטער) : פֿון צו פֿיל ע ס ן קע מען שטאַרבן, פֿון צו פֿיל פֿ אַ ס ט ן קע מען שטאַרבן : עס אין גוט צו פֿאַסטן מיט אַ פּאָלקע פֿע אַ שנדן און מיט אַ פּוסבוטעלקע : מיט קידוש לאָנה קען מען זיך ניט אָפּפֿאַסטן : דער ערשטער ביסן אין אַן עגבער, דער צוויטער מאַכט אַ לאָך, דער דריטער שרײַט : מב יאָד.
ם : סעם : קעם-חוש, חוחטעם, געשאַקחוש : געשמאַק, אַראָמאַט, פֿליוואָר נאַ-) :
בײַטעם, בײַגעשמאַק : פֿאָרקעם, פֿאָרגע-
שמאַק : נאָכטעם, נאָכגעשמאַק : רדערסעם.
וו : פֿאַרזוכן (פֿילן) אַ (דעם) קעם.
—בּ. באַטעמטקייט
ם ן באַטעמטקייט, טעמעדיקייט, וווילטעמי קיט אאַז“ר — אַדי : לאָבונג, דערקוויקונג,
דערקריקענש, מחיהניש, חיות, גענוס, חידוש. עטער (געשמאַקער) ביסן : עפּעס רעכטס,
חעיבה, מאכל , מאכל-אָלך, מאכל-מלכים,
מלכות-געריכט : מעדעולם, מעדנים, מעדני
אָלר, מעדנימלכים : מטעמים, מאַרציפּשעס :
דעליקאַטעס, שפּעציאַל, לעקערײַ, ז לעקער-
ביסן, נאַשערײַ, לאַקעטקע : פּאָסמאַצקע,
פּריסמאַצקע : אָלב ודאָש, ראָודנקעס מיט
מאַנדלען, פֿויגלמילך, געבראָטענע טײַבע-
לעך : געטערקפּײַי, אַמבראָזיע : געטער-גע-
טרשק, נעקטאַר.
וו ן זײַן באַטעמט, זע געשמאַק אאַז'וו * אַי : שמעקן, באַקומען, פּאָליובען : צעגק אין
מויל (איבער אַלע גלידער, איבער אַלע
אַברים) : פּאָסמאַקעווען זיך, קוויקן זיך — 1 51 :
האָבן טעם ודעדן, האָבן דעם ויבעטן טעם
(טויעט טעם, דעם טעם פֿע מן, אַלע טעמים) :
האָבן אַ טעם ווי אַ שטיק אָור-האָר, ווי לוונתן
מיט כרק.
אַדי ן באַסעמט, געשמאַק, שעמעדיק, וווילטעמיק, זאַפֿטיק, פֿולואַפֿטיק, רײַך, גער
ניסלעך, אַפּעטיטלעך, אַפּעטיטנע, מאכלדיק,
מעדנדיק, חיותדיק, מחיהדיק, מחיה-נפֿשות-
דיק, דערקוויקנדיק, לאָביק, טעם-רעדנדיק,
געטלעך, חידתדיק, חידושלעך, חריפֿותדיק,
מוילשמעקע(חדיק, אַרענעם, אָטעועם, איִמ
נפֿאַרגליִכונגש) געמאַק ווי אַ (ה)מוציא
מיט האָניק, ר אַ ווײַניקער עפּל , ווי אַ
בּצאָיחתל, ר כּצקיחת בדאָש.
אינר : גוט : אויסגעצייכנט : ווויל ר די וועלט אאַו'ר — 1 41 : אַ מחיה ! : אַ מאכל ! : אַ
חריפֿות ! : מחיה נפֿשות ! : כּצקיחת בדאָש !.
פֿראַן : ע- לאָזט זיך ע-ן : מען קען זיך דער מיט ניט פֿאַרסמען : שטאַרבן פֿון דעם
קען מען ניט : וועסט עס ניט אויסשפּײַען : עס
נעמט אָן אַ דצרשרע : עס אין פֿאַרן קיסר צו
שטעלן : דער מלכות (דער קיסר) מעג עס
עק : האָסט עס אין אָלום ניט געזען : האָסט
קימפּעט ניט געזען.
269. אומבאַטעמטקייט
ס : אומסעמיקייט, אומבאַטעמטקייט, האָסער דיקייט, שלעכטטעמיקיט אאַז“ר — אַד :
שלעכטער טעם, ווידערטעם, נאָכטעם : בי
טערנע, של , סם, סם האָוות, מייקעכץ, גראָז,
הויל(ע) וואַסער, מיטשחרונים(-ראַסער) : נ--
וועע ווח בורדע, הוילע בוריקעס-ראָסל,
— פּשעכץ : געשניטענע, געמלטע, אָפּגעשמדטע,
געמימטע משקה.
ר ן זע אומבאַטעמט, זע נישגעשמאַק, זע ביטער אאַז“וו — י : זײַן אָן טעם, זע אָן
קעם און אָן ריח, זח אָן קעם און אָן ראַ-, זײַן
אָן קע- און אָן גראַם, ידן אָן זאַלץ און אָן
שמאַלץ : ניט האָבן קיין ייִדיע טעם, ניט האָבן
קיעטעם את קיע ריח: האָבן דער באָבעס טעם. נפֿאַרגלײַכונגעח האָבן אַ טעם ווי פּאָמו-
ניצע (וואַסער), ווי משה גראַם, ווי אַ מויד אַן
אַם, ווי מײַנע אָרות, ווי מיקרה-וואַסער, ווי
טוקוואַסער, ווי פֿון דער קרהשדומה, ווי דער
סאָק פֿון דעם אַלטן מעל-דרשער, ווי אַלטע
זוילן, ווי אַן אַלטע פּאָדעשווע, ווי אַן אַלטע
שקראָבע, ווי פּאָדעשווע אין האָניק, ווי אַ פּאָד-
קערע געקאָכט אין זיס את וויער, ווי מע שלי מזל וואָלט זיך געקאָכט אע טאָפּ, ווי לאַקרעץ, ווי קובעבע מיט אינדיקעוימע, ווי קובעבע מיט לאַקרעץ, ווי כּצקיחת בנפֿת.
זע ניט צום האַרצן, וײַן ניט נאָך דער שמיגע : זע פּיזעם, זײַן דערווידער : אָפּרופֿן זיך, אָפּשלאָגן זיך, קופּערצן, גע צוריק, באַליידיקן דעם נעשמאַק אאַויר — 42- : וועת אומבאַטעמט, ווערן ניט-געשמאַק אאַזיר : ארטוועפּן זיך, אויסשטיין זיך, אָפּעלן : מאַכן אומבאַטעמט : נמשקה) וועסערן, פֿאַרהאָסערן, אונטערראַסערן, מימען, אָפּשמדן : צעפֿית (פֿונאַנדערפֿירן) מיט (אע) האָסער : דענאַר טורירן.
אַדי : אומבאַטעמט, אָנסעמיק, ז טעמלאָו, פֿלאַך, שוואַך, מילד, אויסגעוועפּט, אָפּגעשלט, פֿאַרשטאַנען, וואַסערדיק, געמימט, פֿאַרהאָסערט : ניט-געזאַלצן, ניט-געפֿעפֿערט, ניט-געשמאָלצן, פּאָס(שנע, פיסנע: אומגעניסלעך, אומאַפּעטיטלעך : ניט-באַטעמט, אומגעשאַק, גיט-געשמאַק, ביטער, ביטערלעך : ביטער גאַל, גאַליק, יעלקע, שלקע, פּריסנע, טוכלע, סטעכלע — פּ-4 : פּריקרע, סםזאָרתדיק, מיגלדיק, דערווידערדיק, עקלדיק. אָפּשטויסיק אאַן“ר — 42- .
נפֿאַרגלײַכונגעח ביטער ווי של, ווי סם, ר גיפֿט, ווי פּילן, ווי אַ רפֿואה, ווי ווערמוט, ווי פּיאָלע, ווי פּיאָלע, ווי כריין, ווי פֿעפֿער, ווי פּאַרציו, ווי גראָן : פּרקרע ווי לאַקרעץ : זיס ווי קאָשקע, זיס מי מײַנע אָרות : אָתוק מופֿת. פֿראַן ן ס'אַ מאכל ווי אַ מויד מיט אַ בײַכל : ס'אין ניט אין מויל צו נעמען : ס'אין אויפֿן הונט אַרויסצוגיסן : מײַן מאָגן קען דאָס ניט פֿאַרטראָגן : עס מדזשעט דערפֿת : עס קערט ברעכן דערפֿון : עס קערט די גאַל : עס כאַפּט אָן אַ ניט-מטקיט : מען קען זיך זען מיק טויט (מיט דער עלטער-באָבען (אויף יענער וועלט), מיט קראָקע און לעמבעריק).
זען אוּך: דערווידער 2—.
270. שאַרפֿטעמיקייט
ם : שרפֿסעמיקייט, האַרבקייט, חריפֿותדי-
קיט אאַו'וו — אַר : געוויע, באָמים, צר געהער, צובאַהער, פּריפּראַווע : זיבן מינים : נאָינים געווירצח לאָרבערבלעטער, ענגלגערירץ, נעגעלער, ז נעלקן, קובעבע, פּעעם, טריאַק, זאַפֿרע : צימרינג, צימבריק, קאַניל : אינגבער, אימבער : מתקאַט : קימל, מיאַטע, מ(קענטע, פֿעפֿערמינץ : עניס, שיס : טימיאַן, צענעס, צענעשקע — -פּ- .
פֿאַרבראָקעכץ, זופּנגריוס : צגמאַק, פּריסמאַק : ציבעלע : קנאָבל : קראָפּ, קריפּ, אוקראָפּ, אוקריפּ, אוּגערקורינס : פֿעפֿער : רויטער, טערקשער, שפּאַנשער, עטלשער אאַזיר פֿעפֿער : פּימענט, פּאַפּריקע — 0-- : זאַלץ, אָלח : טקלץ, קאָכשלץ, זויערשלץ, ציטרינזאַלץ : זאַלצהאָסער : יִם-האָסער : ליאָק, ראָפּע : שמעלצעכץ, ריישעכץ, פֿאַר וויִסעכץ : זענעפֿט, האָרטשיצע, ז האָרטשיצע, מושטאַרד(ע), מאָסטאַרד נאַ-) : כרק, אָרור : חרוסת.
באָמים - קראָם, שפּעצעריִ - געוועלב : באָמים-קרעמער.
— י : לאָפּטשען (שטיפּלען, ביִסן) בײַ דער צוט : רייצן (קיצלען) דעם ממען (דעם אַפּעטיט).
פֿאַרגעבן, צוריכטן : (פֿאַרווירצן, צר ווירצן, צופּראַווען, צוגעבן אַ (צום) טעם : פֿאַרפּראַווען, פֿאַרבראָקן : צושמעלצן, פֿאַר רק : פֿאַרריִסן, אָנשלאָע, איבערשלאָגן : באַטעמען : פֿעפֿער, צופֿעפֿערן : זאַלצן, באַזאַלצן, צוזאַלצן : אײַנזאַלצן, אײַנפּעקלען, אײַנשטעלן, אײַנליע אאַזיוו — צזבּ.
אַדי : שרפֿטעמיק, האַרב, האַרבלעך (מחז),
שרף, ברענע(נ)דיק, חריפֿותדיק, שטאַרק, קרעפּקע, מאָסטקע, באַהאַרצט, עס(ער)יק, ביִסיק, טערפּקע, פּיקשט, פֿעפֿער(ד)יק,
האָלציק, פּעקלעשנע : (צו)נעררצט, פֿאַרפּראַוועט, פֿאַרגעבן, צוגעריכט, פֿאַרבראָקט, פֿאַרמאָלצן, פֿאַררשט, פֿאַררײַסט, איבערגעשלאָע, געפֿעפֿערט, געזאַלצן, האַלב געזאַלצן, מאַלעסאָלנע, אײַעעשטעלט, איִטעלייגט, אײַנגעפּעקלט.
נפֿאַרגלײַכונגש שטאַרק ר בראָנפֿן : האַרב(עח ר כריין : געואַלצן ווי העריט, ווי ראָפּע, ווי לשק, ר טרערן, ווי דער ןםזאָלח, ווי אָעעיאָליעט, ווי אַ קאַפּאָנקע, ווי מאַלעסאָלנע פֿיש, ווי לוטס ווײַב, ווי ביִ מיר אויפֿן האַרצן.
פֿראַן : עס אע הוילע ראָפּע : מען קען זיך
יען מיטן טויט (מיט דער באָבען (ארף יענער וועלש ) : מען קש דערזע קראָקע מיט לעמבעריק.
271. זיסקייט
ס נ זיסקייט, צוקערדיקייע, וועניקייט אאַו“ר
ציקער : רערצוקער, האָרצוקער, רויר צוקער, סאַכאַראָן : ריבעוקער, בוריקצוקער, האָבעעוקער, גערשטדצוקער, מאַלצצוקער, טרויבעוקער, דעקסטראָן : פֿרוכטצוקער : פֿרוקטאָז, לערולאָן : טיטלצוקער : סאָרבין, מאַניט : האָנישצוקער, קראָכמ(שלשוקער : קאָנדל-צוקער, צוקערקאָדל : סאַכאַרע : (צוקעחראַפֿינאַד : היטלצוקער, שטיקצוקער : היטל : קלעצל , שטיקל, ציגעלע, ווערפֿל , קאָס(ט)קע : גשולירטער צוקער, מעלצוקער, מעלעץ, האָמדצוקער, שיטצוקער, מאָנטשקע, מאָנטשינקע, פֿאַרץ : קאָנפֿעקטן, צוקערהאָרג, זיסוואַרג אאַז“וו — 2-8 : צוקערפֿאַבריק, צוקער-זאַוואָד , צוקאַרניע, צוקערמיל , .(צוקערסראַפֿינעריע.
האָניק : האָלדהאָניק, מילדער האָניק, רוחאָניק, בינעחאָניק : סטעלניק, פּלעצל,
האָניקשויבן אאַז'ר — 48- : פּאַטעקע, מאָלער
סעס נ—) : סאָק, סירופּ, סיראָפּ, צירופּ, זירופּ
נדאַק : קוליאָק : אַלטיי-סירופּ, קלשנסירופּ,
משדל-סירופּ אאַזיוו — 0-- : לאַקרעץ, ליפּעץ.
וו : האָכן זיס : (פֿאַר)זיסן : צוקערן, אָפּצוקערן, פֿאַרצוקערן : טרינקען פּריקוסקע.
אַדי ן זיס, זיסלעך , מתיקותדיק, האָניק זיס, זיס האָניק, האָניקדיק, צוקער זיס, צוקער-
דיק, לאַקרעץ זיס, לאַקרעצדיק, פּריקרע זיס,
האָכאַריניק, ביטער זיס : געזיסט, פֿאַרזיסט,
געצוקערט, פֿאַרצוקערט : ווײַניק.
נפֿאַרגליִכונגעח זיס ווי צוקער, ווי קאַנדל-
צוקער, ווי צוקער-קאָנדל , ווי לאַקרעץ, ווי
ליפּעץ, ווי האָניק, ווי סטעלניק, ווי פּאַטעקע,
ר סיראָפּ (צירופּ), ווי אײַנגעמאַכטס, ווי
(האָניקסלעקעך, ווי טאָרט, ווי אַ קיכל, ווי אַ
(האָניקסטיגל , ווי מאָנדלעך, ווי אַ פירעשקע,
ווי (מערך)צימעס, ווי סעטענע, ווי מאַנדלען,
ווי כאַלוואַ, ווי הון, ווי די וועלט.
די באָבע (פֿע יענער וועלש (עראָקע מיט
לעמבעריק).
זע אויך : שרפֿסעמיקיט מ2.
ם ן ריחדיקייט, ג(ע)רוכיקייט : שמעעע, שפּירונג, פֿילונג אאַז“וו — יי : שמעק, ניוך,
שניפֿל, שפּיר, פֿיל , ריך : אָסהאָלאָגיע : חוער
הריח, שמעקחוש, שפּיר-חוש, מעקער : ריח,
ג(ע)רוך, נאַר-) שמאָכט, שמוכט : נקעלקיים)
שפּור.
וו ן האָבן (אַרויסגעבן פֿע זיך) אַ ריח (אַ ג(ע)רוך) : אָפּגעבן זיך, נאָכגעבן זיך :
טראָע, דערטראָגן זיך : געבן די שמוכט נר-) :
פֿילן אַ ריח (אַ ג(שרוך) : האָבן אַ האָן (אַ מע-
קער) : הערן, דערהערן, ריכן, שפּירן, דער
שפּירן, פֿילן, דערפֿילן, שמעקן , דערשמעקן :
ניוכען, וואָנכען, שניפֿלען : אײַנעטעמען, איִנ-
אָטעמען.
אַדי : ריהדיק, ג(שרוכיק.
פֿראַן : ע- הערט זיך.
זען אויך : גוטער ריח 275.
272 . זויערקייט
274 . אָנריחדיקייט
ס ן זויערקייט, זײַערלעכקייט, היִליקייט אאַז“ר — אַדי : עסיק, ווײַנעסיק, צוקער-
עסיק : עסיק-טראָפּנס, עסיק-עסענץ : האָיאָ-
נעז, וויניגרעט, ראָסל.
קוואַסען, מאַרינירן, אײַנמאַרינירן, אײַנמאַכן,
האָשטמגען.
אַדי : זויער, זויערלעך, זויער עסיק, הײַליק. אײַליק.
נפֿאַרגלײַכונגעח זויער ווי עסיק, ווי אַ
לימענע, ווי אַ ציטרין, ווי (דער פֿאַראַיאָריקער
ראָסל . ווי איבערגעשטאַנענער קוואַס.
פֿראַן : ע- ווערט הײַליק אין די ציין : עווערן הײַליק די צק : מען קען דערזען
ס ן אָנריחדיקייט, אָנג(ע)רוכיקייט אאַו'ר — אַר.
אַדי : אָנריחדיק, אָנג(שרוכיק, ז ריחלאָז, ז ג(ע)רוכלאָז, אויסגעוועפּט, אָפּגעשאַלט.
זען אוּיך : שלעכטער ריח פזפּ.
275 . גוטער ריח
ם : שמעקע(חדיקיט, דופֿטיקיט, אַראָמאַטישקייט אאַז“ר — אַדי : מטער, אָנגענעמער,
איידעלער ריח : וווילגערוך, ריח -ניחוח :
(גע)דופֿט, אַראָמאַט : בלומענדופֿט, באָמים-
דופֿט אאַז'וו : בלזם, בוקעט — 9-פּ.
244
שמים, גערדץ, גערער, קטורת, ווך
רעך, ריכערוואַרג, רייכער-נעגל, נעגעלער,
רייכעעיגל, לאַדאַן, שרד, מירע, טריפֿ-
גערע, האָריק, צענעס, צענעשקע, מוסק(ומ,
מאָמס, פּאַטשולי, פּעעם, בערשמאָט, באַל-
זאַם : פֿײַערפֿאָ, ווײַרעכפֿאָ, קאַדזילע, קאַר
זידלע, רייכערליכטל: באָמים-פּשקע, שמים-
שקעטעלע, באָמים-בעכער, באָמיטשעקער,
האָמיס-ביקסל , באָם-ביקס(ל), באָמיםשדס,
פּאַרפֿום, פּערפֿומע, שמעקעכץ, עסענץ,
אָדעפּאַרי, קעלניש (ראַסעח, אָדעקאָלאָן :
ג-ערע-) זיסע, שימאָנס, כאַמהאָן, קלאַפּנ-
פֿאָע : רויודהאָסער, רוענאייל, רויזדעקס-
טראַקט, לאַווענדער-מאַסער, לאַווענדל-
וואַסער, פּאָמאַדע, פֿיקסאַטואַר, מאַנדל-
פּאַסטע : שמעקזיף, שמעקעדיקע זייף — פּ!4 :
פּאַרפֿום-פֿלעשלע, פֿלאַקאָנ(טערק), שמעק-
פֿלעשעלע : צעשטויבער, פּולמערעאַטאָר :
שפּריצער : פּאַרפֿום-קעסטעלע, פּאַרפֿום-
האַלטער.
פּאַרפֿומעריע, באָמים-קראָם, אַפּטייק-
קראָם : באָמים-מישער : פּאַרפֿומער.
וו : האָק אַ מע, אָנגענעמע, איידעלן ריח (ג(שרור) : שמעקן, פֿאַרשמעק, דופֿטן :
שעע מחיה נפֿשות : שמעקן ווי אַ רויז, ווי אַן
אָרוג : מקטיר זע קטורת : רייכערן קטורת :
אויסרייכערן, אַראָמאַטיזירן, אויסשפּריצן,
פּאַרפֿומיר.
אַדי : דופֿטיק, וווילשעקע(ר)דיק, ריר ניחוחדיק, אַראָמאַטיש, באָמימדיק, באַ-
מעקט, באַלשמש : גערייכערט, אויסגע-
שפּריצט, פּאַרפֿומירט.
276. שלעכטער ריח
ס : פֿאַרשטונקענקייט, עיפּושדיקייט, אָנגער שעקטקייט אאַז'ר — אַר : שלעכטער,
משוסער, איבלדיקער, גיט - אָנגענעמער
אאַו'ר ריח (ג(שרוך) : געשטשק, שטינקעכץ,
שטונק, געסרחה, אַרר, עיפּח, סמראָד,
שטינקער, שטתק, שטינקפֿאַס, סרחענער,
טכויר.
ר ן האָבן (מאַכן) אַ שלעכטן, מיאוסן, איבלדיקן, ניטאָגענעמע אאַו'וו ריח (ג(שרוך) :
שטינקען, אַרת, סרחענען, שרפֿענע, עיפּק,
מסריח זע, נקי) נאַטכינען, ווערזען : אָנלאָזן,
אונטערלאָע.
אַדי ן שטינקע(מדיק, צאַפּ(ף שטינקע(פדיק, אַרירדיק, עיפּאדיק, מעפֿיטיש: אָנגעלאָזט,
אוּנטערגעלאָזט : פֿאַרשטונקע, פֿאַרעיפּושט :
אָעעשמעקט, אָעעשלאָגן, פֿאַרשלאָע, (פּרק-
טוכלע, מוכל, פֿאַראײַלעצט, דומפּיק, פֿאָר
דומפּן.
פֿראַן : עס מעקט אונטער : עס הערט דר (עס טראָגט, עס שלאָגט) ווי פֿע אַ נגלה.
ווי פֿע אַ טכויר (שעשקע, משקע), ווי פֿע אַ
האָע, ווי פֿון אַ מיקרה (טוק), ר פֿון אַ פּראָרי
(קיתזקיסא) : אָכם בלילה, שטינקער ביים :
שמעק אָפּ דע חלק און גיי אַוועק.
שפּר : אָדס שטינקט די גשצע וואָך, ע שנִת-צרנאַכטס שמעקט זי.
ם ן קליטע(וו)דיקיט, הילכע(ר)דיקיט, אַקור טישקייט אאַו'ר — אַר : קליטט, הילכונג :
קלינגערײַ, קלימפּערײַ אאַז'וו — יי.
קלאַנג: גלאָקנקלאַט : סאָנאַנץ, וווילקלאַנג :
אַסימילאַציע פֿת קלאַטען : קלאַנגכהאָליע :
טאָן, אַקצענט אש'ר — בּזבּ : קלונג, געקלאַט,
געהילך, געשל , געבימבל, גערימפּל, גע-
דרימפּל, געגרימפּל, געשקרימפּל , געברומל,
געברומקע, געקלימפּער, געברעמזע, ראַד
שדע.
245
עכאָ, אָפּקלאַט, אָפּהילר, נאָכקלשג, מדערקלשג, איבערקלאַנג, נאָכקול, דערקול, מת-קול, רעזאָנאַנץ, רעזאָנאַנס : רעפֿלעקציע.
גלאָק, גלעקל, י זהאָנאָק : קלויסטערגלאָק, קירכטלאָק, טורעמגלאָק, מאַרקגלאָק, ג(שוואַלדגלאָק, שטורעמגלאָק, ליאַרעמגלאָק, פֿײַערשלאַרם-גלאָק : שליטנגלאָק, צירגלעקל, האַמערגלעקל , נויגער) קוראַנטן : טירגלעקל , עלעקטריש גלעקל, טישגלעקל , האַנטגלעקל, הויוגלעקל, רופֿגלעקל : נטיילן גלאָק) קלעפּל, קלעפּערל : גלאָקנשטריק : גלאָקטורעם, קאַמפּאַנילע : קאַמפּשאָלאָגיע.
נקלאַרען-ריסנשפֿט) אַקוסטיק, דשקוסטיק, קאַטאַקוסטיק, פֿאָניק, דיאַפֿאָויק, קאַטאַפֿאָניק : פֿאָנעטיק, פֿאָנאָלאָגיע, פֿאָנעמיק : נאינסטרומענטח עכאָמעטער, פֿאָנאָמעטער, רעזאָנאַטאָר, קאַליידאָפֿאוּ.
וו : אַרויסגעבן (אַרויסברענגען, פּראָדוצירן)
אַ קלאָ : קלעגען, גלעקלען, רינגען נאַ-) : הילכן, שלן : רימפּלען, דרימפּלען, גרימפּלען, שקרומפּלען, ברומבלען, ברומקען, קלימפּערן, בימבלש, ברעמזען, קרינקווילירן: קליעען (הילכן) אע די אויער נעכש , אָפּקלינגען, אָפּהילכן, אָפּגעבן זיך, הער זיך.
נפֿאַרגלײַכונגעח קלינגען ווי אַ גלאָק, מ אַ זילבערן גלעקל , ווי אַ דונער, ווי דער האָרן, ווי דער מפֿר אָל משיח, ווי אַ מטע בשורה : הילכן ר אַ פֿאַס, ווי אע אַ קלויסטער ( אַ תּיפֿלה).
אַדי : קלאַמק, קלאַנגערדיק, הילכיק, היל-
כע(דיק : אַקוסטיש, פֿאָנעטיש, פֿאָנעמיש אאַו'מ — ס.
אינר : קליט קלאַט ! : בים באַם ! : בים באָם !. זען אויך : איבערחזרונג 84, שטילקייט 278, קראַך מפּ, גע-רי —2, קעליסים-קולות 1—, גרילציקיט 2—. ק ש, שטש 8.
278. אָנקלאַנגיקייט , שטילקייט ס : קלאַנגלאָזיקייט, (טויט)שטילקייט, ש-
שטילקייט, נאַכטשטילקיט אש'ר פּ אַיי : שעפּטשעניש, ששקעניש, מורמלעניש אאַי'ר : שעפּטשערײַ, ששקערײַ, מומלערס, מורמלעריִ אאַז“ר : געמומל , געמורמל , געששקע, געשעפּטשע, ז געפֿליסטער : נאַר-) געלוישפּער, נעליספּער : געמונקל , געפּרעפּל אאַז'ר * יי : שטילקלאַנג, אווטערטאָן : קול דאָמה דקה.
וו : ריידן שטיל : ריידן מיט אַן אײַטעהאַלטע-
נעם (פֿאַרהאַלטענעם) אָטעם : ריידן מיט אוּ אונטערגעדריקטער שטים : ריידן צוויק די צע : דורכזײַען (צווש) די צק : שעפּטשען, שושקען, מומלען, מורמלען, מונקלען, פּרעפּלען, ז פֿליסטערן : נאַר-) לוישפּערן, ליספּערן : באַר(אַ)מאָטשען : אונטערזאָגן, סופֿלירן : זאָע שיפֿן אויער, האָע בסוד, סודען זיך, אײַנרוימען די מך אַ סוד.
ריידן גזינגע) צאַרט (רייך, געדעקט) —י: באַמקען, באָמקען, צובאָמקען, אונטערבאַמקען — 83- : האָרקע, טאָרקלען, טערקלען, מישקען, מישען, מורליקען, קאָטיקען, ניאַווקען, מורקען, בורטשען, האָרטשען, ברומען, צק, זימען, זשומען, מרוקען, פּישטשען, פּיפּצען, שטשעבעטשען אאַז'וו — 281 .
נפֿאַרגליִכונגעח האָרקען (טאָרקלען, טערקלען) ווי אַ טויב, ווי אַ פֿאַרליבט פּאָרל : פּשטשען ר אַ פֿייגעלע : מורליקען (משוקען) ר אַ קאַץ, ווי מאַרצאָווע קעץ, ווי קעץ אע צײַט פֿע פּאָרן דך : וואָרטשען (בורטשען) ווי אַ ביוע שרגער, ווי אַ מכשפֿה.
האָרכען, שערכען, שורשען, שעלעשטשען, ריזלען, בורבלען, זשורטשען, קלעקטשען, בולבלען אש'וו
גיע שטיל : גע ר אַ שאָק בך דער האָנט (ר אונטער דער וושט) : גק אויף די שפּיץ פֿיטער (ארף די שטאָפּקעס) : שפּיצפֿיטערן :
דערשטיק (דעמפּן, דעש, אָפּלעש, אָפּטייטן. אָפּטויק) אַ קלאָ.
שטילמאַכן : פֿאַרשטאָפּן דאָס מויל : פּיר טערש, שקש, דקען : זח שטיל : שייפּע. שטומע אאַז'וו
אַדי ן אָנקלאַריק, ז קלאַרלאָו, ז גערושלאָז,
רעאָנשצלאָן : קלאַנמיכער : אומהער רערדיק, קוים הערעוודיק : שטיל , נידעריק, מאַט, שהאָך, געדעקט, געשטיקט, הזעריק, דומפּ, דעמפּ, געדעמפּט, שבתדיק, (בשזאַכט, לײַ, גלעטנדיק, צאַרט, ווייך, שנפֿט(יק), לאָדנע : טויט שטיל, טרב שטיל, שטאָק שטיל, שטישנע, טויט : מומלענדיק, מורמלער דיק, שעפּטשענדיק אאַזיר — תּ
גפֿאַרגלײַכועעף שטיל ווי די שט, ר אַ ר, ר שבת שכן טיש, ר צו דער שטילער שמושששרה, ווי אין ריִוועץ פֿאַר מפֿר בלאָע, ר האָך קבורה, ר (אש אוּ אויער, ר אַ סער, ר דער טויט, ווי אויף אַ נִיתזקאָרות (נִיתעולם), ווי אע אַ קבר.
פּשיסימאָ : סאָהאָ האָטשע : שטילער היט : ש! : הא! : ש ! : ש קיש! : שטיל של זע ! — פּזבּ .
הערט : ער האָט מורא, ער של ניט ארפֿוועע די מען : שבת איבער דער שצער וועלט : אַע קול ואַע עונה : דער מעל-תפֿילה אע געשעען אין מיקווה אַרײַן : שטיל אַן קע פּאַרע הערט זיך נעט: שטיל אַן מע קעיהערן אַ פֿעדער (אַ שפּילקע) צו דער ערד פֿאַלן.
279. קראַך
ם : אויסבראָך, ז אויסברוך : אויפֿרײַס, אוּיפֿ-
ריס : עקספּלאָזיע, אימפּלאָזיע : דער טאָאַציע, שס, זאַלפּ, באַראַזש, באָמבאַרדע — ז-4 : דונער, געשעטער, געשאַל, געקאָך :
קלאַפּ, קאק, האַק, זע, טראַסק, טרעסק, טר(שמאַסק, ברשג. דרשג, טערעבעש, טראַך, אַראַר, בוך, זענק, זבענק, בראָד דענק אש'ר — יאע 183 : קלאַפּערײַ, בראַד ערײַ, האַקערײַ אאַז'וו פּ ר : דרומל, עפּרק, געצימבל, געגרשער, גערעגער.
נאוּיפֿרײַסשאַטערשלח פּולער, דר פּולווער, ויטהאָגליצערע. ניטהאָצעלולאָו, סאַלפּעטער, סעלעטרע, סעליטרע, פּיהאָקסילין, דישמיט, פּיראָליט, טערמיט, שמט, מעלעיט, געלעניט, קאָרדיט, טעהאָריט, לי דיט, האָלוע, טריניטאָטעלוע, טעטי נ—) : באָמבע, דסגעווער
וו : אויפֿרײַסן, עקספּלאָדירן, אויספּלאַצן,
אַררספּלאַע : שיק, פֿײַער, באָמבאַר דית, דתעת. דעטאָנית, מעטעת, קראַכן, קשלן, קלאַפּן, קנאַקן, זעע. האַקן, טראַסקע, טרעסקע, טרעשטשען טראָמאַסע, טר(שמאַסקע, דזשכטשען, לשוגען, לשסקע, כליאַסקען, בראַווען, דראַזען, טערעבענצע, טראַכען, טראַכקע. טאַראַראַכע, בוכע, לשש, לישען, זענקען, זבענקען, טראַזבענקע, טיאָכע, טשכקען, טופּע. טשקע —183 : באָמבית : אויסשיסן, אוּיסבוכע, אַרויסבוכע, אַרסועצן, אַרויסועע אאַז'ר.
פּרש, פּײַקלע, צימבלש, דרימעען, באַהאָבאַנע, באַראַבשערע, טאַראַבשיע : רשעת, רעגער, רייגערן, קאַלעקאָצקענע, קאַלעקאָטקערען. קאַלעקאָטשען, קלאַפּער, ע, דרומלען,
נפֿאַרגליִכוטעך קלאַפּן ר אַ באַשע, ר אַ קאַלעקאָטקע ר מיט אַ פּראַ(ל)ניק (קולטעמע), ווי מיט אַ וועלגערהאָלץ (אלער האָק), ר אַ זייגער. ווי דער ווינט מיט די לאָדנס, ר צו סליחות, ווי דאָס האַר בײַ אַ נילן : קשלן ר אַ ביקס, ר דער דונער : זעע ר אַ האַמער.
בעט! : קנאַק ! : בום ! : פּאַף ! : פּירפּאַף ! :
247
ראַטאַטאַ ! : ראַטאַפּלאַ ! : טיק טאַק ! : קליפּ קלאַפּ !
זען אויך : אימפּרס 188, קלאַנג 279, ע-רי 280, גריי ציקיט 282.
280 . געשריי , געטומל
ם : געקריטשערײַ, געריטשערײַ, געהאַווקערײַ אאַז“וו : געקריטשעניש, געריטשעניש, געהאַרקעניש אאַז“ר : טומלערײַ, קאָכערײַ, רוי שערײַ אאַו'וו : טומלעניש, קאָכעניש, רוישעניש אאַזיוו — יי.
געשריי, יובל-געשריי, קריגסגעשריי, גוואַלדגעשריי, ווייגעשריי, יאָמער-געשריי אאַז“ר : ג(ע)וואַלד, געפּילדער, (גע)ליאַרעם, (גע)קוויטש, געיאָכץ, געיויכץ, געריטש, גערעווע, געבריל , געראָי, געהײַל, (גע)ברום, לייבנברום, געביל , געהאַרקע, געבעטש.
קול, קולות, קוליקולות, קולות וברקים, אַ קול פֿון אַן עשׁו : האַלאַס, הוק, היק, נעלה, ויצעקו, וידבר-ויצעקו, וידבר ויאַצקו נ-פּ) : רוף, יאָמעררוף, שאַלרוף, שלאַכטרוף, וועקרוף, זאָרעס : (גע)של , טרומ(פּ)ייטדשל, טרומ(פּ)ייטסיגנאַל , פֿאַנפֿאַר, טוש : תּקיעה, שאָרים, תּרועה, תּקיעה גדולה.
געטומל , גערודער, (גע)רעש, גערויש, גול, קאָך, האַרמידער, טאַראַראַם, טאַראַראַך, הו-האַ, י שום, סומאַטאָכע, מהומה, באָלה, אויפֿריר, ערד-ציטערניש, שטורעם, דולעניש, ב(ר)אַוועריע, באַוואַריע, וועע, קאַלעבלזק, האַלעבורדע — 38 : געהודיע, געהודושע, רוזשע-בוזשע, אַי נגנז, כאַ וקל) : יאַריד, (שוואַר צע) דאַטשקע, בערוע, רײַאָט נאַ-ז, גיאָנום, בינשטאָק, מערעשניק, מורעשניק, סמבטית, משנה(קע), סקאַנדאַל , גורדעשרדע, גאַלעריע, גאַליאָרקע, גיהנום-טומל , חד-נדיא, לעבעדיקע וועלט : פּאַנדעמאָניום : אַ לשרעם אַו הימל עפֿן ויך : אַ לשרעם ווי אע אָקדש (ווי אע באָד).
שרײַער, ליאַראָער, קוויטשער, גאָרגלרײַסער, גראַגער, בילער, טומלער, טומלמאַכער, סקאַנדאַליסט, טאַראַראַמשטשיק אאַו“ר — יי.
וו : שרײַען, פּיסקעווען, ג(שראַלדערען, פּילדערן, ליאַרעמען, האַלאָסע(ווע)ן, יאָכצן, יויכצן, הוקען, היקען, טיוקען, שלן, גראַגערן, קאַלעקאָטקע(ווע)ן, יִעלהן, ויצעקון, ריטשען, קוויטשען, סקאַוווטשען, רערען, הײַלן, הוילן. ברילן, וואָיען, יוטשען, בעטשען, ברומען, בילן, האַווקען.
טומלען, רודערן, רעש, דונערן, שטורעמען, אָנמאַכן אַ ווינט, י שומען, רויש, קאָכן, זידן, האַרמידערן, טאַראַראַמע(ווע)ן, יאַרידעווען, סומאַטאָכערען : אויפֿרירן (אויפֿמאַכן) די שטאָט : גראַטשקעזוען, הודיען, הוושען, הודזשען, דרענען, טויטשען, ראַסלען, פּראַסלען.
צעשרײַען זיך, צעקוויטשען זיך, צעפּיל-
דערן זיך אאַז“ר : שרײַען אויף די צק, אויף די אייבערשטע לים, אויף דער אייבערשטער (העכסטער) אָקטאַווע, אויף וואָס די וועלט שטייט : שרײַען מיט אַלע כּוחות (מיט באַר מענע קולות) : אַרויסשרײַען פֿע זיך די לונגען : ריִסן דעם האַלדן (דעם גאָרגל , די קישקעס) : ריִסן זיך אויף די (גלײַכע) ווענט (אויף די צע) : עפֿענען אַ מויל (אַ פּיסק, אַ געמבע, אַ יאַפּע) : עפֿענען דעם (דאָס) מענה-לשן : מאַכן יִעלות (קולות, גנרית) : צעלאָין זיך : געבן דוך : דערלאַנגען פּאַרע.
פֿאַרטומלען (פֿאַרטיוקען, פֿאַרקלאַפּען, פֿאַרדולן, פֿאַרהילכן, פֿאַרקלינגען, פֿאַרטויבן, פֿאַרטאַראַראַמע(רע)ן, פֿאַר(ה)לושען, פֿאַר גלושען) די אויערן : לעכערן די אויערן (דעם קאָפּ, דעם מוח) : מאַכן אַ לאָך אין קאָפּ : עגבערן (הייבן) דעם מוח : שפּאַלטן דעם הימל. נפֿאַרגלײַכונגען) שרײַען (רערען, קרי טשען, ריטשען אאַז'וו) ווי אַ וולודאַזש, ווי אַ געשונדענער, ווי אַ געקוילעטער, ווי אַ גע-
248
280—281
האָכטענער (אָזיר), ווי מש קוילעט אַ אָזיר, ר אַ חזיר וואָס מען דריקט צו צו דער וואַנט, ווי אַן אָקס צו דער שחיטה, ווי אַ גוי, ווי אַן אינד, ווי אע אַ מאַוהוין : ברילן (ברומען אשיוו) ווי אַ לייב, ווי אַ בער, ווי אַ געקוילעטער אָקס, ווי אַ וולן : בילן (וואָיען, סקאַוווטשען) ר אַ הונט (אויף דער לאָנה), ווי אַ וואָלף, ווי אַ ווינט אין קוימען : שלן ווי אַ טרומ(פּ)ייט, ווי אַ שופֿר, ווי דער שופֿר אָל משיח : קאָכן (הודזשען, רודערן) ווי אין אַ חסראַרניע, ווי אין אַ חנִ'דניצע, ווי אע אַ חסידיםשטיבל, ווי אין באָד, ווי אע אַ מיל, ווי אע אַ הוטע, ווי דער סמנִטית, ווי אע אַ דאָנום, ווי אין אַ מרדעגאַרדע, ווי אין אַ ברויז, ווי אע שענק, ווי אע אַ בינשטאָק, ווי אע אַ מערעשניק, ווי אין אַ מוראַמיק, ווי אין אַ סאַמאָוואַר, ווי אע אַ קעסל, ווי אויף אַ י(אַ)ריד, ווי אויף אַן אַסיפֿה (אע קהל) , ווי אויף דער בערזע, י ווי בײַם בעטלער אונטערן (אונטער דער) העמד : צעהוליען זיך ווי אַ ווילדער אַויר.
אַדי : שרדיִק, פּיסקאַטע, האָלאָסנע, שריִערש, לשרעמדיק, טומלדיק, רעשיק, קאָכיק אאַויוו — - אין יי.
אינוו : הויך : אין דער הייך (ז הויך) : בקול : אויף אַ קול : אויפֿן הול : בקול מם : בקולי-קולות : בקולות וברקים : עד לב השמים.
פֿראַן : לעבעדיק און הויך אַן עס (סע) גייט אַ רויך ! : עס טוט זיך חושך : עס אין ליהוּדים : עס טוט זיך אויף טיש און אוּיף בענק : עס אין ןורטוב אע דער וואָכן : עס קערט זיך אַ וועלט : עס קאָכט אויף קעסל און קלים : עס קאָכט (עס וויגט זיך) די שטאָט : די שטאָט גיט אויף רעדלעך : עס גייט אַ קדרה : דער גיאָטם האָט זיך געעפֿנט : די לופֿט אין פֿול מיט זײַנע (אירע אאַרוו) ג(ע)ראַלדן : ער קען אויפֿוועקן אַ טויטן (פֿון יענער וועלט) מיט זײַנע ג(ע)וואַלדן : עס הערט זיך אַוש אין מע (אין קראָקע) : עס קליטט אַזש אע די אויערן : מען
קען קומען פֿת קאָפּ : דער קאָפּ דריט דך : דער קאָפּ ווערט אַזש דול : די שויבן טרייסלען זיך אַזש : הוק סטוק אַ ניעמאַ טאָלק : ײַ ניט, וועסט אויפֿוועקן גאָט ! : צעקה הנערה— שרײַ צעזעצטערהייט !.
זען אויך: אוּמאָרדעמנג ע, קלאַט ש, קראַך א, מעלי חיים-קולות 281, ליד 512.
281 . נִעליחיים-קולות
ם ן רעווע, (גע)רער, (גע)רערערײַ, (גשרעוועניש אאַז“וו : (גע)שום, (גע)זשומעריִ, (גשזשומענש אאַז“ר — יי.
וו : נקיה) רערש, ריטשע, ברילן, היִלן, הוילן, ווימערן, פּיסקעווען, האָיש, ברר מען : נפֿערד) הירזשען, העשען : נהונש בילן, האַווקען, הויקען, קנור(ע)ן, סקאַווושען : נאַזיר) יוטשען, כר(קוקען, קוויטשען, דונצן : !פֿיך) בעקען, מעקען, מוקען, בעטשען, מיטשען, מרוקען, בלעקן, בלעקע, בלעקעצן, בלעקערן, בלעקעכצן : נקאַץ) משוקען, מיויקען, מיאַוען, נשווקען, קאַטיקש, מורקען, בורטשען : והון) קוואָקען, קוואָקטשען, קר דאַכטשען, קאַכאַדאַטשען, סאַקאָע : נגאַנדז) גאָנערן, גאָגערן, גענגען, שגערן, שגאָטשען, קאַלעקאָטשע, שנאַטערן : נהאָח קרייען, קוקעריקען, קוקאַרעקען : נאינדיק! האָלדערן : נפֿויגל) שמוצערן, צוויטשען, צווי טשערן, צוויטערן, סוויסטשען, ששטשען, טשירקען, טשיריקען, פּיפּטשען, פּששען, פיסקע, פּיפּסען, טרעלן, טרילן, טרילערן, טערעלײַקען, שטשעבעטשען : !טויב) וואָרקע, טאָרקלען, טערקלען : נשבע) קוואַקען : נקראָ) קראַקען : נגריל) גרילן, גרילע : נהי שעריק) צירקען : נאינסעקטח שזשען, שויען, זשומען, זשומזשען, זומזען : נשלאַש שפּען, צישען : מאַכן בע, מע אאַו'וו : בילן אויף דער לאָנה.
אַדי : האַווקע(טדיק, ברומע(מדיק, זשומע(מדיק, טריליק אאַזיוו — וו.
249
1 8 2—82 2
אינר : מלל !: בע !: מע ! : מיאַו ! : קוקו ! :
קוקעריקו ! : האַר -האַר ! : האָלדערהאָלדער ! : ש-גאַ ! : פּיקבערריק ! : ציףציף ! : צוויץ ! : צרטש ! : טשירטשיר ! : טשווי טשר !.
זע אוּיך : !עשרי 280, גרילציקיט 282.
282. גרילציקייט
ם : דילציקייט, רײַסיקייט, ז גרעלקייט, אומי
האַרמאָנשקייט אאַזיוו — אַדי : דילצערײַ, כריפּערײַ, מאָרכערײַ אאַז'וו — יי.
(גע)גרילץ, (גע)גריל , (גע)ציש, (גששפּע, (גשפֿײַף, (נע)סוויסטש, (גע)שוויקע, (גשכהאָשטש, (גע)בליעשטש, (גששמוצער, (גע)שמונצער, (גשטשמאָקע, (גשסמאָקע, (גשממאָטשקע, (גע)עמקע : (גע)זשום, (גע)זשוושע, (גע)זשויע, (גע)זומזע, (גשזשומזשע, (גשרוש, (גששרך, (גששערך, (גששאַסק, (גששורשע, שעלעשטשע, (גשריזל, (גשבורבל, (גשבאָרבל, (גע)זשורטשע, (שכליאַפּ, (גע)פּליעסק, (גשכליאַסק, (גשכליוסק, (ע)כליושק, (גשצלאַפּ, (גע)טעפּ, (גשקלעקש, (ע)בולבל , (גשזופּ : (גשכריפּ, (גע)כאָרכל , (גשששרך, (שששר, (ע)כראָפּ : שמאָרע, סמאָרע, פּאָדעקע, פּאָר סקע, פּירקע, זשפּע, נאָס, דעפּץ, — האָע : געקרע, געסקריפּ, געריפּע, עסקרמש, געזעג : בורענינע : געקריטש, געריטש, געקרי אאַזיוו — 281 .
אומהאַרמאָניע, דיסהאַרמאָניע, דיסאָשס, דיסקאָרד, קאַקאָפֿאָניע, קאַקאָעפּיע : קאַצך שמער, קאַצדמוויק: פּאַנדעמאָניום.
אוממוויקאַלישע שטים : קולאָק : צוגער לעגערטע, צוגעלייגטע, צעלעכצטע, ווײַסע, גרילצנדיקע אאַזיוו שטים (על) —י : הייזעריקיט, כריפּקע.
נפֿאַרגלײַכועעח אַ קול (אַ שטים) (ח פֿע אַ געקוילעטן האָ, (ח פֿון אַ נִתדענה, (ר) פֿע אַן אָגלה-ערופֿה, (מס פֿע אָור האָר,
(רק פֿע אַ נער המאור, (ח פֿע אַ מענקע, (ח פֿון אַ פֿיש, (ח פֿע אַן אָקענע, (רק פֿון אַ שלײַען, (רק פֿע אַ פּוהאַטש, (רק פֿון אַ זויערער אוגערקע, (רק פֿע אַ וועלגערהאָלץ (וואַלגערהאָלץ), (רק פֿון אַ שטשערבאַטע טעפּל , (ווי) פֿון אַ ריבאק, (רק פֿע אַ רוקבעט, (רי) פֿע אַ (פֿאַרזשווערטעח זאַוועסע, (רק פֿון אַ פּוסטן (הוילן, ליידיקן) פֿאַס, (רק פֿון אַ לי דיקער טע, (רק פֿון אַ קבר, (רק פֿת אַ חורבה אַרויס : אַ פּיסקל ר דער אָור הויסקל.
שאָרכער, כראָפּער, כראָפּון, פֿעפֿער, גרעפּצער אאַן'ר — וו.
וו : רילן, גרילצן, צישען, שפּען : פֿײַפֿן, סווישטשע, מיסלען נאַ-) : שמוצערן, שמור צערן, שנאַלצן : טשוויקען, כוואָשטשען, כליעשטשען : טשמאָקען, סמאָקען, סמאָטער קען, שמקע, ששטערן : זשומען, זשוזשען, זשויען, רוק : שאַרפּע, האָרען, שאָרקען, האָרכן, שערכען, שסקען, שורשען, שעלעד טשע : ריזלען, רייזלע, בורבלען, באָרבלען, זשורשען : פּליוכע, כליאַפּען, ליאַפּע, פּליעסקע, כלשסקע, כליוסקען, כלישקען : צלאַפּש, שאַפּע : ווינחלען : קלעקטשען, בולבלען, מלגש : ציקע, סיקען : זופּן : ריידן העריק : כריפּען, כריפּנע, קאַרטאַווען, כאָרכלען, שנאָרכן, מאַרכן, שנאָרן, כהאָפּען : שמאָרען, סמאָרען, פֿאָרשקע, פּאָרשקען, פּאָרסקען, פּאָרסקען, פּירקען, פירכען, קײַכן, פּרײַכן, אָפּען, שיבן, קאַכיקען : ניסן, גרעפּצן, — פֿאַרצן : ריִבן, האָבן, זעגן, קראַש, קריצן, סקריפּע, ריפּען, סקריאען, סקריִען. דנאָ פֿאַלש (טריף, ווײַס אאַז'וו) — אַדי : פֿאָרסיר, דעטאָנירן, דיסטאָנית, אַררס (אַהאָפּ) פֿע טאָן : דיסאָנית, דיסהאַראָירן : קוויטשע, דישען אאַז'וו פּ !-בּ .
נפֿאַרגלײַכוטעח שוושע (זשומען) ר אַ בע : קרייען ר אַ האָן (הענדל) : כר(קוקע ווי אַ אָדר : כאָרכלע ווי אַ געקוילעטער אָקס : כריפּע ווי אוּ אויסגעדינטער אָזן צו נעילה :
282—283
שאַת ווי דער הונט שכן טשלנט : גרעפּצן ווי אַ חויר : זיטע ווי אַ באָק שך זיבן, ווי אַ פֿש, ר אוּ אָקענע, ווי ע אויסגעווייקטער הערעג : בלעקעכצן ר אוּיף אַ בשרעבעניש, — ווי אע אִיפֿלה, ווי אַ שיכורער פּויער : שפּילן ווי שיף אַ צישקער משנה.
אַדי : דילצ(עחיק, ז דעל, פֿאַלש, טרייף,
ווײַס, פֿאַרשמט : כריפּיק, סקריטשיק, רײַסיק, שרײַע(מדיק, אוּיער - שפּאַלטנדיק, אויער-רײַסנדיק : אָפּגעהאַקט, געבראָכן, הויל, טרוע, הייזעריק, שטאָק השעריק, צוגעלעגן, צוגעלעגערט, צעלעכצט. כריפּיק : פֿיִפֿיק, שנאָרכיק, כאָרכלדיק אאַזיר — - : אוממוזי קאַליש, אוממעלאָדש, אומהאַרמאָנש, אַריטמש, דיסהאַרמאָניע, קאַקאָפֿאָש : פֿאָרסירט, דעטאָנירט, דיסטאָנירט.
גפֿאַרגלײַכונגעח טרייף ר חזיר : השעריק ווי די שט, ר אַ געמויערטע שט, ווי אַ לאַדיש, ווי אַ צעריסענער מך, ר אַ (טעמפּע, שטומפּש זעג, ר דער מע נאָך נעילה.
פֿראַן : ער זיעט ווי אַ ע פֿײַפֿט שיף אַ
שטעקן : עס רײַסט (עס גרילצט אאַז“ר) אע די אויערן : עס שפּאַלט (עס לעכערט אאַז'וו) די אויערן : עס מאַזשעט דאָס אויער : עס באַליידיקט דאָס אויער.
אינר : פֿיו ! : דרר ! : ככ ! : האַפּטשי ! : בול-
בול : זויפּ !.
283. מוזיק
ט : מוזיקאַלישקייט, מעלאָדישקייט, ווויל-
קלינגערדיקייט, ווירטואָזשקייט אאַז'וו — אָדי : אָרקעסטרירונג, אַראַנודרווג, אעסטרומענטירוע אאַז'ר — יי.
ממיק : שפּיל : עולם הוימרה : געיאַע. עעה, שדל : האַרמאָניע, איינקלאַנג, צוואַמער קלאַנג, מיטשטימוט, קאָנסאָנשץ, איפֿאָניע אאַז“ר — זזבּ : האַרמאָנעציע, סימפֿאָגעאַציע, אָרקעסטראַצע, אַרששעמענט, אַרשדרוע,
אינסטרומענטאַציע, טרשספּאָזיציע, סעכראָניואַציע, סעקאָפּאַציע : ווירטשזיטעט : מעלאָמשיע : מוויקאָלאָגיע, מוזיק-לערע : סאָלפֿעדואָ : האַרמאָניע, האַרמאָניע - לערע, האַרמאָניק : קאָמפּאָזיציע - לערע, שטראַפּונקט : מעלאָדיק, מעטריק, ריטמיק.
נאָטדסיסטעם, לינישסיסטעם : נאָטע ל“ר נאָטן : נאָטדליניע, שטדטאַבעלע : אָטח, עשפּרייט, רוים, דיסטאָץ : דאָ (ס), רע (ס), מי (ח) , פֿאַ ח), סאָל (6), לאַ (ח, סי (פּ) : דיען, ערע, שרפּ נ—) , טאָפּלדיש : בעמאָל, פֿלעט נ—) , טאָפּל-בעעל : אויפֿלע, שטר ראַל , נעטשורעל נ—1, בעקאַר, קראַדהאָט.
פּונקט : טאָפּלפּונקט, קאָלאָ : טאַקטליניע, טאַקטשטהאָך, טאַקטשטריך, בינדשטראָך, בינדשטריך, קלאַמער, העלפֿליניע : שליסל : נאָאָליסל : דאָשליסל, אָל שליסל , סאָלשליסל, פֿידלשליסל , סאָפּראַך שליסל, דיסקאַנטשליסל , אַלטשליסל, טעשרשליסל , באַריטאָחליסל , באַסשליסל, פֿאַשליסל.
שנצע, האַלבע, פֿערטל-, אַכטל-, זעכצעטל-, צווחודדרײַסיק(ס)טל-, פֿירשועכציק(ס)טל-נאָטע : מוויקאַלשע, פֿונדאַמענטאַלע, אויסגעהאַלטענע נאָטע : ליסלהאָטע. פֿירנדיקע נאָטע, פּעדאַלעאָטע, אָראָטע : שריִהאָטע, פּועע, פּאָזע : שצע, האַלבע. פֿערטל-, אַכטל אאַו“ר פּועע : גענעראַלפּועע, טרשלע, טרשדע : קוואַרטאָלעט : קרעטאָלעט : סעקסטאָלעט : סעפּשלעט : טאַקט : צוויקלאַפּטאַקט, צווייפֿערטלשאַקט : דרײַקלאַפּטאַקט, דרײַפֿערטל-טאַקט : פֿירקלאַפּטאַקט, פֿירפֿערטלשאַקט, אַלאַ ברערע : דרמכטלשאַקט : פֿאָרטאַקט, ז אוּיפֿטאַקט : מינקאָפּע.
טאָנאַציע, ז טאָנאַרט : מאָל , מעאָר, טאָנשער מינאָר : מאַזשר, דור, האָנשער מאַאָר : שמע, סקאַלע, טאָפֿירער, ליטער, טאָלייטער, האָדוס, מסט : דששע,
מהאָמאַטש, מאַשריקע, מינאָריקע, עי האַרהאָנש, האָרקע, פֿריגשע, עדשע, לי דע, מיקסאָלידיע, אלעע, שנע שמע : טעטהאָקאָרד, העפּטאַקאָרד, אָקטאַקאָרד : שיק, סופּערטאָניק : מעדשט(ש, דאָמי שט(ע), אטערדאָמשט(ש, סובהאָמי שט(ש, אייבערדאָמעשט(ש, סופּערדאָמי שט(ש : סובאָיק, פֿירטאָן, ז לייטומסע : אעטערהאָל : דשטאָנשער, כראָאַטער. מעלאָדשר, האַרמאָנישער אינטערהאָל : סעענדע : קליינע, רויסע סעקונדע : טערצע : קלעע, טויסע טערצע : קראַרטע : פֿולקומע, איבערהאָסיקע קוואַרטע : קווינטע : פֿאַלשע, פֿולקאָמע, פֿאַרמינערטע קווינטע : עקסטע : גרויסע, קליינע, סעקסטע : סעפּטימע : אָך טאַמע : האַלבע, אונטערשטע, אייבעתטע אָקטאַווע : קאָנטעראָקטאַווע : דשפּאַזאָן, דיסדשפּאַאָ : אַקאָרד : גרונדאַקאָרד, סעענדער אַקאָרד, דאָמעאַנטשקאָרד, מיאָר (אָל-) אַשרד, מאַיהאָר (דור)אַקאָרד, שלוסאַקאָרד. מעלאָדיע : שדל : טאָן : איבערען, אוּנטערטאָן, קאָפּטאָ, ברוסטטאָ, מיטלטאָ, בײַע, ז נעבנטאָן : הייך פֿע טאָן, טאָמטאַפּל, טאָשופֿע, שטימוע, שפע, פיטש נק : רער גיסטער, רייסטער : קאָליר, טאָנקאָליר, כט מע, קאָלאָריט, קלאַעקאָליר, קלאַרפֿאַרב : טעמבער : קעליטעט : בעלקאַנש : דשסטאָליק : ניושס : טעמפּעראַמענט : סטיל : מסט, מסטאָ : טעכניק : אַרטיקולאַציע, אינטאָנאַציע, אַקצענט : דינאַמער (אַאָגשער) אַקצענט : האָדולאַציע : פּאָזשע, צעזור, מעמור : האָרמאָשע פּראָגרעסיע : ריטעם, טעמפּאָ, בֿאַרעמט, מווומענט נ—) .
שיישרן, אָרנאַמענע, אָרנאַמענטיק : טריל , טאָפּלקלאַפּ, טאָפּללאָג, איבערקלאַפּ, איבעתלאָג, צוואַמענקלאַפּ, צושמעאלאָ, האָרקלאַפּ, פֿאָרשלאָ, אָנקלאַפּ, אָנשלאָג : פֿשפּיל, ארפֿשטריך, שטרך אַרויף, שטריך אַעפּ.
נצייכנס) שדענץ - צייכן, שיפֿשטריךציכן, לישטור, פֿשריטור, אַפּליקאַטור, דאָקאַפּאָ, פֿעע, דעלסאַנש, ביס, אַרפּעדזשיאָ, סשקאַטאָ, טרעמאָלאָ, לאָקאָ, פֿערמאַט(ש קשטאָ, אַדליביטום, אַטעמפּאָ : פּיטדקאַטאָ, פּיטדטאַהאָ, אָבלישטאָ.
ממיק מל, מוויאָקאַדעמיע, מוויקאַלי ער אעסטיטוט, קאָנסערהאָשריע : זישול , געשל : מעטאָד : האָקאַלשציע, סאָלמי זאַציע : שטים - געניטוט, שים - אײַנלערטט, שימאיבונג : פֿיטער - געניטוע, פֿשער - אײַר לערטט, ז פֿיעעחיבוט : באַ(0לייטוע, אַקאָר פּשימענט : מוזיק - באַ(מליטוע, פּיאַנאָ-בער שלייטונג, אָרקעסטערבאַ(מליטוט אאַז'וו : רעפּעטשיע, פּראָבע, ריהוירסל נ—) .
וו : שפּילן, נקי) לאַבער, ווערען : פֿידלען,
סמיקע, אַ פֿיר טאָ מיטן סמיק : דימפּלש, ריפּע, (שקרימפּלען : רומפּלען, רימפּלען, דרימפּלען, קלימפּערן, ברומבלען, ברומקען, ברעמזע : בלאָע : פּויקן, פּײַקלען, דרומ(ל)ען, באַראַבאַנען, טאַראַבאַניען, דרינזשע : פֿײַפֿן : צימבלען : דרייע די קאַטערינקע.
וינגש, שליעש נאז, זשכש נקק : שרר לען זיך, גערגלע זיך : ריִק דעם שרגל (דעם האַלדז) : וודע אַ היל : -(ע)רעלדקען, ע-ען נח-ח), טרעלן, טרילערן, טרעמולירן, זיטען קאָלאָראַטור, קאָלאָראַטורערען, ציקלע זיך, קאַת זיך, פֿאַרגין זיך, שדלען, טרימקען, באַמקע, באָמקע, ברומען, פּרעפּלען, סאַלעמיידזשע, שלעמי(חזש, בעטשען, בלעקע(שען.
נפֿאַרגלײַכומח זיך ר אַ שפּילפֿייגעלע, ר אַ קשאַריקל (אע שעם, ר אַ ציגײַנער ווע ער אע הועריק : ארסזיעען אַלע ניגוּנים ר דער שענסטער חע, ר דער ממרר הודול : ציקלש זיך ר אַ חע, ר אַ ממרר ארף פֿאַרהער : אָשאַע אַ נמרל .
האָקאַלזת, סאָלפֿעדמת, סאָלעמי-
252
ק: אַרית דעם האָלח (די עלק : שעלן דעם האָלח (די קלק : נעמען אַ שטעל : שיסזיטען, אויסשפּילן : אָנשטעלן (אָנסטהאָיעך די קלי : אָנשטעלן אַ טאָן : געבן אַ טאָן : לייענען (זיטע, שפּילן) פֿע באָט, (פֿע געהער): האַלטן טאַקט : זעצן ווערטער.
מוויצית, מוויפֿיצית, קאַדענצירן, מאָדר לית, ניואַוסית, אינהאָנירן, אַקצענטירן, אַר טיקולית, פֿראַזית, אימפּראָוויזיר, עקסטעמפּאָרית, אַקאָמפּאַנית, באַ(פלייטן, צר עפּיק, צווינגען, צוהאַלטן, צובאָמקען, צובאָמקען, אונטערבאָמקען, אתטערבאָמקען, אונטערכאַפּן, אונטערהעלפֿן, אוּנטערהאַלק : צופֿײַפֿן.
איִנזיטע, אײַנשטעלן, אויסשטעלן (אַ שטיקל חננוש : פּראָבירן, רעפּעטירן : דירי גית, דיריזשית : געבן קאָנצערט : קאָנטערטירן : דעביוטירן.
קאָמפּאָנירן, שטעלן אין מוזיק : שרײַבן, האַרמאָנירן, סימפֿאָניזירן, אָרקעסטרירן, אַהאָנשירן, אינסטרומענטירן, טראַנספּאָניר, מינכראָניזירן, סעקאָפּית.
אדי : האַרמאָנש, עוהאַרמאָניש, אייפֿאָנש, סימפֿאָניש, סימפֿאָנעטיש, ריטמש, דיך טאָניש, כראָמאַטיש, טאָניש, סינטאָניש, מאָנאָטאָויש, איינקלאַטיק : מינאָרע, מינאָריק, מאַזערש, מאַשאָריק, טעכנש, מעלאָדיש, מוזי קאַלש, קלינגע(חדיק, זינגע(חדיק, געואַנגיק, אינסטרומענטאַל , האָקאַלש, טאָנאַל , פּראָגראַמאַטש, פֿילהאַרמאָניע : טעמפּעראַמעי טיק, טעמפּעראַמענטפֿול , שטימונגדיק, שטי מונגספֿול : מלטאָניק, זילבערטאָניק : ווירטשוש, קינסטלערש, חנניש, וווילקלינגע(וו)דיק, וווילקלינגענדיק : גלעטנדיק, צאַרט, לאַשאע(חדיק, ווייך, קלאָר, דסדריקלעך, אויסדרוקספֿול , האַרצ(עחיק, באַהאַרצט, טרויעריק, מאָראַלש, אָטענעם, אַרענעם. אײַעעטמע, אײַעענעמע, געשמאַק, באַסעמט. דס, מאָיקותדיק : געקרעשט, פֿאָרסירט :
אָפֿן, געדעקט : איינטאָניק, צרייטאָויק אאַזיר : איינשטימיק, צווישטימיק אאַו'ר.
אַדווערבן : יטעמפּאָ אַדאַדדאָ, אַלעגע,
אַלעגרעטאָ, אַנדאַנטע, אַנדאַנטעאָ. לאַרהאָ, לשטאָ, מאָדעראַטאָ, פּרעסע. פּרעסטי סימאָ, אַטעמפּאָ, אַדליביטום, אַקאַפּעלאַ. אַטאַקאַ, מאָראָטשע.
נדינאַמיק) דמינוענדאָ, סטאַקאַטאָ, פֿאָרצאַנדאָ, פּאָ, פּיאַניסימאָ . פֿאָרטשפּשנאָ. פּשנאָ-פֿאָרטע, פֿאָרטע, פֿאָרטיסימאָ, מעצאָפֿאָרטע, קרעשטששדאָ.
וכאַראַקטער) אַדשיטאַטאָ, אַנימאַטאָ, אַרשזאָ, גליסאַנטע, גראָטעסקאָ, גהאָנדשזאָ. דאַציאָזאָ, דאָלאָראָאָ, דאָלטשע, וושלענטע, וויראָ, וויעטשע, טרעמאָלאַנדאָ, לאַמענטאָאָ, לעשטאָ, מאַעסטאָזאָ, מאַרטשיאַלע, מיסטעריאָזאָ, סעריאָזאָ, ספּיריטאָזאָ, סקערצאָ, סקער צאַנדאָ, פּאַרלאַטאָ, פּיאַטשעראָלע, פאָמפּאָאָ, פֿאַנטאַסטיקאָ, פֿוריאָאָ, קאַנטאַבילע, קאַפּריטשיאָ, קאַפּריטשאָזאָ, רעלידאשזאָ. קאָן אַראָרע, קאָן בריִאָ, קאָן דאָלאָרע, קאָן פֿאָרצאָ, קאָ גראַציאָ אאַויוו.
אינוו : אע טאָן : אין אוניסאָן : אע אינקלאַע :
מיט מאָיקות : מיט האַרץ : מיט געפֿיל : מיט נאָמה אאַזיר : בראַהאָ ! : בראַריסימאָ ! : אַנקאָר ! : ביס ! : באַם : באָם : בים : טראַלאַלאַ !.
פֿראַן : עס גלעט דאָס אייער : ע- צעגייט
(זיך) איבער אַלע גלידער : זע פֿידעלע רעדט ווערטער : ער האָט דעם חזנס מלאָכה אין האַנט : אויף בילעטן צו גיין : אַ כּאָרה טעאַטער : אַ כּאָרה אַלע חננים : אַלו האָלו בויע מנעים.
284
אבּ. מוזיקשטיק
ם ן מוזיק : אַבסאָלוטע , אַטאָנאַלע , פֿימראַלע ,
אינסטרומענטאַלע , סימפֿאָנישע, קאַמער דיקע, דראַמאַטשע, אינצידענטאַלע, רעלי מעזע, קלויסטערשע, וועלטלעכע, וואָקאַלע אאַז'ר מוזיק : האַרהאָנישמוויק, קאַמערי מוזיק, קאָנצערט-מוזיק, פראָגראַם-מוזיק, זינד מוזיק, שנצמוזיק, מיליטער-מוזיק, טרויערמוזיק, סאַלאָדמוזיק, טישמוויק, שולמוויק, פֿאָלקסמוזיק : דזשז, דזשעז, רעגטײַם נאַ-) : מאַרש : מיליטערישער מאַרש, זיזמאַרש, חתונה-מאַרש, טרויערמאַרש, טויטנמאַרש : מוויקאָלאָגיע, מוזיקאָגראַפֿיע : נחתונה-מוזיק) פֿרימאָרעס, דאָברידזיען, דאָבראנאָץ, ווישט אאַז'ר — 3-- : נטאַנצמוזיקז וואַלץ , פּאָלקע, מאַזורקע אאַז'וו — פּזפּ .
מעלאָדיע, מאָטיר : פֿירמאָטיר, לייער האָטיוו, טעמע, אידעע : פֿראַזע, פּאַראַפֿראַז, פּאַסאַזש, קאַנטילענ(ש , רעפּליק, סעקרענץ : בוטאַד(ש, אימפּראָרעאַציע, רעטשיטאַטיוו, בראַווור(ע) , קאָלאָראַטור, פֿוגע, קאָנטראַפֿוג(ע), טאָפּלפֿוג(ע), מאָדולאַציע, פֿיגוראַציע, האָריאַציע, רולאַד, אַראַבעסק, קאַדענץ, ריטורנעל , אדע, פֿינאַל .
ויען, ויענדל , ויגעלע : גאָראעיגע, מסיני וּיע, סינידיקס, אָיוב-ויטן: סקאַרבאָווער, מך ראַלישער, האָלעכישער אאַזיוו ניגון : מיתהמשוּנהעיע : (אויסגעשטעלטש זאַך : שטייגער, מסט : חנניש, פֿריגש, מאָטעט.
פֿאָרשפּיל , פֿירשפּיל , אַרײַנפֿיר, איוטרך דוקציע, פּרעלוד(יע) , אוווערטור : אינטער מעדיע, אינטערמעדיעט(ש : צרששפּיל , שטראַקט, אינטערלוד(יש , אינטערמעצאָ : שכשפּיל , פּאָסטלוד(יש.
סימפֿאָניע : ראַפּסאָדיע : סאָנאַטע, סך האָטינע : סימפֿאָנישע פּאָעמע, טאָדפּאָעמע : האָבילד, טאָנמאָלערײַ : קאָנצערט, קאָנטשערע : האָקט(קות, גאָקטורנע, נאַכטמוזיק :
פֿאַנטאַזיע, סקיצע, באַשטעל אידיליע, לעגענדע, מיוועט, קאַנאָן, ראָנדאָ עטיוד, שטודיע, פושטע. קאַאָטע. קאַהאָטינע, סקערצאָ, פּאַראָדיע, עקסטראַהאָשנצ|עע|א , הומאָרעסקע, קאַפּריטשיאָ , עראָטיק דימער טיסמענט, פּאָפּורי : אָראַטאָריע קאַנטאַטע באַלאַדע, פּאַסטאָראַל , מאַדרישי . סערש נאַדע, סערענאַטע אָבאַדע, אָדע סאָיעט . עלעגיע : קאַפּיטל תּהילים פּסאַלם , פסאַלמאָדיע : מיזערערע, ז אַנטעם . רעספּאָנסאָר יום, אַנטיפֿאָן, אַנטיפֿאָניע : טראָפֿאַר כאָהאָל . הימען, הימנע, קאַלענדע, קאָליאַדע, קאַראָל : טראָפּ : תּקיעה, תּקיעה גדולה, שאָרים . תּרועה: ליטורגיע, הימנאָלאָגיע.
אָפּערע, גראַנדשפּערע, מוזיקאַלישע דראַמע, קאָמשע אָפּערע, אָפּערערביף . אָפּערעטע, בורלעסק, בורלעטע, מעלאָדראַמע, באַלאַדאָפּערע : זישפּיל , זינשטיקן דעסקאַנט.
סאָלאָ, אַריע, בהאָווואָריע, אַריעטע : דועט, טריִאָ, טערצעט, קאָרטעט , קווינטעט, סעקסטעט, סעפּטעט, אָקטעט : כאָר , אַר סאַמבל : מאָנאָדיע, מאָנאָפֿאָניע : פּאָליפֿאָניע : ליד(ל) , קופּלעט, פֿאָניע, טשסטושקע, דומקע, קאַנזאָנע, קאַנזאָנעט, שנסאָן : וויגליד . שלאָפֿליד, ליבע(ז ס)ליד, ראָמאַנס, פֿאָלק(מליד, שסנליד : דאָרפֿ(ס)ליד, ווילאַנעלע : בעטלערליד, (קלישער) בעטלערל : דפֿער ליד , גאָנדאָליערע, באַרקאַראָלע : יעגערליד, סאָלדאַטדליד, זיגליד, מלאָמה-ליד : טרינך ליד, משטע, סקאָליאָן, ברינדיוי : חתונה-ליד, עפּיטאַלאַמיע : קיר, נמר, זמירות : שבתדרל , האָלעכל , ונאמרל : לידערקראַנץ, לידער ציקל : סטראָפֿע, סטאַנצע קופּלעט, געזעץ : רעפֿרש, רעפֿרק, צוּזוט, צאפּיל , קאָרוס נ—) : שקאָר.
(מוויקאַלשש קאָמפּאָזיציע, אָפּוס, שטיק, מוזיקשטיק : גאָטבוך, לידערבוך , אַלבום, אַלבאָם : סידור : אַנטיפֿאָהאָל : שטימ(ש ,
254
284—283
פּאַרטיע : פּא-פּאַרטיע, פּאַרטיטור, ז קלער מרשרסצוג : אַשמפּאַנימענט, באַ(מלייטוע, אָרקעסטראַציע : טרשסקריפּציע : טראַנר פּאָזיציע : האַרהאָניע : פּרימע, אַלט, טעשר, באַס.
שנצערט : פּריערקאָנצערט, ליבהאָבער - קאָנצערט : סאָלאָ - קאָנצערט, ר סײַטל נ—) : מוויקאַל : קאַמערשנצערט, פּאָפּולערער קאָנצערט, פֿריִלופֿט-קאָנצערט, פֿרימאָרע - קאָנצערט : נאָכמיטאָג - קאָנצערט : מאַטינע : פּרעמיערע.
אָפּערערוש , פֿילהאַרהאָניע, קאָנצערטשל אאַזיוו — 383 .
285. מוזיקער
ם ן מוויקער : אַרטיסט, ווירטאָן : האָליסט : קאָנצערטיסט : אינסטרומענטאַליסט, שפּי לער, מרקאַנט, קלעזמער ל“ר קלעזמער , קלשמאָרים: כּלעמר : אַתתה-קלשמער : נ--) קלעזמערוק, פֿידלקראַצער, סקריפּער : נלז לאַבאָיק, לאַבשיק, באַלשניק.
פּשיסט, פּשנער (קלאַוויר)שפּילער: פּער גיצע נ-פּ) : פֿידלשפּילער, פֿידלער, וושליניסט: שנצעררמיִסטער : אונטערהאַלטער, אַלטיסט : טעליסט, אָלינטשעליסט : באַר שפּילער, באַטיסט, קאָוטראַבאַסיסט : האַרפֿשפּילער, האַרפֿיסט, ז האַרפֿעניסט : לוטער שפּילער, לוטניעשפּילער, לוטיסט, לוטניסט : שבזאַר, לירניק, ציטרעפּילער : באַנדר ריסט : דטאַרעפּילער, מטאַריסט : אָרגלשפּילער, אָרגל - בלאָזער, אָרגל - טרעטער, אָרגלער, אָרשויסט : אַקאָרדשניסט : קאָנצערטינע - שפּילער : האַרמאָיקע - שפּילער : קאַטערינשטערק, י קאַטערינש, י האָר שאק : קלאַרנעאפּילער, קלאַרנעטיסט : האָהאָיִסט : פֿאַגאָטיסט : באַסאָניסט : קאָרנער טיסט : האָרבלאָזער, האָרניסט, סי—ליסט :
פֿישער, פֿליטיסט : פּישלאָ - שפּילער : טרומ(פּ)ייטשפּילער, טרומ(שייטער, ז טראָמ פיטער: טהאָמבאָניסט, ז טרובאַטש: סאַקסאָפֿחפּילער : פֿײַפֿער : צימבלער, צימבאַר ליסט : פּויקער, פּײַקלער, קעסלפּויקער, באַראַבאַנשטשיק, טשעקאַלניק נקי) .
אָרקעסטער, קאַפּעליע, בענד וש) : סטרר נאָרקעסטער, סטרוושקשרטעט, בלאָד אָרקעסטער, טרומייטהאָרקעסטער , טרומיי טער-קאַפּעליע, מעדקאַפּעליע, ברעסבענד נ—) : סימפֿאָנישער אָרקעסטער, סימפֿאָויעטע : מיליטערשער אָרקעסטער, מיליטערישע קאַפּעליע : דשדקאַפּעליע, דזששבענד נק : די לריים.
זיטער, שלינגער נ-פּ) , טאָנקינסטלער , קאַליסט, מעלאָדיסט, געבענטשטער האַלדן : אָפּערדיעער, אָפּערעטויעער, לידערזיעער, קלויסטעריטער, פּסאַלמערנגער, פֿאָלק(ס)זיעער : קופּלעטדינגער, קופּלער טיסט : באַלאַדיסט, שסוינגער, הויפֿזינגער : קאַבאַרע(שעינגער : שדלער, קרונער נ—) : באַרד, סקאַלד, מײַסטעריטער, מינעעיעער, מינסטרעל , טרובאַדור, טרורער.
פּרימאַדאָנע, פּרימאַדאָניצע נ-פּ) , סירענע, דיהאָ, שנסאָעט(ק)ע, אַלמאַ, באַשדערע : שפּילפֿויגל , ויעפֿויגל , סאָלאָוויי, ואַכטישל , קאַנאַריק, פֿילאָמענע : כאָריסטקע, זינגערין, זינערקע, זימידל : כאָריסט, דנגער, משורר, ממרר הוּדול , בולקע מיט פֿש נ-פּ) , העלפֿער , אונטערהעלפֿער, אונטערהאַלטער , צובאַמ קער, צובאָמקער, אונטערבאָמקער , אונטערבאָמקער : מנע, נִעל-מנע, יודערנע : לייענער, ואָפֿרעסער : קלעיפֿלא, קלעיפֿלאה : לענט: קראַפֿט ל'ר קרעפֿטע נ-עאַשל-ק .
דועט : טערצעט, טריִאָ : קוואַרטעט : קווינטעט : סעקסטעט : סעפּטעט : אָקטעט : כאָר : טאָפּלכאָר, מענערכאָר, דאַמענכאָר, געמשטער כאָר : אַנסאַמבל : זינגערקלוב, זינגער-געזעלשפֿט, געזאַנדפֿאַראיין : הנמיר. קאָמפּאָזיטאָר, ז קאָמפּאָניסט, ליטורגיסט, לידערשרײַבער, האַרמאָניסט, קאָנטראַפּינקטיסט, אָרקעסטראַטאָר, אַראַנזשירער, טראַנספּאָנירער, אַקאָמפּאַניסט, אַקאָמפּאַניאַטאָר, באַ(אָליטער : מוזיק-דירעקטאָר, קאָנצערטמײַסטער, קאַפּעל - מײַסטער, קאַקלמײַסטער נ-י) , קאַפּעליע-מײַסטער, בענדלידער נ—) : מאַעסטראָ : דיריגענט, דיריושר, דירישער, לידער נאַ-) : כאָר-דירעקטאָר, כאָר-דיריגענט, כאָררעגענט, כאָרמיִסטער, רעפּעטיטאָר, קאָרעפּעטיטאָר : באַטאָן, (דיריזשאָרסשטעקעלע.
מווישלערער, געזאַלערער, זינגלערער : מוויקשילער, קאָנסערראַטאָריסט : טאָנשטעלער, שטימער, טיונער נ—) : אימפּרעסאַריאָ, דירעקטאָר, דירעקציע : אַ מעלן אויף מוזיק, דילעטשט, מוזיק-ליבהאָבער, מעלאָמאַן, מעלאָמאַניאַק נ--) : קלאַקער.
שפּר : טרב ווי די האָנט את פֿאַר אַ קלעזמער פֿאַרנאַנט : וואָס פֿאַר אַ קלעזמער אַזאַ משנה : אַז מען ציילט ספֿירה קומט אויף די קלעזמער אַ פּוירה : קול באָשה ערווה : עס איז גריט צו זע אַ זינגער , ווען מען אע איינער אַלע ווי אַ פֿינגער : ווער עס קען מט זינגען מוו שיך קענען עט שלינגען : זינגען זינגט דער אָרעמער, דער רײַכער הערט זיך נאָר צו : דרײַ מענטע זינגען פֿאַר אָרות : אַ חע, אַ בעטלער און אַ מאַרשעליק : ווען זינגט אַ יד? — ווען ער אין הונגעריק : ווען זיטט דער ציגײַנער? —ווען ער וויל עסן.
286. מוזיק-אינסטרומענטן ,
שטים
ס ן אינסטרומענט, קלי : מוויקאַלשע אינסטרומענטן, בּליעמר : סטרונעשינסטרר מענטן, סמיטשיקשינסטרומענטן, ז בויאָינסטרומענטן, סטרונעס : בלאָזשינסטרומענטן, טרויבשינסטרומענטן : בלערשינסטרומענע, בלעך : מעחינסטרומענטן, מעש : האָלץבלאָאינסטרומענטן, האָלצבלאָוערס, האָלץ : שלאָאינסטרומענטן : איינסטרוניקע, צוויי סטרוניקע אאַו“ר אינסטרומענטן : אָרשנאָגראַפֿיע, אָרגאַנאָלאָגיע.
נסטרונעשינסטרומענטח פּיאַנע, פּישאָ, פּיאַנינע, קלאַוויר, האָשל , פֿאָרטעפּשנ(אָ) . טאַפּטשן נ-פּ) : גראַנד-פּיאַנאָ, קאָנצערטפּיאַנאָ, קאָנצערשגראַנד-פּשנאָ, בייבי-גראַנדפּיאַנאָ נאַ-) : שפּינעט, ספּינעט, פּיאַנעט, קלאַווירצימבל, קלאַוויצימבל , וויאָלידפּיאַנאָ, פּישאָשרגל , מעלאָפּשנאָ : אַדיאַפֿאָן, סימפֿאָנשן, מעלאָדיקאָן, מעטאַלאָפֿאָן, פּאַנמער לאָדיאָן, אָרקעסטרינע, האַרמאָניכאָרד, קסענאָרפֿיקע, העקסאַכאָרד, האַרפּסיכאָרד, טעטראַכאָרד, מאַניכאָרד, מאַניכאָרדאָן, קלער וויכאָרד, קלאַריכאָרד, נאָושכאָרד, פּשנאָלע, פּיאַנאָשפּילער ומעכאַנישע פּיאַנאָ : נאינסטרר מענטן פֿאַר פּיאַנאָעעניטועעח דיגיטאָר, כיראָפּלאַסט, דאַקטילאָ: פּששגראַף, מעלאָגראַף: פֿידל , מאָלין, קינור, נקי) וואַרפּליע, ווערפּליע : סטראַדיוואַריוס, קרעמאָנע : ערשטע פֿידל : צווייטע פֿידל , וויאָלע, וויאָלפֿידל , אַלטפֿידל , אַלט, אַלטוּווקע, אוּנטערהאַלטער, סעקונדע, וושלאַ די האָמבאַ, האָמבאַ : אָלאָנטשעל , טשעלאָ, באַסאָל : באַס, טאָפּלבאַס, קאָנטראַבאַס, מאָלאָן : האַרף, האַרפֿע : ווינטהאַרף, דודס האַרף, עאָלשע (אײַאָלישע) האַרף : דעדאַכאָרד, טריכאָרד, פּענטאַכאָרד, פּאָליכאָרד : לירע : עאָלשע (אך אָלישע) לירע, עפּישנשן : ליטע, לוטניע :
286
אַרצלוט(נקע : שבזע, האָמרע, סופּילקע, טאַר, ציטער, ציטרע, פּסאַלטער, טאָרבע, רעבעק, דרימבלקע, ראָטע, באַנדורע, פּאַנדורע, האָנהאָרע, האָמבורע, האָנדאַראָלע, גישרע, בשדאָ, בשדחאָשיטרע, מאַנדאָלע, מאַנדאָלינע, אוקולעלע, ז יוקולעלע, באַלאַלײַקע, ריפּלקע.
נבלאָאינסטרומענש אָרגל, אָרשן : קלויסעאָרגל, ז קירכהאָרגל, צימעאָרגל, הויאָרגל , ביבלשרגל , האַנטאָרגל : רעשל, סעאָפֿינ(ש , מעלאָדעאָ, מעלאָפֿאָן, פּאָלי פֿאָן, האַרמאָניפֿאָן, פּאַנהאַרהאָנש, אָרקעסטרשן : האַרמאָניום, פֿיסזאַרמאָניע, ז פֿוסהאַרמאָניע : קלאַראָלע, עאָלין, טעכניפֿע, אַשרדעאָ, אַקאָרדע : קאָנצערטינע, האַר מאָן, האַרהאָניק(ע), האַרמאָשקע : צחאַר מאָניקע, צקאַרמאָניקע, מוילזאַרהאָניקע, גלאָחאַרהאָניקע : קאַטערע, קאַטערינקע, דרשרגל, האָסאָרגל, שאַרמאַנקע, ז לײַער קאַסטן, שפּילאָסק, שפּילפּתקע, קלאַר בעל(ש : האָקפֿײַפֿ(ל|א. אָקאַרינע, ז דודלשק.
קלאַרינעט, קלאַרנעט, ווותט נקק : באַס-
קלאַריועט, באַסהאָת : (חאָבאָע, ז האָבאָי : אַלמ(ה)אָבאָע, עטלישער האָר, פֿאָט, קאָנטראַפֿאָט, טריטאָניקאָ, באַסע, טאָפּלבאַסן : סערפּענט : קאָרנעט, קאָרנער פּיסטאָן, קלאַפּהאָת : אָפֿיקליד : האָר : בלאָזהאָר, פֿראַנציזשער האָרן, האָרדטרומ*ט, שלטרומייט, אַלטהאָת, טעשרזאָת, באַר האָרן : סיגנאַל-האָרן, בייגל נאַ-) : שופֿר, חצוצרה : פּאָסטהאָרן, יעגער-האָר, פֿעלדהאָת, האָלדהאָרן, אַלפּחאָרן : פֿלייט, פֿשל, שטאָלפּער נקי) : אָקטאַרפֿלייט, פּיפֿעראָ, פֿײַפֿשל , טיביע, פּיקאָלאָ, פֿלאַאָלעט טרומייט, טרומייטער, טהאָמייט, טראָמייטער, טרומפּייט, ז טהאָמפּייט, טשײַניק נקק : קלאַר שן, דרימבליע : טראָמבע, טרובע, סאַקסטראָמבע, סאַקסהח, אייפֿאָשן, סאָמערפֿאָן,
פֿאָניקש : טראָמבע, באָמבאַרדאָן : סאַקסאָפֿאָ : פֿײַף, פֿײַפֿל, פֿיפֿאַק, ווערבל , דודע, דודקע, סרסטאָק, סריסטק, מיסל נח : פֿאַברקפֿײַפֿל, הוהאָק, מדאָק, ליאַרעמפֿײַפֿל, סירענע, האָמפּפֿײַפֿל ,דאַמפֿפֿײַפֿל אאַז'מ.
נשלאָאינסטרומענטח פּרק, צימבל, באַר ראַבע, סעקאַל וקל) : שנג, טאַמבור, טאַמבורן : אַלאַרם-פּויק, ג(שהאָלדפויק : אַלטפּרק, באַספּויק, קעסלפּויק, ט;מפּאַני, ליטאַר רע, טאַמבורע, בובע : פּײַקל , האַנטפּײַקל, זיִטפּײַקל, ווערבלפּויק, ווערבל : פּאַנדעראָ, סיסטרע, טאָמטאָם, טאַמטאַם, זאַבאָמבע : טאַש, צימבאַלן, קלאַפּטעלער, באָמציקצאַק, באַמבולע : קאַסעניעטן, ביינדלעך, טרשוגל, גלעקלער, ברומאח, מוויקאַלשע גלעקער, מוויקאַלשע שטיינער, מוויקאַלשע גלעזער.
נעקזאָטשע אינטרומענק) קע, טשענג נכי נע) , סאַמיסע ניאַפּח , בינאַ, וועאַ, סערינדע נאינדיע) , קיסאַר, קאָת נאַראַביש , באַנאַנג ניאַש.
נטיילן אינסטרומענטך פֿאַסאַד, פּעדאַל : קלאַוושטור, געשליסל : שליסלען, קלאַרק : טרעמולשט : פּיסטע, מוילשטיק, ז מונדשטיק, האָבל , באַרנע, בינשפּיצל : סטרונע : פֿידלסטרונע, באַססטרונע, גע-סטרונע, קווינטע : האַלדן : סמיק, סמיטדק, ז בויע, פֿידל-בויע : קאַפּסל, סורדינע, סאָרדינע, דעמפּער, מיוט נ—) : פֿידל-קעסטל, פֿידלשאַכטל : מוזיקשטענדער, שטחטענדער : פּוישטעקעלע.
נמעסטשינסטרומענטך כאָרדאָמעטער, טאָאָמעטער, סאָנאָמעטער, טאָנמעסטער, כראָנאָמעטער, טאַקטמעסטער, ריטמאָמעטער : קאַמערע, טאָנגאָפּל, שטימשפּל .
פֿאָנאָאַף, ראַהאָפֿאָ, וויקטראָלע, ריידמע : טאָוול , דיסק, רעקאָרד, פּלאַטע, פּליטע : גראַמאָפֿדיסק, ממיק-פּלאַטע, מוזיקטאָוול, פּלאַסטניק, פּלאַסטינקע : עלעקטרישע טראַנסקריפּציע : הילכער, ז הויכריידער, לעדספּיקער נ—).
286—287
נמוזיקאַלישע שטים) שטים, שטימע, קול : קול-נוּינה, קלי, געמבע : כּלינוינה : גוטע, שיינע, בוימלדיקע, שלדענע, ברילשנטענע, קרעפֿטיקע אאַז'וו שטים : געלענקל : דונערשטים, לייבדקול , לייבנמויל , שאגתשריה-קול , ברוסט-קול : אַ געמבע פֿון אַ לייב : קול-אָכי, קול-בקיה, יאָמערשטים : שיינע (פֿײַנע) קלי : אוממוזיקאַלשע שטים פּ 282 : נמינים שטימען) סאָפּראַנ(ש , דיסקאַנט , קוויטשערל , מעצאָסאָפּהאָנ(ש , קאָלאָראַטור - סאָפּראַנ(ש , פֿאַלצעט, קאָפּשטים, איבערשטים, בײַשטים, אייבערקול , בײַקול , פֿיסטל , שיקסערהול : אַלט(אָ) , קאָנטראַלט : טענאָר : דראַמאַטישער, לירישער טענאָר : קאָנטרעטענאָר : באַריטאָן, באַס-באַריטאָן : באַס, אונטערקול, קאָנטרעבאַס, באַרפּראָפֿונדע.
דיאַפּאַזאָן : שטימבענדער, דיאַפֿראַגמע — 240 .
זען ארך : קלאַט ח2, מוזיק —2, מוזיקשטיק 284, קער 25.
287. הערעוודיקייט
ם : הערערדיקייט, האָרכעוודיקייט : הערונג, האָרכונג : געהער, שמיעה, הער-חוש, חושזשמיעה : שאַרפֿער , אַבסאָלוטער, איי דעלער, דעליקאַטער אאַז“ר געהער : קאָרעקטער , ריכטיקער, מוזיקאַלישער אאַזיר אויער : געבויערטע אויערן : (אוימהערוט, אוידיציע.
הער - אַפּאַראַט : (טעלעפֿאָחטריִבל, אויעררערל , הילכער, ז רופּאָר : מיקראָפֿאָן, מעגאַפֿאָן, דיקטאַפֿאָן אאַזיר : סטעטאָסקאָפּ. הערער, אונטערהערער, צוהערער : צר הערערשפֿט, אוידיטאָריע, ז אוידיענץ.
וו : העק, האָרכן, אויסהערן, אויסהאָרכן, אײַנהעת זיך, אײַנהאָרכן זיך : דערהערן, אָנהערן זיך, צוהערן (זיך) , אונטערהערן (זיך אאַייר : צולייק (געבן, שענקען) אַן אויער : פֿאָרנעמען (אויפֿכאַפּן) אַ קלאַט : שומע ויִן :
לאָע זיך דינען : אָנהערן זיך ר אַ פּויק : הערן (האָרכן) מיט קאָפּ (מיט מוח, מיט ביידע אויערן, מיט גרויסע אויע) : אַרפֿשטעלן (אָנשטעלן, אויסשטעלן, אָנשפּיצן, אויפֿשפּיצן, אויפֿעפֿענען) די אויעת (מויל ש אויערן, נאָן את אויערן) : האָבן אַ מטן (דעליקאַטן) געהער (אויער) : האָבן אַ קאַמערען אע אויער : האָבן אַן אויער פֿאַר מוזיק.
אַדי : הערעוודיק, האָרכערדיק : געהערט, געהאָרכט.
אינוו : הער ! : האָרך ! : הערט ! : הערט זיך אדן ! : לאָיט זיך (איִך) דינען ! : דט (שענקט) אַן אויער : עמעו נאָ רבותי(ם) !.
פֿראַז : עס הערט זיך : עס לאָט ייר העת : עס דערדייכט (עס דערכאַפּט) דעם אויער : ווויל צו די אויערן ושס העת אַזוינס (אַזעלכע ווערטער, אַזעלכע רייד) : זײַ שומע האָס דער ערל אין מגיד : ווילסט ניט העת, הער ניט, אָבער דעם אַנדערן שטער ניט : פֿאַרשטאָפּ זיך (דיר) די אויער.
שפר : די אויערן מוע הערן האָס דאָס מויל רעדט : איבער דעם האָט גאָט עגעבן דעם מענטשן צוויי אויערן ש אין מויל , (כּדק ער זאָל מער הערן את ווייניקער ריידן : קיינער אין ניט אַזוי טויב ווי דער האָס מל ניט הער : ווער עס וויל ניט העת דער וועט מוזן פֿילן : אָזנים לבּותל : ווענט האָק אויער (, שסן האָק אויגח : אָזנים לכותל—שטיוול האָבן שיך אויערן נ-פּ) : דק דײַנע אויערן אע די טויערן (אע די אסן) : שטיי ניט הינטער דער ושנט, וועסטו ניט הערן דע אייגענע שנד : ווער עס שטייט הינטער דער וואַנט דער הערט זע (אייגענע) שאַנד : אַן אויער הינטער דער וואַנט הערט זע שנד : דער האָרכער הינטער דער האָנט הערט זע אייגענע שנד : ווער עס זיר דיקט מיט די אויערן דערהערט ער לקוף זע שנד (אע די טויער.
288—289
ש. טויבקייט
ס : טויבקייט, אוּמהערערדיקיט, חשמדי
טויבער, חושם, טויבער חוש, טויבער שש, טויבער גלוך, טויבע לאָך.
וו ן זע טויב : ניט הער, ניט האָרכן : הערן
ווי אַ טויבע ייִדענע דאָס מפֿרבלאָון : האָבן אַ שווער געהער : האָבן טויבע אויער : ניט האָבן קק אויער : זע שווער אויפֿן אויער : זע שווער אויפֿן געהער : גיט דערהערן, ניט דערהאָרכן : פֿאַרהער : צומאַכן (פֿאַרשטאָפּן) די אוּיעת : מאַכן זיך ניט הערנדיק, מאַכן זיך (רק געשטאָרבן ( (רק געקגרט) : אָנרוקן אויף זיך דאָס טויבע היטל .
מאַכן טויב ניענעם) : באַטויבן, פֿאַרטויבן, פֿאַרקלינגען, פֿאַר(ה)לושען, זאַגלושען : לעכער די אויעת, מאַכן אַ לאָך אע אויער — 80-. אדי : טויב, טויבלעך, שטאָק טויב, אומ-
הערעוודיק, חושמדיק : פֿאַרטויבט, פֿאַרלייגט.
נפֿאַרגליִכומש טויב ר די וואַנט, ווי אַ דראָנג, ווי אַ לאַטע, ווי אַ פּעניק, י ר אַ הינטן, ר אַ לאַדש, ווי אַ לאָקשנטאָפּ, י ווי ירזל , י ווי די מאַטקע באָסקע.
פֿראן : לא ראָיתי וליא שמעתי : אַזוי ווי ער
הערט ניט, אַזוי זאָל (עס) אים ניט שטן : אָזנים לאָם א ישאָעו.
שפר : האָס אַ טויבער דערהערט ניט דאָס
דערטראַכט ער (טראַכט ער זיך אויס) : אַן אַ טויבער הערט אַ אָגער מאַכט ער אַ ברכה איבער אַ דונער : פֿאַר אַ טויבן נלח קליטט מען ניט צוויי מאָל.
289 . ליכטיקייט
ם : ליכטיקייט, העלקייט, בליציקיט אאַזיר
—אַדי : בלענדונג, שײַטנג, שטראַלונג אאַו'ר : בלענדעניש, שײַנענש, מראַלענש אאַי'ר : אויפֿשע, אָפּשע, דורכ-ח, ווידערשח אאַזיוו
—י : ליכט, שע, מילכשמ, שטראַל , ליכר שטראַל, בלע, בלאַנק, גלאַנץ, וואַסערשפיגל, עסער נדימענטשח : ל(קוסטער, פֿעכל, בלשטש, בלשסק, שפּיגל , פֿינקל, גלימער, פֿליטער, גלימע, גלימצער, מיגל , שימער, דמעריר, שעמעריר, בלינע, בלינצל, מינע, מיטיע, מיטע, בלענד, שווינדל, קליאָווע אאַז“ר — יי : פֿונק, פֿלאַם, פֿלאַקער, גלי, פֿײַער אאַזיוו — פּפּ- : ליכטיקיידכהאָליע, ליכטשפּיל, ליכטשטראָם, ליכטקאל, ליכטרינג, ליכטקריִז, זונענקרוע, זונעדפֿאַקלש, ליכטקרוע, שטערנקרוע, קאָראָנע, אָרעאָל , שטראַלוקרוע : עמאַר נאַציע, אויסשטראַלונג, ראַדשציע, איר דיאַציע, פּאָלאַריואַציע, פֿאָספֿאָטעציע, פֿאָספֿאָרעסצענץ : רעפֿראַקציע, (איבעחברעכיקיט, די-פּערסיע, רעפֿלעקסיע : ליכטקראַפֿט : ליכטאיינס.
נקאלן פֿע ליכט) זע, לאָנה, שטערן, בלע, מעטעאָר : טאָגליכט, טאָשע, ליכטיקע שע : האָג, גרויסער טאָג, האָלדענער טאָג, לעכע טאָג, אַ טאָג פֿע האָט, אַ טאָג פֿע מלכס אוצר : זונליכט, זונ(עטשע : לאָנרליכט, לאָנחח : זונאויפֿשנג, אָנבראָך, ז אָנברוך, אײַנבראָך, באַדנע, אויראָרע, מאָרערויט — 82 : אָפֿודליכט, דרום-ליכט, פּאָלאַרליכט, פּאָלאַרע שײַן, ז נאָרדליכט, האָדיאַקליכט, סענעלמאָס פֿײַער, אַלפּדגלי: פֿאַלשפֿלעמל, פֿאַרפֿירליכטל, מיראַזש : קדמרליכט, ז אור ליכט, אור הוּטז, ויר השקינה : שטראַל : זונ(ענ)שטראַל, לאָנהשטראַל , בליצשטראַל, איקר שטראַלן, עקסשטראַלן נאַ-) , רענטגעאָטראַלן, עקסרעי נאַ-) , עשטראַלן, בעקערלשטראַלן, אַלפֿשטראַלן, בעטשטראַלן, קאַטאָדשטראַלן, אולטרדריאָלעטע שטראַלן, אַך טינשע שטראַלן אאַז'ר : פֿאָספֿאָר, פֿאָספֿאַט, פֿאָספֿאָריט : קינסטלעך ליכט, עלעקטריש ליכט, עלעקטר(קע : האָז, האָזליכט, מאַעעזיוםליכט, קאַלציומליכט, דרומאָד - ליכט, לאָמפּ(פליכט.
289
באַלײַכטונג, באַלויכטוט, אילומינאַציע : עלעקטרשע באַלײַכטונג, לאָמפּ(ח-באַלײַכטונג, גאַז-באַלײַכטונג אאַז'ר: הדלקה: שײַטער: קעמפּפֿײַער: פֿאַקלצוג: פֿײַערווערק, פֿײַערוואַרג : פּיראָטעכניק.
באַליִכטשפּאַראַט, באַלײַכטער : ליכט, נקק זיקרע, שוויטשניק : וועקסענע, חלבֿנע, ינונשע, סטעאַרינענע, ז סטעאַרינאָרע אאַייוו ליכט : סטאָטשיק : בענטשליכט : שעלטליכט נ-פּ) : מנובּה-ליכט, נר אָל אָטבּה : שבת-ליכט : גאָמה - ליכט, נר - נאָמה, שרציִט - ליכט, נום - קיפּור - ליכט אאַז'וו : נר -מיצווה : שה נרות, נר אָמיד : הבדלה - ליכט, הבדלה : שמט : שטורקאַץ, שטולקאַרץ, שטאָלקאַרץ, פֿאַקל, בראַנדהאָלץ ניי'ר) : ליִכטער, ליימל, נקי) זערקאַלניק, זיקראַלניק : שטייער נ-) : וואַנטליִכטער, הענג(לסלײַכטעד, קרוינלײַכטער, לוסטער, ל(י)וסטרע, שבתניק, האָבאַשניק, (ה)עסע, קאַנדעלאַבער, קאַנדעל(י)אַברע, רערדלײַכטער, זשיראַנדל, שענדעליר: חנוכהלאָמפּ : מטרה : לאָמפּ, נקי) שײַן, שוויטשיק : טשלאָמפּ, וושטלאָמפּ, העע(לסלאָמפּ, שטיילאָמפּ, בליצלאָמפּ, בויגנלאָמפּ, שמה-לעמפּל, נאַכטלעמפּל, אַמפּאָל, קאַנעץ, קאַגאַנעץ, קורניקל, קאָפּטשערל, — פּישמאַשין נקאַליע לעמפּל) : קעראָסין-לאָמפּ, נאַפֿטלאָמפּ, האָזלאָמפּ, קאַרבידלאָמפּ, אַסטראַללאָמפּ, ספּירטלאָמפּ, גלילאָמפּ אאַזיר : עלעקטריש לעמפּל, קעשענע-לעמפּל, באַטעריע, ז באַטאַרייקע : לאַמטער, לאַמטערן, לאַמטערנע, לאַמטערײַנע נ-פּ) , לײַכטאַרניע, לאַמפּיאָן, לאַמפּאַדע, פֿאָנאַר : שיב-לאַמטערנדל : צוי בער-לאַמטערן — 15-: נטילן) (מעסע : שפּאָרער נבלעכל אין לײַכטער) : לאָמפּגעשטעל : ברענער, פֿעכער-ברענער : (גאַזלאָמפּ-) העמדל י קאָשולקע, שאַטקע, י זשאַראָרקע : קנויט : גלאָז, גלעזל : (לאָמפּטשח, שײַנדל, צילענדער, ליכטשירעם, לאָמפּשירעם, אַבאַזשור, שייד, קאָלפּאַק, קאָלפּיק, קובעל : שנוע,
שנײַצשערל, ליכטצוועטל, ליכטפּוצער, ליכר אָפּשניצער — ז-ן .
לײַכטטורעם, ליִכטהוע, לײַכטאַרניע : סיעאַל-פֿײַער, סיהאָלליכט, מהאָללאָמפּ, ראַקעט, סיעאַלדאַקעט : ליכטוואַרפֿער, שער וואַרפֿער, באַשטראַלער, זוכליכט, סוירר לײַט ג—) : רעפֿלעקטאָר, פּהאָשעקטאָר : (טעאַטערסראַמפּע, פֿוסליכט : שפּירליכט, שפּורליכט, ספּאַטלײַט נ—ז.
ליכטציִער, ליכטמאַכער, לעכצער נל : לאָמפּדמאַכער : לאָמפּדצינדער : שטורקעצער, פֿאַקל-טרעגער : פֿײַערווערקער, פֿײַער וואַרגער, פֿײַערווערק-מאַכער, פּיראָטעכניקער.
ווויסנשאַפֿט, אינסטרומענטח אָפּטיק, די אָפּטריק, שטאָפּטריק, פאָטיק, פֿאָטאָלאָגיע, ראַדיאָלאָרע, העליאָלאָמע אאַז'וו : פֿאָטאָמעטריע, ראַדיאָמעטריע, העליאָמעטריע אאַז'וו : אַקטישגראַף, ראַדשראַף אאַו“ר : העליאָמעטער, רעפֿראַקטאָמעטער אאַזיר : ברעכונג-רײַזער, רעפֿראַקטיווער אינדעקס : אָפּטישע אַקס, אַפּלאַנאַטישע גלאָן אאַזיר — 305.
וו : לײַכטן, לוי-(ט)ן, זײַנען, ליכטיקן זיך : שטראַלן, בליצן, בלאַנקען, גלאַנצן, גלאַנצלען, פֿעכלען, בלישטשען, בליאַסקען, שפּיגלען, פּערלען, פֿינקלען, גלימערן, גלימצען, גלימצערן, פֿליטערן, מיגלע, בריליאַר טערען, ברילויען, ספּידענען, שימערירן, שעמערירן, שימערן, בלינצן, בלינצלען, מינען, מיטיען, מיטען, בלענדן, שווינדלען : גילדן זיך, גאָלדענען זיך, זילבערן זיך, קלערן זיך, קלאָרן זיך, לײַטערן זיך, לויטערן זיך, העלן זיך, שטערענען זיך : גליִען, ברענען, פֿלאַמען, קליאָווען, צאַנקען אאַזיוו — 6-בּ : טאָע : זריע (עריִען, שרייען, אָנברעכן, אײַנברעכן אאַזיוו) אויף טאָג — בּאַ : צעשטראַלן זיך, צער שײַנען זיך, צעשפּילן זיך אאַזיוו : אויפֿשײַנען, אויפֿלײַכטן, אויפֿבליצן אאַן'ר : רעפֿלעקטירן,
אָפּשלאָע, אָפּשפּיגלען, אָפּשטראַלן, אָפּנען אאַז“וו : ווידערשטהאָלן, ווידערשײַנען אאַזיוו : דורכלײַכק, דורכשײַוען אאַז'מ.
נפֿאַרגליִכונגש שיִנען (לײַכטן אאַי'וו) ר די זע אום אַמוז, ר די שטערן (אין האַלבער נאַכט), ווי ברילשטן אאַו“ר — יבּפּ : בלאַנקען (גלאַנצן אאַו'וו) ווי אַל(שבאַסטער, ווי אַ שפּיגל, ווי מעשענע לײַכטער, ווי אַ סאַמאָער, ווי גלאָז אויף דער זע, ווי אַן אויסגעשצטער שימל נ-פּ).
מאַכן (אָנצינדן) ליכט : אילומינירן, בער ליִכטן, באַשײַנש, באַזונען, באַשטערענען אש'וו : פֿאָספֿאָרי(זסת, פֿאָספֿאָרעסצית : האָכן (ציִען) ליכט.
אַדי : ליכטיק, העל, העלבלעך, זײַניק, זוניק,
באַזונט, באַשטערנט, אויסגעשטערנט, האָלאָהט : דורכלייכטיק, קלאָר, רק, אָר האָלעדיק, ז האָלקנלאָן : שטראַליק, בליציק, בלאַנק(יש, גלשציק, שפּיגלדיק, בלשסקיק, בלששק, פֿעכלדיק, פֿינקלדיק, בלענדיק, בליצנדיק, שײַנענדיק, לײַכטנדיק, לויכ(ט)נדיק אש'וו — ס אע וו.
נפֿאַרגליִכונגען) ליכטיק (קלאָר, העל אש'וו) ר די וועלט, ר דער הימל, ווי די זע (ארפֿן הימל), ווי דער דרויסן, ר דער טאָג, ר אין מיטן (העלף טאָג, ווי אע רעכטן מיטן טאָג, ר מילך, ר אַ בריליאַנט, ווי וואַסער, ווי לעקטרע, ווי אע דעת, ר אין אַ ל(י)וסטרע, ר אַ לאָנהינאַכט, ווי די שטער, ר (בײַם) פֿיִער, ווי קרשטאָל, ווי אַ לוסטעריע, ווי אַ מנורה, ווי זע (איר אאַו“וו) אָנים, ווי זײַנע (אירע אאַז“וו) אויע, ווי זײַנע (אירע אאַז'וו) ווערטער. אינר , פֿראַן : אע דער ליכטיק : אויף דער
ליכטיק : ליכטיק — פּערל צו קלײַבן : השים שים לה'—עס אין אַ הימל פֿון האָט.
שפר ן די זת שײַנט פֿאַר איטלעכן אומזיסט
א. פֿינצטערקייט
ס ן פֿינצטערקייט, חושכדיקייט, טונקלקייט
אש“ר — אַי: פֿאַרפֿינצטערונג, פֿאַרטונקלוט, פֿאַרנעפּלוט אאַויוו — יי : די פֿינצטער, פֿינצטערנש : געדיכטע פֿינצטערניש, שטאָך פֿינצטערניש : חושך, חושכניש, חשכות, חושך ואַפֿלה : האַלב-פֿינצטערנש, טונקלקייט, בלענדזעניש.
נאַכט, אָוונט, פֿאַרנאַכט, שקיעה, נִך השאָשות, וונפֿאַרגשג אאַז“ר — 83 : זאָונטער שג, לאָנהשונטערגאַט : ליקוי ממה, ליקוי לאָנה, עקליפּס : זונענפֿלעק, אומברע, פּעוומברע.
וואָלקן, רעגדהאָלקן, שטורעם-וואָלקן, וואָלקדמאַסע, וואָלקנוײַל, עמוד-האָנן, נעפּל, ז נעבל, נעפּל-בויגן, טומאַן, כמאַרע, פֿאָגע, טוטשע : האָטן, האַלבשאָטן : נעפֿאָלאָגיע.
וו ן זע פֿינצטער, זײַן חושך אאַז“ר — אַדי :
פֿינצטערן זיך, חגכן זיך, טונקלען זיך, מאַהאָקען, מערעשטשען זיך : קזהשאָשותן זיך, ז דעמערן : (פֿאַר)וואָלקענען זיך, נעפּלען זיך, טומאַנען זיך, כמאַרען זיך, כמורען זיך, פֿאָגען זיך : ווערן פֿינצטער : ופֿײַער) אויסגיין, נזון! אונטערגיע, פֿאַרגק, זעצן זיך, אַראָפּזעצן זיך : ננאַכט) צופֿאַלן אאַז“ר — 83.
נפֿאַרגלײַכונגעח שײַנען (לײַכטן) ווי די לאָנה אין ממון : אויסגיין ווי אַ ליכט, ווי אַ פֿיִערל אע פֿעלד.
מאַכן פֿינצטער : פֿינצטער, (פֿאַר)פֿינצטערן, פֿאַרחושכן, פֿאַרטונקלען, פֿאַרנעפּלען : פֿאַרהאָטענען, וואַרפֿן אַ שאָטן, שטעלן אין האָטן : פֿאַרהענגען, פֿאַרשטעלן : אויסלעש, אויסבלאָזן.
אַדי ן פֿינצטער: שטאָק פֿינצטער, שטאָקעדיק,
חושכדיק, שוואַרץ, טעמנע : האַלב פֿינצטער, פֿינצטערלעך, טונקל , האַלב טונקל , קיך השאָשותדיק, ז דעמערדיק, וואָלקנדיק, נעפּלדיק, טומאַניק, ז טומאַנע, כמאַריק, כמאַרנע,
290—293
כמורנע, י כמורע, י פּאַסמורנע, אָנזוניק, אָר לאָנהדיק, שאָטנדיק, פֿאָגעדיק.
נפֿאַרגלײַכוטען) פֿינצטער (חושך, שארע) ווי בײַ נאַכט, ווי אע מיטן נאַכט, ווי קוף חודש די נאַכט, ווי אין אַ סופֿחודשדיקער נאַכט, ווי אין אַ האַרבסטיקער נאַכט, ווי אע אַ אָשך נאַכט, ווי אע אַ ווינטערדיקער נאַכט, ווי אין מצרים, ווי אין די של ת ימי אַפֿלה, ווי אויפֿן בוידעם, ווי אין קעלער, ווי אע אַ הייל, ווי אע (ש גרוב, ווי אין דר'ערד, ווי אע (ש קבר, ווי אין טורמע, ווי אע תּפיסה, ווי הינטער די אָרחושך, ווי אין גיאָנום : שוואַרץ (פֿינצטער, חושך) ווי אַ טאָפּ, ווי סאַזשע, ווי רוס, ווי סמאָלע, ווי (ש קויל , ווי אַ האָלאָוועשקע, ווי אַ פּאַגעלע, ווי אַ גלאָווניע, ווי אַ קוימען, ווי רויך, ווי פּער, ווי סאָפּיכע, ווי אַ האַלקע, ווי אַן אָנעטשע, ווי אָלקע, ווי מאָן, ווי אָמנס פּאָלקע, ווי די בראַנד, ווי אַ נעגער, ווי אַ מורין, ווי אַן אַראַפּ (אַ נאַראַפּ), ווי אַ טאָטער, ווי אַ ציגײַנער, ווי אַ קוילדברענער, ווי אַ קוימינקער (קוימעדקערער), ווי דער נלח, ווי אַן עקרה, ווי אַ זשוק, ווי אַ ראָב, ווי אַ קאָטער, ווי אַ פּי פּערנאָטער, ווי אַ מערעשניק (מוראַשניק), ווי אַן אויג, ווי די נאַכט, ווי די ערד, ווי אַ אָד, ווי דער טײַוול , ווי דער אָטן, ווי דער מלאךהאָוות, ווי דער טויט, ווי מע אָנים : ליכטיק ווי אין קוימען : קלאָר ווי באָביויך, ווי בלאָטע.
פֿאַרפֿינצטערט, פֿאַרחושכט, פֿאַשוואַרצט, פֿאַרטונקלט, פֿאַרוואָלקנט, פֿאַרנעפּלט, פֿאַרטומאַניקט, פֿאַרטומאַנעט, פֿאַרכמאַרעט, פֿאַרכמורעט, פֿאַרשטנט : ארסגעלאָע, אויסגעגשגען: פֿאַרהאַנגען, פֿאַרשטעלט.
אינוו : חושך : פֿינצטער חושך : פֿינצטער וחלקל קות : חושך וחלקלקות : אין דער פֿינצטער : בך נאַכט : אין האָטן.
פֿראַן : פֿינצטער—אַן אַימה (אַ דעק) : אַ פֿינצטערניכאָטש די אויע אַרויסצר נעמען : פֿינצטער אוּן גליטשיק ש דער מלאך
שגט : ביסט ניט קק גלעזער(נער : דע טאַטע
אע ניט קק גלעזער.
291. דורכזיכטיקייט
ס : דורכזיכטיקייט, דורכזעערדיקייט, דורכזעיִקייט אאַז“וו — אַדי : פֿלואָרעסצענץ.
וו ן זע דורכזיכטיק : דורכזען זיך, דורכעקן ייר.
אַדי ן דורכזיכטיק, דורכזעעוודיק, דורכזעיִק, דורכקוקערדיק, דורכלײַכטעוודיק,
דורכשײַנערדיק : אַשור(יש, ז אַזשורנע : קלאָת
לויטער, רק — 289 , 415 .
זען אוּיך : ליכטיקיט 289, ווײַס פּפּ, אַרעעוודקיט 2ע. רינקיט 415.
292. אומדורכזיכטיקייט
ם ן אומדורכזיכטיקייט, אומדורכזעערדיקייט, אומדורכזעיִקייט אאַז'וו — אַדי.
וו ן זע אומדורכזיכטיק : זע ניט דורכצוזען, זײַן ניט דורכצוקוקן.
אַדי ן אומדורכזיכטיק, אומדורכועעוודיק, אומדורכזעיִק, אוּמדורכקוקערדיק, אומ-
דורכלײַכטערדיק, אומדורכשײַנערדיק : פֿאַר-
האָלקנט, פֿאַרנעפּלט, טומאַניק, פֿאַרכמאַרעט,
פֿאַרפֿאָגעט, פֿאַרטומשעט, פֿאַרלאָפֿן, פֿאַר
כוכעט, פֿאַררייכערט, פֿאַרפֿראָסטיקט : פֿאַר-
293. קאָליריקייט
ס : קאָליר(ערד)יקייט, קאָלירטקייט, פֿאַרבי קייט, פֿאַרבפֿולקיט אאַז'וו — אַר : קאָלאָ-
רירוע, פֿאַרבונג, מאָלוט אאַז“ר — וו : קאָלאָ-
האָציע : פּימענטאַציע.
קאָליר, פֿאַרב, צוויט, מאַסט, מאַשטש,
קאָלאָריט, קאָמפּלעקציע, מרש, אויסזע(ך :
כראָמאַטעם, כראָמיזם : ערשטיקע (פרימערע) שלית, דונטקאָלירן : צוגאָב-קאָלירן, דער שצנדיקע קאָלירן : סאָלידע, ריינע, פּאָזי טיע, פּרימיטיווע, געבראָכענע קאָליר : צווייטיקע (סעקונדערע), דריטיקע (טערטיערע) קאָלית : לאָקאַלע, נאַטורעלע, אָרעמע, קאַלטע אאַזיר קאָלירן : מיתה-משונה-קאָליר. ספּעקטער, פּריזמע : כראָמאַטשע דיספּערסיע : האַרהאָניע : טאָן, האַלבטאָן : האָטן, שטירונג : לופֿט-פּערספּעקטיוו : כראָמאַטיק, כראָשטאָלאָמע : ספּעקטרישער אַנאַלע : כראָמאַטאָסקאָפּ, ספּעקטראָסקאָפּ, צשאָסקאָפּ : קאָלאָרימעטער, ספּעקטראָמעטער אאַו'ר.
פֿאַרב, פֿאַרבשטאָף, פֿאַרב-מאַטערשל, פֿאַרבאָרג, פּימענט, י קראַסקע, פּיינט נ—) : בע, בײַצשטאָף, בײַצהאָרג : האָסערפֿאַרב, אַקערעל : איילפֿאַרב : מעדיום : האָרפֿאַרב : מים, דימירפֿאַרב אאַז'ר.
וו : קאָלירן, קאָלאָרירן, פֿאַרבן, מאָלן, מאַליעווען, שמירן, שטיק, טשע, פֿלעקן, טאָניק, אילומיניר, אילוסטרירן אש'וו — 13 1 א, 368 .
אַדי : פֿאַרביק, פֿאַרבפֿול , קאָלירט, קאָליר(עווד)יק, קאָלירפֿול : העל , ליכטיק : רײַך, טיף, פֿרש, לעבעדיק, קרעפֿטיק, פּראַכטיק, פּרעכטיק, פּראַכטפֿול , שק, ברילשט, גלענצנדיק, בלענ(דנ)דיק : רײַסיק, שרײַענדיק, שריִיִק, ז גרעל : שמערירנדיק : האַרמאָנש, מיך, שטיל , ואַנפֿט(יק), צאַרט, אדל , דעליקאַט, סובטיל , ז סובטעל , זיס אש'ר : רוי, אומהאַרמאָנש, אומעטיק, טונקל , שווער, ערנצט, גרוי אאַז“וו : כראָמאַטש, פריד מאַטש אאַז'וו
—2. אָנקאָליריקייט
ס ן אָנקלאָריקייט, קאָלירלאָזיקייט : בלאַסקייט, אָפּגעשאָסנקייט, אָפּגעקראָכנקייט
אאַז'וו — אַי: אַכראָמאַטיזם, אַכראָמאַטיזאַציע :
בלייכפּולווער, בלייכפּודער.
ר ן זע (רערן, מאַכן) בלייך : אַכראָמאַטיזירן, בלייכן, אָפּבלייכן, אויסבלייבן, בליטק
נאַ-) , אָפּשע, אָפּבלאַסן : בלאַסלען זיך, בער
מעליקן זיך : בלעקערען, אָפּבליאַקעווען,
בליאַקירן, אָפּבליאַקירן, אָפּקריכן, אָפּשסן,
ליניען, ז ליניאַען, לאָע, אָפּנק, פֿאַרפֿאַלבן,
פֿאַרוועלקן, אָפּמעלקן, פֿאַרוויאַלעט ווערן,
פּאָראַלעט ווערן.
אַדי ן אָנקאָליר(נד)יק, קאָלירלאָז, אָנפֿאַרביק, פֿאַרבלאָז, פּאַראַכראָז, אַכראָמאַטק :
בלאַס, בלייך, טויט, טויט בלאַס, טויט בלייך,
בלייכאָנימדיק, שעמש, אָנבלוטיק, בלוטלאָז :
מילכיק, פסחדיק : אַשיק : אָפּגעבלייכט, אויר
געבלייכט, אָפּגעבלאַסט, אָפּגעבלשקערעט,
אָפּגעקראָכן, אָפּגעהאָסן, אָפּגעליניעט, ז אָפּ-
נעלינשעט, געלאָזט, אָפּגעשנגע, געבליטשט
נ—) : פֿאַרפֿאַלבט, פֿאַרוועלקט, וויאַלע, פֿאַר
וושלעט, 6 פּאָוושלעט.
נפֿאַרגלײַכונגעח בלייך (בלאַס) ר אַ
לײַוונט, ווי אַ לײַלעך, ווי אַ טוך, ווי קאַלך, ווי
די אנט, ווי פּאַפּיר, ר אַ לופּענע, ווי די לאָנה,
ווי דער האָטן, ווי אַ אָת, ווי אַ טויטער, ר אַ
פגר, ווי אַ פּוירה, ווי דער טויט, ווי אין תּכרי
כים, ווי אַ נתום, ווי אַ ישיבהניק, ווי אַ דער-
שראָקענער האָז, ווי אַ גריל, ווי האָר אַ
קרענק.
ס ן ווײַסקייט, העלקייט, בלאָנדקייט אאַז“וו — אַי : ווײַסער, ווײַסע, בלאָנדע, בלאָנ-
דינקע.
293—298
אָפּווײַסן, אויסווײַסן, פֿאַרווײַסן אאַז'ר : בלאַנזשית, בליטשן נ—) : ווײַסלען זיך, זילבערן זיך, קלערן זיך, קלאָרן זיך, ליכטיקן זיך, העלן זיך.
אדי : וויִס, ווײַסלעך, מילך ווײַס, מילכיק,
זילבער וויִס, זילבערן, פּערל ווײַס, פּערלדיק, שניי ווײַס, שניייִק, קרעמ(יק), העל, העלפֿאַרביק, ליכטיק — 89- : בלאָנד, העל בלאָנד, ביר בלאָנד, אַש בלאָנד, זשווער בלאָנד, ריסיאָווע, בעזש(ענע) .
נפֿאַרגליִכונגען) ווײַס ווי מילך, ווי קעז, ווי סמעטענע, ווי מעל, ווי (פֿרש געפֿאַלענעח שניי, ווי אטע, ווי ווײַסע וואָל, ר פּאַפּיר, ר אַ לײַלעך, ר (ש לײַוונט, ווי אַ טוך, ר תּכריכים, ווי דער ווינטער, ווי דער פֿעטער מייער, ווי קאַלך, ווי קרײַד, ווי די וואַנט, ווי זילבער, ווי העלפֿאַנדבע, ר אַל(שבאַסטער, ווי האַרמל, ווי דער טאָג, ווי מים, ווי פּינע, ווי אַ בערשיע, ווי בערשזענע (בערעזענע) קאָרע, ווי די צק, ווי אַ טויב, ר אַ אָת, ווי דער בעקער, ווי דער מילנער.
אבּ. שוואַרץ
ם : שוואַרצקייט, טינטיקייט, פּעכיקייט אאַז'וו
נפֿאַרבוואַרם סורש, מאַסאָהאָ, טינט, שרײַבטינט, דרוק(עחטינט, דרוק(עחפֿאַרב, קופֿרישע טינט, טוש —זזבּ : קויל, פּעך, סמאָלע, סמאָלקע, סאַזשע, רוס: האָלצסאַזשע, לאָמפּסאַזשע אש'וו : רויך, קאָפּעטע : כאָר שהאָרץ אאַז'וו.
מאַכן שוואַרץ : שהאָרצן, אויסשארצן, אענשערצן, אָפּשוואַרצן, טינטן, אײַנסאַשען
ארססאַזען, פֿאַרסאַען, אײַנרוסן, פֿד קאָפּען, פֿאַררייכערן : אָפּטריבן, פֿאַר טונקלען אאַז'ר — 290 .
אדי ן שארע, שערצלעך, טונקלפֿאַרביק, טונקל, פֿינצטער אאַז'וו — 299 : קאַרע, בלוי שהאָרץ, טונקל שוואַרץ, האָשט שהאָרץ, פּלאַטע שוואַע, כראָם שארע, קויל שוואַרץ, פּעך ששרץ, פּעכיק, טינטיק, טשערנאָהוז : שהאָרץ ווי די ערד, ווי די נאַכט אאַז“וו — 96-. שפּר ן שוואַרץ אין צום האַרץ : שארע גייט קק מאָל גיט אַרויס פֿון (שיס) דער מאָדע. זען אוּך : נאַכט 88, פֿינצטערקייט א, אוּמדורמכר קיט א.
297. גרוי
ס ן דרקייט, אָקייט, סיוועקייט, שרעקייט
אאַז'ר : אַשקאָליר, זילבער-קאָליר אאַז“וו —אַד: נייטראַלער, אומעטיקער אאַז“ר קאָליר. וו : זש (רערן, מאַכן) דיי זדאָ) : גרויען דך,
אָען זיך, דויע.
אדי : דוי, דאָ, גראָוו, גרוילעך, סיווע, ער
רע, סירע, העל גרוי, דײַן גרוי, ווײַס וי, טונקל גרוי, שערץ רוי, אַשיק, פּאָפּעלשטע, אח גרוי, שטאָל גרוי, בלײַ דוי, בליִעק, זילבער גרר, זילבער, שטק רוי, דוועשטע דוי, קאַלך דוי, קאַלכיק, פּערל דוי, פּערלדיק, פֿראַנציזש גרוי, מוע וי.
נפֿאַרגלײַכוטש רוי ווי אח, ר אַ טרב, ר דעם זיידנס באָרד, ר אַש, ווי דער באַגינע, ר דער קחשמת, ר דער טאָג אוּיף דער לינקער זעט, ר דער אָוונט.
298. ברוין
ם ן ברוינקייע, מסבררנקייט, מסקאָליר,
האָסטברתקיט, ראָסטקאָליר —אָיי.
נפֿאַרבהאָרם אומברע, אומבער, ברוינע אָכרע (אָקער), ביסטער, מומיע, אוּדע, סענע, בע, האָנדײַק ברוע, בראָנזפּולווער.
298—299
וו : זײַן (ווערן, מאַכן) ברוין : בריינען, פֿאַר-
ברוינען, צוברוינען : !באַקן) ניטערען, צר ניטערען, פֿאַרניטעווען : בײַצן, בראָננירן.
אדי : ברוע, ברוינלעך, בורע, עיאַדע, ראַר
בעטינע, ווײַסלעך ברוין, העל ברוין, קעסטן ברוין, קאַשטאַנען ברוין, קאַשטאַנעווע : עטין, שאַטען : ברונעט, טונקל ברוין, רוס ברוע, באָרדאָ, געל ברוין, רויט ברוע, פּערפל ברוין, פּורפּור ברוע, שראַרץ ברוע, הירש ברוין, פֿוקס ברוין, כאַקי ברוין, זשאַווער ברוין, ראָסט ברוין, קופּער ברוין, נוס ברוין, האָזננוס (האָזלנוס) ברוין, פּאַלמען ברוין, קאַען ברוע, מאַהאַגאָני (מאַכאָנע) ברוע, צימריט ברוין, שאָקאָלאַד ברוע, לעבער ברוין : געברוינט, פֿאַרברוינט, אָפּגעברענט נפֿת דער וון) : זונפֿאַרברענט.
נפֿאַרגלײַכונגעח ברוין ווי קאַרש, ווי (אַ) לעבער, ווי מאַהאַגאָני (מאַכאָנע).
299. רויט , פּורפּור
ם : רויטקייט : וואַרעמער קאָליר, לײַבקאָ-
ליר, גאָלדקאָליר, ציגל-קאָליר אאַז“ר, פּורפּור-קאָליר, פּורפּל-קאָליר, פּערפל-קאָליר אאַז“ר — אַדי : אָרהשדומה, מראה-כהן.
נפֿאַרבוואַרג) קאַרמע, קאַרמעזין, קרימעזין, ווערמילאָן, ווערמילפֿאַרב, קאָטשיניל, קערצענעל(ן), סוריק, אַליזאַרע, רויטע אָכרע (אָקער), צינאָבער, בלדצינאָבער, מיניום, סאַנטאַלין, אַמאַראַנט, אינדיש רויט, ענגליש רויט. ווענעציאַנער רויט, טערקיש רויט, פּאַלאַדיום-רויט, קראַפּרויט, אַנאַטאָ, רעאַלגאַר : רויש, ליפּדפּאָמאַדע : רויטע טינט, רויטער קרײַד : נפּורפּור) אַניל , אַנילין, קינירפּורפּור, פּורפּורין.
וו : זײַן (ווערן, מאַכן) רויט : רייטיקן זיך,
רייטלען זיך, ז רויטלען זיך, פֿאַררייטלען זיך : פֿלאַמען, פּאַליען, ברענען אאַו“ר — 2-6 : זע (ווערן, מאַכן) פּורפּור (פּורפּל , פּערפל) : פֿאַרלויפֿן מיט בלוט.
אַדי : רויט, רויטלעך, פֿוילבלעך רויט, ריזשע : אָרהשדומיש, העל רויט, בלאַט רויט, שאַרלאַך רויט : ראָזע, ראָזערע, ררע רויט, רוושעראַטע : געל רויט, בלוי רויט, לילאַ רויט, פּורפּור רויט, ברוין רויט, טונקל רויט, באָרדאָ : שראַע רויט, אינפֿראַרויט, אולטראַרויט, כראָם ררט, גאָלד רויט, בריליאַנט רויט, ציגל רויט, אַלפּן רויט, פֿײַער רויט, פֿלאַם רויט, הימל רויט, קאַרק רויט, וויִן רויט, צינאָבער רויט, צוויק (טשוויק) רויט, מערן רויט, לאַקס רויט, זשאַרער רויט, ראָסט דויט, אשנראָסט רויט, בלוט רויט : פּאָמס, פּאָנס, פּוגע רויט, פונצאָרע : פּאָמפּיי רויט, קאַרדינאַל רויט : לײַבקאָלירן, לײַבקאָליריק, פֿלשקאָלירן, פֿלשקאָליריק, בלוטיק, פֿולבלוטיק, בלוטשנגעגאָסן : פֿאַררייטלט, ז פֿד רויטלט, פֿאַרפֿלאַמט, פֿאַרפּאַליעט אאַז'וו —256.
פּורפּור, פּורפּל, פּערפל, בלושרררט, ביסקופּ פורפּור, וויאָלעט, שלקעווע, גרוי וויאָלעט, לילאַ, לילאָווע, לאַווענדערש, לאַווענדלש, היאַצינטיש, העליאָטראָפּש, פֿלוימפֿאַרביק, אַמעטיסטש.
נפֿאַרגלײַכונגעח רויט ווי די זע, ווי (אַ הער לש פֿײַער, ווי צונטער, ווי פֿונק, ר גלוט, ווי גליִענדיקע קוילן, ווי גליִענדיקער אײַע, ווי קופּער, ווי ציגל, ווי קאַמאַש, ווי אַ שוועבעלע, ווי הונט נרילדפֿלש, ר אַן אָפּגעשונדענער הונט, ווי אַן אינדיק, ווי אַ פּויער, ווי אַ בורלאַק, ווי עשו, ווי מראה פֿהן, ווי די מראה פֿע פֿהן, ווי אַן עפּל, ווי אַ מער, ווי מערן, ווי ווײַמפּערלעך, ווי מאַלינעס, ווי אַ קאַרש, ווי אַ בוריק, ווי אַ צוויק (טשוויק), ווי אַ צײַטיקער אַרבון (קאַרן), ווי אַ צײַטיקע קאַווענע, ווי צימעס, ווי בלוט, ווי ווע, * ווי אַ יאָנישער הינטן.
פֿראַן : די צורה ווערט בײַ אים צעשפּרונגען. שפּר : אַ געלער (אַ רויטער) מאַכט ניט קע פֿעלער : אַ רויטער (אַ געלער) אין אַ עב (אַ רמאי) : אַ רויטן (אַ געלן) זאָל מען יוטער
299—302
הייט פֿאַרשריִבן : פֿאַר אַ רויטן זאָל מען זיך היטן.
זען אויך : ברעטוג אנ, געל 299.
—3. גרין
ם : גרינקייט, גרינ(ב)לעכקייט, יִם-קאָליר,
איילבערט-קאָליר אאַז“וו — אַדי.
נפֿאַרבוואַרג) רעזעדע-פֿאַרב, סעלאַדאָן, צעלאַדאָן, כלאָראָפֿיל, פּאַריזער גרין, זאַפֿט גרין, מינעראַל גרע, בערג גרע.
וו : זש (ווערן, מאַכן) גרין : גרינען, פֿאַרגרינען. אדי ן גרין, גרינ(ב)לעך, בלויאודגעל , בלאַס
גרין, העל גרין, טונקל גרין, געל גרין, מאַט גרין, געלבלעך גרין, בלוי גרין, אַקוואַמאַרע, רויט גרין, שוואַרץ גרין, אַנטיקן גרע, פּאַטינע, שמאָראַק (שמאַראַגד) גרין, עמעראַלד גרין, טירקין גרין, יִם גרין, יִם-וואַסער גרע, קופּער גרין, שטאָל גרין, כראָם גרין, אייל גרין, איריס גרע, ביליאַרד גרין, פֿערשקע גרין, עפּל גרין, אַרבעס גרין, איילבערט גרין, אָליוו גרע, מירטן גרין, ציטרין גרין.
נפֿאַרגלײַכונגען) גרין ווי גראָז (אום שבועוש , ווי שאַווער, ווי אַ בלאַט אין פֿרילינג, ווי אַן אַגרעס, ווי אַן אוגערקע, ווי אַ קעפּל (הייפּטל) קרויט, ווי אַרבעס, ווי מאָך, ווי אַ זויערער עפּל , ווי אַ גרינע פּאַטלעזשאַנע, ווי אַ יאָדלע (יעגלע), ווי אַ גריל , ווי אַ וואָרעם אויף קרויט, ווי אַ יאַשטשערקע, ווי גאַל, ווי אַן עקרה, ווי די גרינע טויז.
801 . געל
ם : געלקייט : בורשטידקאָליר, גאָלדקאָליר
אאַז“וו —אַדי.
נפֿאַרבוואַרג) גאַמבאָוש, פֿלאַווין, פֿוסטיק, סיליקאַ-געל , בלײַגעל, קאַדמיומגעל, כראָמגעל , אינדיש געל, קיניגסגעל , געלע אָכרע לאָקער), אָרפּימענט, אויעראָלין, קסאַנטין, קסאַנטאָפֿיל, אָרנאַטאָ, אָרלעאַן-פֿאַרב.
וו : זש (מאַכן) געל : פֿאַרגעלן.
אַדי ן געל, געלבלעך, געלזיכטיק, בלאַס
געל , גרוי געל, גרין געל , רויט געל , טונקל געל, קוואַרץ געל , קרעם געל , קרעמ(יק), גאָלד געל , גאָלדן, גאָלדיק, בורשטין געל, בורשטיניק, זאַפֿרען געל, זאַפֿלאָר געל, ציטרין געל, לימאָן געל, שליסלבלום געל, שטרוי געל, שטרוייִק, פֿלאַקס געל , פֿלאַקסן, פֿלאַקסיק, כראָם געל , שאַמעווע, לעדער געל, שוועבל געל, זאַמד געל, זאַמדיק : פֿאַרגעלט.
ופֿאַרגלײַכונגעח געל ווי די זע, ווי פּוטער, ווי גענדזענע שמאַלץ, ווי גענדונשמאַלץ, ר בוימל, ווי אַ גריבענע, ווי האָניק, ווי אַן איי, ווי אַ געלכל, ווי (יאַרעווע) ושקס, ווי אַ חלבן ליכטל, ווי אַ מער, ווי מערן, ווי אַ ציטרין, ווי אַ לימענע, ווי אַן אָתרוו, ווי מעש, ווי גאָלד, ווי זאַפֿרען, ווי שמד, ווי אַ קאַנאַריק, ווי אין דער געלזוכט, ווי אַ אָת, ווי אַ בלאַט נאָך סוכות, ווי אַ בלעטל פֿון אַ סליחה, ווי די געלע טויו, י ווי דרעק.
זען אויך: רויט פש.
ס ן בלויקייט : הימל-בלויקייט, האָסערקאָ-
ליר, הימל-קאָליר אאַז“וו —אַר.
נפֿאַרבושרג) בלוי, בלאָ, בלויעכץ, בלך לעס, בלאָווס, סינקע, אינדעך, אינדיגאָ(-בלוק, אינדיגאָטין, תּקלת, אַנילידבלוי, קיניגסבלוי, בערלינער בלוי, פּרײַסיש בלוי, קאָבאַלטבלוי, ציאַן, זאַפֿער, סיעניט-בלוי, אַנטאָצשן, וויִד, לאַזוריק, לאַזורקע, ליטמומ, לאַקמוס, אולטראַמאַרין.
אָנבלויען, אָפּבלויען, אויסבלויען, פֿאַר בלויען : בלאָען אאַו“ר : סינקערען.
אַדי : בלוי, בלאָ, בלאָוו, בלוילעך, העל
בלוי, בלאַס בלוי, הימל בלוי, אַזור, לאַזור, בלאַנקעט, ז בלאַנקיטנע, וואַסער בלוי,
266
גרע בלוי, פּורפּור בלוי, טונקל בלוי, גראַנאַט, שוואַרץ בלוי, מאַרע בלוי, קאַדעט בלוי, אולטראַמאַרין, שטאָל בלוי, סאַפֿיר בלוי, פּערל בלוי, קינדער בלוי, האַלבנאַכט בלוי, לופֿט בלוי, עלעקטר(י)ע בלוי, אַטמאָספֿער בלוי, אַטמאָספֿעריש : ברוידאודבלוי, בלאָאָת בלוי, בלאָנע-בלוי, בלאָנע-בלאָ : געבלויט, פֿאַרבליווט אאַו“ר — יי.
נפֿאַרגלײַכונגעח בלוי (בלאָ) ווי דער הימל, ווי דער יִם, ווי דער טײַך, ווי ושסער, ווי אַ בלימל צמיע קאָרן, ווי טינט, ווי אַ מילב, ווי אַ מילץ, ווי אַ קעסל, ווי אַ געהאַנגענער, ווי אע אַ גרויסן פֿראָסט, ווי מײַנע געשעפֿטן.
ס ן אָראַנזדקאָליר — אַיי.
נפֿאַרבראַרג) זונגאָלד, מאַרס-אָראַנוש, אָכרע (אָקער), קאַדמיום, אַליואַרין, מאַנדאַרידפֿאַרב.
אַדי ן אָראַנזש, ז אָראַנושעווע, געל און רויט,
כראָם אָראַנוש, אַלטגאָלדיק, מעשפֿאַרביק, פֿלאַמפֿאַרביק, אַפּריקאָז-פֿאַרביק, מאַנדאַרידפֿאַרביק.
804. פֿאַרשיי דנפֿאַרביקייט
ס : פֿאַרשיידנקאָליר(נד)יקייט, פֿאַרשיידנ-
פֿאַרביקייט, פֿילפֿאַרביקייט, בונטקייט אאַו“ר — אַדי : קאָליר - שפּיל, פֿאַרבנשפּיל : רעגדבויגן : איריזאַציע.
וו : פֿאַרבן (מאַכן) אין פֿאַרשיידענע קאָלירן :
בונטפֿאַרבן, איריזירן, שפּרענקלען, שפּרינקלען, פּינטלען, פֿלעקן, פּאַסעווען, שטרײַפֿן, קעסטלען, קאַרירן.
אדי : בונט, קאָליר(נד)יק : צווייקאָליר(נחיק,
דרײַקאָליר(נד)יק אאַו“ר : פֿילקאָליר(נד)יק, פֿאַרשיידנקאָליר(נד)יק : בונטפֿאַרביק, פֿאַרשיידופֿאַרביק, פֿילפֿאַרביק : פּיסטרע,
מאַרציפּאַואָרע, קאָלאָראָווע, קראַסע : רעעבויעדיק, מיניאָנע, קאַליידאָסקאָפּיש : שטרך פֿיק, געשטרײַפֿט : געפּאַסיקט, פּאַסקעושטע, געפּאַסקעוועט : קעסטלדיק, געקעסטלט, קאַר רירט, קראַטענע, פּעריסטע, מאָואַש, פּערלדיק, געפֿלעקט, געפּינטלט, געשפּרענקלט, געשפּרינקלט, ראַב(ש.
אינר : עקוּדים נקוּדים וברודים: מיט קעסטעלער געקעסטלט את מיט שפּרענקער לעך געשפּרענקלט : אַלע קאָלירן פֿע רער בויגן : אין שטרײַפֿן : אע פּאַס(סקעס : אין קעסטעלער : אין קראַטן : אע פּינטעלעך : אע גראַדנ(יקעס).
זען אויך : קאָליריקייט 298.
305. זעעוודיקייט
ס ן זעערדיקייט, זעיִקייט אאַו“ר — אַר : זעונג, קוקונג, בליקונג אאַו“ר — יי : ראיה : חוער הראיה, זע-חוש : זעקראַפֿט : זעעניש, אוּיגנשע : זעפֿעלד, ז געויכטפֿעלד, זעקרײַו, זעצענטער, זעליניע, ז געויכט-ליניע, זערינקל, זעפּונקט, קוקפֿעלד, קוקווינקל אאַו“ר.
נאָרמאַלע, שאַרפֿע, שטאַרקע, ווײַטע אאַו“ר ראיה : האָרח אויג : טאָיעתשע (פֿע אַ אַלמיד-אָכם) : קוק, בליק, פֿלוג, פּינטל, ווונק : שרפֿער (דורכדריע(ענד)יקער) בליק : אָדלערבליק : אַ קוק ווי פֿון יאָסע דעם בלינדן ו-פּ) .
זעער, צוזעער, צוקוקער, ז צומיער,
בײַועער, עדות, עד-ראיה, אויגדעדות : בך זײַער, בשטייער, אָבסערווירער, אַכטגעבער, ז באַאָבאַכטער, אָבסערוואַטאָר : קאַץ : רואה ואַינו ויראה : גאַפֿער, גלאָצער אאַו'ר — יי.
ואָפּטישע אינסטרומענטח בריל, ברילן, גלעזער, אוישלעוער, שפּאַקולן : קוועטש גלעוער, פּענסנע : האָרנברילן: זונברילן, שטויבברילן, שנייברילן אש“ר : נטיילן בריל! האַלאָבליע : גלעזל, אייגל : רעמל, רעם :
267
אָפּערע-גלעזער, מאָנאָקל , בינאָקל , לאָרנעט(ע) , לאָרניאָן : לינדז, לענס נאַ-) : אַכראָמאַטישע, קאָנקאַווע, קאָנוועקסע, ביקאָנרעקסע אאַז“ר לינדן : ברענגלאָז, ברענבריל , זאַמלגלאָן : לופּע, (פֿאַר)גרעסערגלאָו, שפּאַקטיר : מיקראָסקאָפּ : טעלעסקאָפּ, אָקולאַר, בינאָקולאַר : קאַטאָפּטרישער טעלעסקאָפּ, רעפֿלעקטאָר : דיאָפּטרישער טעלעסקאָפּ , רעפֿראַקטאָר : פּריזמע-טעלעסקאָפּ , שפּיגלטעלעסקאָפּ אאַזיוו : פּעריסקאָפּ , ספּעקטראָסקאָפּ אאָז'ר : נטיילן) אויעשטיק, אָביעקטיוו : אָפּטיק, אָפּטאָמעטריע.
אָפּטיקער , אָפּטאָמעטריסט.
וו : זען : האָבן עטע אויגן : זען ווי אַ קאַץ אין דער פֿינצטער : האָבן די אויגן אין קאָפּ : נעמען די אויגן אין די הענט : קוקן, קאַקן נ-פּ) , בליקן, לוגן, זשירען, נקי) מאַטכען, מאַטרען : געבן (טאָן) אַ בליק (אַ קוק) : וואַרפֿן אַן אויג (אַ בליק, אויגן, אייג(ע)לעך) : אָנקוקן זיך נאַ סך) , אָנזען זיך נאַ סך) : אָנשטרענגען די אויגן : ווינקען, צוּווינקען, אונטעררינקען, איבערווינקען זיך, דורכווינקען זיך : געבן אַ פּינטל מיטן אוּיג : איבערקוקן זיך, איבערארפֿן זיך מיט בליקן.
גאַפֿן, גאַפּ(קען, גלאַצן, גלאָצן, גלאָנצן, גלעמדוען, שטירענען, שטאַרן, שפּיע, אויפֿקוקן, אויפֿגלאָצן : אויפֿהייבן די אויע : פֿאַררײַסן דעם קאָפּ : אויסשטעלן (אויסלופּען, אויסגלאָצן, אויסגלאָנצן, אויסשיסן, אויסשפּיזן, אויסשטשירען, אויסשטשערען, אויססטאַרטשען, אויסטאַראַטשען, אויסטאַראַשטשען, אויסטרישטשען, אויסטאַלעפּען) אַ פּאָר אויגן (די אויע) : פֿאַרגלייצן (פֿאַרגלאָצן, פֿאַרגלייזן) די אויגן : אויסשטעלן (אויסגלאָצן אאַו'וו) רוי סע אויגן (קעלבערנע אויגן, אַ פּאָר גלעוערוע אויע, אַ פּאָר אויגן ווי דער אַרענדאַר אויפֿן אָץ קוצע, אַ פּאָר אויגן ווי דער בריסקער מלאךחאָרת) : פֿאַרקוקן זיך, פֿאַרגאַפּיען זיך : אָנקוק, אָנבליקן, אָנזען, אָנאָנימען, אָנגלאָצן,
אָנמאַטכינען נקי) : אָנשטעלן !אויף עמעצח אַ פּאָר אויגן (די אויגן) : אײַנשטשימען (אײַנעסן זיך) נאין עמעצח מיט די אוּיגן : ניט אַהאָפּנעמען (ניט אַראָפּלאָזן) נפֿון עמעצח קק אויג : זיך ניט קענען זאַט אָנקוקן : דורכשטעכן (דורכשפּיזן, דורכדרינגען) ועמעצח מיט די ארע : באַ(פלייטן מיט די אויע, נאָכקוקן : אַרויסעע נאויף עמעצך די אויגן, אויסעש זיך ננאָך עמעצן) די אויגן פּ פּבּפּ .
אויסקוקן : צווען, צוקוקן : זע אַ צוקוקער, יש ש עדות, יש ש עד-ראיה : בײַרוינען, יע דערבײַ, דערבײַזח : זע מיט די אייגענע אויע : באַקוקן, נאַר-) באַשויען, בשוינע : אַרומקוּקן, באַזען, אַרומזע, אינספּעקטיר, באַטראַכטן : שפּיגלען זיך, אָנשפּיגלען זיך : קוקן באָבע עינים (מיט זיבן אויע) : זוכן מיט די אויע : האָכזען, איבערזען, איבערקוקן, איבערבליקן : דורכזען, דורכקוקן, דורכבליקן : אונטערקוּקן זיך, אויסקוקן, נאָכקוקן, שפּיאָנירן, לאָקערן, לויערן אאַז'ר פּ 3-1 , בּפּבּ : אײַנעקן ויך, אָבסערררן, אַכטגעבן, ז באַאָבאַכטן : האַלע אין אויג (אויפֿן אויג) : האָבן אין אויג : עע (האַלטן, האָרפֿן) אוּ ארג : אַכטוט געבן, פֿזען, ריאה זע אאַי'ר פּ 313 : דערזען, דער בליקן : מאַרקן, מערקן, באַמערקן : נ-) דער קנאַסן, דערקנעען, שטשע : אַרויסזע, אַרויסדעריען, אַנטדעקן, דערקענען, אונטערשיידן, אויסמאַכן : עפֿענען נעמעצח די אויע.
נפֿאַרגלײַכונגעח קוש ר אַ מלם, ר ף אַ בער, ווי אַ הונט אויף אַ מבע, ווי אַ פֿלאָר דערקע (בוט) פֿע וועסטל-קאָענע : ב טראַכטן פֿע אַלע זײַטן ר מען באַטראַכט אַן אָתרוג.
אַדי : זעיִק, זעעוודיק, וויזועל —- אע וו.
אינוו : זע ! : קוק ! : גיב אַ קוק ! : אע פלוג.
פֿראַן : נצו אעעם שס קוקט אַרח שם אַרע את קוק אַררס : בעיני האָיתי : אַאָ עע ראַתה קל אַמ.
שפּר ן אַינה דומה שמיעה לראיה : אין א
268
האָט מער נלויבן (נאאָטת) ווי צוויי אויערן : בעסער מט געוע איידער שלעכט געהערט : צו וואָס גלייבן, אַן עס זײַנע דאָ אויע : פֿאַר אָנקוק צאָלט מע קק נעלט ניט : קוע מעג מש, נאָר ניט גלאָצן : פֿע זע אין שך קיינער ניט בלינד געהאָרן : מיט וואָסערע אויע מע קוקט איינעם אוּ שאַ פּנים האָט ער : די אויע זײַען דער שפּיגל פֿת דער נאָמה : דאָס אוּיג אין קלק, דאָך זעט עס די שנצע וועלט : דאָס את אין אַ קלק לעכל את שליטט אין די שנצע וועלט : די אויע זײַנען גרעסער ר דאָס מויל : די ארע זײַנע ווײַטער פֿת האַלדז : די ארע זעש את דאָס האַר וויל : די אויע אָלן ניט זען, האָלק די הענט ניט געטמען : האָס אויג דערציילט האָס דאָס האַרץ מיינט : ווער עס זעדיקט מיט די אויע, ווערן זיי אים טונקל ארף דער עלטער : אַן דו קוקסט אויף הרכע זאַכן האָלט זיך צו דאָס היטל : האָס נוצט ליכט און בריל , ען דער מענטש ניט זען וויל.
אנ. בלינדקייט
ם : בלינדקייט, סגינהורדיקייט : קורצויכטי קייט, שוואַכזיכטיקיט, קאַסאָקעקייט אאַזיוו — רי : די ליכטיקע שטאָר : שוואַכע (נידעריקע, טונקעלע, קורצע) ראיה : בלייזע (קאַליע) אויע : שיקלדיקע (קרומע, קאַסאָקע, קאָסע) אויע.
בלינדער, סקהור , סליעפּאַק : בלינדער אָד, בלינדער טהאָרט : איינאויגיקער, באַלער באָטער, קורצזיכטיקער, שיקלדיקער, קאַר סאָקער אאַזיר
וו : ניט זש : יש אָן אויגן : יש בלינד : זע בלינד אויף אָ אויג : זח בלינד אויף די ארון : וע געפֿאַלן (געשלאָע) אויף די אויגן : האָבן פֿאַרגלעזערטע (גלעזערנע, פֿאַרגלייזטע) אויגן : האָבן די שיע אע דער פּאַטילניצע :
ניט זען פֿאַר די אויגן : ניט אָנזען פֿאַר (אען די אוּיע : ניט זע קק תּמונת אָות : טאַפּן די ווענט, טאַפּן אין דער פֿינצטער : בלינדוען, שפּילן אע בלינדזעקייט (זשמורקעס) : זע פֿינצטער פֿאַר די אויע : האָבן אַ י(שריד צע די אויע : בלענדן (שווינדלען) פֿאַר די אויע — 289 :
נפֿאַרגלײַכונגעח זען ווי אַ פֿלעדערמוע, ר אַ בלינדע הון, ווי אַ בלינד פֿערד, ווי אַ פֿלאָנדערקע מיט אין אויג : אָנוען ווי דעם לינקן אויער (רי די אויערן).
פֿאַרשטעלן (פֿאַרמאַכן, צומאַכן) די אויגן : ניט קוקן : אַוועקקוקן, אָפּקעת זיך , אַוועך דרייע זיך : פֿאַרקוקן, פֿאַרזען : קוקן ערגעץ אַנדערש : קוקן דורך די פֿינגער.
פינטלען (בלינקען, בלינצלען, בלינצן, בליצלען, מרוגען, קריגען, מרוזשען) מיט די אויע : שיקלען (ושמורען) מיט די אויגן : פֿאַר זשמורען די אויגן : קוקן קיין גע (קיין גראַנאָוו, קיין וויסאָקע) : קוקן באַלכסע.
אדי : בלינד, סגעהורדיק, בלינדעראַטע.
שטאָק בלינד, האַלב בלינד : טאָגבלינד, נאַכטבלינד אאַן“וו — 420 : בלינד ר די נאַכט, ווי די וואַנט : איינאויגיק : קורצראיהדיק, שראַכראיהדיק, שהאָכזיכטיק, קורצזיכטיק: ווײַטראיהדיק, ווײַטזיכטיק : שיקלדיק, קרומאויגיק, קאַסאָקע, קאָסע, באַלעכאָטע : באַר ברילט.
אינוו ן בלינדערהייט : אומגעוען : בלא ראיה. פֿראַן : וואָס ער דערזעט ניט דאָס דערהערט
ער : איבער די אויגן זעט ער ניט : ער קוקט מיט איין אויג אע גושן, מיטן אַנדערן אין מצרים : איין אויג אע מצרים, דאָס אַנדערע אויפֿן קית-חיים : אַן ער קוקט אויף די הינער קורן די גענדן (די קאַטשקעס) : ער שילט זיך מיט די אויע : וווּ זײַנען גערע מײַנע אויעזי: די אויע זײַנען מיר פֿאַרשטעלט געוואָרן.
שפר ן וואָס דו זעסט ניט מיט די אויע פֿאַר-
זיכער ניט מיטן מויל : אַן מען מאַכט צו די אויע זעט מען אַ רוח : אַ מאָל דאַרף מען
269
אוּ אויג צומאַכן : קוק דיך ניט אום וואָרעם דו וועסט ווערן אַ שטיק זאַלץ : דער בלינדער האָט זײַנע אויגן אע די שפּיץ פֿינגער : מיט איע אוּיג זעט בך דיר דער בלינדער מער ווי דו בך אים מיט צריי אויע : אַ בלינד פֿערד טרעפֿט גלײַך אין גרוב אַרע : אַ בלינדער האָט ליב צו הערן אַלע ווינדער : אַ בלינדער גלייבט, אַן מען זאָגט אים : ער האָט אַ שיין ווײַב : האָס וואָלט דער בלינדער געהאַט צו קלאָגן, ווען ער וואָלט דעם וועג געזען? : לפֿני עיוור לא אִתן מיכשול : סומא אָשוב כּאָת : אַ בלינדער האָט אַ לײַכטן טויטמען פֿאַרשפּאָרט אים די אויגן צוצומאַכן : די קאַטשקע קוקט גאָר אין אַ זײַט, אָבער אירע אויגן טראָע ווײַט.
זען אויך : פֿאַרהוילוט 351, קרשקיט א4.
807. אָנבליק
ס ן ווײַזגעבונג, דערשײַנונג, פֿענאָמען : פּאָזיר , וויזיע, זעונג, פֿאַנטאָם, פֿאַנטאַזמע, פֿאַנטאַזמאַגאָריע, מיראַוש, פֿאַטאַ - מאָרשנאַ : בילד, געמעל , טאַבלאָ, אימאַזש, פֿאָרשטעלוט, ספּעקטאַקל , סצענע, דעקאָראַציע, פּערספּעקטיוו, פּראָספעקט, פֿויגל-פּערספּעקטיוו, אויסבליק, אַרויסקוק, ז אויסזיכט, וויד, דורכבליק, ז דורכזיכט, וויסטע, לאַנדשאַפֿט, געגנט : אַנטפּלעקונג, אויפֿוויקלווג, אויסשטעלונג: פּאַנאָראַמע, ציקלאָראַמע אאַז“ר.
אַספּעקט, פֿאַזע, ווינקל , אויסן, דרויסן, ליניע, קאָנטור, פראָפֿיל , ז אומריס, אומשאַרף, פֿאָרעם, פֿיגור, (גע)שטאַלט, שטעל : סילועט : האָלײַכטוט, ליכט, שײַן : אויסזע(ח, פֿאָר שטעל , אויסקוק, אָנקוק, אָנבליק, ז אָנזיכט, אָנים, געזיכט, ז אָעעזיכט, פֿיזיאָנאָמיע, קאָליר (פֿון אָנים), געזיכטפֿאַרב, קאָמפּלעקציע : אויסדרוק, מינע, שטר, האַלטונג, האָט.
ר : האָבן (כאַפּן) דאָס אויסוען פֿון (דעם אויסזע פֿע, דעם אויסקוק פֿון, דעם אָנבליק פֿון
אאַזיוו) — - : אויסוען, אויסקוקן : פֿאַרשלאָגן אין, אויסנעמען זיך ווי, אָננעמען דאָס געשטאַלט פֿון : שיִנען, דערשײַנען : אויפֿטרעטן : געבן זיך אַ ווען, וויִון זיך, ז צעע זיך, פֿיגורירן.
אינוו : אין פֿליג : אויפֿן ערשטן קוק : לייטן
אויסוע(ן) : לויט אַלע סיאָנים : ווי עס זעט גרײַוט) אויס : ז ווי עס שײַנט.
זען אויך : אָנזעערדיקיט 352.
808. אינטעלעקט
ס : אויפֿנעמיקייט, פֿאַרנעמיקייט, באַנעמי-
קייט, גײַסטיקייט אאַז“ר — אַדי : אויפֿנעמונג, ז אויפֿפֿאַסונג, אײַנזעונג אאַזיוו — יי.
אינטעלעקט, שכל : פּראַקטישער, פשוטער, מיושבדיקער, געזונטער, גוייִשער אאַז“ר אַכל: שכלזנשר, טראָפּ, זינען, ז וין, ז פֿאַרנונפֿט, פֿאַרוופֿט נאַר-) , געניוס, מענטאַליטעט, אינטעליגענץ, אינטעלעקטואַליזם, אינטעלעקטואַליטעט.
אינטעלעקטועלע פֿעיִקייטן : דענקפֿעיִקייט, טראַכטפֿעיִקייט, שאַצפֿעיִקייט, אורטייל - פֿעיִקייט, פֿאַרנעם - פֿעיִקייט, באַנעםפֿעיִקייט, אויפֿנעם-פֿעיִקייט, ז אויפֿפֿאַסווד פֿעיִקייט, באַדײַף-פֿעיִקייט, דערקען-פֿעיִקייט, אָבסערוויר י פֿעיִקייט, ז באַאָבאַכט - פֿעיִקייט, אונטערשייד-פֿעיִקייט אאַז“וו : ראַציאָנאַליטעט : ראַציאָנאַליזאַציע : תּפֿיסה, כאַפּ, באַנעם, אויפֿנעם, פֿאַרנעם, האָגה, באַגריף, קאָנצעפּציע, פערצעפּציע, אַפּערצעפּציע : פֿאַרשטאַנד, פֿאַרשטענדעניש, האָנה, דעת, דעה, דערקענטעניש, אײַנזע(ף , רעאַליזאַציע, אָריענטאַציע, אַסאָציאַציע, אָבסערוואַציע, דיפֿערענצשציע, דיסקרימינאַציע, דיסטינקציע, מאָיטת : אָכמה, קלוגשפֿט — 339 : פֿעיִקייט, טאַלענט, טאַלאַנט — 437 : פּסיכישע קראַפֿט, פסיכיק.
דענקאָרגאַן, טראַכטאָרגאַן, קאָפּ, קאָפּשטיק, אייבערשטיבל , מוח, געהירן, מאַרך,
270
טהאָכטער נ-פּ) : אויג : שרף אויג, טליעת-עין (פֿע אַ אַלמיד-אָכם) .
נאָמה, זעל , זייל , גײַסט, פּסיכע, פּנערמע : פּסיכיק : פּערוענלעכקייט, זפּערסאָנאַליטעט, אינדירידואַליטעט : עגאָ, איך : וויסיקייט, וויסערדיקיט, באַוווסטזײַן, באַרוסטזיניקייט : ניט-וויסיקייט, ניט-ריסערדיקייט, אומבאַוווּסטזײַן, אומבאַוווסטזיניקייט : אונטערוויסיקייט, אונטערריסערדיקיט, אונטערבאַוווסטזײַן, אונטערבאַוווסטזיניקיט : פֿאַרוויסיקיט, פֿאַרווי סערדיקיט, פֿאַרבאַרוסטזײַן, פֿאַרבאַרוסטזיויקייט : צווייטער איך, אַלטער עגאָ : סופּערעאָ, איבעראיך : איז, עס : אונטערוויסיקער (אונטערריסעוודיקער, אונטערבאַרוסטזיני קער) איך : פֿאַרבאָרגענער (פֿאַרהוילענער), העכערער איך : צווייטע וויסיקייט, צוויטער באַוווסטזײַן : פֿאַרבאָרגענע (פֿאַרהוילענע) וויסיקייט (באַרוסטזיניקייט): גײַסטיקע צרייִקייט : טאָפּעלע, פֿילפֿאַכיקע פּערזענלעכקייט.
נריסנשפֿט) מעטאַפֿיזיק, פּסיכיאַטריע, פּסיכאָלאָגיע, אָכמת-הנפֿש : פּנערמאַטאָלאָגיע, אָנטאָלאָגיע : דערקענטעניש-לערע, עפּיסטעמאָלאָגיע, גנאָסעאָלאָגיע, נאָאָלאָגיע : אידעאָלאָגיע : פּסיכישע פֿאָרשונג : פּסיכאָאַנאַליז : אידעאַליזם , אידעאַליטעט, טראַנסצענדענטאַליזם : מענטאַלע , גײַסטיקע, מאָראַלישע פֿילאָסאָפֿיע : פֿילאָסאָפֿיע פֿון שכל .
פּסיכאָלאָג, פּסיכיאַטער, פּסיכאָפֿיזיקער, מעטאַפֿיזיקער.
וו ן האָבן שכל (פֿאַרשטאַנד אאַז“ר) — - : זע וויסיק וועגן, זײַן וויסעוודיק וועגן, ז זײַן זיך באַוווסט וועגן : פֿאַרשטיין, משיג זײַן,י באַנעמען, פֿאַרנעמען, אויפֿנעמען, דורכנעמען נאַ געדאַנק) : באַגרײַפֿן, כאַפּן, תּופֿס זע, ז אויפֿפאַסן, אפּערצעפּירן: מבחע, זײַן אונטערשיידן: פּסקענען, אצן, אָפּשצן, מישפּטן, אורטיילן : דיסטינגירן, דיסקרימינירן, דיפֿערענצירן, אידענטיפֿיצירן : ציִען אַ ליניע : וויסן וואָס איז האָס ני-) : אָפּטיילן די פלעווע(ס) פֿון דעם
ווייץ (קאָרן) : אָפּטיילן דאָס סולת פֿונעם פּסולת : דערקענען דעם אונטערשייד, פֿונאַנדערקלײַבן זיך, ז וויסן באַשייד : דערקענען דעם אינדיק נאָכן פּיק (דעם פֿויגל נאָך די פֿעדערן) : אָריענטירן זיך, אַרויסבלאָנדזשען : דערגיין אַ טאָלק, דערגק דעם מק פֿון : געפֿינען דעם שליסל צו : לייענען צווישן די שורות : שטויסן זיך, אָנשטויסן זיך, שטויסן זיך מכוח שטויס נ-פּ) : מבין זע, צעקײַען : נננ) קד געען, טעמען : אײַנבײַסן : פֿאַרשטק רי אַ אַר-דעת, ווי אַ אָכם אויפֿן ווונק, ווי דער ווילנער (און (אַלייך : זען טיף : זען דורך : דורכזען : זען בחוש, זען מיט אָפֿענע אויגן : זען ליכט : זען אין אַ נײַ ליכט (אין אַ נײַער שדן) : זען אין ריכטיקן קאָליר : עפֿענען די אויגן : דעריען, דערקענען, אויסמאַכן : דערטראַכטן זיך צו — 328 : מאַרקן, מערקן, באַמערקן, אָבסערווירן, ז באַאָבאַכטן: אײַנזען, ז רעאַלי זירן.
אַדי ן שכלדיק, פֿאַרשטאַנדיק, ז פֿאַרשטענדיק, ז פֿאַרנונפֿטיק, פֿאַרנופֿטיק נאַר-) : (קר-)דעתיק, ראַציאָנאַל , אינטעלעקטועל , מענטאַל : דענקפֿעיִק, אורטייל-פֿעיִק, אויפֿנעםפֿעיִק, באַנעם-פֿעיִק, פֿאַרנעם-פֿעיִק, ז אויפֿפֿאַס-פֿעיִק, באַגריִף-פֿעיִק, אונטעעיידפֿעיִק : אויפֿנעמיק, באַנעמיק אאַויר : דיסקרימינאַטיוו, דערקענטענידפֿעיִק, אָבסערוויר פֿעיִק, ז באַאָבאַכטונג-פֿעיִק : אינטויִטיוו, איד סטינקטיוו, אידעעל , טראַנסצענדענטאַל , גײַסטיק, פּסיכיש : וויסיק, וויסעוודיק, ז באַוווסט, באַוווסטזיניק : אומוויסיק, אומוויסעוודיק, אומבאַוווסט, אומבאַוווסטזיניק : אונטערוויסיק, אונטערוויסעוודיק, ז אונטערבאַוווסט, אונטערבאַוווסטזיניק : מעטאַפֿיזיש, פּסיכאָלאָגיש אאַז“וו — -.
פֿראַן : אַל-קי זכל : למעלה קן הזכל : איבער דעם מענטשלעכן פֿאַרשטאַנד : ניט משיג צו זײַן : ניט צו פֿאַרשטק אאַז“ר.
309. געדאַנק , אידעע
ם : געדאַנקלעכקייט , אידעיִשקייט, פֿילאָסאָפֿישקייט אאַו“ר — אַי : דענקונג, טראַכטונג, קלערונג אאַזיוו : דענקעניש, טראַכטעניש, קלערעניש אאַזיר : פֿאָרשערײַ, זוכערײַ, גריבלערך אאַו'ר — יי : קאָפּאַרבעט, מוחשרבעט, גײַסטיקע אָנשטרענטנג, גײַסטיקער פּראָצעס : שטייגער (אופֿן) טראַכטן, ז דענקאַרט.
אידעעדגאַט, געדאַנקען-גאַנג : אידעעןלויף, געדאַנקעדלויף : ז אידעעדפֿלוס, ז געדאַנקעדפֿלוס : אידעעאָסאָציאַציע, געדאַנקאָסאָציאַציע : היסטאָרישע, לאָגישע אאַז“וו אידעערפֿאַרבינדוט (געדאַנקעדפֿאַרבינדונג) : געדאַנקעדטיפֿקייט.
באַטראַכטונג, התבוננות, מעדיטאַציע : קאָנטעמפּלאַציע, אײַנקלערונג : עיע, ייִשוב, ייִשוחדעת, דקול-הדעת, איבערלייגונג, שטודיע, ספּעקולאַציע, רעפֿלעקסיע, חקירה , אָחקר, פֿאָעוע, חקרנות, זאָנד , עקספּלאָראַציע : זוכוט, עקזאַמענאַציע — 5 ! בּ : האָרשפּאַלטערײַ, מוח-קנייטש — 4-בּ : אַנאַליז, צעבּלידערונג : אַלאָנאַליו, ז זעלבסטשנאַליז, אַליירעגלידערונג, ז זעלבסט-צעגלידערונג : עקזאַמען, אָשבוחנפֿש : אינטראָספּעקציע : אינטראָספּעקטיוויזם, אינזיכיזם : אַ בליק מאַחורי האָרטד.
אידעע, געדאַנק, רעיע, כאַפּ , אײַנפֿאַל , המאָאה, שכל : בעלטת — 328 : אַבסטראַקטער געדאַנק, אַבסטראַקציע : אויסגעטראָגענער (צײַטיקער, ז רייפֿער)געדשק : קאָנצעפּט, נאָכגעדאַנק, מחאָבה , קלער , טראַכט, איבער טראַכט, הירהור, דימיון, דימיונות, עריות: מישקל ראשע, מאכל ראשע: בילד, אימאַזש : ממו. דערהער, אָנשפּיל , אָנצוהערעניש, אָנצר געהערנס, חשש, חשד, שאָטן, סוגעסטיע, ממן
(-דראָיזא) : אידעעדוועלט, הריות - העילס, הימל - זאַכן, עולמות העליווים, ספֿירות העליונות.
פֿילאָסאָפֿיע, פֿילאָזאָפֿיע, פּילוסופֿיה , אָכמה, אָכמתעוון : חקירה , מחקר, פֿאָרשונג : פֿילאָסאָפֿיזם.
נפֿילאָסאָפֿישע מיינונגען, סיסטעמען, שולן)
נגריכישע און גריכישרוימישע פֿילאָסאָפֿיע) יאָנישע, עלעאַטישע שול : פּיטאַגאָרישע שול , פּיטאַגאָריום : אַטאָמיום : סאָפֿיסטישע פֿילאָסאָפֿיע, סאָפֿיום, סאָפֿיסטיציזם : עריסטישע, מעגאַרער שול : סאָקראַטישע שול , סאָקראַטיזם : קינישע (ז צינישע) פֿילאָסאָפֿיע : קירענאַיִשע, העדאָניסטישע שול , העדאָניזם : פּלאַטאָניזם : פֿילאָסאָפֿיע פֿון דעם אַבסאָלוט (פֿון דער אַקאַדעמיע): אַריסטאָטעליום , פֿילאָסאָפֿיע פֿון ליציי : פּעריפּאַטעטישע שול , פּעריפּאַטעטיק : סטאָיִשע שול , סטאָיִציום : עפּיקוריזם : פֿילאָסאָפֿיע פֿע גאָרטן : סקעפּטישע פֿילאָסאָפֿיע, סקעפּטיציום : עקלעקטיום, עקלעקטיק : נעאָפּיטאַגאָריזם, נעאָפּלאַטאָויום .
נפּאַטריסטישע שול) עאָסטיציזם , מאַניכעיִזם : אַלעקסאַנדרינער שול , אַלעקסאַנדריניזם.
נסכאָלאַסטישע פֿילאָסאָפֿיע) סכאָלאַסטיק, סכאָלאַסטיציום : מיסטישע פֿילאָסאָפֿיע, מיסטיציזם : קאָלה : פּאַנטעיִסטישע שול , פּאַנטעיִזם : טאָמיום, סקאָטיזם, וואָלונטאַריום , אַוועראָיִום .
נמאָדערנע פֿילאָסאָפֿיע) נאָכרעפֿאָר מאַציע-פֿילאָסאָפֿיע, הומאַניום, ראַציאָנאַליום , פּאָליטישע פֿילאָסאָפֿיע, קאַרטעזיאַניום, ספּינאָייים : מאָראַליום, מאָראַל-פֿילאָסאָפֿיע : אידעאַליזם, טראַנסצענדענטאַלער אידעאַליזם, ל ייבניציזם, בוירקליִיִום פֿענאָמענאַליזם, פּאַנפֿענאָמענאַליום.
נמאָדערוע דײַטש(ישע פֿילאָסאָפֿיע) קאַנטיאַניזם, קאַנטיזם , קריטיציזם, נעאָקריטיציזם , פֿיכטיזם, שעלינגיזם, העגעליים, הערבאַרטיזם ,
72 2
שאָפּענהויערס פֿילאָסאָפֿיע : פרוידס טעאָריע, פֿרוידיזם , פֿרוידיאַניזם : אײַנשטיינס טעאָריע , טעאָריע פֿע רעלאַטיוויטעט, וועדליקייט טעאָריע, רעלאַטיריזם .
מאָדערנע פֿראַנצשישע פֿילאָסאָפֿיע) טראַדיציאָנאַליום , האָלטעריאַנעם , סעדסימאָניזם : פּסיכאָלאָגידספּיריטשליסטישע שול , פּאָזיטיריזם , סאָציאָלאָגשע שול , בערגסאָניזם, עקסיסטענציאַליזם .
נמאָדערנע ענגלישע פֿילאָסאָפֿיע) אַסאָצי אַציאָנעלע פֿילאָסאָפֿיע, אַסאָצשציאָניזם : אוטיליטאַריזם , דאַררינעם , עראָלוציאָניזם , עראָלוציאָניסטישע עטיק, ספּענסערס פֿילך סאָפֿיע, אַעאָסטיציזם , אידעאַליזם , סוביעקטיווער אידעאַליזם.
ומאָדערנע איטאַליענשע פֿילאָסאָפֿיע) וויקאָיִזם , סענסיום , עמפּיריום, קריטיציזם , אָנטאָלאָגיום , נעאָסכאָלאַסטיק.
נמאָדערנע אַמעריקאַנער פֿילאָסאָפֿיע) טראַנסצענדענטאַלע פֿילאָסאָפֿיע, טראַנסצענדענטאַליזם : פּראַגמאַטיום , נרעטישע באַוועענג, נעאָהעגעליזם .
נמאָדערנע רוסישע פֿילאָסאָפֿיע) קריטי שער אידעאַליזם , עמפּיריאָקריטיצעם , מאָניום , דיאַלעקטישער מאַטעריאַליזם, דיאַמאַט : סלאַוואָפֿיליום, מערביזם .
נפֿאַרשיידענע) העלעניזם , ביואַנטיזם , אַגאַטיזם , סינקרעטיום , סענסואַליום , סטראַטאָניזם, איידעמאָניום, מעטעמפּיריציזם , אינטויִטיריזם , קאָנצעפּציאָנאַליזם , אינטויִציאָנאַליזם , איראַציאָנאַליום , סוביעקטיריום , אָביעקטיריזם , פּאַראַלעליזם , גל יִר ווי, פּלוראַליום , דעטערמיניזם, אינדעטערמיניום , אָקאַויאָנאַליום , נאָמינאַליזם , אינדיפֿערענטיום , אינטעלעקטואַליום , סובסטאַנציאַליזם , נאַטוראַליזם , רעאַליזם, מאַטעריאַליזם : עקספּערימענטאַלע פֿילאָסאָפֿיע, עקספּערימענטאַליום : אוּיפֿקלער-פֿילאָסאָפֿיע : פּראַקטישע, סינטעטישע, אינדוקטיווע , אימאַנענטע אאַז'ר פֿילאָסאָפֿיע : אידענטיטעט-
פֿילאָסאָפֿיע : פֿילאָסאָפֿיע פֿון געאָכטע, עדכטע-פֿילאָסאָפֿיע, ז געשיכטס-פֿילאָסאָפֿיע : איידאָלאָגיע : עפּיסטעמאָלאָגיע , עאָסעאָלאַרע : טעאָריע פֿון דערקענטעניש, דער קענטענשטעאָריע : אַנאַליטישער , אינטראָספּעקטיווער אאַויר מעטאָד .
קאָפּמענטש, מורמענטש, קעל-מוח, קעלמחאָבות, אינטעלעקטואַל , שינגײַסט : ראַצשנאַליסט, ראַציאָנאַלעאַטאָר : דענקער , חקרן, חוקר, מחקר, פֿאָרשער , זוכער, גריבלער : אַנאַליטיקער, אַנאַליסט, אַנאַלעירער : אָבסערוואַטאָר , אַכטגעבער, ז באַאָבאַכטער : האָרשפּאַלטער : עוקראָרים : פֿילאָסאָף, פֿלאָזאָף : נ--) פּילוסוף, פֿילאָזאָק, פֿילאָוהאָפּ, פֿולנטאָפּ : אַריסטאָטעלעסעס קאָפּ : פּאָליטיקער , לעזשאַנקע-פּאָליטיקער, הינטער אוירדפּאָליטיקער : ריסטאָטעליכע : סאָקראַטיסט , ספּינאָזיסט , עראָלוציאָניסט אאַז'ר : עקלעקטיקער, פּעריפּאַטעטיקער. סכאָלאַסטיקער, עמפּיריקער אאַו'ר — -ו---אַנ-ייין —ף ח-. וו : קלערן, טראַכטן, דענקען, רעכענען, דאַכטן : זען, קוקן : ראַציאָנאַליזירן, מער דיטירן : קאָנטעמפּלירן, אײַנקלערן : רעפֿלעקטיר, מוחן זיך, אַבסטראַהירן, פּסיכאָלאָדזירן, אָביעקטיווירן : אַסאָציִיִרן (פֿאַרבינדן) אַ נער דאַנק : סינטעזירן : חקירהן, חקירהווען, חוקרן, אַקרענען זיך , ספּעקולירן, פֿילאָסאָפֿירן, פֿי לאָזאָפֿירן : צענעמען, צעלייע, צעגלידער, אַנאַליזירן, אַנאַטאָמירן : סובטיליוירן, שפּאַלטן האָר , עוקר אָרים זײַן : פֿאָרשן, פֿאָרשטן, חוקר זײַן, בודק זע , שטודירן, עקזאַמענירן, זאָנדירן עקספּלאָרירן : זוכן, גראָבן זיך, דיבלען דך, אַקערן, גרונטעווען אאַויר — 5 ! 3 .
אַרבעטן מיטן קאָפּ (מיטן מוח אאַו'וו)—-בּ : אָנשטרעטען דעם קאָפּ (דעם מוח , דעם מאַרך אאַויוו) : אַכלען זיך : פֿאַרנעמען (אָפּגעבן דעם געדאַנק צו : דרייען ויך (דולן זיך , ברעכן זיך , צעברעכן זיך, צעשפּאַלטן זיך) דעם קאָפּ (דעם מוח , די געהירן) : האָבן קאָפּ-ברעכעניש,
— האָבן זיך צו קראַצן — בּזפּ : צונויפֿנעמען (צוזאַמעטעמען) די געדאַנקען : קניטק (רײַבן) דעם שטערן : פּאַטק זיך אין שטערן : קלאַפּן זיך אין שטערן : קראַצן זיך אע קאָפּ (אע קאה, אין דער פּאַטילניצע).
באַקלערן (באַדאַכטן, באַטראַכטן, בער דענקען) אַן ענע : אָנזען, אָנקוקן : נעמען אין אַכט (אין באַטראַכט, ז אין אָנבאַטראַכט) : פֿאַרקלערן זיך, פֿאַרטראַכטן זיך : שטעלן זיך אויף, אָפּשטעלן זיך אויף : שטעלן זיך אויף דער אַלף : אַריִנקלעת זיך (אַרײַנטראַכטן זיך, פֿאַרטיפֿן זיך, אַרײַנטיפֿן זיך) אין אַן ענין : אײַנדרינגען (אַריִנדרינגש, מתבינן זײַן זיך, אַריִנגק) אע אַן ענע : אַרײַנקוקן אין : אַרײַנגיין אין אָוך (אע עצם, אין עיקר, אין (גרויסע) גדולות) : אַרײַנלאָזן זיך אין חקירות : פֿאַרגיין (פֿאַרקריכן) אין הויכע דרכים.
מעק זע, מהרהר זײַן, פֿאַרמוחן זיך, פֿאַרחוע זיך : פֿאַרזינקען אין געדאַנקען (אין מחאָבות) : מאַכן אַ אָשבחנפֿש : אַ בליק טאָן מאַחורי האָרגוד : שוועבן אין די עולמות העליונים (אע די ספירות העליונות) : הימלער ווען, אָלומען, פֿאַנטאַזירן פּ 346 : אַרומקלעת (אַרומטראַכטן, אַרומדאַכטן, אַרומדענקען, אַרומרעכענען) אַן ענין : וועע (איבערהאָרפֿן) אין געדאַנק : נאָכקלערן (נאָכטראַכטן, נאָכדאַכטן, נאָכרעכענען) אַן ענין : דורכקלערן (דורכטראַכטן, דורכדאַכטן, דורכרעכענען) אַן ענין : אויסאַרבעטן (אויסהאַמערן) אין געדאַנק : איבערקלערן (איבערטראַכטן, איבער דענקען, איבערדאַכטן, איבעררעכענען) אַן שע.
באַקלערן זיך, באַטראַכטן זיך, באַדענקען זיך, באַרעכענען זיך, באַזינען זיך, באַזיניקן זיך, באַדאַכטן זיך, אַרומזען זיך, אַרומקוקן זיך : ייִ-וכֿן זיך, באַראָטן זיך, באַראַטן זיך : האָק אַ ייִשוב(-הדעש : מיִשב זײַן זיך מיט זיך אַלע (מיט דער קיש) : איבערלייגן דר, איבעתלאָפֿן זיך.
אומגיין מיט אַ געדאַנק (מיט אַן אידעע) : האָבן אע זינען (אין געדאַנק, אויף די געדאַר קען) : זײַן אויף די געדאַנקען : ליע אין קאָפּ : אײַנדנקען (אײַנפֿעסטיקן זיך) אין געדאַנק : דערוועקן דעם געדאַנק : נעמען אוּיפֿן קאָפּ (אויפֿן געדאַנק, אויף דער מחאָבה אאַזיוו): אַרײַננעמען דך אין קאָפּ (אין מוח, אין די געדאַנקען) : פֿאַרקלערן (פֿאַרטראַכטן) אַן ענין: קומען אויפֿן זינען, קומען אויף (אין) די געדאַנקען (אין קאָפּ אַריִן) : באָמבלען זיך (דרומלען זיך) אין קאָפּ : אַ שלאָג (אַ קלאַפּ) טאָן אין קאָפּ : דורכגיין (דורכלויפֿן, דורכבליצן) דורכן געדאָק : האַמער אין געדאַנק : אײַנפֿאַלן, שיספֿאַלן, אויסקומען, סוגערירן, סוועסטירן..
אַדי : טראַכטערדיק, קלערערדיק, דענקערדיק, איבערקלעריק, רעפֿלעקטיר, מעדיטאַטיר : קאָנטעמפּלאַטיוו, אײַנקלער(ער ד)יק : פֿאָרשערדיק, זוכערדיק, חקירהוודיק, ספּעקולאַטיוו, עקספּלאָראַטיוו, שאַליטיש, אינייכיסטיש, אינטראָספּעקטיוו, אַבסטראַקט, אָביעקטיוו. אידעיִש, געדשקיק, געדאַנקענפֿול, פֿאָע(ט)עריש, זוכערש, גריבלעריש, דענקעריש, פֿילאָסאָפֿיש, סוגעסטיוו : פּעריפּאַטעטש, עקלעקטיש, סכאָלאַסטיש אאַז“ר — - פֿילשאָפֿיע : באַדאַכט, באַטראַכט, דורכגעטראַכט אאַז'וו : פֿאַרטראַכט, פֿאַרקלערט, פֿאַרחוש אאַז'וו * יי : פֿאַרמוחט : פֿאַרטיפֿט : פֿאַרלוירן (פֿאַרזונקען) (אין געדאַנקען) .
310. טעמע
ם : טעמע, הויפּטגעדאַנק, גרונטגעדאַנק, פֿירמאָטיוו, לייטמאָטיוו, סוושעט, טעוע , טעזיס, מאַטעריע, שטאָף, פֿאַל , אַפֿערע, אָביעקט, ענע, עסק, זאַך, ז קעטשטאַוד, אָנגע-
274
לעעהייט, טעקסט : פֿראַגע, שאלה, קשה — 315 : טאָגפֿראַגע, צײַטפֿראַגע, ענןנריומא, אָנגערייטאָגטע פֿראַגע, מיצווה מזמן גרמא : מאַקסים, טעאָרעם, פּהאָבלעם, דילעמע : אויפֿגאַבע, פֿאָרשלאָג, פֿירלייג, פֿאָרלייג, פּראָפּאָזיציע : באַשלוס, רעזאָלוציע : באַשייד, ז לייזונג, ענטפֿער : פּונקט, שטרײַטפּונקט, קלדמחלוקת, אַרגומענט, אישו נאַ-) — 824 : מאַטערשל (שפּיִי) פֿאַרן געדאַנק : מאַטעריאַל צום איבערטראַכטן : פֿאָרשפֿעלד, פֿאָרער געביט : טעמאַטיק, פּראָבלעמאַטיק.
וו : יש (שטיין) פֿאַר דער פֿאַריאַמלונג : זע אונטער באַטראַכט: קומען אין באַטראַכט : זע אויף דער טאָגשרדעטנג (אויפֿן סדרזיום, אויפֿן טאָרסדר) : זע אַ פֿראַגע וועע : גע וועגן : צו(ם) דיסקוטירן : צו(ם) באַשליסן.
811. נײַגעריקייט
ם ן נײַגעריקייט, טשיקאַוועקייט, וויסדדאָרשטיקייט, פֿאַראינטערעסירטקייט אאַזיוו — אַדי : נײַגער, אינטערעס, טשיקאַוועס, ז טשי קאַרעשטש : פֿאָרשגײַסט : שפּאַנונג.
וויסדדאָרשטיקער, טשיקאַווער, קעלן, מעל-עסקן אאַז'וו — 41- : גייענדיקער פֿרער צייכן : נווע בדבר, אינטערעסענט.
וו : זײַן נײַגעריק, זײַן טשיקאַרע אאַי'יו * אַי : האָבן אַן אינטערעס אין, זײַן פֿאַראינטער רעסירט אין, זע פֿאַראינטריגירט אין, נעמען אַן אינטערעס אין נאַ-) : אַרן, האַק, טשעפּען, אָנגיין, אויסמאַכן, זײַן געלעגן, גיין דעראָן (דערען, דערינען) : גיין אין לעבן, נוגע זח עד לחיים : האָבן אַן אינטערעס פֿאַר (צו) : איד טערעסירן זיך מיט : וועלן וויסן, זײַן גערן צו וויסן, יש אַ קעלן (קעל-אַ-קן) צו ווי-ן : טד קאַרען זיך : קריכן אין אַלע עטע לעכער : אַרײַנשטעקן (אומעטום) די נאָן : קוקן אע יער נעמט טאָפּ (טעפּל) אַרען : וועלן מיק מאָס
עס קאָכט זיך בײַ יענעם אע טאָפּ : שמעקן
אין אַלע טעפּ : וועלן וויסן פֿע האָנען די פֿיס
וואַקסן.
אַדי ן נײַגעריק, טשיקאַווע, ז טשקאַרנע : טשיקאַווע ווי די מוטער חווה : וויסדדאָר-
שטיק, (ריסחבאַגעריק : פֿאַראינטערעסירט,
פֿאַראינטריגירט : געשפּאַנט, אָנגעשפּיצט : איר
טערעסאַנט, ז איוטערעסנע.
אינוו , פֿראַז : עס רייצט (וועקט) דעם אינטערעס : אויף טשיקאַוועס : האָס הערט
זיך אין שטעטל ? : אַברהמל, וואָס הערט זיך
אין דײַן קרעמל ? : וואָס הערט זיך? נענטפֿערס)
די באָבע יערט זיך, דער מוח קערט זיך, לא
אָרצח, דאָס האָס מען רעדט, ואָס ס'הערט
זיך וואַרפֿט מען אַרויס : וואָס הערט מען אין
וואַרשע? וענטפֿער) די ווײַסל ברענט : וואָס
הערט מען אין יִם? נענטפֿער) מען כאַפּט פֿיש :
אַלץ מוזסטו וויסן? : אַן דו וועסט אַלץ וויסן
וועסטו גיך אַלט וועת : ווילסט וויסן, נעם אַ
טוך און וויש נריס) .
שפּר : ווער עס וויל אַלץ וויסן דער ווערט גיך אַלט.
זע אויך : אויפֿמערקשמקיט פֿאָרשט
812. אומנײַגעריקייט
ס ן ניט-נײַגעריקייט, ניט-פֿאַראינטערעסירטקייט, גלײַכגילטיקייט אאַו“ר — אַר : גלײַכ-
גילט, אינדיפֿערענץ, אינדיפֿערענטיזם : פֿלעג-
מע, אַפּאַטיע, אינערציע — 9-פּ .
וו : זח גיט-נײַגעריק, יש אינדיפֿערענט, ייִן גלײַכגילטיק אאַז“ר —אַדי : ניט האָבן (ניט
פֿילן) קק אינטערעס פֿאַר (צו) : ניט אינטע-
רעסירן זיך מיט : שטע אע אַ זײַט, גק זײַן
(איר אאַז“ר) וועג : ניט מיק זיך אע פֿרעמדע
טעפּלעך (אע פֿרעמדע געשעפֿטן, אע פֿרעמדע
ביזנעס נאַ-)) : ניט אַרן, ניט טשעפּע, ניט אָעק :
ניט גק דעראָן (דערע, דערינען) : ניט קימערן,
ניט אויסמאַכן : ניט מאַכן זיך פֿת : ניט זײַן
275
געלעע : זײַן אַלץ גלײַך, זע האָנץ עהאָל : שלאָע אַ בײַל נ-פּ) : אַר ר די עט, ר די קאַץ (פֿון מיטוואָך) , ווי דער פֿאַהאָשריקער שניי : זײַן קאַלט (קאַלטבלוטיק) צו — 9-פּ : זע ניט קאַלט את ניט האָרעם : ניט געבן אַפֿילו אַ פּינטל מיטן אויג : ניט שטע אין : ניט זאָרע זיך וועע : ניט (שכ)פֿרעע זיך אויף : צוקוקן זיך ור אַ פֿרעמדער (ר אַ זײַטיקער, ר ניט אים מיינט מען) : ניט קלערן (ניט טראַכטן, ז ניט דענקען) פֿת : ניט ליע (ניט קריכן) אע קאָפּ (אע די ארערן, אע דער לינקער פאה, אע דער לינקער פּיאַטע) : אַרײַנגק אין אק אויער את אַרויסגק פֿע צווייטן : גק אין אין אויער אַרײַן און פֿון צווייטן אַרויס.
אַדי ן גלײַכגילטיק, אינדיפֿערענט, ניטפֿאַר אינטערעסירט, ז איוטערעסלאָויק, אומנײַגעריק, ניט-נײַגעריק, אומגעלעגן, אומבאַקימערט, אומבאַזאָרגט, אוּמבאַרירט, אומשרגערדיק, ז זאָרגלאָזיק : לעבלעך, נדאַק לוי, לוילעך : קיל , קאַלט — 09- : אינערט, אַפּאַטש, ז אַפּאַטעטיש . .
אינר : פֿראַן : עט ! : גע ! : ווי- איך ש- ! : בלאָטע ! : נאַרישקייטן ! : שטותים — 414 : אַ דאה מײַנע ! : ווײַטער אַ דאה : די לעצטע דאה : אויך מיר אַ דאה ! : מע באָבעס דאגה : מה לט ולאָרה הזאת? : למה נה אָנכי? : וואָס דאַרפֿסטו זיך מק? : ניט דע באָבעס דאה ! : אַש דאה זאָל זײַן מיט : קק רעסערע דאגה זאָל ווײַטער ניט זע גאָל איך ניט האָבן) : קע דעסעת צער (מער קע צער) זאָל איך ניט האָבן : וועמען אַרט עס : האָב איך אַ זאָרג ! : האָב איך אַ פּאַק ! : אַ הונט בילט ! : עלעהיי אַ הונט האָט געבולן ! : אָ עסק האָב איך דער מיט ! : זאָל עס גע ר עס גייט ! : את אַן די קאַטשקע וועט שריִש זאָל יי שרײַען ! : עאַרט מיך ניט אויף אַ האָר : עס אַרט מיך (עס דערגייט מיר) בק קנעפּל : אָט צעקראַץ איך מיר ! : אָט וועל איך מיר קויפֿן אַ זאָרגבער קעלע ! : איך וועל זיך ביִ-ן (צערע-ן) דעם
פּעלץ ! : איך וועל זיך אַ ביסל קלעמען און אויפֿהערן ! : אַ צער אין דאָס, אָבער ניט מײַנער : אַ דאגה אין דאָס, אָבער ניט מײַנע : אַ קאָזע געקדט ! : אַ קאַלטע דירה בך מיר ! : נק אין נק : ניט אין גיט : גיט אע אויך רעכט : דאַרף מען ניט ! : האָב איך גיט געטראָפֿן ! : אין ליא חפצתי ! : אין לא צחקתי ! : איז ניט געפֿידלט ! : אין לא פֿידלתּי ! : איז (האָב איך) ניט געטאַנצט מיטן בער ! : זודי בלא : אין שכע ניט קק קלה ! : איז אַינה מקודשת ! : אין אַינה מיט די קנישעס ! נ--) : בע איך שיסגעשטעלט ! : אין אָסול די סוכּה ! : דאָס אין ניט מײַן ציג : עס אע ניט מח ציג און ניט מײַן רבּה-ליכטל : נישקשה : נערער מײַנד ! נאַ-) : מילא ט, אָטור : אויב אײַך אין ליב אע מיר (יחא : בע איך בדלות ! : איו פּיקעלן בדלות : בּאַשד אָמדתי אָאָדתי : העט איך בײַם קאָפּ , הענג איך בײַ די פֿיס : הענגט מען (הינקט מען) אויף אין פֿוס, זאָל מען מע הענגען (הינקען) אויף בידע : אַן דער רוח האָט געטמען די קו זאָל ער שוץ נעמען דאָס קעלבל אויך : אַן דער הונט האָט געכאַפּט דעם בייגל זאָל ער שע כאַפּן דעם סידור אויך : מה לי אָכא מה לי אָתם : זאָל זע ממפּרעך, אָודרוס, לאָקש ! : גלאַט צי שרק'ט—אַ נפֿקא-מינא : אַלץ איינס משה פּאַרך : אַ ציג אָדער אַ פֿערציקער—אַבי ביידע זײַנען וודס : אַ קאַץ אָדער ש אינדיק— אַבי אַן עוף אויף שבת : קאָפּ אין וואַנט ! : שלאָג דיר קאָפּ אין האָנט (אע קיש) ! : שלאָג זיך דײַן אייגענעם קאָפּ ! : העט זיך און טרענק זיך ! : עס מאַכט ניט אויס : * אַן עס מאַכט ניט אויס נעמט מען ריצנאייל (קאַסטאָרקע).
שפּר : עס ייִנש פֿאַראַן זאַכן, שס אַן זיי זײַנען דאָ אע גיט שלעכט את אַן ויי זײַנען ניטאָ איז אויך רעכט : ר עס מאַכט זיך איז רעכט.
276
313. אויפֿמערקזאַמקייט ,
אָפּגעהיט(נ) קייט
ם : אויפֿמערקזאַמקייט, אָפּגעהיט(מקייט, אָנ-
געשפּיצטקיט, אײַהעריקיט, איבער געליגטקיט, באַהאָרנטקייט אאַז'וו — י: איבערלייטנג, אויסרעכעטנג, באַדאַכטוט אאַז'וו — וו.
ייִשובזדעת, קאָ, מוח, אַכט, אַכטונג, אויפֿמערק, אײַנהער, כּוונה, זאָרג : געהאָרנער קיט, זהירות : איבערקוק, דורכקוק : אויפֿזיכט, אינספּעקציע : ונטיקייט, גרינטלעכקייט : הקאָדה, דייקעת : דיקדוּקי-סופֿרים, דיקדוקיעויות : פּעדאַנטיום, פּעדאַנטעריע : פֿאָרמאַלעם : פּיעטעט, פּיעטעם.
נהיר, אָפּגעהיטע(נע)ר, איבערגערעכר טער, געוואָרנטער, אויסגערעכנטער אש'ר — י: פּעדאַנט, מקפּיד, מדקדק, נִעל-מךקד, דיק, מחמיר, מהדר, מהדר מן המהדרע : פּיעטיסט, פֿאָרמאַליסט.
וו ן זע אויפֿמערקזאַם : שענקען אויפֿמערק-
זאַמקייט : אַכט(וש געק : נעמען (לייע) אַכט : צולייע דעם קאָפּ (דעם מוח, דעם געדאַנק) : טאָן מיט קאָפּ (מיט מוח) : באַקלערן, באַטראַכטן, באַרעכענען, באַדאַכטן, באַדענקע, באַזינען : איבערקלער, איבער טראַכטן, איבערדענקע, איבערדאַכטן, איבעררעכענען : איבערליע זר : נעמע דך ציִט: ניט טאָן איבערגעאײַלט : טהאָכטן צרי מאָל : אויסרעכענען, איבעררעכענען, איבער קלער, איבערטראַכטן : אַרײַנקלעת זיך, אַרײַנטראַכטן זיך, פֿאַרטיפֿן זיך, אַרײַנטיפֿן זיך אאַו'וו — 3-9 : מקפּיד זע, מדקדק זע (בּחוט השערש : מדייק זע, מחמיר זײַן, מהדר זײַן : איבערציִע דאָס שטריקל : פראָטירען.
מאַכן אויפֿמערקזאַם אויף : ווענדן (ציִען, צוציִען, דערוועקן)די אויפֿמערקזאַמקייט אויף (צי) : אָנייפּזן (זאָנציִע, אָנטײַטן, זאָנדדק,
טיִטלען) אויף : אָנווח מיק פֿיטער (מיטן טײַטל) אויף : עפֿענען די אויע שיף.
זע געהיט, זע געוואָרנט, ז זע פֿאָרזיכטיק אש'ר —אַדי : אכן — 436 : נעמע דך אין אַכט : אַרומזע זיך, אַרומעקן זיך : פֿילן (טאַפּח דעם וועג (דעם ונט) : אָטעמען באַאָרך מיטלש : זע געהאָרנט : אויסמײַדן סאָטת : זע אויף דער זיכערער זײַט נ—) : היק דך (אָפּהיק זיך, אויסהיטן זיך) שן : היסן די בי נער (די עאָמות, די טריט, דאָס מויל) : האַלטן די צוט אין מויל (הינטער די צש : מעסטן (רענן, צילן) די ווערטער : זיע אָבעה נקים איבער (אויף).
נפֿאַרגלײַכומח היק זיך ר פֿאַר אַ בע (שלעכט) אויג, ר אע אוּיג אַ שטאָך, ר פֿאַר אַ עב, ר פֿאַר אַ משוגענעם הונט, ר פֿאַר (ש פֿײַער, ווי פֿע טרט.
זע, קוקן, מערע, מאַרע, אָבסערק, אַכטגעק, ז באבאַכק : האָע (האַל אע אַרג : האַלק אוּ אויג דף : האַלע אויפֿן אוּע : ניט לאָע פֿע די אויע : קוש מיט זיע אַרע (באָבע עינים) : עע אויף די פֿיטער : איבער זע, איבערקוק, דורכקוק, אינספּעקטיר, קאָנטראָליר : דורכליענע, דורכבלעטעת : באַעקן (באַטראַכטן) פֿע אַלע זײַק (ר מע באַטראַכט אוּ אָתרוג) : האָבן (האָלק) אָפֿן די אויער : אָנשטעע (אָנשפּיע) די דעת : גייע (ענקע) ש אויער : צרעת זיך צו.
אַדי ן דפֿמערשאַם, אײַנהעריק, קאָפּהאַלטיק, מיטקאָפּיק, אָעעשפּיצט, האָרגערדיק, דונטיק, דינטלעך, דונשמע, מדרק, סטריקט, פּריטיקלע נאַ-): פּעדשטש, פֿאָר מאַליסטיש, פּיעטעטש : באַריט, עהיט, אָפּר היט, געהאָרנט, ויוהר, ז פֿאָרזיכטיק, ז אָסט(אָראָזשנע, אכערדיק, באַרעכנט, באַקלערט, באַטראַכט, באַדאַכט, באַדאַכטיק, באַזינט, באַזונע, איבערגעלייגט, אויסגערעכנט, אי בערגערעכנט, ניטשיבערגעאײַלט, מישבדיק : קאַלט, קאַלטבלוטיק אאַז-ר — 599 .
277
אינוו , פֿראַן : הער ! : יע ! : זמעי (נאָ) רבותי(ם) ! : אַכטוט ! : זעקס ! נ-) : אויפֿמערקזאַם ! : זײַ(ט) וויסן ! : איך וויל , איר זאָלט וויסן (זח , אַן ! : דו הערסט, משה , ווי די גויע כראָפּעט ? : מיט קאָפּ ! : גיב אַכטונג ! : האָמר לך (אָך : זײַ נהיר ונהיר ! : הנהר והנהר ! : האָמר והנהר ! : נעם די אויגן אין די הענט ! : זײַ רואה ! : צריי הונדערט צען ! : דער אָדון אין מבין בלשון (קלעס דבר) !.
שפּר : שפּיל דעם אָתן אַ וויינענדיקס—ער האָט זיך זײַנס אע זינען : ווער עס דערזעט ניט מיט די אויגן דערלייגט מיטן בײַטל (מיט דער קעשענע) : ווער עס מאַכט ניט אָפֿן די אויגן מאַכט אָפֿן דעם בײַטל: מען באַדאַרף זיך היטן פֿאַר פֿינף פֿייען (פֿאען) : פֿאַר אַ פֿאָניע, פֿאַר אַ פֿעלדשער, פֿאַר אַ פֿורמאַן, פֿאַר אַ פֿל יישער את פֿאַר אַ פֿישער : מען דאַרף זיך גיכער (מער) היק פֿאַר מענטע ווי פֿאַר גאָט : אַז דער מענטש היט זיך היט אים גאָט אויך : פֿריִער וועע ק דערנאָך זיך דערוועגן : צען מאָל טראַכטן, אין מאָל פֿאָרן : בעסער צען מאָל מעסטן און אין מאָל אָפּשנײַדן איידער אָרקערט : בעסער מאַכן אַ קנופּ מיט אַ שלייף איידער אַ שלייף מיט אַ קטפּ : פֿריִער געמאַכט און נאָך דעם באַדאַכט האָט שוין ניט איינעם פֿיל אָרות געבראַכט : אַן מען בריט זיך אָפּ מיט הייסן בלאָזט מען אויף קאַלטן : אַן מען בריט זיך אָפּ אויף קאַשע בלאָזט מען אויף גריקע : נאָר געטראַכט אין נאָך גאָרניט גער מאַכט : אָפֿשר ק טאָמער ברענגט קלאָג און יאָמער : אַן מען ייִשובט זיך צו פֿיל נעמט דער אַנדערער דערווײַל די פּרנסה אַוועק : בין סטאַשעוו אע זיך מיִשב ווערט ראַקעוו אַ אַקיף : קע בּך וקך האָט מען ניט וו'רענקאַך : זוך ניט קיין פּגימה אויף דער זעג.
314. אומאויפֿמערקזאַמקייט , ניט-אָפּגעהיט(נ) קייט
ס ן ניטשפּגעהיט(נ)קייט, אָפּגעלאָזנקייט, נאָכגעלאָזנקייט, נאָכלעסיקייט, אומבאַרעכנט קייט אאַו“ר — אַר : אומאַכטוט, פֿאַרועונג, פֿאַרקוקונג, פֿאַרנאַכלעסיקונג אאַזיוו — יי : אָיסר הדעת : לײַכטזיניקייט, ז לײַכטזע, אינדאָלענץ, נאָנשאַלאַנס.
צעטאָגענער (צעפֿלויגענער) מלאך : ניט אָפּגעהיטע(נע)ר, אָפּגעלאָזענער אאַזיוו — אַר. וו ן זע ניטשויפֿמערקואַם, זײַן ניטשפּגעהיט, זע ניט-געוואָרנט, זע נאָכלעסיק אאַז“וו — אַדי : ניט שענקען קע אויפֿמערקזאַמקייט : ניט נעמען (ניט לייע) קק אַכט : ניט אַכטוט געבן : ניט אויפֿפּאַסן, ניט היטן זיך : ניט מקפּיד זע, ניט מדקדק וע : ניט צולייגן דעם קאָפּ (דעם מוח) : טאָן אָן קאָפּ (אָן מוח) : ניט באַקלערן, ניט באַטראַכטן, ניט איבערלייגן זיך. ז ניט באַדענקען : ניט אַרײַנגק טיף, ניט פֿאַר טיפֿן זיך, ניט אַרײַנטראַכטן זיך אאַזיוו — 313 : באַרירן אויבנאויפֿיק (אויבן אויף, אַגבשורחא) : אָפּווענדן די אויפֿמערקזאַמקייט פֿע : אָפּווענדן זיך פֿע, אָפּקעת זיך פֿע, אַוועקקערן זיך פֿת : אויסקערן זיך מיק רוקן צו : ניט מערקן : זע בלינד צו : ניט האָבן קק אויע פֿאַר : זײַן אָן אויע : אַרומגק מיט פֿאַרבונדענע אויגן : ניט זען, גיט קוקן, ניט באַמערקן : פֿאַרזען, פֿאַרקוקן : אויסלאָזן, דורכלאָזן, איבערשפּרינגען, איבערהיפּ(ער)ן, איבער היפּלען : אַוועקקוקן פֿע : פֿאַרמאַכן (צומאַכן) אַן אויג (די אויגן) : אַראָפּנעמען די אויע פֿון : קוקן דורך די פֿינגער : איבערמק, דורכבלעטערן : זע טויב צו : צומאַכן די אויערן : ניט צוהערן זיך צו : ניט (וועלף הערן : פֿאַר הערן : ניט טראַכטן פֿון, גיט קלערן פֿת : טראַכטן (קלערן) פֿון עפּעס אַנדערש : שלאָפֿן, חלומען : זע ניט הי, זח ניט קק היגער, זײַן אע די וואָלקנס, זײַן אין עולם התוהו : זע
אָפּגעלאָזן, זע נאָכלעסיק אאַז“ר — אַר : נעמען לײַכט, נעמען קאַלט : נעמען זאַכן ווי זיי גייען : לאָזן זײַן : לאָזן גיין (ווי עס גייט) : לאָזן גע דערווײַל , לאָזן הענגען, לאָזן פֿאַלן, לאָזן ליע : אָפּלייע (לאָזן) אויף שפּעטער : פֿאַרנאַכלעסיקן, פֿאַרזוימען, פֿאַרזאַמען, פֿאַרוואָרלאָזן אאַז“ר — 88 : זיך ניט זאָרגן, זיך ניט דרייען קק קאָפּ, זיך ניט באַדערן נאַ-) אאַז“ר — 2 זפּ . אדי ן ניט-אויפֿמערקזאַם, אומאויפֿמערקזאַם , ניאָפּגעהיט(ך , אומבאַהיט , אומאָפּגעהיט(ח , ז ניט-פֿאָרזיכטיק, ז אומפֿאָרזיכטיק, אומבאַטראַכט, אומבאַדאַכט, אומבאַקלערט, אומבאַרעכנט, אומאויסגערעכנט, אומאיבערגערעכנט, אומאיבערגעלייגט, נירגעראָרנט, ז אַכטלאָז, געדאַנקענלאָן : בלינד צו, טויב צו : בלינד ווי די ליבע, ווי אַ מאַמע אויף איר קינד : לײַכטזיניק, גריאָציק, אויבנאויפֿיק, בּלאַחרנדיק, אַגבשורחאדיק, ז אייבערפֿלעכלעך : אָפּגעלאָזן, אָפּגעלאָזט, נאָכגעלאָזן, נאָכגעלאָזט, נאָכלעסיק, נאָנשלאַנט, אינדאָלענט : פֿאַר טראַכט, פֿאַרקלערט, פֿאַרחוּשט, צעוואָרפֿן, צעפֿלויע, צעשאָטן, פֿאַרלוירן (אע געדאַנקעח, צעשטרייט, ז צעשטרויט, פֿאַרשלאָפֿן, פֿאַר אָלומט, פֿאַרטרוימט.
אינר , פֿראַן : גהעקרה געלמא : גאָיסחהך עת : בּלאַחרעד : אַגבשורחא : ער אע דאָ און זײַן נאָמה אין דאָרט(ח : דער קאָפּ אין אים אע בויבעריק (אין האָצעפּלאָץ, אין אַל די רוחות, אויפֿן עולם התוהו אאַז“וו) : דער קאָפּ אע מע, די פֿיס אין מצרים.
זען אויך : ריזיקע אוּ , אײַליקיט 440, קאַלטבלוטיקיט מ, אײַנשטעלערישקייט ש.
315. פֿאָרשונג
ס ן פֿאָרשונג, פֿאָרשטונג, פֿרעגונג, רערידירונג אאַז“וו : זוכעניש, פֿאָרשעניש, גריבלענש אאַז“ר : זוכערײַ, פֿאָרשערײַ, דיבלערײַ אאַו“וו — יי.
פֿראַגע, פֿרעג, פֿרעגענש : קלער, שאלה, קמה, קשיא, האַרבע קשה, קוּשיא, מרנשאַנה, די פֿינפֿטע קשיה צו מהעשאַנה נ-פּ) : קלאָך קשיה, תּמיה, שקלדוטרש, הילכתא, סדרה, געשלידער : פּראָבלעם, דילעמע, טרילעמע, פּאַראַדאָקס : אויפֿגאַבע, י זאַדאַטשע, טעאָרעם, שווערע הלכה, שרער לערנען, האַרב(ע) לייעניש, האַרב שטיקל משניות : שלדומעלה, שאלה - ותשובה : שאלת-אָכם, שלתעשם אאַז“ר : ענין, טעמע — 0 1 נ : גאָרדישער קנופּ, האַרטע נוס, שווערע קאָרט, פֿאַרוויקלטע פֿראַגע — 443 : סוד, רעטעניש — 1-נ .
אָנפֿרעג, ז אָנפֿרשע, אינטערפּעלאַציע : אַנקעטע : פֿרעגבויגן, ז פֿראָע-בויגן : נאָכפֿרעג, ז שכפֿראַגע : איבערפֿרעג, ז איבער פֿראַגע : אויספֿרעג, י דאָפּראָס : אינטערוויו : עקזאַמען, פֿאַרהער, פֿאַרהערענש, הערונג, קרייצפֿאַרהער, דריטער דאַד, טוירד דעדי נאַ-) : אויספֿאָרשונג, זאָנד, עקספּלאָהאָציע : י סליעדסטווע, י ספּראַווקע : חקירה, חקירר ודרישה, דריוחקירה, דמואָשבון : אינקרי זיציע, פֿײַערפּרוּר, פֿײַער-פּהאָבע : שטודיע, אַנאַליז, צעגלידערוט, דיסעקציע — 9-- : זוכונג, הויזזוכונג, רערזיע, אָביסק(ע) , חיפּוש, בדיקה : אונטערזוכונג : פּאָליציע, געריכטיקע אאַז“ר אונטערזוכונג : אינספּעקציע, איבערקוק, דורכקוק, סהאָט(ח, סמאָטרע : אויסקוק, אויסשפּיר, רעקאָנעסשס, שפּיאָנאַש. פֿרעגער, פֿראַגעשטעלער, קדה-פֿרער גער, מקק : אינטערפּעלאַנט, אינטערוויוער, אינטערוויויִרער, אויספֿרעגער, פֿאַרהערער, עקזאַמענירער , עקהאָמענאַטאָר : פרומער , זר מער, גריבלער, פֿאָרשער אאַו'ר — יי : קנור(ע) : חוקר-ודורש, בוחדובודק, אויספֿאָרשער , גער ריכטשויספֿאָרשער, אונטערזוכער, סליעדן וואַטעל , אינקוויזיטאָר : צענזאָר, קאָנטראָלי(אָר, אינספּעקטאָר, רעוויזאָר : פֿאָרער אינסטיטוט, פֿאָרשסטאַ(נ)ציע : שקעטע-קד מיסיע, אויספֿאָרדקאָמיסיע, רעווידירקאָ-
279
מיסיע אאַז'ר : אויסקוקער, לוגער, לאָקערער, לויערער, אויסזעער, אויסשפּירער, מרגל, י האָזוועדטשיק, סקויט : דעטעקטיוו, נאָכשפּירער, שפּשן, שפּיק, שפּיצל , געהייסשגענט, פֿיסקאַל , י סישטשיק : נ-) סמך, מענטע, אָחור : פּינקערטאָ, שערלאָק האָלמס.
וו : מאַכן אַן אָנפֿרעג (ז אַן אָנפֿראַגע) : אָנפֿרעגן זיך, אינטערפּעלירן, אַנקעטיזירן : נעמען אַן אינטערוויו, אינטערוויויִרן : עקזאַמענירן, פֿאַרהערן : נעמען אויפֿן פֿאַרהער (אויפֿן קרייצפֿאַרהער, אויפֿן ציהונדער, אויף דער רייף, אויפֿן צימבל , אויף דער ווענטקע, אויף דער האָצקע, אויף דער עינוי) : נעמען צום סמיק : בעטן אַן ענטפֿער, פֿאָדערן אַ דיך ואָשבון : פֿרעגן : פֿרעגן אַ שאלה (אַ קשיה אאַז'וו) — - : שטעלן (אויפֿהייבן, אויפֿוואַרפֿן, פֿאַרגעבן) אַ פֿראַגע (אַ שאלה אאַו“ר) : אויספֿרעע : פּאָמפּען, מעלקן, צאַפּן : אַרומפֿרעגן, פֿושנדערפֿרעגן, איבערפֿרעגן, נאָכפֿרעגן (זיך), ז ספּראַווען זיך : פֿרעגן קיכעלעך : פֿרעע בחרם : פֿאַרלייגן אַ קלאָץ : צודריקן (צשפּאַרן) צו דער (צום) וואַנט.
אַרומקוקן זיך : זוכן, שנאָרן, האָרן, זיפּן : זוכן את זיפּן, זיפּן און זוכן: מישקעווען, חיפּושן: טאַפּן, שפּיר, פֿילן, — לויזן, בודק זע, בודק אָמץ זפּן, קדקענ(ען), קדקעווען : גאַזוכן, באַטאַפּן : דאָבן זיך, דיבלען זיך, קאָפּעען זיך : אַקערן, גרונטעווען : ראָיען זיך, ריִען זיך, נישטערן, נאָרען זיך, ניאָרען זיך, באָברען זיך, פּאָרקען זיך : פֿישן: אומזוכן, אומשנאָרען, אומגישטערן : אַרומזוכן : אויסקלינגען אַלע גלעקער (גלאָקן) : אַרומשנאָר(ע)ן, אַרומנישטערן : אַרומאָיפּושן, אַרומטאַפּן, אַרומנִדקענ(עח, אַרוממדקעווען : נאָכזוכן, נאָכפֿאָרש, נאָכגריבלען : דורכזוכן, דורכנישטערן, דורכזיפּן, * דורכלויע, דורכפֿאָרע, דורכאַקערן : איבערזוכן, איבערנישטערן, איבערגראָבן, איבערריִע: אויסוומן, אויסשנאָר(ע)ן, אויסניער טערן, אויספֿילן, אויסטאַפּן, אוּיסאָדקענ(עך ,
אוּיסמדקעווען : אויספֿאָרע, אויספֿאָרשטן : אויספּראָבען : אויספֿאָפּן, אויספֿלשדרעווען : אויסשאָבן, אויסגריבלען, אויסאַקעק, אויספֿיש : קוקן באָבע עינים (מיט זיבן אויגן) : קוקן אין יעדער לאָך, קוקן אין יעדער (יעדן) ווינקל : זוכן מיט די אויגן : אָפּדרייען זיך דעם קאָפּ זוכנדיק.
נפֿאַרגלײַכונגען) גראָבן זיך (ראָיען זיך, ריִען זיך אאַז“וו) ווי אַ חזיר, ווי אַ מולטוואָרעם, ווי אַ קראָט, ווי אַ הונט : זוכן ווי דער אָרעמער דאָס מזל , (רי) מיט ליכט, ווי אַ בלינדער אַ קערנדל : בודק זײַן בּחוט השערה.
מאַכן אַן אויספֿאָרשונג (אַ חקירה-ודרישה) — - : אַרײַטיין אין, אַרײַנקוקן אין : פֿאָרש, פֿאָרשטן, חוקר זײַן, חוקרודורש זע : זאָנדירן, עקספּלאָרירן : נ-) חורש, קעל-דברן : י סליעדעווען, פּראָבען, פֿאָפּן, פֿלשדרעווען, גיע אויף ס'קאָפּ : טאַפּן (אָנטאַפּן) דעם פּולס (דעם דופֿק) : שטודירן, דורכשטודירן, אַנאַליזירן, צעגלידער, צענעמש, צעלייגן, אַנאַטאָמירן אאַז“ר — 3-9 : מעסטן, וועגן : רעווידירן, אַרומקוקן, דורכעקן, אונטערזוכן, י פּאָווערײַען, סמאָטרעווען, עקזאַמענירן,אינספּעקטירן, באַזען, באַקוקן, קאָנטראָלירן, דורכקאָנטראָלירן, דורכבלעטערן, צענזורירן : איבערזען, אי בערקוקן, איבערגיין, נאָכזען, נאָכקוקן : אויפֿעפֿענען (ז אויפֿשלאָע) אַ ספֿר.
זוכן : נאָכגיין אַ שפּור (אַ סליאַד, אַ סליד) : שפּירן, שמעקן, ניוכען, שנאַפּן, וואָנכען : לאָקערן, לויערן, לוע, שפּיאָנירן, שפּיאָנעווען, שפּייען, מרגלען, רעקאָעאָסצירן : אונטערקוקן זיך, טשאַטעווען, טשיקערען, לאַווירן, ז לאַור רירן : אַרומשמעקן, אַרומניוכען אאַז“וו : נאָכשפּיר, נאָכשפּיאָנית אאַז“וו : אויסשנאָר(ע)ן, אויסזען, אויסקוקן, אויסשפּיאָנירן, אויסמרגלען אאַז“וו.
אַדי : פֿרעגערש, זוכעריש, פֿאָרשעריש, פֿאָרשטעריש, ריבלערש, אינקוויזי טאָריש: פּראָבלעמאַטיש, אַנאַליטיש אאַז“וו — -.
280
אינוו, פֿראָ : האַז: מז: וואָ-ז: ווי פּיר! : האָס אע? : וואָס אין דער מער? : וואָס א די משה? : מאַי סעמא? : וואָס אין די סיבה?: וועגן וואָס גיט עס? : פֿאַר וואָס? : האָרום? נח : ווי קומט עס? : ר איז דאָס? : שך האָס? : שך ווען? : נאַכסאָל ? : צו וואָס? : ווי אַזוי? : ווער? : ווען? : ווו? : וויהע? : וועמען? : וועמע(מס? : מה טובו אָל עובר נה? : וואָס טוט זיך מיט אים?: וואָס אין מיט אים דער מער (י די קלאָג)? : מיטן שטעקן אין דער ברייט : אַיקו, בלײַבט אַ חיה (, וועט משיח קומען את וועט פֿאַרענטפֿער : ווער? נענטפֿערס) דער ווער אַלע, לעקש בער, לעקש דער בער מײַנער אַ שווער.
שפּר : אַ טאַפּ אע וואָגן זאַט ניט : פֿרעע קאָסט קק געלט ניט : ווער עס פֿרעגט פֿיל דעם ענטפֿערט מען פֿיל : ווער עס פֿרעגט אַ סך האָלות באַקומט אַ סך תּשובות : אַן מען פֿרעגט דערפֿרעגט מען זיך : ווער עס פֿרעגט דער בלאָדזשעט ניט : אַן מען פֿרעגט אַ סך בלאָנדזשעט מען ווינציק : בעסער צוויי (צען) מאָל פֿרעע איידער איין מאָל בלאָנדזשען : בעסער פֿרעגן אַ אָעה איידער בלאָנדזשען אַ מיטט : פֿאַר פֿרעגן (פֿאַר אַן אָנמוט) קומט קע פּאַטש ניט : אַ שאלת-אָכם אע אַ האַלבע תּשובֿה : אויף אַ מעשה פֿרעגט מען קק קשיה ניט : אַע מק-ין באַנדה : ססם מקע אַ-זאָרץ : אַ מקע פֿאַלט אָמיד אע דער בלאָטע אַריִן : אַן מען פֿרעגט צו פֿיל פֿאַלט מען אע אַ בלאָטע אַרע : אַן מען ווייס אַליין פֿרעגט מען ניט שדערע : אַן מען וויל מט בודק זײַן (קדקענ(ש)) איו אַלץ טרייף : אַן מען פֿרעגט פֿרעגט מען זיך אוּ מפֿטיר : (אַן מען פֿרעגט) אַ שאלה אין טרייף : אַ האַלבע שאלה איז טרייף : פֿרעגן זאָלסטו פֿרעע—אָבער ניט גלייבן : די בעסטע קשיה אויף דער וועלט אין קאַשע מיט יויך.
316. עקספּערימענטירונג
ס : עקספּערימענטירוט. פּרוּוווּע, פּרובירונג אאַז'ר פּ יי : עקספּערימענט, פּרווו, פּראָ-
בע : קאָנטראָלפּרוּר, פֿײַערפּרור, וואַסער-
פּרור אאַז“וו : טעסט, ז פֿאַרזוך, טריִעל ו—) :
נאָיע : אויספּרוּוו, עקספּערימענטאַציע : עמ-
פּיריק, אינדוקציע, טענטאַטיווער מעטאָד :
ספּעקולאַציע : פּרוּרצײַט : פּרור-סטאַ(מציע,
עקספּערימענטאַלע סטאַ(מציע.
עקספּערימענטאַליסט, עקספּערימענטי-
רער, עקספּערימענטאַטאָר, (שיס)פּרוּווער,
(אויס)פּראָבירער, ז פֿאַרזוכער.
וו ן מאַכן אַ פּרווו (אָ עקספּערימענט אאַז'ר) — - : עקספּערימענטירן, פּרוּוון, אויס-
פּרות, פּרובירן, אויספּרובירן, טעסטירן,
ז פֿאַרזוכן : זוכן אַ וועג : טאַפּן (פֿילן) דעם
וועג : טאַפּן דעם פּולס (דעם דפֿק, דעם דופֿק):
פּרות דעם כּוח (דאָס מזל , דאָס גליק) : לער-
נען זיך שערן אוּיף אַ פֿרעמדער באָרד : פֿאַר-
וואַרפֿן אַ נעץ : זען וווהע דער ווינט בלאָזט :
נעמען (שטעלן) אוּיף פּראָבע : שטעלג פֿאַר אַ
נסיון.
אַדי : עקספּערימענטאַל. ספּעקולאַטיוו, טעמ טאַסיוו, עמפּיריש.
ס ן פֿאַרגלײַכוע, אילוסטרירוט, קאָלאַציאָנירונג אאַז“וו — יי : פֿאַרגלײַך, גלײַכונג :
בילדערישע, גלײַכשטאַפּלדיקע, לאַקאָנישע,
נידערנדיקע, נעשטיווע, עמאָציאָנעלע, פּרע-
פּאָזיטיווע, פּאָסטפּאָזיטירע, שטײַגנדיקע
אאַז'ר פֿאַרגלײַכונג : גלײַכעניש, פֿאַרגלײַכע-
נש, ז קאָמפּאַראַציע : ערך, פֿאַרהעלטעניש,
אַסאָציאַציע : אַנאַלאָגיע, שאַלאָגיזם, גנרה-
אָווה, קלזחומר, קל-וחומר אָן בנו אָל קל-
וחומר, צדזאָווה שבאָם, קאָלאַציע, פּאַראַ-
לעל , פּאַראַלעליזם : אָשל, בײַשפּיל , דוגמא,
פֿורעם, מוסטער, געמעל , אָנכאַפּ, ז פּרימער :
קאָנטראַסט, היפּוך : אילוסטראַציע, געמעל-
געבונג, בשפּיל-ווײַזוט : אַלעגאָריע, מעטאַ-
וו : פֿאַרגלײַכן מיט : גלדכן צי : ציִען אַ פּאַראַלעל צי : לערנען (אָפּלערנען, דרשענען) אַ
קל-וחומר : (אַנשקעגנשטעלן, קאָנטראַסטירן,
קאָלאַציאָנירן : אילוסטרירן : געבן אַ אָשל (אַ
געמעל , אַ בײַשפּיל) : ק-לען, אָנכאַפּן : שטעלן
למופֿת (לדוגמא) : שטעלן פֿאַר אַ שפּיגל :
מוסטרערען לויט.
אַדי : געגליכן צו, ענלעך, ענדלעך נייאַל) — 10 : אַנאַלאָגיש, קאָמפּאַראַטיוו, אָשל-
דיק קאָנטראַסטיק, אילוסטראַטיר : אַלער
האָרע, מעטאַפֿאָריש, פֿיטראַטיוו אאַז“וו — 374.
אינר , פֿראַן : אין פֿאַרגלײַך מיט : אין קאָר טראַסט צו (מיט) : לנבי : כלפּי : בערכ-
דיק : פֿאַרהעלטענישמעסיק : לאָשל : כדומה
שיל : צום בלײַשטיפֿט נ-פּ) : ז נאַפּרימער,
ז נאַפּשקלאַד : בדרך אָשל : אָשל לאָה הדבר
דומה : צו האָס אין די זאַך געגליכן.
שפּר : יעדער ק-ל האָט זײַן נימשל : אַ ק-ל אין (נאָך) ניט קק האָיה.
318. דערווײַזונג
ם ן דערווײַזוע, באַווײַזוט, אויפֿווײַזונג, באַגרינדונג אאַז'וו — יי : באַווײַז : דרינגדער-
ווײַז, אומשטאָדן-דעררײַז, אינדיציע-דערווײַן
אאַז'ר : ראיה : ראיה מן התורה : ראיה לדבר :
סכום ראיות : באַצײַגעניש, אָות, מופֿת, מופֿת
חותך, אומת ומופֿתים : דערווײַדמיטל , פּרוור
שיין, פּרובירשטיין : דערווײַשריפֿט, שע,
דאָקומענט, צייכן, קימן אאַז“ר — פּפּנ .
עדות : מינדלעכע, שריפֿטלעכע עדות :
אויטענטי(פֿי)קאַציע : וועריפֿיקאַציע : אַטעס-
טאַציע, באַשטעטיקונג, קאָנפֿירמאַציע, ווידוי, לעגיטימאַציע : גאַראַנטיע : שבועה — 8-בּ : (אַרויס)זאָג, דערקלערונג, באַהויפּסונג — זפּבּ : (דאָס) עדותעאָע, עדות-(אויס)זאָג, שיתשדות, דעפּאָזיציע : אויפֿווײַז, דערווײַז, מאַניפֿעסטאַציע, דעמאָנסטראַציע: באַווײַזע נ—) .
שטיץ, שטיצע, שטיצפּונקט, דערווײַד גרונד : באַזע, באַזיס, אָנהאַלט, אָנהאַלטענש, אָנשפּאַר, אָנלען, סמך, קמך מן התורה , אַסמכתּא (בעלמש , קאָ משמע לן : רעפֿערענץ, ציטאַט, ז ציטאַציע : פֿאַקט, ז טאַטזאַך, פֿאַקטן, שטאַנד פֿון די זאַכן : צושטעל , עקזי ביט נאַ-) : קאָרפּוס דעליקטי : עקספּערטע(ש, קריטעריע, קריטעריום : אינדוקציע, פּרעמיס(ע).
עדות, עדותעאָגער, דעפּאָנענט, עד-ראיה, אויגדעדות, בײַשטייער, בשעער : עעמיעה, אויער-עדות : אונטעראויגלער : קרוידעדות : קשרער, אָסולער עדות: שרעדות אאַז“וו.
וו ן באַרײַע : באַרײַע באותות ומופֿתים : באַווײַזן שוואַרץ אויף ווײַס : אויפֿווײַזן, דער ווײַע, איבערצײַע. אויסברענגען, אַרויסברער גען, אַרויסשטעלן, אויסרשן, צײַע, טײַטן, דעמאָנסטרירן, מאַניפֿעסטירן : ברענגש בד ווײַזן (ראיות) : עדותן זיך מיט, אויספֿירן זיך מיט : זײַן אַן עדות : אויסשטעכן די אויגן (אַן אויג) : פֿירברעטען (פֿאָרברענגש, פֿאָרפֿירן, שטעלן) אַן עדות : שטעלן אָנים אָל אָנים : שטעלן אויג אויף אויג : אָנימען, קאָנפֿראָנטירן : עדות זאָגן, מעיד זע : אָפּגעבן אַ גאָית-עדות : דעפּאָנירן, אַטעסטירן, לעגיטימירן, אויטענטי(פֿיצקרן : באַשטעטיקן, (גרונט)פֿעסטיקן, באַהויפּטן, קאָנפֿירמירן, פֿאַרזיכערן, גאַראַנטירן: שווערן— 8-נ : וועריפֿיצירן, באַגלייביקן: באַקרעפֿטיקן : אונטערשטיצן (באַפֿעסטיקן) מיט : שטיצן זיך (סומך זײַן זיך, אָנלענש זיך, אָנשפּאַר זיך, באַזירן זיך) אויף : באַדינדן אויף : פֿאַררופֿן זיך (באַציִען זיך) אויף : אָפּשיקן צו : ציטירן : פֿעסטשטעלן, פֿעסטזעצן.
282
גרינדעט) אויף אאַז'ר — יי : והראיה : והאָ ראיה : האָ נברא והאָ דסקא : נ--) האָ נברא יהאָ צאַצקע: נ--) האָ גברא והאָ טראַסקע: ניתי ספֿר ונחזה : נִקרא לנערה ונשאַלה אָת קיה : ס'אין אַ ראיה פֿון דער הפֿטורה : עס אין אַ ראיה פֿון דער אַלטער באָבע אַיה.
נפֿאַרגלײַכונגע) עס אין אַ ראיה ווי האָרנישט : עס אין אַ ראיה ווי צוויי (דרײַ, צען) מאָל שרויט, ווי צוויי מאָל צוויי אין פּעטרישקע, ווי באָביויך, ווי אַ טאָרבע פֿלעקער : עס אע אַ מאק ווי די באָבע הייסט מיה.
שפּר ן המוציא מחקירו אָליו הראיה : על-אָי
שנים עדים נקום דבר : פֿון אָמר אַנִיי אין (נאָך) ניט קע ראיה : אַ אָשל אין נאָך ניט קיין ראיה : אַין מקיאים (מאָיאין) מאיה מן השוטים : פֿע אַ נאַר קען מען קיין מאיה ניט ברענגען : אַ בלעכער און אַ קוימינקער (קוימעדקערער) נעמט מען ניט פֿאַר קיין עדות : אַן דער מענטש פֿאַלט זאָגט אַפֿילו די שפּין אויף דער וואַנט עדות קעגן אים : אַ שטיין פֿון דער וואַנט זאָגט עדות : פֿאַר אַ שטומען (אַ בלינדן) עדות לויפֿן די גוּבים ניט אַוועק : עדות מאַכט פסלות.
319. תּנאַייִקייט
ס ן תּנאַייִקדט, באַדינגטקייט אאַזיוו — אַדי :
באַדינג, באַדינגונג, תּנאַי, פּראָווידע, אויסנעם, רעזערוואַציע, קאָנדיציע, פֿאָרבאַדינג, הוּחה, פֿאָרהנחה, ז פֿאָרויסזעצונג, באַגרענעצוט, ז באַשרענקונג, לימיטאַציע, סטיפּולאַציע : קוואַליפֿיקאַציע, מאָדיפֿיקאַציע.
וו : אוּיסנעמש אַ תּנאַי (אַ באַדינג אאַז'וו) * ס:
מאַכן אַן אויסנעם (אַ רעזערוואַציע אאַזיוו) פּ- : באַדיעען אויף, ז פֿאָרויסזעען, קוואַליפֿיצירן, מאָדיפֿיצירן, מאָדולירן : אָננעמען אַז, נעמע אין באַטראַכט אַז, בשרענעצן אויף,
ז באַשרענקען אויף, לימיטירן, מאַכן אָפּהענגיק פֿון : קאָנדיציאָנירן.
אַדי : באַדינגט, באַדינגלעך, תּנאַייִק, קאָר דיציאָנעל , ז פֿאָרויסגעזעצט, קאליפֿי צירט, אָפּהענגיק.
אינוו, פֿראַן : אַזוי : אַן : בשאַי : מי* דער פֿאַרשטענדעניש אַן : אין דער האָערה אַן : אין דער הנחה אַז : אָנגענומען (אויסגענומען) אַז: נויח אַן : איבער הויפּט אַן : ווער שמועסט אַן : ווער רעדט אַן : ווען אין דאָס גערעדט געוואָרן: באָה דאָרים אַמורים : ווען : אויב : שיבער : באָם : באופֿן : אין פֿאַל : אויב אַזוי : אַם קן : דען : אך : זעענדיק אַן : צוגעבנדיק אַי : אָננעמענדיק אַן : נעמענדיק אַלץ אין באַטראַכט : הײַנט : נאָך : אַנאָר : אָבער : זינדערן נאַר-) : ערשט : לאַפֿוקי : י טילקאָ : אָלא וואָס : אָלא מה : אָלא מאַי : אָלא וואָדען : זיסט : אַזיסט : אַניט : זונסט ני-) : שיב נישט : אָלא נעט : באָם לא : באָם לאַר : דערקעע : אַקעגן אע : ספּדן : (שכינע : כאַנל : ניבל : להיא : עלעהיי : ניש(ט)מער וואָס : ז אָפּגעיען פֿע: אָפּגערעדט דערפֿון וואָס : ניט געקוקט אויף : ניט קוקנדיק אויף : ז טראָץ דעם וואָס : בקל !את : כּולי האַי : ווי עס זאָל ניט זע : וואָס עס זאָל ניט זײַן : אונטער (בײַ) אַלע אימשטאַנדן : יעדן פֿאַלס : אַלן פֿאַלס : אַל קל אָנים : בקל אופֿן : בקל האופֿנים : אַפֿילו : ז זאָשר : צו מאָל(ט) : באָדע : סע : סײַדן : צײַטן : אַמער : ווען ניט וואָס : כאָטש : כאָטשע : כאָטשיק : כאָטשבי : כאָטשביק : כאָטש אַפֿילו : הנם : דרקא : ווען אויך נאַר-) : ווי ווויל נאַר-) : אַף-על-קי (קח : אַעפּ“בּ : דאָך : פֿאָרט : נאָך אַלעמען : נאָך דעם ווי : ווי באַלד : י פריטאָ : פֿון דעסט וועגן : פֿון דען נייאַק : פֿון דעסטערט וועע נאַר-) : לעולם.
העטער-פּעטעך : ווען די באָבע וואָלט געהאַט אַ באָרד וואָלט זי גערען אַ זיידע (האָלט זי געדאַוונט פֿאַרן עמוד) : ווען די באָבע וואָלט געהאַט רעדער וואָלט זי געווען אַן אָממבוס (אַ
סאַהאָאר) : די קאַץ זאָל לייגן אייער האָלט זי געווען אַ הת : אויב אַזוי אין מיטוואָך דער ברית : אַן דער צער פֿת טראָע איז יאָ אַזוי גררס לאָז אע כאָטש דאָס קינד האָבן אַ דויערט : אַם קן, אַן דער צער ק טראָע אין יאָ אַרי רויס, למה נה אָנכיז.
.ננ. מיגלעכקייט
ס : מיגלעכקייט, מעגלעכקייט : משעותדי קיט, קענזײַניקייט, ז האָרשענלעכקיט, ז וואַרשײַנלעכקייט, ענלעכקייט, קרובֿלאָמתדיקיט, גלייבלעכקייט אאַז'וו —ר : יכולת, פּאָטעע, פּאָטענצשליטעט, האאַרש : אויסעק, אויסבליק, אויסזיכט, שנס, ענס נ—ז.
וו : זש מעלער, זח' מעיעד. זש גע—ל-, זזע האָרשיִנלעך אאַו'ר —י : זע קרוב לאָמת, זש הרוכֿ לעדאי : יש גדרך הלכֿע : זע אין די גרענעצן פֿת מיגלעכקייט, זײַן בנדר היכולת : טראָע מיט זיך די מיגלעכקייט : ניט זע אָפּגעפֿרעגט : האָבן שנק (אוּיסויכטן) : (גשווענדן זך אע, זײַן געווענדט אע — נגבּ : מאַכן מיגלעך, פֿאַרמיגלעכן, פֿאַרמעגלעכן, ז דערמיגלעכן, ז דערמעגלעכן.
אַדי : מינלעך, מענלעך, געהאָלט, גאָקט, מקלעך, אויספֿירלעך, אויספֿירעריק, דורכפֿירלעך, ז פֿאַרררקלעכבאַר, דעררייכלעך, צוטריטלעך, צוגעעלעך : דענקערדיק, נליבעוודיק, גלייבלעך, גלייבווערדיק, צולאָזלעך, פֿאַרשטענדלעך, בעריִפֿלעך, האָטירלעך, קרובלאָמתדיק, קרובשלזשכלדיק, ז וואָרשײַנלעך, ארעשעלעך, האָרענלעך, זשײַשאַר, אַאָנימדיק, משאָעותדיק, קשח, מסאָמאדק : פֿעיִק, קאַפּאַבל , קאַפּאַר(ל), קאַפּאַל, רוי, עול, מסוגל , מועד, אָנקרייטיק, אונטערגעהאָרפֿן, י פּאָדלעגלע, גרפּליך, רעליק.
אינוו, פֿראַן : ע- קש יש : ע- קע גע-ן : עס קען זיך מאַכן : עס קען זיך טרעפֿן :
עס קען זיך (עס לאָיט זיך) שיקן : עס לאָיט
זיך רעדן : עס (גע)שיקט זיך : עס קען געמאָלט
זע : עס ליגט זיך אויפֿן געדאַנק (אויפֿן אַכל) :
עס פּאָטו(קפּעט זיך אע קאָפּ : עס אע צו
גלייבן : עס אין צו באַנעמען : עס אע צו באַר
ריִפֿן : עס אין צו פֿאַרשטק : עס אע פֿאָרצר
שטעלן זיך : עס אין צוצולאָזן : עס אע אָנצו-
געמש : עס איו צו ריכטן זיך : אָפֿשר, טאָמער
— בּבּנ : מען קען גאָר ניט וויסן : עס אין אַ יאָכן :
עס אע אַ סאָרא : צען צו אינס : מסאָטא :
מהסאַם : מן הסאַם : די משאָעות : ס'האָט אַ
אָנים : אָט אַ אָנים : עס קער ית : עס גערער
שפּר : אַלע מעגעלעך זײַנען פֿלשק נ-).
321. אוממיגלעכקייט
ם : אוּממיגלעכקייט, אוממעגלעכקייט, אומגלייבלעכקייט, אוּממשעותדיקיט, אוּמ-
קענזײַניקייט, ז אוּמוואָרשײַנלעכקייט אאַז'ר
—אַר.
וו : זײַן אוּממיגלעך, זע אוממעגלעך : ז זע ניט-ראַרשײַנלעך אש'ר פּ ר : ניט האָבן
קע אויסקוק (קין אויסזיכט, קק שס) : האָבן
ווייניק אוימכטן : האָבן אַ קליינעם שס (אַ
האָפּן אויסקוק).
נאוּממיגלעכקיש זע אע צוויי פּלעצער
חטמת (אויף צוויי י(שרידן) : געבן זיך אַ עש
אע שטערן : וועלן דעם פּאַרך מיט נעריִזלטע
האָר : מאַכן א שני האָמלקעס : בויע שלער
אַדי : שממעלעך, אוּממעגלעך, רק אוּממיגלעך (אוממעגלעך), ניט שיקלעך, ניט
געמאָלט : אוּמאוּיספֿירלער, אוּמאויספֿירער
דיק, אומדורכפֿירלעך : אומצוטריטלעך, אומ צוגענגלעך : אומדענקלעך, אומדענקערדיק, קרם דענקלעך : אומדערדיכלעך, אומבד זיגלעך, ז ארסזיכסלאָן : אוממשאָעותדיק, אומקענזײַניק, ז אוּמהאָרשײַולעך, אומוואָרענלעך, אוּמגלייבלעך, אומגליבערדיק : אומפֿאַר שטענדלעך, אומבאַגרײַפֿלעך, אומנאַטירלעך, אומדערלאָזלעך, אוּמצולאָזלעך.
אינוו, פֿראַן : ע- (גש-יקט זיך ניט : עס גיט ניט : עס קען ניט אָנגע : עס קע גיט עק : עס קע גיט טרעפֿן : עס קען ניט געמאָלט זע : עס לייגט זיך ניט אויפֿן אַכל (שיפֿן געדשק) : עס פּאָטו(קפּעט זך ניט אין מוח — --3 : עס קען קע מאָל ניט זע : ארף קע פֿאַל ניט : באָע אופֿן ניט : עס איו שר קיין שמעל ניט : עס אע שווער צו גלייבן : עס אע ניט צו גלייבן : עס אע ניט צו פֿאַרשטק : עס אע ניט צו באַגרײַפֿן : עס אע ניט צו באַנעמע : עס אע ניט תּופֿס צו זע : עס איו ניט אָיג צו זע : עס אע ניט פֿאָרצשטעלן זיך : עס אין ניט צוצולח : עס אע ניט אָנצונעמען : עס איי ניט אויסצומאָלן זיך : מש האָט ניט געהערט פֿע אַזאַ שך : עס אע שר קע פֿראַגע ניט : עס אע קעע אַכל הר : היאָכן? : היכא אִימצא? : ניט מין זשע? : ר קען עס געמאָלט זע? : (ר) געשיקט זיך עס? : שפּילן די דילן, קאַנצן די האָנצן.
שפּר ן מע קען ניט איבערלויפֿן די לאָנה : מען קען מיט אַ שפּענדל די מליִע ניט פֿאַתטאָפּן : מען קען מיט אַ לעפֿל דעם נם ניט אַרסשעפּן : די בעסטע הון קען ניט שיסזיצן צוויי הינדלעך פֿון איין איי : פֿון אק אָקס קען מען קק צוויי פֿעלן ניט דנדן (ציט מען קק צוויי פֿעלן ניט אַראָפּ) : פֿע דעם בעסטן קאַרפּ קען מען שר האָבן אק קאַרפּנקאָפּ.
שנ . געוויסיקייט
ם : זיכערקייט, אָנקפֿקדיקיט, גערס(קקייט, פּאָזיטיווקייט אאַן'ר —אַדי : זיכערהייט, געוויסהייט, נודאי, בטוחות : פֿאַקט, ז טאַטשר. רעאַליטעט : דאָמע, תּורה, מרת-מער : איבערצײַטנג, גלויבן — 9-בּ.
וו : זע זיכער אע, זק פּאָזיטיוו נ—) אאַז“ר — אַדי: זײַן מחע (אויסער) יעק קפֿק (צווייפֿל) : גיט צולאָזן קע קפֿק (צווייפֿל) : גע אויף אוּ אײַזערנער (זיכערער) בריק : גע שיף אַ גלײַכן וועג (-לשר) : מאַכן זיכער : פֿאַרזיכערן, איבערצײַע, ז פּשיקאָנע — 4-נ : פֿיקסירן, דערווײַזן, באַרח, פֿרײַע — 18-. אַדי ן זיכער, שנץ זיכער, זיכערלעך, געריס, פּערנע, אויסגעמאַכט, באַשטימט, דער פֿיניטיר, רעזאָלוט, אַבסאָלוט, פּאָזיטיוו, האָר האַפֿטיק, פֿאַקטש, ווירקלעך, פֿאַרגרונטיקט, באַגרינדעט, דערוויזן, באַריע, אַפּאָדיקטיש, אומפֿעליק, ז אומפֿעלבאַר, אומפֿאַרפֿעלט, האָראַנטירס, איבער(גשצײַגט, אַקסשמאַטיש, דאָגמאַטש, פּראַמאַטיש, קאַטעגאָרש : אור צווייטײַטשיק, ז אומצוויידײַטיק : אָנספֿקדיק, בלי-ספֿקדיק, אָנצרייפֿלדיק, ז צרייפֿללאָו, ז אוּמצרייפֿלהאַפֿט(יש, דעצידירט, אַנטשיידן, ששידן, אומאָפּפֿרעגלעך, אומאָפּווענדלעך, אומרידערשפּרעכלעך, אומבאַשטריִטלעך, אומאָפּלייקנדלעך, אוּמבאַדינגט, אוּמבאַדיר לער, אומאויסמײַדלעך, אומפֿאַרמײַדלעך, אומאָפּניגלעך, אומבײַטעוודיק, אוּמפֿאָרער דערלעך : אויסדריקלעך, בפֿירש, ז אוּיסגער שפּראָכן, באַוווסט, באַשײַמפּערלעך, שיִר פּערלער, אויעשײַנלעך, קלאָר : קלאָר אוּן לויטער, קליפּ ק קלאָר : אויבנאויפֿיק, יאַמנע ושסוע, רע רויט, בולט אאַז'ר — בּ-3 : זעלבסט פֿאַדעטענדלעך, אָשוט : ראַיעל, סאָליד, ק(ו)ראַנט, באַוואָרנט, פֿאַרלאָזלעך, מאָר גיביק, ז מאָסגעבנדיק, אויטענטיש, אויטאַרי טאַטיר, אָפֿיציעל, אָפֿיציעו.
322—323
נפֿאַרגלײַכונגעח זיכער ווי גאָלד, ווי דער טויט, ווי מיטן טויט, ווי עס איו דאָ אַ בורא עולם (אַ האָט אויף דער וועלט), ווי עולם-אַבא, ווי דער עדן, ווי תּאָיתזמתים : קלאָר ווי דער טאָג : אָשוט ווי אויף דער האַנט, ווי צוויי מאָל צוויי (אין פֿיח, ור רשי זאָל לעבן : אויבן אויף ווי אויף דער האַנט, ווי אויף אַ טעלער — בּ-3. אינוו, פֿראַן : פֿאַר ראָר : בטוח : מיכֿטח : מובטאָני : לחלוטין : וּמור : בחיוכֿ : לנתר באָחון : לנתר שאָת : אַטדאי : בטדאי : קרובֿ לטדאי : אָר לי : פּדטא : פּשיטא דפּאָיטא : בלי קפֿק : אָלתּי קפֿק : בליס : אָן צווייפֿל : איבער יעע צווייפֿל : נעלה מעל קל קפֿק : בלי (בלא) גוומא : אָן אַ פֿראַגע : עס אין גאָר קיין קפֿק ניט : עס איז גאָר קיין פֿראַגע ניט : אַ שאלה ! : דורכויס : סע מ סע : אָווע טאָרע : בקל אופֿן : יעדן פֿאַלס : אַלן פֿאַלס : פֿאַר יעדער (יעע) פּרען: על קל אָנים : לקל האָנים : אַל קל אָרה של אָבֿוא : צאַנצאָנעס : צאַנצעלאָמעס: בּלל ובּלל : בלי תּנאַי : בלי מסקנא : בלימ : בלי נדר : בלינ : בלי נדר ובלי מסקנא : אוּ נדר ומסקנא : בלי שבֿועה : למען האָם : למה“ש : לא יאָלט : דווקא : ממש : אָרור כּממה : אָרור כּשש : אָרור וידוע : פֿון אויבן שיף : אָדוק ומנוסה : מויער : זיכער לעכן נאַר-) : כּמוּבן : פֿאַרשטייט זיך : קטור (נו) ! : געוויינטלעך : אַלץ הייסט ! : נאָך אַ רן ! : אוי אוי אוי ! : אַ קשרער טאָפּ מיט אַ אָשרן לעפֿל : אַ קשר טעפּל מיט אַ קשר שטערצל : פֿע דעם אע אָפּגערעדט : של איך אַזוי זײַן זיכער מיט . . . ווי איך בין זיכער, אַן : ער אין געקאָוועט אויף אַלע פֿיר : מען קען אויף דעם מויערן שטעלן : אַרדאי טראָגט וואַסער נווער טערשפּיל : אַ וואָדש.
שפר : אָר לי אע עלט : אָרי ואָמא אָרי אָדיף : אַ מענטש טאַר דך פֿאַר קק שוּם זאַך ניט פֿאַרשווער.
זען אויך : אומבײַטעוודיקיט 98, דעררײַזוט 318, גלייבן מבּ, אענשטימוע 351, מת פע, אַנטפּלעקוע 352.
ס ן אומזיכערקייט, אומבאַשטימטקייט, מסופּקדיק-ט אאַזיוו — אַדי : קפֿק, קפֿק-ספֿקא, ספֿקות, צווייפֿל : (אָפֿענע) פֿראַגע : שאלה, קלער, איבערקלער, ייִשובֿ-הדעת, דעלהדעת, וואַקלעניש, קווענקלעניש, הירהור, קיקפּוק, פֿאַרלעגנהייט, דילעמע, רעטשיש. צווייפֿלער, אַגאָסטיקער — 330.
וו : זײַן אין קפֿק, זײַן אין צווייפֿל אאַז'וו — - : זײַן אומזיכער, זײַן אומבאַשטימט אאַז“ר —אָדי : שטיין אונטער אַ פֿרעגצייכן (ז פֿראַגעצייכן) : זע אָפֿן פֿאַר דיסקוסיע : זײַן מוטל בקפֿק : זע געווענדט אע : געווענדן זיך אין, אָפּהענגען אין (פֿון), אָנקומען אין, באַלאַנגען אין : האָבן ספֿקות : קפֿקן, ספֿקענען, מסופּק זש, צריפֿלען, מקקפּק ידן, מהרהר זח : איבערטראַכטן, איבערקלערן אאַו“ר — 388 : זײַן אין אַ דילעמע, זײַן אין אַ פֿאַרלעגנהייט, זײַן אע אַ קלעם : ניט ווי-ן מה יילד יי- : זײַן ניט קלאָר בײַ זיך : ניט קענען אויסמאַכן נ—) : ניט וויסן האָס אויסצומאַכן נאַ-) : ניט וויסן ווו מען אין אע דער וועלט: טאַפּן (פֿילן) דעם רעג: טאַפּן אין דער פֿינצטער : ציטערן, מורא האָבן אאַז“ר — 9-- : קראַצן זיך אין קאָפּ (אין מאה, אין דער פּאַטילניצע) : קווענקלען זיך : הענגען אין דער לופֿטן : שווימען : באַלאַנסיר, הענגען בך איין פֿוס : גע אומזיכער : גע ור אויף אַ קלאַטקע איבערן וואַסער, ווי אויף די הינטערשטע פֿיס, ווי אויף שפּינוועבס : בלײַבן אין פֿאַרלעעהייט : זח ניט פֿון פֿאָרנט את ניט פֿון הינטן : בלײַבן ווי דער פּראָשקאָרער מב בײַם וואָע : בלײַבן (שטש ור יענער בך דער דראָזשקע : וואַרפֿן אַ קפֿק, מטיל קפֿע זײַן : מאַכן אומזיכער : צעמיש, צעטומלען אאַז“ר — 342 .
אַדי : ניטעיכער : זיכער ווי אַ וויגרשנער בילעט, ווי הײַנט אין חולזמועד פּורים (שבועות) : אומבאַשטימט, אומגעריס, אומ-
286
דעצידירט, ניט-דעצידירט, אומאַנטשיידן, אומאַנטשידן, פֿרעגלעך, ספֿקדיק, מסופּקדיק, ז צווייפֿלהאַפֿט(יק) : אומבאַגרינדעט, אומבאַשטעסיקט, אומאויסגעמאַכט, אומדערוויזן, אומבאַריזן: אָפּפֿרעגלעך, אָפּווענדלעך, באַשטרײַטלעך, ניט-פֿאַרלאָזלעך, אומאָפֿיציעל : אָפּהעעיק, געווענדט : צווייטײַטשק, ז צוויידר טיק, טאָפּלטײַטשיק, טאָפּלויניק : רעטעניש דיק, ז רעטזלהאַפֿט, עניגמאַטיש, פּראָבלעמאַטיש, היפּאָטעטיש, פּאַראַדאָקסאַל : נעפּלדיק, פֿאַרשטנט, צעשווומען, מטושטש, ניט-קלאָר, ניטשאַרף אאַז“וו — 351 : קווענקלדיק, וואַקלדיק, הענגעדיק אאַז“וו — 388 : קאָנפֿוו, צערודערט, צעדרייט, צעדולט, צעחושט, צעטראָגן, צעטומלט, ז פֿאַרלעגן, צעמישט, צעשרויפֿט, צעפֿלאָכטן, פֿאַרלוירן, פֿאַרלאָרן אאַז“וו — 342.
פֿראַז : עס איי לאַוו דייקא : ע- איי נאָך אַ פֿראַגע : עס אין נאָך מוטל בקפֿק : עס אין אָלוי בדבר : מען קען גאָרנישט וויסן : ווער קען וויסן? : עס קען זײַן — 320 : אַ קשיה אויף אַ מעשׁה : מי יודען : ווער ווייס(ט) ? : מי יודע ווי, מי יודע וואָס אש“וו : גיי ווייס : (איש גאָט (איין גאָט אין הימל, גאָט דער לעבעדיקער, דער אייבערשטער) ווייס(ט) : דער עטער יאָר ווייס(ט) : דער שוואַרץ-יאָר ווייס(ט) : דער טײַוול ווייס(ט) : דער קלאָג ווייס(ט) : די כאָליערע ווייס(ט) אים : שדים ווייסן : מסופּקני : מע פעלץ אע ניט בך מיר : לא האָ ול האָ : פֿאַר אַ הונט צו קליין, פֿאַר אַ קאַץ צו גרויס: ני בע ני מע (ני קוקעריקח : אָפֿשר : טאָמער : פֿילײַכט : אולי : אולי ואולי : אולי ירחם : רבי טאָמער פֿאַרקערט? : טאָמער אע גערען אַ ייִדענע נווערטערשפּיל : אָמח.
שפּר : זיכער אין אַ קריכער : זיכער אע מען נאָר מיטן טויט.
זען אויך : אויסנעם מ, בײַטערדיקיט 97, צופֿאַל אפֿאָרמע 315, עקספּערימענטירוט 316, אומגלויבן סע, מנעת 542, אומפֿאַרשטעגדלעכקיט 848, אומאָמע-
824 . וויכוח , קילפּול
ס : וויכוח, דעבאַטע, דיסקוסיע, דיספּוט, דיספּוטאַציע, פּאָלעמיק, הטיה, קקלאוסריא : חילוקידעות — 332 : מייטנאויסביִט, געדאַנקעאָויסבײַט, ז מייטנג-אויסטוש : סיכסוך, מחלוקת, מחלוקה, שטרײַט, פּלוגתּא : מחלוקת לאָם שים : פּאַפּירענע מלאָמה, ווערטער-מלחמה : פּאַפּירענע שלאַכט, ווער טערשלאַכט, ווערטערקאַמף, האָרטקאַמף : פֿעדערקריג, לאָגאָמאַכיע : ראַנגלענק, גער ראַנגל, ויתרוצצו, (ה)אַמפּערנש, (גע)אַמפּעריִ, (גשהאַמפּערײַ : שפּאַרענש, (גע)שפּאַרערך : רײַסעניש, (גשרײַסערײַ, אַרטמענטאַציע : טענה(-ומענה), אַרגומענט : פֿאָרום, סימפּאָזיום. דעררײַוקראַפֿט, באַרשקראַפֿט, שלאָד קראַפֿט, לאָגיק, דיאַלעקטיק, דיאַלעקטיציזם, ראַציאָנאַליזם, ראַצשנאַליזאַציע, חקרטת — 3-9 : פֿאַר און קעע, פּראָ את קאָנטרע, פּראָ און קאָן : שטאַרקער פּונקט, שטאַרקער אַרגר מענט : שוואַכער פּונקט, שוואַכער אַרטמענט : מיט : קאָ-משמע לן, סילאָגיזם, פּראָסילאָגיזם, פּאָליסילאָגיזם, אינדוקציע, סינטעז, מעטאַטעז(יס), לעמע, דילעמע, ענטימעם, עמפּי רעם, קאַטעגאָרעם, עפּאַגאָג, אַפּאַגאָגע.
סאָפֿיזם, סאָפֿיסטיק, קאַזויִסטיק, ראַבר ליסטיק, יעזויִסטיק, סכאָלאַסטיק : פילפּול, אָידוד, (דער רעכטער) קוועטש : באַראָרענק : מוח-קנדטש, קנייטשל, אָפּשניצל : אויפֿטו, חידוש, המאָאה — 8-בּ : פּשטל, חילוק, הדרן, האָרשפּאַלטערײַ, דרי(ערש (מיטן גאָבן פֿיטער : סאָלעצעם, פאַראַלאָגיע, פּאַראַלאָגיזם, אַלאָגיזם : אַנטילאָדע, סאָירה, ווידערשפּרוך, ווידערשאַנד, אָרתידסתרי, אָיפּכא מסאַברא.
אַרטמענטאַטאָר, דיספּוטאַנט, דעבאַהאָנט, פּאָלעמיקער, חולק, נִר- (קעל-)פּלוגתּא, לאָגי
287
קער, דיאַלעקטיקער, סילאָמסט, סאָפֿיסט, קאַוויִסט, פּאַראַלאָגיסט, מעל - פילפּול , מפֿולפּל, פּילפּוליסט, פּשטלער, פּשטל-זאָגער, האָרשפּאַלטער, דרייער, פֿינגער-דרייער, אָיפּכא-מסאָבראניק, מאָטל-פֿאַרקערט, משהקאַפּוי(ע)ר.
וו ן זײַן אין וויכוח, זײַן אין דיספּוט פּ- : אָנהייבן (אַרײַנלאָזן זיך) אין אַ וויכוּח (אין אַ דיספּוט אאַז“ר) : אויפֿהייבן (אַוועקשטעלן, דורכלופֿטערן) אַ פֿראַגע : נעמען אַ שטעלונג : ווערן אַ אַד : האַלטן פֿאַר (מיט) : אַרגומענטירן, דיספּוטירן, דיסקוטירן, דעבאַטירן, פּאָלעמיזירן, וויכוחן, מתרקח זײַן זיך, נאא ונותן זײַן : (ה)אַמפּערן זיך, שפּאַרן זיך : שפּאַרן זיך ווי אַ באָק, ווי אַן אייזל , ווי אַן אָקס, ווי צוויי אויף אַ קלאַטקע : (ה)אַמפּערן זיך איבער אַ נִיצה שנולדה (של.א נולדה) בנום-טוב : דינגען זיך : שטרײַטן, ראַנגלען זיך, רײַסן זיך, בוצקען זיך — 447 : טיצען דעם גראָבן פֿינגער : קילפּולן זיך, מפֿלפּל זײַן זיך : חקרענען זיך — 9-נ : אָכמהן זיך, קליגלען זיך, שפּאַלטן האָר, סובטיליזירן, דרייען מיטן גראָבן פֿינגער : פֿאַרדרייען (אַרומגיין, אויסמײַדן, אויסווײַכן) די פֿראַגע : ריידן גלאַט אין דער וועלט אַרײַן — 373.
אדי ן דיסקוסיאָנעל, פּאָלעמיש, אַרגומענטד טיר, דיאַלעקטש, לאָגש, פאַראַלאָגיש, ראַציאָנאַליסטיש, אינדוקטיר, סאָלעציסטיש : סאָירהדיק, ווידעראַנאַנדיק, ז ווידערשפּרעכיק, אַרתי-דסתרידיק, אָיפּכא-מסאַבראדיק, אַנטילאָגיש : סאָפֿיסטיש, קאַזויִסטיש, ראַבוליסטיש, יעזויִטיש, פּשטלדיק, קילפּולדיק, פּילפּוליסטיש, מפֿולפּלדיק : געאָכמהט, געקליגלט : קליגעריש, פֿיפֿיק — 363 : סובטיל, האָרשפּאַלטעריש.
אינוו , פֿראַן : פֿאַר : פּראָ : קעע : קאָנטרע : היות : בהיות : היות ווי : אַזוי ווי : בּקי : היות כּפֿי : צוליב דעם וואָס : מחמת דעם וואָס : לויט : לאָמיר אָננעמען : לאָמיר רעכע-
נען : אָנגענומען (אין דער סאָרא) אַן : נעמענדיק אין (באַטר)אַכט אַן : אַלץ אע (באַטר)אַכט גענומען : נקיח אַי : קשלמא : מה דאָך : בקן : ובקן : מילא בקן : אַאשר : קאשר בקן : ז אַלש : ווײַל : דערום : דעריבער : דערפֿאַר : דערימעך : הייסט עס : אַל קן : ז פֿאָלגלעך : (ימצא : ערגאָ : שמע מינה : טאָ : זשע : אַזוי (עחנאָך : צי (דען) : על-אָי סאָרא : די סאָרא (דער שכל) אין מחייב : דער שכל טראָגט אויס : ואָם תּאמר : קל שקן : מאָל שקן : מבּ“ש : ל קל שקן : על אַחת קמה וקמה : ער אין מטהר אַ אָרץ בק“ן טעמים.
שפּר : אַ שטעקן האָט צוויי עקן : הקדרן קודם לקלפּלן.
זען אויך : געדאַנק אנ, פֿאָרמנג 815, אורטיל 828, אויר געפֿע 828, ניטשעמטימונג 2—, מחלוקת 447.
325. ענטפֿער, אָפּפֿרעג
ם : ענטפֿערונג, אָפּרענדונג, דערווידערונג אאַז'ר — יי : ענטפֿער, תּשובה, אָירע :י אָפּענטפֿער, פֿאַרענטפֿער, צוריקענטפֿער, רעפּליק, רעפּאַרטי : אָפּרוף, עכאָ, ווידערקול : אַנטינאָמיע, אַנטיפֿאָניע : אָפּפֿרעג, קעעטענה, אַרטמענט, קאָנטעראַרטמענט : דערקלערונג : אָפּווײַו, אײַנווענד, אָפּווענד, אָפּשלאָג, אָפּקלאַפּ, אָפּשטויס, אָפּוואַרף: קעםגרונד, קעגנדערווײַו, קעעעדות : די צווייטע זײַט פֿון דער מטקע : שוואַכער פּונקט, סאָירה — 11 .
וו : געבן אַן ענטפֿער (אַ תּשובה אאַז'וו) — - : ענטפֿערן, ענפֿערן נדיאַלז, דערווידער, מדעדעפּרעכן, דערקלערן : ענטפֿערן על ראשון ראשון ועל אַחרון אַחרון : אָפּענטפֿערן, פֿאַרענטפֿערן, צוריקענטפֿערן, געבן חנרה : געבן אויסגאָב פֿון אַ קנעפּל : ניט שולדיק בלײַבן קיין ענטפֿער : אָפּרופֿן זיך : אײַנווענדן., אָפּפֿרעגן, אָפּשוואַכן ניעעמס טענהז, אָפּווײַזן, אָפּווענדן, אָפּקלאַפּן, אָפּשלאָגן, אָפּשויסן,
288
באַשטריִק, שטקעשעלן נאַ טענה) : אָפּלייקענע, נעדת — זבּבּ : דעררח (באַווח) דעם היפּוך (די פֿאַלשקייט) פֿע : דערציילן אַן שדער געמכטע : צוהאָכן (פֿאַרמאַכן, פֿאַרשטאָפּן) יענעם דאָס מויל.
פֿראַן : אין דער אָירוץ עאָדים הייט.
שפּר : יעדער וואָרעם האָט זח דאָרעם : אויף יעדער קשש אין דאָ אַ אָירוץ : ארף איטלעכן אָירע קע מען געפֿינען אַ נײַע קשיה : קע תּשובה (ענטפֿער) אין אויך אַ תּשובה (ענט פער) : אַע מדבע לאַחר המעשה : צוריק שייגעץ איז קע אָירע ניט (מלט ניט) : פֿאַר האָס' אין קע קשיה ניט את וואָרעם אע קק אָירוץ ניט : האָס פֿאַר אַ האָלה אַזאַ תּשובה : ווי מען בימבלט אַווי קלינגט : ר שוי מע קליעט אוּ אַזר ענטפֿערט מען : ווי מע בלאָזט אַריִן אַזוי בלאָזט זיך אַרויס : אַזוי ר מען שפּילט אַזוי טאַנצט מען : ווי מען האַקט דאָס האָלץ אַזוי שפּרינגען די שפּענער : אַ מט מאָרע ברענגט אַ עט יאָר : האָס פֿאַר אַ צט מאָרגן אַזאַ מט שר : האָס פֿאַר אַ גוט שבת אַזאַ מט יאָר : ווי דער אָרוך הבאָ אַזוי דער ברשותכם : אויף אַזאַ קדיש געהער(ט) אַש אָרכו.
326. אורטייל
ם : אורטיילונג, באַשליסתג, דעדוצירונג אאַז'ר — י: משפּט, פּסק, אורטייל ל“ר אורטיילן, אורטל ליר אורטלען, גמר, גנר, גנרה, דעקרעט : באַשלוס, באַשלאָס, ז אַנטשלוס, קאָמ קלוויע, רעזאָלוציע, געפֿין, אײַנגעפֿע, שר שיידונג, וואָטום, האָטום סעפּאַראַטום, דער ציזיע, אָחלט, החלטה, י רעניע, באַשטימונג, פֿעמטשטעלונג, פֿעסטיקונג, דעטערמינאַציע, מסקנא, ערת-האָתוב : מאָהאָל , מוסרששכל : שאַמנג, אָפּשע, אָפּשצונג : קריטיק, קרשי ציזם : טאַקסירומ, ערך, הערכה —--- : דער 289
דוקציע, ערגאָטיזם, שערמינה, געדראָט, (גע)-
דרינגענש, (גשדריטערײַ, אויספֿיר, פּועל-
יוצא, לאָחער אויספֿיר, סעקרענץ.
שצער, אָפּאצער, טאַקסירער, אַסער
סאָר, מבין, צענזאָר, קריטיקער, רעצענזענט :
ריכטער, בורר, אָליש, אַרביטער, סופּערד
וו : פסקענע, משפּטן, אורטיילן, אורטלען, דן זײַן : האַלק די וואָחאָל : קומען צו אַ
באַשלוס (צו אַ מסקנא, צו אַן אויספֿיר אאַז“וו)
— - : געפֿינען, אײַנגעפֿינען: קומען עו דער דעה:
בלײַבן מוסכּם, בלײַבן באָסבּם (במוסבּם)
כּולם : אַרײַנברעטען (אַרויסברענגען, אַרויר
טראָע) אַ פּסק (אַ באַשלוס אאַו“מ) : ממר זײַן,
בשליסן, י רעשען, דעצידיר, דעטערמינירן,
מכריע זע, אָפּפּאַסן (בײַ דף , אַנטשיידן, באַר
שטימען, פֿעסטשטעלן, פֿעסטיקן, זעצן, אָפּ-
שטעלן, באַטעטיקן נר-) : וצײַט) קוקע זע,
מגביל זע, זייגער, זמנען : שאַצן אָפּשצן,
טאַקסירן — 0-פּ : דורכנעמען (אַ מענטש :
קריטיקירן, צענזורירן : מאַכן אַ דעדוקציע,
דעדוצירן : מאַכן דעם (לאָגש אויספֿיר פֿון :
ציִען די קאָנסעקווענץ פֿע : דרינגען (אויס-
דרינגען, אַרויסדרינגען, אַרויסגע) פֿע : זײַן
געדרונגען, משמע זײַן.
אַדי : קאָנקלוזיר, דעטערמינאַטיוו, דעדוקטיוו, געדרונגען, דרינגלעך, פֿעסט, נער
זעט, געשטעלט, פֿעסטגעשטעלט, געפֿעס-
טיקט, באַשטימט, אַנטשיידן, באַשלאָסן אאַז'ר
אינוו, פֿראַן : מוחלט : גאָחלט וּמור : עס בלײַבט : עס אין געבליבן : ומנו וגמרו :
האָס בלײַבט? נענטפֿעח נעכטיקע וועטשערע.
שפר : מיט זע אדנענער אייל קען מע די שנצע וועלט ניט מעסטן.
827 . פֿאָראורטייל
ם : אינזײַטיקייט, פּאַרטייִשקייט, דאָגמאַטיש קייט אאַו“וו — אַדי : פֿאָרויסיקער אָפּשאַץ, פֿאָרויסיקער פסק, פֿאָראורטייל : פֿאָרויסיקער (פֿאָרויסגענומענער, פֿאָרויסבאַשטימטער) אורטייל (באַשלוס) : פֿאָרויסיקע (פֿאָרויסגענומענע, פֿאָרויסבאַשטימטע) אידעע (קאָנצעפּציע) : אײַליקער (צוגעאײַלטער, איבערגעאײַלטער) אורטייל (באַשלוס) : פֿאָרויסאורטייל , פֿאָרויסבאַשלוס, פֿאָרויסבאַשטימונג : באַגרענעצטע מיינונגען (געדאַנקען, האָגות אאַזיוו) : קליינע האָגהלעך : אײַנגערעדטע (אײַנגעבילדעטע) געדאַנקען (אידעעס אאַז“ר) : אײַנריידעניש, אידעע-פֿיקס, משונעת : פּאַרטיי גײַסט, נאָיאות-אָנים, משאָ-אָנים : לאָקאַלער פאַטריאָטיזם : אומטאָלעראַנץ : צדדימדיקייט : פֿאַנאַטיזם, דאָגמאַטיזם : פּעדאַנטעריע, פּעדאַנטיזם : היפּערקריטיציזם, זאָיִליזם : באַגרענעצטער שכל (פֿאַרשטאַנד אאַזיוו) : באַגרענעצט (שמאָל , קליין) קעפּעלע אאַו“ר — 340.
וו : זײַן אינידטיק, יש פּאַר-ד-, ידן צדדימדיק אאַז“ר — רי : צוגיין מיט אַ פֿאָרויסיקן אָפּשאַץ : האָבן אַ פֿאָראורטייל : פֿאָרויסאורטיילן, פֿאָרויסבאַשטימען, פֿאָרויסבד שליסן : אָפּפסקענען (אורטיילן, באַשטימען, באַשליסן) אויף פֿאָרויס (אע פֿאָרויס) : אור טיילן (באַשטימען, באַשליסן) אין היפּוך צו די פֿאַקטן : פֿאַלש אורטיילן : צואײַלן זיך מיט אַן אורטייל (מיט אַ באַשלוס) : זע אַ צד : אָננעמען פֿאַר זיכער : זײַן באַזעסן פֿת אַ אידעעפֿיקס : זײַן באַגרענעצט (ז באַשרענקט) אין אורטיילן : ניט זען ווײַטער ר די אייגענע נאָז : זען בלוין אין זײַט פֿון דער מטקע.
אדי : אינוײַטיק, פּאַרטיייִש, קלײַזלדיק, צדדימדיק, סעקטאַנטיש, פֿשאַטיש, עגך טיסטיש, פּעדאַנטש, דאָגמאַטיש, פּראַגמאַטע : קורצזיכטיק, בלינד, פֿלאַך, אויבנאויפֿיק,
ז אייבערפֿלעכלעך, אײַעערעדט, ז אײַעעבּילדעט, ענגהאַרציק, קליינלעך, בשרענעצט, ז באַשרענקט, קליוקעפּלדיק, ענגקעפּיק, שמאָלקעפּיק אאַו'ר — 340 : אײַנגעשפּאַרט, האַרטנעקיק אאַז“ר פּ 387 .
פֿראַן : קליינע מענטשעלעך מיט קליינע האָטת : אַ קאָפּ ווי אַ שפּילקעקעפּל (די גרייס) .
זען אויך : אָעות 888, נאַרישקייט 848, עקשת זע.
828 . אויסגעפֿין
ס ן אויסגעפֿינערישקייט, ז דערפֿינדערשקייט, אײַנפֿאַלערישקייט, אויפֿטוערישקייט אאַזיר — אַדי : אויסגעפֿע(וש , אויפֿדעקונג, אַנטדעקונג, ז דערפֿינדונג אאַז“וו — יי : אויסגעפֿין, אויסגעפֿינס , באַשייד , ענטפֿער, ז לייווע אאַז“ר — 349. אויסגעפֿינער, אויפֿדעקער, אַנטדעקער, ז דערפֿינדער, אויפֿטוער, האָעטאָר אאַז“וו — וו. וו : געפֿינען, אויסגעפֿינען, אָפּגעפֿינען : אויסזוכן, ארפֿזוכן, אָפּזוכן : געפֿינען אַ שפּור : קומען אויפֿן שפּור גארפֿן סלשד, אויפֿן סליד) : אַרויסבלאָנדיען : דערפֿרעגן זיך : דער שמעקן, דערשנאַפּן, דערשפּיר, דערטאַפּן, דעררשן, דערמסן : אָנקומען אויף, אָנשטויסן זיך אויף : לייע די האַנט אויף : כאַפּן : קומען (פֿאַלן) אויף אַ געדאַנק (אויף אַן אידעע, אויף אַ המאָאה אאַז“ר) — ז-3 : פֿאַלן אויף אַ פֿאַל : פֿאַלן אויפֿן זכל : פֿאַלן אויף דער נאָן נ-פּ) : דערטראַכטן דך צו, דערקלער זיך צו : דערפֿאָרש(ט)ן : דערגראָבן דך, דערגרבלע זיך, דערדונטעווען זיך : דערגיין אַ האָלק : דער קינדיקן דך * נ-בּ : דערגק דעם אָמת : עפֿער נען די אויגן : דערען : דערקענען, אויסמאַכן, מבּיר קנים זע, האָבן הקרת אָנים אין: דער קענע ר אַ בייע ער יעער : אויסגראָבן, אויסדונטערען,יאויסאַקערן, אויספֿישן אויסשמעק, סשנאַפּן, אויסשפּירן, אויסניוכען, אויסראָמ מען, אויסשאָר(ע)ן : אויסגעפֿינען (אויסראָבן)
290
328—329
א אוּנטער דער ער: דסברענגען :
אַררסהאָקומען ע. אַרויסדערשפּן פֿע :
אויסנאַת : אויפֿדעקן, אַנטדעקן, אַנטפּלעקן :
געפֿינען דעם שליסל צו : בשיידן, דעדפֿ-
רית, ז לייע אאַז“ר — 349 : אויפֿטאָן, ממציא
זיִן, מאָדש זײַן, ז דערפֿינדן.
אדי : אײַנפֿאַלעריש, אויסגעפֿינעריש, ז דער פֿינדעריש, אויפֿטועריש, נאָעטאָרש.
אינוו : איירעקאַ ! : איך האָבּ עס ! : אָט אע דאָס ! : אָט אי' דאָס !.
פֿאָן : איך וועל אי- דערקענש אַן אָפּגש שונדענעם : אַן ער דערזעט זע אָנים דער-
קענט ער אים אע קול : מזלדיקער האָז, מזל-
דיקער האָו—פֿאַלסט ניט אויפֿן אַכל, פֿאַלסטו
אוּיף דער נאָז.
מר ן יוּעתי ומאָאתי : ינעתי ומאָאתי—אַאמין (, יוּעתי ולא מאָאתי—אַל אַאמיך : אַן מען
זשט געפֿינט מען ; אַו' מען וויל קען מען, אַן
מע זוכט געפֿינט מען : וואָס דער מענש זוכט
דאָס געפֿינט ער : בשל ה דאָרים אָדם (יבּר
(מען דערקענט אַ מענטע) בבּוסו, בקיסו,
בקעסו: עס אין לײַכטער צען לענדער צו
דערקענען איידער אק מענטע : מען קען
קק מענטשן ניט דערקענען בין מען האַנדלט
מט מיט אים : מען קען נישט פֿריִער אַ מענטשן
דערקענע בין מע עסט ניט מיט אים אויף צר
שמע אַ פֿעסל א פּוד) האָלץ : מען דערקענט
דעם מענטע ואָכן שוג נאָך : מען דערקענט
דעם אָריץ נאָך די שטיוול : מען דערקענט
דעם אינדיק נאָכן פּיק : מען דערקענט דעם
פֿויגל נאָך די פֿעדערןי: מען דערקענט נאָך
די באַקן ווי די צעער קנאַקן.
פֿבּנ . גלויבן , מיינונג , השערה
.ם נ גלייביקייט , צוטרוילעכקייט, איבערגעצײַגטקייט אאַזיוו — אַדי : גלייבוע, אָונעמוע,
גלרבן, בלינדער !לויבן, בלינדע אמינה : רויִקער, ניכטערער, פֿעסטער, עט-באַגרינדעטער, אײַנגעוואָרצלטער אאַז'ר גלויבן : נאאָנה : נאאָנות : אָננעם, איבערצײַגונג, דכערקיט — 2-בּ : פּרינציפּ, אַני-מאמין, עיקר, דאָד מע, קרעדאָ, דאָקטרע, דאָקטרינערײַ : קאַטעכיום, קאַטעכיויס.
(אײַנ)גלייבענש, גלייבעכץ, איבערגלויבן, אָבערגלויבן, ז אָבערגלויבן : אָבל, נאַרישע אמונה (נאאָנה), זאַבאַבאָנע, י פּריכאַמעטע — 615.
נגלייבעכצח אַן מען קוקט דאָס ערשטע מאָל אויף כּהנים דוכ(ע)נען ווערט מען בלינד אויף איין אוּיג, דאָס אַנדערע מאָל אויף ביידע ארע, דאָס דריטע מאָל שטאַרבט מען : אַן מען קוקט דאָס ערשטע מאָל אויף כּהנים דוכ(ע)נען ווערט מען בלינד, דאָס צוויטע מאָל ווערט מען ועערדיק נ-פּ) : אַן מען העעט אויף אין שטוב אַ רעדעלע פֿון אַפֿיקומן וועט עק שרפֿה (אומגליק) ויט זע : אַן מען לייגט אַרע אין קאַסטן שטיקלעך אַפֿיקומן וועלן די מיִן קיין האָדן ניט מאַכן אין שטוב : אַן מען באַגעעט אַ נלח האָט מען אַ גוטע וועטשערע : אַו אַ גלאָן צעברעכט זיך אין אַ סימן אויף מט(ך : אַן עס דונערט ווערן אויסגעהרגעט די שדים : מאָנטיק אין אַ שלעכטער טאָג (אָנצר הייבן אַן אַרבעט) : דינסטיק אין אַ גוטער טאָג : אַן מען קריכט דורך אַ פֿענצטער וואַקסט מען ני : אַו מען עבעט אַן איי האָט מען זיבן יאָר דלות : אַן אַ הונט וואָיעט אין איינער געשטאָרבן : כּלביסי בוכים—מלאךזאָוות באָ לעיר (, כּלבים משחקים—אלנהו הנביא באָ לעיר1.
אײַנגעגלייבטקייט (אין זיך) : אַלחפּנאַרערײַ : פֿאַרבלענדונג : צוטרוי, אָנטרוי, ז צוטרויען, קאָנפֿידענץ, באָחון, קרעדיט, טראָסט נאַ-) : בטחונות : אָנטרויבריר.
מייטע, דעה, ז געדוונג, ראַציע, עקספּער טע(ע) , וואָטום : ניכטערע, אומפּאַרטיקע,
329
פֿעסטע, אײַנגעוואָרצלטע אש'וו מיינונג: עפֿנטלעכע (געזעלשאַפֿטלעכע) מיינונג, דעתהקהל : קוק, בליק, ז אָנזיכט : שטייגער טראַכטן, ז דענקאַרט : באַנעם, ז אויפֿפֿאַסונג, אָנשויונג, שטעל , שטעלונג, באַציִונג, אײַנשטעל, אײַנשטעלונג, פאָזיציע : קוקווינקל, זעווינקל, שטאַנדפּונקט, אָריענטאַציע, גאַנג, שיטה, דרך, טעאָריע, שול, סאָרא: בויך-סאָרא: הינטער(נ)אויוונדיקע סאָרא : קלער, נש אומרים, מאַן דאָמר.
השערה : השערה בעלמא : טראַף, היפּאָי טעו, טעאָרעם, קאָניעקטור, ספּעקולאַציע : פּראָפּאָזיציע, חנקה : אָפּשאַצ(וש, הערכה : הנחה : פֿאָרהנחה, פֿאָרויסועצונג, פֿאָרויסנעמונג, פֿאָרויסבאַדינג, פֿאָרויסלייג, 'פֿעסטשטעלונג, פּרעמיס(ע) : אויסגאַנגפּונקט, אָמ האַלטפּונקט, אַחיזה.
גלייבער, גלייביקער : נִעל-באָחון : דאָה מאַטיקער, דאָקטרינער, סכאָלאַסטיקער, נִעל-סאָרא, טעאָרעטיקער, היפּאָטעזיסט, ספּעקולאַטאָר.
וו ן האָבן גלויבן (אמונה אאַז“ר)— - : גלייבן אע, זײַן איבערגעצייגט אין, זײַן זיכער אע, ניט האָבן קיין קפֿק (צווייפֿל) אין : ניט קפֿקן, ניט צווייפֿלען : שענקען צוטרוי : האָבן צוטרוי צי : געטרויען, ז טרויען, אָנגעטתיען, איִנטרויען זיך, פֿאַרטרוען, ז אָנפֿאַרטרויען : פֿדנלייבן זיך אין, אײַטליבן דך אין : איִמ גלייבן זיך ווי אין גאָט אַלע : גלייבן אויפֿן וואָרט (אויף נאאָנות) : גלייבן באמונה שלמה : גלייבן ווי פּיק פּויער, ווי דש רב , ווי אין דער תּורה, ייי אין תּורת משה, ווי אין תּורה מסיני : אָננעמען פֿאַר גוט געלט : מיינען אן ס'אין תּורת לאָקק : שטיצן זיך אויף, סומך זע זיך אויף, אָנלענען זיך אויף, פֿאַרלאָע זיך אויף : שטעלן אויף, בויען אויף : בויען ווי אויף פֿיר טיִן : נעמען (האַלטן) בײַם וואָרט : לייע וואָג (ז געוויכט) אויף : זײַן פֿאַרגלייבט אין : שווערן אויף. ייִן גלייבעכצדיק, זע איבערגליביש, זע
אָבערלייבש : גליק אע זאַבאַבאָנעס (אע נאַרישקייטן, אין לאָקדבוידעם, אין באַבסקע סגולות, אין באַבסקע רפֿואות אש“וו) פּ 15- : אַרײַננעמען זיך נעפּעס) אע קאָפּ : אײַריע זיך (ז אײַנבילדן זיך) אַ לונג את לעבער אור טער דער נאָו : גלייבן נאוּוו : אַהאָפּשליטע אַ ליע.
מיינען : יש אע (בײַ) דער מייטגג : האַלטן אע דער סאָרא : אָפּמאַכן דעם מיִנד נ—) : אָננעמען (פֿאַר זיכער) : באַטראַכק ווי אַן אָמת, ווי אַ פֿאַקט אאַן“וו : גלייבן, טראַכען, קלערן, רעכענען, פֿאַרשטק, האַלטן, געפֿינען, זען, קוקן, אָפּשאַצן, ז דענקען : פֿאָרויסנעמען, ז פֿאָרויסזעען : האָבן אַ השערה (אָ טעאָריע אאַז“ר)— - : אויסרײַע זיך, דאַכטן זיך, דוכטן זיך, מתדמה זײַן זיך, אויסנעמען זיך, אויסזען, אויסקוקן, שיִנען, פֿאָרקומען נדאַק , מער זײַן זיך, פֿאָרשטעלן זיך : ראָטן, (פּרו טרעפֿן : דערוועגן זיך צו שגן : טעאָרגעשעירן, ספּער קולירן.
אדי ן גלייביק, דאָמאַטק : זיכער, פּאָזיטיוו אאַז“ר — בּבּבּ : בטח, איבערגעצײַגט, פֿאַרגלייבט, אײַנגעגלייבט, ווייבעכצדיק, איבערגלייבערש, אָבערגלייביק, לײַכטגלי ביק, צוטרוייִק, צוטרוילעך, אומחאָדימדיק, אומפֿאַרדאַכטיק : נאַרע, פֿאַרנאַרישט, פֿאַר נאַרט, גרע, קינדעריש — ז-3 : טעאָרעטש, אַקאַדעמיש, היפּאָטעטיש, ספּעקולאַמוו, לכאוּרהדיק.
אינר, פֿראַן : גאָיקת : אַל-קי סאָרא : לכאורה : למראית עין : כּרראה : כּמדומה (לי) : שײַנט'ס : ז ר עס שײַוט : ווי עס זעט אוּיס : ווי עס ווײַזט אויס : מי עס קוקט אויס : ווי מיר קומט פֿאָר נדיאַל) : בײַ מיר קומט אויס : אע מײַן אָפּשצונג : לשיאָתי : אע (לויט) מע מי ענג : נאָך מע מייטנג נאָך : אין מײַנע אויע : לסי עויות דעתי : אַנדערע זאָע : פ אוּמרים. שפּר : אַז די וועלט זאָגט זאָל מש גלי-ן : אַ ייִד האָט אמוּנה : אַ מעל-מלאָכה אין באַ-
292
גלייבט : האוחי ביִדעקל מאַאָינים שהוא : דער בעסטער בטוח אע די אייגענע קעשענע : גלייבן של מען, אָבער צום גלייבן ניט קומען : האָג ניט אַלץ האָס דו ווייסט, גלייב ניט אַלץ האָס דו הערסט : אַלע סיאָנים זײַנען נאַראָנים. דען אוּיך : געדאַנק מ, מיגלעכקייט אנ, געוויסיקיט אנ, אוּרטייל פֿאַנטאַזיע אנ, תּרמות 2—, האָפֿעש ש, אמונה 811, קשף 5—.
.ננ . אומגלויבן
ט : אוּמגליביקייט, אומצוטרוילעכקייט,
ספֿעתדיקיט אאַז'וו — ר : אומגלויבן, נימעלויק : אוּמצוטרוי, אומגעטרוי : ז אור טרר : סקעפּטיצעם : פּעסימיזם : אַגנאָסטיציזם, מעאָסטיצעם : קפֿק — 23- : חשד, פֿאַר דאַכט, הירור.
אוּמגלייבער, משגלייבער, אומגלייביקער, סקעפּטיקער, ז סקעפּטיק: פּעסימיסט : ד נאָסטיקער, צווייפֿלער, מתנגד, אַפּיקורס אש'וו — 13- : מעלחאָדים : חושד בכשרים. וו : ניט גלייבן : ניט האַלע פֿע : האָבן אַ ספֿק
א צווייפֿל אאַז“וו) — בּ-3 : ספֿקן, ספֿקער נש, צוויפֿלש : ניט גלייבן די אייגענע אויעת (די אייגענע הענט) : ניט גלייבן (ניט געטרוי פֿע דשען אַהע.
נפֿאַרגליִכונגעח גלייבן ווי אַ הונט, ווי דעם הונט אויפֿן שס, ווי יאָשען (יאָשקען) דעם טרק, מ דעם קעל-טאַקסע, ווי דעם נלח, דעם צדיק אין פּעלץ, ווי אַ שבֿועה פֿת אַ מאַקייִדענע, ר אין אַ קלויסטער, ווי אין יאָשקע פּאַנדרע, ווי אין יויזלען.
אָפּגלייבן : ניט וורס זע : ניט וועלן גליבן : אָפּזאָע זיך צו גלייבן : אָפּפֿרעע, אָפּלייקענען אש“וו — פּ-בּ , בּבּנ : צומאַכן (פֿאַרמאַכן, פֿאַרשטאָפּן) די אויגן (די ארערן) : זע אומגלייביק, זע סקעפּטיש, זע פּעסימיסטיש אאַי'ר — אַדי : האָקלע זיך : אויפֿהייבן אַ פֿראַגע : אָפּשטעלן זיך אויף : קוקן מיט חשד אויף : האָרפֿן (האָבן)
אַ חד אויף, חשׁד זע, פֿאַרדעכטיקן, מהרהר זע : דערשמעקן (עפּעס) : ניט האָבן קיין צר טרוי, ניט געטרויען, ז ניט טרויען : ניט געטרויען פֿון האַנט, ניט געטרויען פֿון דאַנען אַהין : ניט געטרויען זיך אַליין : זע אָשוד (פֿאַרדעכטיקט) : זע אונטער אַ חשד, ז זײַן אָפֿן צו פֿאַרדאַכט נאַ-) : אַרויסרופֿן אַ חשד (אַ פֿאַרדאַכט).
אַדי : אומגלייביק, אַפּיקורסיש, מתנגדיש : ספֿקדיק, סקקותדיק, צווייפֿלעריש, האָקלדיק, שוואַכגלייביק, סקעפּטיש, פּעסימיסטיש, אַהאָסטיש, למה-נה-אָנכידיק, אומצוטרוילעך, חשדימדיק, חקדיק, אָשוד, פֿאַרדאַכטיק, פֿאַרדעכטיק, פֿאַרדאַכטלעך, ניט-איבערגעצײַגט.
אינר , פֿראַן : הי-י דמי : היכי אִימצא : סלקא דעתך : עס אין ויט גלאַט(יק) : עס איז נאָך אַ פֿראַגע : מען דאַרף עס נעמען מיט אַ ביסעלע זאַלץ : דערצייל מיר מעשיות ! : דערצייל דאָס דער באָבע(ך ! : קוק מיר גלײַך אין די אויע אַרײַן! : אַ פֿוס אויפֿן הימל , אַ פֿוס אויף דר'ערד (, וועל איך דיר אויך ניט גלייבף : אויף דעם בין איך אַ מתנגד : ווער עס גלייבט ניט אין אויך אַ ייִד : אַן איך וועל ניט גלייבן וועל איך אויך ניט זײַן קק אַפּיקורס : איך האָלט עס אייגנס געהאַט וואָס איך וואָלט דיר ניט געגלייבט : פֿאַר זיך את פֿאַר דער קאַץ וועל איך שווערן : גיי (כאָטש שרײַ חיוקים, קיינער גלייבט ניט : איך וואָלט זע אַ געשמדטער (אַ גוי), וואָלט מען מיר געדאַרפֿט גלייבן : ביסט אַ בטוח, אָבער שיק אַרײַן מוואָנים : איך געטרוי דיר אַ הונדערטער, אָבער דער צענער בײַ מיר אין ק(חראַנטער ווי בײַ דיר : שייער זיך צען מאָל , וועל איך דיר גלייבן אָן אַ שבוּעה נ-פּ) : גלייבסט ניט—טאָ פֿאָר אַריבער : ווילסט מיר ניט גלייבזערעג שע מה-לעבן (גיי צו ד- לייבן).
שפר : פֿרעע זאָלסטו פֿרעע, אָבער ניט גלייבן : זאָג ניט אַלץ האָס דו ווייסט, גלייב ניט אַלץ האָס דו הערסט : פֿאַרן טויט האָט
אָדם אָנגעזאָגט : גלייב ניט חרהן : אַל אַאמין בעצמך עד יום מותך : גליב ניט בין די צילסט ניט איבער : אַז מען מיינט גענאַרט מען זיך : כּבדהו וחשדהו : האַלט מיך ערלעך את זײַ מיך חושד : האַלט מיך פֿאַר אַ רבֿ את היט מיך ר אַ ננב : האַלט מיך פֿאַר אַ מלאך את געטריי מיר ווי אַ נלח : האַלט מיך פֿאַרן מלאך צריאל און געטרוי מיר ניט פֿיל : אַע אָדם נחשד בדבר אָלא אַם ן עשהו : מען טאָר אַ ייִדן ניט חאד זײַן (, ווײַל ער אין געריס אַ עבֿ נ--) ) : החושד בכשרים לוקה בטפֿו : אין עם גלייבט ניט דעם צווייטן : דער וואָס האָט אַלק ניט קע נאאָנות גלייבט ניט דעם אַנדער : צו וואָס גלייבן, אַן עס זײַנען דאָ אויגן.
331. אײַנשטימונג , צושטימונג ס ן אייניקייט, אײַנשטימיקייט, איינמוטיקייט אאַז'ר — אַדי : אײַנשטימונג, צושטימונג : באַשטעטיקונג, אינדאָרסירונג אאַז'ר — יי : איינקלאַנג, האַרמאָניע : אײַנפֿאַרשטענדעניש, אָסבּם, הסקמה, תּיקח, אָננעם : זשירע : אַקצעפּט, אַקצעפּטאַציע : אַפּראָבאַציע, אַקלאַמאַציע — 83- : דעם פֿאָלקס שטים, פֿאָלקסשטימ(ע) : קאָנפֿירמאַציע, ראַטיפֿיקאַציע, אַטעסטאַציע, סאַנקציע : חתימה, אונטערשריפֿט — פּ-3 : ג ידוי, קאָנפֿעסיע, באַקענטעניש.
אײַנשטימער, ווטהייסער, באַוויליקער אאַי'יי — יי : באַסאָק : אונטערבאָמקער, צובאַמקער, נאָכבאַמקער : אונטערבאָמקער אאַז“וו : פּאָטאַקעווער, פּאָטאַטשקע, יאָזאָגער, אָמן-יאָגער, יעס-מען נאַ-) , דעפּטאַק : מודה ממקצת.
וו : זײַן אענשטימיק, זײַן אײַנפֿאַרשטאַנען, זײַן מרוצה אאַז“ר — אַדי אי-יי : ניט האָבן קעגן (ז דאַקעע) : ניט זײַן אין קאָנפֿליקט — בּנבּ :
זײַן אין אָסכּם מיט, זײַן איינס מיט, זע בעצה אַחת מיט, זע בדעה אַחת מיט, זײַן מיט (ביִ) דער זעלבער מינוט ווי : האַלטן (מיטהאַלטן, סאָלידאַריזירן זיך) מיט : האַלטן מיטן מאַך דאָמר (מיטן אָסוק) : פֿאַרטראָע זיך : זח נוטה (גענייגט) צו יענעמס מינוט : זײַטיקן זיך מיט : נעמען דעם צד (די זײַט) פֿע : שטק אויף דער זײַט פֿת : גע מיט, נאָכגק גנאָכציִען) נאָך : גיין (שווימען) מיטן שטראָם : זינגען אין כאָר (אין אוניסאָן) : קומען צו אַ אָסכם (צו אַ פֿאַרשטענדעניש, צו אַ טאָלק) : מושווה ווערן : מוסכּם ווערן : פֿאַרשטענדיקן זיך, אײַנפֿאַרשטע זיך : צוזאַמענריידן זיך : צונויפֿריידן זיך (ר נִעלי האָתים) : אויפֿריידן זיך : אַנטקעגנקומען : בשעגענען (אויפֿן האַלבן וועג נאָ-)) : אָפּריידן, אָפּשמועסן.
געבן די הסקמה (די צושטימונג) צו — - : אַפּהאָבירן, אַקלאַמית — 83- : מסכּים זײַן מיט : באַשטק אויף, אײַנגיין אויף : שטימען, אײַנשטימען, ז איבעראײַנשטימען, בײַשטימען, מיטשטימען, צושטימען : אָננעמען די מיינונג פֿע : אײַנוויליקן, באַוויליקן, באַפֿרידיקן, צר פֿרידן שטעלן, דערלויבן, מיטריליקן, באַשטק, בשיטיקן, מטהייסן, באַגינציקן, ז באַגינסטיקן : אָננעמען, אַקצעפּטיר : אָנכאַפּן זיך (מיט ביידע הענט) : ניט אָפּזאָגן : באַשטעטיקן, קאָנפֿירמירן, סאַנקציאָנירן, ראַטיפֿיצירן : אונטערשרײַבן זיך, אונטערחתמענע זיך, אינדאָרסירן, זשירירן, אַטעסטירן, אַפֿירמירן, בליאַטעווען, י אוטווערזשדען, י פּאָטווערזשדען, באַקרעפֿטיקן : צוקלאַפּן, צושלאָע : צוגעבן, באַקענען, מידה זײַן : אָגערקענש, ז אָנדערקענש : אָפּגעבן יענעם דעם גערעכט : פּאָטאַקעווען, צובאָמקען, צובאָמקען, צובאַסעווען, צושמייכלען : צואקלען מיטן קאָפּ : האָע ש, באַיאָען : זאָע אָמן, זאָגן באַם (באָם) : נאָכגעבן, מוחל זײַן, בייע זיך, צולאָע.
אַדי : אײַנשטימיק, ז איבעראיִנשטימיק, אי ניק, האַרמאָניש, איינמוטיק, איינשטימיק,
294
איִנפֿאַתשנען, אַפֿירמאַטיוו, אומדעררדער
דיק, שכגיביק, נוטה (צח , געניגט (צח.
אינר : מוסכם : מרוּצה : באָסכם : במוסבּם : (מאָה אָחד : ווי אין מענטש : איינער ווי
אַלע : אע כאָר : אע אוניסאָן : לית מאַן דקליג :
לקל הדעות : על דעת הקהל : מסכים ! : אָפּ-
געהאָכט ! : עס גייט ! : ש : נדיאַק יע, יוי : יעס
נ—) : אַדרבא ! : מהיכא אַיתי ! : וועל נאַ-) : ט :
איבעריקנס : גוט : פֿח : (זייעח ווויל : רעכט :
מיט פֿאַרגעניע : מיק שענסק אָבוד : נ—) אָקי,
אָלרײַט : אַזוי אע דאָס : אָמת : אָמת ר האָלד :
של זש אַזוי : אָמן : אָמן קלה : אָמן וקן יאָי
פֿראַן : הודה ולא בוּש.
שפּר : פֿאַר אָמן קומט קע פּאַטש ניט : מודה באָמת אָטור מקנס : וועמען מען פֿרעגט
ניט דער מוו מסכּים זײַן : שאָיקה כּהודיה.
382 . ניט-אײַנשטימונג , נעגירונג
ם : ניטשײַנשטימיקייט, אומאייניקייט, נעגאַטיווקייט אאַזיוו — אַר : ניט-אײַנריליקונג,
אײַנווענדונג אאַז“וו — יי : חילוקי-דעות, מיי
ווע(ס)-פֿאַרשיידנקייט, דיסהאַרמאָניע : קעג(ע)-
נעשאַפֿט, העגדות, רײַבונג, שפּאַלטונג, סכיז-
כונג, אָפּנייג, אָפּפֿאַל , אַפּאָסטאַזיע.
פֿאַרנייטנג, נעגירונג, נעשציע, שלילה,
הכּאָה, אָפּלייקעטנג, אַבנעגאַציע, פּראָטעסט. אָפּאָנענט, קעג(ע)נער, מעד, צד שכנגד :
מתעד, אַנדערשגלייביקער, אַנדערשדענקענ-
דיקער, אַפּיקורס, מע, הערעטיקער, פּראָ-
טעסטאַנט — זפּפּ : סכיזמאַטיקער, אָפּסריני
קער, אַפּאָסטאַט : אָפּנייגלער : פֿאַרניינער,
נעמרער, (אָפּ)לייקענער.
וו : זח קעע : זדן דערווידער : זש מחולק מיט : זע אע אָפּאָזיציע קעע (מיט), זע
אין קאָנפֿליקט מיט : זע ניט אייניק, זײַן ניט אײַנשטימיק, זק ניט מרוּצה : ניט מודה זח, ניט צוגעבן, ניט אָנערקענען : ניט אײַשימע מיט, ניט צושטימען צו, ניט מסכים זײַן מיט : ניט אָטעמען די מיינונג פֿע : ניט האַלטן מיט : האָבן אַן אַנדער מיינונג ווי : צעגע זיך (פֿונאַנדערגיין זיך) אע די מיינונגען : דיסהאַרמאָנירן : אָפּווײַכן, אָפּפֿאַלן: אויסועצן, געפֿינען חסרוטת — 84- : קוקן קרום אויף : שאָקלען מיטן קאָפּ אוף : פֿאַרדרייען די נאָן : הייבן די פּל ייצעס (די אַקסלען, י די באַרקעס) : ציִען (צוקן) מיט די אַקסלען.
פֿאַרלייקענען : אָפּלייקענען (שטק את בש : מכּחיש זח: דעזאַווויִרן, אַבנעגירן: אײַר שטק (י סוויטשען) אין די אויע : אָפּזאָע, אָפּרופֿן, צוריקרופֿן, צוריקנעמען : זאָע נק, פֿאַרנינען, נעגירן : שטעלן זיך קעגן, קעעשטעלן זיך : ווידערשפּעניקן קעע, רעוואָלטירן קעגן : אָפּאָנירן : אָפּשפּאַת, איבערשפּאַרן, דיר פּוטירן — 4-בּ : אָטריִפֿן : אײַנווענדן, ז ווידער שפּרעכן, ריידן אַנטקעגן, דערווידערן : אָפּווײַזן, צוריקרײַע, אָפּווענדן, אָפּפֿרעגן, אָפּשלאָגן, באַשטרײַטן * -יי : אָפּ-רײַען, אַרער טראָגן אַ פּראָטעסט, פּראָטעסטירן : מערער זע אויף, (זיך) מתרעם זע אויף : ריידן קעע, דונערן קעע, שטורעמען קעגן, שוימען קעע : שרײַען סייקים (שמעשראל) : אָפּוואַרפֿן, אַרונטערשטימען, ז נידערשטימע, פֿאַרבאַלאָטירן, פֿאַרבאַלעטרירן, פֿאַרשלקערען.
אַדי : אומאייניק, אומאײַנשטימיק, ניטשײַר פֿאַרשטאַנען, נישאיינמוטיק, ניטשושטי מיק, ניט-מרוצהדיק, אומאיינשטימיק, דיסהאַרמאָניע, דערווידערדיק, ז ווידערשפּרעכיק, ניערצוגיביק : נעשטיוו, קעג(ע)נעריש, אָפּאָדציאָועל , כּנגדיק, התנגדותדיק, מתנגדיש, אפּי קורסיש, אַנדערשגלייביק, אַנדערשדענקענדיק, פּראָטעסטשטיש, סכיזמאַטיש, מחולקדיק, מדערשפּעניק, ז מדערשפּענסטיק, אָפּווײַכיק, אָפּפֿאַליק, אָפּטריניק, אַפּאָסטאַטיש.
אינוו , פֿראַז : מחולק : קעע : ג-לילה : ניי פֿיקסן גע-רי-ן אין איזע- -י-ן ייר-) אומ, אַ : נק : אַ דאַנק : לא : למד אַלף : לאַוו : נאָו נאַ-) : לא מיט אַן אַלף (מיט אַ לאַנגער קף, מיט אַ אָזר, מיט אַ ספּאָדיק, מיט אַ ספּאָדניצע, מיט אַ שטרײַמל , מיט אַ קעסלפּויק, מיט אַ בראָליר קע, מיט אַ פֿײַג אונטער אַ דעכעלע) : ניט : ניטע ! : נישט : גאָרנישט : לנמרי נישט : כּלל ניט : דורכויס ניט : ווײַט דערפֿון : אויסגעשלאָסן : אונטער קק שום אומשטאַנדן : אויף קק פֿאַל : באַין אופֿן : באַין ענע ואופֿן : בשום (ענין ו)אופֿן : בײַ קק שום אופֿן : בשום אופֿן וצד : אָיה לא אָהיה : דאָס וועט ניט זע : אַ מכּה ! : ניט בײַ מאָטיען ! : זאָל ער אַזוי לעבן ! : אַזוי לאַנג קרענקט ער ! : אַזוי לאַנג כאָליעט ער ! : ס'אַ ליע ! : עס הייבט זיך ניט אָן ! : דער צייל מיר (ניט קס משיות ! : דערצייל עס דער באָבע(ן) !: אויף דעם בע איך אַ מתעד: מײַן קאָפּ זאָל מיר ניט קרענקען ! : ווי לאַט קרענקט מיר שוין מח קאָפּ ניט ! : האָט אין מיט דיר ! : סס-ואָלום ! : חלילה ! : חלילה וחס ! : חס וחלילה ! : גאָט באַהיט ! : גאָט זאָל אויסהיטן ! : ה' (האָם) ישמרט מיצילנם ! : שט זאָל שומר ומציל זײַן ! : גאָט זאָל מציל ומשמר זע ! : אַל אִפֿתח אָה לאָטן ! : הס מלהוכיר ! : לית מאַן דקר שקיה ! : לא ינכר יאָקד ! : לא אָלתה על דעתי. י
אַדרבא ! : פֿאַרקערט : פּונקט פֿאַרקערט : ראָד פֿאַרקערט : ז אים קעעטייל : דווקא גק : דײַקא ניין : האָט ניט קק פֿאַראיבל : שטשולדיקט : עס פֿאַרדריסט מיך : עס טוט מיר ליד : ניט מסבּים ! : לא קי : לא זו הדרך : יהודי (עבֿרי) בלא ! : נעסקעם ! נקי) : היִנט זאָט מען נעלה-ונבוא—נק ! נוועע איינעם וואָס זאָט „נק“ ניט איבערקלערנדיק) : איינער שרײַט אַהי את דער אַנדערער שריִט העטש ! : איינער ציט אע קראָקע, דער אַנדערער אין לעמבעריק : זאָגט ער הודו, שגט זי כּוש, שגט ער פֿלייש, זאָגט זי פֿש : זאָגט ער ברדעם,
זאָגט זי פּאָליצע, האָגט זי האָג, שנט ער נאַכט. שפר : ניט אַלע מענטע קענען האָבן אק דעה : עס איז ניטאָ קק צוויי גלײַכע מענטע את קק צוויי גלײַכע דעות : ווען אַלע מענטע זאָלן ציִען אויף אין זײַט האָלט זיך די וועלט איבערגעקערט : נח אין דיע צו זאָע : בעסער יוי איידער לא : די ערגסטע סחורה אין לא : אויף נק זאָל מען קיין חרטה ניט האָבן (האָט מען קע חרטה ניט) : ארף ניט האָט מען קק חרטה ניט, אָבער מיט ניט קען מען די וועלט ניט דורכקומען.
זע אויך : וויכּוח 824, אָפּפֿרעג 825, קעג(ע)נערשאַפֿט ז—, אָפּזאָג מ., קריטיק 4—. אַפּיקורסות 615.
333 . וויסן
ס : שריפֿטיקייט, עבֿרידיקייט, שריפֿטקענער דיקייט, וווילקענערדיקייט, געלערנטקייט, באַהאַוונטקייט אאַן'ר — אַיי : ורסן, ידיעה. אָכמה, קענטענש, קענטשפֿט, ידעת, באַקשטשפֿט, קענערשאַפֿט, וווילקענערשפֿט: בילדוט : עלעמענטאַרע, מיטעלע, העכערע, אַקאַדעמשע, ייִדישע, אַלגעמיינע אאַי'וו בילדונג : נ-אָיס פּאָליטעכֿרי, פּאָליטאיוורע, פּך ליטגראַמעטע : אַלפֿאַבעטישקייט.
אינטעליגענץ : ערודיציע ן אויפֿקלערונג, השקלה, ציוויליזאַציע, קולטור : אַרבות : השלמה, דעררייכומ, באַהערשט : לומדות, לומדערײַ, למדטת, גענאַשטע למדנות, בקיאות, אַקאַדעמיום, אוטת, עניאַליטעט, חרפות, עמקות, טיפֿקייט, רסנשפֿטלעכער באַהאָזש.
געלערנטער, ווויל געלערנטער, הויך געלערנטער, קענער, זאַכקענער, שפּרוכקער נער ניי'ר) , וווילקענער, ווויל קענערדיקער, ווויל דענקענדיקער, אַלצקענער, ביכערקענער, ביכער-וואָרעם, ביכער-פֿרעסער, אויטאָדידאַקט, יודע-הבּל, ווייסער, אַלער ווייסער, אַלץ ווייסנדיקער, אַלץ וויסנדיקער,
אַלץ פֿאַרשטייענדיקער : געבילדעטער, הויך געבילדעטער, געבולבעטער נ-פּ), געשולטער : שריפֿטיקער, שדיפֿטקענעוודיקער, עברידי קער, אַלפֿאַבעטישער, י גראַמעטנער, געענדיקטער, י געקאָנטשעטער, גראַדויִרטער, דיפּלאָמירטער.
—בּיל , וועלטלעכער, אויפֿגעקלערטער, אויפֿגעיוירענער נ-פּ) : עפּעסווייסער, ביסלווייסער, אָנגעכאַפּטער : אינטעליגענט, האַלבאינטעליגענט : נ-פּ) הינטעליגענט, ציליגענט : ציוויליזירטער (קולטורעלער) מענטש : איידעלער מענטש, גײַסטיקער אַריסטאָקראַט.
לערנער, ווויללערנער, אַ ייִד פֿון לערנען, אַ קענער אין די קליינע אותיות (אין די שערצע פּינטעלעך), יודע ספֿר, יודע נגן נ-פּ) : אָעלעברי, קעל-תנך, נִעל-גאָרא, אַלמודיסט : אָדאורה, קעל-תורה, אַר-אורין, צורבדדראָע, צורבא-מראָנן : אַלמיד-אָכם, נ-פּ)יאַלמיד-אָחת, אָענית-אָלום : למדן : געשטאָפּטער (טריפֿהנער) למדן : קליווער ביבערניק נקק : מלומד, מלואָדת(טע) : פּאַליסטראַנט : מושלם, עילוי : נִר-סמכא, נִר-אָכי, אויטאָריטעט : אואָני יעווריי.
אָנגעלייענטער, באַלעזענער, באַלויזטער נ-פּ) : גייענדיקע שנק מיט ספֿרים, גייענדיקע ענציקלאָפּעדיע : באַהאַוונטער, אָקי, אָקי ואַריף, אָקי בקל חדרי תּורה, אָקי בקל אַדרי חדרים, אָקי בהלכה, נִעלזוראה, צנא אָלא ספֿרא, מעין הנוקע, מעין המתנבר : חמור משא ספֿרים : (און, געניוס, ז געניע, ז געני, את הדור, (און-עולם, מופֿת הדור, סחיד במינו, נחיד בדורו, חד בדרא, (דול , (דול בתורה, (דול באָכמה, מוּפֿלג, אָכם מופֿלג, נקן מופֿלג, עמוד נִרזל , אָמיק, חריף, מנלה עמוּקות, עוקר אָרים, סיני ועוקר אָרים, תּורני, מר-קר-רב אַשי, מאור (עיני) הטלה, אַנא, אַנא קמא, אַנא אָרא : נ-פּ) אָנא באַרטיק, אָנא האָץ : דויסער שטערן.
וויסנשפֿטלער, וויסנשאַפֿטער, ערודיט,
ליצענציאַט, אַקאַדעמיקער, פּראָפֿעסאָר, מאַגיסטער, דאָצענט אאַז“וו — 3-0 : ענציקלאָפּעדיסט : באַקאַלאַווער פֿע ענסט (פֿון וויסנשאַפֿט) : דאָקטאָראַנט, דאָקטאָר, ד'ר : ד“ר פֿילאָסאָפֿיע, ד“ר (פֿאָ יוריספּרודענץ, ד'ר ערי אאַז'ר : דאָקטאָר-מעדיצין, דאָקטער : אַדעפּט, סכאָלאַסט : משש תּלמידי חקמים. לומדים, למדנים, מופֿלגי-תירה, חקמים ונבונים : די חקמים, די חכמשראל, די קדמונים, די ראשונים, די אַחרונים אאַז'וו — 9-פּ : די חכמיאומות-העולם, די שבעה אָכמי נוון : עםזספֿר, אַם אָכם ונבון : אינטעליגענץ, אינטעליגענציע : נאינדיע) פּוודיט, מונשי, מולווי, מרו : נמחמדאַניש מולאַ, האַפֿיז.
וו : קענען, קאָנען, ן-לען, קנאַ-ן נקי) : וויסן, יידע זײַן, יידען : פֿאַרמאָע (האָבן, גד הערש, באַזיצן) וויסן (בילדונג אאַז'ר) : קענען עברי, קענען לערנען, קענען לערנען אַ בלאַט גאָרא (אַ קרק משניות) : קענען (יש באַהאַוונט, זײַן אָקי) אין די קליינע אותיות (אע די שוואַרצע פּינטעלעך) : קענען (אויס(פווייניש ווי אַ ייִד אַשרי, ווי אַ ראַסער : קענען אַלע אָבע אָכמות : וויסן קלאָר : וויסן אויף די פֿינגער : מסן אויף אויס(ממייניק : וויסן וואָס אָי מאַכט : פֿאַרשטיין מאַי דקאַמרי ראָגן, פֿאַרשטק מאַי דקאַמרה רביצין נ-פּ) : זײַן אע דער הים אע : זײַן קלאָר (באַהאַוונט) ווי אַ ייִד אין אַשרי, ר דער קמנשר (דער שבט מוסר) אין יענער וועלט.
אַדי , אינוו : שריפֿטיק, שריפֿטקענעוודיק, עברידיק, י גראַמאָטנע, אַלפֿאַבעטיש, וורל קענעוודיק, ווויל דענקעוודיק, געלערנט, וורל געלערנט, הויך געלערנט, געבילדעט, הויך געבילדעט, נ-פּ) געבולבעט, געבילקעוועט, געבולצערעט : געשולט, דיפּלאָמירט : באַקאַנט, ז פֿאַמיליער, ניט-פֿרעמד, באַהאַוונט, אָנגעלייענט, ז באַלעע, אָקי, פֿערעם, קלאָר, אָלא ווּדוש, אָלא ושרנישט נ-פּ) : אינטעלי געגט(יש, אָנגעכאַפּט, באַשמירט, אויפֿגע-
297
קלערט, אויפֿגעיוירן נ-פּ) : ציוויליזירט, ציבעליוירט נ--) : וועלטלעך, וועלטיש, עולמש, קולטורעל : למדניש, לומדיש, גאוניש אאַי“וו — ס.
פֿראַן : ער קען ס'גאַנצע סידורל פֿון אויס(נ)ווייניק : ער אין געלערנט מיט סקנתואָשות : תּורה וגדולה באָקום אָחד : תּורה און סחורה און געפּוצטע שטירל : זי תּורה ונה שקרה : ער אין דאָ כומאַש אי דאָ פּאַלאַשא : מט ביר אין אַ שלעכטער פֿאַס : ער קען אַלץ, נאָר קע שבת קען ער ניט מאַכן.
שפר ן דברי חקמים בנחת נשאָעים : מיצווה לשמוע דברי חקמים : הווי מתאַבק בעפֿר רגלי חקמים : ממזר אַלמיד-אָכם קודם לכֿהןנדול עם-האָרע : דער אַלמיד-אָכם ווייס וואָס עס פֿעלט אים נאָך צו קענען : (דאָרט) ווו תּורה דאָרט אין אָכמה : אַ ייִד אַ אַלמיד-אָכם (אַ ייִד אַ למדן) גיט זיך אַן עצה : אַ ייִד אַ אָנ(אַ ייִד אַ למדן) גיט זיך אַן עצה—אַן ער האָט ניט קיין שטיוול גייט ער באָרוועס נ-פּ) : סיני ועוקר אָרים—סיני קודם (אָדיף) : יעדער גאָון האָט זײַן שוּעון : הסדרן קודם לפֿלפּלן : וקני תּלמידי-חקמים קל זמן שמזקינים דעתּן מתיאָבת עליהם : מען זאָל אַ סך וויסן און ווייניק ניצן : אַלץ זאָל מען קענען, גאָרנישט זאָל מען באַדאַרפֿן : יוסיף דעת יוסיף מכאוב : אַלע קענערס גייען אָן שטיוול : פֿול אין קעפּעלע, פּוסט אין טעפּעלע : וואָס קומט מיר אַרויס פֿון מײַן פּויליש רעדן, אַן מען לאָזט מיך אין הויף ניט אַרײַן : וואָס קומט אַרויס פֿון דעם גוטן ביר אין דער שלעכטער פֿאַס (אַן די פֿאַס אין אַ שלעכטע) : וואָס קומט אַרויס פֿון דעם גוטן קאָפּ, אַן די פֿיס קענען אים ניט טראָגן : אַל תּסאַכל בקנקן אָלא במה שנש בו : אַ יודע שאַינו יודע אין אַ האַלבער יודע : אַ סך לומדים לערנען אָמיד און קענען מכות גמקכתות : אָמיד, מכּוש : דער למדן, אַן ער גרײַזט, גרײַזט ער האַרב.
יע אויך : אורטייל 526, אויסגעפֿין פע, מייטנג 829, קלומ
ס ן עם-האַרצישקייט, אומוויסנדיקייט, פּוסטקעפּיקייט אאַז“ר — אַדי : עםזאַרצות, אַנאַלפֿאַבעטיזם, אומוויסן, אומריסנהייט : מאַנגל אין וויסן : איעאָראַנץ, פֿינצטערניש : אומקענטשאַפֿט, אומבאַקאַנטשאַפֿט, אומבקיאות : אומקולטור : דילעטאַנטיום, מעראָגנאָסטיק, מעראָגנאָסטיציזם.
עם-האָרע ((מוח : בור, בור (מ)דאורײַתא : אָדיוט, דילעטאַנט, פֿיליסטער : איעאָהאָנט, איגנאָראַמוס (עט איעאָראַבימוס) : אַנאַלפֿאַבעט, י בעזגראַמאָטנער, י האַלב גראַמאָטנער, אומשריפֿטיקער, אומעברידיקער, ז שריפֿטלאָזיקער : אַינו יודע (שאַיט יודע) : יודע שאַינו יודע : עם הדומה לחמור : אָנהייבער , אָנפֿאַעער : פֿינצטערלינג : אומוויסנדיקער, אומבאַהאַרנטער, אָפּגעשטאַנענער, פּוסטקעפּיקער אאַזיוו — אַדי.
גוי, צייִלע, גוייִסקע, גויעץ, גויע(טאָ, גוי קע : אַזיאַט, כליסט, יונגאַטש, גראָבער יוט, גראָבער יונגאַטש : פּוסטיאַק, פּושטשק, פּוסטע קלי, פּוסטע פֿאַס, פּוסטער צעבער : פּראָסטאַק, פּראָסטאַטשקע : פּויער, פּויערקאָפּ, פּויערשער קאָפּ, פּויעריונג, כלאָפּ, זשלאָב, איוואַן, מאַטשיק, קובאַ, אַנטעק, באַרטיק, יורקע, וואָיטיק : ממור, אייזל , שטומע נאָמה, בופֿלאָקס, בופֿלאַקס : סטויפּ, סטופּע, באָמאַק אאַז“וו — 340 : נ-פּ) מכּה-למדן, געזונטער למדן, פֿילאָזאָף, פּילוסוף.
וו : זײַן אַן אַ-זאָרץ, זש אַ גראָבער יוע פּ - : זײַן גראָב, זײַן אומוויסנדיק — אַר : ניט קענען, ניט סכלען : ניט וויסן (גאָרניש : ניט אָנהייבן צו וויסן : ניט האָבן קיין האָגה (קיין באַגריף, קיין אידעע אאַז“וו) : ניט וויסן קיין צלם פֿאַר קיין אַלף (קיין תּמונת-אָות, קיין
298
צורת-אָות) : ניט קענען קיין אַלף (קק צורתאָות, קע צורה פֿון קיין אַלף) : ניט קענען מאַכן קק אָות (קין צלם פֿאַר קע אַלף) : ניט קענען קק שײַטל עברי : ניט קענען קק המוציא מאַכן (איבער אַ רעטעך, איבער אַ קאָרפּאָל) : ניט וויסן (ניט פֿאַרשטיין) מאַי דקאַמרה רביצין: . וויסן פֿון אַ אָחת צו זאָגן : קענען (ריסן) אַ קרענק (אַ חולאת, אַ מכּה , אַ פֿײַג, מער פֿון אַ טויטן, ניט מער וויפֿל אַ טוי טער, וויפֿל אַ קאַץ טראָגט אַוועק אויפֿן עק, אויפֿן שפּיץ מעסער) : זײַן באַהאַוונט (האָבן אַ ידיעה) ווי אַ טערק אין ראָנדקדש, ווי דער יישובניק אין דער הוּדה : פֿאַרשטיין זיך דערויף ווי אַ קאַץ אויף אַקדמות, ווי אַ חזיר אויף הייוון, ווי אַ בלינד פֿערד אויפֿן ווונק : זע געהרגעט אויף דער עברי, זע שטומפּיק אויף דער עברי, זײַן קורץ אין דער עברי : ניט זע אין דער היים : זײַן קלאָר ווי אַ מי אין אַשרי : זעצן עברי ווי אַ באָנדער : האַקן אַ אָעה אַ מעל : זײַן געשלאָגן אויף דער פּען (אייף דער עברי) : שרײַבן נח מיט זיבן גרײַזן.
אַדי : עםזאַרציש, עם-האָרצדיק, אַנאַלפֿאַבעטיש, י בעוגראַמאָטנע, אומשריפֿטיק, אומעברידיק, ז שריפֿטלאָזיק : פּוסט, פּוסטקעפּיק, לערקעפּיק : אומוויסנדיק, אומגעלערנט, אומגעשולט, אומגעבילדעט, אומאַנטוויקלט, אומאויפֿגעקלערט, ז אומבאַלעזן, אומבאַהאַרנט, אומבאַקאַנט : פֿינצטער, בלינד (און פֿרעמד (צו) ) : אומקולטורעל , אומצירי ליזירט : העטערשטעליק, אָפּגעשטאַנען, ז צר ריקגעשטאַנען : פּראָסט, פּראָסטלעך, פּראָסטאַצקע : באַגרענעצט, ז באַשרענקט : פֿלאַך, אויבנאויפֿיק, ז אייבערפֿלעכלעך, י ווערכאָוואַטקע: י האַלב גראַמאָטנע: האַלב געלערנט: רוי, האַלב געבאַקן, אָנגעכאַפּט, באַשמירט, דילעטאַנטיש : גראָביווגש, חמורש, פּויערש, פּראָסטאַקיש אאַז“וו — -.
פֿראַן : ער זאָגט עכֿרי ווי אַ וואַסער—נאָר דאָס וואַסער לויפֿט און ער שטייט : המבּה
בעברש—גשלאָע אויף דער עברי : אָן פּאָדקעוועס נאָן נקודוש קען ער קע עברי מט : ער אין אַ מיטלמעסיקער מענטשעיט קק גרויסער למדן און ניט קע קליינער עסאָרץ : זי קען האָר אין דער מאַמעס סידור : בך אים אין יקבּה את יאָבה אַלץ איינס : ער וויינט אַרף מי יחיה : ער אין אויסגעגאַנגען אַלע קלאַסן— באָרוועס : ער אין אַ דאָקטער—ער וויס אַ קרענק : ער איי אַ קענער—ער קען עט עסן : ער אין אַ אָקי בש'ס ר אַ טויבער אויפֿן באַס : פֿון דער שנצער גאָרא קען ער—מכּות נווערטערקפּיל : מקכת מכּוש : ער לערנט אָמיד און קען מכּות : שבת לערנט ער, מכּות קען ער : חומש ניע אומיעש, פי ניע מאַשע, גאָרא ניע מאָרע : ניט קק תּורה, ניט קין סחורה : אַ מבע ר אַ חזיר אויף היות : האָס נוצט אַ יוע מיט שפּאָרן, אַן ער קען ניט רײַטן? : האָס טויג דעם פּויער אַ זייגערל, אַז ער קען עס ניט ד דרייען? : האָס פֿאַרשטייט אַ פּויער פֿון זאַפֿרען? : קעדי מאַרינאַ לאָקשי יאַדלאַ? : ווי קומט אַ רענדאַר זע אַ מבע אויף אַ סידילקאָרער סליחה ? : ר קומט כאַצקע צו האָזר פֿעל ? : ווי קומט אַ אַויר צו פֿעפֿער? : גיי גיב צו פֿאַרשטע אַ נִעלזאָית דעם ברטטרא ! : גיי דערצייל אַ הונט : אַ סידילקאָרער סליחה געדרוקט אע סלאַוויטע ! : דער הונט אין צו קק פֿלאָדן ניט געוווינט : מאָל אוּיס אַ טויבן אַ קלעזמער, אַ בלינדן אַ רעבויע (י את אַ קריס דעם קעם פֿע קיאה) : יאָ טאַבעק—ווו אַ נאָו? : גאָרנשט געלערנט, שרנשט פֿאַרגעסן. שפּר : קאָך אַ פויער זיס אע זויער, בלײַבט ער אַלץ אַ פּויער : פּויער בלײַבט פּויער : אַ מי בלײַבט אַ מי : אַן מען האָרפֿט אַ שטעקן אין דער וואַנט בלײַבט ער שטעקן : אַין בור ירא חטא : אַ אָחור אָן אַ אָית האָט אַ אָנים ר אַ פּיעס נאָחור אָן ח : בור : פּיעס—הונט) : אַן אָרעמאַן קען ווערן אַן עשׁר, אָבער אַן אַםהאָרע קען קע למדן ניט ווערן : אַ ייִד אַ למדן קען קין אָ-יד ניט זײַן אע אַן אַ-זאָרץ קען
299
קק אַפּיקורס ניט זח : זשי עםזאָר קל זמן שמזקינים דעתן מטורפֿת עליהם : אַ רובל אין ניט קע געלט את אַ גראָבער יונג אין ניט קע ברודער : אָדיוט קופֿץ בראָש : אַ שלעכטע ראָד סקריפּעט צום ערגסטן : פֿון ליידיקע פֿעסער איז דער ליאַרעם גרעסער : דער גלאָק קלינגט ווײַל ער איז פוסט : אַן גאָט וויל שטראָפֿן אַן עםזאָע לייגט ער אים אַ לשוןקודערראָרט אין מויל אַרע (שיקט ער אים צו אַ אָסוק אע מויל) : אַן ששאָרץ האָר הויך ניט דאַווענען : אַן מע אין מכבד אַן אַרענדאַר מיט הגבה זאָגט ער, ער אין הייזעריק : אַן אַ ייִדענע קען ניט דאַרענען ציילט זי כאָטש די שויבן אין שול : ואָס דער מענטש פֿאַרשטייט ווייניקער אין פֿאַר אים אַלץ געזינטער : מער צי, מער מזל.
זען אויך : נאַרישקייט 840, סוד 851, אומפֿעיִקייט —4.
אַננ. פּינקטלעכקייט
ם ן פּינקטלעכקייט, ריכטיקייט, פּרעציזקייט
אאַז'ר — אַדי : מאַטעמאַטישע פּינקטלעכקייט, פּרעציזיע, געטרײַשאַפֿט.
וו : זײַן ריכטיק, זײַן פּינקטלעך אאַז“ר — רי :
פּרעציזירן : ראָטן, (פּרוש טרעפֿן, צוטרעפֿן, אַרײַנטרעפֿן: טרעפֿן אַקוראַט: טרעפֿן צום סמיטשיק (אע צימבל (אַרײַח, אין קאַרב (אַרײַח, אע פּינטל (אַרח, אע פאה, אין ששרצאַפּל) : טרעפֿן צופֿעליק, שיסן אַ פֿויגל : אָנכאַפּן בײַם נאָפּל (פּופּיק).
מאַכן פּינקטלעך : פֿאַרפּינקטלעכן : ווײַזן דעם אָמתן קאָליר (די אָמתע פֿאַרב) : אָנרופֿן דאָס קינד בײַם ריכטיקן נאָמען : פֿעסטשטעלן די ריכטיקייט : לעגיטימירן.
אַדי : ריכטיק, קאָרעקט, רעכט, געטי, פּרער
צין, עקזאַקט, אַקוראַט, ז אַקוראַטנע, פּונקט, פּווקטועל, פּינקטלעך, י איספּראַרנע, מאַטעמאַטיש, וויסנשאַפֿטלעך, שטרענג, ריגאָ-
ראָז, ריגאָרש, סטריקט, פֿעלערפֿרײַ, אָר פֿעלערדיק, ז פֿעלערלאָז(יק) , אומפֿעלערדיק, וואָרטלעך, ז ווערטלעך, ווערטערלעך, אָותבאָותיק, בוכשטעבלעך, טעקסטועל : אויטענטיש, געטרײַ אאַז'ר — 19 .
נפֿאַרגלײַכועעח ריכטיק ר גאָלד, ר די וועלט, ווי די זון, ר צוויי מאָל צוויי איז פֿיר : פּינקטלעך ווי אַ זיינער, ר דער שטאָטזייגער, ווי די באַנק, ווי אַ מטער מאָנער.
אינר , פֿראַן : ראָר- אע שרט : שרט פֿאַר האָרט : ווערבאַטים : אָות-אָות : לשוט ממש : ונה לשוט : וו'ל : ניט מער את ניט וויי ניקער : כּמו (כח) שנאמר : כּקשב : בּמו שקמב : ר אין אָסוק שטייט : ר דער אָסוק זאָגט : בנה הלשון : כּהאַי לישנא : אָכי רסינן : נִמה מאָיט : דאָד : ז גראַד : ז גראָדע : ז דאַדע : ממש : אויף אַ האָר : אויפֿן קווינט : שיפֿן אונץ : בדיוק : ריכטיק דרײַע ! : אָ ! : אָט אַזוי ! : דאָרים כּהרןתם : אָט אַזוי שכט מע די לאָקש : דעי אין ניט משוגע : עס אע ווי אַ שנײַדער נעמט די מאָס.
ם : אוּמפּינקטלעכקייט, אומגעטיקייט, אומקאָרעקטקיט אאַז'ר — ר : אָעות, פֿאַרזע, פֿאַרזען, פֿעלער, פֿעלטריט, פֿאַלשער טהאָט, אויסגליטש, י פּראָמאַך, דעפּטאַק, מיסטיק נ—ז: גרעו, שבוש, שויאה : אָעות וּמור, ווילדער אָעות, רייד - אָעות, בולבע (ש-ד-) : שרײַבאָעות, שרײַבפֿעלער : דרוק-אָעות, דרוקפֿעלער, אָעות הדפֿוס : דורכלאָז, השאָטה, לאַפּסוס : געשטרויכלטע טוונג : אָקח אָעות : אָעות אין אָשבע, פֿאַררעכעטט : אָעות אע טײַטש : אומפֿאַרשטייענש, אומפֿאַרשטענדער ניש, ז מיספֿאַרשטענדעניש, ז מיספֿאַרשטייעניש — 3-0 : קרומפֿאַרשטאַנד : פֿאַלשע אידעע.
פֿאַלשער אײַנדרוק : פֿאַוטשיע, אילוזיע, אַלאָפּנאַרערך
וו : זע אע קעיח, זש שמשרעכט, ז האָבן אומעכט : מאַכן אַ קעות (אַ פֿאַרען, אַ יש אאַזיר) פּ- : מפּטה ייִן : אַרײַנפֿאַלן אין אַ אָעות : טועה זע זיך : פֿאַרזען, פֿאַרקוקן, פֿאַרפֿעלן, דורכפֿעלן, אויסלאָון, דורכלאָע. איבערהיפּ(עחן, איבערהיפּלען : דיִע : י כיביען : נאַרן דך, אָפּנאַרן ויך : זע געאַרט (פֿאַרפֿירט אאַז'וו) — 363 : מט פֿאַרשטק, שלעכט פֿאַרשטע, ז מיספֿאַרשטק : באַקומע אַ פֿאַלק אײַנדרוק (אַ פֿאַלשע האָגה, ז אַ פֿאַלשע אידעע) : געשטרויכלט ווערן, ויכשל ווערן : פֿאַלן איבערן פּאָט : אַרויסכאַפּן זיך מיט אַ האָרט : אוּיסרדן זיך, פֿאַרריידן זיך : נאַק-ירי-) מאַכן אַ בולבע, בולבען : באַרעכענען שלעכט, פֿאַררעכענש זיך, מאַכן דעם אָשבת אָן דעם נִעלזאָית, פֿאַרפּלוט(עשען זיך : בלאָנדעען, בלאָנקען, אית נר-) : פֿאַר בלאָנדעען, פֿאַרבלאָנקען, פֿאַרפֿאָרן : שלעכט פֿאַרפֿאָרן : פֿאַרפֿאָרן אין אַ פֿרעמדער קרעשמע (אע אָלף הע אַרײַן) : פֿאַרקריכן אע בויבעריק (אע האָצעפּלאָץ) : פֿאַרפֿעלן דעם ציל : ניט טרעפֿן דאָס אָרט : טרעפֿן מיטן פֿיטער אין הימל אַרע : טרעפֿן ר אַ בלינדע הון אַ קערנדל , ווי אַ בלינד פֿערד אין דוב אַרע, ר אַ האָן דעם רעע, ווי דער לוח דעם רעע (דעם שני, דעם וועטער) : טרעפֿן כּסומא האָרומ.
אַדי : קעותדיק, דײַייק, פֿאַרדפּיט, פֿעלער דיק, ז פֿעלערהאַפֿט, אומקאָרעקט, אומער, אומפּינקטלעך, ניט - עקזאַקט, ניטריכטיק : ריכטיק ווי אין קוימען אע ליכטיק : ניט - אַקוראַט, פֿאַלש, ניט - אָמתדיק — 3-3 : אָפּנאַרעריש, פֿאַרפֿירעריש, אילוואָרש : פֿאַרנאַרט, פֿאַרפֿירט : פֿאַרפֿאָרן, פֿאַרקאָכן, פֿאַרבלאָנדזשעט אאַז'וו
אינוו, פֿראַן : ניט אַזוי : ע- רעדט זיך (נאָח אַזוי : מער אָדער ווייניקער : פֿיל-רייניק :
אַל-קי אָעות : דורך אַ אָעות : ניט שטראָפֿן דאָס אָרט : ניט געטראָפֿן די קרעטשע : עס אע גיט די קרעטשמע : געטראָפֿן דאָס אָרט ! : געטראָפֿן די ריכטיקע קרעטשמע ! : ער דאַרף (ער מער זיך באַדאָבן אַ לעבעדיקער ! : של ער אַזוי וויסן ווו ער וועט אַהינקומען ! : זאָל ער אַווי וויסן פֿע זײַן געוונט !.
שפּר : בעסער צש מאָל פֿרעגן אדער אין מאָל בלאָנדזשען : בעסער פֿרעע אַ עה איידער בלאָנדעען אַ מינוט : ווער עס פֿרעגט דער בלאָנדזשעט ניט : אַן מען פֿרעגט זך בלאָנדזשעט מען ווייניק (ווינציק): אָעות לעולם חוזר : טויטע האָבן ניט קע אָעות : דער למדן. אַן ער גרײַוט, גרײַוט ער האַרב.
ס ן כּלל , אַקסיאָם, ז גרונדזאַץ, מאַקסים, מושכל ראשון, טעאָרעם, טרויִזם, פּאָסטר לאַט, פּרינציפּ : הנחה, ז פֿאָרויסזעצונג — 329 : פֿאָרמל ל'ר פֿאָרמלען : פֿאָרמולע : אַפּאָטעגמע, אַפּאָפֿטעגמע, מאָטאָ : לאָזונג, פּאַראָל , דערין, האַסלע : קליוגראָרט, שלאָגוואָרט. פֿלוגוואָרט, סלאָשן נ—) : עפּידאַף, עפּיאַם, אַפֿאָריזם, סענטענץ: גלײַכוואָרט, גלײַך האָרט, האָרראָרט, וואָר וואָרט, באָדמאָ, תּורהווערטל , אָדרש, דמר-אָכמה, מאמר, אָימרא, עולמס ווערטל , פֿאָלקסרערטל, שפּראָך, שפּרוך, פּאַראַבל , קיתגם, מוסרשפּראָך, מוסרשבּל , מאָראַל(-לערש, וימשל : שפּריכוואָרט, שפּרעכוואַרט, פּאַרעמיע : פּאַרער לאָגיע.
שפּרוכזאָגער, אַפֿאַריסמ, ערטלאָער, עפּידאַמיסט — -.
פֿראַן : ווי מען זאָגט : מ ד וועלט זאָט : ווי שגט די וועלט? : ר די ווײַבער שע:
מי די מאַמע פֿלעגט שגן : ווי מען פֿלעגט אַמאָל זאָע : ווי דאָס ווערטל גיט : עס גייט אַ גלײַכוואָרט : עס איו ניט אַזאַ גלײַך וואָרט ווי דער אָמת.
שפּר : יעדער כּלל האָט אַ יוצא לן ה-לל : דבר בעתו מה טוב : דבר דבר אַל איפֿניו : יעדער (יעטווידער) וואָרט אויף זײַן אָרט : יעדער (יעטווידער) ווערטל האָט זיך זײַן ערטל : אַ שפּריכוואָרט אין זייער גוט, אַן מען זאָגט עס ווען עס פּאַסט : אַ שפּריכוואָרט אין אַ וואָר וואָרט : אַ גוט שפּריכוואָרט איז מאריך מים : אַ שפּריכושרט (אַ גוייִש ווערטל) איי להבדיל אַ תּורה : אַן עולמס ווערטל איי להבדיל אַ גאָרא : אין אַ גלײַכווערטל טרעפֿט, אַן מען זאָגט דעם אָמת : פֿע אַ שפּריכוואָרט קען מען זיך ניט באַהאַלטן : אינהו ויבור?— הכּובש הגלײַכווערטל : (עס איז) ניטאָ קיע גלײַכערס ר אַ קרומער לייטער און קיין קרומערס ווי אַ גלײַכווערטל .
זען אויך : געדאַנק אנ, גלויבן 829, קלוחאַפֿט 389, בער פֿעל 462, געזעצלעכקייט 598.
338. אַבסורד
ם : אומזיניקייט, אַבסורדישקייט, באַנאַלקייט, פֿלאַכקייט אאַז'ר — אַי : אומזינען, אומוע, איראַציאָנאַליום, אַבסורד, אַבסורדיטעט, באַנאַליטעט, נאָנסענס : שבלאָן : קאָטשערע, קרומע זאַך : פּאַראַדאָקס, מאַקאַראָניק : שטות, שטותערײַ, קינדערײַ, קינדער(קשקייט, מעשהעלדות, נאַרישקייט : ווע, חוזק אאַז“וו — 8 1- : אָבל, אָבליות, אָבלזאָלים : י טשעפּר מג, - באַלעמוצטווע, בטלנות, שווענצערײַ, הומבוג — 414 : נאַרישע (פֿוילע) רייד, דברי שטות, קיפּשות-אָה, דאָרים בטלים, פּוסטע דיבורים, שלימאַטיע, קוואַטש, מאָרע : נאַקי ד) אַרבל-פּראָזע : י ברעד, פּלוידערײַ אש“וו — בּז- : נאַרישע מעשה, באָבע-מעשה, מאָאלקיט, מעשה שבת, מעשה ויסים, מאַס-
דע, קיזמון, פּיזמע, ציקעלע, בײַקע, באָדניע, כאַנדראָניע, שמאָנצע, שמועה, חד-נדיא, קעלבערנע יוצרות, אַ מעשה פֿון אַ ציגעלע אַ ווײַסע, אַ מעשה פֿע קיניג אַרטוס הויף נאַר-ז. וו : זש נאַריש, זײַן אַבסורד, זײַן גאַנאַל אאַז'ר — אַי : מאַכן אַבסורד : דערפֿירן בין אַבסורד : פֿאַרפֿלאַכערן, פֿאַרפֿלאַכן : רעדן נאַרישקייטן : קטלען, ברעדיען, פּלאַפּלען, פּלוידערן אאַז“ר — 373 : ריידן ניִט צו דער זאַך : ריידן פֿון וועג (פֿון היץ) : ריידן פֿאַר פֿײַער און פֿאַר האָסער : ריידן (ווק פֿון אַ הוילער פֿאַס, ווי אַ ייִדענע, ווי אַ שוטה, ווי אַן אידיאָט : אײַנריידן ניענעם, זיך) נאַרישקדטן, לאָקש בוידעם, אַ קינד אין בויך, פֿייגעלעך אע בוזעם, אַ לונג את לעבער אונטער דער נאָז : פֿיראָגן אַ פּיפּערנאָטער (אַ שמוּעה מיט עסיק) : טאָן נאַריש : האָבן אין זינען (קלערן) נאַרישקייטן : קלערן ווי די וועלט דריט זיך (צי אַ פֿלוי האָט אַ פּופּיק, ווו די רויכעס פֿון קוימען קומען אַהין, ציִ די קוליקאָרער בייגל זײַנען גרעסער ווי די לעמבערגער) : קלערן ווי דער אינדיק (דער אָכם), ווי די קלוגע שנדז, ווי דאָס פֿערד, ווי אַן אַלטער באָק : מאַכן זיך צום נאַר.
אַדי : נאַריש, לעכערלעך, אַבסורד(אַל) , שטותיק, אומזיניק, קינדער(י)ש, בטלניש, אוּמלאָגיש, אַלאָגיש, איראַציאָנאַל, איראַציאָנעל, פּאַראַדאָקסאַל , סאָירהדיק, סאָירותדיק, מאַקאַראָניש, פֿלאַך, באַנאַל, טריוויאַל , פּראָווינציעל , ז פּראָווינציאָנעל, אויסגעדראָע, אָפּגעדראָע, סטערעאָטיפּיש, סקיצנדיק, אויבנאויפֿיק.
פֿראַן : עס איי גלאַט גערעדט : עס אין רחוק מן השכל : ס'אין ניטאָ ווער עס זאָל לאַכן : אַד אַבסורדום : עס אין די מעשה מיטן כעלעמער אויוון : עס זאָל דיר וײַן אָנגעדרייט : אַן איך דערמאָן זיך, אַן דער זיידע אע אָחורווײַן געשטאָרבן, קומען מיר טרערן אין די דע.
שפּר : אָרעם א ניט רײַך, קרום איז ניט גלײַך : אַ מאָל אין די גרעסטע אָכמה ניט ריידן קיין נאַרישקייטן : אַ שטות, אַן ס'געראָט, בלײַבט (אין אויך) אַ שטות : כאַפּט זיך אַרויס אַ נאַרישקייט, קען מען עס צוריק ניט כאַפּן : אַ נאַרישקייט געדענקט זיך : נאַרישקייטן געדענקען זיך : מען מון זיך אַ מאָל מאַכן צום נאַר.
זען אויך : אוממיגלעכקייט 821, נאַרישקייט 840, אומזינע 848, אומוויכטיקייט 414, וויץ 518.
קלוגשאַפֿט
ס : קלוגקייט, פֿאַרשטאַנדיקייט, פֿאַרשטענדיקייט, געשליפֿנקייט, פֿיפֿיקייט אאַו“ר . אַדי : קלוגשאַפֿט, אָכמה, אָכמתשל ה, פיקחות : שכל , פֿאַרשטאַנד, תּפֿיסה, האָנה, האָגה — 8-י : אינטעליגענץ, י סמעקאַלקע, עמקות, געניאַליטעט, גאונות, חריפֿות, שאַרפֿזינען, שאַרפֿזין, שאַרפֿזיניקייט, עספּרי, התאָכמות.
קאָפּ, קאָפּשטיק, בוידעמשטיבל, מוח, מאַרך, געהירן, גײַסט : גלײַכער, גרויסער, גוטער, וווילער, מאַנסבילשער, אָפֿענער, אײַזערנער, פֿײַערדיקער, שאַרפֿער, חריפֿותדיקער, גאונישער, ייִדישער אאַז“ר קאָפּ (מוח, אַכל, פֿאַרשטאַנד) : גמרא-קאָפּ, מהראָא-קאָפּ, אָנו-ראָנדקעפּל , שמד-קאָפּ, משומד-קאָפּ, צלםקאָפּ : מיניסטערשער, גנבישער, געשמדטער, ממזרישער, איבערגעשפּיצטער אאַז'ר קאָפּ : שפּיצקאָפּ, פֿליקאָפּ : אַ קאָפּ אויף רעדער (אויף שרויפֿן) : אַ קאָפּ ווי אַ ראָערמדינה, אַ קאָפּ ווי אַ מיניסטער (און הענט ווי אַ שוסטעח : שאַרף אויג, אָדלערבליק : טאָיעת-עין פֿע אַ מלמיד-אָכם : אַ ייִדיש קעפּעלע : קלוגער, פֿאַרשטענדיקער, איבערגעשפּיצטער אאַז“וו —אַ
חכם, ווילדער אָכם : חקמה, ווילדע חקמה, חקמת, חכמניה, חכמנית : פּיקח,
של ה ממל, אָראַקל, סאָלאָ, נעסטאָר, אַריסטאָטעלעס, אַריסטאָטל, ריסטאָטעליכע : אָכם-עתיק, אָרודעתיק, אָכם מחוכם, אָכם דערלוקס נ-פּ), פּיק אָכם, וועלט-אָכם, לאַנד אָכם, מדינה-חכם, אָכם לאָרע, ואָכם, אָכם בעיניו, אָכם לכשיִרצה : קר-דעת, דעתּן, נִעלשכל, נִרשכל, קעל-עצה, מעל-תחבולה, אַן אָדם : קלוגע שרמלקע, קלוג היטעלע : קאָפּמענטש, קאָפּשטיק : אַ מענטש מיט אָפֿענע אויע (מיט אַ קאָפּ (אויף די פּלייצעס)) : שפּיץ-בך שפּיץ-קעפּעלע : פֿאַרשטייער : נקינד) אַלט געמיט, גערעטעניש : שמד-קאָפּ, שמדילניק, ממזר (אָן הוידה), ממורת, משומד, משואָדת(טע), בלאַטער יונג, קליוועץ נקי) : אַ קלוגיטער קער : אַ גערייכערטע ליולקע : אַ קלוגער את אַ שײַנענדיקער : מבֿע קל (קלעס נדיאַל)) דבר, מבע דבר מתּוך דבר : דור דעה, חקמים ונבֿונים : חכמי הלעוששקע, חקמים פֿת היר טערן אויוון : עילוי, חריף, עוקר-אָרים, (את, ז געניע אאַז'ר — 333.
ר : זײַן קלוג, זײַן פֿאַרשטענדיק אאַו“ר — י: האָבן שכל , פֿאַרשטאַנד — - : פֿאַרשטק, תּופֿס זײַן, צעקײַען אאַן“וו פּ 8-י : ז וויסן באַשייד : מכֿין בּלשון ידן, קכֿע קל דכֿר זײַן, מבין קל אָשר זײַן נ-פּ) : האָבן דעם קאָפּ אויף דער רעכטער זײַט : האָבן אַ קאָפּ אויף די פלייצעס : אויסקליגן זיך, אַכלען זיך, אָכמהן זיך, מתאָבּם זײַן זיך : ווערן קלוג, כאַפּן זיך צום שכל, קומען צום שכל, פֿאַלן אויפֿן שכל. אַדי ן קלוג, קלוגהאַרציק, קלוגשאַפֿטלעך, קיקיש, גײַסטרײַך, אינטעליגענט, פֿאַרשטאַנדיק, פֿאַרשטענדיק, ז פֿאַרנונפֿטיק, פֿאַרנופֿטיק נאַר-) , געשיִק, צוואַנע : קליוו נקק , געביפֿט נגנ) : שאַרף, שאַרפֿזיניק, שאַרפֿזעיִק, חריפֿותדיק, חריפֿיש, שפּיציק, פֿאַרשפּיצט, איבערגעשפּיצט, געשליפֿן, טיף, טיפֿזיניק, סובטיל : עילוייִש, גאוניש, געניאַל אאַז“וו — 333 : אָכמהדיק, שכלדיק, נִר-דעתדיק, טרעפֿלעך, י רעסאָנדנע.
איבערקלוג, קליגעריש, קלוג ממזר, פּיק קלוג, אויסגעריסן קלוג, כיטרע קלוג, פֿיפֿיק, דורכגעטריבן, ביסטרע, מממדסקע, ממזרש, געממורט, עביש אאַז'ר — 3--.
נפֿאַרגלײַכונגען) קלוג ווי של ה-המלך (אַלס , ווי דער (ליכטיקער טאָג, ווי די זע, ווי די (גאַנצש וועלט, ווי אַ מיניסטער, ווי אַ ממזר, ווי אַ הויקער, ווי אָמנקע, ווי אָמנקעס קאָפּ, ווי דער טײַוול , ווי דער רוח, ווי ס'ם, ר די סיטרא אַחרא, ווי דער שראַרעייאָר : שרף ווי אַ מעסער, ווי אַ אַלף, ווי אַ שערמעסער, ווי אַ בריטווע.
פֿראַן : קאָפּ, גיב של ! : דער קאָפּ אין אים אוּף אָ אָרט : ער אין קליגער ווי פֿרימער : ער האָט מער אין קאָפּ ר אין קעשענע : דאָס קעפּעלע שפּילט : ער אין נישט קיין וואָלוועלער : ער אין ניט קיין מלופּם-קינד : ער אין ניט פֿון אונטערן אויר : דער קאָפּ (דער קכל , דער מוח) אין אים ניט אויסגעדאַרט (אויסגעטריקנט, אויסגעוועפּט) : קיין פֿינגער אע מויל דאַרף מען אים ניט אַרײַנלייע (אַרײַנטאָן) : ער האָט מער שכל אין פּשטע (אין קליינעם פֿיעער (פֿע לינקן פֿוס) ) ווי אַן אַנדערער אין קאָפּ : זײַן שכל האָס ער האָט אע קנאַפֿל אע מער ווערט ר זײַן גאַנצער ליִבאודלעבן : יענער אין נאָך ניט געבאָר געוואָרן ווער עס וועט אים נאַרן : דער בלינדער האָט די שיע געעפֿנט : ווער עס אין שיע—איך בין קלוג : בּולט חקמים , בּולט נבונים.
שפּר : דאָס ביסל אַכל אין ווערט געלט : שכל ברענגט אַ מאָל מער אײַן ווי די השט : ווו מען דאַרף האָבן מוח העלפֿט ניט קק בּיח : * מיטן אָחור בוי(ע)ט מען ניט דעם מַיתזמיקדש: ווער עס האָט שכל דעם אין גאָט מוחל : צום שכל באַדאַרף מען ניט קיע מוחל : אַ עד אַ אָכם מאַכט זיך ניט אַמעוואַטע : מען באַגריסט נאָך די קליידער, מען באַ(טלייט האָכן שכל : בײַ פֿערד קוקט מען אויף די צע, בך אַ מענטע אויפֿן אַכל : שכל זאָל דער
מענטש לערנען בין זיבעציק יאָר : שיינקייט פֿאַרגייט און אָכמה באַשטייט : ווו קאָפּ דאָרט אע צולאָג : אַ ממזר קען מען (מעג מען) זע את קלוג זאָל מען זײַן : אַ ממור און אַ ננב—און קלוג זאָל מען זק : געשמדט את געהאַנגען זאָל טען זײַן את קכל זאָל מען האָבן : אַ משכון זאָל מען פֿאַרזעצן און קלוג זאָל מען זײַן : גאָט היסט אויך קיין נאַר ניט זײַן.
אָכמת אָדם אָאיר אָניו : אַ נאַר דערקענט מען אין אָנים, אַ קלוגן אע די אויע : אויף אַ שיינעם אין גוט צו קוקן, מיט אַ קלוגן אין גוט צו לעבן : מיט אַ קלוע קען מען אַלץ אויספֿירן : אַ קלוגער פֿאַרשטייט פֿון איין וואָרט צוויי : האָס בײַ אַ גאַר אין אַ דאָרן אין בײַ אַ קלוע אַ קאָרן : אַ נאַר גיט, אָ קלוגער נעמט : צוויי קלוגע מאַכן דעם דריטן צו נאַר : שכל אין אַ ננב : שכל אין אַ גאָטזאַך : אַן גאָט וויל איינעם דאָס האַרץ אָפּשויסן גיט ער אים אַ גרויסן שכל : פֿאַר געלט באַקומט מען אַלץ— נאָר קק שכל ניט : דער אַכל קומט ניט פֿאַר די שרן : דער שכל קומט מיט (נאָך) די יאָרן : די נויט שאַרפֿט דעם אַכל : ביאָישים אָכמה : דער שכל אין אַ קריכער : דער שכל פֿאָרט אויף אָקסן : אַכל און חרטה קומען אָמיד צו שפּעט : פֿאַרברענט זאָל ווערן דער שכל מאָט עמט צו שפּעט : די אָכמה וואָס קומט דערנאָך מעג דערהרגעט וועק : אָכמה דערנאָך אין אַ עטער בראָך : געבאָרגטער שכל טויג ניט : מיט פֿרעמדן קכל קע מען ניט לעבן : פֿרעמדן שכל קרענקט מען ארס : צווע אַ אָכם און אַ גאַר אין דער אונטערשייד עטלעכע מינוט : פֿון אַ עטן קאָפּ בין אַ שלעכק קאָפּ אין נאָר אַ חילוק אַ דאָדיק ליכטל : צו אַ גוטן קאָפּ מון מען נאָך האָבן אַ מטן אָחור : הווי פּיקח מק : אַ אָכם שווײַגט שטיל : ססג לאָכמה שאָיקה—אָבער שאָיקה אַליין אין ניט קק אָכמה : אעהו אָכם—הרואה אָת הנולד : אינהו אָכהלומד מקל אָדם : האָכם אַיניו בראשו : הולך אָת חקמים יאָבּם : אָכם אָדיף מנביא :
דער אָכם אַכלט זיך אַפילו פֿע דער תּליה אַראָפּ : לא לחקמים לחם : אַלע קענערס גייען אָן שטיוול : מיט אָכמה אַלע גייט מען ניט אין מאַרק אַרע.
וואָס טויג (מיח די אָכמה, אַן (דק נאַריש קייט גילט : וואָס טויג דער עטער קאָפּ, אַן די פֿיס קענען אים ניט טראָגן : אַלע קלוגע גייען צו פֿוס, אַלע זאַראָנים פֿאָרן אין קאַרעטעס : אַ מאָל קויפֿט מען דעם קלוע פֿאַר אַ גראָע און דעם נאַר פֿאַר אַ רענדל : דער קלוגער קיקט ר דער נאַר באַגליקט : דער אָכם פֿאַרלירט, דער נאַר גערינט : בעסער מיט אַ אָכם (אַ קלוע) צו פֿאַרלירן ווי מיט אַ נאַר צו געווינען : מיל מחכים, מזל מעשיר : שכל אָן מזל אין ווי אַ רויער בריליאַנט : אַן מען האָט מזל דאַרף מען קיין אָכם ניט זע : צום גליק באַדאַרף מען קיע אָכמה ניט : אַע אָכמה ואַין תּבֿונה כּנגד פֿרוי פֿאָרטונע : אַו די הצלחה שפּילט גילט ערשט די חכמה.
אַו מען וויל זע צו קלוג באַנאַרישט מען זיך גאָר : אַן מען אין צו קלוג ליגט מען גאָר אין דר'ערד : לפֿום חורפֿא שאָשתא : אַן דער אָכם דײַזט גרײַזט ער האַרב : אַן דער קלוגער פֿעלט פֿעלט ער ווײַט (שטאַרק) : אַן דער קלוגער באַנאַרישט זיך בלײַבט ער אויך אַ נאַר : אַחר המעשה אין יעדערער אַ אָכם : פֿאַר זיך אין קיינער ניט קלוג, פֿאַר יענעם זײַנען אַלע קלוג : צריי קלוגע קענען ניט שטימען : בעסער אַ געוואַנדערטער נאַר איידער אַ היי מישער אָכם : בין זיבעציק יאָר לערנט מען שכל און מען שטאַרבט אַ נאַר : זיבעציק יאָר לעבט אַ מענטש און שטאַרבט אַ גאַר : מען לעבט הונדערט יאָר און מען שטאַרבט אַ נאַר. זען אויך : אינטעלעקט 808, אָפּגעהיטקייט בּונ, וויסן נננ, שווינדל 365, פֿעיִקייט 487.
840 . נאַרישקייט
ס ן נאַרישקייט, שראַכזיניקייט, טעמפּקייט אאַז'ר : אידעענלאָזיקיט, געדאַנקענלאָזי-
קייט, אומפֿאַרשטאַנדיקייט אאַז'וו —י: אומ פֿאַרשטאַנד, אומפֿאַרשטענדעניש, ז אומפֿאַרמנפֿט, אומדיסטינקציע, אומדיסקרימינאַציע: גײַסטאָרעמקייט, אָרעמקייט פֿון אינטעלעקט: האַרטע (שווערע) תּפֿיסה : קטנות דמוחע : אומקלוגשפֿט, טיפּשות, שטות, אידיאָטיזם, אידיאָטיע, ז אידיאָססטווע, אינפֿאַנטילעם : קינדער(קשער, קרומער, פֿאַרקרימטער, פֿאַר דריטער אאַז“ר שכל .
נאַר, נאַרול(ע), נאַרטשיסקע, נאַאָטש : אָפּגעריסענער (כעלעמער, לינסקער, פּויזער נער אאַזיוו) נאַר : אידיאָט, מאָראָן, דומקאָפּ, י דורען, - דוראַק, בולוואַן, באָלאָן, פֿול נ—) : שוטה, שטיא, שוטה אָן פּיקהאָלץ, שוטה שבעולם, שוטה (מור, חסיד שוטה, גלאַט אַ שוטה : קיפּש, טיפּש, טיפּשטע, טיפּשׁ שבטיפּשים, קתי, אָתי שמע לקל דבר, פיל“ד, גולם, חושימ(ניק), ל -לנו, עובראָטל, (ישראַנעסמלמד, שמעגדע, אַברהמעלע מלמד : יאָק, יאָקע, (משה) יאָקל, יאָקל אָן פֿלעקל, יאָקיש, יעקע, יעקל, יונה (נאַח, מער
יונה, יאָצמאַר, שמענדריק (מיט דער לאָ-
טעריע), שמענדערהאָץ, קונע-לעמל, גוליע (נאַח, אוליע (נאַח, שאָקע (ואַר1, יִענקל דאָר דיק, גולם מיכל, גרונם אָדוק, שלומיאל, חוזק : (אַלטער) אָרח, וינתא, יקנאָ“ו, שקנעהאָז.
אייזל, חמור (נושא ספֿרים), (אָפּגעריסן) פֿערד, פֿערדאַטש, פֿערדאַק, פֿערדאַטשנע, לאָשיק : אָקס, ביק, בופֿלאָקס, בופֿלאַקס, פּופֿלאָקס, שטידאָקס : בהמה, בידלע, בידליאַק, מורלע, בהמה בצורת אָדם (בצורת מענטש, בצוּרת פֿערד, בצורת קעלבל) : קאַלב, קעלבל, קעלבערנע צוּרה : באָק, ציג : גאַנדז, אינדיק, (נאַרשע) אינדיטשקע : מאָפּס, וואָראָנע : געשלייערטע האַנדזיע.
שמעגדע (פּיגוצקע), שמעגדע מיט עסיק, שמעגדע מיט צימעס, מויגער, שמייגער, שמויש, שמויטע פֿאָן, (אַלטער שטורמאַק, באָדע, לאָלעכע : ננב, * וויידל, י שוואַנץ,
וו'טהאָק נ-), לוקנפֿעלד נ-עיעי-) : * ח אָם קוף, שמואל אָרדכי קלמן, * שבת מקרא קודש, אָמן משחת קודש, — פא אַדיק.
בײַדאָק, בויקע, בעדזשאָק, גאַווראָן, ליאָמפּע, לעפּיק, מאָק, מעקעלע, מאָנץ, סטי דער, פּענטיוך, פּעפּקע, פּודעלע, פּודזשעלע, יאָנץ, יאָקטן, שלאָפּ, יאָלעך, יאָלאָפּאַטראָן, יאָקמעהון : ייִנגל, יאָלד, ייִדענע, לאַפּיטוט, נאַרישער טראָפּ, שטיק האָלץ, דראָנג(ײַלע), פּראָפּן, פֿלאָקן, פֿלאָכט, סלופּ, סטויפּ, סטאָלב, סטופּע, שטאַבונ(ש, קאַטשאַן, גל(י)אָמפּ, לאָקש, בולעך, באָץ, בענדויל, פֿריץ, — צוקערפּאַרך.
אַם, אַמעץ, אַמאַטש, ממאַך, מענע, מעגעגע, למך, (קשר) לעמעלע, לעמעשקע, קשרע בהמה, משה רקיטס בהמהלע, משה רקיטס קיִעלע, קשר קיִעלע, אָרה אַדומה, לעקיש, פּעטעך, ני בע ני מע (ני קוקעריקח, פּײַפּע, מאָלימאָק, טאַכטער, שאָינו יודע לשאול, עטש, גאַפּ, טשמאַ, טשמײַ(ע) : נ-פּ) אָכם, אָכם גלילה, אָכם פֿון דער מהעשאַנה, אָכם פֿון דער הוּדה.
פויער, מוזשיק, זשלאָב, כלאָפּ, איוואַן, מאָטשיק, וואָיטיק, גאַוורילע, יאַנע, יאַפּע, שצע : חס, אַמיוק, כאַמולע : סאַלעפּ(ניאַק), בוץ, עלרע, - טופּצע, באָמאָז, יויז.
איזלקאָפּ, חמור-קאָפּ, פֿערדסקאָפּ, וואַסערקאָפּ, מושב-קאָפּ, מויערקאָפּ : פֿערדישער, גראָבער, שווערער, פֿאַרשטאָפּטער, קרימער, שלעכטער, מייִשער, מייִשקער, פּויערשער, יוונישער, פוסטער, טעמפּער, פֿלאַכער, פּלאַטשיקער, קליינער, הינערשער, נאַרשער, שוואַכער, נ-פּ) איבערגעשפּיצטער, גרויסער אאַזיוו קאָפּ (מוח): אַ קאָפּ אַ מאָילה, אַ קאָפּ אַ מושב, אַ קאָפּ מיט גראָכווינעס, ש קאָפּ מיט עיטף, אַ קאָפּ פֿון אַ געפגרטן מי גיסטער, אַ קאָפּ אָן מאַרך, אַ צאָפּ אָן אַ קאָפּ : קאָפּ מוח מאַגיסטראַט : אַ קאָפּ ווי אַ ראָטהויז, ווי אַ באַקדיישע, — ווי אַ אָחת, ווי עשו : אַ גרוי
סער ווי הייסט מען דאָס : אַ קלאָץ מיט אויע, אַ שטיק פֿלייש מיט צוויי אויגן : הויפֿנאַר : אַ נאַר מיט אַ כּאַב, אַ גולם אויף רעדלעך, אַ נאַר ווי דעם דרויער חזנס אינדיק, י דער שוואַנץ פֿע כעלעמער חזנס אינדיק : גיט קיין דויסער אָכם את ניט קק קליינער נאַר.
ר : זע נאַריש, זע אידיאָטיש אאַזיוו —אַי : זע אָן אַ קאָפּ (אָן מאַרך, אָן געהירן אאַן“וו) : ניט באַנעמען, ניט תּופֿס זײַן, ניט פֿאַרשטיין — :308 פֿאַרשטיין אַ חולאת (אַ קרענק, אַ מכּה אאַז“וו) : קוקן מיט די אויגן, הערן מיט די אויערן את פֿאַרשטיין ווי די וואַנט : אַמען : ניט קענען קיין צוויי ציילן : ניט וויסן ווער עס האָט אים געשלייערט (געטערכעט) : ניט וויסן ווער עס האָט אים געהאַט (ווער עס האָט אים דעם קאָפּ געמאַכט) : ניט זען ווײַטער ווי די אייגענע נאָן : ניט טראַכטן, ניט קלערן אאַז'ר — 3-9 : קלערן ווי די גאַנדן : ניט דיסקרימינירן, ניט (קענעף אונטערשיידן, ניט וויסן קע יאָיט לשמאלו, ניט קענען אַ צלם פֿאַר אַן אַלף אאַז'ר — 334 : ניט האָבן קיין שכל (קיין פֿאַרשטאַנד, קיע מאַרך) אין קאָפּ.
נפֿאַרגלײַכונגען) האָבן שכל ווי אַ בהמה, ווי אַ פֿערד, ווי אַן אָקס, ווי אַ קו (מיט אַן אײַטער), ווי אַן אייזל, ווי אַן אַלטער חמור, ווי די קאַץ (פֿון מיטוואָך), ווי אַ ציג (מיט אַ בערדל), ווי אַן אַלטער באָק, ווי אַן אינדיק, ווי דעם כעלעמער אַזנס אינדיק, ווי אַ געעילעטער האָן : האָבן אַזוי פֿיל שכל ווי אין קלויסטער מזוזות : האָבן אַ קאָפּ ווי אַ טאָפּ און שכל ווי אַ כלאָפּ.
אַדי : אומפֿאַרשטאַנדיק, אומפֿאַרשטענדיק, . אידעענלאָזיק, ז געדאַנקענלאָזיק, אידעעדפּוסט, געסטאָרעם, ז אורטיילסלאָזיק, ז אומפֿאַרנונפֿטיק, האַרט-תפֿיסהדיק, שווער-תפֿיסהדיק, קליינמוחיק, שוואַכזיניק : קליינקעפּיק, שווערקעפּיק, טעמפּקעפּיק, גראָבקעפּיק, שוואַכקעפּיק, פֿלאַכקעפּיק, האַרטקעפּיק, שמאָלקעפּיק, קרומקעפּוק ; קליינקעפּלדיק,
שווערקעפּלדיק אאַז'ר : גראָב, טעמפּ(יש, טעמפּלעך, פֿאַרטעמפּט, טומפּ(יק), שטומפּ(יק), שטומפּזיניק, פֿלאַך, פּלאַטשיק, באַגרענעצט, באַשרענקט, אויבנאויפֿיק, ז אייבערפֿלעכלעך, קורצזיכטיק : אומקלוג, נאַריש, פֿאַרנאַרישט, ז דוע מינערקכלדיע אינפֿאַנטיל, קימ דיש, קינדער(קש, אידיאָטיש, עובר-אָטלדיק : ענגלש, בהמיִש, פֿערדע, יאָלדש, וויטע נ-), מלמדיש אאַז“וו — - : ניט-דערבאַקן, ניט-דערזאַלצן, ניט-דערשפּיצט, גיט-דערגאַנגען, ניטדערפֿאָרן, אויסגעוועפּט, ניט איבעריק קלוג : נאַרישעוואַטע, שוטהוואַטע, אַמעוואַטע אאַז“וו —ס.
נפֿאַרגלײַכונגעח נאַריש (קלוג נ-פּ) ) ווי אַ
אַזן, ווי אַ בהמה, ווי אַ—פֿערד, ווי דעם פֿערדס עק, ווי אַן אָקס, ווי אַן אייזל, ווי אַ מאָק, ווי אַ ציג, ווי אַן אינדיק, ווי דעם כעלעמער חזנס ציג, ווי דעם כעלעמער חזנס אינדיק, ווי דער אָכם פֿון דער מה-נשאָוה, ווי וינתא, ווי יעקע גאַר, ווי אַן אַלטער גוי, ווי יורקעס קאָפּ, ווי אַ למך, ווי אַ לעקיש, ווי אַ יאָלד אין קאַפּעליוש, ור אַ קלק (פּיצעלע) קינד, ווי אַן עופֿעלע אין וויג, ווי די יאַרמלקע, ווי דער קאַפּעליוש, ווי דער ספּאָדיק, ווי די ספּאָדניצע, ווי אַן אונטערקלייד, ווי אַ שאָם, ווי הייס ברויט, ווי דער שטאָטוייגער : טעמפּ ווי אַ (שטיק) האָלץ, ווי אַ פֿלאָקן, ווי אַ שטעקן פּ-.
פֿראַן ן אָכם בלילה קיפּש ביום : אָכם בלילה ושוטה ביום : ער אין פֿון די אַראָעה קוים פֿע דער הוּדה : ער אין צום באַרג סיני ניט דערגאַנגען : הויך און דאַר און שמעקט מיט נאַר : אַ נאַר—כאָטש דעם אויוון שפּאַר : אים קען שוין אַפֿילו דער שומר-פּאָאים אויך ניט העלפֿן : זינט גאָט האַנדלט מיט נאַראָנים אין נאָך אַזאַ נאַר ניט גערען : אַזאַ נאַר האָט גאָט אויך פֿײַנט : אתטער דער נאָז וואַקסט שוין און אין קאָפּ אין נאָך נישט פֿאַרזייט : אַ שיינע באָרדשון-קאות אוּן ווייניק דעות : אַ קאָפּ מיט דויע האָר און מיט אַ דינעם שכל : מען מעג
אים שיקן נאָכן ייקנאָין (נאָך אַ סגהשער) : מען קען מיט אים ווענט פֿאַרלייגן : נקינד) י ער זאָגט אויף דרעק פּאַפּע : צאָ אָכמה טאָ ניע יעש, צאָ יעש טאָ ניע אָכמה : עס אין קק שום אָהאָדם ניט : חווק נאַר אע דער ברייט : חווק נאַר מל אויסהונגערן כעלעם : חווק נאַר האָט אין באָד די פֿיס פֿאַרביטן : חוזק (נאַר) האָט דעם טאַטן (זײַן אייע ווײַב) ניט דערקענט : ואַר פֿע באָד אַרויס ! נענטפֿעח — וואָס אין מײַן גראָע קיין גראָשן ניט? : אַלע נאַראָנים אין באָד אַרק ! וענטפֿעח — איך בין אָבער ניט קע נאַר : רב קרוב, איר פֿאָרט -ניט קק כעלעם? נענטפֿער) — נו, זענט איר דער דוי סער אָכם : איר זײַט אַ כעלעמער? נענטפֿער) —בינט איר קלוג.
אַו האָט האָט געטיילט דעם שכל ביסטו געשלאָפֿן : אַלה תּולדות ייִדענע : אַ שמויגער— און פֿאַר זיך טויג ער : לנה, ווו נעמט מען אַ סך אַזוינע? : כאָטש נעם און מעלק, אים : בײַ אים אין פֿאַרפּוליעט דער מאַרך נדי געהירח : גראָבע קעפּ און געשוואָלענע הענט : זיבן און זיבן אין עלף—און דער קאָפּ אע אײַזן : ווען דאָס וואָלט פֿון זײַן קאָפּ.אַרויס וואָלט עס אים אַ שטיק געהית מיטגעריסן : דער קאָפּ אין אע דר'ערד : דער שכל אין בך אים אויסגעוועפּט (אויסגעטריקנט) : עס פֿעלט אים אייל (בוימל) אין קאָפּ : עס פֿעלט אים מעבל אע דאָכקאַמער : דאָס היטל אין מט—נאָר דער קאָפּ אין צו קליין : מיִן קאָפּ קען איך אויף אים ניט אַרויפֿזעצן : איך רייד אַהע את אַהער, את ער שטייט ווי אַ בער : דאָס אין נעט פֿאַר זײַן קאָפּ : זײַן מוח קען עס נישט איבערקאָכן : מען דאַרף אים צעקײַען און אַרײַנלייגן אע מויל (אַרס : מען דאַרף זיך מיט אים אָנעסן מיט באָב : עס אין אַ יאָר-מדומתן מיט אים : ניטאָ קיינער אע דער היים : ער אין געפֿאַלן אויפן זכל און זיך צעשלאָע די נאָז : אָהאָ ! פּרשל אָרח נאַ דרך : זײַ ניט קק נאַר אע פֿאָר ניט אין דאַגדע : אַל אָהיו כּסוס בּאָרד—
זײַט ניט קק פֿערדשע קעפּ : געלעבט ווי אַ נאַר, גשאָרבן ווי אַ נאַר.
שפּר : אַלע וויי-ן נאַראָנים (דעם נאַרן|א: אַלע האָהאָנים האָבן דאָס מתונה-אָנים : אַ נאַר אע זע אייגענער אָסור : אַ נאַר דאַרף קע אָמר ניט האָבן : אַן אייזל דערקענט מען אע ד לאָגע שיעק, אַ נאַר אין דער לאַנגער צונג : אַ עבֿ בלײַבט אַ (נב, אַ דבּור בלײַבט אַ דבּור—און אַ נאַר בלײַבט אַ נאַר : „בנפּו נבוא בנפּו דצא', מאַכט רשי : גאַפּאַ שפּאָן שע שסטשיע : ווו דו זאָלסט ניט וואַרפֿן דעם שעש בלײַבט ער אַלץ שטעקן :, קאָך אַ נאַר אין עסיק און אין האָניק, בלײַבט ער אַלץ אַ ר : אַ שיכור קען זיך אויסשלאָפֿן, אָבער אַ נאַר קען ניט קליגער ווערן : אַ קראַנקער וועט נשונט ווערן, אַ קיבּור וועט זיך אויסניכטערן, אַ שוואַרצער וועט ווײַס ווערן—און אַ נאַר וועט בלײַבן אַ נאַר : גיכער וועט זיך דער דבּור אוּיסניכטעת איידער דער נאַר וועט קליגער וועת : אַ נאַר ווערט ניט אַלט (און וואַסער ווערט ניט זויעח : אַ נאַרישער קאָפּ ווערט קע מאָל ניט וי : ווער עס אין אַ קינד בין צוואַנציק דער בלײַבט אַ נאַר (אַ שוטה) בין הונדערט : אַ ציג האָט אויך אַ באָרד און אין פֿאָרט האָר אַ ציג : אַן די קראָ לערנט זיך אַ נײַעם שג פֿאַרגעסט זי דעם אַלטן : אין דער יועט אַ בהמה, אויף דער עלטער אַ פֿערד : אַ בהמה בלײַבט אַ בהמה : אַ ייִדענע בלײַבט אַ ייִדשע : יעדער הויף האָט זײַן נאַר : יעדער חדר האָט זײַן נאַר : אַ נאַר האָט קין שטאָט (קע אָרט) ניט : אוּ אָקס גייט קיין אָלמיץ את עמט צוריק אַן אָקס : דער אָקס וויס ניט פֿון זע גבוּרה : אַ נאַר האָקסט אָן רעגן : נאַראָנים את קראָפּעווע וואַקסן אָן רעגן : אַ נאַר וואַקסט ר אע קרויט אַרח : ווו וואַקסן נאַראָנים? — ווו מען זייט זי ניט.
האָט האָט געגעבן דעם אַר הענט דען פֿיס דען אים געלאָזט לויפֿן : בך אַ נאַר זײַנען די הענט דען די צמ איבעריק : ווען דאָס פֿערד
האָלט געהאַט האָס צו זאָע וואָלט עס גערעדט : אַז דער קאָפּ אין אַ נאַר ליגט דער שנצער עף טיף אין דר'ערד (מון דער מף פֿאַרשוואַרצט ווערן) : דער ערגסטער קאַליקע איז אַ נאַר : אַ נאַר איו אַ קאַליקע אוּיף אַלע גלידער (אויף אַלע אַברים, אויף אַלע פֿיר) : אַ בלינדער איז קראַנק אויף די ארע, אַ שטומער איז קראַנק אויפֿן מויל , אַ נאַר אין קראַנק אויף אַלע רמ'ח אַברים : אַן משיח וועט קומען וועלן אַלע קראַנקע געהיילט ווערן—נאָר דער נאַר וועט בלײַבן אַ קאַליקע : אַ נאַר איו אַן אייביקער קאַליקע.
אַ נאַר אין אַ גנר : אַ נאַר של שרויט געי בוירן ווערן : אַ נאַר אין ערגער פֿאָר אַ משע : אַ עטער נאַר אין אַ קשרע בהמה : ביסטו אַ בהמה, קײַ שטרוי : הייסטו אָליה, ביסטו אָ טיפּש בין דער סטעליע : אָתי יִארין לקל דבר : שבעה דאָרים במלם : אַ שצער נאַר איו אַ האַלבער (ביא : אַ האַלבער (בע אין אַ צער נאַר : אַ גאַר איז אָמיד אַ נִעלעאווה : קינדער און נאַראָנים זאָגן דעם אָמת : בך אַ גאַר און בײַ אַ קינד אין קיין קוד ניט פֿאָרשען : פֿאַר אַ נאַר איו ניטאָ קע סוד : בך אַ נאַר אע לײַכט אַ קוד אויסצונאַרן : אַ נאַר לאַכט דרך מאָל : פֿאַר נאַראָנים זײַנען קיין תּעות ניט געמאַכט : דעם נאַר קען מע קיין טשלנט ברעטל פֿאַרן מויל ניט מאַכן : אַ ואָר האָט ליב זיס : אַן נאַראָנים האָבן ליב זיס האָבן די קלוגע אויסגעטראַכט : אַע מקיאים (מאָיאע) ראיה מן השוטים : פֿת אַ נאַר קען מען קק מאיה ניט ברעטען : אַ נאַר קען מען ניט אויסנח : אוּיף אַ נאַר אין קיין פּירוש ניט צו מאַכן : אַ נאַר דאַרף האָבן אַ קך דך : אַ נאַר נאַרט מען אַפֿילו פֿון באָד אַרויס : אַ נאַר קען אין נדעדן ניט אַרײַן : אַ קאָפּ אָן שכל אין ווי אַ לאָמפּ אָן פֿײַער : גליק (מזל) אָן קכל אין ר אַ לעכערדיקע קעשענע : בעסער אַ קרומער פֿוס אי דער אַ קרומער קאָפּ : אַן מען האָט ניט קע זכל דאָרף מען קק קאָפּ ניט האָבן : ווער עס
האָט קע זכל ניט דאַרף קק געזונט ניט האָבן. אעהו שוטה—המאַבד אָת קל מה שנותנים לו : ש אַ נאַר גייט אין מאַרק אַרע (איבער די קראָמען) פֿרייען זיך די קרעמער : אַ בלינדער לויפֿט את אַ נאַר קויפֿט, קומען ביידע שלעכט אָן : אַן אַ לאָמער לויפֿט את אַ נאַר קויפֿט קומע ביידע גלײַך אָן : אַי מען שיקט אַ נאַר די לאָק פֿאַרמאַכן פֿאַרמאַכט ער זיי אע דער גאַנצער (אע שוץ) שטאָט : אַ נאַר גייט אין באָד אַרע את פֿאַרגעסט זיך דאָס קנים אָפּצוהאָע : וואָס טוט אַ נאַר? ער מעסט אין אַ רשעטע האָסער : וואָס קע מען פֿון אַן אָקס מער פֿאַרלאַטען ווי אָקסנפֿלק? : אָ אָקס שטויסט זיך את אַנדערע : אָרק, שוטה וקק בּיעתן רעה : אַ שיכור, אַ נאַר את אַ וואָע הי נייט מען אויס דעם ווענ : מיט אַ נאַר טאָר מע קע מכּוח ניט האָבן : אַל אַען כּסיל כּאעלתו : אַ ר זעצט מע ניט איבער אייער : אַ נאַר(ף וושט מע ניט קק האַלבע אַרבעט (טאָר מען קק האַלבע אַרבע- ניט רײַע) : אַ טאַק ווײַזט מע נשט קיין האַלבע אַרבעט נ-פּ) : אַ נאַר שקט מע פֿאָררס : אַ נאַר אין נאָר מט צו שיקן נאָכן מלאדזאָרת : נאַרשע הענט באַשמירן די ווענט : אַ קלוגן את אַ גאַר(ך ליגט מען נישט קק פֿינגער אע מויל אַר : אַ גאַר פֿאַרשעמט זע חבר : פֿת אַ נאַר האָט מען צער : מיט אַ נאַר אין אַן אייביקער צער : אַ טויטן באַוויינט מען זיבן טעג, אַ האָר—דאָס שנצע לעבן.
בעסער פֿת אַ גראַטש (אַ קלוע) אַ פּאַטש איידער פֿת אַ נאַר אַ קוש : בעסער אַ פּאַש פֿת אַ אָכם איידער אַ קוש פֿת אַ נאַר : בעסער מיט אַ קלוע את גיאָטם איידער מיט אַ נאַר אע דעדן : בעסער מיט אַ קלוע מ פֿאַרלירן איידער מיט אַ נאַר צו גערינען (געפֿינש) : בעסער אַ קלוגער רשע איידער אַ מטער שיטה : בעסער בלײַבן אַ מטער נאַר איידער אַ שלעכטער נאַר : בעסער זע אוּנטער קלוגע אונטער טעניק איידער איבער אַראָנים אַ קעניג : אַ קלוער פֿרעגט, אַ נאַר בלאָדזשעט : דער
קלוגער באַהאַלט דעם אַכל , דער נאַר וושט זע נאַרשקייט אַרויס : דער קלוגער דערצילט, וואָס ער האָט גענען, דער ואַר—האָס ער האָט געהערט : דער אָכם בוי(שט אַ שטוב, דער נאַר צעברעכט זי : אַ אָכם עסט כּדי ער של ל ע ב ן, אַ נאַר לעבט כּדי ער של ע ס ן : אַ קלוע האָגט מען אויפֿן וווּנק, אַ נאַר גיט מע מיטן שטעקן : ווער עס נעמט ניט (פֿאַרשטייט ניט) אויפֿן ווונק דעם גיט מען מיטן שטעקן (צו דעם נעמט מע דעם שטעקן) : ווער עס שטויסט זיך ניט אַלע, דעם מט מען אין זײַט אַרע : צו(ף אַ קינד אַ רוט, צו(ך אַ נאַר אַ שטעקן : דעם קלוע העלפֿט אַ וואָרט, דעם נאַר העלפֿט אַפֿילו קע בײַטש אויך ניט : האָס מע קלעפּט דעם נאַר אָן אע פֿאַרפֿאַלן : אין נאַר קע מער פֿרעע איידער צע קלוגע קענש ענטפֿער : איין נאַר קען מער אײַנקויפֿן איידער צע קלוגע פֿאַרקויפֿן : אַן אַ נאַר האָרפֿט אַרע אַ שסק אע ברונעם (ראַסער) קענע אים צע קלוגע ניט אַרויסנעמע : אַן אַ נאַר וואַרפֿט אַרע אַ שטק אע האָרע קענען אים צע קלוגע ניט אויסהאָרק : אַן אַ נאַר האַלט די קו בך די הערנער קען ד אַ קלוגער מעלק : באַזינט זיך דער אָכם, באַזינט זיך דער נאַר : צוויי פֿאַלן צו לאַסט : אַ נאַר צווק קלוגע דען אַ קלוגער צרע נאַראָנים : ווען דער נאַר אין ניט מײַנער וואָלט איך אויך געלאַכט : אַז דער האָר אין ניט מײַנער לאַך איך מיט : אַ פֿרעמדער נאַר אע אַ געלעכטער, אוּ אייגענער אע אַ ששד : אַ פֿרעמדער נאַר אין כדכאַ-כאַ, אוּ אייגענער אע אַךשךשך.
אַע מטה מרח : שטויס דעם נאַר אין שטייסל , האָגט ער, אַן מע מיינט שרניט אים נאָר דעם פֿעפֿער : אַ נאַר את אַ פֿערד האָבן ניט וואָס צו האָרע : וווּ דעם קלוע אע ביטער אע דעם נאַר (אַלש פֿריילעך : אַ אָלום אע אַ גאַר, דער טאָג אע אַ האַר : אַ גאַר האָט חרת : אַ נאַר האָט אַ שק ווײַב : אַ נאַר האָט אַ שיינע וועלט : אַ נאַר אָלומע זיך נאַרשע
340—342
חלומות : אַ נאַר ווערטיאץ חלום רפּך : רבות מחשבות בלב אָש : דורען דומקאָיו באָגאָטעיעט : פֿאַר דעם איז די וועלט וועמען אַכל פֿעלט : שומר פּאָאים ה' : איבער אַ נאַר האַלט גאָט זײַן רעכטע האַנט : איבער דעם אין די נאַראָנים אַזוי מט ווײַל גאָט אין אַ שומר פּאָאים : איטלעכער אין מיט זײַן אָנים און מיט זײַן אַכל צופֿרידן : איטלעכער נאַר מיינט, אַן ער אין קלוג : אין נאַר אין אַ מבין אויפֿן אַנדערן : אַ נאַר אויף אַ נאַר פֿאַרשטייט זיך : אק נאַר מאַכט אַ סך נאַראָנים : יעדער נאַר אין קלוג פֿאַר זיך : איטלעכער נאַר האָט (זיך) זײַן שכל פֿאַר זיך : אַ נאַר אין געזונט פֿאַר זיך : יעדער נאַר גיט צו זיך אַ שאַר : יעדער נאַר קען מאַכן אַ געבאַ(ח : אַ נאַר, אַ נאַר—און שאָקלט זיך : רוף מיך נאַר—נאָר גיב מיר לעקעך : רוף מיך יאָשקע, רוף מיך טאָשקע — אַבי גיב די גראָשקע.
אַן אַ גאַר שווײַגט ווערט ער אויך זערעכנט צווישן די קלוגע (האַלט מען אים פֿאַר אַ אָכם) : אַ נאַר קען אויך אַ מאָל זאָגן אַ קלוג וואָרט : וווּ דלפֿת אין אַן עושר איז וינתא אַ אָכם : דרך מאָל זאָגט מען אויף אַ מענטע נאַר : ווען ער ווערט געבויר, האָט חתונה את שטאַרבט : ווען נאַרן וואָלטן גיט עסן וואָלט ברויט געווען וואָלוול : נאַרישקייט און שטאָלץ וואַקסן אויף אק האָלץ : אַ נאַרישקייט, ווען זי גילט, בלײַבט זי פֿאָרט אַ נאַרישקייט : אַו אַ נאַרישקייט געראָט אַפֿילו אַ מאָל אין עס פֿאָרט אַ נאַרישקייט : אַן האָט וויל איינעם שטראָפֿן נעמט ער בײַ אים דעם זכל אַרעק (צו) : ניט אַלע פֿערד האָבן אין גליק.
341 . קלאָרקייט
ס : קלאָרקייט, האָרמאַלקייט, ניכטערקייט, האָציאָאַליטעט : קלאָרער פֿאַרשטשד,
די חושם (בײַ די געדשקען, בײַ די קלאָרע געדאַנקען, בײַם זינען, בײַם שכל , בײַם קלאָרן פֿאַרשטאַנד) : זײַן בײַ זיך : האַלטן קאָ- : האָבן דעם קאָפּ אויף די פּלייצעס (אויף דער רעכטער זײַט) : זען זאַכן אע דער געהעריקער פּערספּעקטיוו.
קומען צום שכל (צום פֿאַרשטאַנד) : אָפּקילן זיך, אויסניכטערן זיך, אויסאָיבּורן זיך, אויסטשוכען זיך.
אַדי : קלאָר, מיושב(דיק) , י פּשטאָמנע, * פּיער
טאָמנע, נאָרמאַל , ניכטער, ראַציאָנאַל, ראַציאָנעל.
זען אויך : קלוחאַפֿט 889.
ס : צערודערטקייט, צעטומלטקייט, צע-
טראָגנקייט אאַז“ר — אַרי : צעמישונג, צערודערונג, צעטומלונג אאַז“ר : צעמישעניש, צעטומלעניש, צעטראָגעניש אאַז“ר — יי : משונעת, שוּעע, טירוף, אָירוףזךעת, חולי(ה)נפֿש, ז וואַנזין, ריץ, מיש, מאַנקאָליע, קאָפּשווינדל, י בען(ה)אָלאָריע.
פּסיכאָפּאַטיע, לונאַטיזם, אידיאָטיזם, אידיאָטיע, קרעטיניום : היץ, דעליריום, דעליריום טרעמענס : פֿונוועגיקייט, י ברעד, היסטעריע, טראַנץ, האַלוצינאַציע : סכיזאָפֿרעניע, דעמענטיע, דעמענטיע פּרעקאָקס, פּאַראַנאָיע, פֿרעניטיס, ליקאַנטראָפּיע, קאָריבאַנטיזם, טאַראַנטיזם.
פּסיכאָז, נעווראָז, ז נייראָן : רוחשטות, מאַניע : הידראָמאַניע, מאָנאָמאַניע, דיפּסאָמאַניע, פּאָטאָמאַניע, מאָרפֿיאָמאַניע, פֿאָנאָמאַניע, נימפֿאָמשיע, עראָטאָמאַניע, האַבראָמאָיע, פּיראָמאַניע, אַקראָמאַניע, קלעפּטאָמשיע אאַזיר : דויסקייט-משוןעת, מעגאַלאָמשיע : מעטראָמאַניע, עגאָמאַניע, טעאָמאַניע, דעמאָנאָמשיע, דערמאָנאָמשיע נ-פּ) אאַז'וו.
צערעבראָפּאַטיע, אָרהשחורה, טעהע, מעלאַנכאָליע, היפּאָכאָנדריע, י כאַנדראַ, נערראַסטעניע, ז נייראַסטעניע, פּסיכאַסטעניע: קילבולזמוחות, קילבולזדעות, קילבול-דעת: עקסצענטרישקייט, עקסצענטריציטעט.
גײַסטיק קראַנקער : משוגענער : י פֿאָרמאַלנער (י טמסטער) משוגענער : מטורף, חסר-דעה(ניש : אַ חסר-דעה ווי אַן אָמתער משוגענער : וואַריאַט, לונאַטיקער, פּאַראַנאָיִקער, פּסיכאָפּאַט, אידיאָט, אימבעציל , קרעטין, מאַניאַק: מאָנאָמאָ, דיפּסאָמאַן, קלעפּטאָמאַן אאַז'ר : קלעפּטאָמאַניאַק, ז מאָנאָמאַניאַק אאַז“ר — אויבן ווערטער מיט מאָע
באַרופֿענער, דעררופֿענער, באַנומענער : דולער, צעדרייטער, צעמישטער אאַו“ר — אַר.
אָריגינאַל , טשודאַק, חושימניק, שוּעע, מַעלשןעת, (שטיל) משוועת נפּערזאָן) , טירוף נפּערשח : עקסצענטריקער, קרענק נאַ-) : משוגענער הונט, סאַמאַסעץ : צעטראָגענע בריאה , צעטראָגענער מלאך, פֿאַרדרייטע שעפּס, עיקש : משוגענער , צעדרייטער, צעטומלטער אאַז“ר קאָפּ (מוח) : צעחושטער (פּריבלודנער) נפֿש : טומטום, לאַכמאַנדריידל , אַם, שאַינו יודע לשאול : נישט קיין היגער.
נערראַסטעניקער, אָרהשחורהניק, מעלאַנכאָליקער, היפּאָכאָנדער, היפּאָכאָנדריקער : ווילדער : ווילדער מענטש, ווילדע בריאה , פּרא, פּרא אָדם, אָרה אַדומה נ-פּ) : י דיקאַר, דזשיקאַן, וואַלדמענטש, אינדיאַנער, באַשיבוווק.
וו ן זע משוגע (דול , צעדרייט אאַן“ר) — אַדי :
זח אויסער זיך : ניט זײַן בײַ ייר : ניט ייִן בײַם זינען (בײַ די געדאַנקען) : האָבן אַ מיש (אַ משוע, אַ ריץ, אַ מאַנקאָליע אאַויוו) אין קאָפּ (אין מוח, אין די געהירן) : קריכן אויף די (גלײַכע) ווענט, ווילדערען, צערילדערען זיך, צעשמיצן זיך : י ברעדיען — 348.
ווערן משוגע : אַראָפּגע פֿת זינען (פֿון די געדאַנקען) : נצא מדעיי ווערן : פֿאַרלירן
דעם קאָפּ (דעם פֿאַרשטאַנד) : אײַנריידן זיך אַ קרענק : זײַן ניט קק היגער : ניט זײַן בהאָ אַלמא : ניט וויסן אויף וואָסער וועלט מען איו : ניט וויסן וווּ מען אע אין דער וועלט : בלאָנדזשען אויפֿן עולם-התוהו : אומגיין (אַרומגיין) ווי צו חלום , ווי אויפֿן עולם-התוהו, ווי אויף יענער וועלט, ווי אַ נאָמה פֿאַרן קבר, ווי אין הינערפּלעט, ווי אָרוך אויפֿן י(שריד, ווי ער וואָלט דאָ קק מאָל ניט גערען : אַרומלויפֿן ווי אָן זיך, ווי אָן אַ קאָפּ.
מאַכן משוגע, דול אאַזיוו — אַדי : צעדולן, רית, צעטומלען, ממלבל זײַן : פֿאַרהאַקן (פֿאַרשלאָגן) די פּאָמערקעס : צעדרייען, צערודערן, צעמיש, קאַפּוויען, י סקאָנפֿוזשען, צעשרויפֿן, צעפֿלעכטן, צעדרינ(ד)זשען, צעדרומשקען, צעשטרודלען, צעטרײַטלען, צעחוע : אַראָפּזעצן פֿון טראָפּ : פֿאַרבאַלאַמיט(שען, פֿאַרבאַלאַמוט(שען, פֿאַרקאַלויצען, פֿאַרקאָלאָטשען, פֿאַרמאַראָטשען : פֿאַרווילד(ערע)ן, צערילדערען, צערילדערן.
אַדי : משוּגע, משוגעוואַטע : משוגע אויף טויט : מטוּרפֿדיק, מיטערע, חסר-דעהדיק : פּסיכיש קראַנק, גײַסטיק קראַנק : אומנאָרמאַל, אַבנאָרמאַל : גערירט, ז פֿאַרריקט, דול , ז וואַנזיניק, שראַכזיניק, אידיאָטיש, אימבעציליש, פּסיכאָפּאַטיש, לונאַטיש : באַרופֿן, דעררופֿן, באַנומען, באַזעסן, פֿאַרדיבוקט, באַדיבוקט, געכאַפּט : ווילד, י דשיק, צעורלדערט, צעווילדעוועט, ז פֿאַרווילדעט, פֿאַרמילדערעט : צערודערט, צעדרייט, צעדולט, צוגעדולט, צעחוּשט, פּריבלודנע : צעטראָגן, צעטומלט, צעמישט, קאַפּוויעט, י סקאָנפֿוזשעט, מאַרומע, צעדרומשקעט, צעשטרודלט, צעטרײַטלט, צעשלאָגן, צוגעשלאָע, צעשרויפֿט, צעפֿלאָכטן, צעדרינ(ד)שעט, פֿאַרלוירן, פֿאַרלאָרן, ביסטרע : אָהול , מבֿולבל , מטושטש, מבוהלדיק, אַמאָק, מבושׁמדיק : נערראַסטעניש, היסטעריש, עקסצענטריש, אָרהשחורהדיק, מעלאַנכאָליש, היפּאָכאָנדריע אאַזיוו — -.
נפֿאַרגלײַכונגעח משוגע ווי אין (רעכטף מיטן אַמון : ווילד ווי אַ ציג, ווי אַ חיה רעה : צעפֿלאָכטן ווי אַ לאָקש.
פֿראַן : עס פֿעלט אים אַ קליעפקע (אַ מיטערקע, אַ שרײַפֿל) אין קאָפּ (אין אייבערשטיבל) : עס אין בך אים לויו (גערירט) אַ שרײַפֿל (אַ קליעפּקע) אין קאָפּ : ער אין גערירט אויפֿן קאַסטן (אויף דער לעפּטינע) : עס אין בך אים ניט אין אָרדענונג אין אייבערשטיבל : עס קערט זיך איבער דער מוח : עס איו בך אים פֿאַרפּוליעט דער מאַרך : משוּגע צי שיכור? : משוּגע צי אָסר-דעה? : משוּגע מטורף קי לעולם חסדו : משוגע מטורף און פֿאַרדרייט גאָר י ע נ ע ם דעם קאָפּ : מען דאַרף אים בינדן ווי (אין איינעם מיט) אַ משוגענעם : אַנדערע משווּעים שלאָגן י ע נ ע ם און ער שלאָגט ז י ך : ביסטו משוגע—טאָ שלאָג (זשע) דיר דע קאָפּ אין וואַנט און לאָן אַנדערע געמאַך : ביסטו משוגע—לאָז דיך בינדן.
שפּר : פראָים בלײַבן פראָים : אַי מען יאָגט משוגע—גלייב : איטלעכער מענטש האָט זיך זײַן שוּעון: יעדער (און האָט זײַן שןעון: עיר עיר וחכאָיה, עיר עיר ומשווּעיה: יעדער שטאָט האָט (זיך) איר משוגענעם : יעדער משוגענער ווערט אום אַמוו קלאָר (מיושב) : איטלעכער ייִד (מענטש) האָט זיך זײַן שולחן-אָרוך און זײַן שוּעת: אַ ייִד און אַ משוגענער האָבן מורא פֿאַר וואַסער נאסער—שמד-וואַסער) : אַ משוגענער מעג אַלץ טאָן : אַ משוגענער שלאָגט נאָר יענעם, ניט זיך : אַלע משוגעים שלאָגן י ע נ ע ם די פֿענצטער אויס : אַ משוגענער שלאָגט פֿרעמדע פֿענצטער, נישט קיין אייגענע : אַ משוגענער האַקט נאָר בך יענעם אויס די שויבן. זען אויך : אַבסורד א, נאַרשקייט 840. אומזינען 848.
3—. געדענקלעכקייט
ס ן געדענקלעכקייט, אומפֿאַרגעסלעכקייט : וקרון, כּוח-הואָרון : קאָפּ, מוח : מטער, אײַזערנער זאָרון (קאָפּ, מוח).
דערמאָטנג, דערמאָנעכץ, ז (ד)עראינערונג, רעמיניסצענץ , זכרון נ-פּ) : זכרונות, מעמואַרן : צוריקבליק, רעטראָספּעקט, רעטראָספּעקציע.
געדעכעניש, געדעכטעניש, נכר : וכר לדבר : נכר למיקדש, וכר לחוּרבן, וכר לטיט: וכרת דאָרים , מעמאָראַנדום, מעמאָ , דערמאָן: דערמאָנער, אָנדענק, אָנגעדענק, געדענקעניש, אָנדענקל , סוּוועניר, מעמאָריאַל , פּאָמניקל נאַר-) : הזקרה , אַזקרה : געדענקטאָג, יאָרטאָג : יאָרצײַט : מעמענטאָ (מאָרי) , מעמאָראַבילע: רעליקוויע : דענקמאָל , געדענקשטק, קפֿרהוכרוטת אאַז'וו — פּפּבּ.
נִעלעקרון : בור סוד שאַיט מאַבד אָיפּה .
נוויסנשאַפֿט) מנעמאָניק, מנעמאָטעכניק, פֿרענאָטיפּיק.
מנעמאָניקער, מנעמאָטעכניקער.
ר : געדענקען : וויסן (אויף) אויס(נ)ווייניק :
י פּאַמיענטען : האַלטן קאָפּ : אויפֿהיטן אע זאָרון : אָפּשטעמפּלען זיך (אײַנקריצן זיך) אין זקרון (אין די געדאַנקען) : געדענקען (אָט) ווי נעכטן (ווי דאָס וואָלט נעכטן גערען, ווי הײַנט) : לעבן (ייִן נאָך לעבעדיק, זײַן גאָר פֿריש) אין זקרון (אין די געדאַנקען) : האָבן (טראָגן) אין וקרון (אין קאָפּ, אין זינען, אין די געדאַנקען) : ליגן אין מאָע (אין סעם) : בלײַבן אין זאָרון (אין זינען, אין קאָפּ, אין די געדאַנקען) : ניט פֿאַרגעסן : געדענקען אויף קינדס קינדער (לעולם ועד) : ניט קענען אַרויסשלאָע (זיך, יענעם) פֿון די געדאַנקען.
דערמאָנען זיך, ז (ד)עראינערן זיך:י ספּאָמניענטען : מזכיר זײַן : קומען (צוריקקומען) אויפֿן זקרון (אויפֿן זינע, אויף—די געדאַנקע).
וועלן זיך דערמאָנען : רײַבן (קנייטשן) דעם שטערן : פאַטע זיך אין שטערן : ברעכן זיך דעם קאָפּ : דורכוואַרפֿן אין קאָפּ (אין די געדאַנקען) : אָפּפֿרישן (ז אויפֿפֿריער) דעם זקרון : גראָבן זיך (גריבלען זיך, ראָיען זיך, ריִען זיך אאַז“ר) אין דער פֿאַרגאַנגענהייט :
צוריקרופֿן (אויסגראָבן, אויפֿמישן) די פֿאַר-
שנגענהייט : לעבן אין דער פֿאַרגאַנגענהייט :
צוריקטראַכטן, ק(שריקטראַכטן, ק(אַ)ריק-
בליקן, רעמיניסצירן: אויפֿעפֿענעזאַלטע ווונדן. לערנען פֿת (אויף) אויס(טווייניק : לערנען
קעל-אָה : אײַנחזרן, אײַנלערנען, אײַנשטודירן :
מאַכן פּראָבע (רעפּעטיציע) : פּראָבירן, רע-
פּעטירן : זוברעווען : אײַנקריצן (אײַנשאַרפֿן,
אײַנקאַרבן, אײַנגראַווירן, ז אײַנפּרעגן אאַז“וו)
אין זקרון : מאַכן זיך אַ סימן (אַ צייכן, אַ קניפּל) :
פֿאַרשרײַבן אויפֿן שטערן : אַוועקלייגן אונטערן
אויער : פֿאַרגעדענקען : געדענקען אויפֿן קאָפּ
אַדי : געדענקלעך, פֿאַרגעדענקלעך, אומפֿאַרגעסלעך, אומפֿאַרווישלעך, אומאָפּ-
מעקלעך.
אינוו , פֿראַן : אויסן ווייניק, הינען גאָרנישט נ-פּ) : ניט אָפּצווויע (ניט אָפּצומעקן) פֿון
זאָרון : לזקרון : לנכר עולם : אע אָנדענק : אע
מעמאָריאַם : אָרוך מזכיר נשקחות : זאָל זיך
אים דאָרט גרינג שלוקערצן נ-פּ) .
שפּר ן אַ נאַרישקייט געדענקט זיך : דאָס גוטע געדענקט זיך לאַנג, דאָס שלעכטע נאָך לענ-
גער : פֿאַר וואָס פֿאַרמאַכט דער האָן די אויגן
בשעת ער קריי(ע)ט? וענטפֿער) זאָל די וועלט
וויסן , אַן ער קען אויף אויס(נ)רייניק.
זען אויך : רעקאָרד 888.
344. פֿאַרגעסלעכקייט
ס ן פֿאַרגעסלעכקייט, אומגעדענקלעכקייט, פֿאַרגעסונג, שיכחה , אַמנעזיע, פּאַראַ-
מנעויע : קורצער (שוואַכער, שלעכטער, קעצי-
שער) זקרון : קעצענער (קאַצענער, הינער-
שער) מוח : שלעכטער קאָפּ : קאַצן-מוח,
קאַצנקאָפּ, ואַבודקע : נח מיטן קאַצן-מוח.
וו : זײַן פֿאַרגעסלעך : ניט געדענקען (פֿון דאַנען ביו אַהיך : געדענקען ווי דורך אַ
אָלום : זײַן שרער אויפֿן זקרון : זײַן געשווערט
(גע-ראַכט) אין זקרון: זש אָן אַ קאָפּ : ניט האָבן
קיין קאָפּ : האָבן אַ קאַצנקאָפּ (אַ קאַץ אין
קאָפּ) : פֿאַרגעסן : פֿאַרגעסן ווי ניט גערען, ווי
קיין מאָל גאָרניט, ווי נאָך אַ שימחה, ווי נאָכן
איבערבעטן זיך, ווי אין טויט: ניט קענען זיך
דערמאָנען : אָפּשטאַרבן (פֿאַרשוווּנדן ווערן,
פֿאַרשווינדן) פֿון זקרון : אַרויסשלאָע זיך פֿון
קאָפּ (פֿון מוח, פֿע די געדאַנקען) : אָפּמעקן
(אָפּריע) פֿון זאָרון : ניט טראַכטן מער פֿון :
מסיח דעת זײַן.
אַדי : פֿאַרגעסלעך, אומגעדענקלער.
פֿראַן : איך האָב עס (עס ליגט מיר) אויף דער צונג (אויפֿן שפּיץ צונג) : עס אין מיר
אַרויס פֿון קאָפּ (פֿון די געדאַנקען) : עס אין
מיר אין איע (אין רעכטן) אויער אַרײַן און
דורכן צווייטן (דורכן לינקן) אַרויס : כאָטש
נעם מיר אַראָפּ דעם קאָפּ (געדענק איך ניט) :
עיקר שקחתי : שיִער ניט פֿאַרגעסן : שניפֿ :
געפֿאָרן צו דער מתונה און פֿאַרגעסן דעם אָתן
אין דער היים : אַלע מחואָנים האָט מען מיער
גענומען אויף דער חתונה את דעם אָתן האָט
מען געלאָזט אין דער היים.
שפּר : אין דעם בעסטן קינד פֿאַרגעסט מען : ווער עס האָט ניט אין קאָפּ מון האָבן אין
די פֿיס.
זען אויך : פֿאַרגאַנגענקייט 75.
345. פֿאָרויסואָגונג
ס ן ואָיאות, נאָיאהשאַפֿט : רוח-נבואה, רוחהקודש : אָראַקל : העלועונג, קלאָרועונג,
ווײַטזעונג : טעלעפּאַטיע : ווײַטער קוק : פֿאָ-
רויסועונג, ז פֿאָרזעונג : האַרצזאָגונג, ז אַנוט :
פֿאָרויסגעפֿיל , פֿאָרגעפֿיל .
טרעפֿעניש : וואָרואָגונג, וואָרואָגענש :
פֿאָרויסואָגונג, ז פֿאָרואָגונג.
נבואה : פֿאָרויסזאָג, ז פֿאָרזאָג : פּראָעאָז,
פּראָגנאָסטיק, פּראָגנאָסטיקאַציע : אָנזאָג, פֿאָר
צייכן, סימן : עטער , שלעכטער סימן : סימן
קוב, סימן רע, סימן דע'ך ו-פּ) : סימן דלות, סימן ברכה : רעגדבויגן : צייכן פֿון דער צײַט : עיקבות המקיח, עיקבתא דמאָיחא.
שטערועערײַ, אַסטראָלאָגיע, האָראָסקאָפּיע, אַסטראָסקאָפּיע.
נטרעפֿמעדיומס) אָנייראָמאַנטיע נחלומות), אַסטראָמאַנטיע (שטערן), אַעראָמאַנטיע נלופֿט), אַריטמאַנטיע נצאָלן) , ביבליאָמאַנטיע נביבל) , הידראָמאַנטיע נוואַסעח : והאַנט) כיראָמאַנטיע, אָכמתזיִד, כיראָגראַפֿיע, כיראָנאָמיע : מעטעאָראָמאַנטיע (מעטעאָרן) , נעקראָמאַנטיע נמתים) , קאַטאָפּטראָמאַנטיע נשפּיגל) , קאַרטאָמאַנטיע נקאָרטך , קובאָמאַנרע נבייודלעך) , קריסטאַלאָמאַנטיע נקרישטאָל) , ראַבדאָמאַנטיע נשטעקעלעך) אאַזיוו.
נמכדרים) פּותר-חלומות(-בוך) , טרעפֿבוך, ספֿר(שגורלות, קפֿר-המנלות : קאָרטן, טייבלעטלעך, האַנטשטריכן — 240 .
(ביא, נאָיאה(טע), ז פּראָפֿעט, חווה, זעער, קלאָרזעער, העלזעער, צייכן-זעער, וואָרזאָגער: אויגור, האַרוספּעקס, אָראַקל : וועטערנביא : שטערדזעער, אַסטראָלאָג : פּאַלמיסט : ראַפֿאָלאָג : געדאַנקעדלייענער, טעלעפּאַט(יסט) : נעקראָמאַנט, כיראָמאַנט אאַן“ר — איי-ן יי-ר-ער אייר יאַנ-יע : טרעפֿער(קאָ , פֿאָרויסאָגער, קאָרטדראַרפֿער(יך , קאָרטן-וואַרפֿערקע, קאָרטן - ליגער(ש , קאָרטן - לייגערקע, תּנכניק, ציגײַנער : שפּרעכער, שפּרעכערקע, קדר, טאָטער אאַז“ר — 5 61 .
וו : זאָע נאָיאות : (ביאן : פֿאָרויסזאָגן, ז פֿאָר-
זאָע, פּראָעאָזירן, פּראָעאָסטיקירן : פֿאָרויסזען, ז פֿאָרזען : זען אין דער צוקונפֿט אַרע : האָבן אַ פֿאָר(ויס)געפֿיל : פֿאָרויספֿילן : פֿילן אץ די ביינער : ז אַנען : ז אָנען : דערמעקן : ליגן (וואַרפֿן, אויסוואַרפֿן) קאָרטן : האָריאָע, טרעפֿן, ראָטן, באַשעהען, אויסרעכענע.
פֿראַן : (רק דאָס האַרץ שגט מיר (האָט מיר
געזאָגט) : הלעאי זאָל איך ליע זאָע : מע
קאָפּ זאָל לעבן (איך האָב עס פֿאָרויסגעזען) .
שפּר : אַ אָלום איי אַ האַלבער (כֿיא : דאָס האַרץ אין אַ האַלבער נביא : אק האַרץ זאָגט דעם אַנדערן : אַ שנצער נאַר איז אַ האַלבער נביא : אַ האַלבער נביא אין אַ שנצער נאַר : ווען אַלע וואָלטן זײַן נאָיאים וואָלטן ניט גערען קק עויים : אַ מענטש זאָל זײַן אַ (כֿיא, וואָלט ער קיין מאָל צו קיין אָרות ניט געקומען : אָכם עדיף מנביא : דער לוח טרעפֿט אויך אַ מאָל : דער לוח טרעפֿט אַ מאָל אויך ניט : אַז מען טרעפֿט ניט פֿעלט מען.
ם : פֿאַנטאַסטישקייט, אימאַגינערקייט, אילר זאָרישקייט אאַויוו — אַדי : פֿאַנטאַזיע, אײַנבילד(ונגס-)קראַפֿט, פֿאָרשטעל(ונגססקראַפֿט, אויסמאָלקראַפֿט, כּוח הדימיון, כּוח המדמ(ה) : צעוואַרעמטע , צעהיצטע, הייסע, קאָכעדיקע, פֿײַערדיקע, ווילדע, גערשטע, שפּילעוודיקע, לעבעדיקע, פֿרוכפּערדיקע אאַז“ר פֿאַנטאַזיע: אימאַגינאַציע, האָגה, פֿאָרשטעלונג, קאָנצעפּציע, דימיון : פּוסטע פֿאַנטאַזיע, אײַנריידעניש, אײַנריידעכץ : אײַנבילדונג, אײַנבילדעניש : (אַלייך)גענאַרערײַ, (אַלייך)אָפּנאַרערד.
אילוזיע, מיראַוש, כימערע, כימענקאָרע : שאָטן : לופֿטבילד, פֿאַטאַ-מאָרשנאַ, וויזיע, זעונג : לופֿטשלאָס , צויבערשלאָס : גילדע(חנע פֿייגעלעך, טעלערל פֿון הימל — 2 : טויזנט את אין נאַכט, לעגענדע, מיטאָס, ז מיף — !38 : פֿיקציע, צוטראַכט, אויסטראַכטונג, אויסטראַכטעניש, פֿאַבריקאַציע — נפּנ .
אָלום : טרוים, טרוימערײַ, טרוימענק : וואָר-חלום, אָלום אויף דער וואָר : גאָלדענע חלומות : פּוסטער אָלום, בייזער אָלום אאַן'ר :
קאָשמאַר : האַלוצינאַציע, טראַנס, טראַנץ, סאָמנאַבוליזם : עולם-הדימית, עולם-התוהו : לאַנד פֿון חלומות, פֿייעסלאַנד, צויבערוועלט : אוטאָפּיע, מילעניום.
פֿאַנשסטיק, אָריגינאַליטעט, אידעאַליטעט, אידעאַליזם, אוטאָפּיזם, דאָנקיכאָטיזם : ראָמאַנטיק, ראָמאַנטיום, זראָמאַנטיציזם — 8-פּ .
קעל-אָלום, מעל-חלומות. חלומער, טרוימער, שטערקוקער: פֿאַרבלאָנדזשעטע נאָמה, עולםזשהוניק : פֿאַנטאַסט, מעל-דימיון, פֿשטאַזיאָר, וויויאָניסט, וויזיאָנער : ראָמאַנטיקער, ז ראָמאַנטיציסט, אידעאַליסט, אוטאָפּיסט, דע קיכאָט.
וו : פֿאַנטאַזירן, אָלומען, טרוימען, י שר
ראָניען : אָפּגעבן זיך מיט חלומות, שפּינען חלומות : אָלומען אויף דער וואָר : לעבן ר אע אָלום : בויען שלעסער אין דער לופֿטן : לעבן אויפֿן עולם-התוהו (אויפֿן עולם-הדימיון) : שוועבן אין די וואָלקנס (אין די הימלען, אין די עולמות העליונים, אין די ספירות העליונות) : אידעאַליזירן : פֿאַראָלומען זיך, פֿאַרטרוימען זיך, פֿאַרטראַכטן זיך, פֿאַרחוע זיך : זען וועיעס (חויווות, חלומות אאַו“ר) — - : מאָלן זיך, אויסמאָלן זיך, פֿאָרשטעלן זיך, אײַנבילדן זיך, אײַנשמועסן זיך, אײַנריידן זיך : אײַנריידן זיך אַ לונג און לעבער אונטער דער נאָן : אַרײַננעמען זיך (עפּעס) אין קאָפּ אַרײַן : אויסרײַע זיך, דאַכטן זיך, דוכע זיך, מתדמה זײַן זיך, אויסנעמען זיך.
אָנשטרענגען די פֿאַנטאַזיע : לאָזן פֿרײַ (אָפּלאָזן) די פֿאַנטאַויע : אויסטראַכטן (פֿע קאָפּ) : שטיקן אַ בילד פֿון קאָפּ : (אויס)זייגן פֿון פֿיטער : אָפּמאַכן, באַשאַפֿן, פֿאַבריצירן, פֿאַבריקירן, אימפּראָוויוירן.
אַדי ן פֿאַנטאַסטש, עקסטראַוואַגאַנט אאַן'ר
— 3- : אימאַגינער, אימאַושינער, געדוכט, אילוואָרש, כימעריש, טעאָרעטש, היפּאָטעטיש, אוטאָפּש, אוטאָפּיסטיש, טרוימערש, מיויאָנערש, ראָמאַנטיש, אידעאַל : אומרעאַל,
אוממאָשותדיק אאַז'ר פּ 4 : אידעאַליסטיש, דאָנקיכאָטיש, (אַלייך)גענאַרעריש, (אַליי אָפּנאַרעריש, אײַטערעדט, אײַנגעשמועסט, ז אײַנגעבילדעט.
פֿאַרחלומט, פֿאַרטרוימט, פֿאַרטראַכט, פֿאַרחושט : אויסגעטראַכט, אָפּגעמאַכט, אויסגעזויגן (פֿון פֿימער) , פֿיקטיוו, שעפֿעריש, אָרי גינעל : צוגעקלערט, צוגעטראַכט, ז דערפֿונדן, פֿאַבריצירט, פֿאַבריקירט : פֿאַבולאַר, לעגענדאַריש, מיטיש , ז מיפֿיש אאַז“ר — 381 .
פֿראן : די פֿאָטאַויע האָט זיך בײַ אים צעשפּילט.
שפּר : וואָס אָלימט זיך אַ גאַנדז? !ענטפֿער) האָבער : וואָס אָלומט זיך אַ הון? !ענטפֿער) פּראָסע : אַ אָלום אין אַ נאַר און גאָט אין אַ האַר : דברי חלומות לא מעלין ולא מורידין : אַע אָלום בל דאָרים בטלים : אַ אָלום אין ווי אַ מאַרשעליק : אין אַ אָלום אין דאָ אַ הור דערערחלק אָמת : אַ אָלום אין אַ האַלבער נביא : אָל החלומות הולכים אַחר האָה : וואָס אעער גערן העט דאָס אָלומט זיך אים אין בעט : וואָס מען רעדט בײַ טאָג דאָס אָלומט ויך בך נאַכט : וואָס בײַ טאָג געטראַכט געפֿינט מען אין אָלום בך נאַכט : אע שלאָף זינדיקט נישט דער מענטש, נאָר זײַנע חלומות : וואָס וואָלט בײַם מענטע טײַערער גערען פֿון שלאָף, ווען עס זאָלן ניט זײַן די בייזע חלומות? : אַן איִנרידעניש אין ערגער פֿת אַ קרענק : וואָס דער מענטש קען אַלץ איבערטראַכטן קען דער ערגסטער שווא ניט אָנווינטע : וואָס ערגער מען שטעלט זיך פֿיר (פֿאָר) אַלץ בעסער אין : ווי מען נעמט זיך פֿיר (פֿאָר) אַזוי העלפֿט גאָט : וואָס טויג דיר דער שיינער אָלום, ווען דער פֿרימאָרגן איז קאַלט?.
זען אויך : אוממאָשות 4, אויסנעם א , געדאַנק —3 , השערה פּנ, אָקר 885 , ליטעראַטור 881, פּאָעזיע 22, טעאַטער בּע, געמיט א.
347. זינען ,
פֿאַרשטענדלעכקייט
ס : באַטײַטיקייט, אינהאַלטיקייט, פֿאַרשטענד-
לעכקיט, באַנעמלעכקיט, זבאַגרײַפֿלעכקייט אאַו'וו — אַר : זינען, מע, טײַטש, באַטײַט, ז באַדיִט(וש : רמז, אָנשפּיל , אָנצו(גע)הערענש, אַלוזיע : ציל , צוועק, וויכטיקייט : אַמצית, סעע, עסענץ: אַכל, געדאַנק, אינהאַלט, גיִסט. וו : האָבן אַ מע (אַ זינען, אַן אינהאַלט אאַזיוו)
— - : טיִק, באַטײַטן, ז באַדײַטן, מיינען, אויסדריקן, באַצייכענען, באַצוועקן (עפּעס) : וודע (י צײַגן) עפּעס : זאָגן (ריידן) ע-ע- : טראָע מיט זיך אַ מע : זע פֿאַרשטענדלעך (י באַרײַפֿלעך אאַזיר) * יי : זײַן נישקרום : זיך לייע אויפֿן שכל (אויף דער דעה) : פּאָטו(קפּען זיך אין קאָפּ (אע מוח) : ריידן מיט אַ גע : רייע ווי אַ נִרידעת : ריידן ניט פֿע דער הוילער (פּוסטער) פֿאַס (אַרויס) : וע קלאָר : רייע פֿאַר זיך אַליין : דערקלערן זיך : ליגן אויבן אויף.
מאַכן פֿאַרשטענדלעך : דעפֿינירן, אויפֿקלערן, פּאָפּולאַריזירן אאַו'וו — 349 .
אַדי : באַטײַטיק, ז באַדיִטיק, טאָפּלטײַטשיק,
צווייטײַטשיק, ז צוויידײַטיק, פֿילטײַטשיק, פֿילדײַטיק, פֿילבאַטעטיק, ז באַדײַטונגספֿול, מכטיק, ראַציאָנאַל , שכלדיק, אינהאַלטיק, איהאַלטפֿול , אינהאַלטרײַך: פֿאַרשטענדלעך, זעלבסטפאַרשטענדלעך : אָשוט, איינפֿאַך, האָטירלעך : באַנעמלעך, צו ריטלעך, צר גענגלעך, דערקלערלעך, פֿאַרטײַטשלעך : אַפֿיש: ליי(ע)נערדיק, ז לעזבאַר : איינטײַטשיק, ז איינדײַטיק, אומצווייטײַטשיק, ז ניטצריידײַטיק : אויסדריקלעך : פֿאַרקײַלעכט, פֿאַררונדיקט, ז אָפּגערונדעט : דירעקט, דיסטינקטיוו : אָפֿן, קלאָר, באַשטימט, האָרף, געטי, בולט אאַו'ר — בּ-בּ.
אינר : האָנץ גלײַך : צו פֿאַרשטע, צו באַ-
נעמען אאַו“ר : במלוא מובן המלה : רער
אין ניט משוגע : איך בע נאָך דערווײַל ניט שיכּור : איך האָב נאָך היִנט קק בראָנפֿן נישט געטרונקען : דער שכל אין מחייב : דער אַכל טראָגט אויס.
348. אומזינען,
אומפֿאַרשטענדלעכקייט
ט : זינלאָזיקייט, אינהאַלטלאָזיקייט, אומבאַטיִטיקייט אאַז“וו: אומפֿאַרשטענדלעכקייט, אומדערקלערלעכקייט אאַו'ר — אַדי : אומוינ(ע), פּוסטער קלאַע, טויטער אָות (י בוכשטאַב), פּוסטע פֿראַזע : פֿראַדסערײַ, באָמבאַסטיק : פּוסטע ווערטער, פּוסטע דיבוּרים : פּוסטער קאָמפּלימענט : סאָם ווערטער, האָקוס-פּאָקוס, אַבראַקאַדאַברע: קוד, מיסטעריע . ז-3 : טערקיש, אַרטם-לשע, אָדקוצץ-לשע, מלאָכיטשפּראַך, חרטומים-לשת : שרע, עידעררעלש, קוידריש : פּוסטע רד, שלי מאָטיע, פּלוידערײַ אאַז“ר — בּזבּ.
וו : זע אָן באַטײַט (אָן זינען אאַייר), ניט האָבן קע באַטײַט (קע זינע אאַזיוו) פּ- אין 347 : ניט קומען איינס צום אַנדער : זע אומפֿאַר שטענדלעך (קשהדיק אאַז'וו) פּי : ריידן אומפֿאַרשטענדלעך (אָן אַ זינען) : ריידן טער קע (אַרטם-לשון אאַו'וו) : ריידן פֿע פֿיטער (פֿון דער הויט, פֿון וועג, אויסן וועג, פֿת הע, פֿון שלאָף) : ריידן ווי אַ דולער (ר אַ פראאָדם) : ריידן אין דער וועלט אַרע : ריידן פֿאַר פֿײַער את פֿאַר האָסער : ריידן ר פֿת הע, ר פֿע פֿײַער : פּלוידער ר אַ דבּורער מי : פֿאַרפֿאָרן (פֿאַרקריכן) אין אָלף האָש (אַרח גאע בויבעריק, אין האָצעפּלח, אע מע) : קריכן אויף די (גלײַכע) ווענט : טעקע, י ברעדיען, בײַקע, בולבע אאַזיוו — 373 .
אַדי ן אומבאַטײַטיק, ז באַדײַטונגסלאָן : אומזיניק, י זינלאָז, אינהאַלטלאָן : באָמבאַס-
טש : שמט, הויל, לער נר-) : שרויט שעדיק, שרניט מיינענדיק : אומפֿאַרשטענדלעך, אוּמבאַנעמלעך, ז אוּמבאַגרײַפֿלעך, אוּמדערקלער לעך : צריטײַטשק, טאָפּלטײַטדק : אומצר טריטלעך, אומצוטרעטלעך, אומצוגענגלעך : אוּמליי(שנערדיק, ז אומלעובאַר : אוּמבאַשטימט, אומדײַטלער : קשהדיק, מוקשהדיק : ניט-קלאָר, צעשווומען, מטושטש — 1-בּ.
אינוו, פֿראַן : קש : (-ולח מיק-ה : שטײַטש? : עס מיינט גאָרניט : עס זאָגט האָרניט : עס באַטײַט גאָרניט : עס איז קרום : עס טראָגט ניט אויס דער אַכל (דער קאָפּ) : עס ליגט זיך ניט ארפֿן זכל (אויפֿן מוח, אין די געדאַנקען, אע קאָפּ) : עס פּאַטו(חפּעט זיך ניט אין מוח (אע קאָפּ) : עס אין ניט צו דערקלער: עס אע ניט צו דעשפֿרירן : עס קלעפּט זיך גיט (אַ וואָרט צו אַ האָרט) : עס קלעפּט זיך ווי אַן אַרבעס צו דער (צום) האָנט, ווי די רייד פֿון אַ מטורף — 9.
349. פֿאַרטײַטשונג
ם : פֿאַרטײַטשונג, אינטערפּרעטירונג, דערן קלערונג, באַשידוע, ז ליזוט אאַז'וופּ י : דעפֿיניציע, געמאַרקוט, וּדר, הגדרה, באַריףבשטימוט : ררסא, האָרשנט, ז ליענאַרט : קאָנסטרוקציע, רעקאָנסטרוקציע : טיִש, פֿאַר ײַטש, פּשט, ווערסיע : אינטערפּרער טאַציע, הסאָרה, קאָמענטאַציע, סכאָליע : ענטפֿער, פירע, באַטײַט, ז באַדײַט : באַשייד, לשומ, אָיתרת : אָיתרוחלום, האָבת-אָלום : אָניראָלאָדע. ל
טײַטשהאָרט, קירש, קירש-המלות : נִיאור, חיבור, דרוש, ממו, קוד : פּאָטל , מאַטערטער טײַטש : פּעריגראַף : נחדח אויר ריד(ענש, אוּיסרידעכץ: דמרתורה, חידושי תּורה, עקסעגעטיק : קאָמענטאַר, עקסקורס :
ר, בשפּיל, אילוסטראַציע : שליסל, דעשפֿריר- (דפֿעחשליסל , קאָד : שאַליז.
איבערזעצ(וש, איבערלייג(וש, אַריבער טראָג(יש, איבערטראָג(וש , אָרעם, העאָקה : ווערטערלעכע, דת-באָותיקע, פֿרײַע איבער זעצוע.
מעטאַפֿראַו, פּאַראַפֿראַו, פּעריפֿראַז, אַפּאָדציע, עקספּאָזיציע : פּראָעאָז, דיאַעאָו.
נוויסנשפֿט) סימפּטאָמאַטאָלאָמע : מיסטאָגעניע, הערמענעווטיק : סעמשטיק, סער משלאָגיע, סעמאַסיאָלאָגיע.
אינטערפּרעטאַטאָר, ארסטײַמעער, דער קלערער, ארפֿקלערער : ממ, מש'י : מהאָ, מהרש'אָ : עקספּאָנעוט, קאָמענטאַטאָר, פּאָפּר לאַרעאַשר, (אָעלסמסביר, נִעלזסאָרה, מפֿוש, מפרש ל'ר מאָרמם : משק, דרש, מןלהעמוּקות: סכאָליאַסט, עקסעגעט: פּאַרער פֿראָסט, מעטאַפֿראַסט : אויסליגער, פּוראָלום, חלומותעיסטײַטשער, אָפֿה פּענח : איבערזעצער, איבערלייגער, אַריבער טראָגער, איבערטראָגער, מעתיק : גלאָסדי ריסט, גלאָסאַטאַר : דאָלמעטש(עח , טאָלמעי טש(עח, פֿירשפּרעכער, דרשאָמאָ, משרע. וו ן דעפֿינירן, געמאַרקן, מגדיר זײַן, צרס זע :
ליענען : לערנע דעם פּקט : אָננעמען : אינטערפּרעטית, טײַטש, מאַכן : אָפּטײַטש, פֿאַרטײַטש, אײַנטײַטק, אויסטײַטש : קאָמענטירן, עקספּאָירן, ממאר זײַן, מפֿרש זת : דרשענ(ען), פּאָטלש, אַרײַנטײַטק : פֿאַר ענטפֿערן אַ קשה : אויסריידן נחדח : דער קלערן, מסביר זע : מקרבֿ זע צו דער האָה : פּאָפּולאַריוית, געבן צו פֿאַרשטק : פֿונאַנדער שגן : אַרפּנליע אַ פֿיטער אע מויל (אַר : געבן אַ אָל : אָפּאָשלש : געבן אַ געמעל. אילוסטרירן : עפֿענען די אויע (דעם קאָפּ, דעם מוח) : (אוימטלומאַטשען, קלאָר מאַכן, אויסקלאָת, אויפֿקלער, באַלײַכטן : האָרפֿן אַ ליכט ארף : אוּיסקריסטאַלידרן : געפֿינען דעם זינע (דעם שליסל) : ליענען צח די
שורות : פֿונאַנדערקלײַבן זיך, אויסמאַכן, דע-
שיפֿרירן, דעקאָדירן, ז אויפֿלייזן : קאָנסטרויִרן,
רעקאָנסטרויִרן נאַ טעקסט).
איבערזעצן, איבערלייע, אַריבערטראָגן,
איבערטראָע, מעתּיק זײַן : דאָלמעטשן:
געבן באַשייד : באַשיידן (אויסלייגן) אַ אָלום :
פותר (אָלום) זע.
אינוו, פֿראַן : מאַכט רשי : אין פֿולן זינען פֿון (דעם) וואָרט : במלוא מובן הקלה:
בעצם : אייגנטלעך : (ד)הײַנו : דאָס הייסט :
ד“ה : בלע“ן : בּלומר : לאמר : אַזוי צו זאָן :
די משה אין אַזוי : ז נעמלעך : דאָס מיינט
דער אָמק: דער אָסוק אין אַזוי צו פֿאַרטײַטק:
אָשוט גערעדט : פּאָטוי גפּשוטו) בּמשאָעו : אויף
פלק ייִדיש נ—) : מיט (ז אע) אַנדערע ווער
טער : מפֿורש : ונש ליִשב (בדוחק) : נחדח דאָ
שטייט צעריק.
שפּר נ אַע מקרא יוצא מדי פּשוטו : אַ בריוו (אע) ווי מ ען לייענט אים : עס ווענדט זיך
ווי מען לייענט דעם בריוו : מען קען אַ בריוו
ן י נ ג ע ן, מען קען אַ בריוו ל י י ע נ ע ן : מען
קען קעק דאָס בלאַט ווי מען וויל : מען זאָל
אַלץ צום מטן אויסל יגן : אַן מען לייגט אַרע
אַ פֿיטער אע מויל בײַסט מען אים אָפּ.
אנ. שלעכטפֿאַרטעטשונג
ס ן אומפֿאַרשטייעניש, אומפֿאַרשטענדעניש, קרומפֿאַרשטייעניש, שלעכטפֿאַרשטייער
ניש, ז מיספֿאַרשטענדעניש, ז מיספֿאַרשטייענש,
מיאוסע פֿאַרשטייעניש נ-פּ) : שלעכטער, פֿאַל-
שׁער, נירריכטיקער טײַטש : ז מיסאינטער
פּרעטאַציע.
וו : שלעכט (פֿאַלש, ניט-ריכטיק) פֿאַרטײַטש (דערקלערן, איבערזעצן) : שלעכט פֿאַר
שטע, קרום פֿאַרשטיין, ז מיספֿאַרשטיין : געבן
אַ פֿאַלק מיין (אַ פֿאַלשע אויסטײַטשונג) : ניט
פֿאַרשטיין איינער דעם שדערן (איינס דאָס אַנדערע) : ניט קענען זיך צונויפֿריידן : צונויפֿריידן זיך ווי צוויי מעגעגעס, ווי אַ שטומער מיט אַ מיבן, ווי אַ שטאַמלער מיט אַ שטומען.
פֿראַן ן מען פֿרעגט אים פּידרעך (בוידעם), ענטפֿערט ער פּאָליצע : מען זאָגט אים כרע, ענטפֿערט ער פּעטרישקע : אָבוי אָבוי— אָבּוי : אָבוי אָבוי—לאָקשן : אָענו חטים והידה לו בשעורים (בקל יוסקעס, בלאָקען, בנכרקדשו, בקריה ורביה) : גוט מאָרע, געלע ! — רעטעך טראָג איך : גוט מאָרגן, כאַשע ! — רעטעך טראָג איך — ווי האַלט אין מנין? — דרײַ פֿאַר אַ קאָפּיקע : גוט שבת ! צי האָט איר ניט געזען אַ האָן אַ שראַרען? — אָרוך חיותם (היוער בים)—אַ טשובאַטע—עסט געזונטערהייט—מיט אַ ריִ-ן עק.
נעם-הארצישע טײַטש) אַן אָרה ורערטערשפּיל : עאָרה) אין צען אין רבקה עלף : אַן ונקהל איו אַ קניש אין פּקודי אַ וואַרעניק : אַז ציבעלע אין ציבוליע אין קוּאָבל קנאָבוליע (אין ברויט ברויטוליע) : אַו עפּל אין אַ קרעפּל אין קוגל אַ לאָקשנטעפּל : אַו בעוּלא אין אַ וואָע אין ובזמן קריב אַ שליטן : עאָרה בטבת— אָרה אין געלעגן אין דער מבה : האָם ומאַמם עק תּמימים—דער טאַטע מיט דער מאַמען מיק דער מימען : ובקן ואמרתם נבח קסח—ובקן ואמרתם זעכציק פּל עצל : לפֿיבּך נעמט מען דעם פֿוס נאָוס) אע האַנט אַרע : לא אָקר בּלום—קלים האָט גאָרניט געזאָגט : ממצרים ועד הנת ואָם (אסר : גוירה—אַן אָפּגעשניטענע, אָווה—אַ גלעכע : בּצאָיחית בדאָש—ווי אַ כאָליערע אין עסיק : המבּה בעבךג—אַ מכה אין דער זײַט : המכה בעפֿך וו—געהרגעט אויף דער עברי : בעדי עך יים שדים—בידע אי דעם דים : ויפֿטר פיפֿטער, אַבי ער לעבט את האָט פּרנסה (אַבי ער לעבט, אין דאַנקען גאָט) : הבוחן ובודק גענזענע סטראָנעס (ווערטערשפּיל : ונזי נסאָרוש : האָ לחמא עניא—די קאַץ אין געגאַעען קק שפּאָיע : מית נעקכֿ
לכו ונלכה—גייט איר את מיר וועלן קומען שפּעטער : שובר אויבים ומכויע ודים—אַן מען צעברעכט דעם אויר שפּאַרט מען אונטער דעם זידן : ויתאַפּק, מאַכט רשי : אָמן האָט געליטן אויף עעירות : אַל אִבטחו—דו זאָלסט ניט רײַטן, בנדיבים—אויף אַ זאָטל , שאָין לו תּשועה—ראָס האָט ניט קיין סטרעמעניעס, אַצא ריחו—טוט אַ בלאָן אַ ווינט, שוב לאַדאָתו— פֿאַלסטו אַראָפּ אויף דר'ערד, ביום ההוא— אע יענעם טאָג, אָבדו עשתונותיו—קענסטו פֿאַרלירן דײַנע הויזן : האָחור והמעסער נהבכור והמעשח : הקצר בנעם ומאריך אַף—אַ קראַץ מיטן בעזעם מאַך אַרויף : אַל אִהיו כסוס בּפֿרד—זײַט ניט קיין פֿערדשע קעפּ : למען ייאָרר—עס זאָל דיר שנײַדן, אָבוד—די לעבער, ולא יִדום—און עס זאָל ניט בלוטן : ואקלת אאָעת ובֿךכת—זאָלסט אָפּעסן את אָפּשרעק את אַנטלויפֿן : לעוו—אַ קוכן, אָלך—געזאַלצן, האָק—געטריקנט, קי לעולם אַסדו : נמלמד) ?מה—וואָס, נה—דאָס,אָנכי—איך, וואָס דאָס איך?. זען אויך : אָעות 886, אומזינע 848, אָקר 868.
351. קוד , אומאָנזעעוודיקייט , פֿאַרהוילונג
ם ן סודותדיקייט, באַהאַלטנקייט, פֿאַרשלאָסנקייט אאַזר : ניטשנזעערדיקייט, אומקלאָרקייט, אומדײַטלעכקייט אאַז“וו — אַדי : פֿאַרהוילוע, באַהאַלטוט, באַגראָבונג אאַז“וו — וו : קוד, סעקרעט, געהיימעניש, ז געהיימניס, מיסטעריע : קודעאַך : דבר האָמוי מן העין, דאָרים שבעינעה : טיפֿער סוד, סוד קמוס, סודיסודות, רזע, ךויךדךזע, רזיעולם : ספֿינקס : ספֿר האָתום, אַ פֿאַרשלאָסן בוך, אַ בוך מיט זיבן שלעסער : קאָלה-ספֿר, אָדרש פּליאה : אַנאָנימקייט, אַנאָנימיטעט, טעראַ אינקאָטיטאַ : שטילע וועטשערע.
באַהאַלטענער מע, באַהאַלטענע כּוונה : פּוּיה, הינטערגעדאַנק : רעזעראציע, רער
זערר : דיסקרעציע : באַהאַלטענער אײַנפֿלוס : די מאַכט הינטערן טראָן : רעדל-פֿירער, דראָערציִער, שטעקל-דרייער : געהיימע סעקטע : קאָמאָרע, מאַפֿיע.
רעטעניש, ז רעטזל , חידה, ז ענימע, שראַד(ע), רעבוס, לאָגאָגריף, אַנאַשג, אַנאַגראַם : קרייצואָרעררעטעניש, קרייצל : פּלאָנטער, פּלונטער, גאָרדישער קנופּ : האַרטער נוס (צו צעקנאַקף : קאָמפּליקאַציע, מיסטיפֿיקאַציע : סימבאָלעם : קריפּטאָדאַפֿיע, סטעשנאָגראַפֿיע : געהיימשריפֿט, קריפּטאָגראַם, שיפֿער, קאָד, תּשרק, אַת-נִש, אָיק בקר : צוויק די שורות.
קאָלה, קאַבאַליסטיק : פּראַקטשע קאָלה, קאָלה מעשית : מיסטיציזם, מיסטיק : צאָלך מיסטיק, גימטריא, אַלף-קית-מיסטיק, עירוף, אָכמתזאָירוף, צירופֿישותיות, ייִחודים וצי רשים : סופֿי, סופֿיזם : סתריתירה : ממי, קוד : עזאָטיציזם, עזאָטעריזם, עזאָטעריע, עואָטעריק : טעאָסאָפֿיע, טעאָסאָפֿיזם, אָקולטיום, סופּערנאַטוראַליזם.
באַהעלטעניש, באַהאַלט, באַהעלטער, פֿאַרבאָרגעניש, פֿאַרשטעקפּלו, באַהאַלטפלאַץ : אַמבוסקאַדע : וואַלד, ווינקל , לאָך : בונקער, י סכראָן, י סקריטקע : מלינה נ-) , מאַלינע, קלאַפּ-מאַלינע, קבר, קבֿורה, אָקום קבוּרה : אונטערערד, אונטערדונט, אונטערשטראָם, לאַבירינט : לאָקערפּלו, ז לויערפּלאַץ, לאָקעראָרט, ז לויעראָרט : לאָקער, לויער, לוג נרנ) .
פֿינצטערניש, ואָלקן, האָטן : פֿאָרהאַנג, פֿירהאַנג פֿיראַנקע: שירמע, שעפּערעניע נדאַל) : שפּאַניער ווענטל : הילע, אײַנהיל , שלייער, פֿאַרדעק, קאַמופֿלאַזש : פֿאַרקליידונג, מאַסקע, דאָמינאָ : מאַסקאַראַד.
ויסתּר, נעלם : בלינדער פּאַסאַזשיר, האָן : אַנאָנים, פּלוני (אָן פּלונק , פּלוני אַלמיני * -ז- : נִעל-אָוד, נִעל-קאָלה, קאַבאַליסט, יידעיס'ן : אַלכעמיקער, אַלכימיקער, אַדעפּט.
וו : זײַן אַ קוד (אַ מיסטעריע אאַי“וי) פּ - : זײַן ניט אָנזעעוודיק , זײַן באַהאַלטן אאַז“וו — אַדי
האַלטן אַ קוד : האַלטן בקוד : האַלטן אין אומריסוקייט : פֿאַרהוילן : ניט לאָזן די רעכטע האַנט וויסן וואָס די לינקע טוט : האַלטן פֿאַר ן י ך : האַלטן די צונג : ניט אַרויסריידן אַ וואָרט — פּזאַ : דערשטיקן, פֿאַרשטיקן, אונטערדריקן : גיט לאָזן גיין רײַטער : אויפֿהענגען אַ שלאָס אויפֿן מויל : אַסקען וינ) : שמייכלען (לאַכן) אין אַרבל : אײַנהאַלטן זיך : ניט דערציילן, ניט לאָזן הערן : ניט מיטטיילן, ניט אינפֿאָרמירן אאַו“ר — 353 .
זײַן (ליגן) באַהאַלטן (פֿאַרבאָרגן אאַז“וו) — אַדי : לאָקערן, ז לויערן, לוגן, טעאַטערען, טשיקערען, שפּיליערען : (פֿאַר)טײַען זיך : ניט געבן (אַרויסרײַזן) קיין סיִמן פֿת לעבן : אָפּקוקן, אָפּפּאַסן, אָפּציפּערן : נאָכשפּירן, נאָכשפּיאָנירן : שלײַכן זיך, אַנכֿענען זיך : באַהאַלטן זיך (פֿאַרבאַהאַלק זיך, אויסבאַהאַלטן זיך) בסדרחדרים : שפּילן זיך אין באַהעלטעניש (באַהעלטערלעך) : קריִש ויך : פֿאַרשלאָגן זיך (פֿאַרקריכן) אין אַ לאָך : צוריקציִען זיך (אָפּזונדערן זיך) פֿון מענטשן — פּפּפּ .
באַהאַלטן, פֿאַרבאַהאַלטן, אויסבאַהאַלטן, פראַטען, פֿאַרבאָרגן, ז פֿאַרבערגן : באַגראָבן, פֿאַרגראָבן, פֿאַרערן, פֿאַרשטעקן, פֿאַרשטופּן, פֿאַררוקן : מעלם זק : נקי) סאָבאַנען, סכאָבאַניען, סכאָרבאַניען : נגנ) טיער קעווען, פֿאַרמאַלינערען, מאַכן לינק : פֿאַרשליסן, פֿאַרחתמענען אאַן“ר — ז-1 : פֿאַרדעקן, פֿאַרהענגען, פֿאַרהילן, פֿאַרשלייערן ש וואַרפֿן אַ שלייער אויף (איבער) : פֿאַרבלענדן, פֿאַרשטעלן : פֿאַרקליידן, פֿאַרמאַסקירן : קאַמופֿל(אַזש)ירן : פֿאַרציִען (אַראָפּלאָזן) דעם פֿאָרהאַנג : לאָע (האַלטן) אין הינטערגרונט (אין שאָטן, אין דער פֿינצטער) : האַלטן אונטערן שטערצל : פֿאַרטונקלען, פֿאַרטושן, פֿאַרנעפּלען, פֿאַרפֿינצטערן : פֿאַרבינדן די
אויע : מיסטיפֿיצירן : שרײַבן אין שיפֿער (אין קאָד) : שיפֿרירן, קאָדירן.
אַדי : סודיק, סודותדיק, סודותפֿול : פֿאַרסודעט, פֿאַרטרוילעך : געהיים, געהיי מעוישפֿול , ז געהיימניספֿול , י סעקרעטנע, י טיִנע, אַנאָנים : פֿרעמד, אומבאַקאַנט, אומבאַוווסט : שטיל : בלאַט נגנ) : דיסקרעט, קאָנפֿידענציעל , ז קאָנפֿידענציאָועל : ניט-דערמאָנט, ניט-געזאָגט, ניט-דערזאָגט, ניט-פֿאַרעפֿנטלעכט אאַויר — בּ-בּ : אײַנגעהאַלטן, ז צר ריקגעהאַלטן, פֿאַרשריע, פֿאַרשטיקט, פֿאַרליטן, אונטערגעדריקט : פֿאַרטײַעט, פֿאַרגנבעט, לאָקערדיק, ז לויערדיק, קעציש.
פּריוואַט, י טשאַסטנע, אָפּגעזונדערט, אָפּגעשלאָסן, אײַנגעצויע, ז צוריקגעצויע, רעזערווירט : צוגעשפּיליעט , צוגעקנעפּלט : איוטראָרערט(ירט) : אײַנגעקערערעט.
פֿאַרהוילן, פֿינצטער, טונקל , שאָטנדיק, נעפּלדיק : אונטערערדיק, אונטערערדק : מיסטיש, קאַבאַליסטיש, עזאָטערש, טראַנסצענדענטאַל , אַפּאָקאַליפּטיש, מיסטעריעז : סימבאָליש, רעטענישדיק, רעטענישפֿול , ז רעטזלהאַפֿט, עניגמאַטיש : ניט-דערקלערט, ניטשנטפּלעקט, ניט-באַשיידט, ז ניט-געלייזט : פֿאַרוויקלט, פֿאַרפּלאָנטערט, פֿאַרפּלונטערט, קאָמפּליצירט : אומבאַנעמלעך, * אומבאַגרײַפֿלעך , אומדערקלערלעך, אומדערפֿאָרשלער, אומאונטערשיידערדיק : אומדורכדרינגלעך, אומפֿאַרשטענדלעך : אומ(פֿאַר)ענטפֿערלעך, ז אומלייזבאַר : שווער , שווערלעך, פּאַראַדאָך סאַל , פּראָבלעמאַטיש : קריפּטאָגראַפֿיש, סטעגאַהאָגראַפֿיש אאַז“ר — ס.
פֿאַרדעקט, פֿאַרהילט, פֿאַרשלייערט, פֿאַרהאָנגען : פֿאַרשטעלט, פֿאַרמאַסקירט, קער מופֿל(אַזשירט : פֿאַרבלענדט : מיסטיפֿיצירט : (פֿאַר)שיפֿרירט, (פֿאַר)קאָדירט : פֿאַרבאָרע, באַהאַלטן, פֿאַרבאַהאַלטן : פֿאַרשלאָע, פֿאַררוקט, פֿאַרשטעקט, פֿאַרשטופּט, פֿאַרשלאָסן, באַגראָבן, פֿאַרשאַרט, פֿאַרשאָטן : פֿאַרחתמעט
פּ ז-1 : פֿאַרטונקלט, פֿאַרפֿינצטערט, פֿאַרהאָטנט, פֿאַרטוש(יר)ט, פֿאַרוואָלקנט, פֿאַרנעפּלט. פֿאַרכמאַרעט, פֿאַרכמורעט. פֿאַרפֿאָגעט , פֿאַרטומאַנעט, פֿאַרלאָפֿן: פֿאַרוועט, צעשווומען, מטושטש : ניאָנועערדיק. ניטקענטיק, ניט-קאָנטיק, ניט-קענטלעך, ניט-מערך לעך, ניטבולט, ויטשרף, ניט-באָטימט, ניטשונטערשיידלעך : ניט-בפירש, ניטשויסדריקלעך, ניט-קלאָר : נ-פּ) קלאָר ווי דער שמפּאָלער באַרג, ר באָביויך.
אינר, פֿראַן : אַל-קי קוד : ביִ-ע וּי-תּר : בקוד : בסודיסודות : סוב ראָואַ : בגנבה : ר אַ מב אע דער נאַכט : פֿאַרבאָרוענערהייט : אע געהיים : אינקאָעיטאָ : אע באַהעלטעניש : הינטער פֿאַרמאַכטע (פֿאַרשלאָסענע) טירן : הינטער זיבן שלעסער : בחדרחדרים : באָינעה : בירדות : ארג אויף אויג : אונטער פֿיר ארע : בלא יודעים : צרק אַנאַנד : ז אונטער אַנאַנדער : צווק ויך : צווק מיר את דיר : צווע אונדן (ניט אויף ויף : אַנטר-נו : ביניט ל;ע עצמט : אַז קע האָן זאָל ניט קרייע : אַ פֿרגל טאָר דערפֿת ניט וויסן : קיין אָהאָדם (קע מוטערמענטש, קק ילודששה) טאָר דערפֿת ושט וויסן : מען טאָר נעט רידן דערפֿע : עס של ווײַטער ניט גיין : סתום ואָתום : שטילערהייט : שטילינקערהייט : בלחש : סאָטאָ האָטשע : מיט פֿאַרהאַלטענעם אָטעם : ארפֿן ארער : אַפּאַרט : אין אַ זײַט : אע אַרבל : הינטעת רוקן : בשאָיקה : בשאָיקה די קלעזמער : ש קיטש! : פתח ק ש ! : אַל תּרדו בנת ! : כאָטאַ פּאָקרשקע
אע הינטערגרונט : הינטער דער סצענע : הינטער די עליסן : הינטער פֿאָרהאַנג : מאַחורי הפרטד : אונטערן טע : אע שאָטן : אע דער פֿינצטער : אע אַ פֿינצטערן ווינקל : הינטער (אונטער) די אויע : אע אַ כמאַרע : ניט פֿאַר די אויע : ניט אין פֿאָקוס : ניט צו זען, גיט צו באַמערקן, ניט צו דערקענען, ניט צו באָשטימען, ניט אונטערצגיידן אאַז'וו : מען
הערט ניט ש מע זעט גיט : האָט זיך באַהאַלטן און משה זוך מיך : טאַטע באַהאַלט מיך, אָט גייט די מאַמע : האָל איך אַזוי (ניש וויסן פֿע בין (ע שלעכטס, פֿע אָרות, פֿע אַ בע שטערנטיכל , פֿע אַ בייזער וועטשערע, פֿע לאָקש) : זאָלן אַזר ציגן מסן אע פֿרעמדע גערטנער צו שפּרינגע : כאָטש נעם מיר דעם קאָפּ אַראָפּ ! : ער זאָל אַזוי וויק פֿת זע האָן (פֿע זע חיות אאַויוו) : פֿרעג מיך בחרם : פֿרעג מיך עפּעס גרעגערס : השומר אָחי אָנכי? : ווי איך וויס ניט אַווי של מיר ניט האָק : עס אין געזינטער (גלײַכער, קראַנטער), אַן מע ווייס ניט.
שפּר ן אַע הברכה מצרה אָלא בדבר האָמוי מן העץ : אע אַ קוד אע קע ברכה נאַר-) : ווע אַ קוד של יש אַ בר-ה ראָלט מען די תּוכחה ניט איִעערוימט : אַע מולים אָלא לצנועים : פֿאַראָ זאַכן האָס מע טאָר אַפילו דעם אייגענעם מע ניט ווײַע : וווּ אַ סוד דאָרט אין אַ עבה : סודות פֿע חדר זאָגט מען ניט אויס (טאָר מען ניט אויסואָע) : אַ קוד אע נאָר אונטער פֿיר אויע (את אונטער פֿיר אויערף : זאָל נאָר וויסן איינע, וועט שוץ מסן די שקנה : פֿאַר צרייען אין שוץ מער ניט קע קוד : וואָס דרך ווייסן אין ניט קע סוד : פֿאַר אַ נאַר אע ניטאָ קין סוד : אַ קוד גיט נאָר אע הויזן : פֿאַר אַ ווײַב אין קע סוד ניטאָ : זאָג דער ווײַב אַ קוד את שנײַד איר אויס די צונג : רכנס ע סצא קוד : וואָס בײַ אַ ניכטערן אויף דער (אויפֿן) לוט אין בך אַ דבּורן אויף דער (אויפֿן) צונג : איינער האָט עס אויף דער לונג, דער אַנדערער אויף דער צוט : וואָס איך ניט ווייס מאַכט מיר ניט הייס : וואָס איך ווייס ניט האָב איך ניט צו ואָרע : וואָס מען קען ניט לייקענען פֿאַר האָט זאָל מען ניט לייקענען פֿאַר מענטע.
מאַסקע פֿת : דעהאָסקק : אויפֿהייבן (אַראָפּנעמען) דעם שלייער פֿע : אָפּשלייערן, אַנער שלייערן : אויפֿדעע די חרפּה : אויפֿמײַע דאָס האַרץ : אויפֿהייבן דעם פֿאָרהאַנג : וויִע דעם אָמתן קאָליר : אָנרופֿן דאָס קינד מיטן (בײַם) אָמתן נאָמען : דעשיפֿרירן, פֿונאַנדער מפֿריק, דעקאָדירן.
אַדי ן אָפֿן, אָפֿנהאָר, אָפֿנוואָרלעך ני-ז, ז אָפֿנבאַר, אָפֿנטלעך : נאַקעט, ניט-פֿאַר שטעלט, אויפֿגעדעקט. אַנטפּלעקט : ארבר אויפֿיק, פֿרײַ, פֿראַנק און פֿרײַ : דעמאָנסטר טיר, עפֿנטלעך. י פּובליטשנע : באַקאַנט, באַר וווסט, ידוּעדיק : אָמעערדיק, אָנזיכטיק, ארר שײַנלעך, באַשײַמפּערלעך : קענטלעך. קאָר טיק, דערקענטלעך. דערקענערדיק, ויכּרדיק, מאַרקלעך, מערקלעך, באַמערקלעך, (בשמערקעוודיק : בולט, רעליעף, אָנטאַפּיק, דײַטלעך. י וויראַזשנע. רש רויט : קלאָר. קלאָר את לויטער, קליפּ את קלאָר : בקדש, אויסדריקלעך, ז אויסגעשפּראָכן : דעפֿיניטיוו, זיכער אאַן“וו — 2בּ3 .
נפֿאַרגלײַכונגען) קלאָר ווי דער טאָג, ווי בורשטין, ווי דורך אַ שפּאַקטיוו, ווי אויפֿן טער לער, ווי בוימל אויפֿן וואַסער.
אינוו , פֿראַן : בפֿראָסיא : ברי- (לוי : בראוּלוי : ברבים : אין די אויע אַרע : פֿאַר אַלעמען אין די אויגן : בפֿגי קהל ועדה : בפֿני (לפֿני) קל עם ועדה : ביודעים : על דעת הקהל : למען דעת : לאַען יִדעו : למען שמעו ויִדעו וייראו : ידוּע : ידוע לכל : אָרור וידוע : כידוּע : אָרור כּאָמש : אָרור כאָמה : דער קוד ליגט אויף דער (אויפֿן) גאַס : אַ קוד פֿאַר גאַנץ בראָד : אַ קינד אין וויג ווייס דערפֿון : די שוואַלבן אויפֿן דאַך זינגען דערפֿון : אַ מינדסט קינד ווייס דערפֿת : קינד און קייט ווייסן דערפֿון : בחוש : יאַמנע ויאַסנע : אויף דער האַנט : אויפֿן טעלער : פֿאַר (אונטער) דער נאָן : פֿאַר (אונטער) די אוּינן : אין פֿאָקוס : אין רעליעף : אע אָנש : אָנים אָל אָנים : אָה אָל פּה : זאָש
352. אָנזעעוודיקייט,
אַנטפּלעקונג
ס : נאַקעטקייט, אָפֿנקייט, קלאָרקייט אאַז'ר : אָנזעערדיקייט, קענטיקייט, נִיבּרקייט אאַזיר — אַדי : ווײַזונג, אַנטפּלעקונג, אויפֿדעקוע אאַז“ר — יי : התנלות : (יגלה, ידועעאַך, דבר ידוּע : אָפֿענע קאָרט, אָפֿענע אָקע, אָפֿענער זעקסאונזעכציק, אָפֿענער איינאונדרײַסיק : אָפֿן בוך : ניט קיין קוד : מאַניפֿעסטאַציע, דעמאָנסטראַציע, אָפֿנוואָרקייט : עקספּאָויציע, עקספּאָוע, אויסשטעל , אויסשטעלונג, עקסהיביציע : י פּאָקאַז, י וויסטאַווע, י וויסטאַווקע : פּאַנאָפּטיקום, פּאַנאָפּטיקאָן, פּאַנטעכניקאָן.
וו ן זײַן אָפֿן (נאַקעט, אַנטפּלעקט, אָפֿנוואָר. אָנזעעוודיק, קענטיק אאַז“ר) — אַדי : זען זיך, אָנזען זיך, אַרויסזען זיך : זע (שטיין, האָבן) פֿאַר די אויגן (אונטער די אויע) : שטיין פֿאַר די אויגן ווי (אויף) אַ טעלער, ווי אויף דער האַנט : זײַן אויסגעשטעלט פֿאַרן אויג : דורכוואַרפֿן זיך (דורכמישן זיך, שווימען) פֿאַרן אויג (פֿאַר די אויגן) : ריידן פֿאַר זיך אַליע : פֿאַר ראָטן זיך, פֿאַרראַטן זיך : (צו)ציִען די אויפֿמערקזאַמקייט פֿון : פֿיגורירן : פֿאַרכאַפּן דאָס אויג : לײַכטן, שײַנען אאַו“וו — 289.
מאַכן אָפֿן (אַנטפּלעקט אאַז“וו) — אַר: ברענגען צו דער אויפֿמערקזאַמקייט פֿע : מנלה קני- יש : רעין, ז צדע, טײַטן, טײַטלען, דעמאָנסטרירן, באַלײַכטן: אויסשטעלן, אַרויסשטעלן, אַרויסלייגן, עקסהיבירן : אויפֿוויקלען, אויפֿדעקן, אַנטבלויזן, אויסבלייזן, אַנטפּלעקן : אויסקרעמלען זיך, אויספּאַקן זיך, אויספּעקלען זיך : אַרויסברענגען : אַוועקלייגן פֿאַר די אויגן : אַרויסלייע אויפֿן טיש (אויפֿן טאָמבאַנק) : אַרויסלייע (ווי הערינט אויפֿן טעלער : אויפֿשטעכן דעם בלאָטער : ווײַע (אויפֿדעקן) די קאָרטן : אַיועקלייע די קאָרטן אויפֿן טע : שפּילן אַן אָפֿענעם איינאונדרײַסיק (זעקסאונזעכציק) : אַראָפּוואַרפֿן (אַרונטעררײַסן) די בּבּבּ
דאָס איז דאָס ! —) : דאָס זעט דאָך אַ בלינדער ארך : עס אין אים אָנגעשריבן אויף דער נאָז . שפּר : אַן אָל (אָ נאָדל) קען מען אע זאַק ניט קאַהאַלטן : ש אָל קען מען אע זאַק נישט פֿאָרבאָרע, דער שפּיץ קומט אַרויס הײַנט .אָדער מאָרע : הימל את ערד האָבן געשוווירן, אַן קק סוד זאָל ניט ווערן פֿאַרלוירן : הימל את ערד האָבן געשוווירן, אַו קק פֿאַרפֿאַלענע .שך של ניט זע אויף דער וועלט.
353. אינפֿאָרמירונג
ס : באַקאַנטמאַכונג, פֿאַרעפֿנטלעכונג, אינפֿאָרמירונג, פּובליקירונג אאַן“ר פּ יי : ידיעה, זינאַכריכט, ז אויסקונפֿט, י ספּראַווקע, אַרין : נינ) קונדעיִטע, שידוך : קאָמוניקאַט, קאָמוניקע :' נײַס, נײַעס : שטיקל נײַס : פֿרישע, אַלטע, אַלטגעבאַקענע אאַז'ר נײַס : חידוש, חדשות, וואָרט, סענסאַציע, קאָך, טומל , סקאַנדאַל , אויפֿזען, נדצײַטונג נר-) , שמועס פֿון טאָג, שמועות, קבתשמועות : אַלטע געשיכטע, אָוד בקהל : אַ קוד פֿאַר אַ מנין לײַט (מענטע), יאַ קוד פֿאַר האָנץ בראָד, אַ אָוד ביו קק בראָד, אַ קוד אע (פֿע) בראָד, אַ קוד אין באָד אין בראָד.
אָנזאָג בשורה : בשורה טובה, גוטע בשורה, ישועות ונאָמות : בשורה מעה, בייזע (שלעכטע) בשורה : קלאַנג, קול , גערייד(ערש , גערעד(ערײַ), גלימל , גלימיע, י סלוך, רעדעכצן, געואָגט-געזאַגט, האָגעכצער און שגעכצער, מימרות מיט זאָגעכצן.
אָנצוהערעניש, אָנצוהערנס , אָנצוגעהערעניש : קאַפּוליער אָנצוהערעניש : אַ קלאַפּ אין ויכולו : אַלוויע, איוסינואַציע, אינוענדאָ : אָנשפּיל , אָטעבל , רמז, רמיזא, ממן דרמיזא, טיפּ נ—): אָנרײַו, (אָטווונק, ז אָנדײַט, באַמער
קונג, רעפֿערענץ, סוגעסטיע : סוד : אַ ארט אע אויער : שעפּטשע, מומל , מורמל אאַן'וו — וו
באַריכט, רעפּאָרט, ראַפּאָרט : דואָער
בון, סך-הכל : מעמאָראַנדום, פּראָטאָקאָל : פֿירטראָג, פֿאָרטראָג, ז פֿאָרטראָג, ז דאָקלאַד : באַריכט-פֿאָרטראָג : באַריכט-קאַמפּאַניע נ-אָק : אינטערוויו : נאָטע, דעקלאַראַציע, דערקלערונג : נאַ-) סטייטמענט, מעסעדזש : עדיקט : ווידוי, קאָנפֿעסיע : דער שנצער אָמת : פּרטים, ספּעציפֿיקאַציע, געגעבענע, ז אָנגאַבן.
אינפֿאָרמאַציע, פּובליקאַציע, קאָמוני יקאַציע, צירקולאַציע : דעקלאַמאַציע, פירסום, ז פּובליציטעט, פּובליסיטי נאַ-) : באַקאַנט מאַכונג, מיטטיילונג, ז פֿאַרקינדיקונג : הודעה, מסירת-מודעה, נאָטיפֿיקאַציע, אַוויזאַציע, מעלדונג, לאָדוויסן, לאָדגעריסן.
מעלדאַקט, אָנזאָרצעטל : פּראָקלאַמאַציע, מאַניפֿעסט : נאָטיץ, נאָטיס נאַ-) : אויסרוף, כּרוז, הכרזה, קול-מקטר : צײַטונג — 379 : מודעה, מודעה רבה, אַנאָנס : נ—) אַדרערטײַזמענט, עד : אַפֿש, פּלאַקאַט, קלעפּצעטל, קלאַפּסעדרע, קלעפּסידרע, רעקלאַמע, פּאָסטער נאַ-) : בולעטין, ז בולעטען, ז ביולעטין : פֿלוגבלאַט, ליפֿלעט נאַ-) : פּראָגראַם : שילד, זנאַק, זנעקל , וויוועסקע : נ—) סיִן, טרלעט : שילדברעט, פּלאַקאַטדברעט, מעלדברעט, כרודברעט : רעקלאַמע-ראָע : אינפֿאָרמיר-בוך, אינפֿאָרמאַציע-בוך, אײַנקוקבוך, האַנטבוך : נײַסשגענטור , טעלעגראַפֿןאַגענטור, אינפֿאָרמיר - ביוראָ, אינפֿאָרמיראַגענטור, אינפֿאָרמאַציע-אַגענטור : אַנאָנסך ביוראָ.
אינפֿאָרמירער, אינפֿאָרמאַטאָר : האָגטער, אַרויסטראָגער — 86- : קאָמוניקאַטאָר , קאָמוניקאַנט, דעקלאַראַנט : אינסינואַטאָר : אויסרופֿער, אַנאָנסירער , אַנאָנסער נאַ-) , דיקטאָר : שטאָטשויסרופֿער, אויסשרײַער, אויספּויקער : מנִשר, בשורהעאָגער, אָעל-בשורה, העראַלד
העראָלד ו—) : שליח (פֿע עיפּש — 4-- : אָר זאָגער , באַקאַנט-מאַכער, מעלדער אאַזיוו — וו : רעקלאַמע י אַגענט, רעקלאַמע - קלעפּער, אַפֿיקלעפּער.
וו : זע באַקאַנט (באַוווסט אאַזיוו) — אַי : זע אין צירקולאַציע : צירקולירן, קורסירן : זײַן אינפֿאָרמירט, זײַן באַקענט (באַקאָנט, בער קאַנט) מיט אאַז“וו — אַי : וויסן : וויסן אַלץ האָס בך יענעם אונטערזנאָגל (אע טעפּל): קנאַסן ו-ז. וועת באַקאַנט (באַוווסט אאַויוו) — אַדי : אַרויסקומען (אַרויסגק, אַרויסשפּרינגען) אע דער עפֿנטלעכקייט : אַרויס(בשרײַע דך, אַרויסשטעלן זיך : נעלה ווערן, אַנטפּלעקן זיך : אַרומגע, פֿאַרשפּרייטן זיך, צעטראָע זיך : יש אע אַלעמענס מעלער, זײַן בע אַלעמען אויף די ליפּן : איבערגק פֿע מויל צו מויל : פֿאַרשפּרייטן זיך ווי (ווילד)פֿײַער : אַרויסקומען (אַרויסשווימען) ווי דער אָמת, ווי אַ קוד, ווי בוימל אויפֿן וואַסער, ווי אַ דער טרונקענער : זח ש אָפֿענער קיד : יש אַ קוד פֿאַר גאַנץ בראָד.
ווערן אינפֿאָרמירט : געוואָר(ש ווערן, געווויר(ע) ווערן, ז דערפֿאַרן, ז דערפֿאָרן, דערוויסן זיך, קריע צו וויסן : דערגק, אַנטדעקן, אויפֿדעקן, דערקונדיקן זיך : באַקענען זיך מיט : נעמען צו קענטענש : ו-) דערקנעען, דערקנאַסן : קריגן ווינט : הערן, אונטערהערן, אויפֿכאַפּן : קומען צו די אויערן.
מאַכן באַקאַנט (באַוווסט אאַזימ) — אַדי : אינפֿאָרמירן : זאָגן, דאַכטן, דערמאָנען : דערציילן, פֿאַרציילן, אָפּדערציילן, איבערגעבן : מיטטיילן, ז באַנאַכריכטיקן : מודיע זע, געבן צו וויסן, צו וויסן טאָן, לאָזן וויסן, באַוווסטיקן, פֿאַרשטענדיקן, לאָע הער : ז אָנקינדיקן, מוסר מודעה זח, מעלדן, מעלדעווען, אָנמעלדן : נאָטיפֿיצירן : מעלדן אורבי עט אָרבי : אַרי זירן : ברעטען (אַרויסברענגען) אין (פֿאַר) דער עפֿנטלעכקייט : מפֿרסם זע : מוציא זע : געבן אָירסום צו : פּובליקית, פֿאַרעפֿנטלעכן.
אָפּגעבן אַ באַריכט (אַ דיואָבת אאַזיוו — - : רעפּאָרטירן, ראַפּאָרטיר : ננײַס) דעקן : באַריכטן. ז דאָקלאַדעווע, ז דאַלאָשען, י דערליע : ספּעציפֿיצירן, (אָפגעבן פּרמם : באַקענע מיט, ז פֿאַמילשרעית מיט : געבן אוּ אינטערוויו : דערקלערן, דעקלאַרירן — ז-בּ . אַרויסגעבן (אַרויסשקן, אַררסלאָע אש'וו) פֿאַר דער וועלט : באַקאַנט מאַכן, אַאָנסירן, פּראָקלאַמירן, רעקלאַמירן, אַפֿישת : נ—ז בראָדקעסק, אַדווערטײַע : מכרע זע, מכרע ומודיע זע : י אָביאַווע : אויסרופֿן : אַררסלאָזן אַ היל (אַ קלאַע אאַז'יי) : אר-דעש : אויסקלינגען (צעקליטען, צעפּויקן, פֿונשדער פּויקן, אויספּויק אאַזיוו) פֿאַר דער וועלט : פֿאַרשפּרייטן : צעליע אויף טעלערלעך : מאַכן אַ צימעס פֿת : אָנשע : אָנשע דורך אַ גיי : ממשר (בשורה) זע : מקשר טוב זע.
טיילן אַ סוד מיט : פֿאַרראָטן גפֿאַרראַק) אַ פוד : פֿאַרטרויע (פֿאַרטראָווען נשק) אַ אָוד : זאָע בקוד : האָע אויפֿן אויער : אײַנרער מען (אײַנרוימען) אַ קוד : שעפּטשען, שאקען, מורמלען, מומלען, מימלע, ליספּעת. לוש פּערן, ז פֿליסטערן, מונקלען : ריידן פֿע, שמועסן פֿע, סודען זיך וועע : זע נישדיסקרעט : קוקן ווי די כּהנים דוכענען : ארסשע אַ קוד : דערציילן (אויסשע) פֿון חדר : אָפּטראָע, צוטראָע, פֿאַרמסרן — 87- : ארפֿדעקן (אַנטפּלעקן, מנלה זײַן) אַ קוד : מנלה קיד זח : אַרויסלאָזן די קאַץ פֿע זאַק : אַרויסריידן זיך (אַרויסכאַפּן דך) מיט אַ וואָרט: אויספּלוידערן, אויספּלאַפּלען, אויסבאָלם ן אאַזיוו * -ז- : אַרויסברענגען (אויסברענגען) מיט די רייד : מרמן זע : געבן אָנצו(גע)העת, געבן אַן אָנצר (גשהערעניש, אינסינויִרן, אָנשפּילן, אָנרנקען, אָנדײַטן : לאָע פֿאַלן אַ האָרט (אַ סונעסטיע) : סוגעסטירן, סוגערירן : אַרײַנליע אַ פֿיטער אין מויל (אַרײַך : זאָע אָפֿן, זאָע אין אָנים : ניט מאַכן קק סוד פֿת : אויפֿקלערן. עפֿענען די אויגן אאַז'וו — -פּבּ : טיילן דך מיט : עפֿענע
סמש האָס האַר פֿאַר : ארסרת ך פֿאַר : אַראָפּריידן זיך פֿת האַרצן פֿאַר : מעה זײַן זיך פֿאַר : מודה (ומעודש זע דך פֿאַר : צוגעבן דעם אָמת.
אַדי : אומדיסקרעט, אינדיסקרעט : אר פֿאָרמאַטיוו, קאָמוניקאַטיוו : באַריכטיק, - ספּראַעטשנע : דעקלאַראַטיוו : סענסאַצער נעל, געל : פֿאַרעפֿנטלעכט, אַנטפּלעקט אאַז'וו — ג-בּ : רעקלאַמירט, פּובליקירט, פּראָקלער מירט : באַוווסט, (ברייש באַקשט, אינפֿאָר מירט, ווײַט באַקאַנט, צט באַקאַנט, אַל בער קאַנט, אַלגעמע באַקשט : באַרימט, שטאָרש. פֿאָרשט.
אינוו , פֿראַן : מע(ף אָט : מעיד רעדט : מע(ף שועסט : עס הערט זך : כּפֿי שוער : ברמעא : לאָר ידוע : (הנח זײַט רק : איר האָלט וויסן זע : ודי למבע : והמבע נבע : סאַפּיעשי סאַט : מדי לחקימא ברמעא : לאָונים שעך ממעות : וויי אין צו די אויערן האָס העת דאָס : שך אַ נײַ(שס : שר אַ ניִ(שס : אַ נײַ(שס אע שטעטל : ער האָט אַנט דעקט אַמעריקע : אַ נײַ(שס—קרול שגעלאָ איי טרט : אַ גע(שס—קאַטערינע אע קת : ממר שת—ד קאַץ אע געקרט : די שעלבן אויפֿן דאַך דעש דערפֿת — בּפּבּ : ער לויפֿט מיט אַ מטער בשׁח : די קאַץ האָט זיך אָפּגעקעצלט : ער הערט ר די פֿליי היסן את די האָנצן ניק : ער האָט געהערט אַ האָן קרייען : ער האָט געהערט קליטע את קע ניט נאָכדע : איך האָב עקויפֿט אַזוי פֿאַרקויף איך : אַן מען פּרקט לאָן מען ווײַטער פּויקן : אַ לעק את אַ לעק את אָסור זאָל מיר זײַן : גוט צו וויסן : די אײַטער(ש האָבן אים אָטער שאַרט.
שפּר : אַ מטע בשורה מאַכט פֿעט דעם בק : מטע בשׂורות הערט מען פֿע דער ווײַטנס : אַמ דומה שיעה לראיה : אַ בייזע מוּעה אע וואָר (פליט ווײַט) : אַן מען קליעט אע אָגא : אַן מען קליטט אע אַ אָא אָדער אַ שׂרפֿה אָדער
אַ ער : ס'פֿליט ניט קע שש, עס זאָל עפּעס גיט זע דעען : אַן מש עסט ניט קק קשבל מעקט ניט פֿון מויל : ווו עס אין אַ רויך דאָרט אע אַ פֿײַער : דאָרט ווו עס איו אַ רויך אין אַ פֿײַער אויך : אָן פֿײַער אין קיין רויך ניטאָ : אע נע חדדם קומט אַרויס דער קוד : אַ וועלט שלאָפֿט ניט : דאָס אָנים אע דער גרעסטער אָסור : דאָס אָנים זאָגט אויס דעם אָוד : דער מאָע האַלט בעסער אַ קוד ווי דאָס האַע.
ש.
אבּ. שליח
ם : שלשות, מיסיע, ש, דקומ, שפֿעכץ. י פּאָרוטשעניע.
שלש ל“ר שלשים, שלוחים : שליח לאָקום, שליח מיוחד, שליח מיצווה, שליח פֿון די מלאַכמאָרת : משולח, שלאַאָמש, דקייִטל: ידיעות-ברעטער, פּאָטשטאָרעגער: מוסר בּאָב זה, מע'ו : בעטער, י פּשעפּוסניק : - פּאָסלשיע, י ראַוסילוע, י ראַזנאָסטשק — בּזן : שטאַפֿעט, עסטאַפֿעט, קוריער, העראַלד, העהאָלד נאַ-) , לויפֿער , לאַפֿער : פֿאָמרעגער : אָנזאָגער, אויסרופֿער — 3-בּ : עמיסאַר, פּאַרלאַמענטאַריער, דעלעשט — 4-9 : אַמבאַסאַדע, לעשציע : אַמבאַסאַדאָר, געשקטער, לעשט, אַבלעגאַט, אַפּאָסטאָל , אַפּאָסטאָלישער דעלעשט, נונציוס, מנטאָ : אורשל , מערקור, איריס.
וו : זע אַ שליח : גיין אַ שנג : מאַכן פֿאַר אַ שליח, האָפֿן זיך מיט : דקן אַ גאַט (אַ שליחות), אומשיקן, אַרומשיקן, אומיאָע, אַרומיאָע, אומטרײַבן, אַרומטרײַבן : שיקן דורך אַ געלעעהיט : שיקן אַ קאַץ נאָך פּוטער : שיקן דורך דער קאַץ שלח-אָטת : מאַכן די קאַץ פֿאַר אַ סאַרווער.
פֿראַן : אַ קרומער שליח ק אַ שטומער
שאַדלן : מען קען אים (אים אין גוט צו) שיקן נאָכן מלאך-האָוות : אַ טריט—אַ שיט נער הייסט זיך בעאָלן) .
שפר ן לך-לך איז בעסער ווי שלח-לך נבעסער גיין אַליע איידער שיקן יענעם) : מען שיקט דעם שמש את מען גייט אַליין : אַ הונט שיקט אַ הונט, אַ רב שיקט אַ רב : אַ מלאך קען אויך קיין צוויי שליחותן ניט טאָן : אַן מען האָט ניט אין קאָפּ מון מען האָבן אע די פֿיס : אַ קאַץ שיקט מען ניט נאָך פוטער (און אַ הונט נאָך פֿלייש : אַ קאַץ שיקט מען ניט נאָך קיין סמעטענע : מיט אַ קאַץ שיקט מען ניט קק שלחאָנות : אַ הונט שיקט מען ניט אין יאַטקע אַרײַן : אַ קאַץ זאָל מען פֿאַר קיין סאַרווער ניט מאַכן. זען אויך : אינפֿאָרמירוט 353, פֿאָרשטייער אוּ.
355. קאָרעספּאָנדענץ, פּאָסט ס : קאָרעספּאָנדענץ, בריוודאויסבײַט, בריוואויסבײַט, ז בריוואויסטויש, ז בריררעקסל , אינטערקאָמוניקאַציע, שריפֿטלעכע קאָמוני קאָציע.
בריר, מכתּב(ל), איוּרתל, וערעסל, מוילה, כּריבה נגנ) , לעטער נאַ-) : ענטפֿער, שרײַבן : אײַנגעטונקענע (אײַנגעטונקטע) פּען : אַנאָנימער בריוו, אַנאָנימקע : לאַהוביבריוו, ידידי (אַהובקבריוול , אַהוביידידיבריוול , ידידותבריוול , ליבעברירל , ז ליבעסבריוול , אָתך כּלה-בריוו, דאַנקבריוו, חילוף-בריוו, פֿאַרטרויבריוו, גלייבבריוו, געשעפֿט(ס)בריוו אאַז“ר : רעגיסטרירטער (ז רעקאָמענדירטער, זאַקאַזנאָער, ז פּאָלעצאָנער) בריוו : אײַלבריוו, עקספּרעסבריוו : ספּעשל-דעלירערי נאַ-) : לויפֿבריר, צירקולאַר(-בריות : עפּשטל, ענציקליק(ש , רעסקריפּט, בולע.
(פּאָסט)קאַרטע, (פּאָסשקאַרטל, י פּאָטשט קאַרט, י אָטקריטקע : בילעט, פֿאַרבעטונג, פֿאַרבעט - קאַרטל , ז אײַנלאַדונגס - בילעט : ווינטשקאַרטע, (ל)אָנה-טובה : צעטל , קוויטל ,
אַשרצרצעטעלע, נאָוט נ—) : צולאָג, צושב , ז אײַנלאַגע : גרוס, גריסקע, פֿירגריזל : פאָסטסקריפּט, צושריפֿט : שיִערניט-פֿאַרגעסן, שנ“פֿ, עיקר שקחתי, ע“ש : נאָטאַבענע.
אַדרעס ל“ר אַדרעסן, אַדרייסים,נ-פּ) : אַדרעסדבוך : אַדרעסדביוראָ, - אַדרעסני סטאָל.
ברירשרײַבער, בריוואָרײַבער, קאָרעספּאָנדענט : אַדרעסאָרײַבער : אַדרעסאַט : אָפּשיקער, ז אָפּזענדער.
נפּאָסט) פּאָסטפֿאַרקער, פּאָסט-פֿאַרביר דוע : פאָסט, ז פּאָטשט, בריוו(טפּאָסט : ייִדישע פּאָטשט, פאַנטאָפֿל-פּאָסט : שנעלפּאָסט, אײַלפּאָסט, עקספּרעס , ספּעשל-דעליווערי נ—) : פֿעלדפּאָסט, לופֿטפּאָסט, פֿליפּאָסט, טויבנפּאָסט, פּנעוומאַטישע פּאָסט : פּאָסטעוו, פּאָסטשיף : פאָסט-דעפּאַרטעמענט , פּאָסטאַמט: פאָסטקאַנטאָר, פּאָסטשפּטילונג, פאָסטאָפֿיס : פאָסטקאַסטן, פּאָסטקעסטל , בריר קעסטל, לעטער-באַקס נאַ-) : מאַרקע, פּאָסטמאַרקע, י פּאָסטצייכן, סטעמפּ נאַ-) .
פּאָסטמײַסטער, ז פּאָטשטמײַסטער, פּאָטער טער : פאָסטמע, פּאָסט-באַאַמטער : בריווך טרעגער, פּאָטשטטרעגער, פּאָטשטאַליאָן, לעטערקעריער נ—) : פּאָסטטויב , בריוונטויב. וו : קאָרעספּאָנדירן : קאָמוניקירן שריפֿטלעך :
לאָזן וויסן דורך פּאָסט : שיקן אַ בריוו צו : שרײַבן צו, אַיועשרײַבן צו : אויפֿשרײַבן זיך (דורכשרײַבן זיך, צונויפֿשרײַבן זיך, איבערשרײַבן זיך, איבערבריוולעןזיך, דורכברירלען זיך) מיט : אָנהייבן (אָנהאַלטן) אַ קאָרעספּאָנדענץ : שטק אע קאָרעספּאָנדענץ : זעצן (באָמבאַרדירן, פֿאַרהאָרפֿן) מיט בריוו : צירקר לאַרייירן : (לאָש גריסן, שרײַבן אַ גרוס : אָפּשרײַבן: שרײַבן תּשיכֿה (ענטפֿער) : אַדרעסירן: אַוועקשיקן (אויפֿלייגן, באַלייע) אַ בריוו.
אַדי : שריפֿטלעך, ז ברוולעך, (פּאָסש פֿריִ,
פֿראַנקאָ.
אינוו : לידידי, לראָמ. לאַהוּבי, לאַהואָתי,
לאַעלי, לזוןתי, לכבוד, (כּבוד) מעלתו, מעלת כּבודו, מע'כּ, כּבוד (קדושש שם תּפֿאַרתו אאַז“וו — 44- : נרו יאיר, נ'י : יִחיה, יחי' : אָחיה, אָחי' : מיט (גרויס) דררשרץ: מיט האַרציקע (פֿרײַנדלעכע) גרוסן : בראי אָבוד, נאום, הקטן, הק' : באָרם דרקיט פרשם, בחדריג.
זע אוּיך : אינפֿאָרמירוט ש, שליח ש.
אנ. טעלעפֿאָן , טעלעגראַף ,
ראַדיאָ
ם : טעלעפֿאָן : ראַדיאָ-טעלעפֿאָן, מיקראָ-
טעלעפֿאָן אאַז“וו : אויטאָמאַטישע טעלער פֿאָדסיסטעם : צענטראַלע, געעט-צענטראַלע : בשוּתּפֿותדיקע ליניע : אונטערשטאָטיקע אָפּטיילומ, אוּיסערשטאָטיקע אָפּטיילוט : וויִטקלוט, לאָרדיסטענס נ—) .
רעדל , רעדלבלאַט, ציפֿערבלאַט : טרײַבל, טעלעפֿאָדטרײַבל : הערטרײַבל, ריידטריִבל : קלוש רעדלטאָן : טעלעפֿאָנאָגראַם.
טעלעפֿאָניסט(קאָ, רופֿער(קאָ, טעלער פֿאָניסטע, אַפּערייטאָר נאַ-).
טעלעאָפֿיע : עלעקטהאָטעלעראַפֿיע, פֿאָטאָטעלעגראַפֿיע, סטענאָטעלעראַפֿיע, מאַרקאָנידאַפֿיע אאַז“וו : טעלעגראַף : פֿונקעך טעלעגראַף, אָנדראָטיקער (ז דראָטלאָזער) טעלעגראַף, ראַדיאָטעלעגראַף, שרײַב-טעלעגראַף, דרוקשעלעגראַף אאַז“וו : טעלעגראַףשליסל: מאָרועשליסל, מאָרזע-אַלף - קית, מאָרסשליסל אאַו'מ.
טעלעגראַם, קאַבל, קיבל נ—) , דער פּעש(ע) : קאַבל-טעלעגראַם, קאַבלדעפּעש(ש, אָנדראָטיקע טעלעגראַם , קאַבלגראַם, בליץטעלעגראַם, מאַרקאָניגראַם, ראַדיאָגראַם, רידיאָ נאַ-) : טעלעטיפּ : טעלעגראַפֿאָמט.
טעלעראַפֿיסט, ז טעלעגראַפֿטשק, הער
כוואַליעלעע, לענגרײַט : ציקל : פֿרעקווענץ : הויכע, נידעריקע פֿרעקווענץ : אויפֿנעמער דיקיט, אויפֿנעם-פֿעיִקייט, קאַפּאַציטעט.
ראַדיאָשפּאַראַטור : אַרויסשיק-סטאַ(טציע, שיקסטאַ(טציע, אויסשטראַל-סטאַ(פציע, טראַנסמיטער נאַ-) : אַרויסשיק - אַפּאַראַט : אַרויסשיקשנטענע, אויפֿנעם-אַנטענע : ראַדיאָלאָמפּ, אַרויסשיק - לאָמפּ : צווייעלעקטראָדיקער, דרײַעלעקטראָדיקער לאָמפּ : נעצקרײַו, אויפֿנעמקרײַן : אוידיאָן, אוידיאָננעץ, אוידיאָנקרײַו, ראַדיאָקנופּ : טרשסמיסיע, בראָדקעסט נאַ-ם : טעלעוויזיע.
ראַדיאָ-סטאַ(מציע, סטודיאָ : קאָנטראָלצימער: ראַדיאָשפּאַראַט, ראַדיאָ-אויפֿנעמער, אויפֿנעטשפּאַראַט : הילכער, הויכרידער, רופּאָר, מיקראָפֿאָן : דרייטיש, דרייפּלאַטע : ראַדיאָ-פּראָגראַם, קאָמערציעלע פּראָגראַם. ניט-קאָמערציעלע פּראָגראַם : עלעקטרישע טראַנסקריפּציע, רעקאָרד — 286 : קלאַר עפֿעקטן : אַנאָנס, סקריפּט, ראַדיאָסקריפּט, אַנאָנסירער-סקריפּט.
ראַדיאָשינזשעניר, האָדיסט : ראַדשמאַן : פּראָגראַם-דירעקטאָר : אַנאָנסירער, אַנאָנסער נאַ-), דיקטאָר נ-אָיס : (פּראָדאַםסשטיצער. ספּאָנסאָר נאַ-) .
וו : קאָמוניקיר (אויפֿריידן זיך, צורפֿריידן
זיך) דורך אַ טעלעגראַם (דורך האָדש אאַזיוו) : טעלעפֿאָנירן, אָנקליעען, אָפּרופֿן : רעדלען, דיִעלן נאַ-) : טעלעגראַפֿירן, דעפּער שירן, קאַבלען, קיבלען נאַ-) : קלאַפּן אַ טעלעגראַם (אַ דעפּעש(ע)) : ראַדירן, לופֿטיקן, (אַרויס)שיקן דורך דער לופֿט, טראַנסמיטית, בראָדקעסטן נאַ-) : ראַדיאָפֿיצירן.
זע אוּיך : אינפֿאָרטירוע ש, שליח ש, פּאָסט ש.
357 . אַרויסזאָגונג
ם : דערקלערונג, פֿעסטיקוע, שטעטיקוע,
טירונג, באַהויפּטונג האָז“וו — וו : אָ, אַררהאָ, אַרויסטריט, וואָרט, דעקלאַראַציע, עטנצי אַציע, וילוידעת, חוות-דעת, חירתדעת : טער זע, פּאָסטולאַט, דיקטום, סטייטמענט נ—) : שבועה, אַפֿידייוויט נאַ-) — 8-בּ : קאָנסטאַטאַציע : עמפֿאַז(ש : גקיתשדות, דעפּאָזיציע — 318.
וו : זאָגן, פֿעסטיקן, שטעטיקן, באַהויפּק : אַרויסזאָע (אויסדריקן) אַ מייטע : ז אר סערן זיך, ז אײַסערן זיך, אויסדריקן זיך, בער מערקן, באַרירן, אַרויסטרעטן : געבן אַ דער קלערונג (אַ דעקלאַראַציע, אַ סטיטמענט אאַז“ר) — ס : דערקלערן, דעקלאַריר : אַנאָנסירן עפֿנטלעך : נעמען אַ שטעלונג : פֿאַר זיכערן, מבטיח זײַן : קאָנסטאַטירן, ז קאָוסטאַנטית, האַלטן זיך בײַ, באַשטק אויף : איבער חזרן, באַטאָנען, מטעים זע, ממתיק זײַן : אַרויסהייבן, אונטערשטרײַכן : פֿאָרמולירן : שווערן — 8-נ .
אדי ן באַשטימט, קאָזיטיוו, דעפֿיניטיוו, רער זאָלוט, אַבסאָלוט : קלאָר, דײַטלעך, אויסדריקלעך, בפֿירוש, ז אויסגעשפּראָכן, ערנצט, עמפֿאַטיש, אונטערגעשטראָכן : אַנט שיידן, אַנטשידן, קאַטעגאָריש, אַפּאָדיקטש, פּראָקליטש, דאָגמאַטיש, הייליק, פֿײַערלעך, פֿאָרמעל , אָפֿיציעל .
פֿראַן ן איך וויל , איר האָלט מק : איך מון אײַך זאָע : זאָל דאָס געשגט ווערן : אָכמת אין אַ זײַט : איך האָג עס מיט מע שנצן ערנצט : איך פֿאַרזיכער אײַך : איך גאַראַנטיר אײַך : איך שטרײַך אונטער : איך חזר איבער אאַז'וו : זײַ(ט) וויסן : בּבלו דעתי : דיקסי !.
ס : שבועה : אַמטשבועה, פֿײַערלעכע שבועה, שביעה דאורײַתא : שבועשבועות, טרטע שבועות.
וו : שווער (זיף : צגווערן, אָפּשוועת (ח , פֿאַשוועת זיך : הייליק שווער : רופֿן גאָט פֿאַר אוּ עדות : שווער באמונה (בײַ הי ליקע נאאָטת, בנקיטת חפֿץ, (נום-קיפּוח בײַ אַ ספֿראורה, בײַ באָרד את קאות, אע סלית אוּן קיטל) : שווער מיט שבועקבועות (מיט טויטע שבועות, מיט קל השבועות שבעולם) : שווער אָלויס געבק : אויסציִען זיך שרערר דיק : שווער זיך ווי אַ מאַרקייִדענע, ווי אַ עכֿטע : געבן אַ שבועה : אײַנשרעת : באַשווערן. פֿראַן : זייערט אײַך ! : בע אײַך גע-ראָרן (געשוווירן) : שווער זיך ! נענטפֿער) מײַן שווער אין געשטאָרבן, מײַן שוויגער מאַטערט זיך : שווער זיך צען מאָל, וועל איך דיר גלייבן אָן אַ שבועה נ-פּ).
נשכֿועוש אָן שלי : מ אָדק : באָן שלי : בך אָדק (שלק : באָן עדקי : אויף מע ערד וואָרט : על אמונתי : באמונה (שלק : בנאאָטת : אויף (מײַנע) ואאָנות : אויף נאאָעת פּרנסה : בײַ מע (אויף) הייליקע נאאָטת : בחיי ראשי : איך גיב אײַך מײַנע ביידע הענט (דעם האַלדז, דעם קאָפּ) : ר איך בע אַ ייִד (את טראָג באָרד את קאוש : אוּיף (בײַ) מע ייִדשקייט : האָט אע מע עדות : סהדי באָרום : ווי איך שטיי אַחת השים: ווי מיר זיצן דאָ אַחת קיפּת השמים : ר איך האָב הײַנט סלית און תּפֿילע געלייגט : ווי מיר האָבן היִנט שבת אויף דער וועלט : ר דו זעסט מיך אַ לעבעדיקן : ר דו זעסט מיך אַ שווימעדיקן נ-פּ) .
איך האָל אַזר געזונט זע מיט אײַך אין איינעם : ד ע ר קאָפּ זאָל אַזוי זע געזונט נ-פּ) : אויב איך האָג ליגן זאָל איך קראַנק ליע : פֿאַר קרענק איך דעם גראָע (דעם האָר) : פֿאַר קרענק איך דאָס אוּיף מע מף : אויב ניט (אַניט) של מען מיך פֿאַרשטאָפּן מיט קיט : של אַ בראַנד אין מײַנע קשקעס : של פֿע מיר וועת אַ שטק (אַ ביין) : האָל מיך האָט שטהאָפֿן אוּיף מענע יונגע שרן : האָל איך אַזוי צער (שלעכטס) האָבן : האָל איך אַזוי קק צער (שלעכטס)
528
ניט האָבן (ניט זען אין מײַן שטוב) : זאָל איך אַזוי רק זײַן פֿת שלעכטס : זאָל איך אַזוי ניט (אָנ)זען קק ביין : זאָל איך אַזוי זען מטס (די וועלט, די שח) : זאָל איך אַזוי זען אויף מײַנע אויע : זאָל איך נאָך אַזוי וויסן פֿע מטס (פֿון אַ לעבן אויף דער וועלט, פֿע אַ לעבן צו ואָע) : זאָל איך אַזוי אויפֿגעריכט ווערן : זאָל איך אַזוי מאַכן אַ טערנע : של איך אַזוי דערפֿרייט ווערן : של מיר גאָט אַווי צושיע האָס איך פֿאַרלאַנג : גאָט ואָל מיר אַווי העלפֿן ווי אך וועל מיך קערן את ווענדן (בקל אַשר אָפֿנה) : של איך אַווי זיִן אע גוטס : ואָל איך אַזוי געהאָלפֿן ווערן : זאָל איך אַזוי האָבן פֿרי לעכקייט אין שטוב : זאָל איך אַווי האָבן אַ עט שר : זאָל איך אַזוי זוכה זײַן מגדל צו זײַן (פֿירן צו דער חופּה) מײַנע קינדער : איך זאָל אַזוי טראָע מאָנות פֿאַר מײַנע קינדער : איך זאָל אַזוי אַם ירצה האָם מיִן מיזיניקל מיט אַ חופּה-קוכן אַנטקעגנטאַנצן : די פֿריִ ואָל מיר אַזוי דינען נ-) : זאָל איך אַזוי האָבן די פֿריִ נ-) . אָסור (מיר) : אָסור אַויר : אָסור (חזיר) אויב איך ווייס : זאָל איך אַזוי (ניש וויסן פֿע מײַנע אָרות (פֿע שלעכטס, פֿע בייז, פֿון אַ בעער וועטשערע, פֿון בייזע לאָקש, פֿון מײַנע טראַנטעס) : זאָל איך אַזוי ניט רק פֿע בייז, ממל את דלד נ-פּ) : כלעק ! : אַזוי זאָל איך לעבן : ווער זאָל אַזוי לעק? — איך זאָל אַזוי לעבן : מיר זאָלן ביידע אַזוי לעבן : איך זאָל אַזוי אויסלעבן מיִנע שרן : איך זאָל אַזוי דערלעבן מאָרע : איך זאָל אַזוי דערלעבן דעם שהחדנו פֿע קסח : איך זאָל אַזוי דערלעבן (זוכה זע) צו הערן מפֿר אָל מדח : איך זאָל אַווי הײַנטיקן טאָג ארסדערלעבן : איך זאָל אַזוי זע אַ טאַטע (אַ מאַמע) צו מײַנע קינדער : איך זאָל אַיוי זײַן אַ לעבעדיקער : זאָל איך געהרגעט ווערן : זאָל איך באַגראָבן ווער : זאָל איך שטאַרבן : מת טאַטע את מע מאַמע זאָלן מיך ניט האָבן פֿאַר אַ קעד.
שפּר : שרעק אע ערלעך, האַלטן אע שווער-
לעך : אויף דעם וואָס מען שווערט אע אָפֿט פּונקט פֿאַרקערט : אַן מען זאָגט דעם אָמת פֿאַרשפּאָרט מען צו שווערן.
359. לערנוט, לערע
ס : לערטנג, אויסבילדוט, אויסשוּלונג, אַנער
וויקלוע, געניטונג אאַו'ר — יי : לערע, לער, לימוד, אינסטרוקציע, אינסטרוקטאָראַע : ז (שולסאונטערריכט, עדוקאַציע, דיסציפּלע, פּעדאַגאָגיק, פּעדאַגאָגיע, סכאָלאַסטיק, די דאַקטיק : אַלרבילדונג, אַלאָנטריקלונג.
אײַנטרעסירונג, דרעסירונג, דרעסור, מר טיר : פּראַקטיק, געניאָפֿט, געפּרור, ז דער פֿאַרונג, ז דערפֿאָרוע, ז עקספּעריענץ.
דערציִונג, אָיטך : רעליגיעזע, וועלטלעכע אאַזיוו דערציִוט : הדרכה, וּידול (אָנים), האָדעהאָניע, י (רקכאָשיע : דערציִורסיסטעם, דערציִוררעע : קולטורטרעגערײַ, פּראָפּאַשנדעם, פּראָפּאַגשדע, אַגיטאַציע, אַגיטפּראָפּ נ-אָיס .
לעקצי ז שטונדע, ז פּריעטשטונדע, לעסן נאַ-) , דעור, י אוראָק : דר: רעפֿש ראַט, קאָרעפֿעראַט, פֿירטאָ, פֿאָרטראָג, פֿאָרטראָג, לעקטמר נש).
אִורה, לערע, לערטע, מודיע, פֿאָר שטודיע, לימוד, פֿאַך, ז קעעשטשד : באַשער פּערלעכער לימוד, ז אָנשויונגסלימוד : לימידי קודש, לימודחול : זײַטיקע (דרויסנדיקע) אָכמות, אָכמות חיצוניות, לימודיות, אָכמתן, : דאָקטק, איזם : אָכמה, וויסנשאַפֿט : הומשיסטע, הומאָיטאַרע, פּינקטלעכע אאַז'ר מסנשפֿטן.
אַלר;ית, אָמיב, התאָלה, שײַטל עבֿר, די קליינע אותיעלער, וירסא דננעתא, דרסא ד'איהאָנקוסע נ-פּ) : נ-אָק פּאָליטעברי, פּאָליר גראַמאָטע : לייענשטאָף, ליעדמאַטערשל , ז לעזעששף.
בילדונג : השאָלה : רעליגיעזע, וועלטלעכע, אַלגעמיינע אאַז“וו בילדונג : פֿאַרשולבילדונג, ז פֿאָרשול-בילדונג, שולבילדונג, עלעמענטאַר-בילדונג, אָנפֿאַנג-בילדונג, מיטלשולבילדונג : ליבעראַלע, קלאַסישע בילדונג: אוניווערסיטעט-בילדונג, קאַלעדזדבילדונג, טעכנישע בילדונג, פֿאַכבילדונג, פּאַרטיבילדונג אאַז“ר : ו-אָיס אַגראָמינימום , טעכמינימום : דערגרייכונג, פּראָגרעס, פּעולה , י אוספּעכע. וו : לערנען י ע נ ע ם : קנעלן, באַלערנען, אונטערריכטן, אינסטרויִרן, אינסטרוקטירן : געבן (פּריוואַטע) לעקציעס, ז געבן שטונדן : געבן (לייענען) אַ לעקציע (אַ רעפֿש ראַט אאַזיוו) — - : פֿאַרגעבן (אויפֿגעבן) אַ לעקציע (אַ שיעור אאַו“וו) : פֿירטראָגן, פֿאָרטראָגן, רעפֿערית, קאָרעפֿערירן, לעקטשורן נאַ-) : אַגיטירן, פּראָפּאַג(אַנד)ירן : מאַכן אַגיטאַציע (פּראָפּאַגאַנדע) : זאָע אַ שיעור : זאָע תּורה (חסידות, מוסר, אַ דרשה אאַויוו) : דרשענען, לאָזן הערן : מרביץ תּורה זײַן (ברבים).
בילדן, עדוקירן, שולן, אויסשולן : שרפֿן דעם מוח, אַנטוויקלען, קולטיווירן, ציוויליזירן, ציבעליזירן נ-פּ) : אײַנשאַרפֿן, ז אל פּרעגן, איִמ קריצן, פֿאַרקריצן, אײַנפֿלאַנצן, אײַנהאָרצלען, פֿאַרזייען : צוגרייטן : באַקאַנט מאַכן מיט, פֿאַמיליאַריוירן מיט : אײַנלערנע (אײַנדירן, אײַנשטודירן, אײַנקנעלן, אײַנאַקערן) מיט : איבערגעבן : טאָלקעווען (גערען, אָרען, שטאָפּן, אדנקדען) מיט : אַריִנטאָלקערען (אַרײַגקלאַפּן, אַרײַנהאַקן, אַרדנדויבען, אַרער דאָלבען, אַרײַנשלאָגן, אַרפּנבייערן, אַרפּנדרומען, אַרײַנדרומלען) אין קאָפּ (אין מוח) : אַרײַנלייגן אַ פֿינגער אין מויל : אַרויסלייע אויפֿן טעלער : פּאָפּולאַרעירן : אילוסטרית : מסביר זײַן, געבן צו פֿאַרשטק אאַן'ר — 349 : עפֿענען די אויגן (דעם קאָפּ) : אַרויספֿירן אויף אַ וועג (אויף אַ דרך) : נעמען אע האַנט אַרש (אין די הענט אַרע) : דיסציפּלינירן.
אונטערלערנען, (אונטערקנעלן) מיט : צר
לערנען, צוקנעלן, צורײַזן : אײַנטרעסירן, דרעסירן, טרענירן, דרילן, מושטירן, אײַר ברעכן, אײַנלייגן : אויסבילדן, אויספֿורעמען, אויספֿאָרמירן, י אויספֿאָרמעווען : אויסמענטער לען, אויססוויטשען, אויסשטעלן : אויסשטעלן (מאַכן) פֿאַר אַ מענטע (פֿאַר אַ קלי) : טאָן אַ פּעולה אין : כאָווען, אויסכאָווען, אויפֿכאָווש : האָדעווען, אויסהאָדעווען, אויפֿהאָדערען : דערציִע, אויפֿציִען : איבערדערציִען : מנדל זע, מאַנך (במיצווש זע, פֿירן (פֿאַרן הענטל), מדריך זע : שיקן אע חדר (אע שול (אַר אאַז“וו).
נפֿאַרגליִכונגען) לערנען (קאָעלן אאַז'וו) ווי אַ דרדקימלמד, ווי (מיט) אַ קלק קינד , ר (מיט) אַן אַלף-קית-קינד, ווי (מיש אַ מלופּםקינד, ר מיט אוּ אַלטן ישובניקס באָק : לערנען ווי אַ בער אין וואַלד, ווי אַ בער טאַנצן, ר אַן אָקס צו גע אין שפּאַן : שיטן מיט שרה ווי אַ ציג מיט באָבקעס.
לערנען ז י ך : בילדן זיך : אײַשפֿן זיך מסן, דערווערבן וויסן : באַקומען בילדוט : שטודיע, נ-פּ) שטוודירן, שטרולית, סטאַמ בית : קאַפּוּיענען : ראָיען זיך (גראָבן זיך) אע ביכער : ליגן אויף די ביכער : שלײַפֿן (שרפֿן) דעם מוח : באַקענע זיך מיט, ז פֿאַמילשרי זירן ויך מיט : אַנטוויקלען זיך, קולטירת זיך : גע אין חדר (אין שול , אין שיבה אאַז'וו) : גע בך נאַכט, נאַכט גע נאין חדר) : לערנען תּורה : אָרראָטען : לערנען פֿ אַ ר זיך : קוועטש די באַנק : לערנען אין קית-קדרש אע שטיבל אאַו“וו) : אַרײַוקוע אין אַ ספֿר : שווימע (אונטערטו(טקע זיך) אין (דעם) ןםזאָלמוד : לערנש אָסוק (סערבע אאַז'וו) : לערנען אויף הוראה.
לערנען אַ פֿאַך א פּהאָפֿעסיע אאַז'וו) : זע (גע) אין דער לער : צוּלערנען זיך, אור טערלערנען זיך : אײַנלערנען (אײַנשטודיק. אײַנחזרן, ארסמזרן, אוּיסזוברעווע) פֿע אוּיס(מווייניק : אײַנשרפֿן (אײַנקריצן) אע
זקרת : געניטן זיך, אײַנגעניטן זיך, אײַנלערנען זיך, ז איבן זיך, ז אײַמיבן זיך : פּראַקטיקירן, פּראַקטיצירן : צוגרייטן זיך, מכשיר זײַן זיך : אײַנטרעסירן זיך, טרענירן זיך : דורכלערנען, (דורכשטודירן, דורכאַרבעטן) אַן ענין : אַוועקלערנען נאַ צײַט) : אָנל ערנען זיך : איבערלערגען זיך : ענדיקן לערנען, אָפּלערנען, אָפּשטודירן : נאַש (אָנשמעקן זיך, אָננעמען זיך, אָפּלערנען זיך) פֿון : אַראָפּנעמען זיך אַ אָשל (אַ מוסר השכל) : עפֿענען די אויגן : אויסלער נען זיך, אויסשטודירן, באַהערש, דערגיין : אויסלערנען תּורה כולה אויף איין פֿוס (על רגל אַחת) : האָבן אַ פּעולת: כאַפּן דעם שניט (דעם גשג, דעם סטרי) : אַרויסגיין אויף אַ דרך : אויסבילדן זיך, אויסרײַבן זיך, דורכרײַבן זיך (אויף אַ שמאַטע נ-פּ) ) : אויסמענטשלען זיך, אויססוויטשען זיך : ווערן אַ מענטש (אַ נִלי, אַ לײַט אאַז“ר) : פֿאַרפֿולקומען זיך, קונה שלמות זײַן : האַלטן ווײַט : האַלטן עקזאַמען : אויסהאַלטן : ענדיקן, גראַדויִרן.
ליענען, ז לעזן, זאָגן : האַלב טראַף לייענען : ציִען די שורה : שלאַביזירן, סילאַביזירן : שנץ טראַף לייענען : דרעפּטשען, פּרעפּלען, בעבען : בראָקן (רײַבן) עברי : איבערלייענען, ז איבערלעזן, איבערהאָבן, איבערזען: איבערמיש, איבערבלעטערן : דורכלערנען, ז דורכלעזן, דורכגיין, דורכקנייטשן, דורכהאָבן : דורכקוקן, דורכזען, דורכלויפֿן : פֿירלייענען, פֿאָרלייענען, ז פֿאָרלעזן : פֿאַרלייענען זיך : אַרײַנלייענען זיך : שלינגען ביכער : אָפּלייענען, ז אָפּלעזן, אָפּהאָבן : אָפּזען, אָפּקוקן : כאַפּן, מאָלן, זופּן, שלינגען : אָפּכאַפּן, אָפּמאָלן, אָפּקנאַקן: (אָפּ)שאַלעמויזען, (אָפּ)שאַלעמיידזשען : אַוועקכאַפּן, אַרעקקנאַקן, אַוועקהאַקן : מעביר קדרה זײַן, מעביר קריאה זין.
ופֿאַרגלײַכונגען) לייענען (יאָגן) ווי אַ וואַ-
סער, ווי אַ מיזמור, ווי אַן אַלטן אָיזמון, ווי געשמירט : אָנלייענען זיך ווי אַ פויק.
פֿראן ן עס שפּריטט פֿון קאָפּ ניט אַרויס : עס וועט פֿון שטערן ניט אַרויס : שטעק אים ניט קיין פֿינגער אין מויל, וואָרעם ער וועט אָפּבײַסן.
שפּר : אַ בוים בייגט זיך נאָר ווען ער אין יונג : אַ יונג ביימעלע בייגט זיך, אַן אַלטס ברעכט זיך : (אַזוק ווי מען וויגט (איינעם) אײַן, אַזוי וויגט ער זיך אויס : אַן מען נעמט ניט אַראָפּ דאָס קינד פֿון טיש נעמט עס זיך אַליין אַראָפּ : אַן מען וויל (אַ זאַך) לערנען כּסדר מון מען (יונגערהייט) גיין אין חדר : וירסא דיִנקותא (נ-פּ) ד'איראַנקוסע) געדענקט זיך : שלעכטט לערנט מען זיך באַלד אויס : אַעהו אָכם? — הלומד מקל אָדם : הנה לומד מאָל עומד : מקל מלמדי הטקלתי : אַן מען רײַבט זיך אויס ווערט מען אַ שמאַטע (לופּיטע) נ-פּ) : מען לערנט זיך גאָלן אויפֿן נתומס אָנים : אויף יענעמס (אַ פֿרעמדער) באָרד אין זיך מט צו לערנען שערן : אַ עטער זיץ אין בעסער ווי אַ מטער קאָפּ : צו לערנען דאַרף מען וואָס מער אָחור : אַ בער אין וואַלד לערנט מען אויך אויס טאַנצן : פּרובירן גייט איבער שטודירן : לערן אויפֿן קול, וועט בלײַבן אַלע מאָל : שכל זאָל דער מענטש לערנען בין זיבער ציק יאָר : אייביק לעבן, אייביק לערנען : זײַ אַלט ווי אַ קו און לערן זיך צו : בין זיבעציק יאָר לערנט מען זיך, דערנאָך שטאַרבט מע גאָר אַוועק.
זען אויך : וויסן ננבּ, קלואאַפֿט 889, פֿאַרטפּטמע 849, אינפֿאָרמירוט אנ, לערער, אָלמיד ש, לערך אַנשטאַלט
860. לערער , אַלמיד
ם : לערער, לערערין, לערערקע : נ—) טי טשער, טיטשערין, טיטשערקע : י אר טשיטעל , ז אוציטעל, היצעל נ-פּ) : פּאַניע : מדריך, מורה-דרך, דערציִער, פּעדשאָג : דידאַקטיקער : מרביץ תּורה (ברבים).
הויזלערער, פּריוואַט-לערער : שרײַבער : רעפּעטיטאָר, חזר - אָחור : שוללערער, סעמינאַר-לערער, גימנאַזיע-לערער אאַן'ר : פֿאָלקסלערער, פֿאַכלערער, שפּראַכדלערער, צייכן - לערער, רײַטלערער , טאַנצלערער, טאַנצמײַסטער, מוזיק-לערער, געזאַנדלערער.
רבי, רביצין : מלמד, מלמדטשינע : מלמדקע, מלמדיכע : אַלמוד-תורה-מלמד : דרדקי - מלמד, מקרא - דרדקי : אַלף - קית מלמד, חומדמלמד , גאָרא-מלמד, איבערזעץמלמד : קעל-מסביר , נִעל-הסאָרה, קעלפועל , קעל-פּעולה : באַהעלפֿער, בעלפֿער, רידוּכנא : גוּווערניאָר , גוּווערנאַנטקע, גובערנאַנטקע, באָנע, קינדער-גערטנער(ש , פֿרעבעליסטין, י פֿרעבעליטשקע.
אינסטרוקטאָר, (אײַנ)טרעסירער, טרענירער, קאָוטש נאַ-) : לעקטאָר, פֿירטרעגער, פֿאָרטרעגער, לעקטשורער נאַ-) : ז פֿאָרלעזער: פּראָפֿעסאָר : אָרדנטלעכער פראָפֿעסאָר, אָרדינאַריוס : אויסעראָרדנטלעכער פּראָפֿעסאָר, עקסטראַאָרדינאַרער פּראָפֿעסאָר : דאָצענט, פּריוואַט-דאָצענט : פֿולער פּראָפֿעסאָר, אַסאָציִיִרטער פּראָפֿעסאָר, אַסיסטענט-פּראָפֿעסאָר, געהילף-פּראָפֿעסאָר : עקזאַמינאַטאָר, עקזאַמענירער, פֿאַרהערער.
אַגיטאַטאָר, פּראָפּאַגאַנדיסט : פּאָפּולאַרי זאַטאָר : ציוויליזאַטאָר , קולטור-טרעגער, אויפֿקלערער, אידעאָלאָג : קולטור - טוער : נ-אָיו) פאָליטטוער, קולטורשעף, קולטשעף, שטיבלער.
של-פֿאַרוואַלטער, שולשויפֿזעער, שולמײַסטער(יף : ראָערישיבה, מנהל : פּרינציפּאַל , פּרינסיפּאַל נאַ-) : דירעקטאָר, שול-דירעקטאָר: דעקאַן, דין נאַ-) : סובדעקאַן, פּראָדעקאַן : רעקטאָר: וויצערעקטאָר, סוברעקטאָר, פּראָרעקטאָר : טוטאָר, משאָיע, חבר : קוראַטאָר, פּראָוואָסט, פּראָפֿאָס, שול - אינספּעקטאָר : קאַנצלער, טשענסעלאָר נאַ-).
דירעקטאָריום, דעקאַנאַט, קוראַטאָריוס :
שולראָט, שולראַט, פּעדאָגשער האָט, פּעדראַט : (פּראָפֿעסאָרך)קאָלעגיע, בילדונגסראַט, שול-פֿאַרוואַלטונג, שול-קאָמיטעט : בילדונגסאָפּטייל , קולטור-קאָמיסיע, קולטקאָמיסיע : פֿאָלקאָמבילד נ-אָיס .
לערערײַ, לערערשאַפֿט, אינסטרוקטאָר שאַפֿט, לעקטאָרשאַפֿט : פּראָפֿעסאָרשפֿט, פּראָפֿעסור, פּראָפֿעסאָקטול, קאַטעדער, קאַטעדרע: דאָצענטור: קנעל, קנעלוש מעמד, מלמדות.
אַלמיד, אַלמיד מובהק, שילער, שילערין, י קלאַסניק, י שקאָלניק : נאָכפֿאָלגער : שטר דירנדיקער : פֿאַרשולניק, פֿאַרשולניצע : שוליינגל, סקולבאָי ואַ-) : שולמיידל, סקולטירל נאַ-) : פּענסיאָנער, פּאַנסיאָנער : סטודענט, סקובענט נ-פּ) : שול-חבר, קלאַס-חבר : שולפֿירער, מאָניטאָר.
חדר-ייִעל : אַלמודיתורה-ייִעל : אָנהי בער, אָנפֿאַנגער, נײַער, פֿרישער, פרץ, נִר קירב (דאָד יומא) : צויף : אַלף-קיתייִעל, אַלף-קישיק, דרדקי-ייִנגל, דרדקיקינד, דר דקיאָלמיד, מלופּם-קינד : איבערזיץ-קינד : בענטשער נאין חדר) : חומעריִנגל , חומשניק, חומדאָחור : גאָרא-ייִנגל, גאָרא-אָחור : יאָיבר אָחור, ישיבהניק, ישיבה-מאַן, אָחור, אָרעםאָחור, פּאַטראָן, קית -קדרש-אָחור, שטיבלאָחור: קנעלער, באַנקקוועטשער, קרומער רוקן, טעגעסער, קוגל-פֿרעסער : לערנקינד, לערנער, ווויללערנער : קלויוזיצער, קלויד ניק, קלויזנער נאַר-) , קלײַזל-אָחור : לומד תּורה : מתמיד, דעפּטאַק : קטלן, אָרת : לומדי תּורה, עאָרה בטלנים.
עקסטערן : אַליידלערנער, אויטאָדי דאַקט : גימנאַויסט, רעאַליסט, רעאַלשילער, סעמינאַריסט, אינסטיטוטניק, אינסטיטוטשיק, ראַבינער י שילער, קורסאַנט, קורסיסטקע, קשדידאַט, אַספּיראַנט, דאָקטאָראַנט, מאַר טריקולאַנט, אַרויסלאָזניק נ-אָק , סטיפּענדיאַט, סטיפּענדיאַנט, אַביטוריענט, מאַטוריסט, אַב-
סאָלרענט, סאָפֿאָמאָר, דיסערטאַנט, פֿרײַער צוהערער, אַרבפֿאַקאָרעץ נ-אָיס : געענדיקטער, ז געקאָנטשעטער, אויסגעשטודירטער, גראַדויִרטער, דיפּלאָמירטער אאַז“ר — 333 : באַקאַלאַווער, באַטשעלאָר נאַ-) : מאַגיסטער, מאָסטער נש) : אַלומנוס ל“ר אַלומני, אַלאָמנײַ נאַ-) : אַלומנאַ ל“ר אַלומנע, אַלאָמני נאַ-) .
לייענער, ז לעזער : אותיות-פֿרעסער, ביכערפֿרעסער, ביכערשלינגער, ביכערוואָרעם, ביכערניק.
קינדער, תּלמידים, תּינוקות אָל מית-רבן, שילערשפֿט, שוליועט, סטודענטנשאַפֿט, סטודעוטנטום, שטודירנדיקע יוגנט, אַקאַדעמשע יועט.
לערניווג, לערנייִנגל : קעסטקינד, קעסטניק, האָדעוואַניק, האָדאָווניק, וויכאָוואַניק, י וויכאָראַנעץ, דערצויגלינג אאַזיר — 238 .
פֿראַן : ער איי אַן עקספּעדיטאָר—ער עק--
פּעדירט קינדער אין חדר (אַרײַך נבאַהעלפֿעח : גיב אָחת און גיי וואַרעמעס : אַז דער הונט האָט געכאַפּט דעם בייגל זאָל ער שוץ כאַפּן דעם סידור אויך : רבי לא שנאה, רב חש מנע לו? : ילמדנו רקינו : מורה הלכה בפֿני מבו: דברי הרב ודברי האָלמיד—דברי מי ממעע?ן ער אע מקיים ואַלמוד תּורה כּנגד בּולם נער לערנט אויף אַ קול) : ער לערנט בך רשע פֿראַוצייזש : ער גייט דײַטש מוטער באָרוועס : סטראָגע געפֿירט את באָרוועס געהאָנגען : לא אָסיק פּומיה מוירסא.
שפר : איטלעכער מלמד אין אַ שטיק שלימזל
(שלימנלויק) : דער שלימזל און דער דלות נעמען דעם מלמד צום מזומן : חתונה האָק. קנעלן את שטאַרבן פֿאַרזאַמט מען ניט : דער מלמד אַרבעט מיטן טיִטל און דער גאָיר (צאָלט) מיטן בײַטל : ווען פֿרייען זיך חדרייִטלעך? ווען דער רבי זיצט שבעה : אַ ב(אַה)עלפֿער האָט אַ פּאַרעווע קישקע : אַי מען וויל נעט דעם ב(אַה)עלפֿער וואַרפֿט מען וע פּעקל אַרויס: קוף ב(אַה)עלפֿער לפּאַלקע:
דעם רבעס שקר-לימוד צאָלט דער רבונו אָל עולם : לא הקפּדן מלמד : פֿאַר דרײַ האָט גאָט אָנגעגרייט אַ באַזונדער גדעדן : פֿאַר ראָנים, נאאָנים און מלמדים—נאָר ער שטייט נאָך עד היום ליידיק: אַן דער מלמד קריגט זיך מיט דעם (דער) ווײַב אין אָך און וויי צו די תּלמידים : אַ מלמד טאָר קיין סמעטענע ניט עסן (, ווײַל ער אין ניט קראַנק צו עק זויערמילך) : קיין מלמדות וואַרפֿט מען נישט אַוועק : אַ מלמד בליִבט אַ מלמד : „מלמד“ מאַכט : מער לערנען, מער דלות : אַן בײַ אַ קעל-עוּלה פֿאַלט דאָס פֿערד ווערט ער אַ מלמד : אַן דער אַלמיד אין אַ וווילער אין דער רבי אויך אַ וווילער : מיט אַ עטן רבין קען דער ערגסטער אַלמיד גוט : ווען דער אַלמיד האָט ויך געשמדט אין דער רבי דער משוּמד : בײַ שוואַרצע פּינטעלעך וואָס מער גייים אין שווערער את באַ האָלץ האַקן— פֿאַרקערט : דאָס יאָר איו גרויס און דער מי וואַקסט : אָנו ראָון, האָבן די ראָנן געלערנט— האָבן ויי טאַקע געקענט, אָבער דו לערנסט ניט, קענסטו ניט : לא הקיישן למד : אַ שעמע(ר)דיקער קען קיין למדן ניט זײַן : אַ וועלער אין בעסער ווי אַ קענער : וויל נאָר, וועסטו זײַן אַ (אין : מיט דער צײַט לערנט מען אַ גער אויך אויס טאַנצן : אַ שיקסע בײַ אַ רב קען אויך פסקענען אַ שאלה : בּאַכילתכם קך תּורתכם—ווער עס עסט ווי אַ פּויער לערנט ווי אַ פּויער : הזהרו בבוי עויים שמאָם אַצא תּורה : אויף שהאָרצער ערד וואַקסט די בעסטע תּבואה: וואָס חיימקע לערנט ניט קען ניט חיים. זען אויך : וויסן 888, קלוחאַפֿט פע, פֿאַרטײַטשוט 849. לערטע 359, לערדאַנשטאַלט 361.
לערדאַנשטאַלט
ס ן לעראָינסטיטוציע, לעאָנשטאַלט, בילדונג(ס)-אינסטיטוציע, דערציִונג(ס)-אינסטי טוציע, קית-חינוך : שול ל“ר שולן, שולע ל“ר שולעס : סקול נאַ-) : שקאָלע : קלאַסן, חולאתן
נ-פּ) : רעליגיעזע , קאָנפֿעסיאָנעלע , וועלטלעכע אאַן“ר שול : טאָגשול , אָוונטשול , נאַכטשול , נײַטסקול נאַ-) : זומערשול , פּריראַטשול , רעגירונג(ס)שול , מלוכהשול , קרוינשול , פֿאָלק(ס)שול אאַז“ר : קינדער-גאָרטן, ןן-ילדיס, פֿרעבלשול : פּענסיע, פּענסיאָן, פּאַנסיאָן, פּאַנסיאָנאַט, אינטערנאַט, שול מיט אינטערנאַט, באָרדינג-סקול נאַ-) : צוגרייטשול, צוגרייטונג(ס)שול , פּריפּאַריטאָרי סקול ואַמ) .
אָדר : ייִנגלחדר, מיידל-חדר : דרדקיחדר, איבערזיץ-חדר, איבערזעץ-חדר , חומשחדר, גאָרא-חדר : אָלמוד-תורה, תּ“ת : קיתספֿר : חדר מתוקן, חדר מסוכן ו-פּ) : ישיבה, מאָיבתא : קית-קדרש, שטיבל , קלויז : אָקום תּורה, קרבּן רוחני, קית נועד לחקמים.
אָנפֿאַנגשול , אָנהייבשול , עלעמענטאַר-שול , עלעמענטאַרע שול , קליינשול , פּאָבליק-סקול נאַ-) : נאָרמאַלשול , גרעמער-סקול נאַ-) : מיטלשול , הײַסקול נאַ-) , ז הויכשול : פּראָגימנאַזיע, גימנאַזיע, ז גימנאַזיום : רעאַלשול , ליציי, פּראָסעמינאַר, סעמינאַר : אייבערשול , אוניווערסיטעט, ז אונירערויטעט, קאַלעדזש ל“ר קאַלעדזש, קאַלעדזשעס : אַקאַדעמיע : טעכניקום, פּאָליטעכניקום : ראַבינער-שול , טעאָלאָגישער סעמינאַר : אַלמאַ מאַטער : אָפּטייל , פֿאַקולטעט : מעדיצינישער , יורידישער, פֿילאָסאָפֿישער, הומאַניסטישער אאַז“ר פֿאַקולטעט : נ-אָוס אַרבעטער-פֿאַקולטעט , אַרבפֿאַק : אַספּיראַנטור : קורסן, אָוונט-קורסן : קאַטעדער, קאַטעדרע, וואַנדער-קאַטעדער, וואַנדערקאַטעדרע : אינסטיטוט : טעכנישער , וויסנשפֿטלעכער אאַו“וו אינסטיטוט.
וועטערינאַרשול : לערער-סעמינאַר, לערערשינסטיטוט : אַגריקולטורשול , פֿאַרמעראינסטיטוט : באַרג - אינסטיטוט, באַרג - אַקאַדעמיע : אינזשענירזשול : האַנדלשול , קאָמערצשול , ביזנעססקול נאַ-) , האַנדלסשקאַדעמיע : מיליטעשול , קריג(ס)שול : מאַטראָסזשול, פֿלאָטשקאַדעמיע : קונסטשול ,
קונסט-אַקאַדעמיע : צייכנשול , צייכן-אַקאַדעמיע : דראַמאַטישע שול : מוזיקשול , מוזיקאַקאַדעמיע, קאָנסערוואַטאָריע : געואַנשול , חננים - שול : טאַנצשול , טאַנץ - אַקאַדעמיע, טאַנצקלאַס : שרימשול : דײַטשול , רײַטשקאַדעמיע : פֿעכטשול : טונקערשול אאַז“ר : פֿאַכשול , פראָפֿעסיאָנעלע שול , ו-אָיס פּראָפֿשול, געווערבשול : האַנטווערקער - שול , אינדוסטריעלע שול : שנײַדערשקאַדעמיע : נ-אָיי) פֿאַבזאַוושול, ליקפּונקט : קלאַס, אונטערקלאַס, מיתה, קת : שולבאַנק.
שול-קנין, שולגעבײַ, שול-געבײַדע, אוני ווערסיטעט-קנין אאַז“ר : קלאַסצימער, שולצימער, לעקציע-צימער : לעקציעזאַל , אוידי טאָריע, אוידיטאָריום : שול-ביבליאָטעק : אינטערנאַט-צימערן, דאָרמיטאָרי נאַ-) .
שולסיסטעם, שול וועזן : שולפּלאַן, מלפּראָגראַם: לערדמעטאָד(ע) : עברית בעברית, דאַלטאָדפּלאַן, מאָנטעסאָרי-סיסטעם : קורס : אַרײַנפֿיר-קורס, לערנקורס : לערן-פּראָגראַם, קוריקולום נאַ-) : שול-אויפֿגאַבע, י זאַדאַטשע : (איִנ)געניטונג, ז איבונג, פּראַקטיק, עקסערסיו, עקסערסײַן נאַ-) : שולאַרבעט, דיפּלאָסשרבעט, אַספּיראַנטורשרבעט : טעזיס, דיסערטאַציע : עקזאַמען, פֿאַרהער(ונם , בחינה, טעסט, פּרור : אײַנטריט-עקזאַמען, קאָוקר רענץ-עקואַמען, סיום-עקזאַמען, אַרויסלאָזעקזאַמען, לעצטער עקזאַמען, מאַטורע : אי מאַטריקולאַציע : מיינונג, צייכן, פ באַל , י אָטמעטקע, מאַרק נאַ-) : דיפּלאָם, אַטעסטאַט, צײַגעניש, צערטיפֿיקאַט, סערטיפֿיקאַט .
שולבוך, שולהעפֿט : שולשויסגאַבע : שולצײַטונג, וואַנטצײַטונג : לערנבוך , טעקסטבוך, מעטאָד(ע) : אַלף-קית, אָנפֿאַנגבוך, אָנהייבער : לייענבוך, כרעסטאָמאַטיע : קאַטעכיזם, קאַטעכיזיס : אויפֿגעבער, אויפֿגאַבער, אויפֿשבניק, י זאַדאַטשניק, רעכנבוך אאַו“ר : אַפֿיר, אַפֿאָר, אַמפֿאָר , אויפֿיר , אופֿיר, שורה-גרוס , שורה-גריזל , פֿירגריזל , פּורים-דיזל , נום-טוב-
דעל : פֿירשריפֿט, דומא : דיקטאַנדע : טיִטל. טעטלהאָלע.
שלשר, לערנשר. לערנצײַט : סעמעסטער, טרימעסטער, זמן, טערמע נאַ-) : נִך הזמנים, האָקאַציעס, ז פֿעריען, ז קאַניקולעס — -44 : לערנגעלט, שקר-לימוד, לימודגעלט, שלגעלט, מביגעלט, האָחודשגעלט.
שפּר : אָי אָפֿשר לקית-האָדת במא חידוש :
יעדער חדר האָט זע גאַר.
לערער, אַלמיד אנ.
362. אָמת , תּמימות
ס ן אָמתדיקייט, וואָר(קקייט, האָרהאַפֿטיקייט,
עכטקייט אאַו-ר — אַדי : אָמת, האָרהייט, האָרעט : רינער, קשרער, אָביעקטיווער, נאַקעטער, לויטערער אאַו'וו אָמת : אָמת גמור, אַלף-קיתשמת : תּורה : תּורתשמת, תּורת-משה : שפֿת אָמת, האָר האָרט, טרויִזם, אַקסשם, פּרעציפּ , פֿילאָסאָפֿעם, קיימא לן : (אײַזערנער) פֿאַקט, ז טאַטואַך : וואָר, ווירקלעכקייט, רעאַליטעט, רעאַליזם, דאָרים בּהרתם : ניט קיין פֿאַנטאַזיע, ניט קע אילוזיע אאַז“ר — ! .
תּמימותדיקיט, אָפֿנקייט, אויפֿריכטיקייט, אומגעקינצלטקייט אאַו“וו — אַי : דאָרים היוצאים מן הלב : נאַטור, קשטות, פּשאָוות : תּמימות, אוממלד, צוטרוי, ואַיִרקייט, נאַיִוויטעט, בטלטת : פּראָרינציאַלעם, ז פּראָרנציאָנאַליזם.
אָמתער מענטש, וואָרט(ס)מע, אָפֿענער איינאונדרײַסיק (זעקסאווועכציש , אָפֿן בוך : אָש מם, אָש אָמים, מם וסשר : קטלן, קלר גיק, קלוענער נר-) , הינטער(טאוּיוונדיקער-. פֿע הינטערן אויר, לעמעשקע. מקיח לפֿי תּומו : נאַטורקיוד, נאַטורמענטש, רויער דימענט : גרינער, גרינהאָת, דינע אַז, פּראָווינצעל , פּראָרענצער נדאַח, קלייאטעטל-
דיקער, שובניק, נאַיִווער פּ אַי : יאָלד, פרץ : נ-) וויטישער יונג, (טערקישער) פֿרײַער.
וו ן זײַן אָמתדיק (וואָר אאַו“וו) — אַדי: זאָגן דעם אָמת : ניט זאָגן קע ליע : מט ריידן אויק וועג : זײַן גערעכט : זח אָפֿן, זײַן אויפֿריכטיק אאַויוו — אַי : ריידן פֿון האַרצן : ניט אָפּנאַרן : ניט וויסן פֿון קיין קונצן (פֿון קע אָכמות) : זאָגן דעם אָמת אין די אויע : אײַנשטע (סרטשען, טשריִקען) אין די אויגן : קוקן גלײַך אין די אוען : פֿאַראָמתן נאַ ליגח : זײַן עכט, זײַן ראָיעל אאַן“וו — אַר : עומד בדיבורו זע : אָנהאַלטן (אויסהאַלטן) די פּראָבע : זײַן נאַיִר : ניט קענען קק צוויי ציילן : ניט קענען (ניט וויסן) קין צורת מטקע.
אַדי ן אָמת. אָמתדיק, וואָר, וואָרהאַפֿטיק : רעאַל , רעאַליסטיש, ווירקלעך, פֿאַקטש, טאַטזעכלעך , ז אייגנטלעך, ז וועזנטלעך, אַק טועל — ! : ריכטיק — פּבּנ : אומאָפּגעפֿרעגט, אומאָפּפֿרעגלעך : אַקסיאָמאַטיש, קאַטעגאָריש: מסנשפֿטלעך, באַגרינדעט, באַוויזן, באַזדט מויף פֿאַקטף : פּאָזיטיוו, אַבסאָלוט, דכער — בּבּ- : אָפֿן, אָפֿנטלעך, אויפֿריכטיק, בפירש, ז אויסגעשפּראָכן, דירעקט. אָפֿהאַרציק : אור פּאַרטייש. געריסנדיק , ז געוויסהאַפֿט(יק) : גלייבווערדיק , גלייבלעך, פֿאַרלאָזלעך : אומ פֿאַרדאָרבן, ערלעך — 73- : גערעכט, עכט; רעכט, רק, ראַיעל , סאָליד.
נאַטורעל נאַטירלעך : גלײַך, גראַד : אומגעקינצלט , ז אומגעקינסטלט, אומגריפֿן, אומבאַפּוצס. אומבאַפֿאָרבן , אומבאַפֿאַרבס : נימפֿאַרשטעלט , ניט-געצוווּנגען, ניטשפֿעק סירט , ז ניט י אײַטעבילדעט, ניט - איבערגעטריבן : איינפֿאַך, אָשוט : נאַיִוו, וויטע נ-) , אור שולדיק, תּמימותדיק גוטמוטיק, אומפּאָליטש, בטיִנש, פּראָווינציעל , ז פּראָווינציאָגעל : קימ דער(י)ש. צוטרוילעך ! לײַכטגלייביק, גלי בערדיק — 329 .
ופֿאַרגלײַכונגעח אָמת ווי דער טאָג, ווי די שרה, ווי תּורה-ממ, ווי עס אין דאָ אַ האָט
ארף דער וועלט, ווי אַ שהכל פֿע האָט, ווי מיר -יִדן, ר מעריק נ-פּ) : ראַיעל ווי אַן אַפּטייק : ערעכט ווי דער דע, ווי דער (די) דזתורה . ווי דעם רבס פּסק, ווי דער פּסק-דין, ווי מה המלך, ווי מה המלכס משפּט, ווי שטס משפּט.
אינר , פֿראַן : אָמת יאָדק : אָמת ונצי- (ין-ע) : אָמת ויִציב ווי מק טאַטע אין אַ קצב נ-פּ : אָמנם קן : ארף אַן אָמת(ן) : אויף דער וואָר : אע (דער) אָמתן : אויף צע אָמתן : קרוב לאָמת : טאַקע : טאַקעש : כלעבן : באָמת : פֿאַר וואָר : פּראַוודע : למען האָמת : פּאַק: ז אין פֿאַקט נאַ-) : דעם אָמת געיאָגט : מה לי לשקר : וואָס אָמת אע אָמת : עס אין ניט אַזוי גלײַך (ניט אַזאַ גלײַכהאָרט) ווי (עס איח דער אָמת : גענאָסן בײַ דעם אָמת ! : באָנאַ פידע : פֿון ריינסטן וואַסער : ער האָט נאָך קק מאָל אַזאַן אָמת ניט געזאָגט : ער אין דער אָמת אַלע : תּוכו כּאָרו : בײַ אים אין האָס אויף דער לונג דאָס אויף דער צונג (האָס געזאָגט דאָס געמיינט).
באָשטות : אין קשטות : בפּשיטות : אָן שפּאַס : אָן אָכמות : אָן קונצן : אָן צערעמאָנעס : אָן פֿאַלשקייט : קשט גערעדט : פּראָסט את אָשוט : פּראָסט-אָשוט : פּשוּטו כּמשאָעו : פּעסטע זמאָסטע : בתמימות : במם לב : פֿון האַרצן : אע פֿולן ערנצט.
שפּר : ניאָרים דברי אָמת: אָמת מאָרע אִצמח: אָמת האָקסט פֿע דער ערד אַררס : דאָרים היוצאים מן הלב נכנסים אָל הלב : דער אָמת קומט (שווימט) אַרויס ר בוימל אוּפֿן עסער : דער אָמת וועט דעם אָקר באַח : דער טויט באַרײַזט דעם אָמת : דער שעל שגט שיס דעם אָמת : וווּ אָמת דאָרט א הצלחה : שלץ את בררט שלסטו (מער סטו) עסן את דעם אָמת ניט פֿאַרגעסן : דעם אָמת האָט האָט ליב : מיט אָמת קומט מען פֿאַר האָט : אַז מען זאָט דעם אָמת פֿאַרשפּאָרט מע (אָ צו שווערן : דעם אָמת מעג מע זאָע אַפילו דעם (אוּפֿן) אייגענעם טאַק : דף אוּ אָמת אין
מט עדות צו זאָע : מודה באָמת קטור מקנס : אַ קאַטאָוועס איז אַ האַלבער אָמת : אַ האַלבער אָמת אין אַ שנצער ליגן : דער אָמת אין אין די אויגן, דער ליגן אין הינטער די אויע : אָמת איז נאָר ביִ גאָט את בך מיר אַ ביסל : איטלעכער האָט ליב דעם אָמת, אָבער ניט איטלעכער זאָגט אים : אַלע רימען זיך מיטן אָמת, נאָר קיינער האָט אים ניט : דער אָמת טוט באַנג : פֿאַר דעם אָמת אין מען בריגי : אָמת אין נאָר מט עדות צו זאָע : פֿאַר דעם אָמת שלאָגט (שמײַסט) מען (, ווײַל פֿריִער שלאָגט (שמײַסט) ער) : זאַ פּראַרדו ביוט : וויי דעם וואָס (ער) אין גערעכט : קע ליע טאָר מען ניט זאָע, דעם אָמת דאַרף (קען) מען ניט זאָגן : קינדער את נאַראָנים זאָע דעם אָמת : דער אָמת שטאַרבט גיט, אָבער ער לעבט ווי אַן אָרעמאַן : דער אָמת האָט אַלע מעלות, אָבער ער אין אַ שער מערדיקער : דער אָמת אין אַ קריכער : דער אָמת אין דער גרעסטער שווינדל : דער אָמת אין געשטאָרבן : דער אָמת איז אין סידור : דער ייִדענעס מילך אין אָמת וואַסער : דער אָמת שטעקט אין דער ייִדענעס מילך.
זען אויך : געריסיקייט שנ, גלרבן מ, פּיקטלעכקייט פּע, טרועם אָשוטקייט 582, רעכטפֿאַרטיקיט אומלדיקייט
נאַנ. שקר , פֿאַלשקייט ,
שווינדל
ס : אומאָמתדיקייט, אומראָרקייט, ליעעריער קייט אאַזיוו — אַדי : שקר, קוב, אָרא ואָקר, קוב ואָקר, אָקר ואָזב, קזבֿ בּןבֿים, אומער הייט : תּורתשקר : פֿאַלשע תּורה, פֿאַלשע לערע, פֿאַלשע מייטע, פֿאַלשע ריכטונג, פֿאַלשער גלויבן אאַז“ר.
ליע, ליגנט ל“ר ליעס, ליצנים : געטאָך טער, קײַלעכ(חיקער ליע : אַ ליגן מיט אַ סימן (מיט אַ האָר(ט)צייכן) : טשק נננ) : הור בוג : נאַ-) האָמבאָג, באָנק : בלשגע, שקרעת :
מויל-מלאָכה, פּיסק-מלאָכה : פֿאַלשע שבועה, פֿאַלשע אינפֿאָרמאַציע, פֿאַלשער באַריכט אאַז'וו : ז מיסרעפּרעזענטאַציע : האַלבער אָמת : דיכטוט, פֿיקציע, ז דערפֿינדוע, אוּיסטראַכטענש, פֿאַבריקאַציע : אָלום.
באָבע-מעשה, אָבא -מעשה, באַבסקע מעשה, טרזנט (אש איין נאַכט, ציקעלע, מעשה אלקיט, אַ מעשה פֿע אַ ציגעלע אַ ווײַסע, מאַסדע, מאָנצע, בײַקע, אָוריה, באָדניע, חדנדש, אָיזמת, פּיזמע : אַ אָעמת (אַ פּע, אַ פּאַטש) פֿע ראָשחודש קרעמענעץ : פֿאַבל, קאַזאַלע, קאַזאַטשינע, מיטאָס — !8בּ: ספֿר פּראַ(ל)ניק, פֿינפֿטער שולחדאָרוך, סוכּהשער, צורבא אָרח, דבר שלא באָ לעולם, אַ נעכטיקער טאָג, אויפֿן הימל (בוידעם) אַ י(שריד : מַיצה א נולדה בןום-טוב : אַ לוט את לעבער אונטער דער האָן : אַ קינד אין ברך : פּוסטע מילן, באָצרעס, פּידרעך מיט לאַקריצע — בּ. כיטרעקייט, דורכגעטריבנקיט, צוויי פּנימדיקיט, פֿאַרשטעלטקייט אאַזיוו — רי : י כיטהאָסט : מאַקיאַרעלעם, טאַרטופֿיזם, יעזויִטעם : צאָיעות, היפּאָקרעיע, היפּאָקריטסטווע נ—) : שרלאַטאַניזם : אינטריגערײַ: דיפּלאָמאַטיע, פּאָליטיק, פּאָליטיקאַנערײַ, פּאַלי טיקס נ—ז.
סימולאַציע, דיסימולאַציע, פֿאַרשטעלונג, מיסטיפֿיקאַציע, פֿאַרבלענדונג, (ארפֿאַרבלענד(ז)עניש, אַאָעת-עינים, האָקורפּאָקוס : קשוף, מאַגיק — פּז- : עבשע, הינטשע, פֿאַלשע אאַזיר שטיק (גענג) : הינטערדסעלע, הינטערפֿיסל, כוך, הינטערש, הינטערגעדאַנק, אינטריגע, פּויה, אָנשטעל, אויסרייד, אָירע : פֿוילע, טריפֿהנע שטיק : טאָפּלשפּיל, טאָפּלעינען, עבשע מאָיות : ציגײַנער(קשע, עבישע, גלאַטע ריד (ריידעלעך) : עבשע טרערן, ציבעלע-טרערן, קראָקאָדיל-טרערן : אוּמגעטריִשפֿט, פֿאַלשע פֿרײַנדשפֿט, ויִחד : שמייכל פֿע אויגור : חויפֿה — פּפּפּ : מאַסקע, מאָוששר(ע), מאַשקאַרע, שלייער, מאַסקאַראַד.
כאַפּשטײַגל, כאַפּקעסטל, פּאַסטקע, כאַפּקע, י האָסאַדקע, פֿאַנערוב, פֿאַלגראַטע, כאַפּטירל : פֿאַלטיר, ליוק, פֿאַלטויער, פֿאַלדוב : נעץ, סילצע, סיטקע, פֿישע, אליק, סאָק, י ניעהאָד, נעצואַק, ארפֿנע, שלאָעעץ, שלעפּנעץ, צינעץ, פֿאַלנעץ, דראַגע : פֿויגלנעץ, זאַבאָנגע, פֿליג(פנע, מאָסקיטועץ : פֿליע - פּאַפּיר, פֿליע - פֿאַעער, פֿויגלקליי : ווענטקע, י ווודע, י אַעל, י אַנגל-רצע : פּלאַר ניק, פּלאַוושק : צונאַר, צשפּיִז, לאָקערשפּײַ, לאָקערל : לאַסאָ, אַרקאָ.
(גע)נאַרערײַ, (אָשנאַרעריִ, שרנדלערײַ, פֿוכלערײַ, י אָמסטערײַ אאַזיר —- —י-ע מ-— : שווינדל, ראָאות, ערמה, ז באַטרוג, י אָבמג, פּוץ, י מאַשענסטווע, קרוטשעלסטווע, י אָשוסט ווע, אַפֿערע, י אַפֿיאָרע, אַהאָנטורע : דריי, דריידל, פֿאַרדרייעלע, קרוטשקע, קרוטמקל, משיפֿאָרגע, קנוניא, מינאָריע, בלאָף, קונקלמווקל, אייבעלע, געמאַכטע זאַך, מעטאָדע נקצי-) : נ—) פֿייק, מאָנקיביונעס : מש(קעררע, סטראַטשעם, קאָמבינאַציע, מאַכינאַציע, מאַניפּולאַציע, פּלאַן, תּחבולה, סקים נאַ-ז, הסאָרה, אייבערהסאָרה, המאָאה, אייבעראָכמה, אייבערקעפּל, איבער פּיצל, איבערשפּיצל, אויפֿטו(ענש, אויפֿטועכץ, קנייטשל, קונץ, פֿאָרטל, י ביעג, טריק, ז טריוק, שפּיצל, אָפּשניצל, פֿיגעל, י קאַהאָל, שטוקע, שטוטער קע, שטיקל, ממורשטיקל, ממוריִ, קאָפּשטיק, שדשטיק : אַ קטפּ את אַ שלייף.
פֿעלשט, פֿאַלסיפֿיקאַציע : געלטפֿעלשט, פֿאַלשמינצערײַ, קאָנטראַפֿאַקציע, י פּאַדלאָ : פּלאַגשט, ז פּלאַמאַרעם : נקאָרטח שקרות, שקרעכץ, מחק
נפֿאַלשע מענטש ליטער : אַ לשער אע אויער אַרײַנצולייע : שקת, קוק, קזבאַניעץ, ברעכת, בלששזש, טהאָקער, לאָך : פֿאַלער שווערער, פֿאַלשער עדות, יאָרעדות : צבוע, צבושק, אַיטשבוע, היפּאָקריט, קבתעאָיניק, שעפּסל : צדיק אע פּעלץ (אע לאַפּטשעס),
וצדקתך, באָדק נביז דער קעשענע) : פֿרומע קאַץ : גאָטס ננב, גאָטס סטראַפּטשע, קרומער רוקן אאַז“ר — ! !פּ : סימולאַנט : יעזויִט, טאָרטיף, מאַקשוועלי : לבן (האַרמס, רב יוספֿכע : שלאַט, קאַץ : וואָלף אין אַ שעפּסענעם פּעלץ : פֿאַלשע, אָסולע מטקע : חונף — 85- : אינטרישנט, פּאַפּוס נאַק-יר-) : פּאָליטיקאַנט, פּאָליטיקאַנ(עח.
מיטאָק, קלוגיטשקער : איבערגעשפּיצטער, געממזרטער, געשעדיקטער, אויסגעמאַכטער, געריבענער, דורכגעטריבענער, געבראָטענער, געביפֿטער, פֿיפֿיקער אאַז“ר ייט — אַדי : שעלמע, שעלמאַק, ממזר, ממזרוק, ממזראָק, ממנרת, ממזרטע, משומד, משומדת(טע) : משומדסקער גליד, שמד-קאָפּ, צלםקאָפּ, שמדניק, שמדילניק : גאָרא-קעפּל : אָברה-מאַן, אָברהניק : אָברה-מאַנטע, כיטערקע, אָחורטע : געוויקלט קינד, געמאַכטער קאָפּ : סוחר : אַ זיִדל מיט אַן אוירינגל : נאַ-) אַ ייִדל פֿון מיזורי אַ ייִדל פֿון דער סאָט : פֿוקס, פֿויגל : שוּבעניק, קאַפּאַרניק.
גענאַרער, אָפּנאַרער, פֿאַרפֿירער, ז באַטריער אאַז“ר — יי : דרייער, דרייקאָפּ , פֿאַרדרייער : שוויצער, פּלוט, פּלוטיכע, פֿליאַדער, וחלקלקער : קרולע, קרוטשעל , קרוטשקשמאַכער, קונצדמאַכער, ארטל-הענגער : מיסטיפֿיקאַטאָר : שווינדלער, שרינדלאַק, שווינדליוק, י מאַשעניק, י אָשוסט, י אָבמאַנשטדק : רמאי : אָמתער לכֿן : מאַכער, מאַכליאַר, סאַכרײַ, טופֿטע, טאָוושע, טאָשווע, קאָזע, למדן, כויכע : פּאָלעשנײַדער : קונקלמונקלער, מעטאָדניק נקצי-) : נקק לאַזער, לאָזשוק : קאָמבינאַטאָר, מאַניפּולאַטאָר, מאַכינאַטאָר, אַפֿעריסט, אַוואַנטורניק, אַוואַנטוריסט : בלאָפֿער, שאַרלאַטאַן, מאַרקשרײַער : נאַ-) פיקער, פֿאָרפֿלאָשער : שולער, געמבלער נ—) , י נאַהאָדטשיק, עקרות-מאַכער, אָקרניק, שענקערניק, אויסגעשריבענע האַנט — 516 : פּאַסיקשפּילער, פּאָסקאַזש : פֿעלשער , פֿאַלסי
פֿיקאַטאָר, נאָכמאַכער, קאָנטראַפֿאַקטאָר, נייפֿן : געלטפֿעלשער, פֿאַלשמינצער : פּלאַר יאַטאָר : ן, הויגזל , קאָזאַק הוימל .
אָפּגענאַרטער, באַשווינדלטער, פֿאַרפֿירטער אאַז'ר — אַדי : יאָלד, דויל , יאָלד אין קאַר פּעליוש, פֿרײַער, פֿריץ , שטומפּ, פֿלאָכט, גרימ האָרן נאַ-) , למדן, קרבן, קדש, פּיאָן, האָז, ויגזל : לעשטש, העכט, קאָרעסל.
וו : ניט זאָגן דעם אָמת : זאָע ליע, ליעעת : משקר זש : ללע, לאַקן : טאקען, פּליעטשען אאַזוו — בּזנ : זאָע (פֿירזאָע) אַ ליגן (אַ פּיפּערנאָטער) : אויסטאָקן (אָפּטאָקן) אַ (קײַלעכ(ד)יקח ליגן : אַרײַנהאַקן אַ שלקע : אײַנשטיין אַ ליגן (אַ גראַנדע) אע די אויע : שפּיליערען אין די אויע : אײַנשטק אַ לינקן שטומפּ נ-) : האַקן ליגנס (שקרים) : קלאַפּן מיטן למד : לאָזן זשעגעס (ושיגעס) : באַקן ליגן אַזוי ווי בייגל : ליִגן (זאָגן ליגן) ווי אַ הונט, ווי דער קדרש : פֿאַרליגנערן נדעם אָמש : אויסטראַכטן, אויסקלערן : (אויס)זייגן (אויסנאָע) פֿון פֿינגער (פֿון אַרבל) : ז דערפֿינדן, פֿאַברי צירן : געבן אַ פֿאַלשע שבועה : פֿאַלש שווערן, פֿאַלש עדות זאָגן, פֿאַלש אינפֿאָרמיר : פֿאַרשטעלן (פֿאַרבאַהאַלטן, פֿאַרהוילן, פֿאַרליי קענען, אונטערדריקן אאַז“ר) דעם אָמת.
זײַן פֿאַלש, זע ניט-ערלעך, זע ויטעיפֿריכטיק אאַו“וו — אַיי : ניט האַלטן קע וואָרט : ברעכן דאָס וואָרט : מאַכן פֿון מויל אַ כאָליעווע (י אַ הינטן, — אַ הינטער-חלק) : אינטריגירן, פּאָליטיקירן : לעבן ווי אַ פֿוקס : חנפֿענען — 85- : זײַן צרייאָנימדיק : שיקלען : זיצן אויף צריי שטולן : מאַכן זיך : מאַכן זיך (פֿאַר ש אַם, מאַכן זיך אַמעוואַטע : מאַכן זיך בּלא דע, (רי קיין מאָל גאָרניט, ווי ניט אים מיינט מען, ווי געפגרט) : מאַכן זיך ניט וויסנ(דיש : פגרן אין פֿעלכל : פֿאַרשטעלן זיך, (פֿאַרמאַסקירן זיך, אָנטאָן אַ מאַסקע : שפּילן טעאַטער, שפּילן אַ ראָלע, שפּילן אַ טאָפּעלע שפּיל : גק אויף אַ פֿרעמדן פּאַספּאָרט, באַהאַלטן זיך אונטער
אַ פֿרעמדן משטל : צירן (פּוצן) זיך אע פֿרעמדע פֿעדערן : אויסגעבן (אָנגעבן) זיך פֿאַר : פּרעטענדיר : סימולירן, דיסימולירן : מיסטיפֿיצירן : פֿאַרבלענדן (פֿאַרבלענדזען) די אויע : מטן זאַמד אין די אויגן : וויינען (י פּיש) מיט ציבעלע-טרערן (מיט קראָקאָדיל-טרערן): צופֿאַרבן (קאָלאָרירן) דעם אָמת.
קליע זיך : (איבערכיטרעווען (איבערקליגן, איבערשפּיצן) יענעם : אויסשפּרייטן (פֿאַרלייגן, אויפֿשטעלן) אַ נעץ (אַ פּאַסטקע אאַז'וו) — - : אוּנטערשטעלן אַ פֿיסל : פֿאַנגען (פֿאַרנאַרן, פֿאַרנאַדיען, צונאַדיען, אַרײַנבאַווען, אַריִ-אַרן) אע זאַק אַרח (אע נעץ אַריִן אאַז'וו) : פֿאַרפֿירן : פֿירן אין באָד (אין חדר) אַרע : אַרויפֿפֿירן אויף אַ ביטש : אונטערפֿירן : פֿאַרקויפֿן : אַרומגיין : גיין (קומען) אויף ס'קאָפּ : מאַכן צו ואַר : האָבן דאָס גענאַר אין : מאַכן אַ בער פֿע : מאַכן פּודעלע פֿון : פֿירן פּודעלע : העצקען : נעמען אויף דער העצקע (אויף 'דער האָצקע) : נעמען אויפֿ(ף זיכער (אויף פּעוונע, אוּיף גראַנדע) : (אַרומ)פֿירן בײַ דער שן : פֿאַרריידן (פֿאַרקרענקען) די ציינ(עח : פֿאַרשלאָע האַקע-באַקע : אײַנריידן אַ קינד אע בויך (פֿייגעלעך אין בוזעם , אויפֿן הימל (בוידעם) אַ יאַריד אאַז“וו) : אײַנריידן (אָנהענגען, צוטשעפּען) אַ לונג און לעבער אונטער דער ואָו: פֿאַרוואַרפֿן אַ קלאָץ: אײַנשלעפֿ(ער)ן ווי אַ קינד : פֿאַרוויגן מיט פֿאַלשע האָפֿעטנגען : פֿאַרטיצ(יע)ן (פֿאַרמול'רן) די ציינ(עח (דער באַבעף : באַרען, פאָפּן.
(גשנאַרן, אָפּנאַרן : אָפּנאַרן פֿון קאָפּ בין די פֿיס (בין אַראָפּ, אויפֿן שנצן פֿראָנט) : אָפּליעערן, ז באַטריע, פֿריצעווען, יאָלדעווען, בלאָפֿן, פֿייקן נאַ-) : אונטערפֿירן אַ נומער : אָפּטאָן אַ שטיקל (אַ שפּיצל אאַז'ר) — - : אָפּטאָן אויף טערקש (אויף רײַסיש) : גיין הינטן אַרום : פּלאַנערען, צוקלערן, קאָמבינירן, מאַניפּולירן, מאַנ(קעררירן, מאַנ(י)עררעווען, לאַווירן, ז לאַוורירן : דרייען : דרייען אַ וויאַדרע
(וויאַטראַק) : פֿאַרדרייען : קרוטשען, קרוטד קענען : מאַכן מיט דער רייף, פּאַסקערען : פּלוטע(רע)ן, פֿליאַדרעווען : שווינדלען, מאַר שענערען, אַפֿערירן, שכערן, אכער-מאַמערן, סאַכרײַען, פֿרײַערן, פּוצן, חורש, געבײַען, (אָפּ)כויכען, כויכלען, פוכלע, קונקלי מונקלען : באַטערכען, באַנעמען : אַרומנעמען, אַרומלופּען, אַרומפּוצן : אײַנזייפֿן : אײַנמאַכן, אײַנדרייען, אײַנמעסטן, אײַנציילן : פֿאַרמעסטן, פֿאַרטיילן: ניט דערוועע, צה עכענען, אָנרעכענען : אַרײַנשלייערן, אַרײַנכאַפּן, אַרײַנמאַכן : אויסנאַת, אויסמאָנטשען, אויסמאַנצלען, אויסמאַנטאָטשען, אויסקאַשפּערן : אָנפֿײַפֿן, אָנפּוידען : אָפּדאַצן, ז אָפּדײַטק, אָפּוויידלען, אָפּדודלען, אָפּטיציען, אָפּבאַרען. אַרויסשטעלן (אויסשטעלן, ווײַע, געבן) אַ פֿײַג : אויסדרייען (אויסמאַכן) אוּ אויער : נעמען אויף דער האַנט : אָנמעסטן (אָנטאָן) אַ הי טעלע (אַ הויב, אַ ספּאָדיק) : אָנמאַכן (—אָנמלאָכהנען) אויפֿן קאָפּ : — אָנמאַכן אין היטל את אין קיטל : אָנפֿײַפֿן אין דער באָרד : פֿאַרבינדן דעם קאָפּ : אויסטרענען אוּ אַרבל : אויסטאָן די לעצטע פּאָר הויזן : לאָזן הויל נאַקעט (י מיטן הוילן הינטן) : טאָן גוטס : אָפּטאָן נעמעצן) זײַן רעכט : פֿאַרדינען נעמעצח : מאַכן קײַלעכ(ד)יק : אָפּקאָכן : אויסשטעלן : שטעלן אַ חוּפּה : שטעלן צום צעטל : מאַכן פֿאַר אַ קדוש פּ 482 : אַראָפּלאָזן צו זיך אין קעשענע : זייגן, צאַפּן, מעלקן : זוכן שלדן (קרבנות) : כאַפּן אַ יאָלד (אַ העכט, אַ קרבן אאַז'וו) — - : מאַכן שקרות (קרוטשקעס אאַז“וו) — - : שקרעווען, טאָן שקר, טאָן שענקער — 16- : פֿאַלק, פֿאַלטש, פֿעלשן, פֿעלטשן, פֿאַלשעווען, פֿאַלטשערען : דאָקטערן וביכעח : נאָכמאַכן, פֿאַלסיפֿיצירן : פֿאַלשמינצן : פּלאַגיִיִרן.
ווערן אָפּגענאַרט (באַשווינדלט אאַז'וו) — אַיי : אַרײַנפֿאַלן אין אַ געץ : אַליין זיך גאַרן : פֿאַרשלאָגן זיך האַקע-באַקע : לייע זיך פֿייגעלעך אין בוזעם : קוויקן זיך מיט חלשות : כאַפּן
אַ קאָזאַק (אַ טאָטער) : אָפּנאַרן דעם קרעמער.
אַדי : ניטשמת(דיש, ניט-האָר, לא נ-): ניר ריכטיק, פֿאַלש, פֿאַלטש נדיאַל) : אומוויסנשאַפֿטלעך, ניט-פֿאַרלאָזלעך, ז נישפֿאַרלעסלעך, ניט-באַרינדעט — 323 : אויסעטראַכט, פֿאַבריצירט, ז דערפֿונדן, פֿיקטיוו : קינסטלעך, געפֿעלשט, ניט-עכט, פּסערדאָ נגע -יי-ן אין איזע- -י-ן וואָר-) : ליעעריש, כּזאָניש אאַז'ר — ס, לשע מענטשן.
ניט-געטרײַ, אומגעטרײַ, ז אומטרײַ, פֿאַלש, ניט-ערלעך : ניטשפֿן, ניט-אויפֿריכטיק, ניטאָפֿנהאַרציק, צווייטײַטשיק, טאָפּלטיִטשיק, טאָפּלזיניק, גלאַטצונגיק, טאָפּלצונגיק, דיפּלאָמאַטיש, צווייזײַטיק, צרייאָנימדיק : צבועקיש, צאָיעותדיק, צבויאַקיש, י צבויאַצקע, צבועיש, היפּאָקריטיש, פּאָליטש, י פּאָליטיטשנע, קעציש, יעוויִטש, מאַקיאַרעליש, כלומרשטיק, לאָנימדיק, צופֿלײַסנדיק : סימולאַטיר : פֿאַרשטעלט, פֿאַרבלענדט, פֿאַרמאַסקירט אאַז“ר — יי : כיטרע, ז שלוי : שרף, פֿאַרשפּיצט, איבערגעשפּיצט, איבערשפּיציק, קליגעריש, ראַפֿינירט, געממזרט, ממזר(קש, משומדסקע, עביש, ציגײַנעריש : קונציק, אָפּגעטאָנען : געשעדיקט, אויסגעמאַכט, געריבן, דורכגעטריבן, געבראָטן, געביפֿט : נר-) ליסטיק, הינטערליסטיק : פֿיפֿיק, שעלמיש, וויטיש נננ) : געבלאָפֿט, בלאָפֿעריש, בלאָפֿעוואַטע : אָפּנאַרעריש, ליגנעריש, פֿאַרפֿירעריש, ז באַטריגעריש, שווינדלעריש, אַפֿעריסטיש, מאַרקשרײַעריש, האָרלאַטאַניש אאַן“ר — -, פֿאַל-ע-ענשן.
נפֿאַרגלײַכוטעח אָמת ווי אין אַ רעשעטע וואַסער, ווי תּורת-לאָקע : ריכטיק ווי אין די גאַזעטן, ווי אין בלאַט : ריכטיק ווי אין קוימען אין ליכטיק : פֿאַלש ווי די עבודהערה, ווי די מייִש(ק)ע אמונה (נאאָנה), ווי דער גויע(ק)ער נאָט, ווי אָלוי : פֿאַלש ווי אַ שלאַנג, ווי אַ קאַץ : כיטרע ווי אַ ננב, ווי אַ פֿוקס.
אינוו , פֿראַן : הינטן אַרי-: הינטעררדלעכץ :
הינטערווערלעך ני-) : קאַר: בּמו : כּלומרשט : מכּלומרשט : אויף צו כּלומרשט : (מ)קלאָמפּערשט(ך : בודטאָ (בס : בוצים : ניבי טאָ : שקבע : אַעראַט ווי : גלײַך ר : אַזר ווי : לאָנים (וועש : למראית אַע : מפּני מראית צע : פֿון יוצא וועגן : אויף צו פֿלײַסנ(ס).
נאָקר) אַ קו אין געפֿלויע איבערן האָך את עלייגט (פֿאַרלרת) אַן איי : אַ קו אע עפֿלרע איבערן דאַך את דעם עק (שוואַנץ) פֿאַרלרת : עס האָט געזאָלט ווערן אַ מיידל—האָט דער האָן אַ קריי געטאָן, אין געוואָרן אַ עעל : דער טויבער האָט געהערט ווי דער שטומער האָט געזאָגט צום בלינדן : זע נאָר ווי דער הינקער דיקער לויפֿט : אַ טויבער האָט געהערט ר אַ שטומער האָט דערציילט ווי אַ בלינדער האָט געזען ר אַ קרומער אין געלאָפֿן (האָט געטאַנצט) : האָס זשע טוט גאָט? אין די שנצע מעשה אַ ליע : אָמת מיט ליע צעריבן אע האָר ניט געבליבן : עס הייבט זיך ניט אָן (את עס לאָזט זיך ניט אויס) : לא אָיו דאָרים מעולם : להדים : לא אָיה ול ויברא : עס אע נשט געשטויע (אוך נישט געפֿלויגן : לא דובים ולא יִער : ל דיבים ולא יִער—ניט קק בער אַר ניט קיין שוואַרצע יאַגדעס : דו זאָלסט אַזוי זע (מײַנע זונאים זאָלן אַזוי זײַן) מיט דער שן : זאָלסט אַזוי האָבן די נאָז דײַנע (דע נאַריש אַכל) : זאָלסט אַזוי זײַן אין אײַזנהויף את אך בע דער קאַסע : ווי לאַנג קרעוקען מײַנע אָונאים : ווי לאַנג ווערט ער אַוועקגעלייגט : צײַט ליגט ער אָן הענט און אָן פֿיס : האָבן זאָל ער אַזוי דעם קאָפּ אויף זיך (ווי דאָס איז אָמש : אָבער אַ ווײַטער קוק איז דאָס? : שפּײַ אים אָן אע אָנים (אַ פֿול אָנים) : אַ העלפֿט גיב דער וואַנט, אַ דרירחלק אין יִם אַרײַן, די רעשטע אָרעמע-לײַט : בײַ איִך געשוואָרן ווי אום שבת פֿאָרן : אויף זײַנע רייד מעג מען בויען אַ קלויסטער (י קען מען זיך ארסמלאָכהנען) : ער האָט אַ צונג אָן ביינער : ער קלאַפּט מיטן למד את וויל אַ מעמד : ער ניסט אַ מאָל אויף אַ ליע
אויר : קל היוצא מאָיו אָקר : קיין האָר האָרט קומט פֿון זײַן מויל ניט אַרויס : חע שדשראל קומט קיין וואָר וואָרט פֿון זײַן מויל ניט אַרויס : די אויערן הערן ניט וואָס דאָס מויל רעדט : ער זאָגט נאָר צוויי מאָל אין יאָר ליע—זומער און מנטער.
(פֿאַלשקייט) קע פֿיטער אין מויל דאַרף מען אים ניט אַרײַנלייגן : אוי זענט איר אַ ננב ! : פֿעטער, מע(ף קען אײַך ! : ער קע קע צריי ניט ציילן : — ער מאַכט זיך ניט פּישעריק נ-פּ) : אַע אָסתר מוּדת—וי מאַכט זיך אַמעראַטע : ער אע אָחד באָה ואָחד בלב : וואָס ער זאָגט דאָס מיינט ער ניט את וואָס ער מיינט דאָס זאָגט ער ניט : זי קוקט אויף די גרויפּן און מיינט גאָר די פֿאַסאָליעס : ער מיינט ניט די הוּדה נאָר די קניידלעך (פֿאַלירטשיקעס) : ער מיינט ניט די חרוסת נאָר די אַרבע-כּוסות : ער מיינט ניט די דרש גאָר די בקשה : מן האָפֿה ולחוץ : טובל ץ בסדו : אַ קוש אין פּיסקל , אַ שטאָך אין הערצל .
נשרינדל) שמור לי ואָשמור לך—איך לאָז מיך גענאַרן את דו לאָז דיך גענאַרן : עס אין הימל את ערד און שווינדל : עס אין די מעשה פֿע דעם ייִדן מיטן ציגײַנער : דעם ציגײַנער קומט נאָך צען פּאַרעס אַרויס : האָסט אויסגענאַרט די בכורה מיט דער ברכה, גיב זשע כאָטש דעם טאָפּ מיט לינדזן ! : לאָן ער אויך וויסן פֿע אַ מטן ביסן : ער וועט דיר אַראָפּדרייען דעם מאַרך מיטן פּאַרך, מיט לײַב ק לעבן.
שפּר : יאָקר) זקר אַין לי רגלים : דער אָמת האָט פֿיס, איו ער אַנטלאָפֿן, דער שקר האָט קיין פֿיס ניט, איו ער דאָ געבליבן : דער שיכור פֿאַלט אַליין, דעם אָקר דאַרף מען אַ שטופּ טאָן : מיט ליגן קומט מען ווײַט, אָבער ניט צוריק : דער בעסטער ליע אין דער אָמת : בעסער אַ מיאוסער אָמת איידער אַ שיינער ליע : ויבן איו אַ ליע (אַכט איו ניט קע אָמש : אַ מטער ליע איז אויך אַ מאָל ווערט געלט :
קל האָדם כּווב—די צוט אין אַ ליטער, די פּען אין אַ ליטער : אַ ליטער אין גלײַך צו(ף אַ שטומען—ביידע זאָע ניט דעם אָמת : דעם ליד נערס נאאָנות אין ווי דעם אָסורס רחאָטת : איבער אַ ליגנער מאַכט מען אַ ברכה : כּל וּהיה בדאָרו : אַ ליטער מוו האָבן אַ מטן זאָרת : הרוצה לשקר ירחיק עדוּתו : דער ליטער רעדט זיך זײַנע ליע אַזוי לאַנג בין ער גלייבט זי אַלע : דעם ליטער גלייבט מען אַפֿילו אוּ אָמת (רען ער זאָגט דעם אָמת) אויך ניט : אַ ליעער גלייבט ניט קיינעם : אַ ליטער גלייבט קיין מאָל ניט : מען קוקט אַווי אין מויל אַרע דעם ליטער ווי דעם האָרזאָגער : בעסער זאָע „איך וויס ניט“ איידער בלײַבן אַ ליטער : אַ ליטער אין אַ עב את אַ אַנב אין אַ ליטער : יור גערהייט אַ ליטער — אויף דער עלטער אַ גנב.
!פֿאַלשקייט, שווינדל) בעסער אַן ערלער
כער פּאַטש איידער אַ פֿאַלשער קוש : בעסער אַ פֿאַלשער עט-מאָרגן איידער אַן אָמתער שראַרעשר (עטיאָר) : גדולה אונאת דאָרים מאונאת אָמון : אַע עונשין אָלא אַם קן מזהירע— זײַ ניט קיין נאַר, מען זאָל דיך ניט פֿאַרפֿירן : האָב ליב דעם צווייטן און לאָז זיך ניט נאַרן פֿע דעם ערשטן : כּבדהו וחשדהו : אָפּנאַרן אע קק קונץ ניט (ובפֿרט אַ נאַח : מען נאַרט ניט יענעם (קיינעם) נאָר זיך אַליין : אַ וועלט נאַרט מע ניט : אָפּנאַרן קען מען נאָר אין מאָל : דריי ניט צו פֿיל , וואָרעם דו וועסט איבערדרייען : מען דרייט מיט יענעם אַזוי לאַנג בין מען פֿאַרדרייט זיך אַלע : אָקרל באַרײַוט זיך : קרוטשקעס באַווײַזן זיך: פֿײַף ניט דער באָבען, וועסט האָרניט האָבן : קען מענמעג מען : טאָן טאָר מען ניט, אָפּטאָן מעג מע : קענסט מוליע, וועסטו ניט פֿאַרלירן : אַ פֿאַלשע האָאָל האָט גאָט אַלע אויך פֿײַנט: אַ ייִדן איו אַ מיצווה אַ טובה צו טאָן.
זע אויך : ניוײַן 2, אימיטאַציע 14 , גלרק מ, אָעות 8—, אַבמרד ש, האָרשקיט —8, פֿאַרהוילוט 851,
ס : גוּזמאדיקייט, איבערגעטריבנקייט, באָמ-
באַסטישקייט אאַז“וו — אַדי : איבערטרך בונג, פֿאַרגרעסערונג, אוטרירונג אאַו“וו — יי : הגנמה, הפֿלגה, היפּערבאָליזם : גוּזמא, היפּער באָל(ע) , היפּערבל : באָמבאַסטיק : אַ שטורעם אע אַ גלאָן וואַסער : גראָטעסק, שאַרזש, בורלעסק, עקסטראַוואַגאַנץ, קאַריקאַטור אאַו“ר — 518 .
איבערטרײַבער, נִעל-מנזם, קעל-גוּזמא : באַרימער — 550 .
וו : איבערטרײַבן, מאַזם זײַן, מפֿליא זײַן, מפֿליג
זײַן, אוטרירן : איבערציִען דאָס שטריקל (דעם בויגן) : איבערכאַפּן (אַריבערכאַפּן) די מאָס : מפֿריי על המידה זײַן : איבערפֿעפֿערן, איבערזאַלצן : אויפֿבלאָזן, צעבלאָזן, צעשמירן: צעלייגן אויף טעלערלעך : פֿאַרגרעסערן, דראַמאַטיזירן : איבערשאַצן, איבערלויבן — 83- : מאַכן פֿון אַ פֿליג (מילב) אַ העלפֿאַנד : מאַכן פֿון אַ וואָרט אַ קוואָרט : מאַכן נפֿון עפּעס) אַ פירוש (אַ פּאַראַד, אַ (גאַנצן) נש, אַ (גאַנצן) פֿאַרלאָג, אַ וועון, אַ גאַנץ געשלידער, אַ שנץ שפּענצערל, אַ גאַנצן אוכל, אַ גאַנץ מאכל , אַ דריט געריכט, אַ בראָטן, אַ צימעס, אַ (גאַנצח ןים-טוב, אַ (גאַנצח שלש-סעודות) : מאַכן פֿון אַ האָר אַ גאָר: מאַכן אַ וועזן פֿון אַ .ליאַדע פֿאָרץ : שטעלן אַלץ אויף די פֿיסלעך. אַדי : גוזמאדיק, היפּערבאָליש, באָמבאַסטיש :
עקסטראַראַגאַנט : קאַריקאַטוריש, שאַרזשירט : איבערגעטריבן, אוטרירט : פֿאַרגרעסערט, דראַמאַטיזירט : איבערגעפֿעפֿערט, איבערגעזאַלצן, צעבלאָון, צעשמירט.
פֿראַו : עס איי גיכער ניט-דערטריבן ווי אי
בערגעטריבן : הכצעקתה? : קוילעט מיר מענע גענדז : קוילע מיר מײַנע גענדן — וויפֿל ?
—איינע : רבי, איך גיי שעכטן די הינער—וויפֿל? —איינע.
שפּר : מען קען מאַכן דעם אָלום גרעסער ר
די נאַכט : דער טײַוול אין ניט אַזוי שארע ווי מען מאָלט אים.
זען אויך : אַבסורד ענ, שלעכטפֿאַרטפּטמט ש, אָקר
ס : באַצייכעטנג, מאַרקירוע, סימבאָליזירונג
אאַז“וו — יי : סימן, צייכן, אינסיעיע, זנאַק, י וויעכע, י ליצע : סימבאָל : עמבלעם : טך טעם : וואָרצייכן, פֿאָרצייכן, סימפּטאָם : סיר נאַל , קעגנסיגנאַל : מאַרקיר-צייכן, מאַרקצייכן, מערקצייכן, קענצייכן, דערקעעייכן, אונטערשייד-צייכן, קענט : שטריך, ז געויכטצוג, ליניע, כאַראַקטעריסטיק : געבוירדצייכן, לעבערל , י פּרימעטע, פּינטעלע : אײַנשניט, אײַנדרוק, קאַרב : סימן מובהק, רמן דע“ך נ-פּ).
ווײַוער, צײַגער, האַנט, טײַטל, אָנוושער, אָנציִגער : מראה-אָקום, שליסל , מפֿאַח, אינדעקס, זוכצעטל , אינדיקאַטאָר, עקספּאָנענט.
מימיק, פֿינגערשפּראַך, זשעסטיקולאַציע : באַרעש, זשעסט, ווײַן, צײַג, מאַך, פֿאָך, וויי, שווונג : נאַקסל) צי, צוק, הייב, קוועטש : נקאָש פֿיר, האָקל, נייג : קוק בליק, וווּנק : גרימאַסע, מינע.
וואָרטצייכן, פּאַראָל, פּאַס(יר)אָרט, האַסלע, לאָזונג, מאָטאָ: קלינגהאָרט, סלאָשן נאַ-) : שבולת: שלאָגוואָרט, רעפּליק, ז שטיכוואָרט.
אידענטיפֿיציר-צייכן : האַנטשריפֿט, האַנט, י פּאָטשעראָק, י פּאָטשערקע : (אייעהאַנטיקע) חתימה , אויטאָגראַף, אונטערשריפֿט, סיטע, סיגנאַטור : שריפֿטצייכן, י מעטקע, מאָנאָגראַם, אָות, ז בוכשטאַב, ציפֿער : חותם, חתימה, שטעמפּל, זיגל , פּעטשאַט : זשירע, אַטעסטאַציע, אינדאָרסירונג, אינדאָרסאַציע, אינדאָרסמענט נ—).
נמכקירים) שטעמפּל, זיגל , בלעטל , פּעטשאַטקע, סטעמפּ נאַ-) : דאַטעשטעמפּל , נומערירשטעמפּל : חותם-רינג, סיטעט, זיגלרינג:ממישטעמפּל , ראָבערסטעמפּ נ—) :שטעמפּלפּרעס.
געבוירדשײַן, געבורטשײַן, מעטריקע, מענטריקע : פּאַס, פּאַספּאָרט, פּראַשפּאָרט, וויד, כּתיבה, סקריפּאַלניע נקל) : קאַרטע, קאַרטל : וויזיט - קאַרטע, קאָרעספּאָנדענטן - קאַרטע אאַזיר : בילעט : ביכל : אַרבעטביכל , מיטגלידביכל אאַזייי : נ-אָיק פּאַרטבילעט, פּראָפֿבילעט : טעאַטערבילעט, באַנבילעט אאַן“ר : ליטער, ז פֿאָרשע : פּאַסירשמ, י פּשעפּוסטקע : פּאַספּאַרטו : אײַנטריט - קאַרטע ג-קאַרטל), קאָנטראַמאַרקע : נאַ-) טיקעט, פּעס.
פֿאַבריקשייכן, מאַרקע, שוצמאַרקע, פֿאַבריק-מאַרקע, טריידמאַרק נאַ-) : פּראָבע : זילבער - פּראָבע, שלדפּראָבע : עטיקעט, שרליק, באַנדעראָל, לייבל נאַ-) : פּלאָמבע, בלײַערל : מאַרקע, פּאָסטמאַרקע, ז פּאָסטצייכן, י פּאָטשטמאַרקע, ז ברירמאַרקע : שטעמפּל-מאַרקע, ז הערבאָרע מאַרקע, אַקטך מאַרקע : געראַענע מאַרקעס : פֿילאַטעליע, טימבראָלאָגיע.
נעמבלעמעח אָגן - דוד, שטערנס און שטרײַפֿן, סערפּ און האַמער, האַקנקרייץ, סוואַסטיקע אאַז'ר : פֿאָן ל“ר פֿאָנען, פֿענער : פֿאָנע ל“ר פֿאָנעס : באַנער, בוניער נאַר-) : פֿלאַג, סטאַנדאַרד, שטאַנדאַרד, אָריפֿלאַם.
נאָדל-צייכנס) הערב, ז גערב, קריינדל , דלד, הערבשילד, ציפֿרע : העראַלדיק, י געראָלדיע.
נראַנגציכנס) מונדיר, ליוורעע : שליפֿע, עפּאָלעט, טרעס(ט)ל, פּאַגאָנע : אַקסלבאַנד, אָרעמבאַנד, אָרעם-בינדע : בענדל, שטרײַף, פּאַסיקל : קאָקאַרדע, קנעפּל, בלעכל , שטערן, אָדלער.
נערעיכנש מעדאַל , אָרדן, קריץ, ערנברעט : רויטע ברעט נ-אָיס : טאַבלעט : ערך מעקל.
נשאַנדצייכנס) שנדפֿלעק, בראַנדצייכן, בראַנדמאַרק, בראָד, ברען, אײַנברען, סטיר מע, קינס ציכן.
נפּלאַצצייכח לאַנדצייכן, נםשייכן, גרענעץ-צייכן, עירובֿ, וועגצייכן, ריכטצייכן, ווער ווײַזער : גרענעצשטק, מײַל(משטק, מײַל(נ)סלופּ, מײַלפּאָסט נ—) : שקער - צייכן, באָיע.
נליכטציכנס) ליכטסיעאַל, פֿײַער-צייכן, פֿײַער-סיעאַל : ראַקעט(ש, לאָמפּ, רעפֿלעקטאָר, פּראָזשעקטאָר, שײַנוואַרפֿער, ליכטוואַרפֿער : זוכליכט : פֿראָוטליכט, רוקנליכט : גרינליכט, רויטליכט אאַן“ר : לײַכטטורעם, פֿאַראָ, לײַכטהויז, ליכטטורעם.
נרעטער-צייכנס) וועטער-מיטאַל, שטר רעם-סיעאַל אאַן“ר : פֿליוגער, וועטערהאָן, ווינטפֿענדל , וואָלקנפֿענדל.
ציכן פֿון דער צײַט : צײַטגײַסט, עיקבות המקיח, עיקבֿתא דמשיחא.
סימבאָליק, סימבאָליזם : סימבאָלאָגיע, סימפּטאָמאַטאָלאָגיע, סעמיאָלאָגיע, טיפּאָלאָגיע : טאָטעמיזם : פּאַטאָעאָמיע.
סיגנאַל - געבער, סיעאַליסט, סיטאַלער, סיגנאַליואַטאָר.
וו ן האָבן (אויף זיך) דעם צייכן (די כאַראַק-
טעריסטיק, דעם שטעמפּל) פֿע : זײַן דער צייכן (סימן) פֿון : שטיין אַנשטאָט (ז פֿאַר) : סימבאָליזירן.
מאַכן (געבן) אַ צייכן (אַ סימן, אַ סיעאַל אאַז“ר) — - : סיעאַליזירן, זשעסטיקולירן, געסטיקולירן, ז דושעסטיקולירן : ווײַע, אָנגײַע: יייאַל) צדע, אָנצדע: טײַטן, ז דדטן, ז אָנדײַטן, טײַטלען : מאַכן (פֿאָכען, פֿאָכן, וויען, שווינגען) מיט דער האַנט : ציִען (צוקן, הייבן, קוועטש, פֿירן) מיט די אַקסלען : האָקלען (נייע) מיטן קאָפּ : קוקן (בליקן, פּינטלען, וויר קען) מיט די אויע — בּ-- : מאַכן (שטעלן) אַ צייכן, אַ סימן אאַז“ר — - : (בשצייכענע, מאַרקית, ברשדיקן, בראָנע, (בראַנחמאַרקן,
י מעטע, נומערירן, לעכערן, באַנדעראָלירן,
אויפֿקלעפּן, פֿראַנקירן.
חתמענען זיך, אָפּחתמענען זיך, אונטער-
התמענען זיך, צוחתמענען זיך, צעאָתמענען
זיך : געבן (שטעלן) אַ חתימה : אונטערשרײַבן
זיך, צעשריִבן זיך, פֿונאַנדערשרײַבן זיך :
אַרעקלייע דעם טאַק : צייכענען, אונטער-
צייכענען, סײַנען נאַ-) : אַטעסטירן, זשירירן,
אינדאָרסירן, עודאָרסן נאַ-) : שטעמפּלען,
ז סטעמפּלען, ז סטעמפּלירען, סטעמפּן נ—ס,
זיגלען : לייע אַ פּלאָמבע, פּלאָמבירן.
אַדי : אינדיקאַטיוו, רעפּרעזענטאַטיוו, טיפּיש, סימבאָליש, סימפּטאָמאַטש, דיאַקריטיש,
ז כאַראַקטעריש, כאַראַקטעריסטיש, עמבלע-
מאַטיש, דעמאָנסטראַטיוו — 51 : באַקאַנט,
באַקאָנט, באַקענט, באַרוסט : צו דערקענען
לויט (נאָך . . . נאָך).
פֿראַן : נ-פּ) אַ סימן—אַ לאָקש אויף דער באָרד (אַ וואַראָנע אויפֿן דאַר, אַ גוי אין אַ דוי
היטל , די באָבע אין מיט אַ נאָז).
זען אייך : באַזונדערקייט 51, דערווײַזונג 818, פֿאָרויסזאָעע 845, זינען 347, אינפֿאָרמירוט —8, וואָרענוט 481, רעקאָרד 86בּ, קשוף 815.
366. רעקאָרד, רעקאָרדירונג
ס : רעקאָרדירונג, פֿאַרצייכענווג, רעגיסטרירונג אאַן“וו: אײַנשרײַב, אַרײַנשריִב,
רעגיסטראַציע, רעגיסטראַטור: אימאַטריקו-
לאַציע, קאָנסקריפּציע: אינרענטאַריואַציע,
טאַבולאַציע : כּתיבה, וויזע, יאַרקע.
רעקאָרד, נכר, י פּאַמיאָנטיק : שפּור,
סליאַד, סליד, צייכן, קענט : פּראָך, חשש,
ויצוץ, לחליחית : רעשט(ל), איבערבלײַב,
בלײַב, רעליקוויע : דרוק, אָפּדרוק : פֿינגער-
צייכן, פֿינגערשפּדרוק : פֿוסצייכן, פֿוסאָפּ-
דרוק : טראָט : בערטילאָדסיסטעם : געדענק-
-טע, דענקמאָל, מאָנומענט, 6 פּאַמיאַטניק,
אָבעליסק, פּיראַמיד(ש, שטק, מצבה, זײַלשטק, מעמענטאָ מאָרי : מאָנאָליט, טריליט' דאָלמען : אוהל, מאַמאָליי — פּפּ- : געדענקטאָוול, טאַבלעט : געדענקבוך, געדענקבלעטל : צאָאה, ז טעסטאַמענט.
דאָקומענט, (גע)שריפֿט, געשריפֿטס, רעקאָרד, אַקט, אַפֿידייוויט נ—) : גאָית-עדות, דעפּאָזיציע, י פּאָקאַזאַניע : פּראָטאָקאָל, פּהאָטאָקאָל-בוך : אוניווערסאַל : ווײַס בוך, ווײַסבוך, בלוי בוך, בלויבוך אאַז'וו : דאָקומענטך בוך, באָרדעראָ.
טאָוול, רעקאָרד, דיסק, טראַנסקריפּציע, (מוזיקספּלאַטע, י פּלאַסטינקע : מעמאָריאַל, מעמאָראַנדום : טאָגבוך, לאָגבוך, זשורנאַל : פינקס, אַלמאַנאַך : כראָניק, קראָניקע, אַנאַלן : געאָכטע, היסטאָריע — !38 : ייחוס-בריוו, ייִחוסשעטל , ספֿריוחסין : שלאָלתזינחסין : גענעאַלאָגיע : ספֿר הזכרונות, שלדן בוך : אַרכיוו, מוזיי, שצקאַמער, ביבליאָטעק — 379.
רייסטער, לייסטער, רעגיסטער : אינווענטאַר, אויסשטיק : פּאַטענט-רעגיסטער, זאַךרעגיסטער אאַז“ר : נעמערעגיסטער, צענז, סקאַזקע : פּאַנעל, קאַדאַסטער, קאַטאַסטער : מעטריקע-בוך : אינדעקס, זוכצעטל: זוכצעטל פֿע נעמען, זוכצעטל פֿון ענסנים אאַז'וו : מראהמקומות : נאָמען - ווײַזער : ווער אין ווער : רשימה, פֿאַרצייכעניש, ליסטע, ז ליסט : זאַמלליסטע, שקירית-ליסטע, צאָלליסטע, פּייראָל נ—), פּאָסטליסטע, מיילינגליסט נאַק אאַו“ר : צעטל, אָשבת : סךשכל-רשימה, י סהאָדקע : פּריִזליסטע, פּרײַזן - ליסטע, פּרײַזקוראַנט : פּראָספּעקט : סינאָפּסיס, קיצור, אַמצית : פּראָגראַם : מעניו, שפּײַזצעטל : קאַטאַלאָג, קאַרטל - אינדעקס, קאַרטאָטעק, פֿײַל נאַ-) : טאַבעלע : קאַרטאָגראַס.
שיִן, צעטל : געזינטשדן, קראַנקנשײַן אאַזימ: משכודצעטל , לאָמבאַרד-צעטל אאַן“וו: קאָלה, קוויט, קוויטל, ז קוויטאַנציע, רעציפּיס :
דובליקאַט, דופּליקאַט : צערטיפֿיקאַט, סערטיפֿיקאַט, באַשטעטיקונג, ציִגענע : אָיתר, אָכשר : אַטעסטאַט, מאַטורע, דיפּלאָם : נרבז סמיכה, סמיכות, אָיתרזוראה : נשוחט) קאָלה : פּאַטענט, טשאַרטער, שײַנצעטל, בלעטל, ליצענץ, לײַסנס נ—) : וווינשיִן, קאַרטאַ פּך ביטו נפּוילן) .
ומכשירים) מעכאַנישער רעקאָרדירער, רעקאָרדיר - אַפּאַראַט, רעקאָרדיר: אויפֿנעמער, אָפּנעמער: רעגיסטרירשפּאַראַט.
סעקרעטאַר, י סעקרעטער, שרײַבער, סיפֿחקהל, געדענקער נאַר-) : פּראָטאָקאָלסעקרעטאַר, פּראָטאָקאָלשריִבער, פּראָטאָקאָליסט, פּראָטאָקאָלאַנט : סעקרעטאַריאַט : רעקאָרדירער, רעגיסטראַטאָר, ז רעדסטראַר: רייסטערפֿירער, צענזוס-נעמער, צענזנעמער : שטאַר, נאָטאַריוס, ז נאָטאַרעס, ירעיענט, נאָטאַרפּאָבליק נ—) : פּראָטאָנאָטאַר : קראָניקער, כראָניקער, אַנאַליסט, היסטאָריקער פּ !38 : אַרכיהאָר, אַרכיוויסט, י אַרכיוואַריוס.
וו : פֿאַרשרײַבן, פֿאַרצייכענש, ז אויפֿצייכענען, פֿאַרנאָטיר, פֿאַרפֿיקסירן, (פֿאַר)פּראָטאָקאָלירן : מאַכן אַן אַקט (אַ פּראָטאָקאָל אאַז'וו) : דאָקומענטירן, וויזיע, אײַנמעלד(עשן, יאַווען, י זאַיאַרען : רעקאָרדירן : אַוועקשטעלן אויפֿן רעקאָרד : כראָניקירן : פֿאַערײַע שהאָרץ אויף ווײַס : פֿאַשרײַבן אע ספֿחזכרונות (אין די קהאָניקעס, אין ספֿר פּראַ(חניק נ-פּ)): פֿאַרשרײַבןלןכר עולם: (פֿאַחרערסטרירן זיך, אײַנשרײַק זיך, פֿאַרשרײַע זיך, (אי)מאַטריקולירן זיך, אײַנמעלד(עשן זיך, י (ושיאַווען זיך : אײַנשרײַבן, אַרײַשריִע, אַרײַנשטעלן, אַרויפֿשטעלן, בוכן, אַרויפֿשרײַבן : אײַנצייכענען, אַרײַנצייכענען, אַרײַנטאָ, אינווענטאַריוירן, אָפּשרײַבן, אָפּצייכענען, אויסשרײַבן, אויסצייכענען : איבערשלאָע, נעמען אינווענטאַר, מאַכן מדידה : טאַמלית, קאַהאָלאָדת.
שפר : מיט אַ ששלקע אע ווי מיט אַ האַק : שערץ אוּיף ווײַס אָטער קאָליט : (וואָס עס איח אָנגעשריבן מיט דער פּע של אויסהאַקן ווער עס קען.
זען ארך : דערוועזוט 818, ציכן אבּ, בוך ג. ליטערער טור 1—.
867. אָפּמעקונג
ס ן אָפּמעקונג, אָפּווישונג, אויסשטרײַכונג
אאַו“ר — אַדי : מעק, קלעק, מחק.
נמכקירים) מעקער, ראַדירער, (ראַדיר-)ממי : קלעקפּאַפּיר, קלעקער, קלעק, פֿליספּאַפּיר, פֿלייצפּאַפּיר, ז לעשפּאַפּיר, ז לעשער, לעש, נעצקע, בלאַדער נ—) : זעמדערל, בריר זאַמדל : שוואָם.
וו : מעקן, אויסמעקן, אָפּמעקן, פֿאַרמעקן :
קלעקן, אָפּקלעקן, אויסקלעקן, פֿאַר קלעקן, ז לעק, ז אויסלעש, ז אָפּלעק, ז פֿאַר לעק : אָפּנעצן : שטרײַכן, אויסשטרײַכן, פֿאַרשטרײַכן, פֿאַרשטריכלען: אָפּרײַבן, אויסרדבז, פֿאַררײַבן : אָפּקראַצן, אויסקראַצן : אָפּדראַפּען, אויסדראַפּען : אָפּקריצן, אָפּריטע : אָפּהאָק, פֿאַרווע : אָפּווק, פֿאַררק : ניט לאָע קע סימן (קע נכר, קע אָריד ואָליט אאַו'וו) — פּפּבּ.
אַדי ן געמעקט, עשטהאָכן, אָפּגעווישט, פֿאַר-
ריבן אאַז“וו — י.
זען אויך : צעשטערוט 107.
אנ. אָפּבילדונג
ס : בילדלעכקייט, ענלעכקייט, קינסטלעריש-
קיט אאַו'וו — אַדי : מאָלונג, שניצונג, ראַדירוט אאַז'וו — וו : פּערזאָניפֿיקאַציע : (אָפּ)בילדנדיקע קונסט : שיינקונסט, פֿײַנקונסט : קונסטאַרבעט, דראָטאַרבעט, קונסטווערק, מײַסטערווערק, שעדעווער : אַבסאָלוטע, ד כאַשע, אַרכאַיִסטע אאַו'ר קונסט.
ומאָלערײַ) אַבסאָלוטע מאָלערײַ, היסטאָרקע מאָלערײַ, פּאָרטרעטן - מאָלערײַ, פּאָרטרעטור: פּייזאַזש(לאַנדשפֿט)-מאָלערײַ, ממאָלערײַ, פּערספּעקטיוו - מאָלערײַ, יִםמאָלערײַ, בלומעדמאָלעריִ, וואַנטמאָלערײַ, פֿרעסקדמאָלערײַ, אַל-פֿרעסקאָ, טאַב(חלד טור : דעקאָראַטיווע קונסט, סצענישע מאָלערײַ, בינע - מאָלערײַ, סצענאָגראַפֿיע : קלינמאָלעריִ, מיניאַטור-מאָלערײַ, סקיצך האָלערײַ, שילדדמאָלערײַ אאַז“ר : איילמאָלערײַ, אַקראַרעל-מאָלעריִ, פּאַסטעלמאָלערײַ, טעמפּעראַ-מאָלערײַ, סאַזשע-מאָלערײַ, שטיפֿטמאָלערײַ, סאַמעט-מאָלערײַ, גלאָומאָלערײַ, פּאָרצעל דמאָלערײַ, גראַפֿיטאָמאָלערפּ, עמאַל - מאָלערײַ, גיפּסמאָלעריִ, האָקסמאָלערײַ אאַז'וו : איינפֿאַרב-מאָלערײַ, האָנאָכראָמיע : פֿילפֿאַרב-מאָלערײַ, פּאָלי מראָמיע : אַלאַשרימאַ : אָלעאָגראַפֿיע, סטערעאָדאַפֿיע אאַז'ר.
צייכענונג : אויפֿצייכעטנג, פֿאַרצייכענוט : סקיצע, עסקיו, קאָנצעפּט, אָנוואַרף, ז אָנווורף, שטווורף, שטודיע, עטיוד , קאָמפּאָזיציע : קרײַד - צייכענונג, פֿעדער - צייכעטנג, טוער ציכעטוג, אַקוואַרעל - צייכענונג, פּאַסטעלציכעטט אאַז“וו.
נסטילן) נִבליש, ז באַבילאָנש, אַשורש, אַסירש, מיצריש, עגיפּטיש, גריכיש, דאָריש, אַטש, קאָרינטיש, יאָנש, ראָמאַניש, ראָמאַר נעסק, מחמדאַניש, גאָטיש : גאָטיק : לובאָק, שטיק, רענעסאַנס, באַראָק, באַטיק, ראָקאָקאָ, אַמפּיר, טרעטשענטאָ, קוואַטראָטשענטאָ, טשיר קוועטשענטאָ, דירעקטאָריע, דירעקטואַר, מיטלצײַט, טעדעסקאָ, טעמפּעראַ: לאַפּידאַר סטיל : סטיליזאַציע.
האָשטיזם, נחמאַנטיזם, סימבאָליזם, ארשליזם, קלאַסיציזם, רעאַליזם, סוררעער לעם, נאַטוהאָליום, סופּערנאַטוראַליזם, סעצעסע, אימפּרעסיאָניום, עקספרעסיאָניים, אימדנעם, דאַדאַיִזם, אַקאַדעמיזם, רער
פֿאַעליום : דילעטאַנטיזם : אייריטמיע, אייריטמיק.
נשולן) איטאַליענישע, באָלאָניער , פֿלאָרענטינער , מילאַוער, מאָדענער , פאַרמער , נעאַפּאָליטאַנער, פּאַדו(אַטער , ז פּאַדווער, רוימישע, אומברישע, ווענעציאַנער , ענגלישע , פֿראַנצייזישע, פֿלאַמשע (פֿלעמישע), רוסישע, דײַטשישע, שפּאַנישע, ראַפֿאַעלישע אאַז“וו שול .
בילד, אָפּבילד, אָפּמעל , געמעל(עכץ) , געמאָלעכץ, מענטשעלע, קיסר-מענטש, קי סערמענטש, - קאַרסינע, י מאַלעוואַניע : נ—) פּיקטשור, פּיקטשע : גלײַכעניש, דמות, דימיון, דוגמא, שטאַלט, געשטאַלט, צורה , מראה , תּמונה, צלם, אויסזע(ן) , קוים, געזיכט, ז אָנגעזיכט, קלסתר-אָנים, אימאַזש : פֿיגור, שטעל , פּאָזע, פּראָפֿיל , קאָנטור, סילועט : גאַנצע (פֿולע) גרייס (לענג) : לעבנסגרייס , האַלבלענג, דרײַפֿערטל , ברוסט, קאַבינעט , ביוסט, טאָרסאָ, קאָפּ.
מיניאַטוררבילד) , זשאַנערבילד, נאַטורמאָרט, לאַנדשאַפֿט, פּייואַזש, שטיללעבן, פּאָר טרעט, אויטאָפּאָרטרעט : נאָקטורן, נאַכער בילד : אַקט, ני, ניוד : גרופּנבילד : סילועט, שאָטנבילד : קאַריקאַטור : קאַרטון נאַ-) : רעבוס : דעקאָראַציע : מאַקעט : איילבילד , לײַוונט : אָריגינאַל , קאָפּיע, רעפּליק(ע) , רעפּראָדוקציע, אימיטאַציע.
וציכנקונסט) צייכ(שנערײַ, י ריסאָהאָניע : צייכענונג, טראַסע, י אוזאָר, י ווזאָרע : אָרנאַמענט, וויניעטקע — 3 ! ! : דעסן : אילוסטראַציע, אילומינאַציע, ראַנד-צייכענומ: מאָנאָגראַם, דישראַם, דיאָראַם, ועאָראַם אאַז“וו : איכנאָגהאָפֿיע, קאַרטאָגראַפֿיע.
וגהאָוררקונסט) גראַרירונג, שטיכל , רער דירונג, ארסהאַמערוע, ציזעלירוט, טאַטררונג, פּונקטור : שטעמפּלעראַווירונג, פּלאַ מרונג : קופּערשטאָך, ז קופּערשטיך : שטאָלראַווירונג, שטאָלשטאָך, ז שטאָלשטיך : קריִדחווירומ, האָלעעראַווירוט : האלבטאָר
ייירונג, מעצאָטינטע, אַקוואַטינטע, ליטאָטינטע: פּראָצעס-גראַרירונג : רעליערשרבעט.
קסילאָאַפֿיע, גליפּטאָגראַפֿיע, ליטאָראַפֿיע. צינקאָגראַפֿיע, דאַקטילאָגראַפֿיע, סטילאָגראַפֿיע, קאַלקאָגראַפֿיע, עלעקטראָגראַפֿיע אאַז“וו : סטערעאָטיפּיע, דאַפֿאָטיפּיע, כראָמאָטיפּיע : פאָליטיפּיע, פּאָליטיפּאַזש : פּעטראָגליפֿיע, גליפּטיק, אַנאַגליפּטיק, ליטאָגליפּטיק האָז“ר : עלעקטראָפּונקטור.
גראַוויור, פֿאָטאָגראַוויור, ראָטאָגראַריור, עלעקטראָגראַוויור, האָלצגראַוויור : טאַטו, קריצבילד : קמיע, קאַמעאָ.
נשניצערעם שניצאַרבעט : האָלצשניצערײַ, העלפֿשדביידשניצערך אאַז“וו : האָלצשניט, שניצונג, געניע.
נמאָזאַיִק) מאָזאַיִק, אינטאַרסיע, אינקרוסטאַציע.
(סקולפּטור) פּלאַסטישע קונסט, מאָדעלירקונסט : אַבסאָלוטע פּלאַסטיק : סקולפּטור, שטיינבילד, סטאַטוע, סטאַטועטקע, אָסל, געץ, געטש, גולם, עפֿיגיע : וואַקספֿיטר : טאָק, זפּופּען פּאָפּקע, מאַריאָנעטקע : מאַסקע, מאַשקאַרע : אימפּרעסיע, אָפּדרוק : אָפּפּאַטש : גיפּסאָפּדרוק, גיפּטאָפּגוס , גיפּסאָפּפּאַטש.
נשולן אע סקולפּטור) אייגינער, אַטשע, כיאָסער, פּערגאַמענישע, סאַמיאַסער אאַז“וו.
נטעפּערקונסט) טעפּערײַ, מאַיאָליק : קעראַמיק, זסעראַמיק : קעראַמאָגראַפֿיע.
וטעכניק) סטיל , שול , זשאַנער : טאָן, גרונטטאָן, האַלבטאָן, שאָטן-ליניע, ניואַנס, שטירוט : טעכניק : (גע)שטאַלטונג, בילדונג, פֿורעמוט, פֿאָרמירונג: פֿאָרעם : פּראָפּאָרציע : אַקאַדעמישע פּראָפּאָרציעס : בולט, רעליעף, פֿלאַכרעליעף, באַרעליעף, אָרעליעף, הויכרעליעף, מעצאָ-רעליעף: גליף, אַנאַגליף, דיאַגליף : מאַניר, מאַניער, אייגנקייט, אייגנאַרט : אויסדרוק, כאַראַקטער : פּראָיעקציע : אילוסטרירוע : רעטושירונג, רעטוש : אויסבליק, אויסקוק, אויסזיכט, לאַנדשפֿט, פּאַנאָ-
ראַמע, פּראָספּעקט, פּערספּעקטיוו, ז פּערעספּעקטיר: פֿויגל-פּערספּעקטיוו : אַטמאָספֿער, ליכט, שאָטן.
סטודיאָ, אַטעליע, האָרשטאַט : צייכנטיש, צייכנברעט, מאָלברעט : מאָדעל , מאָדעלקע: סעאַנס, זיצונג.
נמכאָירים) צייכנבור, סקיצירבוך, סקיצירבלאָק, סקיצירהעפֿט, סקיציר-פּאַפּיר, צייכןפּאַפּיר, קאַלקע : קאַנווע, לײַוונט, קאַלקירלײַוונט, קאַלקיר : פּענדזל , ז פּינזל , מאָלפּענדזל : צייכן-בלײַער, רײַספֿעדער, צייכנקרײַד, שוואַרצבלײַ, צייכנפֿאַרב, צייכנטינט, טוש : וואַסערפֿאַרב, אַקוואַרעל , איילפֿאַרב אאַז“ר — 293 : פֿאַרבקעסטל : פּאַליטרע ן גראַוויר-נאָדל , גראַרירשטיפֿט, קריצנאָדל, שטריכנאָדל , גראָבשטיכל , שפּיץ, טאַטויִר נאָדל, ראַדירשטיפֿט : שניצער-געצײַג, מאָדעליר-געצײַג : שטאַמפּ : פלאַטע, שטאָלפּלאַטע, קופּער-פּלאַטע : שטיע, מירמל , מאַרמאָר, בראָנדו : טעראַקאָטע, פּאָרצעלײַ, פֿאַישס.
צייכנשול , צייכהאָקאַדעמיע : מאָלערשול , מאָלערשקאַדעמיע, קונסטשקאַדעמיע : מוויי, קונסטמוזיי, קונסט - גאַלעריע, בילדער - גאַלעריע : בילדער-זאַמלונג, בילדערבוך, אַלבום, אַלבאָם : ינאַקאָטעק, גליפּטאָטעק : אויסשטעל , אויסשטעלונג : קונסט-אויסשטעלונג, בילדער - אויסשטעלונג, עקסהיביציע, וויסטאַווקע : עקספּאָנאַט.
נקינסטלערס) קינסטלער, אַרטיסט: באָהעמיען : קונסטהאַנטרערקער: מאָלער, ז מאַלער, מעלער, ז פּיינטער נאַ-) : פּאָרטרעטך מאָלער, פאָרטרעטיסט : אַנימאַליסט : לאָדשאַפֿט-מאָלער, פּייזאַושסט : בינשמאָלער, סצענשמאָלער, דעקאָראַציע-מאָלער, דעקער ראַטאָר, דעקאָרירער, סצענאָראַף : מינער טוריסט, עמאַליסט : פּערספּעקטירמאָלער, זשנער - מאָלער, פֿרעמקאָ - מאָלער אאַז'וו — אויבן מערע.
צייכענער, פּאַסטעלשייכענער, אַקרער
רעלשייכענער האָז'וו : שריקאַטוריסט : שרטוניסט נ—) : וויניעטיסט, אילומינאַטאָר, אילוסטראַטאָר, קאָלאָריסט : קאָפּירער, קאַלקאָראַפֿירער, שממאַכער, אימיטאַטאָר : מירער.
ארר(עח, דאַאָר : לינאָררער, פֿאָטאָררער אש“וו : מעטאַלשטעכער, עפּעקטעכער, צעעליר(עח, קריצער : שטשײַדער, שטיינקרשער, מחוקק, מאַבר קריצער, גליפּטאָדאַפֿער : שטעמפּל-מאַכער, שטעמפּלחררער, חותטשטעכער, חרימהמעכער. שטעמפּל-קריצער : מעדאַלי(שר : טאַטררער : שיצער : האָלצשניצער, האָלד שטעכער, האָלץ - דאַווירער : מאָשיִסט : סעלפּהאָר, מאָדעליר(ער, פֿיטריסט, מסער. רעאַליסט, סוררעאַליסט, נאַטוהאָליסט, אימפּרעסשניסט, עקספּרעסשניסט, פֿוטר ריסט, עביסט, דאַדאַיִסט, ראַפֿאַעליסט : אַקאַדעמיקער אאַז'וו . אונן,לן.
וו : נאַרבערפּהאָצעסח אָפּבילדן, מאָלן, מעלן : אָפּמאָלן, אויסהאָלן, אויפֿמאָלן, אָטאָלן אאַז'וו : כאַפּן די ענלעכקייט : פּאָר טרעטית : סקיציק, אָנאָרפֿן, צייכענש, שטריכיר, שטריכלען, שטריִכן, טיפּלען, ריסעווען : אילוסטריר, אילומינירן, עמאַליר, דעקאָרירן, קאָלאָרית: קעסטלען : ניעלית, בלעכמאָלן : רעפּראָדוצירן, קאָפּירן, אָפּקלאַפּן, קאַלקית, אימיטירן, שכמאַכן : שנית, שטית, שטענען, ניושסית, רעטושיר, מעק, האָק : האָרע, ראַדית, קרצן, שטעכן, טאַטרת : שנײַדן, שנשן, ביִסן, צעער לית : אוּיסשטאַמפּן, אויסקלאַפּן, אויסהאַקן, אויסהאַמערן : שטאַלטיקן, געשטאַלטן, פורעמע, פֿאָרמירן, ז בילדן, מאָדעלירן : אויסשעק, קלעפּן, י ליעפּע: אָפּדרוקן, אָפּפּאַטע, אָפּמק : פּאַרירן, פֿיטרת : אוּיסשטעק.
אַדי : קינסטלעריש, אַרטיסטש, קלאַסש, בילדערש, ז בלדלער, פּיקטורעסק, מאָלעריש, פּלאַסטיש, מאָשש, קעראַמש ש“וו :
רעאַליסטש, שטוראַליסטק, עביסטק אאַן“וו : אילוסטהאָערוו, אימיטאַטיוו, רעפּרך דוקטימ, דעקאָראַטיוו אאַז'וו — - : קאָלירפֿול, האַרהאָנש, ווייך, צאַרט אאַז'וו . .
אינוו : ש פֿאַס : אע אָנים : אע פּהאָפֿיל :
אין רעליעף : אע דויסן סטיל .
שפּר : בפּ אַ מאָלער קען אַלץ געמאָלט
369. שפּראַך
שפּראַך, ריידשפּראַך : עשריבענע (געלייענטע) שפּראַך : שריִמעפּראַך, עריפֿט שפּאָר, שריפֿטלעכע שפּאָר: שארצע פּינטעלעך : בילדעקפּראַך — זזבּ : מאַמער זשע, מוטערשפּראַך : לאַנדשפּראַך, פֿאָלק(ששפּראַך, נאַציאָנאַלע שפּראַך : מועסשפּראַך, אומששפּראַך, האָשעגלעכע שפּראַך : כּללשפּראַך, עלטודעפּראַך, בעאָפּראַך: קינסר לערישע, וויסנשאַפֿטלעכע שפּהאָך : לעבער דיקע, טרטע שפּהאָך : שטום-יִש, האָט שראַך, פֿיטערשפּראַך, דאַקטילאָמע.
ייִדש, ייִדשטײַטש, עברשײַטש, ע-ט. פּוילימטעטש, הילצערנע טיִש נ-פּ) , תּחיטתטיִש, צאָינה-וראָיומײַטש : לש אַשבּמ, טיִש, לער : נקק עברש, יאָלדיש : דעטער (מערק, קאַלהאָריִער דײַטש, געבראָכן עדש, געהרגעט עדש : העברעש, עברית, ?ק עברי, שפֿת עבר, לך(שקודש, לה'ק, נ-) לאָקקודש, דאָילעטש : אַרעסשראַך, אַרמםשק, אַרמש, ז אַראַמעיִש : דשדשמע, לאַדעאָ : יִש כּנען, עדשעכש, שדיט. ירשהאָאנסאַלש.
אָות ל'ר אותיות, ז בוכשטאַב, שריפֿר ציכן, ציפֿער, ליטערע, לעטער נר-, —) : טרשטיקע אותיות, מאַיוסקל : קלינהאַמ מקע אוּתעת, מיטסקל : שטומער אָות, שטומער אַלף : פֿאָגעשק, פֿאָנעמיק, פֿאָנאָלאָרע . .
שהאָשטעם : קאָנסאָנשט : הילכיקע, האָשרע, אַרפֿרײַסיקע, דומפּע, רײַביקע, ליפּיקע (לאַבשלע), ברליפּיקע (בילאַבשלע), ליפּנצעיקע (לאַבשדענטאַלע), האַרט ממענדקע (פּאַלאַטאַלע), פּאַלאַטילעירטע, וויטמענדקע (וועלאַרע), צאָנפֿלשקע (אַראָלאַרש שנסאָנשק : האָקאַלעם : האָשל, האָשפֿאָ, דיפֿטאָנג, טריפֿהאָט : אָפֿשער, אַקצענטרטער, ניאָקצענטירטער האָקאַל : ויעד : נקודה : אַתח, אָטרקתח, ו, מטרקק, חיריק, קעל, חטף-קמל, דר, חולם, מלאָפּום, מלופּם, מלופּן, מרוק, קוּבע, מטף, שהאָ, שהאָ נח, שהאָ נע, דח, דח אָזק : טהאָפּ, עעמי הק שה : עצו של יוד.
אַלרקית, איב, אַלפֿאַבעט : נרוסש אַלפֿאָרט, אַובוק(ש : בעשע, איביסי נ—) : אַלרנִיתשאָוול, אַלרקית-קלעצלעך : האָר אַלרקית, פֿיעעראַלף-קית, קויפּלערשלףנִית, טרבשומער אַלרקית, פֿאָאָטיפּיע : אי דאָראַף, אידעראַם : האָנאָטאַם, ציפֿרע.
זילב, צווייטראַף, ז צוושילב, פֿילטראַף, ז פֿילזילב : טראַף-אין, טראַרשין, טראַרשרס : קלאַט : פֿאָנעם : וואָרט, אויסדרוק, האָאָבל : ווערטער, רייד : האָרצל, מש, שטאַמאָרט : אָפּשטאַם, דעריהאָצע, דעריהאָט(יח : האָרער אע, וואָראע, האָרארס : אַפֿיקס, צר שטעל : פּרעפֿיקס, פֿאָדערטראַף, ז פֿאָר טראַף, פֿאָרשטעל : סופֿיקס, נאָכטהאָף, נאָכשטעל — 371 .
אויסלייג, אָרהאָראַפֿיע, ז ארסליגעכץ, מײַבונג, ז ײַבעכץ: פֿאָנעטישער, היסטאָרי ער, עטימאָלאָחער אויסלייג : טראַנסקריפּציע, טרשסליטעראַציע : וירסא, י לייענאַרט: בּאָיב, ערי : קרי ולא כּריב, כּריב ולא קרי : מסורה, אִיקת-אָופֿרים : טעקסטקריטיק.
פּונקטור : פּונקטאַציע, פּונקטואַציע, איר טערשנקציע, סיסטעם אָפּשטעל - צייכנס : פּונקטיעייכן, אָפּשטעלשייכן, צעזור, אָפּשטעלפּונקט : פּאַרשראַף, ז אַבשץ : פּינטל, פּונקט : קאָמע, בשטראָך, בשטריכ(ל) : פּינטל-קאָמע, קאָמע-פּינטל, סעמיקאָלאָן : האָפּלפּונקט, צרייפּונקט, צווייפּינטל , קאָלאָן : פֿרעגצייכן, ז פֿראַאָייכן : אויסרוחשייכן, ארסגעשרעייכן : גענדפֿיסלעך, פֿיסלעך, העקעלעך, ציטיעייכנס, לאַפּקעס : פּאַרענהאָ, האַלבע לאָטת, ריטעלעך, (קיִלעכיקש קלאַמער, ז סקאָבקע : טירע, שטראָך, שטריך, פּאַסיק(ל) , ז געדשקעאָטריך, מקף, בינדשטריך, בינדשטהאָך, פֿאַרבינדער, דעפֿיס : אַפּאָסטראָף, אייבערשטריך, איבערשטהאָך : דרײַפּינטל : שטערן, שטערנדל : שטעאָיכן, דרקטערן, דרײַ שטערנדלעך, דרשטערעיכן : קירצועייכן, שטריכער לעך : אָפּדקשיכן : אָבעליסק : פֿײַלעכל. ראָאַיבות, ר'ת : סופֿיאָיבות : מטריִקת : לאָגאָגראַם, כראָנאָגראַם : איניציאַלן : צירוף, צירופֿשותיות.
דיאַלעקט, ריידענש, האָרה, ז מונדאַרט : בײַדיאַלעקט, קשטדשלעקט, העשלק.
פֿרעמדווערטער, בלעין : העברעיִזם, סעמיטיום, גערמאַניום, דײַטשמעריזם, אַנגליציזם, בריטיציזם, גאַליציזם, לאַטיניזם, איטאַליציזם, רוסיציזם, אַמעריקאַניזם אאָז“ר : באַרבאַריזם, אַרכאַעם, אַנאַכראָניזם , דיאַלעקטיזם, אידיאָטעם, אַרגאָטיזם, פּראָרינציאַליזם, ז פּראָווינציאָנאַליום : נדפֿורעמונג, ז נײַבילדונג, נעאָלאָמום : פּאַראַגראַם, ווערטערשפּיל , ז וואָרטשפּיל , פּאַראָנאָמאַסיע : נײַערט , נײַערט לויטן פּשט : עטימאָן : זוכוואָרט, שליסלושרט , שלאָגוואָרט, ז שטיכוואָרט : שפּראַדשינווענטאַר, לעקסיק, וואָקאַבולאַר , ווערטער-אוצר, ווערטערשץ, ז וואָרטשאַץ , ווערטערושלד, מערטערלאַנד.
זאַץ : פֿראַזע , אויסדרוק, סענטענץ, פּאַראַגראַף, מימרא, אָסוק, טיראַד(ע) : פּאַראַפֿראַז , פּעריפֿראַז, אַנטיפֿראַז(ע) : שרײַבמאַניר , ריידמאַניר, דיבור, שטייגער רעדן, אויסדרוק-אופֿן, ווענדונג, ז רעדנסאַרט : אידיאָם, אידיאָמאַטיק : ,שפּראַכבאַנוץ, ז שפּראַכגעברויך, ז וואָרטגעברויך : ווערטערשפּקלײַב : שפּראַך-באַהערשונג : פֿראַזירונג, פֿראַזעאָלאָגיע : איבערזעצונג : סטיל , נוסח, נוסח-מדוּיק, סיגנון, לשון : קאָרעקטער, הויכער אאַז“ר סטיל : שפּראַכגעפֿיל , שפּראַכפֿאַרשטאַנד : וואָראָפֿונג, ווערטערשפֿונג
שפּראַך-קענטעניש, שפּראַקוויסן, שפּראַכפֿאָרשונג, לינגוויסטיק, שפּראַך-וויסנשאַפֿט, פֿילאָלאָגיע : שפּראַך-פּאָליטיק, לינגוואָטעכניק : וואָרטפֿאָרשוע, עטימאָלאָגיע : גראַמאַטיק — ! 37 : מאָרפֿאָלאָגיע, סעמאַסיאָלאָגיע, גלאָסאָלאָגיע, לעקסיקאָלאָגיע, אָרטאָעפּיע , פּאַלעאָלאָגיע, דיאַלעקטאָלאָגיע, פּסעוודאָלאָגיע : אַנגליסטיק, אָריענטאַליסטיק, סעמיטיסטיק, גערמאַניסטיק, סלאַריסטיק : סעמיטאָלאָגיע, עגיפּטאָלאָגיע, אַשוראָלאָגיע (אַסיראָלאָגיע) , סינאָלאָגיע אאַז“ר : ייִדישיסטיק, ייִדיסטיק : ייִדישיום: העברעיִזם, העבראַיִום, תּאָיתהלשת.
גלאָסאַר, סינאָנימיק, אידיאָטיקאָן, אָנאָמאַסטיקאָן, פֿראַועאָגראַם.
שפּראַך - געל ערנטער, שפּראַכקענער, קעל-לשון, לינגוויסט, שפּראַכלער , עקראַכפֿאָרשער, פֿילאָלאָג : גראַמאַטיקער, קעלדיקדוק: עטימאָלאָג, לעקסיקאָלאָג, לעקסיקך גראַף, גלאָסאָלאָג, גלאָסאָגראַף אאַז“וו — איינן ער-ער אויף שגיע: וואָרטשאַפֿער , וואָרטגריבלער : סטיליסט : העברעער, נִעל-לשודקודש, קעלדיקדוק, חובב שפֿת עבר , חובבמק, העברעיִסט, העבראַיִסט : ייִדישיסט : חובר שפֿת ייִדיש ן-פּ) : סעמיטאָלאָג, עגיפּטאָלאָג אאַז“וו : אָריענטאַליסט, סלאַוויסט אאַו“וו : רוסאַק. וו ן לייענען זיך, מאַכן, ז לויטן : שרײַבן, אויס-
לייגן : פּינטלען, שטעלן דעם (יקוד (די נקודות) : שטעלן (מאַכן) אַ פּינטל : פּונקטירן, אונטערפּונקטירן, מנקד זײַן : אײַנרינגלען, פֿאַררינגלען, אײַנקלאַמערן, שטעלן איזי אָ מאמר המוסגר, פאַרענטעוירן : שיפֿרירן, עשיפֿרית : טראַנסליטערירן: טראַנסקריבירן : איבערזעצן : אויסדריקן אין ווערטער: גיבן אויסדרוק צו, געפֿינען ווערטער פֿאַר : מאָזירן, פאַראַפֿראַזירן, איִבערפּאַראַפֿראַוירן נ-פּ) : עטימאָלאָגיזירן, פֿילאָלאָגעירן : חובבן. אַדי : שפּראַכיק, שפּראַכלעך: צוויישפּראַכיק:
פֿילשפּראַכיק, פּאָליגלאָטגיש : פֿאָנעטיש, פֿאָנעמיש, פֿאָנאָלאָגיש : גראַפֿיש : מויליק, מונדלעך, מינדלעך : קאָוסאָנאָנטיש, וואָקד ליש : אָות-באָותיק , ז בוכשטעבלעך : טראַפֿיק, זילביק, סילאַביש: אַלפֿאַבעטיש: וואָרטיק, ווערטערלעך, ז ווערטלעך, ליטעראַל : לעקסיקאַליש, לעקסיש: דיאַלעקטיש, אידיאָמאַטיש, ז מונדאַרטלעך, אַרכאַיִש, זעלטן, קוידריש, אויסטערליש, אָפּגעלעבט, אַלטפֿרענקש : סטיליסטיש, לינגוויסטיש, פּעריפֿראַסטיש אאַז“וו: געאָלאָגיש, פֿילאָלאָגיש, עטימאָלאָגיע אען“ר — ס
אינר , פֿראַן : פאָ גייזשקע : גלשון פֿאָניע ,
גוי רעדט ייִדש : עברית או רוסית : לויטן אַלף-קית : נאָכן אַלף-קית נאָך : אַלפֿאַבעטיש : וואָס דאַרפֿסטו רעדן מייִש, מען זאָל זען, אַן דו ביסט אָ ייִד? רעד בעסער ייִדיש, וועט מען זען, אַן דו ביסט אַ מי.
זע אויך : וויסן בּננ, קאָרעספּאָנדעע 855, נאָטען, צר נאָמען 870, גראַמאַטיק 871, שטים 8, רייד 878, אופֿן ריידן און שרײַבן 874, שריפֿט 377, דרוק 878.
370 . נאָמען , צונאָמען
ס ן נאָמען, אָנרוף, י זוואַניע, באַציכענווג, טערמין : טעכנישער טערמע, וויסושפֿטלעכער טערמין אאַז“ר : טעכניש וואָרט, פֿאַכוואָרט, פֿאַכאויסדרוק : !שפּראַך) האָמאָנים, סינאָנים, אַנטאָנים, פּאַראָנים, פּאָליאָנים, עפּאָנים, נעאָנים אאַויוו — זזבּ : פֿאָרנאָמען, ערער סער נאָמען, קליינער נאָמען : פּרענאָמען, אַעאָמען, קאָעאָמען : פֿאָטער-נאָמען, פּאַטראָנים : מוטערעאָמען, מאַטראָנים : אַנטינאָם, פּאָלינאָם : געקריסטיקטער נאָמש, טויפֿנאָמען : פֿאַמיליע-נאָמען, דײַטשער נאָמען, פֿאַמיליע, צונאָמען, י פּראָזוויסקע, י פּריזרסקע : האַנדלסזאָמע, פֿירמע.
צונאָמען, צונעמעניש, שפּיצנאָמען : שפּאָטנאָמען, אָם עאי : בײַנאָמען, קיטי : טיטל , עפּי טעט : צערטלעאָמען, גלעטנאָמען אאַז'וו — !ז- : פעננאָמען, פֿעדערשמען : פּאַרטיי נאָמען : קינסטלער-נאָמען, טעאַטער-נאָמען : פּסעוודאָנים, ז פּסיידאָנים : אַנאָנים, לינקער ש נ-) : קריפּטאָנים : אַ נאָמען פֿון דער הפֿטורה : אַ נאָמען פֿע דער הוּדה : משה פֿאַרקערט, משה זוך מיך, תּקנת שבת, יקום פּוּרקן, זמח משה : (רב) פּלוני, (רב) אַלמוני, פּלוני קן פּלוני, פּלוני אַלמוני, פּלונית, פּלונית נִת פּלונית : מב עד, רב קרוב, פֿעטער, פּאַניע, מיסטער נאַ-) : מב אָץ, רב קוצע, רב אײַזיק רב יעקעלעס, רונם כאָדאַק, קורטע.
וחפצים) מע קטניות, מיידרי, מאַכערײַקע, דזשימדזשיק , קאַקעמײַקע, אַכצן און דרײַצן.
טערמינאָלאָגיע, נאָמענקלאַטור : נאָמער פֿאַרצייכענש, ואָמען-ווײַזער, נאָמען-רייסטער, נאָמעדרעגיסטער, זוכצעטל פֿון נעמען : טעי לעפֿאָדבוך, אַדרעסן-בוך, דירעקטאָרי נאַ-ם — 366 .
נבוך, שריפֿט) טיטל, קאָפּ, קעפּל, אויפֿשריפֿט : איבערטיטל , איבערקעפּל, בך טיטל, ז ועבנטיטל , אונטערטיטל , אונטערקעפּל : טיטלשורה, קאָפּחוּרה.
נאָמענביִט, נעמענבײַט, ז נאָמעדענדערוט, קינוסם.
וו : געבן אַ נאָמען, באַנאָמענען, קריינען מיט
אַ נאָמען : קריסטיקן, טויפֿן : רופֿן, אָט רופֿן : באַטיטלע, באַצייכענען : באַקעפּלע (צײַטוש : פּורש בשמו זײַן : רופֿן זיך, אָנרופֿן זיך, היק : אָננעמש אַ נאָמע : משנה אָם זע : צוגעבן אַ נאָמע.
אַדי ן נאָמיואַל , נאָמינעל, נאָמענדלעך, ז נאָ-
מענטלער, גענאַנט נר-) , טיטולירט, טיטר לאַר : אָננאָמענדיק, נאָמענלאָז, אַנאָנימע : סינאָנימיש, האָמאָנימיש, פּאַטראָנימיש אאַז'וו — ס.
אינר , פֿראַן : אינקאָעיטאָ : פּ-ערדאָ : קראַ-
זי : יִתרוס נעמען : יִתרו מיט די זיבן נעמען : אַזוי גערופֿענער, אַ'ג : ז זאָגענאַנטער : המכונה : באַקאַנט אווטעת נאָמען : ווי רופֿט מען אים : ווי רופֿט מען עס : האָס מען רופֿט : ווי היסט דאָס : ווי היסט מען עס : מה שך : מה שכם. שפר ן איטלעכס קינד מוו (דאָך) האָבן אַ
נאָמען : משנה אָם משנה מזל .
371 . גראַמאַטיק
ם : גראַמאַטיק, דיקדוק, שפּראַכלערע : קיר-
פּיטשניקאָר נאַלטמאָדישע גראַמאַטיק) : פֿאָרמאַליסטישע, פֿונקציאָנעלע, וויסנשפֿטלעכע, היסטאָרשע גראַמאַטיק : מל-דאָמאָטיק.
וואָרט : האָרפֿעם : באַטײַט : פֿאָרמאַלער, אָוכיקער, מהותיקער , מאַטעריעלער אאַז“ר באַטײַט : באַטײַטיק וואָרט, אָשוט (איינפֿאַך) האָרט , פֿאָרעמראָרט : ווערטער - פֿורעמונג, ז האָרטבילדוט : ווערטערבײַט : סעמאַנטיק.
קלאַט, פֿאָנעם : איבערקלאַט, ז אומלויט , מעטאַפֿאָניע : אַסימילאַציע : פֿאָנעטיק, פֿאָנעמיק, פֿאָנאָלאָגיע, אַקצענט אאַז'ר פּ !זי : סיסטעם מיפֿטצייכנס , גראַפֿיק . .
פֿאָרעם, סימן : פֿאָרמאַלער סימן : מלסימן : בייטנג, אינעווייניקסטע ביטע, בייגפֿאַל , דעקלינאַציע, קאָניושציע, סמיכות, מיטשטי מונג, קאָאָרדעאַציע.
סובסטאַנטיוו, זאַכוואָרט, הויפּטוואָרט, קם עצם : פּשוטער , איינפֿאַכער , וואָרצלדיקער, איעטלעכער , דערערבאַטיווער סובסטאַנטיוו : סובסטאַנטיווירונג : צונויפֿהעפֿט, צוטיפֿגעזעצטער סובסטאַנטיוו, צונויפֿזאַץ, קאָמפּאָזיט: איבערגעהיפּערטער צונויפֿהעפֿט : באַשטימטיל , הויפּטטייל : פּראָנאָמען ל“ר פּהאָנאָמענס, פּראָנעמען : פּראָנאָם ל“ר פּראָנאָמען : פֿירוואָרט, אַנשטאָטראָרט, קמקוםוואָרט, פֿאַרטרעטראָרט : האָכואָמען, שטאָפֿנאָמען, אַבסטראַקטער נאָמען, כּלל-נאָמען, צאָלנאָמען , מאָסנאָמען : זאַמל-נאָמען, קיבוץנאָמען, קאָלעקטירנאָמען : פֿאַרצויגענער נאָמען, צערטלעאָמען, גלעטנאָמען : פֿאַרקלענער-נאָמען, פֿאַרקלענער-וואָרט, דעמינוטיר, דימיטטיר : פֿאַראַכטנאָמען, נִיטול-ואָמען : מע, גראַמאַטישער געשלעכט : מענלעכער מין, ערשטער מע, מע נכר : ווײַבלעכער מע, צוויי טער מע, מע נקבה : נייטראַלער מע, דריטער מין, זאַכלעכער מע, מין סאָם : מידפֿאָרעם : איינצאָל , לשת סחיד, סיעולאַר : מערצאָל , פֿילצאָל , לשון רבים, פּלוראַל : צווייצאָל , לשון זוגי, דואַל : אַרטיקל : באַשטימטער (באַשטימיקער) אַרטיקל , אומבאַשטימטער (אומבאַשטימיקער) אַרטיקל : נאָמינאַטיוו, אַקוזאַטיוו, דאַטיוו, פּאָסעסיוו, געניטיוו, גענעטיוו :
ערשטער , צווייטער, דריטער , פֿערטער (בייםפֿאַל : ווענדונג, וואָקאַטיר : אינסטרומענטאַל : טוער-נאָמען.
אַדיעקטיוו, בײַואָרט, איעשפֿט-האָרט, שם תּואר : פּשוטער (איינפֿאַכער) , אייער לעכער , ניאייעטלעכער אַדיעקטיוו : אַדיעקטיווירונג : האָרצלדיקער , אָפּגעשעכטער, פֿאַרצויגענער אַדיעקטיוו : שטאַפּלוט : שטאַפּל , פֿאַרגלײַכגראַד : פֿאַרגלײַכיקער אַדיעקטיוו : צווייטער שטאַפּל , קאָמפּאַראַטיוו : דריטער שטאַפּל , איבערשטײַגיקער אַדיעקטיוו, סופּערלאַטיוו : צונויפֿהעפֿטיקער, צוטיפֿגעהאָפֿטענער, צוטיפֿגעזעצטער , ווידערשאַנדיקער, בייגעוודיקער, דעקלינירלעכער, ניט-בייגער דיקער , ניט-דעקלינירלעכער אַדיעקטיוו.
אַדווערב , אומשטשדהאָרט.
ערב, טוראָרט, צײַטוואָרט : איעטלעכער, האָרצלדיקער, שטאַרקער, שוואַכער, פּעריפֿראַסטישער, אומרעגולערער, אומרעגלמעסיקער ווערב : ווערבאַליזירוט : נולפֿאָרעם, אינפֿיניטיוו : פּאַרטיציפּ , מיטלוואָרט : גערונדיום : ערשטער, צווייטער פּאַרטיציפּ : פּאַרטיציפּ פֿון דער איצטיקער, פֿת דער פֿאַרשנגענער צײַט : צײַט : צײַטפֿאָרעם : איצטיקע צײַט , איצטיקייט, הווה , ז קעעראַרט : פֿאַרשנגענע צײַט, עבר, פֿאַרשטענקייט , פֿאַר גאַנגענהייט : פּערפֿעקטיווע (לאַעאָניקע) פֿאַר גאַנגענקייט : קומעדיקע צײַט , קומעדיקייט, עתיד , צוקונפֿט : פּערפֿעקטירע (צוויטע) צוקונפֿט : מאָדוס , שטייגער : דירעקטער (פֿאַקטישער) שטייגער : געמשטער שטייגער, באַפֿעל - שטייגער, תּנאי - שטייגער, באַדער שטייגער , פֿאַרלאַנדעטייגער , השאָרהשטייגער, באַדויערשטייגער, אימפּעראַטיוו, אָפּטאַטיוו, קאָנדיציאָנאַל , קאָניונקטיוו, סוביונקסיוו : פּערזאָן - פֿאָרעם , פּערזאָנוואָרט : אַקטיווע, פּאַסיווע פֿאָרעם : כּמו-פאַסירער ווערב : אַפֿיקס , פּרעפֿיקס, פֿאָרשטעל , צוגאָב , ווערבאַלער צוגאָב : סופֿיקס : ווערביד.
אעהאָרשנט : פֿאָרהאָרט, פּרעפּאָזשיע : פּאַרטיקל : בינדהאָרט, בינדוע, קאָניתקציע : העפֿטהאָרט, קאָפּולע : באַהלפֿיק וואָרט, העלפֿהאָרט.
סינטאַקס, שצלערע : ווערטדסדר, ריידעלידערוט, סינטאַמע, פֿרשעגליד : באַהעפֿט, ווערטער-באַהעפֿט, עלעמענטאַרער באַהעפֿט : איינווערטערדיקער, צווייווערטער דיקער באַהעפֿט : בײַבאַהעפֿט : אָפֿענער, געשלאָסענער באַהעפֿט : שץ : הויפּטזאַץ, צוושש : זעלבשטענדיקער, ניט - זעלבשטענדיקער זאַץ : בײַאַץ , ז נעבנזאַץ, מאמר המוסד, באַמערקשץ, אַרײַטערוקטער האָץ : זאַץ-(שצך)פֿאַרבינדתג : אָביעקט, סוביעקט, פּרעדיקאַט, אַטריבוט.
אָהאָטיקער, קעל -דיקדוק : יש-רער שטיקער, פֿאָאָלאָג, פֿאָנעמיקער, סטרוקטר האָליסט.
וו : אַשלזת, פֿאַרגלײַכן, פֿורעמע, פֿאָר-
מיק, האָפֿן, ז בילע, פֿאָרמאַלעירן, צר רפֿהעפֿק, ז צמיפֿזעצן, באַהעפֿק, שאָרדי מת, אַסימיליר, סובסטאַנטימת, אַדיעקטי מת, ערבאַלעית, בייע, דעקלעית, האָר זמת.
אַדי : געמאַטש, דאַהאָטיקאַלש, סינטאַך
ח, סינטאַקטש, פֿאָנעטש, פֿאָנעמש, פֿאָשלאָח, דאַפֿש, סעמאַנטש, פֿאָרמעל , רעגלמעסיק, אומרעמלער, אוּמרענלמעסיק, שטימיק, אוממשטימיק, דעקלינירלעך, אוּמדעקלינירלעך, מישטימיק, קאָאָרדינירט, מענלעך, ווײַבלעך, ניטעל , שכלער, סובסטאַנטיח, אַדיעקטיח, אַדווערבש, אַדערבשל, ווערבאַל, פּאַסיוו, אַקטוו, סור עקטיוו, אַטריבוטיוו אש'וו פּ-.
372. שטים
מ ן שטים, שטימע, קול : מוויאָלשע שטים
אַרמעלאַציע, האָשלעאַציע, האָקאַליטעט : האָקאַל , אַרטיקוּלירטער קלאָ, אויסרוף, אויסעשרי : רידעוודיקייט, רידפֿעיִקיט, בּוחזדיבור : רייד, באַריידערדיקייט — נז- : ברכרידערײַ, ווענטרילאָקוויזם : אויסשפּראַך, אַקצענט, דיבור, דיקציע, האָרה, אָיתורהדיבור, אָלקתזלק, עקספּרעסיע : רינער, ששרקער, ברייטער, אויסלענדשער, פֿרעמדער, עדער, רוסשער אאַז'ר אַקצענט : האָרה (שספֿרדית.
טראָפּ, דרוק, קוועטש : אַקצענט : לאָחער אַקצענט : אַקצענטואַציע, אַקצענטירוט, איבעראַקצענטירונג : עמפֿאַז(ש, אונטערשטרײַכוע, אַרויסהייבונג : טאָן, עינה, ויע, באַטאָטט, אינטאָנאַציע, מאָדולאַציע.
קלאָעען-סיסטעם, פֿאָנעטיק, פֿאָנעטי שציע, פֿאָנעטעירוט, פֿאָנאָלאָגיע : אָרטאָעפּיע.
וו ן ריידן, רעע : אַרטיקוּלירן, סילאַבעירן, האָקאַלעירן, פֿאָנעטעירן, אויסרופֿן, אוּיסיִען, אויסריידן, אויסזאָע, ז ארסשרעכן : אַרויסריידן, אַרויסזאָע, ז אַררסשפּרעכן אאַז'וו : אַקצענטירן, באַטאָנען, דריקן, קוועטש, באַטראָפן, שטעלן דעם טהאָפּ.
373. רייד
ס ן ריידענש, זאָגענק אאַז'וו: רידערײַ, זאָגערײַ אאַז'וו: גערייד, געפּלוידער, געפּלאַפּל אאַז'וו — יי : רייד, שפּראַך, לען, מרפּא לק, דיבור, דברטת : מינדלעכער פֿאַרקער, מינדלעכע קאָמוניקאַציע: נ--) מויל-מלאָכה, פּיסך מלאָכה : רידקונסט, רעטאָריק, דיאַלעקטיק, עלאָעציע, האָמילעטיק.
באַרידערדיקיט, באַרעדערדיקייט, עלאָקוועע : מענהלש, נת מאָס רייד, (שאָרהדבריא נא) : האָלימאַטיע : פּלעאָואַזם, טאַר טאָלאָמע.
זאָג, רעדע, אַדרעס, וואָרט, י מאָווע, ספּיטש נאַ-) : סיום-רעדע, אויסלאָדרעדע, שלוסרעדע, שלוסוואָרט : פֿירטראָג, פֿאָרטראָג, ז פֿאָרטראָג, רעפֿעראַט, לעקציע, לעקטשור נ—) : שיעור, דרש, דרשה, הדרן, פּריידיק, ז פּרעדיגט : הינטערדאוירן-דרשה : מוּסר : מגידות : דברי - אָול, מילי - דעלמא, אָיחת-חולין (אָל תּלמידי-חקמים).
ווענדונג, רוף, אַפּעל , אַפּיל נאַ-) : אויסרוף, צורוף, צווישנרוף.
שמועס, אויסשמועס, דורכשמועס, אונטערהאַלטונג, ז געשפּרעך, איבעררייד, טענה (זמענה) : י שווענדע : גאַסדשמועס, פּאָליער שמועס נ-אָי) אאַז“וו.
אוידיענץ, אינטערוויו, קאָנפֿערענץ : טער דטעט, אויאויף-אוירשמועס.
רעציטאַציע, דעקלאַמאַציע : מאָנאָלאָג, אַליידגעשפּרעך : דיאַלאָג, דואָלאָג, ז צוויי געשפּרעך : טריאַלאָג, ז דרײַגעשפּרעך.
דיאַלעקטיקער, רעטאָריקער : ריידער, רעדער, ז שפּרעכער, דברן, קעל-דברן : פֿיר טרעגער, פֿאָרטרעגער, רעפֿערענט, לעקטאָר, לעקטשורער נאַ-) — י-נ : רעדנער : פֿאָלקסרעדנער, לויברעדוער אאַז“ר : אָראַטאָר, טריבון, מליץ, ספּיקער נאַ-) : פּריידיקער, פרעדיגער, קעל-דרשן, דרשן, נִעל-דרשער, יאַלאָווער קעל-דרשער, מטיף, מטיף-לאומי, מגיד, פּיעכאָטנער מגיד : זאָגער, זאָגערין, זאָגערקע, פֿירזאָגערין, פֿירזאָגערקע.
באַריידעוודיקער, באַרעדעוודיקער : גרויס מויל : אַ מויל (רי) אַ בריטאַן : אַ פּיסקל ווי אַ אָורזויסקל : לאַנגע צונג : פּוסטע קלי : גראַמאָפֿאָן, בריטאַן, בראַמאַן, קלעם, נִלעמס אייזל : פּלוידערזאַק, באָלטון, באָלבעטון, בויטון, מישער, באַלעמוט : פּלוידערער, פּלוישער, טשאַקער אאַז“וו — וו : קאַלד קאָטקע, קאַלעקאָטניצע, לעפּטשיכע, באַרער באָליכע, קלאַפּאָטערכע, קלאַפּאָט'רעכע, מאָטלערקע, מוילמאַכערע, יענטע, יער
טאקע, יענטע-דוואָשע, וויכנדהאָשע, חנהפּעסל, אָרה די זאָגערין : אַ קוואָקלע ווי די מומע צראָקלע : מאַרקייִדענע, מאַרקזיצערקע, מאַרקצויג, סעדעכע, באָבעסניצע, פּשעקופּקע — -48 .
שמועסער, מיטשמועסער, שמועסלער : רעזאָניר, רעואָניאָר, רעואָניער : מאָטלער, קיפּלער, קיבעצער : אומר דבר בשם אומרו. לייענער, דעקלאַמאַטאָר : רעציטאַטאָר, נ-פּ) רעציטאַמאָר, רעצימאַטאָר : אימפּראָר שטאָר, מאָנאָלאָגיסט, דיאַלאָגיסט — 383 .
וו : ריידן, רעדן, זאָע, מאַכן, ז שפּרעכן, לאמות, לשונע, דברן, דיבורן, —מאָווען : בעטשען, באַסעווען, סיפּען, שיפּען, לאַבערן נקי) : ברעכן די שטילקייט : עפֿענען דאָס מויל (די ליפּן) : אָנרופֿן זיך, אָפּרופֿן זיך : ברענגע פֿאַת מויל : ברענגען איבער (פֿאַר, אויף) די ליפּן : קומען צום וואָרט (צום אָסוק) : געבן ארסדרוק צו : קומען (ברענגען) צום אויסדרוק : פֿירברענגען, לאָזן הערן, דאַכטן, בער רית : אַרויסטרעטן, אַרויסזאָע זיך, אויסדריקן זיך, ז אײַסערן זיך : רעדן צו זיך אַלק : טראַכטן הויך (אויף אַ קול) : אויפֿהייבן די שטימ(ע) : אַרויסגיין מיט(ף לש : עפֿענען דאָס (דעם) מענה-לשון : געבן (דערלאַנגען) לשון (פּאַרע, דוך) : אַוועקגעבן אַ פיזמון : אַוועקלייגן אַ מענה-לשון : אַרויסכאַפּן זיך מיט אַ וואָרט : אויסריידן זיך : אַרײַנשטעלן (אַרער האָרפֿן, דורכוואַרפֿן) אַ וואָרט : אויפֿכאַפּן (אונטערכאַפּן) אַ וואָרט (די רייד) : אַרײַנזאָע : אַרײַנמיש זיך מיט אַ וואָרט : פֿירזאָע, פֿאָר זאָע, אונטערזאָגן, סופֿלית : אָפּריידן, אָפּאָגן אאַזיר : דערואָע, דעררידן אש“ר.
זאָע אַ דרשה, האַלטן אַ דרש (אַ לעקציע אאַזיוו) — - : קומען מיט אַ פֿולן בויך : אַעקלייגן אַ דרשה : האָבן דאָס וואָרט, האָבן—דעם פֿלאָר נאַ-) : דרשענען, פּרעלן, פּריידיקן, פּרעדיקן, לעקטשורן נאַ-) : געבן דאָס האָרט, נאַ-) געבן דעם פֿלאָר, געבן אַ ע.
זע באַריידערדיק : ריידן אַ סך : האָבן נע מאָס רייד : האָבן אַ מויל ווי אַ כאָליערע, ווי אַ סטאָדאָלע, ווי אַ טויער : אײַטעמען פלוי דער-עסער : פּלוידערן, פּלוק, פּלאָש, פּלאַפּלען, באָלטײַען, באַלאַקע, קאַלשקען, וושקען, באַלאַבעטשען, באַלאַבאָטשען, בעלעמעקען, לעפּעטשען, פּיסקעווען, באַטשקע, פּליעטשען, באָלבען, בריִען, קושטשען, טשדען, דורען, מאָטלע, קיפּלען, ער ווענד(ז)ען, יענטערש : האַקן, קנאַקן, בראָקן, שטן : באַרען, דולן, טומלען, טאָקען, טורקען, מאָראָטשען, קאָלאָטשען, קאַלויטשען, קטלען,. באַלאַמוטע, באַלאַמוטשען, קלעפּען, באַלאַהורע, באָהאָמאָליען, ברעדיען, בך קען : קושקען, גאָגאָטשען, געעען, סאַקאָטשען, קודאַכטשען, קוואָקטשען, שנערן, גאָדער : גראַגערן, קאַלעקאָטשען, קאַלעקאָטקערען, קאַלעקאָצקענען : פּויקן.
קאַלויטשען (לעפּעטשע אאַז'וו) מיט דער צש : קלאַפּן מיטן מויל : מאָזאָליען די צונג, שלײַפֿן דאָס ציטל , לופֿטערן די שפּראַך, בײַר לען די וופּבער(קשע קליִען : דולן (דרייען, דורען, האַקן אאַז“וו) אַ קאָפּ (אַ מוח, אַ היטל , אַ ספּאָדיק, אַ קאַפּטור, אַ דאַשיק, אַ יאַרמלקע, אַ שלייער, אַ מײַטקע, אַ טשײַניק, אַ לאָדן, אַ פּיעקעליק, אַ קריזש) : האַקן (קלאַפּן אאַז“וו) אע קאָפּ (אין מוח) : אָנריידן גאָנזשוושען) פֿולע אויעת : אָנריידן (אָנדורען, אָנטשקויען, אָנפּלאַפּלען, אָנהאַקן, אָנטורקען אאַזיוו) אַ (פֿולף קאָפּ : פֿאַרקלאַפּן (פֿאַרהאַקן, פֿאַרמאָראָטשען, פֿאַרדרייען, פֿאַרדולן, פֿאַרטומלען אאַז“ר) דעם קאָפּ (דעם מוח, די יאָרן, די טעג מיט די יאָר) : דילצן אין די אויערן, לעכערן די אויער, מאַכן אַ וואַסער אע אויער : הייבן (עגבער, לעכער אאַז“ר) דעם מוח (דעם קאָפּ) : מאַכן אַ לאָך אין קאָפּ, מאַכן טראָגער דיק (מעואָרת) : פֿאַרריידן צום טויט.
אַרעקריידן : צערעדן זיך, צערעדער זיך נ-פּ) , צעלאמת זיך, צעשכמערן זיך, צע-
טענהן זיך, צעדרשענען זיך, צעלאָזן זיך, צעפּלוידערן זיך אאַז“ר : אָנריידן זיך, אָנשמועסן זיך אאַז“וו : רעדן געדיכט.
נפֿאַרגלײַכונגעח שיטן ווי פֿון אַרבל, ווי פֿע אַ (לעכערדיקף זאַק : פּלאַפּלען ווי אַ וואַסערל, ווי אַ זייגער : רעדן ווי פֿאַר צען, ווי פֿאַרן טויט, ווי די ווײַבער וועע צימעס, ווי ווײַבער וועע אײַעעמאַכטס, ווי ווײַבער וועע אַ טייגעכץ : צערעדן זיך ווי צוויי יענטעס : האַקן ווי אע אַ פּויק, ווי אין אַ צימבל, ווי אע קרויט (אַרח : קלאַפּן ווי אַ באַראַבאַן, ווי מיט אַ האַמער איבערן קאָפּ : קראַקען ווי אַ קאַטשקע, ווי אַ פֿראָש, ווי אַ זשבע, ווי אַ הת בײַם לייע אַן איי, ווי אַ רבל וואָס זוכט אַ ראָטת, ווי אין ווײַבערש קית-אָדדע : קאַלעקאָטשען (געעען, גאָגאָטשען) ווי אַ שנדן : קהאָקטשען (סאַקאָטשען, קודאַכטשען) ווי אַ הע : אָנריידן זיך ווי אַ פּויק, ווי אַ צימבל , ווי נאָך צען יאָר תּפיסה.
אַדרעסיר, רעדן צו, ווענדן זיך צו, אַפּעלית צו : רופֿן, צורופֿן, נאָכרופֿן, איבעררופֿן זיך : צוּשרײַען : פּיסטערען : מאַמען, מאַמקען, מאָקען.
טענהן, שמועסן : נקי) טירען, טערען : רעאָנית : מאַכן (פֿאַרפֿירן) אַ שמועס (אַ טענה, ז אַ געשפּרעך אאַז“ר) — - : אויסשמועסן זיך, אויסטענהן זיך : אונטערהאַלטן זיך : פּאָליטי קית, פּאָליטיזית : קאָנפֿערירן מיט : האַלע אַ קאָנפֿערענץ מיט : איבערריידן, איבערשמועסן : אַרומריידן, אַרומשמועסן : ז בך שפּרעכן : דורכריידן זיך, דורכשמועסן זיך : האָבן אַ מדובר : אויפֿריידן זיך, צונויפֿריידן זיך : אײַנטענהן (טאָלקעווען, קנעלן) מיט : אַרדנרידן (אַרדנטאָלקערען, אַריִנטענהן) אין: נעמען אע אַ ייִט : האַלטן (אָננעמען) גע- לח (בײַם קנעפּל) : עפֿענען (אויסמסן) דאָס האַע פֿאַר : פֿאַרציילן, דערציילן : אָנדערציילן, אויסדערציילן : איבערדערציילן : זאָע אַ זאַך בשם אומרו.
אָנעסן זיך מיט : צעזעצט ווער רעדנדיק : בלײַבן אָן אַ לוט (אָן לונגען, אָן אַ של) : אויר שפּיִע די לוט (די של) : פֿאַרריידן זיך, פֿאַר שמועסן זיך, פֿאַרסענהן זיך, פֿאַרפּלוידער ויך אאַז“ר : אַרײַנמועסן : אָפּשמועסן, אָפּטענהן.
ליענע, ז לעע, זאָע, מאָנאָלאָדת, פֿיר טראָע, פֿאָרטראָע, דעקלאַמירן, רעציטיר, אימפּהאָחית : של עמויע, שלעמיידשע : אַרעקואָע, אָפּשע, אָפּקלאַפּן.
נפֿאַרגלײַכועען) שע ווי אַ מעמור, ור אַ וואַסער, ווי דעם טיִטערחומש, ווי פֿע אַ בוך, ר פֿע אַ סידור, ור אַערי : זופּן (מאָלן) ר אַ מיל : האָע אע איע אָטעם ווי די שרת בני אָמן. אַדי : מויליק, מינדלעך , מונדלעך : באַריי
דערדיק, פּיסקאַטע : רעדנערש, אָר טאָרע, מגידש אאַזיר — -.
אינר , פֿראַן : געל-אָה : אַפּאַרט : אע אַ
זײַט : שיך צו ריידן : זיך צי זאָע : ר שייך : קוים צו פֿאַרשטיין נ-פּ) : מה אומר ומה אדבר : מה !אמר ומה נדבר : אַין אומר ואַע דקרים : אַ כּלל : הכּלל : י אַלזאָ : בקיצור : אַ קיצור : הקיצור : קיצור הדבר : בקיצור הדבר : קיצור המעשה : אע קורצן : קורץ גערעדט : קורץ דערפֿת : קורץ פֿון דער שך : קורץ את עט : קוע את לאַט ו-פּ) : קורץ את שרף : מיט אין וואָרט : דער שפּץ אין : דער אַמצית (דערפֿאָ אע : אַזוי לאַט אַזוי ברייט : אַזוי קוע את אַזוי ברייט : האָס טויג אײַך גרר- : שס זאָל איך אײַך דאָ לשג ברײַען : עס אע האָר ניט קע מן המעטר : שלשה דאָרים —צוויי ווערטער : איך בעט אײַך איבער אײַערע רייד : איך שלאָג אײַך איבער אײַערע רייד—איר זאָלט האָבן נחת את פֿרייד : איך פֿאַל אײַך אַרע אין די ריידמיר אָלן האָבן נחת את פֿרייד : איך שלאָג אײַך איבער די רייד—איר האָלט פֿאַרגעסן אין (אויף) אײַערע לייד : וווּ האַלט מען אע די יוצרות? : וואָס פֿאַר אַ קדרה גייט הײַנט? : נחזור לענינט : ר
אש האָב עקויפֿט, ד פֿאַרקרף איך : רער לאַש רעפֿעהאָ.
של ער מיר מוחל זע : משע רייד שלן אים ניט צו שווער זע : זײַנע שיעק שלן מיט שלד פֿאַרהאָטע זק : ניט אוּיסערעדט זאָל עס זע : ניט פֿאַר שט ארסערעדט של זח : עס של קעע נאַכט ניט געדאַכט דעת : ניט אַקעע נאַכט דערמאָנענדיק : שט של מיך גיט שטראָפֿן פֿאַר די רייד : מע של גיט דנדיש מיט די רר.
אַ הע מיט אַ ע—די מער הייבט דך ש : אַ שיינע ממ, שר אַ קורצע : אַ ביסל ר רעדט את אַ סך געמיינט : אַ קע מיט אַ מת. די מ אין אויס : אַ פֿלעקעלע (פֿלעקל, קלעצל) אַרע, אַ פֿלעקעלע (פֿלעקל, קלעצל) אַררס, די ממ אע ארס : אַ פֿלעקעלע (פֿלעקל, קלעצל) אַרויס, אַ פֿלעקעלע (פֿלעקל , קלעצל) אַרע, די מאַר אע פֿע : זיי אע מט את אונדן נאָך בעסער, זי עק האָניק מיט אַ פּאָלאָניק את מיר אויפֿן שפּץ מעסער (זיי עק דעם קוגל ק מיר לעקן ס'מעסער) : ויִפֿתח (ה') אָת קי האָק : ער רעדט האָס ער ווייס : עס קליטט אַש אין די ארער.
נארסרופֿח היי ! : אָי ! : נ—) סעי ! : לי-ן ! : יצו קעלשיי-) ראָ ! : מדמדמש ! : האָק ! : קש ! : אַקש ! : אַיוקש ! : טדפּ-טמפּ ! : ציפּ-ציפּ ! : שקע ! : פּדק ! : (שפּמק קאָטאַ ! —193.
שפּר : מצר קע ממר נפֿש : מוצא שׂפֿאָיך אִשמור : חקמים הוהרו בדבריכם : אַדוני שאָתי אִפֿתח : ווערטער של מע האָע, ניט ציילן : דאָס האָרט אינעם מויל אע אַ האַר— פֿונעם מויל אע עס אַ נאַר : איידער האָס האָרט קומט אַרויס פֿע דע מויל ביסט ד ו דער נִעלהאָית, דערנאָך אע ע ר דער נִעלזאָית : אַ וואָרט אע ר אַ פֿײַל—ביידע האָק רויסע אײַל : האָרת מאַיים ביִד האָק : דמש לב אַחת למנך : די שנצע וועלט שטייט אוּפֿן שפּץ צוט : די צוע אע דעם מענאס ער
טער מנא : די צוט פֿאַרפֿירט דעם מענטע צום גליק ק צום אומגליק : די צוע פֿירט אַ האָל דעם מענטע צו דער תּליה : די צוע אין אוּ בינער—ק זי צעברעכט ביינער : די צונג האָט אַ שירל : ניט אַלץ האָס מש וויס מעג מע האָע : ש מע אע פֿרײַ מיט דער צונג קריגט מע אַ מתנתעד : אַ האָרט אע ערגער ווי אַ פּאַטש : אַ פּאַטש (אַ קלאַפּ) פֿאַרגייט, אַ האָרט בשייט : אַ פּאַטש פֿאַרהיילט זיך, אַ האָרט געדענקט זיך : אַ שטאָך מאַכט אַ לאָך : די אוּיערן מוע הערן וואָס דאָס מויל רעדט : אַם אָרור לך הדבר כּבוקר—אָמרהו : האָס דו זעסט ניט מיט דיִנע אויע פֿאַרזיכער ניט מיטן מויל: עס איז אַ חילוק צי מען ווייס(ש האָס מען רעדט, צי מען רעדט האָס מען ווייס(ש : דאָרים הלצאים מן הלב נכנסים אָל הלב : (אָל) האומר דבר בקם אומרו מבש גאולה לעולם.
דער שסטער רעדט פֿון דער קאָפּעטע, דער בעקער פֿע דער לאָפּעטע : וואָס מען רעדט בײַ טאָג אָלומט זיך בײַ נאַכט : פֿת האָס מע רעדט קומט מען אַלץ אַרויס (אַרויף) ארפֿן טויט : ניט אַלץ וואָס מען שגט מיטן מויל מיינט מע מיק האַרצן : האָניק אויף דער צוע, של ארף דער לונג : ריידעלע שק ריידעלע, אַבידאָברעמיינעלע: קבעה דאָרים במלם נ-פּ) : דאָרים בעליםפּוסטע קלים : העטעך און פּעטעך צאָלן (געבן) ניט קק אָכס : מרבה דאָרים מרבה שטות, האָס מנציקער מען רעדט אַלע געדנטער אין : אַו מע רעדט אַ סך רעדט מע פֿת זיך : פֿע פֿיל ריידן קומט אַררס ליידן : ברום דאָרים מא נחדל קשע : געקײַטע איז ניט געשמאַק : איבער דעם האָט האָט געגעבן דעם מענע צוויי אויערן, ער של מער הערן את ווייניקער רעדן.
שרה קבים זיחה נרדו לעולם, אָשעה (טלו (ד- : ווײַבער האָבן נח מאָס רייד : די ערלעכסטע מאָס הײַנטיקע צײַטן אין די נײַן מאָס רייד : „הבּצעקתה“ מאַכט רער : פֿיף עדענעס דען אין שדן : בשעתן שווימען מוו
מש שרײַע, דערפֿאַר זײַנען ווײַבער אָסור פֿע שווימען : בשעתן שלן די בערד קען מען ויט רעדן, דערפֿאַר וואַקסט ניט קע באָרד בך די ווײַבער : דער ערגסטער חודש פֿאַר די ווך בער אע פֿעברואַר : ווײַבער רעדן אַלע אין איינעם — זי ווייסן פֿריִער, אַן מ'אין ניטאָ האָס צו הערן.
אַלע גלידער ווילן רעדן את די צוט אַלע שטעלט זיך (מען) אַרויס : די צוט אע ווי אַ לעדערנער דשל : די צונג אין ניט אָנגעבונדן אע אַ שטריקל : די צונג אין ניט אין (לות : די צונג איו ש אַכבעראָש—זי שפּריטט פֿאַרן שכל : אויף אַ מויל אין קין שלאָס ניטאָ : ריידן קאָסט קע געלט ניט : ריידן איו וואָלוול : פֿע זאָע ווערט מען ניט טראָע (טראָגעדיק) : פֿת האָע טוט מען ניט טראָע : פֿון זאָע פֿאַרגייט מען ניט אע טראָע : פֿון אַ האָרט ווערט ניט קיין לאָך אין קאָפּ : אַן מען רעדט דעררעדט מען זיך. זע אוּיך : איגפֿאָרטירש אנ, שטים מנ, אופֿן רייע אוּן שרײַבן 374, טעאַטער ש.
374. אופֿן ריידן און שרייבן
ס : עלעשנטע, אידעלע, אָפּגעהיטע, קאָרעקטע אאַו'ר שפּראַך : לשת חקמים, ללן-לימודים, אָפֿה-ברורה : רייד (ווערטער) ווי פּערל , ווי גילדע(ר)נע רענדלעך, ווי פֿון אַ ספֿר אַרויס, ר פֿת אַ בור, ווי פֿײַלן, ווי שפּיזן : ביבלשפּראַר : בלומעושפּראַך : פּאָעטשע פּראָוע : קײַלעכ(ד)יקע, פֿאַרקײַלעכטע, פֿאַררונדיקטע, ז אָפּגערונדעטע אאַז“ר פֿראַזע : הויך קליעענדיקע (הויך שפּרעכערישע) ווערטער : דעקלאַמאַציע, רעטאָריק, מליצה, באָמבאַסטיק.
האַרטע, האַרבע, שווערע עברי : ווערטער ווי די קלעצער : ווערטער די צע צו צעברעכן : ווערטער ר באָב, ווי מאָן, מ ציגענע באָבקעס.
מעטאַפֿער, מעטאַפֿאָר : אָשטער, אר
פאַכער, געמשטער, קאָמפּליצירטער, גלײַכשטאַפּלדיקער , נידערנדיקער , שטײַעדיקער מעטאַפֿער : טראָפּ(ע) : מעטאָנימיע, קאַטאַכרעויס, סינעקדאָכע, אַנטאָנאָמאַויע, אינווערסיע, פּאַראַדאָקסאָן, אַנטיטעז, קלימאַקס, מאַקראָלאָגיע, פּאַראָנאָמאַויע, היפּערבאָל(ע) , היפּערבל, עפּיבאָל(ע), עפּאַנאָסטראָפֿע, אָקסימאָראָן, פּאַראַטעזיס, אַנאַקאָלוט, עליפּס(יס) , אַסינדעטאָן, פּאָליסינדעטאָן, אַנאַפֿער, סילעפּסיס, אַליטעראַציע : טראָפּאָלאָגיע, באַטאָלאָגיע, טאַווטאָלאָגיע : איראָניע, סאַטירע, טראַוועסטיע, לאַקאָניזם, ז לאַקאָניציום.
פֿיטראַטירע שפּראַך : לשון נופֿל על לשון : בילד, אימאַזש, מעטאַטעו(יס) , מעטאַלעפּסיס : טיפּ, אַנשאָג, פּראָואָפּאָפּעע, אַלעשריע, אַפּאָלאָג, פּאַראַבאָל(ע) , פּאַראַבל : פֿאַבל , אָשל , פֿאַרגלײַך — ז !3 : אייפֿעמיזם, לשון נקיה, לשון סגינהור : צווייטײַטשיקייט, טאָפּלטך טשיקייט, טאָפּלעינען, טאָפּל-באַטײַט : אַמפֿי באָל(ע), ווערטערשפּיל , ז וואָרטשפּיל , קד לאַמבור, אַנאַגראַם, פּאַראַגראַם : האָמאָנים.
עפּיטעט : אייפֿאָנישער, אינרערסירטער, אַנטיטעטישער, בילדערישער, עמאָציאָנעלער, שטענדיקער עפּיטעט : רעטאָרשע ווענדונג : פֿראַזע, אויסרוף, פֿיגור.
געשמאַק, עלעגאַנץ, דיסטינקציע, ריטעם, אייפֿאָניע : אויסדרוק, כּוח, קראַפֿט : וואַרעמקייט, פֿײַער, הע, גלי, ז גלוט, ענטוזיאַזם : באַלאַנס , פּראָפּאָרציע, רעזערוו : פּוריזם, קלאַסיציזם : אָרנאַמענט, באַפּוץ, באַציר(ונט : עלאָקווענץ : מליצהדיקייט, בלומ(ענד)יקייט, רײַכקייט : עלעגאַנטקייט, קאָרעקטקייט — אַדי.
אָשוט מאַמשלשון, נאַ-) פּליין ייִדיש, ייִדשע ייִדש : אָשוטקייט, איינפֿאַכקייט אאַז“ר — אַדי : פּראָזאַיִזם : דאָס ריכטיקע וואָרט אויפֿן ריכטיקן אָרט (פּלאַץ).
קיצור : צימצום, קודזעימצום : לאַפּי דאַרער סטיל : קורצקייט, קאָמפּאַקטקייט אאַו-וו —אַדי : אַריכות, אַרומשרײַבוט.
שראַמאַטיזם,שפּראַך-קאָרופּציע, י סאָלעציזם, באַרבאַריזם, שפּראַכפֿעלער, ריידפֿעלער, שפּראַך-אָעות, שרײַב-אָעות, רידאָעות, בולבע נח-יר-) : געשטרויכלטע טוונג נפּסיכאָאַנאַליטיש : גראַמאַטישער אָעות : הילצערנע עברי.
ווולגאַרע שפּראַך, ווולשריטעט, ווולגאַר ריזם, שונדוואָרט, ויבול- ה, חזירײַ, עזותקייט; יאָנשע תּורה : געמיינע ריד : פּאָרנאָגראַפֿיע : שלעכטער, גראָבער, פֿעטער אאַז“ר רץ : גראָבקייט, ניט-איידלקייט אאַז“ר — אַח.
מַעל-לש, רעטאָר, רעטאָריקער, אָראַטאָר : אָה-קדוש, אָה מפּיק מרוּליות : מאריך : מקצר : געשליפֿן מויל , עטער פּיסק : גלאַט (געהאַקט, געשליפֿן) צינגל (פּיסקל) : פֿראַזיאָר, פֿראַזעאָלאָג, פֿראַזחלײַפֿער, פֿראַזןשיסער : אַ צונג (אַ מויל) (ור) אויף (אײַזערנע) שרויפֿן, ווי אַ לאָפּעטע, ווי אַ בײַטש, ווי אַ בריטווע, ווי אַ חלף : אַ מויל—אַש לאָבה : אַ מויל—שוועבל און פעך : אַ צונג—אָרב חדה : אַ אָחור ווי אַ מעסער : אַ מענטש מיט אַ צאָן ן איבערקלך בער, וואָרטקלײַבער, פּוריסט, אייפֿעמיסט : (יבול-קהניק : ווערעמדיק, אומגעוואַש, צעלאָזן מויל .
וו : ניצן ((בשנוצן, ז געברויכן) אַ מעטאַפֿער (אַ היפּערב(של אאַז“ר)— - : אַלעגאָריזירן, פֿאַבולירן, איראָניזירן, פּערזאָניפֿיצירן, טיפּיזירן, טראַרעסטירן אאַז“ר — 381 : ריידן (שרײַבן) בלומ(ענד)יק (מליצהדיק, געצוקט אאַזיוו) — אַיי : האָבן אַ צונג אין מויל : האָבן אַ פּען אין האַנט : פּערלען : ריידן מיטן שבתי לשון : ריידן איידל : ריידן דורך אַ זײַדן טיכל : ריידן מיט אַ האַלבן מויל : וועגן די ווערטער : ברעכן די צק (די צונג) : ריידן (שרײַבן) גלאַט (געשליפֿן אאַז“ר) : ריידן ווי געשמירט : ריידן (שרײַבן) קלאָר (דײַטלעך אאַייר) : ריידן עכֿרי :. ריידן ווערטער : ריידן מיט באַקציינער (מיט אַ שנץ מויל (ציינער) , מיטן פֿולן מויל, באָה אָלא) : ריידן (רק פֿע סידור, (ווק פֿון אַ בוך.
ווי אַ פֿרומער ייִד אַשרי, ווי (מיט) אַ מעסער : ריידן (שרײַבן) אָשוט (איינפֿאַך אאַז“ר) : ריידן בּדבר אָש אָל רעהו : לערנען אָשוט גאָרא : אָרופֿן דאָס קינד בײַם (מיש) אָמתן נאָמען : ריידן (שרײַבן) קורץ (בינדיק אאַן“וו) : ריידן (שרײַבן) צו דער זאַך (צום פּונקט נאַ-), מיט אַ טאָלק) : ריידן שיטער : ניט פטרן (פֿאַרשווענדן) קק ווערטער : קומען צום פּונקט (צום אָסוק) : לאַקאָניזירן : מאַכן (דאָס) קורץ (בקיצור) : מקצר זײַן : פֿאַרקירצן : אָפּהאַקן, אָפּשנײַדן, ז אָפּברעכן אאַז'וו — 18 ! : ריידן (שרײַבן) באַריכות(דיק) (פּרטימדיק אאַז“וו) : פֿאַרשפּרייטן זיך, צעשפּרייטן זיך, פֿאַרברי טערן זיך, צעלייע זיך : צעלייגן אויף טעלערלעך : אַרומריידן, אַרומשרײַבן, צעשמירן : אַרײַנלאָזן זיך אין פּרטים : דערציילן אָל דבר שורש : מאריך זײַן : מאריך בדיבוּרים זײַן, מאריך בדרוש זײַן : ציִען, שפּינען : ציִען אויף טאָרטורעס : ריידן (שרײַבן) שטײַף (האָלצעוואַטע, אַפֿעקטירט אאַז'ר): ריידן ווי אַן אָנגעצויגענער, ווי מען וואָלט אים אָנגעצויע, ווי אויף שטאָלצן : ריידן (שרײַבן) גרײַזיק (אוּמדאַמאַטיש אאַו'וו) : ריידן ר אַ גוי ייִדיש, ווי אַ פּויער, ווי אַן עם-האָרע, ווי אַ בוּר-דאורײַתא : קאַליעטשען די שפּראַך : הרגענען די עברי : זעצן ווי אוּ אָגראָדניק, ווי אַ באָנדער : פֿאַרדיִזן : ריידן גראָב (וווּלגאַר אאַזיוו) : האָבן אַ ווערעמדיק מויל — - : האָבן אַ מויל ווי אַ מיסטקאַסטן, — ווי אַ פּאָמו(קניצע : ריידן ווי אַן אַרעסטאַנט, ר אַ מנוּוול : ווולגאַריוירן : נבלען.
אַדי : מעטאַפֿאָריש, אַלעגאָרש, בילדעריש, בילדערדיק, ז בילדלעך, בילדערריִך, פּיקטורעסק, פּאָעטיש : פֿיגוראַטיוו, פֿיטראַל, אַריבערגעטראָגן, היפּערבאָליש, אַליטעראַטיוו, אַנטיטעטיש אאַו“וו — - : האַרמאָניש, קלינגענדיק, קלינגע(חדיק, אייפֿאָניש, ריטמש, באַלאַנסירט, סימעטריש : קיִלעכ(ד)יק, רונד, פֿאַררונדיקט, אָפּגערונדט, ז אָפּגערונדעט :
רײַך, עלאָקווענט, בריליאַנט : אָרנאַמענטאַל, צירלעך, באַצירט, באַפּוצט, געפּוצט, געצוקט, בלומ(ענד)יק : רעטאָריש, מליצהדיק, געהויבן, שבתדיק, הויכסטיליק, ביבליש : (הויך, ווויל) קלינגענדיק, דעקלאַמאַטאָריש, באָמבאַסטיש, קנאַקעדיק, פֿײַערדיק, פֿלאַמ(עד)יק : גראַנדי יאָן, גראַנדיעז, פּאָמפּעז.
גלאַט, גלאַטצונגיק, געשליפֿן : ווייך, פֿליסיק,י סקלאַדנע, (גע)לויפֿיק, גרינג, לײַכט, אומגעצרונגען, ניטשנגעשטרענגט : נאַטורעל, נאַטוראַל, נאַטירלעך, ניט-באַפּוצט, ניט-איבערגעטריבן, ניטשפֿעקטירט : שיין, פֿײַן, טאַקטיש, אָנשטענדיק, אָפּגעהיט, איידל , געשמאַק, קאָרעקט, גראַציעז, עלעשנט, ליבלעך : אײַנגעהאַלטן, רעזערווירט, באַשיידן, צנועיש, צנועהדיק, צויעותדיק, ז צוריקגעהאַלטן, אייפֿעמיסטיש : אַרטיסטיש, אַקאַדעמיש, קלאַסיש : גראַמאַטיש, -גראַמאָטנע, קאָרעקט, ריין, פּוריסטיש, איבערקלײַבעריש, אָפּגעטאָקט, פּערלדיק.
קרעפֿטיק, שטאַרק, לעבעדיק, לעבהאַפֿטיק : וואַרעם, הייס, גליִיִק, ז גלוטיק, היציק, ענטוויאָסטיש : קערנדיק, שאַרף, שאַרפֿצונגיק, ריזיקאַליש, געוואַגט : סענטענציעו, גראַפֿיש : בײַסיק, שנײַדיק, שניטיק : אי ראָנש, סאַטיריש, וויציק, פֿעפֿערדיק, סאַרקאַסטש — 518 .
קלאָר, באַשטימט, דײַטלעך, י וויראַזשנע : צוטריטלעך, צוגענגלעך, פֿאַרשטענדלעך, ליי(ע)נערדיק, ז לייענבאַר, ז לעזבאַר : עקספּרעסיוו, אויסדריקלעך, אויסדרוקפֿול : בפֿירש, ז אויסגעשפּראָכן, דיסטינקטיוו : אָשוט, פּראָסט, פּראָסט (אוף אָשוט, אָשוט ווי מער זאָל לעבן : איינפֿאַך, ניט-באַפֿאָרבן, ניט-באַפֿאַרבט, ניט-באַפּוצט, ניטשוגעפּוצט, ניט-באַצירט, אומגעקינצלט, היימיש : שטרענג, זאַכלעך, קערנדיק, יאָדערדיק, דירעקט.
קורץ, קיצורדיק, בקיצורדיק : צימצומדיק, קורץ געפֿאַסט, בינדיק : קאָמפּאַקט,
געפּרעסט, קאָנדענסירט : אָשעהאַקט, אָפּגעבראָכן : שפּיציק, לאַקאָנש, עקזאַקט, פּינקטלעך, עפּיגראַמאַטש, עליפּטש, מינקאָפּיש, אינטראַפֿיק, ז אינזילביק.
קינסטלעך, געקינצלט, טעאַטראַליש, אומנאַטירלעך, ניט-נאַטירלעך, געצווועען, אָר געשטרענגט : אויספֿײַנערש, אָאטעלערש, פּוסט, אַפֿעקטירט, גראָטעסק, אָעעצויע, שטײַף, געשוואָלן, אָנגעשוואָלן, אויפֿגעבלאָע, אָטעבלאָזן, איבערגעטריבן, עזמאדיק, פּרער טענציעו, פֿאָרמאַל , פּעדאַנטיש.
געטי, באַריכותדיק, פּרטימדיק, בפֿרטיותדיק, בפֿרוטרוט, אויספֿירלעך.
האַרט, קאַלט, וואָכעדיק, טרוקן, ניכטער, פּראָזאַיִש, אָרעם, לאַנגווײַליק, מדנע, אָנקאָליריק, קאָלירלאָו, איינטאָניק, מאָנאָטאָן.
וואַסערדיק, אויבנאויפֿיק, ז אייבערפֿלעכלעך, שוואַך, קראַפֿטלאָו, אויסדרוקלאָז.
צווייטײַטשיק, ז צוויידײַטיק : רעטענער דיק, ז רעטזלהאַפֿט, ניט-צוטריטלעך : מיסטש, סודותדיק אאַז“ר — ז-בּ : נעפּלדיק, ניט-קלאָר, אומקלאָר, ניטשאַרף, אומדײַטלעך, אומבשטימט, אומפֿאַרשטענדלעך, אומלי(שנער דיק, מטושטש, צעשווומען.
אומגראַמאַטיש, ניט-עלעגאַנט, ניאיידל, אָב, פּויער(י)ש, רוי, גרילצנדיק : !קאָלירן) רײַסיק, ז גרעל : אומגראַציען, געשמאַקלאָז, ווולגאַר, שמוציק, מיאוס, ציניש, ויבול-אָהדיק, אָומדרוקלעך, אומדרוקעוודיק, ז אוּמדרוקבאַר, פּאָרנאָגראַפֿיש.
אינוו, פֿראַן : בקה קדע : מקיי הקדש :
בדרך מליצה : לתפֿאָרת המליצה : מיט פּינטעלעך : בקיצור : באַריכות : אין אָשוטע ווערטער : אע אָשטע אויסדרוקן : בדרך העאָרה : בלשון נקיה : בעשע סגינהור : לאַמר אַזוי צו זאָע : אַין כּוחו אָלא באָה : עס פּערלט פֿון זײַן מויל : עס שטן זיך בך אים פּערל פֿע מויל : ער האָט אַ פֿול מויל מיט זאַפֿט (-פּ נאַפֿט) : מע דאַרף אים ניט פּיקן די
צוט : מען קש זיך די צק אויסברעכן : ניט צום דרוקן.
שפר : האָס מען שעמט זיך צו שע אויף ייִדק
זאָגט מען אויף יִשרקודש : איינער רעדט רוסש (פּוילען ר אַ ייִד, דער אַנדערער רעדט ייִדיש ווי אַ מי : אַן מען זאָגט אויף לאַטע אע דאָ אַ אָרה דערע.
375. שווײַגעדיקייט , שטומקייט ם : שווײַגע(וו)דיקיט, פֿאַרשוויעקיט, פֿאַר
שלאָסנקיט אאַז'וו : אָנשטימיקייט, שטימ לאָזיקייט, שטומקייט אאַזיוו — רי : (שטיל)שוויִגענש, שווײַגנס, שאָיקה : וואָרטקאַרר שפֿט : שטומענש : אַפֿאָניע, פּאַראַפֿאָניע, מיקהאָפֿאָניע : אַפֿעמיע, אַפֿאַזיע.
שוויִגער, מתק : באָנציע שווײַג : אַ מענטש פֿע וויניק ווערטער : מאָווטשת : שטומע צונג : שטומער, טויבשטומער : שטימורע, שטומאַק, שטומע ליאַליע : שווערע צונג : קאַרגער אויף ווערטער : אײַנגעהאַלטענער, רעזערווירטער, פֿאַשלאָסענער אאַז'ר
מאַכן אַ שווײַג : שטומען, מוקן : זע שטיל : ליע אײַנגעלייגט : זש ש ?ק (אָן אַ ציט) : האַלק די צונג (צווש די צש : — האַלטן (דאָש מויל (י דעם פּיסק) : ניט עפֿענען אַ מויל : ניט אַרויסלאָזן קע פּאַרע (קע דוך) : ניט מאַכן קק אלות ומעלות : ניט אָן : ניט ריידן : היק די צוט (דאָס מויל) : ריידן אויף שטוםיִש : ריידן מיט אַ האַלבן מויל : קווער זיך : מאַכן הם : האַמע : ציִען די נאָמה (די עאָמות) : ריידן געצילטע ווערטער : זע שפּאָרעוודיק (אײַטעהאַלטן, רעזערווירט) : מעסק (ציילן) די ווערטער.
שטשמיע ווערן : פֿאַרשטומע, פֿאַרקטומט ווערן, אַנטשטומט ווערן : אײַטעמע שטומענש : צומאַכן האָס מויל (די עמבע) : פֿאַרביִק
גמיט) די ליפּן, פֿאַרביִסן די צק, צובײַסן די צוט : דערשטיקן (פֿאַרשטיקן) אין זיך : אָפּווק דאָס מויל (די וואָנצעס) : ניט איבערריידן אַ וואָרט : ניט ענטפֿערן דאָס אַנדערע וואָרט : פֿאַרשרײַע : אָננעמען אַ פֿול מויל מיט וואַסער (מיט צונג): אָפּהאַלק זיך (ז צוריקהאַלטן זיך) פֿון ריידן : פֿאַרשטעקן דעם צאַפּן : פֿאַרלית דאָ- לשון : בלדבן אָן לשון.
ופֿאַרגלײַכונגען) שווײַגן (שטומען, מוקן אאַזיר) ווי די וואַנט, ווי אַ (פֿאַרפֿוילטער פֿק, ווי אַ קלב, ווי אַ הונט, ווי יורקעס הונט, ווי אַ מצרים-הונט, ווי אַ קעצעלע, ווי אַ קאָטינקע, ווי די תּפֿיסה, ווי די צונג וואָלט אע קימפּעט געלעגן, ווי דאָס לשון וואָלט אים אָפּגענומען, ווי מען וואָלט אים די צונג אויסגעשניטן.
שטיל מאַכן : אײַנשטילן : ניט לאָזן ריידן, ניט לאָזן אַ מויל עפֿענען, ניט לאָזן קומען צום וואָרט (צום קסוק) : אָפּנעמען (צונעמען) דאָס וואָרט : פֿאַרשטאָפּן (פֿאַרמאַכן, פֿאַרשפּאַרן) נעמעען) דאָס מויל : אַרויפֿלייגן (אָנטאָן) אַ שלאָס אויפֿן מויל : איבערשלאָע, אי בערהאַקן, אָפּהאַקן : מעכב הקריאה זײַן : מעכב זײַן די קריאה : פֿאַרטיוקען : ניט קענען ריידן : ניט האָבן קיין ווערטער : בלײַבן שטעקן אין האַלדז.
אַדי : אָנשטימיק, אומשטימיק, שטימלאָזיק : שטום, טויבשטום : פֿאַרשטומט, אַנטשטומט : שרײַגע(ר)דיק, (שטיל)שווײַגנדיק, פֿאַרשריגן, אַנטשוויגן, פֿאַרליטן : קאַרג (אויף ווערטער) , שפּאָרעוודיק, ז אייווילביק, אײַר געהאַלטן, ז צוריקגעהאַלטן, רעועררירט, פֿאַרשלאָסן, צוגעקנעפּלט : טאַקטיש, טאַקטפֿול : אַפֿאָניש, מיקראָפֿאָנש אאַז“ר . ס.
אינוו, פֿראַן : ט-! : פ-ט! : ציט! : קיט-! : — ! : ש ! : הוש ! : האָדיע ! : אַסקען נ-) ! : נעסקעם נקל) ! : נ—ם שאַטאַפּ !, שאַראַפּ ! : זאָל זײַן שטיל ! : קיין פּאַרע זאָל איך ניט הערן ! : מאַך צו דאָס מויל (די געמבע) ! : לאַר דיברן ! : לאַוו דיבורים ! : לאַוו די בוריקעס נ-פּ) ! : יהודי
לאַוו, נאָר איבער דעם מים אַריבער ! : אָסור לדבר ! : מאַך אַן אעחתא ! : זע דען קריצע און שרײַג ! : שאַ, כאַטע פּאָקרשקע ! : ש קיטש ! : קתח שין—ש ! : גיב זיך (דיר) אַ ביס אע צונג ! : בײַס זיך (דיר) אָפּ די צונג ! : ביִס בעסער אָפּ דע (שפע) נאַרשע צוט! : שלן שוין דײַנע אָונאים ריידן !.
אַע אומר ואַין דאָרים : אַע מלים בלמני (בקי) : ס'האָט אים אָפּגעטמש דאָס יִש : נישטאָ קע ווערטער—אַ רענדל אַ וואָרט : מען דאַרף בך אים קויפֿן אַ וואָרט : דער קעלתּפילה אין געגאַנגען אין מיקרה אַרײַן : לא נחרץ קלב לשונו : דב צונג !: מירקע, מב עק !: זאָג הונט, טײַוול, מענטש—אַבי רעד אַ האָרט ! : אַ וואָרט אָדער אַ באַקצאָן ! : צי מיך נישט פֿאַר (ביִ) דער צונג : איך וויל עס בּן מע מויל ניט אַרויסברענגען : גיי רעד, אַן די צונג אין אע וּלות : אַ בהמה האָט אַ לאַנגע צוט את מוו שרײַגן : אַן אָקס (אַ בהמה) האָט אַ לאַנגע צונג און קען קיין שופֿר ניט בלאָזן (קיין טאַבעק ניט שמעקן) : אַל אִפֿתח אָה לאָטן : אין אַ עטער אָעה צו רעדן, אין אַ בייזער (שלעכטער) אָעה צו שמײַע : אוי לי אַם אומר ואוי לי אָם לא אומר : עס אין אַ ווייטאָג צו רעדן—ש שווײַגן פּלאַצט די של .
שפּר : אַלע שטומע ווילן רעדן אַ קך : קלה בקלע ושאָיקה בשאַים : מלה בקלע משתוקא בתרין : רעדן אע זילבער—שמײַע אין גאָלד : סנג לאָכמה שאָיקה : סנג לאָכמה שאָיקה—אָבער שאָיקה אַלק אין קק אָכמה ניט : שאָיקה נפֿה בשעת התקילה : ווען דאָס פֿערד וואָלט געהאַט וואָס צו זאָע וואָלט עס גערעדט : הטי פּקח והתוק : אַ אָכם שווײַגט שטיל : ספֿה שאָיקה לחקמים, קל וחומר לאָיפּשים : שע שווײַגן אין שווערער ווי שק רעדן : ניט גערעדט אע אויך גערעדט : קק תּשובה אין אויך אַ תּשובה : געשריע הייסט אוּיך (אע) גערעדט : ניט גערעדט אין שיך געשוויע : דער האָס שריִגט מעגט אוּיך עפּעס : יקה
כּהודאה דמיא : האָסטו — האַלט, ווייסטו — שווײַג : הער און זע, קוק און שווײַג : עס האָס מט און ווויל און האַלט די צונג אין מויל : מיט שווײַגן פֿאַררעדט מען זיך ניט : אַן מען שווײַגט קריגט מען דעם בעסטן (אַ בעסערן) חלק : אַ שרעגע(וחדיקער באַקומט צוויי חלקים: פֿאַר שווײַגן קומט אַ מאָל מער שקר ווי פֿאַר רעדן : ש מען מאַכט דאָס מויל ניט אויף פֿליט קיין פֿליג ניט אַריִן : אַן דאָס קינד שווײַגט—שטויסט זיך די מוטער ניט אָן, אַן ס'אין הונגעריק : שווײַגן אין גוט, רעדן אין נאָך בעסער : דורך שווײַע קען מען ניט שטײַגן.
זען אויך : שטילקייט 278, פֿאַרהוילוט 851.
376. ריידפֿעלער
ס ן ריידפֿעלער, שפּראַכפֿעלער : געשטאַמל, שטאַמלעניש, לאַלאָפּאַטיע: געשטרויכלטע טוווג נפּסיכאָאַנאַליטיש.
שטאַמלער, בּאַד-אָה, כּקד-לשון, קעללשון נ-פּ) : שווערע צונג : זאַיִקע, מעקעש, געגע, שטימורע, שטומע ליאַליע, שאַפּעט, פֿאָנפֿאַטש, האַמוון.
וו : שטאַמלען : פֿאַרהיקען זיך, זאַיִקען זיך, פֿאַריענקען זיך, פֿאַרהעקערן זיך, פֿאַרהאַקן זיך, פֿאַרהאַמליערען זיך, פֿאַרכאַפּן זיך : קאַליעטשען דאָס לשון (די שפּראַך) : ניט קענען אַרויסריידן קיין צוויי ווערטער : ריידן ניט-דײַטלעך (אומפֿאַרשטענדלעך) : פּלאָנטע(ר)ן מיט דער צונג : טאַלאַפּעטשען, בעבען, בעקען, מעקענ(ען), באַלעמעקען, באַלעמעטשען, בלעקעצען, באָלבענ(ש , באַלעבעטשען, באַלעבאָטשען, גודערן, שטאַמפּן : ריידן אונטער דער נאָו : פֿאָנפֿען, שטיפֿלען, מאַמלען, האַמזען : ריידן פֿון האַלדו, כאָמכען, קאַרטאַווען : האָבן אַ פֿול מויל מיט צונג : האָבן אַ גראַטשקע אע מויל : שלינגען די ווערטער : כאַפּן אַ וואָרט ווי אַ הונט אַ ביין : זופּן : אָפּהאַקן די ווערטער : קײַען די ווערטער :
ריידן צוויש די צק : דרכוײַען דורך די ציין : ריידן פֿאַרצויגן : ציִש די ווערטער : אויסציִען : שלעמויזן, שאַלעמיידזשען.
אדי ן שעפּעלשרע, שטיפעליאַווע, (שטשיפּעליאַווע, שיפּעליאַווע, פֿאָנפֿאַטע, פֿאָנפֿעוואַטע, היקעוואַטע, יענקעוואַטע, יאַנקאַטע, מאָמעטליווע, מאָמעטליוואָטע.
זזנ . שריפֿט
ס ן שרײַבונג, קאָפּירונג, דיקטירונג אאַז“וו — יי : שרײַבערײַ, קופֿרות : גראַפֿישע קונסט, שרײַבקונסט, גראַפֿיק : סטילאָדאַפֿיע, צעראָדאַפֿיע אאַו“ר : אידעאָגראַפֿיע, פּיקטאָגראַפֿיע, מאָנאָגראַפֿיע אאַו'ר : מאַשקרײַבונג, טיפּירונג, טײַפּרײַטינג ו—ם : גיכשריפֿט, שנעלשריפֿט, קורצשריפֿט, סטענאָגראַפֿיע, בראַכי גראַפֿיע, טאַכיגראַפֿיע : ברייל : שיפֿרירקונסט. שיפֿער, געהיימשריפֿט, קאָד, קריפּטאָראַפֿיע : תּשרק, אַת-קש : היעראָגליפֿיק : היעראָגליפֿן, ז יעראָגליפֿן : רונעס : צייכנשריפֿט, בילדערשריפֿט : פֿלעקלשריפֿט, ז קיִלשריפֿט : חרטומים-בּמב.
כּמב אַשורי, רוימישע שריפֿט, גאָטשע שריפֿט : עבֿרי, רש-בּמב, עבערטײַטש, פֿרויענטײַטש : פּרקים, וועלשע אותיות : (געס כּתיבהט, כּתיבה-אותיות, אותיות מרואָעות : ראָנדאָ, רונדשריפֿט : קידש - לאָנה - אותיות : שפּיגל-בּמבֿ, שפּיגלשריפֿט, פּערלשריפֿט : שיינשריפֿט, קאַליגראַפֿיע : געמאַשמעטע אותיות : קאָטשערעס את לאָפּעטעס : קאָטשערעס און פּאָמעלעס : פּאַטשקענינע : מלאָכים-כּמב. קאַקאָגראַפֿיע: ציפֿערשריפֿט.
אָריגינאַל, מאַנוסקריפּט : כּמבעד ליר כּמבֿעדן, קתבעד: כּמב, שריפֿט, געשריפֿט(מ, סקריפּט, כּתיבה: פּאַלימפּסעסט : אָיבור, קאָמפּאָזיציע פּ !38 : אײַנגעטונקענע (איִעעטיגקטע) פּען : דופּליקאַציע, טראַנסקריפּציע : סטענאָדאַם, קריפּטאָגראַם, אידעאָראַם, פֿאָנאָגראַם אאַו“מ.
אַפֿיר, אַפֿאָר, אַמפֿאָר, פֿירשריפֿט, פֿאָרשריפֿט, שורה-גרוס, שורה-גריול , פֿירגריזל , דוּגמא : דיקטאַציע, דיקטאַט, דיקטאַנדע , זדיקטאַנט , ז דיקטאָווקע : (ערשטער) אָנוואַרף : שוואַרצשריפֿט, (דער) אויפֿשוואַרץ , קאָנצעפּט , י טשאָרנע, י טשערנאָריק : ריינשריפֿט, (דער) אויפֿר*ן : אָפּשריפֿט, קאָפּיע, דופּליקאַט, דובליקאַט : טראַנסקריפּט : פֿאַקסימילע, פֿאַקסימיליע: אונטערשריפֿט, חתימה, אויטאָגראַף : 'פֿעדערצי, פֿעדערצוג, פֿעדערשטריך , גונצשטריך, האָרשטריך, פּאַסיקל , שטרײַף, צי, צוג : צוק : גרײַזל : ווירע, ליניע : אונטערשטריך, אונטערשטראָך.
האַנטשריפֿט, שריפֿט, געשריפֿט(ס) , - פּאָטשעראָק, י פאָטשערקע, כפב, קוואַס נ-פּ) : מטע, ליינעוודיקע, ז לעזבאַרע, שיינע אאַז“וו השטשריפֿט : פֿײַן הענטל , אויסגעשריבענע האַנט, געבענטשטע האַנט : שלעכטע, ניט-ליינעוודיקע אאַז“וו האַנטשריפֿט : שווערע האַנט.
נמכשירים) שרײַבגעצײַג, ז שרײַבצײַג, שרײַב-מאַטעריאַלן, כּלי-כתיבה, סטיישאָנערי נאַ-) : טינט-און-פּען, טינט-און-פֿעדער.
פּען, שרײַבפּען, פֿעדער, הענטל-פּענ(ע) , פּענע, גענדזענע פּען (פֿעדער) : נאָטן-פֿעדער, שרײַבפּענדזל : קוואַלפֿעדער, אייביקע פֿעדער, ז פֿילפֿעדער, פֿשוטנפּען נאַ-) : סקריפּאַלניק נקי) : סטילאָגראַפֿישע פּען, סטיל , סטילאָגראַף : שטאָלפֿעדער, שטאָלקע, סטאַלקע : שרײַבפּענדל : האַלטער, פּעוהאַלטער, פֿעדערזאַלטער, הענטל , פּענהענטל : בלײַער, גלײַפּען, בלײַ, בלײַקע, בלײַפֿעדער, בלײַשטיפֿט, שטיפֿטל , שרײַבשטיפֿטל , ז קאַראַנדאַש, פּענסל נאַ-) : כעמישער בלײַער, טינטבלײַער, אַנילין-בלײַער, רויטל : בלײַהאַלטער, בלײַער-האַלטער : קרײַדל , גריפֿל , גריפֿעל , שריִבגריפֿל : באַלפּונקט-פֿעדער .
טינטער, טינטאָרן, טינטהאָרן נאַר-) , טינטהאַלטער : טינט : שרײַבטינט, קאָפּירטינט, טוש, גאָלעשטינט, סופֿרישע טינט, אומזעער
דיקע טינט : דרוקטינט, דרוקפֿאַרב : טינטפּראָשיק, טינטפּולרער.
ווירע, ז לינעאַל, ז ליוייקע, רולער נ—) : רוקווירע : פֿעדער-געשטעל , פֿעדער-קעסטל , פֿעדערשאַכטל : פּענאַל : שרײַב-נעסעסער. פּאַפּיר, קלף נ-) : נמינים פּאַפּיח שרײַבפּאַפּיר, שרײַב : געקעסטלט, געווירעט פאַפּיר : פּאָסטפּאַפּיר, י פּאָטשטפּאַפּיר, פּאָטער טאָווע פּאַפּיר, בריוופּאַפּיר : צייכדפּאַפּיר, נאָטן-פּאַפּיר, קאָפּיר-פּאַפּיר, גלאַנצפּאַפּיר, רעגאַל-פּאַפּיר, ראָיאַל-פּאַפּיר, מאַנילע(-פּאַפּיר) , וועלין(-פּאַפּיר) : דרוקפּאַפּיר, צײַטונד פּאַפּיר, ליטאָגראַפֿיע-פּאַפּיר : געהאַמערט פּאַפּיר : פּאַרמעט-פּאַפּיר, פּאַפּירין : שטרויפּאַפּיר, שמאַטע-פּאַפּיר, האָלצפּאַפּיר, קרײַדפּאַפּיר, בלײַפּאַפּיר, פּאָרצעלרפּאַפּיר, מירמל-פּאַפּיר, העלפֿאַנדביין-פּאַפּיר : גלאָזפּאַפּיר, גלאַזור-פּאַפּיר, ז גלאַספּאַפּיר : רײַזפאַפּיר, סאָדע-פּאַפּיר, לאַקמוס-פּאַפּיר : זײַדפּאַפּיר, טישו-פּייפּער נאַ-) : אַטלעס-פּאַפּיר, לעדער-פּאַפּיר : טאָוול-פּאַפּיר, קאַרטאָן-פּאַפּיר : צוקער-פּאַפּיר, פּאַקפּאַפּיר : געכוואַליעט פּאַפּיר, קאָרוגייטעד פייפער נאַ-) : איילפּאַפּיר, וואַקספּאַפּיר, טערפּאַפּיר, זאַמדפּאַפּיר : פּאַפּיראָס-פּאַפּיר, גילזע-פּאַפּיר, הילזעפּאַפּיר, רייכער-פּאַפּיר, ביבעלע-פּאַפּיר, ביבולקע : זילבער-פּאַפּיר, גאָלדפּאַפּיר, כראָמפּאַפּיר : פּאַפּיר-מאַסע, פּאַפּיע-מאַשע.
בויגן, בייגעלע, ברירבויגן, ברירבייגעלע, פֿערטל , אַכטל : ליברע, ליררע : ריז, רים נאַ-) : וואַסער-צייכן, וואַסער-ליניע : בלאַנק, בלאַנקעט : חשבון - בלאַנק, וועקסלבלאַנק : פֿאָרמולאַר, געשעפֿט-פּאַפּיר : קרוינפּאַפּיר, שטעמפּל-פּאַפּיר, הערבפּאַפּיר, ז הערבאָווע פאַפּיר : טראַנצפּאַראַט, טראַנספּאַראַנט : קאָפּיר-פּאַפּיר, קאַלקע, קאַרבן-פייפער נ—) .
העפֿט : שולהעפֿט, שרײַבהעפֿט, י קאיעט, ברוליאָן: קאָפּירבוך, זשרײַבבוך, ז קאָפּיעבוך: נאָטיצביכל, אָפּריִס - נאָטיצביכל : קעשענע-
ביכל, מעמאָראַנדום-ביכל, בלאָק, בלאָקנאָט : קאַרטע, קאַרטל , פּאָסטקאַרטל , י פּאָטשטקאַרטל , י אָטקריטקע.
פּאַפּיר-פֿאַבריקאַציע : פּאַפּירפֿאַבריק, פּאַפּירמיל : פּאַפּיר-שנײַדער : פֿאַלצמאַשין.
פּאַפּיר-האַלטער, בריווהאַלטער : פּאַפּירהילע : קאָנווערט, י קאָפּערטע, ענרעלאָפּ נאַ-): פֿאָליאָ, פּאַפּקע, טעקע, קעקע נ-פּ) , פּאַקעט, פּאָליאַרעס, פּאָרטפֿעל , פּאָרטפֿאָליאָ, ז בריור טאַש : (פּאַפּיר)פּרעס.
שרײַבשערבלעך, אָסטראַקאַ : פּאַפּירוס : פּאַרמעט, וועלום, קלף : מוילה, יריעה : לוח ל“ר לוּחות: שרײַבטאָרל , י טאַבליצע, דאָסקע.
שרײַבמאַשע, שרײַבמאַשינקע, טײַפּרײַטער נאַ-) : אַדרעסיר-מאַשין, קאָפּיר-מאַשין, קאָפּירפּרעס : קאָפּיגראַף, מימעאָגראַף, ז מימיאָגראַף, העקטאָגראַף, כראָמאָגראַף, אַדרעסאָגראַף אאַז“ר : דיקטיר-מאַשין, דיקטירער: אויפֿנעמער, אָפּנעמער : נפֿאַר בלינדע) צעקאָגראַף, נאָקטאָגראַף, סקאָטאָגראַף.
שרײַבער, רײַבער נ-פּ) : סופֿר, סאַ“ם : כּותב, קתבן, קתבא רבא : שיינשרײַבער, קאַליגראַף : י שרײַ-אַר ל“ר שרײַבאַרעס : שרײַבוּן, פּאַטשקער, פּאַטשקאַזש, פּאַטשקון, שמירער, טינטלער, טענטלער : סטענאָגראַפֿ(יסט), סטענאָטיפּיסט : קאָפּיסט, קאָפּירער, אָפּשרײַבער, איבערשרײַבער, אַקטואַר, טראַנסליטעראַטאָר : מאַשידשרײַבער, טיפּירער, טיפּיסט, טיִפּיסט ננאַ-).
וו : שרײַבן, רײַבן נ--) : קתכֿענ(ען) , טינטלען,
טענטלען : נקי) לאַכמעניען, סקריפּען : אָנשרײַבן, אויפֿשרײַבן אאַז“ר : אָפּשרײַבן זיך אַלע פֿינגער (די פֿינגער) : נאָטירן, פֿאַרצייכענען : אָנוואַרפֿן : אויסשטעלן, אויסשרײַבן : שרײַבן שיין : שרײַבן געצוקט (פֿאַרצוקט) : אויסצוקן, אויסגרײַזלען : שרײַבן ווי דער וואָרעם טאָטשעט : קענען שרײַבן : האָבן אַ פּען אין האַנט : פּאַטשקען, מאַושגען, מאַדוער גען, קוואַטשען, קוואַטשקען, שמירן, ליאַפּען,
דראַקען : שרײַבן קאָטשערעס מיט לאָפּעטעס (קאָטשערעס מיט פּאָמעלעס) : קטרן פּאַפּיר : פֿאַרנוצן טינט.
קאָפּירן, דופּליצירן, דופּליקירן, טראַנסקריבירן, טראַנסליטערירן : אַרונטערנעמען, אָפּציִען : העקטאָגראַפֿיר, מימעאָגראַפֿיר : אָפּשרײַבן, אַראָפּטרײַבן, נאָכשרײַבן, אַרויסשרײַבן, איבערשרײַבן : איבערגע, מעביר בקולמוס זײַן : סטענאָגראַפֿיע, שיפֿרירן : אָפּקלאַפּן (אויף דער מאַשש , מאַשינית, טי פירן, טײַפּרײַטן נ—) : דיקטירן, י דיקטעווען : ווירען, ווירערען, ליניען, לינירן : שטריכלען, שטריכירן, גראַפֿירן : שטיין געשריבן : שטיין. אַדי ן גראַפֿיש, שריפֿטלעך, בכאַב : שרײַבע-
ריש, סופֿריש : געסופֿרט, (גשכאָיבהט, געצוקט, געגרײַזלט, פּערלדיק, געפּערלט : קאַליגראַפֿיע, מימעאָגראַפֿש, העקטאָדאַפֿש, סטענאָגראַפֿיש אאַז“וו : אייגנהאַנטיק, אויטאָגראַפֿיש, האָלאָגראַפֿיש.
אינוו : שראַרץ אויף ווײַס : שלא להוצש אָת
זען אויך : קאָרעספּאָנדענץ אנ, רעקאָרדירוע א, בוך
879, ליטעראַטור 1—.
378. דרוק
ם : דרוק : דרוקאַרבעט, דקיסה, הדאָסה,
מלאכת-הקודש : זאַצדרוק, קלישעדרוק, פּלאַטנדרוק, האָלצדרוק, טיפֿדרוק, אָפֿסעטדרוק : טיפּאָגראַפֿיע, ליטאָגראַפֿיע : כראָמאָטיפּאָגראַפֿיע, ליטאָכראָמיע, קאָלירדדרוק : סטערעאָטיפּאָראַפֿיע, פֿאָטאָטיפּאָגראַפֿיע אאַן“ר.
דרוקערײַ, טיפּאָגהאָפֿיע, דפֿוּס : זעצערײַ : שריפֿטגיסערײַ : זעצמאַק, ז זאַצמאַשע, טיפּאָגראַף : לינאָטיפּ, מאָנאָטיפּ: סטערעאָטיפּ, לאָגאָטיפּ, עלעקטראָטיפּ אאַזיר : דרוקמאַשין, פּרעס : ליניר-מאַטע, נעצמאַשע, ראָטאַציעמאַשין : פֿאַרבשטיין : ברעכטיש.
364
שריפֿטפֿורעם, מויל : קעסל : צײַטונגפּלאַן, צײַטונרמאָדעל , בוכפּלאַן, בוכמאָדעל : רעם, ראָם, פֿאָרמע, געשלאָסענע רעם, דעמשלאָס:שליסל : דאַנקע, ראַמקע, שופֿלע, געלי נאָ-) : מאָס, מעסטער, ווירע: עמוד : זאַצמאָס, זאַצשפּיגל, זעצליניע, שפּאָנע, דורכשוס-ליניע : ווינקל , ווינקלהאָק, העקל , צילינדער : שפּײַץ, שפּאַצע, שפּאַציע : דיקע, דינע שפּע: האָרשפּיִץ : קראַדראַט : עם : האַלבקראַדראַט, ען : (דק ריכט : נליטאָגראַפֿיע) פּרוחטק, פּרובירשטיין.
שריפֿט : דרוקשריפֿט, מעטאַלשריפֿט, זאַץ : לעבעדיקער זאַץ, רעועררזאַץ, טויטער זאַץ : אָפּגעגאָסענע שורה : צעשאָטענע שריפֿט, פּײַ : שריפֿטמעטאַל , בלײַ : סטערעאָטיפּןמעטאַל : קאָמפּלע(ק)ט, שג.
נאָעים שריפֿטח לאַטײַנשער (רוימישער) שריפֿט : מרובע, קורסיר, מעשייט, משקט , כּמב האָיטא : האָטישע שריפֿט, פֿראַקטור : שטיק : רשי-כמב : ווײַבערטײַטש : צאָינהוראָינה - שריפֿט : פּרקים : גרויסהאַנטיקע שריפֿט, מאַיוסקל : קליינהאַנטיקע שריפֿט, מיטסקל : קלק וועליש, גרויסרעלש.
פֿיר את אַ האַלב פּונקט, דימענט : פֿינף פּונקט, פּערל : פֿינף את אַ האַלב פּונקט : זעקס פּונקט, נאָנפּאַרעל : זיבן פּונקט, מיניאָנעט : אַכט פּונקט, ברעריר, בראַוויר : נע פּונקט : צען פּונקט, טעקסט, שרמאַלשריפֿט : עלף פּונקט : עלפֿער געלערער) שוואַרצע, עלפֿער געלערער) העלע (קליינע) : ציצעראָ, קליינע פּיִקע : צרעלף פּונקט, ציצעראָ, פּיִקע : פֿערצן פּונקט, ענגלש : זעכצן פּונקט : אַכצן פּונקט, לאַנג פּרימער, קאָרפּוס: גאַרמאָנד : שהאָרצע שריפֿט : פּעטיט, סקעלעט.
דיק, דיס, קעגל : שריפֿטקאַרב : זאַץ, ז אויפֿשץ, קאָמפּאָזיציע, י נאַבאָר : האַנטואַץ, מאַשינואַץ : אויסשטעל , אויסבראָך, אומבראָך, י ווערסטקע : מאַטריע(ע), פּלאַטע : זעצקאַסע, ז זאַצקאַסע, זעצקאַסטן, שריפֿטקאַסטן,
ז שריפֿט-קאַבינעט : אייבערשטער, אונטערשטער קאַסטן.
דרוקפֿעלער, גרײַז, שגיאה : קאַסטנגרײַן : הוּהה, אויסבעסערונג, י פּאָפּראַווקע, אִיקוןאָעות, קאָרעקציע, קאָרעקטיוו, מסק : נר מעראַציע, פּאַגינאַציע.
קאָרעקטע, קאָרעקטור : אָפּצוג, אָפּדרוק : פּרווואָפּדרוק, קאָרעקטורשפּצוג, ראַנקעאָפּצוג, שופֿלע-אָפּצוג, געליפּרוף נאַ-) : לעצטע קאָרעקטור : מחבר(ים)-קאָרעקטור : קאָרעך טור-בויגן, פּרורבויע : לאָג : אָפּשניט : מאַקולאַטור.
דרוקער, מדפֿיס, טיפּאָגראַף, ז טיפּאָדאַפֿשטשיק, ליטאָגראַף, ז ליטאָגראַפֿשטשיק : זעצער, שריפֿטזעצער נאַ-) : שטעלער, ברעכער, ז אומברעכער, מעטראַנפּאַזש : אויפֿגעבער, לייגער, פּרעסן-ציִער : שריפֿטגיסער : אילומי נאַטאָר : קאָרעקטאָר, איבערזעער, מגיה, אַעל-מוק.
וו ן נאַרבעט-פּראָצעסח זעצן, אויפֿזעצן, אָפּ-
זעצן, אויפֿמאַכן, אָפּמאַכן, שפּײַצן, שפּאַצן, אויסגלײַכן, אויספֿילן, מאַכן יוסט (יאָסט), פֿאַריוסטערען: אויפֿשטעלן, שטעלן עמודים , אויסברעכן, ווערסטערען, וויאָרסטערען, ז אומברעכן : אײַנשליסן, ריכטן, ריכטערען : פּאַגינירן, נומערירן : אויפֿגעבן : אָפּציִען : דרוקן : אָפֿסעטירן : מאַטריצירן : ליטאָגרד פֿירן : צעשק שריפֿט (אַ פֿאָרמע, זאַץ) : פֿר נשדערקלײַבן : קאָרעדרן, קאָרעקטירן, אי בערזען, מויה זע, (אויס)פֿאַרריכטן.
זע אויך : אָפּבילדוט אנ, בוך 879 .
379. בוך , צײַטשריפֿט
ם : בוך, ספֿר : בראָשור, ז פּאַמפֿלעט :
קונטרס, העפֿט : עקזעמפּלאַר, קאָפּיע : איבערדרוק, ז נאָכדרוק, סעפּאַראַט(אָפּדרוש : אַלבום, אַלבאָם : (אײַטקלעפּבוך, בילדערבוך, פּאָרטפֿאָליאָ : פּובליקאַציע.
אַלף-קית-ביכל , אָנהייבער, אָנפֿאַנגער, לערנביכל — 3-1 : סידור, מחזור, תּהילים, תּחינה, סליחה, קינה, בענטשערל , ברירןשטעלער, חומש, תּנך, תּנ“ך, סוואַרבע, מגילה, משניות, גאָרא, ק“ס, אָדרש, מוסר-ספֿר, קאָלהקפֿר, ראָנישער ספֿר : רומל : מליצה-ביכל , השאָלה-ספֿר, חקירה-ספֿר, דיקדוק-ספֿר, גראַמאַטיק, י גראַמאַטיקע : ספֿרי אָול , סאָרים חצונים, טרייף-אָסול , טריפֿה-אָסול , קפֿרי מינים, דיִטשראַרג : מעשה-ביכל , ראָמאַן, אָבא-בוך, פֿאַבלבוך, סקיצנבוך, וויצנבוך אאַזיוו : זאַמלונג, זאַמלבוך, אַנטאָלאָגיע, כרעסטאָמאַטיע: מקורים-בוך:יאָרבוך: קינקס, אַלמאַנאַך: געדענקבוך, זוכור-בוך, געדענקשריפֿט, יובל-בוך : האַנטבוך, הילפֿבוך, טאָגבוך, רײַזעבוך : טעקסטבוך: אײַנקוקבוך, רעפֿערענץ-בוך : ווערטערבוך : ענציקלאָפּעדיע(ער) ווערטערבוך, פֿרעמדווערטערבוך אאַז'ר : לעקסיקאָן, קאָנקאָרדאַנץ, אָרוך, אוצר, ענציקלאָפּעדיע.
אינקונאַבל ל“ר אינקונאַבלען, אוניקום, יקר-המאָיאות : שאָנימ(ער) בוך, פּסערדאָגראַף : פּאַפּוסע, שיימע : אַלטע שמות, שפּאַרגאַלן : ביבליאָפֿיליע, ביבליאָמאַניע.
נביכער) שטויס, וואַרשט(ע) : גאַנג, זאַץ, סעט נ—) .
בוכפֿאָרעם, פֿאָרמאַט : קעשענע-פֿאָרמאַט : אַכטל-פֿאָרמאַט, אָקטאַוו(אָ) : פֿערטלפֿאָרמאַט, קוואַרט(ש : האַלב-פֿאָליאָ(-פֿאָרמאַט), פֿאָליאָ(-פֿאָרמאַט), פֿאָליאַנט : בונד, אײַנבונד — 389 .
באַנד, קרך : גלאַט, דף, זײַטל , זײַט, פּיידזש נ—) : וילית ל“ר גיליוטת, ראַנד, קאַנט, ז מאַרגינעס, שפּיגל, זאַצשפּיגל , שריפֿטשפּיגל : קאָלומנע, קאָלאָנע, עמוד, גראַפֿע, רובריק, שפּאַלט, קאָלום נק : פֿאָדערבלאַט, שערבלאַט, שער, טיטלבלאַט.
פֿאַרלעגערײַ : פֿאַרלאַג : אויסגאַבע, ז אָרויסשבע : דע-לוקסשויסשבע, פֿאָלקס-
אויסגאַבע, שול -אויסשבע אאַז“וו : אויפֿלאַגע.
ביבליאָטעק : עפֿנטלעכע ביבליאָטעק, פֿאָלקס - ביבליאָטעק: אײַנקוק - ביבליאָטעק, רעפֿערענץ-ביבליאָטעק, האַנט-ביבליאָטעק: אוניווערסיטעט - ביבליאָטעק, לייען - ביבליאָטעק, לײַ-ביבליאָטעק אאַו“ר : אַרכיוו : לייענזאַל , לייענשטיבל נ-אָיס : ביכערמאַרק : בוכהאַנדל , בוכהאַנדלונג, בוכקראָם, בוכגעשעפֿט, ביכערקראָם, ביכער-געשעפֿט : ביכערשאַנק, ביכערשראַנק, ביכערשאַפֿע, ביכערשלקער, סקריםשענקל : עיזה : ביכער-רענצל , י ראַניעץ, י סומקע.
צײַטונג, בלאַט, בלאַטצײַטונג, שיעט(ש, פייפער נאַ-) : נאַר-) נײַצײַטונג, קוראַנטן : וואַנטצײַטונג : טאָגבלאַט, טאָגצײַטונג, נאָכמיטאָגבלאַט, נאָכמיטאָדצײַטונג, אָוונטבלאַט, אָוונטצײַטונג : פֿאַכצײַטונג : פּאַרטיצײַטונג, אָפֿיציאָן : נ-אָיס מאַסאָווקע, מאַסאָוויק, פֿילטיראַזער קע : געלע צײַטונג: אילוסטרירטע צײַטונג, ראָמאַן-צײַטונג אאַז“ר : טאַבלאָיד נאַ-) : פּעריאָדיק(ע) : פּעריאָדישע אויסגאַבע, צײַטשריפֿט, זשורנאַל , מאַגאַזין : טעכנישער זשורנאַל , מאָדע-זשורנאַל אאַז“ר : וואָכנבלאַט, וואָכושריפֿט : חודששריפֿט, חודשניק, מאָנאַטשריפֿט : קראַרטלשריפֿט, פֿערטליאָרשריפֿט, קוואַרטאַלניק : בלעטל : פֿלוגשריפֿט, פֿלוד בלעטל , געדענקבלעטל , סום-טוב - בלעטל אאַז“ר : צוגאָב, צולאָג, הוקפֿה, עקסטרע, בײַלאַגע : יאָרגאַנג : אַבאָנעמענט, ז אַבאָנד מענט, ז פּרענומעראַציע, סובסקריפּציע : צך טונג - אַגענטור : קיאָסק, צײַטונגשטעל , (צך טונחפֿאַרלאָג נדיאַל) , צײַטונג-סטענד נאַ-) .
ביבליאָטעקער ל“ר ביבליאָטעקער(ס) , ביבליאָטעקאַר ל“ר ביבליאָטעקאַרן : בוקיניסט, אַנטיקוואַר : ביבליאָפֿיל , ביכערעאַמלער : ביבליאָמאַן, ז ביבליאָמאַניאַק : אַרויסגעבער, פֿאַרלעגער : בוכהענדלער, בוךפֿאַרקויפֿער, ביכער - פֿאַרקויפֿער, מוכר-
סקש, מ'ס : ביכערשגענט : ביכעשעער, פּאַקדטרעגער, פּעקל-טרעגער : צײַטוט(מאַגענט : צײַטונג(ס)זענדלער, צײַטונדפֿאַר קויפֿער : אַבאָנענט, באַשטעלער, פּרעטמער ראַנט.
וו : אַרויסגעבן, אַרויסברענגען, אַרויסלאָזן,
פֿאַרעפֿנטלעכן, פּובליקירן, מוציא-לאור זע : אָפּגעבן אין דרוק : דרוקן, איבערדרוקן, ז נאָכדרוקן : אַרויסגק, ז דערשײַנען : פּרעממערית זיך : אַבאָנירן זיך, אויסשרײַבן, סובסקריבירן, סובסקרײַבן נ—ז.
זען אויך : דרוק מנ , ליטעראַטור 1—, פּאָעזיע 2—.
380 . אײַנבינ דערע
ם : אײַנבינדערײַ, בוכבינדערײַ, פּאַפּלאַרניע,
י פּערעפּלשטנע.
נטיילן בוך) בויע : צונרפֿגעלייגטער בויע, קונטרס : קער-בלאַט : רוקן ל“ר רוקנס, רוקענעם : טאָוול , טעמעלעך : ווינקלען, בראַקעטן : זילבערנע, גאָלדענע בלעכלעך : גאָלדענע רעם : צעטעלעך : שלעסער : שניט : ק(חאַמשיט, קאַלכשויט, זאַמדשניט, מירמלשניט (מאַרמערשניט), געשפּריצטער שניט, פֿאַרבשניט, געלעיט, רויטשניט, גאָלדשניט.
נמאַטעריאַלח טאָוול, קאָרדאָן, טעקטור : רוקדדעקל, פּאַפּדעקל: ברעטער: שפּענער: קאַפּיטאַלן, קאַפּיטאַלקעס : פֿאָרזאַץ : צודעק(ש : פּאַפּ, קליי, לאַם, קלײַסטער : סטך ליערשער קליי : קלייטאָפּ : אקס : פֿאָדעם, שפּאַגאַט: דראָט: איבערצוג, אָביציעס : מירמל (מאַרמער)-פּאַפּיר : לײַוונט, מאַמעש, מערלע, קלעשנקע, מאָלעסקע אאַז“ר * 4-פּ : לער דער : קאַלבסלעדער, קאָנינע, סאַפֿיש אש'וו — פּ-פּ : קינסטלעך לעדער, לעדערעט, קער ראַשל : דרוקשריפֿט, אײַנבינדעעריפֿט : שלעש, טינט : רויטע, בלויע אאַז“וו טינט : לשפּאַפּיר, האָלד, פֿײַהאָלד, שריימשלד.
נמכאָיריש ביינדל, פֿאַלצביינדל : גלער
אח, פּאָלירשק, קאַדחק, פּאַזירשק : אַשטשטק, שילדקתיט: העפֿטל, העפֿ(ט)לאָד, נייגעשטעל : ניימאַשע, דראָטמאַשע : האָדל : (טאָל : ווירע, ליניע : צירקל : זעג : האַמער, קאַשיר-האַמער : מעסער, קײַלעכ(ד)יק (רונדיק) מעסער, שנײַדמעסער, פּאַפּמעסער : שנײַדמאַק : שער : האַנטשער, פּאַפּנשער : פּרעס : האַנטפּרעס, גילטפּרעס : פּענדזל, בערשטל : שליסל : ס(קעטקע : ליישמאַדנ(קע), גילטמאַשינ(קע) : דרעטלער, סטייפּלער נ—) .
אײַנבינדער, י פּערעפּליאָשיק : דרעטלער, סטייפּלער נאַ-) : פֿאַלצער, פּאַוירער, לשער, פֿאַרגאָלדער, גילטער, שניטגילטער. וו : נאַרבעט-פּראָצעסן) בינדן, אײַנבינדן :
בראָשית : נייען, אײַננייען : אשאָלן : דורכלעכעת, דורכשטעכן, פּערפֿאָרית : דרעטלע, ספּיראַלית : פֿאַלצן, אײַנזעע, פּאַזירן, קאַשירן : שערן, שנײַדן : אויסלאַטען.צו רעכט מאַכן : פּאַפּן, קלעפּן : צונעמען, צונויפֿלייע, צוזאַמענטראָע, פֿאַרזעצן : אַרײַנשטעלן אין פּרעס, פּרעסן : וואַלצן : מירמלען. מאַרמערן: לייע, גילטן, באַגילטן, פֿאַרגילטן, פּאָליטורן : דרעטלען, סטייפּלען נ—) .
381. ליטעראַטור , פּרעסע
ם : ליטעראַטור : שיינע ליטעראַטור, בעלע-
טריסטיק, ז פֿיקציע : השקלה-ליטעראַטור, קלאַסישע ליטעראַטור, מאָדערנע ליטעראַטור אאַז“ר : שונדליטעראַטור, זנות-ליטעראַטור, פּאָרנאָגראַפֿיע : פֿאָלקלאָר, פֿאָלק(ס)שאַפֿונג : קונסט : שונד : קונסטווערק, שעדעווער ל“ר שעדעווערס.
פּרעסע : זשורנאַליסטיק, זמרנאַליזם : געלער זשורנאַליזם : פּובליציסטיק, מאמריסטיק : רעפּאָרטאַזש.
חיבור, קאָמפּאָזיציע, פֿאַרפֿאַסונג, זאַך, אוּיפֿזאַץ, קאָמפּילאַציע, צוטיפֿשטעלונג :
יפֿטן, ווערק : פֿאַבולאַרע, אָנפֿאַבולאַרע, אָרנאַמענטאַלע, עפּיסטאָלאַרשע שריפֿטן : אַשנימע שריפֿע : שוואַנענליד, שראַנען-געזשג. אָנער, שיטה, שול : קלאַסיציזם, פּסערדאָקלאַסיצעם, רענעסאַנס, ראָמאַנטיק, ראָמשטיזם, ז ראָמאַנטיציזם, אורבאַניזם, נאַטר ראַלעם, רעאַליזם, מאָדערניזם, אימפּרעסשנעם, עקספּרעסשניזם, אימאַזשיניום, דאַדאַעם, אינזיכיזם, איכיזם, אינטראָספּעקציע, דעקאַדעע, דעקאַדאַנס: די עטע: די קיִעווער: כאַלשסטרע : יודרילע : אַלטע, נײַע, קלאַסע, האָדערנע אאַז'וו שול : טראַדיציע, מסורה : נוסח, סטיל — 9-- .
טעמע : אייביקע, אַקטועלע, עיקרדיקע טעמע : הויפּטטעמע, בײַטעמע, ז נעבנטעמע אאַזיר : משעט, סיפּוחמעשה, פֿאַבולע, פּלאַט נ—) : אומגעריינ(ט)לעכע, פּשוטע, אייר פֿאַכע, עריינ(ט)לעכע, הײַנטצײַטיקע, היסטאָרקע, פֿשטאַסטשע, קאָמפּליצירטע, רעאַלע אש'וו פֿאַבולע : מף-המר : מעשה באָר מער, אַ משה אויף אַ מעשה, געקייטלטע ממ: געשלידער, צימעסל : רעם, ראָם, האָם, רעמל , גערעם : סיטואַציע : טיפּ : סכעמאַטישער, פּסיכאָלאָגישער אאַז“וו טיפּ : טיפּאַש : שטייגערטיפּ : פּאַרשוע, העלד, פּערסאָנאַש : הויפּרפּערסאָנאַזש, בײַפּערסאָנאַזש אאַז'ר : מאָטיוו : גרונטמאָטיר, פֿירמאָטיוו, לייטמאָטיוו : געבונדענער, פֿרײַער מאָטיר : סימבאָל, ז סימהאָל: טאָן, גרונטטאָן : פּראָלאָג : עקספּאָזיציע: שטוויקלונג : אָפּשפּאַנונג, אָפּבינדונג, פֿאַרענטפֿערונג, (אויפֿ)לייזונג : עפּילאָג. באָרײַבוע, אָפּמאָלונג, שילדערונג, דעסקריפּציע : כאַראַקטערעאַציע, כאַראַקטער ריסטיק : טיפּעאַציע, פּערזאָניפֿיקאַציע : סימבאָלעאַציע, אַלעגאָרישציע : סטילשציע, פּאָפּולאַרישציע אאַז'וו — יי : בילדערשקייט, פֿאָלקסטימלעכקייט אש'וו —אַדי.
פּאָזע : פּאָעטישע פּראָזע : דערציילונג, דערצילעניש, מאָה(לש, סיפּור, געאָכטע,
היסהאָריע : פֿאָלקרמעשה, שבת-מעשה, צוי בערמעשה, לימעשה, מעשׁה נורא, אַאנטור מעשה, אָבא-מעמ, באָבע-מעשה מעשׁה קיפֿלא, מעשה וסים : מעשה-בוך, סיפּורי מעשיות : אַלעגאָריע, פֿאַבל , אָשל , לעגענדע, שדה, אַנדתא , זאַגע, סאַגע, : סקאַזקע, אָוריה, בײַקע, י קאַזאַלע, י קאַזאַטשינע : עדאַ : ראָמאַן, אָרעמאַן נ-פּ) : אַראַנטור-ראָמאַן, שונדראָמאַן, בולאר-ראָמאַן, וועגראָמאַן, ריטער-ראָמאַן : היסטאָרשער, סאָציאַלער, סוחעטיקער , אָנסושעטיקער, פּסיכאָלאָגשער אאַו“ר ראָמאַן : נאָרעלע ל'ר נאָוועלעס, נאָוועלן : אַראַנטורנאָרעלע, פּסיכאָלאָגישע נאָרעלע אאַז“ר : נאָרעלעיקל : קורצע דערציילונג, סקיצע, עסקיז, אָנוואַרף, שטודיע, עטיוד, עפּיזאָד, פֿראַמענט, פֿאַרציכענונג, בילד(ל) : וואָרטבילד, שטימונגבילד, ז זיטנבילד אאַז'ר : פּאָרטרעט : פֿאַנטאַזיע : פּאַראָדיע, סאַטירע, הר מאָרעסקע, לאַכערײַקע אאַז“וו — 8 1- : ליד, שיר, ז געדיכט אאַו“ר —882 : דראַמע, קאָמעדיע, פֿאַרס אאַז“ר — 383 : מוסר-ספֿר .
פּערזענלעכער דאָקומענט : ביאָגראַפֿיע, אויטאָביאָגראַפֿיע : לעבנס-געשיכטע, לעבנסבאַשרײַבונג : דאָס לעבן, איבערלעבונגען, ז דערפֿאַרונגען : רײַזע-באַשרײַבונג : זכרונות, מעמואַרן : טאָגבר : ג ידוי : געשיכטע, היסטאָריע : נאַטור - געשיכטע, ליטעראַטור - געשיכטע אאַז“ר : קראָניק(ע) , כראָניק, אַנאַלן. עסיי : מאָנאָגראַפֿיע : אַפּאָלאָגיע, אַפּאָלאָגעטיק : דיסערטאַציע, ז פּאַפּיר, טעויס , צושטײַער, מעמאָראַנדום : לעקציע : קאָמענטאַר, פירוש, אַנאַליז, איבערבליק, איבערזיכט, רעריו נאַ-) : ראָשי - פּרקים, קאַפּיטל : שאלהותשובה : אָפּהאַנדלונג, טראַקטאַט, סוגיא : אַרטיקל , אַרטיק ו-פּ) : לייטשרטיקל, עדיטאָריאַל : מאמר : סך-הכּל , קריטיק, רעצענזיע, פֿעליעטאָן : קאָרעספּאָנדענץ : נעקראָלאָג : פּאַשקעוויל , פּאַסקוויל : בריוו אין רעדאַקציע : בינטל בריוו : בריווקאַסטן : אויפֿרוף, קול-
568
קורא, אַפּעל , אַפּיל נ—) : אַדרעס, ווער דונג.
אַרײַנפֿיר, ז אײַנפֿיר, אַרײַנפֿיר - האָרט, הקדמה, פֿירהאָרט, פֿאָרוואָרט, פֿאָררעדע, אַ האָרט פֿריִער, אַ וואָרט פֿאָרויס, ז אײַנלי טונג, פּרעאַמבל , אינטראָדוקציע : הסקמה : העצלותרהמאָבח : דעדיקאַציע, היליקונג, ז ווידמוע.
קאָפּ, קעפּל , קאָפּאָורה, טיטל , אונטערטיטל , איבערשריפֿט, אויפֿשריפֿט : באַמערקונג, אָנמערקונג, פֿאַרצייכעטט : מראדאָקום, עהה, נאָטיץ, נאָטאַציע, אַנאָטאַציע : אינטער פּאָלאַציע : פֿאָרויסיקע באַמערקונג, פֿאָרבאַמערקוע : האָודיבאַמערקוט : הערה, זפֿוסבאַמערקוע, ז פֿוסנאָטע : צושריפֿט, נאָכשריפֿט, נאָטאַבענע, רעמאַרקע : זוכצעטל , שליסל, מפֿאַח, אינדעקס : דערשצונגען, הוספֿות, מילואים, אַפּענדיקס : השטה, דורכלאָז : תּיקונים, אִיקודאָעות, ז עראַטאַ : אינהאַלטפֿאַרצייכעניש, תּוכךהענןנים, לוחמפֿאָחות : קאָמפּענדיום, קיצור, אויסצוג, קאָנספּעקט, רעזומע : פּראָספּעקט, סינאָפּסיס : (אָפּ)קיר צוע, אַברעוויאַטור, אַברעריאַציע : שניט, קופּיור, אויסשניט.
אינהאַלט, תּוכן : לייענשטאָף, ז לעועשטאָף : טעקסט, קאָנטעקסט, פּוים : זאַץ, פֿראַזע, סענטענץ, פּאַרשראַף, סעיף, אַרטיקל , אָפּזאַץ : אָימרא, פּסוק, פּאַסאַזש, אָרט, ציטאַט, טיראַדע : קאַפּיטל , פרק, טייל , חלק, אָפּשניט : סעריע, ציקל .
ביכער (ליטעראַטוד)-קענטענש : ביכערקענערײַ : ביכער-וויסנשפֿט, ביבלשלאָגיע : ביבליאָגראַפֿיע : היסטאָריאָלאָגיע, היסטאָריאָגראַפֿיע אאַן“ר.
שרײַבערײַ, פֿאַרפֿאַסערך אאַו'ר * י : גראַפֿאָמאַניע : פֿאַרפֿאַסערשאַפֿט, אויטאָרהאָפֿט : רעדאַקציע : מחבר-רעכט, אויטאָררעכט, קאָפּירײַט נאַ-) : האָנאָראַר, טאַנט יעמע, ראָיאַלטיס נ—).
שרײַבערמאָחה : שרײַבער, רײַבער נ-פּ): — פּיסאַקע, גראַפֿאָמאַן : מקשה לילד נ-פּ) : מחבר, מעל-מחבר, פֿאַרפֿאַסער, אויטאָר, שריפֿטשטעלער, ליטעראַט, ז ליטעראַטאָר, וואָרטקינסטלער, האָרטמאָלער : שילדערער, צייכענער אאַז“ר — יי : שיינשרײַבער, פֿיִשרר בער, מליץ, מליצהשרײַבער, קעל-לשון, סטיליסט, ספֿראדבא : דיכטער — 382 : קלאַסיקער, רעאַליסט, מאָדערניסט, אימפּרעסיאָניסט, דעקאַדענט אאַזיר פּ - אייר יי-.
פּראָזעשריִבער, פּראָזאַיִקער : בעלעטריסט, דערציילער, נאָוועליסט, ראָמאַנעןשרײַבער, ראָמאַנעשמירער נ-פּ) , ראָמאַניסט : סקיצדשרײַבער, סקיצלער : הומאָריסט, סאַטיריקער, פּאַראָדיסט, אַנעקדאָטיסט : פֿאַבלשרײַבער, פֿאַבל-דיכטער, פֿאַבוליסט, נִעלמאָלים, אַלעגאָריסט : פֿאָלקלאָריסט, זאַמלער : רײַיע-באַשרײַבער : מעמואַראָרײַבער, מעמשריסט : פּאַמפֿלעטיסט, פּאַשקערלך שרעבער, פּאַסקווילאַנט.
ביאָגרח, אויטאָביאָגראַף : געשיכטעשרײַבער, היסטאָריקער, היסטאָריאָגראַף, כראָנאָגראַף, קראָניקער, שאַליסט : ביכערקענער, ביבליאָגראַף : ליטעראַטור-היסטאָריקער.
עסעיִסט, עסיייִסט : קאָמענטאַטאָר : אַפּאָלאָג, אַפּאָלאָגעט : אַרײַנפֿירער : קאָמפּילאַטאָר, צוטיפֿשטעלער, צוזאַמענשטעלער : באַאַרבעטער, אַדאָפּטירער, איבערזער צער.
צײַטונגסמענטש, צײַטונגסמאַן, צײַסור שרײַבער, פּרעסע-פֿאָרשטייער, שרנאַליסט, פּובלשיסט : צײַטונגשמירער, שרײַבאַר ל“ר שרײַבאַרעס : שריִבקנעכט : אַרטיקל-ריִבער, מאמריסט, פֿעליעטאָניסט, קאָלומניסט : איבערבליקער, איבערויכטלער : רעצענזענט, רערוער נאַ-) : קריטיקער, ימקקר : נײַסשרײַבער, רעפּאָרטער, קאָרעספּאָנדענט : ספּעציעלער קאָרעספּאָנדענט, מלאָמה - קאָ-
רעספּאָנדענט אאַז“ר : 1-אָק אַרבקאָר, דאָרפֿקאָר: אַנאָנים: רעדאַקטאָר: שעף-רעדאַקטאָר, מיטרעדאַקטאָר, געהילף -רעדאַקטאָר, נײַסרעדאַקטאָר, סיטי-עדיטאָר נאַ-) : פֿאַרוואַלטונגרעדאַקטאָר, מענעדזשינג-עדיטאָר נ—) : רעדאַקטיר-קאָלעגיע, רעדאַגיר-קאָלעגיע, ז רעדאַקצשנס-קאָלעגיע : רעדאַקציע.
לייענער, ז לעזער, קורא נִיכבד, קורא אָביב : קורא אָתיק .
וו : שרײַבן : שרײַבן (אָנשרײַבן) אַ קפֿר (אַ חיבור, אַ זאַך אאַז“וו) — - : מחבר זע, פֿאַרפֿאַסן : באַשרײַבן : באַשריִבן פֿון קאָפּ ביי די פֿיס : נ-פּ) באַקליידן, באַליאַפּען: אַרומשרײַבן: דערציילן, כאַראַקטעריזירן, צייכענען, פֿאָרשטעלן, שילדערן, אָפּשילדערן, מאָלן : מאָלן (אָנוואַרפֿן, פֿונשדערריקלען אאַזיוו) אַ בילד : אָפּמאָלן, אָפּמעלן : ווײַזן דאָס לעבן : האַלטן געשפּאַנט : פֿאַראינטערעסירן : פֿאַבולירן, סימבאָליזירן, סטיליזירן : פּאַראָדירן, אָפּלאַכן : נ-פּ) פֿאַרגיין אין טראָגן, טראָגן, אויסטראָע, גע שווער צו קינד : אויסשרײַבן זיך : שרײַבן וועע : אויפֿנעמען (באַרירן, באַהאַנדלען, דורכלופֿטערן, אַנאַליזירן, באַלײַכטן, דיסקוטירן, דיסקוטירן אאַז“וו) אַן ענע : אָפּשטעלן זיך אויף (י רעע) : אַרײַנגיין אין פרטים : פּאָפּולאַריזירן אַן עוע : צעקײַען (פֿאַרראַסערן) אַן ענין : דערקלערן, אינטערפּרעטירן, פֿאַרטײַטש אאַז“ר — 349 : קאָמענטירן, רענומירן, סומירן, ז סומאַריוירן, מאַכן אַ סרשכל : רעצענזירן, קריטיקירן, אַראָפּרײַסן אאַן“וו —384.
צוטיפֿשטעלן, צוזאַמענשטעלן, קאָמפּי לית : איבערזעצן, אַדאָפּטירן, באַאַרבעטן, איבעראַרבעטן : אַרײַנפֿירן, ז אײַנלייטן : מעצל זײַן זיך : אָנמערקן, באַמערקן, נאָטירן, אָנצייכענען, דערגאַנצן, ציטירן, אינטערפּאָלירן : מאַכן אַ קיצור : אַרויסשרײַבן, אויסצייכענען, אויסציִען, קאָנספּעקטירן, סינקאָפּירן, קאָנדענסירן : רעדאַקטירן, רעדאַגיר.
אַדי : ליטעראַרש, קינסטלעריש, מעלער
ריסטיש, ז בעלעטעריסטיש : דעסק יפּטיר, באַשרײַבעריש : גראַפֿיש, בילדעריש, בילדערדיק, ז בילדלעך, מאָלעריש, מט געצייכנט : פּסיכאָלאָגיש, כאַראַקטעריסטש, טיפּיש ,סוגעסטיוו : שונדי(סטי)ש, אומדרוך לער, זאומדרוקבאַר: דרוקפֿעיִק, זדרוקבאַר: פֿיקטיוו, פֿאַבולאַר : רעאַל , אַקטועל , הײַנטצײַטיק : לעבנס-געטרײַ, שטייגעריש, סאָצשל, סאָציאַלשטייגערש, פֿאָלקסטימלעך : טרער דיציאָנעל , פֿאָלקלאָריש, פֿאָלקלאָריסטס : מיטיש, עפּיש, לעגענדאַרע, אומרעאַל , פֿאַר טאַסטיש, אַלעגאָרש, סימבאָליש : קלאַסש, פּסערדאָקלאַסיש, נאָכקלאַסיש, ז פּאָסטקלאַסיש : ראָמאַנטיש, רעאַליסטיש, נאַטוראַליסטיש, מאָדערניסטיש : סטיליסטיש, סטיליזירט : אינטראָספּעקטיוו, עקספּרעסיאָניסטש, אינזיכיסטיש, דעקאַדענטיש.
פֿעליעטאָניסטיש, הומאָריסטיש, סאַטירע, אַנעקדאָטיש : עסעיִסטיש, עסיייִסטיש, קריטש, אַנאַליטיש, קאָמענטאַריש : מאָואָגראַפֿש, בעגראַפֿיש, אויטאָביאָגראַפֿיש, כראָניקאַליש, היסטאָריש, געשיכטלעך : ביבליאָגראַפֿיש, כראָנאָגראַפֿיש, היסטאָריאָגראַפֿש.
עפּיזאָדיש, פֿראַגמענטאַריש, קיצורדיק, קאָנספּעקטיוו, סינאָפּסיש, סינאָפּטיש : רעדאָקצשנעל , עדיטאָריעל : שרײַבעריש, מחברש, שריפֿטשטעלעריש אאַו“ר — -.
פֿראַן ן נפֿון אַ הסקמה אויף אַ ספֿר „נהנה
אָכמה“) צאָ חכמה טאָ ניע יעגאָ, צאָ יעגאָ טאָ ניע אָכמה : עיקר אָסר מן הספֿר : חוק חנק ונתחוק.
שפר : אותיות מחקימות : אַ ספֿר אָן אַ הקדמה
אין ווי אַ גוף אָן אַ נאָמה : אָי סיפֿא לאָ ספֿרא, אָי ספֿרא לאָ סיפֿא : אַ פּען האָט צרי שפּיצן, מען קען צעשטעכן ויך את יענעם : אַ פֿעדער (פּען) אין ווי אַ האַק : די פֿעדער (פּען) אין שטאַרקער ווי די שווערד : די פּען שיסט ערגער פֿון אַ פֿײַל : די צונג אע אַ ליעער,
די פּען אין אַ ליטער : אַ פּען אע גוט—אַן מען קען.
382. פּאָעזיע
ם ן דיכטערישקייט, פּאָעטישקייט, לירישקייט
אאַזיוו — אַדי : דיכטונג, ווערסיפֿיצירונג אאַז'ר — יי : דיכטערײַ, פֿערוןשרײַבערײַ, גראַמערע, ווערסיפֿיקאַציע: אימפּראָוויזאַציע: מעטראָמאַניע : בדאָנות : אינספּיראַציע, רוחהקודש : מווע, פּאַרנאַס : פּאָעטישע ליצענץ : פּאָעזיע, קיוט, קיט, שירה.
פּאָעטיק, פֿערזנקונסט, גראַמקונסט : פערע-לערע, פּראָסאָדיע : מעטריק, ריטמיק : סטיכאָמעטריע, אָרטאָמעטריע.
ראַם, ז רײַם, חרון : גראַםשטראַם : אַסאָנאַנץ : אַליטעראַציע : ומינים גראַמעח איבערגעוואָרפֿענע, איינאָיניקע, אײַנשלינגענדיקע, אינעווייניקסטע, דיאַלעקטישע, האָמאָנימישע, מענלעכע (איינטראַפֿיקע), ווײַבלעכע (צווייטראַפֿיקע), דאַקטילשע (דרײַטראַפֿיקע), פּינקטלעכע, גיט-פּינקטלעכע, ריינע, ניטריינע, זעלטענע, טאַרטאָלאָגישע, טערנאַרע, טראַדיציאָנעלע, פֿאַרשיידנאַקצענטיקע, פֿאַרשיידנמיניקע, פֿאַרשיידנטראַפֿיקע, רײַכע גראַמען : אָנהיבגראַמע, קוף-גראַמע, מיטלגראַמען, שרטלגראַמען, קרייצגראַמען.
מעטער, מישקל : היפּערמעטער, יאָנישער מעטער : יאַמב(וס) , טראָכיי, אַנאַפּעסט, דאַקטיל , ספּאָנדיי, אַמפֿיבראַכיוס, טריבראַכיוס, באַקכוס, אַנטיבאַקכוס, כאָריי, דיכאָריי, דיטראָכיי, פּיריכוס, כאָריאַמב(וס) .
פֿערו, שורה : נאָינים פערע) סילאַבישטאָנישער, ריין טאָנישער, סילאַבישער, ווײַסער, אַלעקסאַנדרינער, אַדאָנישער, סאַטורנישער, לעאָנישער פֿערן : האַלבפֿערו, העמיסטיך , מאָואָסטיך, דיסטיך, דיסטיכאָן, קופּלעט,
טערצינע, פּענטאַסטיך, אָקטאַווע, אָקטאַסטיך, אָקטאַסטיכאָן : אָטאַוואַ רימאַ, (רײַם אש אַכט געזעץ: בקיגון שמואל-בוך : דעקאַסטיך, דעקאַסטיכאָן : מאָנאָרים , טריפּלעט, טערצעט, סעקסטעט : מאָנאָמעטער, דימעטער, טרי מעטער, טעטראַמעטער, פּענטאַמעטער, העקסאַמעטער, העפּטאַמעטער, אָקטאַמעטער : פֿערזנטאַקט: פֿאָרטאַקט, ז אויפֿטאַקט : פֿערונפֿוס : פֿערזנמאָס , מאָס : דיפּאָדיע, טריפּאָדיע, פּענטאַפּאָדיע, אַנאַפּעסט , אַנטיספּאַסט.
ריטעם, ריטמישע באַשטימערס : באַטאָנונג, אַקצענט, טראָפּ : וואָרט-אינטערוואַל, צעזור : קאָמפּאָזיציע : אַנאַפֿאָרישע, עפּאַנאַסטראָפֿישע, עפּיפֿאָרישע קאָמפּאָזיציע : רינד קאָמפּאָזיציע : סטראָפֿע, אַנטיסטראָפֿע : קאַנאָניוירטע סטראָפֿע : סטאַנצע, צוזינג, צוזונג, רעפֿרען, רעפֿריין.
ליד, שיר, ז געדיכט : הימען, הימנע : מיזמור : קינדערליד, פֿרילינג(ס)ליד , פֿאָלקסליד אאַז“ר — 284 : לירישע פּאָעזיע, ליריק : דעסקריפּטיווע, דעקלאַמאַטאָרישע, דראַמאַטישע, זינגעוודיקע, פֿאַבולאַרע ליריק : ריידליריק : רינע ליריק : פּאָעמע : דידאַקטישע, עפּישע, ראָמאַנטישע פּאָעמע : געטלעך ליד : עפּיק, עפּאָפּעע, העלדישער עפּאָס, העלדנליד, עפּאָס : אָדע : העראָיִשע, אַנאַקרעאָנטישע אָדע : אידיליע : באַלאַדע : קינה, אַיכה : מאָנאָדיע : אילאָגיע, פּאַנעגיריק, לויבגעזאַנג : סאָנעט : קראַנץ סאָנעטן, סאָנעטן-קראַנץ : ייִדישער סאָנעט: מאַגיסטראַל , פּאַסטאָראַל , עקלאָג, ראַפּסאָדיע, מאַדריגאַל : סאַטירע, סאַטירישע פּאָעזיע, סיררענטע, טריאָלעט, ראָנדאָ, ראָנדעל , ראָנדעלעט, סעסטינע, לעי, ווירעלעי, לימעריק, עפּיגראַם, אַקראָסטיך, אַנאַקרעאָנט, אַפּאָלאָג, פֿאַבל : בדאָנות : ראַםשטראָם-פּאָעזיע : דיטיראַמב, ז דיפֿיראַמב , מאַקאַראָניק: קינדערגראַמען, מירסערי רײַמס נאַ-) : גראַמען-ווערטערבוך: שטאָלאָגיע : פּראָסאָדיע-ווערטערבוך.
פּאָעט, פּאָעטעסע, דיכטער, דיכטערע, משורר, פייטן, ליריקער : הויפֿדיכטער, הויפֿפּאָעט, פּאָעט-לאַורעאַט : סאָנעטן-דיכטער, באַלאַדיסט, אידיליסט, ראַפּסאָדיסט, עפּי קער, ציקליקער, אָלימפּיער, מקוע : באַרד, שפּילמאַן, זינגער, טרובאַדור, טרוווער, מײַסטערעינגער, מינעזינגער, סקאַלד, מינסטרעל : לידער - שרײַבער, ליברעטיסט, ליריק שרײַבער נ—) : ווערסיפֿיקאַטאָר, לידלער, אַמער, ז ריִמער, גראַמעואָגער, גראַמעןפֿלעכטער, נִדחן : אימפּראָריזאַטאָר : מעטראָמאַן, זמעטראָמאַניאַק.
וו : דיכטן, באַדיכטן, איבערדיכטן, פֿאַר
דיכטערען נ-פּ) : זינגען, באַזינגען : נ-פּ) באַלידלען, באָירזשירימען : פּאָעטיזירן : ווערסיפֿיצירן, גראַמען, פֿלעכטן, נִדחנען, אימפּראָוויזירן.
אַדי , פֿראַן ן געגראַמט, ז געריִמט : דיכ-
טערק, פּאָעטיש, ליריש, עפּיש, עלעגש, ריטמיש, מעטריש, סאַפֿש, האָמעריש, יאָניש, יאַמבש, דאַקטילש אאַו“וו — - : בדאָנש : ניט געדיכט, נאָר שיטער נ-פּ) : גראַם שטראַם מאַך מיר אַ ליעטניק נ-פּ) .
זען אוּך : ליטעראַטור
383. טעאַטער
ם : (דער) טעאַטער, בינע,די ברעטער: דראַמאַ-
סישע, סצענישע, היסטריאָנישע, טעספּשע קונסט : ייִדש טעאַטער : בינעקונסט, שפּילקונסט : (רע)פּרעזענטאַציע, פּעראָניפֿיקאַציע, אימפּערזאָנאַציע : פּיעסעשריִבערײַ, דראַמאַטורגיע, מימאָגראַפֿיע : ריאַלטאָ : פּראָפֿעסיאָנעלער טעאַטער , ליבהאָבער-טעאַטער, אָנסט-טעאַטער, קליינקונסט-טעאַטער, שונדטעאַטער, זומער-טעאַטער, מאַרשנעטדטעאַטער אאַויוו : דער בעסערער ייִדישער טער אַטער : וואָדעוויל , וואַריעטע — 14- .
שטיק, טעאַטער-שטיק, שפּיל , טעאַטערשפּיל, פּיעסע, ז מישפּיל : ואָ-) פּלעי, ע :
נ—טר-) דאָס ווערקעלע : דראַמאַטעציע, אינסצענעאַציע : באַאַרבעטונג, איבערזעצונג, אַדאַפּטאַציע : ליברעטאָ : איינאַקטער, - אַקטורקע, סקעטש נאַ-) : איינאַקטיקע, צווי אַקטיקע, דרמקטיקע אאַז'ר פּיעסע : ענדפּיעסע : טרילאָגיע, טעטראַלאָגיע : רעפּערטואַר.
דראַמע : דראַמע ממש : סאָצשלע, פּסי כאָלאָגשע, סימבאָלישע, עמאָצשנעלע, סענסאַציאָנעלע אאַז'ר דראַמע : שטייגער-דראַמע, קאָמעדיע - דראַמע, מעלאָדראַמע, מימאָדראַמע: טראַגעדיע, טרויער-פּיל: קאָמעדיע: קאָמעדיע פֿון אינטריגעס, קאָמעדיע פֿע הויכן סטיל , שטייגער-קאָמעדיע, ז זיק-קאָמעדיע, לײַכטע קאָמעדיע, פֿאַרס-קאָמעדיע : אָפּערע, מוזיקאַלישע דראַמע : קאָמשע אָפּערע, אָפּערע-בוף, בורלעסקשפּערע, בורלעט: באַלעט: אָפּערעטע, קאָמשע אָפּערעטע : מיסטעריע : מאָראַלשפּיל : ליאַלקעשפּיל , טעקלעכשפּיל , מאַריאָנעטן-שפל : פֿאַרס, בורלעסק, האָרזש, גראָטעסק, פּאַראָדיע, שאַראַד(ע) , עקסטראַוואַגאַנץ, אַרלעקיואַד(ע) , פּאַנטאָמימ(ע) , בופֿאָנאַד(ש , רעריו : מאָנאָדראַמע, מאָנאָלאָג, דעקלאַמאַציע : דיאַלאָג, דואָלאָג : פֿאָרשפּיל , פֿאָרהאַנדהייבער נ—) : אינטערלוד(יע) , צוושנשפּיל , אינטערמעדיע, אינטערמעדיעט(ש: נאָכשפּיל , פּאָסטמעדיע: דיווערטיסמענט : מקירתיוסחשפּיל , אַחערוחפּיל, (דוד- אוף וּלית-שפּיל , חנה- און פּויה -שפּיל , פּוּרים - שפּיל : סעזאָן י פּיעסע : באָמבע גר טיש)
פּראָזע : אייגענע פּראָזע, אַרבל-פּראָזע, אימפּראָוויזאַציע. עקספּראָמפּט, בולבע נע -יר-) : מאָנאָלאָג, קאָלדרע (גרויסער האָאָלאָט : רעפּליק, ז שטיכוואָרט: אַפּאַרט : עפּלעט.
סוושעט, סיפּור - המעמ, פּלאַט נ—ם : קיצור, סינאָפּסיס : האַנדלונג : אינטריגע : אַקט, אויפֿצי : סצענע : אויפֿטריט : פּראָלאָג : עפּי
לאָג : עקספּאָזיציע : קלימאַקס, אַנטיקלי מאַקס : אַפּאָטעאָז, ז אַפּאָפֿעאָן : טאַבלאָ : פֿאָרהאַט : טעקסט : דאָס ביכל נאַק-יר-) : רעזשיבוך : סופֿלירבוך, סופֿליאָרקע : צענזורקע : סצענאַר(יום).
רעזד, רעזשיסור, מיזאַנסצענע, אינסצענירונג : אויפֿפֿירוע : פּרעוענטאַציע, פֿאָרשטעלונג, אויפֿפֿירונג, ספּעקטאַקל : פּרעמיערע : נאָכמיטאָג-פֿאָרשטעלונג, מאַטינע נאַ-) : ערדאָרנט, בענעפֿיס : בענעפֿיט נ—) : הפֿקקה, אַנטראַקט, צרישנאַקט.
טעאַטער - הויו, טעמפּל נאָ-יאָר-) : זומער - טעאַטער, אַמפֿיטעאַטער, אָפּערע, אָפּערעזויז, וואַריעטע, קאַבאַרעט, נאַכטקלוב, קאַפֿעשאַנטאַן, בורלעסק, באַלאַגאַן : אוידיטאָריע, צוזעער-זאַל , ז צושויער-זאַל : אָרקעסטער, פאַרקעט, פּאַרטער, אונטן : לאָזשע : פּאַרקעט-לאָזשע, פּאַרטער-לאָזשע, אונטערשטע לאָזשע, פּראָסצעניום - לאָזשע, לאָזשע בענואַר : אָרקעסטער-צירקל (קרײַז), י יאַרוס : אַמפֿיטעאַטער, באַלקאָן, באַלקאָני נאַ-) : גאַלעריע, גאַליאָרקע, גאַלערי נ—) : שטייפּלאַץ, סטענדינררום נאַ-) .
הכנסה, סבאָר, ז אײַננאַמע : בילעט, טיקעט נאַ-) : סעזאָן-בילעט, קאָנטראַמאַרקע, פּאַספּאַרטו, פּעס נ—) : בילעטן-קאַסע : נאַ-) באַקסאָפֿיס, טיקעטשפֿיס : פּראָגראַם, טעאַטער-פּראָגראַם : אַפֿיש, פּלאַקאַט, פּאָסטער נ—) .
סצענע, בינע : די ברעטער : דריבינע,
דריפּלאַטפֿאָרמע : קובשע בינע, סימולטאַןבינע: פּאָדיום, עסטראַדע, פּלאַטפֿאָרמע : פּראָסצעניום : פֿאָדערבינע, אַראַנסצענע : פּאָסטסצעניום : קוליסן, הינטער-די-קוליסן : האָרדעראָבעס : סופֿליר - קאַסטן, קעסטל, בודקע : פֿאָרהאַנג : פֿײַער-פֿאָרהאַנג, אַסבעסטפֿאָרהאַנג, צרשנאַקט-פֿאָרהאַוג : דאָס לעכל נאע פֿאָרהש : מאַקעט : דעקאָראַציעס : אויסשטאַטונג, אײַנריכטונג : עפֿעקטן : רעק-
וויזיט, בוטאַפֿאָר(יע) : גרים, שמינק(ש : פּאַרוק, קרעפּע : מאַסטיק, קלעפּעכץ : מאַסקע : קאָסטיום : פּרנסה-רעקל.
רעפּעטיציע, פּראָבע : גענעראַל-פּראָבע, לעצטע פּראָבע, דרערריהררסל נאַ-) : אויפֿטריט, אויפֿטרעט, אַרויסטריט, דעביוט, האָסטראָל , שסטשפּיל : שפּיל : אַנסאַמבלשיל : דאָס קינצעלע נאָ-יר-) : כאַלטורע חק .
אַמפּלואַ, זשנער : ראָל, ראָליעט נ-פּ) : הויפּטראָלע, טיטל-ראָלע, כאַראַקטער-ראָלע, קאָמישע ראָלע, באָמבן - ראָלע נש-יאָח) : קליינע ראָלע, אויפֿטריט, אַ פּאָר ווערטער : סינגל טוירן נאַ-) : פֿאָטער - ראָלע, מוטערראָלע אאַו“ר.
טרופּע : נ—) קאָמפּאַני, סטאַק-קאָמפּאַני : אַמאַטאָרן-טרופּע, ליבהאָבער-טרופּע (-געזעלשפֿט, -פֿאַראק) : דראַמאַטישער קרען, דראַמקרײַז: פּערסאָנאַל, קעסט נ—) : ראָליסט. אַקטיאָר, אַקטריסע : נאַ-) עקטער, עקטערקע : נ--) אַקטיאָרשטשק, קאָמעדיששטשיק: אַקטעיורן : אַרטיסט, שוישפּילער : פֿאָלקסאַרטיסט נ-אָיס : טעספּיאַנער : קינסטלער, ז קינצלער, טאַלענט : קראַפֿט ל“ר קרעפֿטע נ-פּ) : קאָמעדיאַנט, שפּילערניק נ-פּ) : פורים - שפּילער, פּורים - שפּילניק : שטערן, סטאַר, סטאַרינע, נ--) סטאַריכע, סטאַרוכע : ערשטער, צווייטער אַקטיאָר : פּראָטאַאָניסט : לידינגמען נאַ-) : ערשטע, צוויטע אַקטריסע : לידינג - ליידי נאַ-) : טראַגיקער, ז טראָגיק, דראַמאַטישער אַקטיאָר : פּרימאַדאָנע, פּרימאַדאָניצע נ-פּ) , דיע : ערשטע, צוויטע פּרימאַדאָנע : ליבהאָבער : ליבהאָבערעינגער : ערשטער, צווייטער ליבהאָבער : ליובאָווניק, סטאַרשיליובאָווניק נ-פּ) : פֿאָטער - ראָליסט, רעזאָני(אָר : ערשטער, צווייטער רעזאָני(אָר : אינטרישט : פּראָסטאַק : כאַראַקטערששפּילער(ש : קאָמיקער, ז קאָמיק, קאָמידיען ו—) : ערשטער, צווייטער שמיקער : בוף : קאָמיקער-בוף : מאַמע :
מוטער-ראַריסטקע : ערשטע, צווייטע מאַמע : קאָמישע מאַמע, קאָמישע אַלטע, (קאָמישע) סטאַרוכע, לעפּטשיכע : יועטלעכע שוישפּילערין, אינזשעני(ו) : סוברעטין, סוברעטקע : קאָמישע סוברעטקע : קליינער אַקטיאָר, קליינע אַקטרסע : גליקלעכער שבתי : מיטשפּילער, אונטערשפּילער, פֿאַרטרעטער, דובלירער, דובלי(אָ)ר : מימיקער, פּאַנטאָמימיקער, אימיטאַטאָר, פּאַראָדיסט, טראַנספֿאָרמאַטאָר, אימפּראָריזאַטאָר : מאָנדריש, מאָנדריש : פּאַנטאַלאָן, אַרלעקין, פּאָלישינעל , פּיעראָ, קאָלאָמבינע : וואָדעוויל-אַקטיאָר, וואָדערילשטשיק : קופּלעטיסט, לידל-זינגער, לידלער, סינגל טוירן נאַ-) : דעקלאַמאַטאָר, רעציטאַטאָר, נ-פּ) רעצימאַטאָר, רעציטאַמאָר : פֿירלייענער, פֿאָרלייענער, אויסטײַטשער, מאָנאָלאָגיסט : קאָנפֿעראַנסיע, מאָסטער אָוו סערעמאָניס נאַ-) .
כאָריסט, כאָריסטין, כאָריסטקע, זינגמיידל : סטאַטיסט, פֿיגוראַנט, סופּער נאַ-) : דעביוטאַנט, גאַסטראָלי(אָ)ר : אַטראַקציע, אַטרעקשן נאַ-) : בענעפֿיציאַנט.
טומל נדערפֿאָלגרײַכער אַקטיאָר) : קאַיער נניט-פֿאַרגינער) : פּאַפּוס נאינטריגאַנט) : זאָגער : קוליסן - רײַסער : קלאָון, פּאַיאַץ, פּורים - שפּילער, פּורים - שפּילניק, פּוריםשפּלערניק : פּורצע, דראָנג, קאַטשאַן, שײַט האָלץ, קאַליקע, בולבעניק : אַמאַטאָר, אַמאַטער, ליבהאָבער, דילעטאַנט : טעאַטראַל , טעאַטער-ליבהאָבער : פּאַטריאָט.
דראַמאַטורג, דראַמאַטיסט, דראַמע-שרײַבער, פּיעסעשרײַבער, ליברעטיסט : מחבר, אויטאָר, פֿאַרפֿאַסער : דראַמאַטיזירער, איבערזעצער, אַדאָפּטירער, באַאַרבעטער, אינסצענירער, אינסצעניואַטאָר : אָפּערעטזשרך בער, שונדיסט, שמירער.
רעזשיסער, רעזשיסאָר , רעזשיסיר : געהילף-רעזשיסער, בינע-פֿאַרוואַלטער, סטיידוער מענעדזשער נאָ-) : אינספּיציענט, סצענאַריום-
האַלטער, סצענאַר, אַרײַנשיקער : ראָלעשרײַבער : סופֿליר, סופֿלער, סופֿליאָר.
(טעאַטער-)דירעקטאָר : (טעאַטערספֿאַרוואַלטער, (טעאַטערסאינטענדאַנט, מענעדושער נאַ-) : אַנטרעפּרעניאָר, אימפּרעסאַריאָ : געלטגעבער, ענדזשל נאַ-) : פּערעדאָראָי : קאַסיר(ער) , קעשיר נאַ-ם : בילעטי(אָ)ר, אָשער נאַ-) : אַפֿיש(רעקלאַמע) - קלעפּער : בינע-מאָלער, דעקאָראַציע-מאָלער, דעקאָראַטאָר : בינעאַרבעטער, מאַשניסט, טעאַטערסטאָליער : עלעקטראָטעכניקער, עלעקטריע נאַ-) : קאָסטיומיר(ער) : פּאַריקמאַכער , גרימיר(ער) : בוטאַפֿאָר, רעקוויזיטאָר, פּראָפּערטי - מען נאַ-) . דער עולם, דאָס פּובליקום : אוידיטאָריע, ז אוידיענץ : טעאַטער - באַזוך : טעאַטער-באַזוכער, טעאַטער-גייער, צוקוקער, צוזעער , ז צושויער : נאַק-יאָי-) משה, י משה אָחת, משה אָר, משה גולם, עולם גולם, די אַזיאַטן, די יאָלדן, די דוילן, די אידיאָטן, ז די פּובליק(ש. וו : אָנשרײַבן אַ פּיעסע : דראַמאַטיזירן, באַאַרבעטן, איבערזעצן, אַדאָפּטירן, איבעראַרבעטן : אינסצענירן, ז אינסצעניזירן : אויפֿפֿירן, באַקן נאויפֿפֿירן אַ סך פּיעסעס אין סעזאָן) : שטעלן, רעזשיסירן, לעקטשורן נמאַכן לאַנגע דערקלערונגען—אַ-) : אויסריכטן, אויסשטאַטן : קאָסטיומירן : אויסשטעלן די בינע, מאַכן די בינע : פּרעזענטירן : מענעדזשן די שמינק וקהלן זיך) .
רעפּעטירן, פּראָבירן : מאַכן אַ ראָלע , שנײַדן אַ ראָלע, דורכגיין אַ ראָלע : האַלטן עמעצנס פּראָזע ופֿאַרטרעטח : אַרויפֿגיין אויפֿן גאַנצן זיכער נניט קענען די ראָלע) : צוגרימירן (צופּוצן) אַ ראָלע : אעספּיצירן : אַרײַנשיקן : האַלטן (פֿירן) דעם סצענאַר(יום) : סופֿלירן, אונטעריאָגן : גרימירן ויך, צוגרימירן ויך, פֿאַרגרימירן זיך, שמינקען זיך : קלעפּן זיך אַ באָרד (אַ נאָו אאַז“וו) : אַרומגיין פֿאַרצווייפֿלט : האָבן לאָמפּן-פֿיבער : קוקן אין לעכל : אויפֿטרעטן, אַרויסטרעטן, דעביוטירן, גאַסטראָלירן : אָנ-
טייל נעמען : שפּילן, ראָליע, נעמען אַ ראָלע, עקטן נ—) : אָפּשפּילן, מיטשפּילן, אונטערשפּילן : פֿאַרטרעטן : אַרײַנפֿאַלן אין אַ ראָלע !אוּמגעריכט) : שפּילן צוויי ווערטער : מאַכן אַ סינגל טוירן נאַ-) : דעקלאַמירן, רעציטירן, מאָנאָלאָגירן, פּאַראָדירן, אימיטירן, נאָכמאַכן : נאָכשפּילן נעמעצח : אימפּראָריוירן, רעדן פֿון אַרבל , רעדן אַרבל-פּראָזע : דערלאַנגען (איבערן קאָפּ) : געבן קאָנצערט !שפּילן עט) : סטאַרערש : טראָע אַ פּיעסע : מאַכן אַ וואַנע !איבערשטײַגן עמעצן אין שפּילח : דראַמאַטעווש, מעלאָדראַמאַטערען, איבערשפּילן, רײַסן קוליסן, ברעכן בענקלעך, שפּילן פֿאַר דער שליאָרקע, שפּילן אָווערטײַם נאַ-) : מאַכן די קאָמעדיע : מאַכן דאָס קינצעלע : נעמען דעם עולם אויפֿ(ן גאַנצח זיכער : שאַרזשירן, באַלאַגאַנעווען, קלאָונערען, בורלעסקערען, פּאַער צערען, כאַלטורעווען נ-אָוס : מאַכן עמעצן אַ קשע נשלעכט אונטערשפּילח : נאָכגיע אַ ראָלע ננאָכן סופֿליאָח : גאָכגק נאָכן סופֿלי(אָ)ר: אַראָפּרעדן די פּראָזע : שווימען (אע אַ ראָלע) : ברענגען אַ רעפּליק : קומען צום אָסוק : בולבע(ווע)ן, כאַפּן אַ בולבע : איבערקומען די בראָך נדי ראָלע) : אויסנעמען : מאַכן סוקצעס, מאַכן אַ היט גאַ-) : יש אַ סוקצעס, זײַן אַ טומל : אַוועקגק מיט אַ פּיעסע נהאָבן דערפֿאָלט : קריע אַ האַנט, קריע אַ דאָנער נאַפּלאָדיסמענש : רעזשיסירן אַ קריטיק : אַרויסלאָזן זיך אַ פּאָסטער נרימען זיך) : פֿאַלן ווי שטרוי נדורכפֿאַלח : אַנשושירט ווערן : גע מיטן ליס נאַהאָזשירט ווערן אין זכות פֿון טעאַטער-אייגנטימער-אַ-) : טראַוולען אויף דער ווײַבס (אויף דעם מאַנס) טיקעט נאַנגאַזשירט ווערן אין זײַן אָדער איר זכות-אַ-) : פּייפּערן אַ הויז נאויסטיילן בילעטן-—) : אַרײַנגיין אויף אַ פּעס נאָן געלט-ש) : אָנרײַסן, אָנציִען : ציִען אַן עולם !דערפֿאָלג - פּיעסע) : וואָקן פֿון טעאַטער נדורכפֿאַלל-פ.
אַדי : טעאַטראַלש, סצענע, בינעמעסיק :
אַרטיסטיש, קינסטלעריש : ספּעקטאַקלדיק, עפֿעקטיוו, עפֿעקטיש, דעקאָראַטיוו : מאָלעריש : שפּילעוודיק : אַמאַטאָרש, דילער טאַנטיש, שונדיש : דראַמאַטיש, מעלאָדראַמאַטיש, טראַגע, קאָמיש, טראַגיקאָמש : מי מיש, פּאַנטאָמימיש : אַקטיאָריש, שושפּילערש, רעושיסאָריש : קאָמעדיאַנטיש, קאָמעדיאַנטסקע, פּוריםשפּילעריש, שרזשרט, גראָטעסק, קלאָוניש, פּאַיאַצש, באַלאַשנש אאַזיוו — ס און וו.
אינר ן עקספּראָמפּט, אַפּאַרט.
זען אור : פֿאַרוופּלוט 514, טאַנץ 515.
אנ. פֿאָטאָגראַפֿיע , קינאָ
ס ן פֿאָטאָגראַפֿיעע קונסט : פֿאָטאָגראַפֿיע : קאָלירן - פֿאָטאָגראַפֿיע, טעלעפֿאָטאָאַפֿיע, אַסטראָפֿאָטאָגראַפֿיע אאַז'ר : ספּעקטראָראַפֿיע, העליאָגראַפֿיע, ראַדיאָדאַפֿיע אאַזיר : פֿאָטאָגעניע : לעבעדיקע פֿאָטער גראַפֿיע : קינעטאָגראַפֿיע, קינעמאַטאָגראַפֿיע, קאָלירן - קינעמאַטאָגראַפֿיע, טעכניקאָלאָר, סטערעאָקינאָ : קלאַנגקינאָ, קלאַנגערקינאָ.
פֿאָטאָגראַפֿיע, פֿאָטאָ, בילד : נאַ-) פּיקטשור, פּיקטשע : (פֿאָטאָגראַפֿישש קאַרטע : מאָמענט-פֿאָטאָגראַפֿיע, מאָמענטבילד, אַראָפּכאַפּ, סנעפּשט נאַ-) : שנצע (פֿולע) גרייס, לעבנסרייס, דריִפֿערטל , ברוסט, קאַבינעט, ביוסט, קאָפּ : פאָזיטיוו, דיאַפּאָזיטיוו, נעשטיוו, קלשע.
טעלעפֿאָטאָ, ראַדיאָגראַם, ספּעקטראָגראַם, קינעטאָגראַם אאַז“וו : העליאָטיפּ, דאַגעראָטיפּ אאַזיר : קינעטאָגראַף, קינעמאַטאָגראַף, קינאָבילד , קינאָפֿילם, נ—) מוּרי, מוווינרפּיקטשור, פּיקטשע : קלאַנגפֿילם, קלאַנגעדפֿילם, רעדנדיקער פֿילם : שטומער פֿילם: געצייכנטער פֿילם : קאָלירטער פֿילם : קינאָלענטע : סצענאַר, פּיעסע, שלאָגער אאַז'ר — 83- : צעטלופּע, צעטשפּאַקטיוו.
ארפֿנאַמע : מאָמענטשויפֿנאַמע, דייס-
פּלאַניקע אויפֿנאַמע, אויסערפֿאָקוסדיקע אויפֿ-
נאַמע אאַז'ר : עקספּאָזיציע : רעטוש, רעטו-
שירונג : קינאָפֿיקאַציע : קיאָ - טעכניק : מאָנ-
סטודיאָ, אַטעליע, קינאָ-לאַבאָראַטאָריע :
טונקל-קאַמער: קינאָשטאָט, האַליוווד.
נמכאָירים) פֿאָטאָגראַפֿישער אַפּאַראַט,
פֿאָטאָשפּאַראַט : קאַמערע, פֿאָטאָ-קאַמערע,
קאַמעראַ - אָבסקוראַ, קאָסעט(ע) : קאָדאַק,
ליקאַ, קאָנטאַקט אאַז“ר : פּנעוומאַטישע וואַנע,
פֿילטער, אַנטוויקלער, פֿאַרשטאַרקער :
פֿאָטאָמעטער, סענסיטאָמעטער אאַז'וו : קינאָ-
אַפּאַראַט, פּראָיעקטירשפּאַראַט, קינאָ-פּראָ-
יעקטאָר, פּראָדזשעקטאָר נאַ-) : פֿאַרטונקלער,
אָבטיוראַטאָר : הילכער : קינעטאָפֿאָן, קינע-
טאָסקאָפּ אאַז'וו.
קינאָ - טעאַטער, קינאָ, קינעמאַטאָגראַף :
נארעל-ער-) סינעמאַטאָגראַף, ביאָגראַף, אילוז-
זאָן : נ—) מורי, מוּווינרפּיקטשור : עקראַן,
לײַלעך, סקרין נאַ-) : אַפּאַראַט-קאַמער.
פֿאָטאָגראַפֿירער, פֿאָטאָגראַף, פאָטאָ-
אַפֿיסט, י פֿאָטאָגראַפֿ(שטדק: רעטושיר(ער) :
קינאָ-טעכניקער, קינאָשפּעראַטאָר : קינאָ-
אַרטיסט, טריקיסט, דובל'ר, סצענאַרשרײַ-
וו ן פֿאָטאָגראַפֿירן, אַראָפּכאַפּן, אַראָפּנעמען, אַרונטערנעמען, אָפּטיפּן, אָפּמענטשלען
ג-פּ) : אַנטוויקלען, אַרויסרופֿן, אַרויספֿירן,
פֿיקסירן : טושירן, רעטושירן : קינאָפֿיצירן.
385. ווילן , וויליקייט
ם : וויליקייט, פֿרײַוויליקייט, גרייטקייט, אומגעצווונגענקייט אאַז“וו — אַדי : ווילן : ווילד-
ווילן, מוטווילן, ז ווילקיר : וועלער, וועלעניש,
וועלעכץ, רצון : מטרילן : פֿרײַער ווילן :
שטימונג, הומאָר, ז לוינע : ניטע, אַפֿעקט,
נעיה, דיספּאָזיציע, ז פֿאָרליבע : באַגער, פֿאַר-
פֿרײַוויליקער, -אַכאָטניק, אַכאָטניק, האָ-
לאָנטיר, האָלונטיר, וואָלאָנטער, האָלאָנטיאָר
ג-אָק : קעלן, מעטער, אַמאַטאָר אאַז'וו — !4- .
וו : זע וויליק (גענייגט, ז געטיגט, נוטה, מרוצה אאַז'וו) — אַד.
אַדי : וויליק, מטוויליק, וויליקלעך : ווילד וויליק, מוטוויליק, ז מלקירלעך : י אַכאָט-
נע : אָנגעצילט : מטמוטיק : גערן, גערנריליק :
פֿרײַוויליק, אומגעהייסן, אומגעצווווגע, אור
געבעטן : גענייגט, געשטימט : דייט, אָנגעברייט,
ז באַרייטריליק.
אינוו , פֿראַן : ני-ה : מיט צטן : גרצע : בקל נפֿשו : מיטן שנצן האַרצן : ז ביטע (זייער) :
אַרדאי ! : זיכער ! : מיט פֿאַרגעניע ! : מיטן
שענסטן אָבוד ! : בקבוד (דול ! : מיטן טעסטן
אָבוד ! : מיטן גרעסטן בנית נ-פּ) ! : בלב ונפֿש :
מיט לײַב און לעבן : מיט לײַב את זעל (זייל) :
מיטן גרעסטן הידור האָבוד : בתשואת חן :
אַדרבא : אַדרבא ואַדרבא : אַין אונס : פֿון
קהל נייט מען דאָך ניט.
ם ן אומוויליקייט, אומגעשטימטקייט, געצווונגענקייט אאַז'ר — אַדי : אומווילן : מוז, מוז-
זאַך, הכרח, הכרחיות, (האַרטע, אײַזערנש
מיטווענדיקייט : אומפֿאַרמײַדלעכקייט : אַיך
ברירה, לית-ברירה, לעצטער אויסוועג :
פֿליכט, חוב, אָבלישציע אאַז“ר — זזפּ .
וו ן זײַן אומוויליק — אַדי : ניט האָבן קק חשק צו : פֿילן זיך מחויב (ז פֿאַרפֿליכטעט) :
זע ניט גערן צו : זע ניט אין דער שטימונג (ניט
אין הומאָר): זײַן ניט גענייט (ניט אויפֿגעלייגט):
טאָן ניט גערן : טאָן קעע ווילן : טאָן מיט אַ
שווער האַרץ : טאָן געצווונגען (באונס, איבער
עאלד, אונטער פּראָטעסט, נִעל-קרחי) : גק ניט גערן : גע אָן פֿיס : גיין ווי צו דער עקדה (רי דער אָקס צו דער שחיטה) : ניט וועלן : ניט וועלן—רי איינער וויל ניט שטאַרבן: וועלן—ר איינעם ווילט זיך טאַנצן : ניט האָבן דאָס האַרץ צו טאָן : פֿאַרהאָרפֿן מיטן קאָפּ : ניט האָבן קק (אַנדער) ברירה : ניט האָבן קע אויסהאָל : מוזן : זע געצווונגען : זײַן פֿאַרמישפּט צו : זע צוגעדריקט צו דער וואַנט — 4-4 : ניט זח לרצע, ניט זע צום האַרצן — 542 .
אַדי : אָנווילנדיק, ז ווילנסלאָזיק, אומוויליק, אומגערן, אומגערוריליק, אומפֿרײַוויִליק, אומגעניגט, אומגעשטימט, געצווונגען, איבערגעראַלדיק, אומאויסמײַדלעך, אומפֿאַרמײַדלעך, בלית-ברירהדיק, אָבלישטאָריש.
אינר : גק-רח : אַל קי ק-רח : על קי מיי : פֿאַר אַע ברירה : באַע ברירה : בדלית ברירה : ווילנדיק ניט-ווילנדיק : נאָלענס האָלענס : האָלענס האָלענס : אַ ברירה האָב איך! : על קי (שדחק : בשעת הדחק : איבער דאַנק : איבער געוואַלד : באונס : כּאָלו קפֿאו אָד : על אַפּי ועל חאָתי : למורת רוחי : קעל קרחו : לכשיִרצה.
פֿראַן : עס הייבן זיך ניט (עס נעמען זיך ניט) די הענט : עס פֿאַלט פֿון די הענט : מע קען זיך נישט העלפֿן : מען קען נישט שדערש : כּצאן לאָבח יובל : מע דאַרף אים בעטן אָן אַ היטל : ער וועט בעסער וועת : ער וועט זיך לאָזן איבערבעטן.
שפר : אַין ברירה אין אַ דויסע ערה : אַע ברירה—יעדזש ע סאָביע : ש מען האָט ניט קע ברירה מון מען (אַפֿילח טאָן אוּ עקרה : אַו מע מון מוו מען : אַ(ח מע מו מו מע נ--) : מיט ברעכט אײַע : אַן מען קע ניט אַרויף מון מע אַראָפּ : אַן מען קען ניט אַריבער מון מען אַרונטער : ש מען ק ע ן ניט אַריבער מ ו ז מען אַריבער : אַי מען קע ניט יע קק איבער דאַרף מע זע אוּ אוּנטער : ש דער באַרג גיט
ניט צו מחאָדן גייט מחאָד צום באַרג : אַן מע קען ניט (טאָף ווי מען וו י ל טוט מען ווי מען ק ע ן : אַי מען קען ניט ווי מען וויל מוו מען וועלן ווי מען קען (מון מען ויצן שטיל) : אַן עס אע ניט ווי מע וויל מון מען וועלן ווי עס אין : ווער עס מיי דער קע, ווער עס קען דער מון גיט : אָמר אַקיי : יאַק קאָניע ניע מאַיע טאָ פֿישקע מאַכאַיע : האָבן מיר ניט געאָלט עסן מן אין דער מידבר, מוזן מיר אַצינד עסן ציבעלעס : אַן מען האָט ניט קק סוס מון מען גק צו פֿוס : באָקום שאַין אָש השאַדל להיות אַש : באָקום שאַע אָיש אין העריט (אויך) אַ פֿש : אַן ס'אין ניטאָ קע פֿיש אין מען יוצא מיט הערינג : אַן ס'אין ניטאָ קיין פֿיש איו העריט אויך פֿיש : יאַק ניעמאַ ריבאַ טאָ אי ראַק ריבאַ : אַי ס'איי ניטאָ קע אָתרוג בענטשט מען מיט אַ בולבע : אַן מען האָט ניט קק אָתרוג בענטשט מען ניט : וואָס טוט קהל אָן אַן אָתרווזמען בענטשט ניט : אַו אִשעה באָב אין ניטאָ קין פֿליי אין מע יוצא מיט וואַנצן : אַן ס'אין ניטאָ קק מיידן טאַנצט מש מיט שיקסעס : אע אַ מנפֿה איו אַ ציג אויך אַ בהמה.
387. באַשלאָסנקייט , עקאָנות ם : באַשלאָסנקיט, אַנטשלאָסנקייט, אוּמבייג(ערד)יקייט, עקאָטתדיקייט, אויסגעהאַלטנקייט, אָנגעצילטקייט, אײַעעשפּאַרטקייט אאַזיוו — אַי : באַשלוס, ז אַנטשלוס, אַנטשידוע, זרעזאָלוציע: דעטערמינאַציע, דעספּעראַציע. דעאָנות : פֿלײַס, האָדה : אויסדויער, געדולד: עקאָטת, עשניות : שטירדעס, סטירדעס, סטערדעס, שעירדות : נצאָטת, ז איעזע.
ווילן : אשערנער ווילן : אשווילן : ווילנסקראַפֿט : אַלרבאַהערשומ, אַלרקאָנטראָל : אַלשוטרוי, צוטרוי צו זיך : האָראַלשער
כּוח, האָראַלשע קראַפֿט : ענערגיע, פֿעסט קייט, שטאַרקייט : רושביין, חוט-האָדרה : אשן, שטאָל.
אומטאָלעראַנץ : פֿאַנאַטיזם, ז פֿאַנאַטי צעם : זעלאָטיום, דאָגמאַטיזם : אידעע-פֿיקס. מאָנאָמאַניע : פּאַרטייליניע.
קעלדעה, דערן : אַ מײַסטער איבער זיך : מתמיד : נאַרישער קעל-מאמין, פֿאַנאַטיקער, ז פֿאַנאַטיק, קנאָי, ביגאָט, זעלאָט : דאָגמאַטיקער, ז דאָגמאַטיסט : עקע : געברענטער, געבראָטענער עקע : עיקש : קקהעורף, עם קשה עורף: קשיי: האַרטער פּאַרשוין, האַרטער ביין : קאַפּריז : אייזל : נִעל-נאָחון : אײַנגעשפּאַרטער, אײַנגעעקשנטער, פֿד ביסענער אאַו“וו — אַר.
וו : שטעלן אויף דער דעה : שטעלן אויף דך : האָבן צוטרוי צו זיך : וויסן וואָס מען וויל : ניט איבערטראַכטן: גיט איבערקלערן : ניט האָקלען זיך : קומען צו אַ באַשלוס (י צו אַ רעזאָלוציע אאַז'וו) — - : באַשליסן, באַשטימען, שטשיידן, דעצידירן, דעטערמינירן : אָפּפּאַסן בײַ זיך, אָפּמאַכן בך זיך : באַשליסן זיך אויף, אַנטשליסן זיך אויף, י רעשען בײַ זיך : צונעמען (אַראָפּנעמען) די האַנט פֿע האַרצן : (אָפנעמען דעם אָקס פֿאַר די הערנער : אָנשטאָלן זיך : אַוועקשטעלן דעם פֿוס : פֿאַרשטשעמען (פֿאַרקריצן) די צק : ניט רעכענען זיך מיט קע זאַך : ניט אָפּשטעלן זיך פֿאַר קע זאַך : גיין ביי אַרונטער : פֿאַרברענען הינטער זיך אַלע בריקן : מאַכן יעדע אָנשטרענטנג : אָפּראַמען (באַזײַטיקן) אַלע שוועריקייטן : איבערקערן בערג : רײַסן קאָרים : מעסטן פֿעלד : אויפֿרײַסן דעם אָרון-קודש : קריכן מיטן קאָפּ אין אָררקידש נ--) : באַרעע הימל את ערד : אויספֿית, דורכפֿירן, דורכזעצן, צו שטאַנד ברענגען אאַז'וו פּ 433: קעמפֿן קעע צרל (זשיקזאַל): נעמען שיף דך : פֿירנעמען זיך — 4-0 : אָפּלייגן דך אויף : שעלן (מאַכן, ? נעמען) אַן שט שידשעם טריט מרט): איבערגק דעם
רוביקאָן : אָפּגעע זיך (איבערגעבן זיך, איבערענטפֿערן זיך) צו : אַרײַנלייע דאָס האַרץ אע : אַרײַנטאָן זיך ראשו ורובו אין — 4-3 : פֿאַלן אין די האַלאָבליעס : שטאַרבן אין שפּאַן (אויפֿן פּאָסטן) : האַלטן זיך (פֿעסט) אע : אָנהאַלטן : שטיץ פֿעסט : שטע שטאָל און אײַע : אָנריכק זיך : באַשטק אויף : אויסהאַלטן : בלײַבן בײַ : ניט אָפּטרעטן פֿע.
זע אײַנגעשפּאַרט (פֿאַרעקמט אאַזיוו) פּ אַיי : שטעלן זיך האָרדע : שטעלן ויך שטאָרצעם: אײַנשפּאַרן זיך מיט הענט את (מיט) פֿיס: אײַנשפּאַרן זיך ווי אַ גוי, ווי אַן אייזל : עקשנען זיך, אײַנעקשנען זיך, פֿאַרעקשנען זיך : פֿאַרנאַראָווען זיך, אײַנטרעסירן זיך, פֿאַרהאַקן זיך : ניט קענען זיך אײַנבעטן בײַ : זײַן טויב צו יעדער עצה, זע טויב צו פֿאַרשטאַנד : ניט אויפֿגעבן : ניט נאָכגעבן, ניט נאָכלאָע : האָבן (וועלן האָבן) דאָס לעצטע וואָרט.
אַדי ן באַשלאָסן, אַנטשלאָסן : אָנגעצילט, ציל-באַרוסטויניק, צרעק-באַרוסטזיניק : ז צילבאַרוסט : דעפֿיניטיוו, לעצטגילטיק, ענדגילטיק : דעטערמינאַטיר, רעזאָלוט : אייעוויליק, אייגנזיניק: זיכער: געדולדיק: פֿלײַסיק, התאָדהדיק : באַשטענדיק, שטאַנדהאַפֿטיק, אומבאַוועגלעך, אויסהאַלטעוודיק, אויסגעהאַלטן : געשטעלט, געזעצט : אומגעראַקלט, ניט-וואַקלדיק : י טריוואַלנע : ערנצט, סעריען : איבערגעגעבן, אומפֿאַרמאַטערלעך, אומדערמידלעך : וואַכעדיק : ענערגיש, פֿעסט, שטאַרק, סאָליד, אײַזערן, שטאָלערן : אומבייגיק, אומבייגעוודיק, ניט-נאָכגיביק : עקאָנש, עקשנותדיק, אײַנגעשפּאַרט, פֿאַרערט, פֿאַרקרעקט, נאַטערעוואַטע, סטערדש, שטירדיש : געברענט, פֿאַרשטאָקט : האַרטנעקיק, קקהעורפֿדיק : פֿאַרביסן, אײַטעגעסן, י זאַזיענטע : אומטאָלעראַנט, פֿאַנאַטיש, שאָיִש, ביגאָטק, זעלאָטיש, דאָגמאַטיש.
נפֿאַרגלײַכונגען) האַרט ווי אח, ר שטאָל , ר אַ שטיין, ווי אַ פֿעלדז, ווי אַ מויער : אעעע378
שפּאַרט ווי אוּ אייזל , ווי אַ גוי, ווי אַן אָקס, ווי אַן אָקון, ווי אַ קן-סחיד.
פֿראַן : עס גייט אין נאָחע : מיטן שטעקן אין דער ברייט : אק מאָל פֿאַר אַלע מאָל : דיה מה (אַיך) שיִהיה : נעכֿיר עלי קה : זאָל זײַן וואָס עס וויל : אָן אַ אָירוץ : בלי שום אָירוץ : רעגן אָדער שניי : טויט אָדער רויט : לעבן אָדער שטאַרבן — 49- : אָמות נפֿשי עם פּלישתּים : יעדן פֿאַל(ס) : פֿאַר יעדן פּרען : אונטער (בײַ) אַלע אומשטענדן : עס מעג מיר קאָסטן קאָפּ און קראָגן (אַכצן און דרײַצן) : עס מעג דונערן און בליצן (ברענען און בראָטן): די וועלט מעג אונטערגיין : עס מעגן קומען אָל מלכי מיזרח ומערב : עס זאָל אויפֿגיין מיזרח את מערב : עס מעגן פֿאַלן שטיינער פֿון הימל : עס זאָל קומען דער נשיא פֿון אָבל : ער זאָל זיך אַפֿילו שטעלן אויפֿן קאָפּ (מיטן קאָפּ אַראָפּ מיט די פֿיס אַרויף) : ער זאָל אַפֿילו גע מיטן קאָפּ אַראָפּ און מיט די פֿיס אַרויף : מען זאָל מיר אָנשיטן אַ פֿולע שטוב מיט גאָלד : מען זאָל מיך אָפּגילטן : איך וויל פֿון גאָרנישט (ניט) וויסן : ווי ער וויל זיך : ער אין ניט איבערצוצײַגן (ניט אײַנצובעטן, ניט צו רירן, ניט צו באַרעע) : וועסט אים ניט איבערשפּאַרן מיט דרך (אַכצן) פּאָר אָקסן : דאָס אין אַ פֿערד פֿון דעם סאָרט יאָרג ואַל יִעבור : כאָטש האַק אים אַראָפּ זײַן קאָפּ : כאָטש ברען אים און בראָט אים : כאָטש האַק אים און בראָק אים : כאָטש בראָק אים און שנײַד אים אויף צען שטיקער : כאָטש טעסע (אין אים) פֿלעקער : כאָטש שיס אין אים מיט האַרמאַטן : כאָטש גיב אים אַ קרענק : ריר דעם מויער : ריר די אונטערשטע בערווענע : שיס אע דער האָנט אַרע : רעד טערקיש : רעד טאָטעריש : רעד צו דער וואַנט : דווקא ! : דרקא ניט ! : דווקא אַזוי (את ניט אַנדערש : אַנדערש ניט ווי דרײַצן : מיר ניט, דיר ניט : פּענקען זאָל ער את קלמן זאָל ער הייסן : ער דאַוונט פֿ אַ ר זיך : ער האָט געמוזט האָבן אַ מאָל דעם פּאַרך.
שפּר : אָן אַקע אע די גרעסטע קרענק : פֿאַר
אַן עקשן אין קיין רפֿואה ניטאָ : אַן עקע אין ערגער ווי אַ קאַליקע (רי אַ משומד) : פֿון עקאָנות וועע גייט מען אַ מאָל פֿון ועדן אין גיסט- אַרײַן : אַ קןעחיד איי אַן אַקע אין אַן אַקע אין אַ משוּמד : אַן עקשן פֿאַלט אָמיד אין דער בלאָטע אַרע : צוויי האַרטע שטיינער מאָלן ניט : אַן מען שפּאַרט יזיך אײַן פֿירט מען אויס : אַן עקאָנישער ביסן איז געשמאַק.
זען אויך : אומבײַטערדיקייט 98, געוויסיקייט שנ, פֿאָראורטייל 27 פּניה 892, אונטערנעמוט —, טעטיקייט ע., אײַנשטעלערשקיט
388 . אומבאַשלאָסנקייט
ם : אומבאַשלאָסנקייט, אומאַנטשלאָסנקייט,
אומגעזעצטקייט, וואַקלדיקייט אאַז'ר — אַיי : וואַקלעניש, קווענקלעניש : פֿאַרלעעהייט, אומויכערקייט אאַז“ר — י-3 : נייטראַל ליטעט.
למך, לעמעשקע, י דרעק, מהיכא-מיתי מענטש, אַהין-אראַהער-מענטש, וואַקלמענטש : האַלב פֿײַטל האַלב טרײַטל (שמערל) : האַלב חיים (יאָקיש) האַלב פֿײַוויש : סענדערל די ייִדענע : פּאַרעווע לאָקש : אַנדרוגינוס : אָנווילנדיקער, וואַקלדיקער, אָנרוקנבייניקער אאַז“ר — אַדי : בורידאַנס אייזל.
וו ן זײַן אומבאַשלאָסן (ניט-רעזאָלוט אאַז'וו)
— אַדי: קווענקלען זיך: וואַקלען זיך : זײַן אָן (אַ) רוקנביין: זע אָן ווילנסקראַפֿט: ניט האָבן קיין צוטרוי צו זיך : ניט קענען זאָגן יאָ, ניט קענען זאָגן ניין : זײַן ניט - קלאָר בײַ זיך : ניט וויסן דעם אייגענעם געדאַנק : ניט וויסן וואָס מען וויל : ניט קענען שטעלן אויף זיך : ניט קענען באַשליסן (אַנטשליסן) זיך : ניט קענען אָפּמאַכן בײַ זיך — 387 : וועלן את ניט וועלן : שלאָע זיך מיט דער דעה : דעבאַטירן מיט זיך : קעמפֿן מיט זיך אַליע : ייִשובן זיך, מישב זע זיך, האָבן אַ ייִשוב (הדעש אאַז“וו
388—389
— וּבּ- : איבערלייע זיך : אָפּשטעלן זיך, פֿאַרטראַכע זיך : טראַכטן צוויי מאָל : איבערטראַכע, איבערקלער, איבעררעכענען : אַרײַנקלערן, אַריִנטראַ-ק : מקקפּק זח : מהרהר זע : זע אין קפֿק, זע אין צווייפֿל, זע אין פֿאַרלעעהייט : צוויפֿלע, קפֿקן, ספֿקענע אאַז'וו — 23- : רײַבן (קנייטק) דעם שער : קראַצן זיך אע דער פּאַטילניצע : קרעע זיך, שייטשן זיך : ז צעגערן, ז וויעת דך : מורא האָבן, ציטערן — 39- : דרייען זיך : לאַרע, באַלשסירן, הענגען אין דער לופֿק, שטק אויף משקולת : וואַרפֿן זיך אַהין ק דער : זײַן ניט אַהע און ניט אַהער : רײַטן ארף צוויי פֿערד: זיצן אויף צוויי שטולן : פֿאַרלית זיך : זײַן אַרויס פֿע באַלאַנס : זק ניטהאָלאַנסירט : נעמען לײַכט, נעמש זיך ציִט, הש זיך : אָפּארק, אָפּלייע, אָפּציִען : לאָזן העטען, לאָזן אויף שפּעטער, לאָע עס גע דערווײַל : פֿאַרמאַכן די אויע : לאָזן ניט אַנטשיידן : אָפּהאַלטן זיך פֿון שטימען : ניט שטימען : זש (בלײַבן) נייטראַל : גק האַלב וועג : מאַכן פּדות (קאָפּראָמיסן).
אַדי : אָרושבייניק, אָנורלנדיק, כאַראַקטערלאָז, שוואַכוויליק, אומבאַשלאָסן, אוּמשטשלאָק, ניטדעזאָלוט, אומאַנשיידן: אוּר שעצט, אוּמגעשטעלט : אומבאַשטימט, קפֿקדיק, אוּמזיכער — 323 : קווענקלדיק, האָקלדיק, העטעדיק, ז וויגערדיק, ז צעגערדיק : ערעקע(חדיק, ציטער(עחדיק, פּחדטתדיק אש'וו— 9-פּ : פֿאַרלוירן, פֿאַרלאָת, זראַסלאָז, צעטומלט : לעמעכעאטע : אַפּאָליטש, ניי טראַל : פּאַרעווע, לעבלעך.
פֿראַן : יילה (אָליי) בדעת אסרים : ש בינער : אַ קאָפּ מיט אַכע דעות: ניט אַהער ניט אַהע : ניט אַהע ניט אַהער : מט מילכיק ניט פֿלשק : גיט פֿלשק מט מילמיק : ני ראַק ני ריבאַ : ני בע ני מע ני עקער ריך : . ניט ריכט ער, ויט שטינקט ער : אַ פּאַש דען אַ גלעט ח אַ לעקעכל : לאַ בשים
ולא באָץ : אָדער פֿאָר געזונט, אָדער זפּ געזונט : אַלץ ווי דער רבי וויל : אַז חברה זשעלאַיעט בוי, האָל זח בר : ויִחד זתרי.
אַרש : אָדם שע גי דעה אָ-יר לכחאָליו.
389 . קאַפּריזנעקייט ,
איבערקלײַבערישקייט
ם : קאַפּריזנעקייט, איבערקלײַבערשקייט,
צעבאַלעוועטקייט אאַזיוו —י : האָפּרע, שוּעת, מונעת, טירוף, אָנפֿאַל , אשפֿאַל , פֿאַנטאַרע : ווילעכץ, פֿאַרוועלענש, מאַנקאָליע : אָפֿצות, חפֿציות, חפֿצעלעך : שטימוע, לוינע, הומאָר, אומער אאַז'ר — 8-פּ .
פֿײַנשעקערײַ: פֿאַרפֿײַנערטער, איבער געטריבענער אאַזיוו געשמאַק.
קאַפּריזניק, קאַפּריז, עקק. מטורף, שןעת, מעגענער, ויכפּהניק, עקסצענטריקער : דיל, וילטל, כאָנכוו נ-עשח) , קרענק נ—): אָחחידל, נִתיחידהקעלע, אַ טאַטנס אַ קינד : ציטעריק קינד : מאַמעס קדש. מאַמעס-פֿאַרטעכניק : אַלטערל, קיר(ל), אָוקונימל : פֿאַרצוי גענער אָ, פּיעשט*ך אש'וו — !פּפּ : צער לאָזענער, צעפּיעשטשעטער, צעבאַלעוועטער, פֿאַרצערטלטער, *איידל געפּאַטשקעטער אאַז'וו — י.
פֿששעקער, עסטעס, מפֿונק, מפֿוּניצע, מעל-מפֿונק, אָסטניס, עפּיער : אויסקלײַבער, איבערקלײַבער, אויסטראַכטער, בראַקירער, פֿדרער אש'ר
נעמע זך (עפּעש אע קאָפּ : קאַפּרעען : בהאָע זיך, ברעקלע זיך : לאָע זיך בעק : מאַכן אַ מענטליק : פֿאַרדרש דעם קאָפּ (דעם קאָלק נ-פּ)) : פֿאַרדרייען מיט דער האָן :
בריקע זיך, בריקעווע זיך : פּישטשע ד, פּעסטע זיך, פֿאַרציִען זיך, איבערנעמע דד.
נפֿאַרגלײַכוש ברעקלען זיך ר אַ
פּאַרך : פּיעשטשע זיך (פּעסטע זיך אאַז'וו) ווי אַ קלק (פּיצעלע) קינד, ווי אַ אָחיד, מ אַ נִתיאָידהקע, ווי אַ אָוקוּנימל, ר איינער — זיק געבליבן, ווי אַ קימפּעטאָרין בײַם ברית, ווי אַ טאָג נאָך דער חשנה, ווי אַ חע אויף דער עלטער, ווי אַן אַכ(חאָטניק, ווי עפּעס רעכטס.
זע איבערקלײַבערש (דיסקרימינאַטיוו אאַו'ר) פּ אַי : זח שרער צופֿרידנצתטעלן : האָבן פֿליע אין נאָן : איבערקלײַבן, אויסטראַכטן, בראַקיק : האָרפֿן זיך : פּערעבער דערע : פֿאַרלאַנגען נעכטיקע טעג (נעכטיקע וועטשערע, דאָס טעלערל פֿע הימל) : נאָכגעבן זיך די שד.
אַדי : קאַפּריזיק, י קאַפּריזנע : משוגע, מטורפֿ(דיש, קרעוקי נאַ-) : עקסצענטרש : היסטערק : ניט-דיסציפּלינירט, ווילד, צעלאָזן, י דחיק : צעבאַלעוועט, צעפּיעשטשעט, צעפּעסטעט, פּעסטשענע : פֿאַרצערטלט, פֿאַר וויינט : ציטעריק, קחחידיק, נִתיחידש.
איבערקלײַבערש, אויסקליִבעריש, דיר קרימינאַטיוו, עפּיקורעש : איידל , י איידל געפּאַטשקעט : דעליקאַט, שמיִדיק, — פֿאַר פֿאָצקעס.
פֿראַן : אַנדערש ניט ווי דרײַצן : עס שטייט אים ניט אָן דער שידוך : אַ קלה אַ בראַקירערקע : די באָבע קריינצע—אָט לאַכט זי, אָט וויינט וי : י ער מל דעם פּאַרך מיט געקרײַזלטע האָר : לא די האָס ער האָט שארצע (בלאָנדע) האָר, מל ער נאָך, אַן זיי האָלן אים געריִזלט זע.
ס : ריטדעהדיקייט, אוּמבאַשטענדיקיט, בר טערדיקייט אאַויר — אַי : חרטה : פּתר חרטה : אַפּאָסטאַזיע : רעצידיוועם : אָפּאָר טוניזם : לײַכטזיניקייט, ז לײַכטוע, רשע דעה.
מקנה-בדיבורניק, מקנהניק, הפֿכפּך, פֿלאַטערקאָפּ : פֿליאַדער — בּ-בּ : כאַמעלעאָן, זומער-פֿייגעלע, פֿעדער : אָנרוקנבייויקער: איבערגעדרייט שלעסל : לעדערנער דשל : אָפּטריניקער, רענעשט, אַפּאָסטאַט, מומד, מומר, פּראָזעליט : דעזערטיר, דעזערשר : רעצידיוויסט : אָפּאָרטוניסט.
וו : יש אָן אַ רושבק: זע גריע אע דער דער : בײַטן (ז ענדער) די מינוט: קוקן וווהע דער ווינט בלאָזט : האָבן חרטה, האָבן סוכאָטע נ-פּ) : צוריקנעמען, צוריקדרייען, צוריקציִש, אָפּרופֿן, צוריקרופֿן : אָפּטרייסלען זיך פֿון, אָפּהאָרפֿן זיך פֿע, אָפּשע זיך פֿת : כאַפּן אַ טרען : אויפֿזעצן ויך : פֿאַרקירעווע דעם דשל : משנה בדיבור(ח זע : דרייען מיט דער צוען קערן דאָס בלאַט אויף צוריק : לאָע אַ קתר חרטה : לאָע אַ קניפּל (אַ שליף) אוּיף חרטה צו האָבן.
אומעקן זיך, אַרומקוקן זיך : אומזש זיך, אַרומזען זיך : באַטראַכטן זיך, באַקלערן זיך, באַדענקען זיך, באַרעכענע זיך : איבער דרייען זיך, איבערקער זיך, איבערקוליש זיך, איבערקניידלש זיך, איבערהאָרפֿן זיך : בײַטן צדדים : איבערדרייע דעם פּעלץ (דעם שמויש, דאָס היטל).
אַדי : דינגדעהדיק : מקנהדיק, בײַטעוודיק, ז פֿאַרענדערלעך : אומבאַשטענדיק, אומשטאָדהאַפֿטיק, אומאויסהאַלטערדיק, ניט אוּיסגעהאַלק, ניערסטאַביל : אָנרוקנביניק, ווייך, שמאַך : אומפֿאַרשטהאָרטלעך, אור אַחריותדיק, אומפֿאַרלאָזלעך : ליִכטויניק, לפּכטקעפּיק, פֿלאַטערדיק, ז לרנענהאַפֿטיק,
לײַכט באַאײַנפֿלוסט : ביימק, בייגעוודיק, ז בייגזאַם, ז מיגואַם, נאָכגיביק : אָפּטריניק, אָפּאָרטוניסטיש, רעצידיריסטיש.
פֿראַן : פֿליטער-פֿלאַטער : בלי חכטה ובלי
דריי : רב נאָטע האָט אָמיד חרטה : אי געהאַט חרטה, אי געבליבן אין בלאָטע.
שפּר ן קיינער האָט ניט קיע לגאָטע צו האָבן
חרטה : חרטה (האָבף אין ניט מעשה סוחר (אין ניט סוחריש) : חרטה אין סוכאָטע : צוריק גייט מען נאָר בײַ עושה אָלום (בײַ שמונה אָשרה) : צוויי מאָל האָט מען ניט חרטה : אַ מאָל אין מען אַ ויכנס, כּדי מען זאָל קענען יוצא זע: אויף וק זאָל מען (קיין מאָל) קיין חרטה ניט האָבן.
891. אויסקלײַב
ם : קלײַבונג, באַלאָטירונג, וויילונג אאַז“וו
— ר : ברירה, אַלטערנאַטיוו, מיגו : בחירה, אל, אויסקלײַב, אָפּקלײַב, אויסוואַל , סעלעקציע : פּרעפֿערענץ, ז פֿאָרליבע, ז פֿאָרצוג, ייִתרון, בכורה : נאָמינאַציע : האָלן, י ווי באָרגעס), י באַלטערירונג, עלעקציע, עלעקע נאַ-) : רעפֿערענדום, פּלעביסציט.
וואַלן : איבערוואַלן, ז שטיכראַלן : ערער טיקע וואַלן, פֿאָרוואַלן, פּרײַמעריס נאַ-) : אָפּטאַציע, קאָאָפּטאַציע: סופֿראַזש, סופֿראַזשעטיזם : עלעקטיציום, אָסטראַקיזם : אָפּשטימונג, באַלאָט, באַלאָטאַזש, י באַל(אָ)טיראָווקע, קלפֿי : וואַלרעכט: אַלגעמיינ(ע) , אַקטיוו(ע), פּאַסיר(ע) אאַז“ר וואַלרעכט : באַראָטרעכט, ז באַראַטרעכט : באַשטימרעכט, באַשליסרעכט : וויילער-רשימה, וויילער-ליסטע, וואַלליסטע : וואַלאורנע, שטימקאַסטן: שטימשפּאַלט : וואַלצעטל, שטימצעטל , י גאַלקע : וואַלקרך : וואַלפּלאַץ, שטימפּלאַץ : (פֿאָר)וואַל-פֿאַרזאַמלונג : (פֿאָחוואַל-קאַמפּאַניע : קוריע.
שטימ(ע), דעה, וואָטום : נאַ-) וווט, וואָוט :
האָלשטימע, באַראָטשטים, באַראָטשטימע : שטימרעכט.
וויילער, שטימער, בורר, שטימגעבער, שטים-אָפּגעבער : האָלמאַן, קלײַבער, עלעקטאָר : עלעקטאָראַט : אָל-באַרעכטיקטער, שטים-באַרעכטיקטער : וואַל-געקסלטער : אָפּטאַנט : סופֿראַומסטקע.
וו : האָבן די ברירה (די פֿריִע בחירה, די
דעה אאַז“ר) — - : פּרעפֿערירן, געבן די בכורה, ז פֿאָרציִען : וועלן בעסער (ליבער, ליבערשט) : מער גערן זײַן : אַרויסזאָע זיך פֿאַר : באַשטימען, אַנטשיידן : מאַכן אָ אָפּקלײַב (אַן איי-וואַל) : קלדבן, אָפּקלײַבן, אויסקלײַבן.
נפֿאַרגלײַכונגען) קלײַבן ווי (ווערעמדיקע) אַרבעס, ווי מילביקע פֿלוימען, ווי אַ הונט בינער, ווי אַ בעטלער שמאַטעס, ווי אַן אַלטער אָחור, ווי אַן אַלטע (אַ פֿאַרועסענע) מויד, ווי דעם גאָירס נִת-יחידה.
אויסזען, אָפּזוכן, אויסזוכן : וויילן, אויסוויילן, ז דערוויילן, אויסדערוויילן : אָפּטירן: קאָאָפּטירן : שטימען, וואָטירן : נאַ-) וווטן, וואָוטן : אָפּשטימען, איבערשטימען : אויפֿהייבן די האַנט : באַלאָטירן, באַלטערירן, שלקער ווען, וואַרפֿן גאַלקעס, קלפֿע : אַריבערשטימען, מאַיאָריזירן, איבעררובן.
אַדי : קליִבעריש, איבערקלײַבעריש, ז וויילע-
ריש, בורריש : געוויילט, אויסדערוויילט, אויסגעקליבן אאַז“ר — יי.
אינוו, פֿראַן : בעסער : ליבער : ליבערשט :
ענדער : איידער : צי : אָדער : ענפֿער (ז ענטוועדער) אָדער : מאָה נפֿשך : מאָנעשעך : איינס פֿע די צריי (ביידע) : אָדער דאָס אָדער דאָס : אָדער דער אָדער יענער : אָדער אַהער אָדער אַהין : אָדער אַהין אָדער אַהער : זאָדער) אַזוי אָדער אַזוי : (אָדעח מיט מטן אָדער מיט בייע: (אָדער) הענג זיך אָדער טרינק זיך : (אָדער) זײַ געזונט אָדער פֿאָר געזונט : צו מיר די ברירה : אַן מיר ווילן עסן מיר ממע:
ער האָט אַ קול , אָבער ניט קק שטים נבלוע באַראָטרעכט) .
שפּר : דערויף זײַנען בפּ ייִדן דאָ צווי אָדערן—אָדער יאָ אָדער גע.
892. בקיוונדיקייט
ם : בקיוונדיקייט, אָנגעצילטקייט, צילגעווענדטקייט אאַז“ר — אַדי : צילונג, שטרעבונג, באַצוועקונג אאַז“ר — יי : כּאָנה, קיוון, מיין, פּויה, דעה, ז אַבזיכט, אינטענץ, פֿאָר(ויס)באַשטימונג, באַרעכענונג, דעטערמיואַציע : ציל, לעבנסציל, עיקר-ציל, ענדציל אאַזיוו : צילפּונקט, צילברעט, מעטע, גאָל נאַ-) : ריכטונג, אָביעקט, צוועק, אַכלית : ענד, ענדפּונקט — 13 : עקסיסטענץ-באַרעכטיקונג, רעזען-ד'עטער : טעלעאָלאָגיע : שטרעבונג, אַספּיראַציע, אַמביציע אאַז“וו — 41-.
וו : האָבן די כּענה (די אינטענץ) : אוי-ן זש : טאָן בקיות : האָבן בכאָנה (בדעה) צו טאָן : וועלן : מקרן זײַן, מתכוון זײַן זיך, אינטענדירן, ז באַאַבזיכטיקן : אויסקומען צו (טאָן) : האָבן אין אויג (אין געדאַנק, אע זינען, אע באַטראַכט) צו טאָן : טראַכטן (דאַכטן, קלערן, ז דענקען, ללומען, ריידן) וועגן : קלײַבן זיך (גיין) טאָן : פּלאַנירן (פּלאַנערען, פּראָיעקטירן) צו טאָן — ז-בּ : שטעלן זיך פֿאַר אַ ציל (פֿאַר אַ צוועק) : צילן צו, צילעווען צו : מאַרקירן : באַצוועקן : אַרבעטן פֿאַר, פֿאַרנעמען זיך אויף : נעמען זיך אין קאָפּ אַרע, ז אָפּהאָכן דעם געדאַנק, אָפּמאַכן דעם מײַוד נאַ-) : באַשליסן, באַשטימען — 387 : שטרעבן, אַספּירירן אאַז“וו — 541 .
אַדי ן בקיוונדיק, פּויהדיק, אינטענציאָנעל : ווילנדיק, געוואָלן, געראָלט, ז געזונען, ז געואָנע, מוטוויליק, ז ווילקירלעך : באַוווסטזיניק, ז באַוווסט, וויסיק, וויסעוודיק, צוגעגרייט, (גע)פּלאָירט, (גשפּלאַנערעט : אָטעצילט,
צילדבאַרוסטזיניק, צילגעווענדט, באַצוועקט, אַכליתדיק : פֿאָר(ויס)בשטימט, פֿאָר(ויס)באַשלאָסן : אָפּגעמאַכט, דעטערמינירט : באַר קלערט, באַטראַכט, באַדאַכט, דורכגעטראַכט, באַרעכנט, אויסגערעכנט, איבערגעלייגט, קאַלטבלוטיק.
אינר, פֿראַן : בקיק : מיט אַ קיק : ג-ע-ה : בדעה : בדעת : אייעס : מיט פֿלײַס : צו פֿלײַסן : צו להכעיס : צופֿלאָכעס נ-פּ) : ביודעים : גןדע : בקויד : עקסטרע : עקסטער : - נאַראָטשנע : י נאַראָקעם : מיט דער כּאָנה : מיט דעם צוועק : מיט דעם ציל : דערמיט : כּדי : בכדי : אַן : כדי אַן : בכדי אַן : דערפֿאַר : דערום : ז דאַרום : דערימעך נאַי-) : וויִל : מחמת : מיט אָפֿענע אויע : אע קאַלטן בלוט. זען אויך : ענד נוּ, פּלאַן זפנ, אונטערנעממ —, שערער מוט 1—.
398. אומבקיוונדיקייט
ם : אומבקיוונדיקייט, ספּאָנטשקייט, ניט צוגעגרייטקייט אאַזיוו — אַי : דצר ל“ר יאָרים : טרײַב, ז טריב, אָנטרײַב : אימפּולס, שטויס : דרשג אאַזיוו — !פּפּ : קאַפּריז, (פֿאַחוועלעניש : באַגײַסטערונג, אינספּיראַציע, רוחהקודש, אינטויִציע : געדאַנקען-בליץ, פּלוצער דיקער געדאַנק : אײַנפֿאַל, המהאָה אאַז'וו — ז-3 : אימפּראָרעציע.
ר ן טאָן אומבקיוונדיק (אומרסיק, בשוע, אאַז“ר) — אַדי : טאָן פֿע זיך אַלע : האָרניט אויסן זײַן : אויפֿבליצן: קומען אויפֿן געדאַנק, אײַנפֿאַלן — ז-בּ : אַרויסכאַפּן זיך מיט אַ וואָרט : זאָע וואָס עס קומט אין מויל אַרע (אויפֿן זינען): ניט צורייטן זיך, ניט איבערטראַכטן אאַז“וו — 392 : אימפּראָוויזירן, עקסטעמפּאָרית : האַקן ווי אע קרויט אַרײַן אאַו'ר — בּזבּ.
אַדי : אוּמבקיוונדיק, אָנפּויותדיק, בשוע. בשוּגה : אומגעואָלט, אומגעהאָלן, ניטווילנדיק, אוּמגעת, ז אוּמווילקירלעך, ספּאָר
טאַן, מעכאַניש, אינסטעקטיר, בלא יודעים, ז אוּמבאַוווסט, אומוויס(ערד)יק, אומבאַוווסטזיניק : צוועקלאָזיק, ניט-געפּלאַנט, ניט-צר גערייט, ניטשונטערגעואָגט : עקספּראָמפּט, עקסטעמפּאָרער, ניט-באַקלערט, ניט-באַדאַכט, ניט-באַטראַכט, ניט-באַרעכנט, ניטאיבערגערעכנט, ניט-אויסגערעכנט, ניטאיבערגעלייגט, אַרויסגעכאַפּט, אימפּראָרי זירט, אינספּירירט, אינטויִטיוו.
אינוו : אויף דער הייסער מינוט : אויפֿן הייסן
מאָמענט : אָוך כּדי דיבור : פֿע דער העלער הויט אאַז“ר — 36- : צופֿעליק : על קי מיקרה : פֿאַרבײַגייענדיק, אַגבֿ - אורחאדיק, דררשגבדיק אאַז“ר — 89 .
394. מאָטיוו , אײַנפֿלוס
ם : ווירקערדיקייט, איבערצײַגעוודיקייט,
אַרפֿרייצערדיקייט אאַז'ר — אַדי : ווירקונג, באַאײַנפֿלוסוט אאַז'ר : אַנטוועקונג, ז אָנרעטע: אָרק, אוּיפֿרץ אאַזיר — יי : אַקטיריזם.
אײַנפֿלוס, השאָעה : פּראָטעקציע, שתדלטת, פּול נ—) : ווירקונג, פּעולה, עפֿעקט : באַרעדכוח, טרײַבקראַפֿט, ווירקונגסקראַפֿט, ררקערדיקע קראַפֿט : וואָג, ז געריכט, דרוק : אויטאָריטעט, דעה, תּוקף, תּקיפֿות : פּרעסטעש, אַפּלאָמב : העגעמאָניע.
מאָטיוו, קעם, וימוק, דונד : ז באַרעד גרונד, ז אורזאַך אאַז“וו — !10 : יִצר ל“ר יאָרים, טרײַב, ז טריב, אָנטרײַב, אימפּולס, שטויס, שטופּ, דראַנג, סטימול , סטימולאַציע : התעוררות, באַגײַסטערונג, אינספּיראַציע: עצה, סוגעסטיע : האָניקדיקע ווערטער, זיסע ריידעלעך, חויפֿה : מאָנטענש, אײַנריידעניש.
נאָיע, רייץ, קישוף, מאַרק : מאָעט, מד נעס, מאַעעטיזם, מאַגנעטשער כּוח, מאַעעטישע קראַפֿט : צוצימיטל, רייצמיטל, סטימר
לאַנט : פֿאַרבאָטענע פֿרוכט, עץ-הדעת : ביטש, י פּרימאַנקע, י פּריטראַווע : לעקעכל , מחד — 363, 590 .
אַקטיראַטאָר, אַקטיוויסט : סטימולאַשר, אינספּיראַטאָר, ווירקער, צרם : באַוועגער, וועקער, באַגײַסטערער אאַו“ר — יי : פֿאַרפֿי רער, אָטן, יִצר -אָרע : אויפֿרייצער, מסיתומדיח, ירבעם אָן נאָט : פּראָהאָקאַטאָר : וואַמפּ נ—) .
דיק אאַזיר) — ר : האָבן השאָעה (איִמ פֿלוס אאַז“וו) — - : האָבן אָ אויג בײַ : האָבן וואָג (י געריכט, אויטאָריטעט אאַז“וו) : האָבן (ליגן) אע דער האַנט צו : דאָמינירן אאַז“ר — פּפּפּ : שפּילן אַ (הויפּט)ראָלע : פֿירן דאָס רעדל (דאָס קרענצל) : דרייען דאָס העלצל : פֿירן בײַ דער נאָן אאַז“ר — 4-9.
גערינען השפּעה (אײַנפֿלוס) : קריע די אייבערהאַנט : אַריבערוועגן, איבערוועע : אַרומוויקלען אַרום פֿינגער.
האָבן (אויסנוצן, ז אויסאיבן) השאָעה (אײַנפֿלוס) : משקיע זע, באַאײַנפֿלוסן : געבן אַן אימפּולס צו : שטופּן, טרײַבן, יאָע, פּרעסן, שטויסן, דרינגען, דרענגען, דוחק זע, שקאַטענען, טאָרען, טורען : אָנטרײַבן, אונטערטרײַבן, צוטרײַבן, אײַלן, אונטעראײַלן, צואײַלן, מנרן זע : (אַרוישזעצן די נאָמה : נייטן, צוויטען אאַז“ר — 4-פּ : אײַנפֿליסן (געבן) ענערגיע : אַקטירירן, ז אַקטיוויוירן, דינאַמיזירן : באַלעבן, קרעפֿטיקן, שטאַרקן, שטאָלן : וועקן, קאָשקען, אויפֿוועקן, אויפֿטמכען : דערוועקן, מעורר זע, (אויפֿ)מונטעת : באַוועע, ציִען די דראָטן : ווירקן, גורם זײַן : באַררקן, אײַנרירקן, אויפֿרירקן, אויסווירקן, פּועלן, פּועל יוצא זע : ברעטען צו: מאַכן אַז.
פֿאַראינטריגירן : סטימוליר, אינספּירירן, באַגײַסטערן, עלעקטריזירן: שטרעקן, ז אָנרעע : צוגעבן (אונטערגעבן, אָנמאַכן) (ש חשק : אונטערגעבן כוך (פֿײַער, היץ) : (צחגעבן מוט
(קוראַ : קוראַדת, מוטיקן, דערמוטיק, אונטערמוטיקן, אויפֿמוטיקן : קלאַפּן אין פּלי צע : אויפֿמונטערן : געבן האָפֿענונגע : אָנריידן צו : איבערריידן, איבערדברן, איבערדיבעק, איבערדיברן: אײַנריידן, אײַנשמועסן, אײַנדרימלען : דיקטירן, אונטערשע : דערמאָגע, דערמאַנען : אַרויפֿברענגען אויף די רייד : ציִען פֿאַר (בײַ) דער צונג : אונטערלערנען, אונטערשפּילן, צושפּילן : אָנציִען, אָנשטעלן, אָנסטראָיע, אָנדרייען (רי אַ זייגעח, אָנדרודלען, אָנפֿאָרמענען, אונטערהיצן, אונטערהידען, אונטערפֿיִערן : אויפֿבונטעווען, ז אויפֿריגלען : בורע, העצן, אָנרייצן, אויפֿרייצן, פּראָוואָצית אאַי'ר פּ זפּפּ : צערייצן : צערייצן ר דער יצרשרע, ווי לילית, ווי דער טיִרל דעם מלמד : ריצן, מאַניען, נאַדשען, לאָקן : צוציִש, מאַעעטיזירן : פֿאַרנאַרן, פֿאַרפֿירן : אַריבערנאַת, איבערגערינען, איבערציִען : פֿאַרבלענדן, פֿאַרקישופֿן אאַז“ר — -1- : פֿאַרלייע אַ נעץ, פֿאַרוואַרפֿן אַ ווענטקע : צוואָע שלדענע בערג : אַרויפֿפֿירן אויף אַ ביטש : אָפּריידן אַ האַנט (פֿוס) אאַז“ר — 363 : ברענגען צו אַ נקית : אָפּגעבן דעם שליסל דעם עב אע די הענט (אַר : אָפּקויפֿן, געבן שוחד — 90- . אַצהוען, סוגעסטירן, סוגערית : אענגעבן פּיזעם : אַרײַטעבן אַ געדאַנק : אַרויפֿפֿירן (אַרויפֿברעעען) אויף אַ געדאַנק : מאַכן גלייבן : מאַכן געניגט צו : איבערצײַע, באַציִע, י פּשער קאָנען : ברענגען צום אַכל : אײַנבילדן. אינאָעלירן, אײַנשרפֿן, אײַנקריצן, איִר וואָרצלען, פֿאַרזייען אאַז“ר — 359 .
אַדי : השאָעהדיק : אײַנפֿלוסיק, אײַנפֿלור רײַך : געערט, אָנערקענט : העגעמאָנש : ווירקעוודיק, ווירקונגספֿול , ז ווירקשם, עפֿעקטיוו : האָגיק, ז געריכטיק : איבערצײַגערדיק : סוגעסטיוו, סטימולירנדיק, רייצנדיק, רייצער דיק, אויפֿרייצ(ערד)יק, באַוועגיק, אימפּולסיוו, דרינגערדיק, שטוועקיק, ז אָנרעגעוודיק, אָנריצ(עווד)יק, צוציִיִק, צוציִערדיק, פֿאַר
פֿירעק, מאַעעטש, מאַא, קשופֿדיק : אַני
וועקט, ז אָנגערעגט, באַאײַנפֿלוסט, אינספּי
רירט, אויפֿגעמונטערט אאַזיוו — יי.
אינר : מטעם : מהאַי טעמא : דערפֿאַר : ווײַל : וואָס : צוליב : דערמיט : ז דאַמיט : בּדי :
בכדי : ז אום : מתּוך.
פֿראַן : ער קען איבערריידן אַ שטק (אַ ש-, אַ טויטן).
זען אויך : סיבה 101, לערא 359, בקזנדיקייט אבּ, אומבקעונדיקייט אבּ, פֿאַרמיטלוע ש, הערשפֿט אוּ, פֿירער 459, צהאָט ש.
895. אוממאָטיווירט קייט
ם ן אוממאָטירירטקייט, מאָטיוולאָזיקייט, סיבהלאָזיקייט אאַז'ר — אַי.
אדי : אוממאָטיווירט, מאָטיוולאָז(יש , אָר
סיבהדיק, סיבהלאָזיק, ז אורזאַכלאָזיק.
אינר : אָן אַ מאָטיר : אָן אַ קע- : אָן אַ גרונד : אָן אַ קינה : ז אָן אַן אורזאַך : ססם : גלאַט :
בעלמא : סאַם אַזוי (זיך) : גלאַט אַזוי (זיך) :
אַזוי זיך : אַזוי גופֿא : גלאַט (סאַם) אע דער
וועלט אַרע : (אומזיסט אש אומנישט : ש אַ
פֿאַרוואָס את אָן אַ פֿאַרמען : ניע האָצאָ ניע
פּאָצאָ — פּבּפּ : ני סאַלע ני פּאַלע : אָן טעם
(אָ אָן (פראַם : פֿריש ק געזונט את ממגע
896 . אָפּראָטונג
ס ן אָפּראָטוע, אָפּמוטיקונג, אַנטמוטיקונג, אָפּהאַלטוע אש“וו : אָפּהאַלט, אָפּשלאָ
וו : אָפּהאַלטן (אײַנהאַלק, אַוועקהאַלטן, זצוריקהאַלטן) פֿת : אָפּווענדן (אָפּריידן)
פֿע : אַרטמענטירן קעע : אָפּעצהנש (אָפּראָטן)
פֿע : וואָרענען קעע : אָפּנעמען (אָפּשלאָע)
שלאָע פֿון מוט : שווער מאַכן דאָס האַרץ : אָפּמוטיקן, אַנטמוטיקן, דיסקוראַזשירן : אָפּשלאָע (אָפּקלאַפּן, אָפּהאַקן, אָפּפּאַטע) די פֿליגל(עך : אָפּקילן, באַרויִקן : אָפּגיסן מיט (אַן עמעח קאַלט וואַסער : אָפּטעמפּן (דערשטיקן) דעם חשק (דעם אַפּעטיט, דעם פֿאַר לאַנג אאַזיוו) — זפּפּ : פֿאַרמיאוסן : אָפּגעוויינען פֿע : צוימען : ברענגען צום שכל : מאַכן פֿאַר טראַכטן זיך.
ם : פּלשירונג, פּראָיעקטירונג, סכעמאַטי זירונג אאַויר — וו : פּלאַן ל“ר פּלאַנען, פּלענער : אַרבעטפּלאָ, בויפּלאַן אאַזיר : פּראָיעקט, ז פּראָעקט : סקיצע, סקעטש נאַ-) : אָנוואַרף, צייכענונג, סכעמע, מאַרקיר, בלופרינט נאַ-) , פּראָספּעקט, סקעלעט, (דער) אויפֿשוואַרץ, טהאָרנע, י טשערואָוויק : פֿאָרשלאָג, ז פֿאָרשלאָג, פֿאָרלייג, פּראָפּאָזיציע : רעיאָלוציע : עצה, סוגעסטיע : אַלטערנאַטיוו. פראָגראַם, סדר-היום, טאָאָרדענונג, אַגענדע נאַ-) : פּלאַטפֿאָרמע : פּאָליטיק, פּאַלי סי נאַ-) : אידעע, געדאַנק, רעיון, באַגריף, קאָנצעפּט : המאָאה, אײַנפֿאַל , אייבערהמאָאה, שכל, כאַפּ, עובדה : אויפֿטו, אויפֿטוונג, אויפֿטועכץ, אויפֿטועניש, דבר אָדש, חידוש, חידר שים: הסאָרה, אייבערהסאָרה, אייבעראָכמה, אייבערקעפּל , אייבערשפּיצל , קנייטשל : קונץ, פֿאָרטל , י וויביעג, טריק, ז טריוק, שפּיצל , אָפּשניצל , קאָפּשטיק, תּחבולה, סקים נאַק : מיטל, ספּאָסאָב, פֿאָרטל , מאַניפֿאָרגע, אויסוועג, פּעטנט נאַ-) : מײַסטערשטיק : קאָמבי נאַציע, מאַכינאַציע, מאַניפּולאַציע : סטראַטעגיע, סטראַטאַגעם, מאַנ(י)עררע, מאַנעווער : עבישער אײַנפֿאַל : אַ המאָאה פֿע פּיקעלער חזן : אַ נײַער יקום-פּורקן.
טריט, שריט : ערשטער טראָט : קלוגער , עטער, ריזיקאַלישער, ריזיקאַנטישער, גע-
וואַגטער אאַז'וו טריט : דריי, דריידל אאַז“ר — בּ-בּ : פֿאַרשווערונג, קרד'עטאַ, פוטש : קאָנספּיראַציע, קאָמפּלאָט, אינטריגע : הינטער דסעלע, הינטערפֿיסל, הינטערשט : אין האַנט, יִדשחת : אָנרייד: האַסלע: אינטריגעריִ, מאַקיאַרעליזם.
פּלאַנעדמאַכער, פּראָיעקש-מאַכער, פּלד נירער, פּלאַנערער : סטראַטעג : מאַכינאַשר, מאַניפּולאַטאָר: קאָנספּירשט, קאָנספּיראַטאָר, פֿאַערערער : אינטרישנט, פּאַפּום נאַק-יר-) : פּאָליטיקאַנט, פּאָליטיקאַנער, פּאָליטשׁ נ—) : מאַקיאַוועליסט.
וו : מאַכן (בויען, סטראָיען) פּלענער (פּראָ-
יעקע אאַייר) פּ - : פּלאַנען, פּלשערען, פּלאַניר, פּראָיעקטירן, גיין (טאָך : מאַנער רירן : אָנמערקן טריט : אָנוואַרפֿן אַ פּלאַן (אַ סכעמע, אַ פּראָיעקט אאַו“וו) : אויסמאַרקירן, סכעמאַטיזירן, נעמען טריט אאַו'ר — 398 .
קומען (פֿאַלן) אויף אַ געדאַנק (אויף אַ המאָאה, אויף אַ פּלאַן אאַו“ר) — - : כאַפּן זיך : פֿאַלן אויף אַ שכל (אויף אַ געדאַנק אאַו“ר) : פֿאַלן אויף אַ פֿאַל ו-פּ) : פֿאַלן אויף דער שו נ-פּ) : צוטראַכטן, צוקלערן : אויסטראַכטן, אויסקלערן : אָפּטראַכטן, אָפּקלערן : פֿאַר טראַכטן, פֿאַרקלערן : דערטראַכטן זיך צו, דערקלערן זיך צו.
אינטריררן, קאָנספּירירן, ברויען : מאַכן אק האַנט, מאַכן ידשחת : מאַכן שטאַם, שליסן בלאַט : אויפֿרידן זיך, צונויפֿריידן זיך : צר זאַמענשלאָגן די קעפּ.
אַדי : אײַנפֿעליק, אײַנפֿעלעריש, אויפֿטועריש
זען אויך : אָרדעמע זבּ, שווינדל שנ, צודיטש 898, מעטאָד —.
398 . צוגרייטונג
ס ן צוגעגרייטקייט, אָנגעוואָפֿנטקייט, בער
וואָפֿנטקייט אאָו“וו — אַי ; צורייטוע, באַ-
אַרבעטוט, אַרסריכטוט אש-וו פּ וו : הקה. י גכיד : קאָליפֿיקאַציע : פֿאָראַרבעט, צר רייט - אַרבעט : אַנטמקלוע, קולטיראַציע, הכאָרה.
צוגרייטער, אָלוץ, פּשניר, פּשנער.
וו ן צוגרייק, אָנברייק, פּרעפּאַרירן: ז צר באַריש, ז פֿאָרבאַריק, אָנריכק, צר ריכק, צולאַדערע : מאַכן שבת : ברעטען אין אָרדענונג אַראַנדת אש'ר —ז- : צײַטיקן, ז רייפֿן : פֿאַרטיק מאַכן : האָכן פּלענער : פּלשית, פּלשערע : אָטעמען מיטלען, (אָפנעמש טרט: ז מאַכן זיכער אַו נש): אַנטוויקלע, שרבעטן, עלטיררן : פֿאָראַרבעטן, מכדר זע : פֿרײַהאָכן האָס פֿעלד : באַזײַטיקן (אָפּשמש) די שוועריקייטן : לייע דעם פֿוודער מענט (די באַוע, דעם ערשק שטק, דעם מנקלשטע, דעם רונטשטק) : צוגרייטן אַ וועג (אַ באַזע, דעם פֿונדאַמענט, דעם דונט) : באַאַרבעטן (קולטיוויר, צעאַקער) דעם דוגט (דעם באָדן, דאָס פֿעלד) : אָנהאָפֿענען זיך, באַהאָפֿענען ויך, ז באַעפֿענען זיך : שרפֿן (שלײַפֿן) די צק (דאָס מעסער, די שווערד, די כּלעע) : האַלטן טרוקן דעם פּולווער : צעטיילן די האָלעס : רייטן זיך לדורע, לתקילה ולמלאָמה : פֿאַרקאָערן (פֿאַרקאַטשע(חן) די פּאָלעס : ייטן זיך (אויסריכטן זיך) אין וועג אַרח : מאַכן זיך רייט : דקערען זיך : מאַכן צודייטומען (הקטת, מלאָכות) : מכע זע ויך : קלײַבן דך, קוועטש זיך, קראַש זיך.
נפֿאַרגלײַכוטעך קלײַבן ויך ר קק מצרים, ר אָרוך אויפֿן יריד, ווי מכנע דהאָשע קק אַמעריקע, מי אַ רד אוּיף אַ קרענק, ווי צו דער חשנה, ר צום וּט.
אויסריכטן, אויסשטעת, סשטאַק, אויספּראַרש, דסשטאַפֿירן, עקיפּית : האַלטן זיך רייט : זע צוגעגרייט, זע מוכן ומזומן : זע אוּיף די פֿיס (אויפֿן פּאָסק, דף דער האָך, אין אָטל, אויפֿן פּאַכאָד) : זע יט :
זש צו (בײַ, אונטער) דער האַנט : זח השטיק :
זע שיפֿן טש (אויפֿן וואַרשטאַט, אויפֿן קלעצל,
אויפֿן פֿײַער, אויף דער קאָוואַדלע).
אַדי : רייט : דייט ווי פֿאַת מלאראָוות : מוכומוומנדיק, צוגעריט, אָנגעברייט :
צײַטיק, ז רייף, פֿאַרטיק : השטיק : אָעריכט,
צוגעריכט : באַאַרבעט, קולטיווירט, צע-
אַקערט : אויסגעריכט, אויסגעשטײַערט, ארס-
געפּראַוועט, אויסגעשטאַט, אוּיסגעשטאַפֿירט,
עקיפּירט : אָעעהאָפֿנט, באַוואָפֿנט.
פֿראַן : אָרמק-חדיקע עמיגראַציע.
שפּר : זעקס זעה זאָל מש בעק—אַבי אין אָעה עט שלאָפֿן : אַ האָנצע נאַכט בעטן
דען אַ אָעה שלאָפֿן.
399. אומצוגעגרייטמיט
ם : נירצוגעריטקייט, גיערבאַאַרבעטקייט, רויקייט אאַז'וופּ ר : רויהאָרג, רוימער
טערשל , רויס : קרקע בשלה, רויערד — ז-ג :
נאַטור, רויער (שטוחצשטשד : עלעמענט,
עמברע : עקרטעמפּאָרע, אימפּראָוועאַציע,
עקספּראָמפּט.
זיך : אימפּראָוויזית, עקסטעמפּאָרית : רעדן
פֿע (דער העלעח הויט (פֿע הוילן פֿאַס
אַרויס).
אַדי : ניט-צוגעגרייט, ניאוגעריכט, ניי גרייט : וויסט, אומבאַאַרבעט, אומאַנט
מקלט, אומקולטיווירט : אומגעשליפֿן, אור
געהובלט, אומגעטעסעט : רוי, דע, אומצײַטיק,
? אומרייף : מלד, זיטשקע : נישפֿאַרטיק :
שטוראַל, פּרימיטיוו, עלעמענטאַר, רודי
מענטאָר, עמבריאָנש : אומגעטראַכט, עקר
פּראָמפּטיק, אימפּראָוועירט.
אינר ן עקספּראָמפּט, אימפּאָמפּטו.
פֿראַז : דער פֿויגל איז שך שיפֿן דאַך : עס אע נאָך די באָד ניט געהיצט : יעשטשע
דאַלעקאָ דאָ קל חמירא.
—4. אונטערנעמונג , פּרווו
טראָע של קק רויסע אַרבעט ניט אָטעמען : אַן מען ווייס(ט) ניט את מען קען ניט נעמט מען זיך ניט אונטער : אַן מען האָט ניט האָס צו פֿד לירן מון מען אַלץ פּרובירן.
זע אויך : אָנהייב 41, עקספּערימענטירוע 816, טעטיקיט עפּ, באַשעפֿטיקוט .
ם : אונטערנעמונג, שטערפּריז(ש , קבלטת, פּאָדריאַד : אוּנטערנעמעוודיקייט, אונ-
טערנעמוע(ס)-גײַסט : פּרווו, ז פֿאַרזוך : רעיקע,
אײַנשטעל, אַראַוטור(ש: אַזאַרטשפּיל , געמבל
נאַ-) , ספּעקולאַציע, קאָרטנשפּיל, באַנק
אונטערנעמער, קבלן, פאָדרשטשק,
אַנטערפּרעני(אָ)ר, אימפּרעסאַריאָ : ריזיקאַנט,
אַוהאָנטוריסט, קאָרטנשפּילער, אַזאַרטניק,
געמבלער נאַ-) אאַז“ר — 40- .
וו : אוּנטערנעמען : (שפֿירנעמען זיך, פֿאָר נעמש זיך : אָננעמען זיך : נעמען אויף
זיך : נעמען אויף די פּלייצעס : פֿאַרפֿירן אַן
ענע : שגאַושירן ויך אע אַן ענע : עפֿענען (אָנ-
הי-ן) אַ געשעפֿט : אַרײַנטרעטן (אַרײַנשטעלן)
אַ פֿוס אע : צולייע אַ האַנט צו : אַרײַנלייע
אַ האַנט אע : צוטרעטן צו : נעמען זיך צו,
טאָן זיך עצות : שאַרפֿן די צק אויף : פֿאַר
שאַרצן דעם דאַשיק — 3-8 : פּרוות, פרובירן,
(פּרובירן) דעם כּוח (דאָס מזל , דאָס גליק) :
טאַפּן (פֿילן) דעם פּולס (דעם דפֿק, דעם וועג) :
זען וווהע דער ווינט בלאָוט — 6 31 : מאַכן אַ
ריויקאַלע טריט : נעמען אַ שנס (טשעוס נאַ-)):
אײַנשטעלן, ריזיקירן, ספּעקוליר, געמבלען
אינוו : לאָמיך : נאָמיך ניאַק : לאָמיר : נאָמיר נדיאַל).
פֿראַן ן ווי מען נעמט זיך פֿיר אַזוי העלפֿט האָט : אַן מען נעמט זיך פֿיר לויפֿט דאָס
פֿינפֿטע אַלע נאָך ו-פּ) : אונטערנעמען הייסט
זיך פֿאַרקויפֿט : ווער עס קען ניט פֿיל פֿאַר-
1—. פֿירונג , מעטאָד , וועג
ם : פֿירונג, פֿירעכץ, הנאָגה, העהטת : נִעלהקתשקייט, ווירטשפֿט, ווערטשפֿט נדק , עקאָנאָמיע, עקאָנאָמיק : לויף, שט, אָנגאַנג : אַרומגאַנג, האַלטונג, אויפֿפֿיר(ונם : ראָלע : האַנדלונג, באַהאַנדלונג, טראַקטירוט אאַזיר — יי : אָפּעראַציע, מאַניפּולאַציע : שיספֿירונג, דורכפֿירונג, טראַנזאַקציע.
מעטאָד, פּלאַן, סיסטעם : רעזשים, אָר דענונג אאַז'ר — 37 : אופֿן, מאַניר, ז אַרט אאַז“וו — ז : שטייגער טאָן, האַנדלווגס - שטייגער, האַנדלונגראופֿן, מאָדוס אָפּעראַנדי : מאַנ(קעררע, מאַוערער: סטראַטעגיע : דעמאַרש : פּאָליטיק, פּאַליסי נ—) : פּראָצעס, פּהאָצער דור : פּראַקטיק, טעכניק, טאַקטיק : קאַמפּאַניע, קאַמפּק נ—) .
וועג, טריט, שריט : וועע אע מיטלען נאַ-) : מיטל , העלפֿמיטל , הילפֿ(ס)מיטל , י ספּאָסאָב ל“ר ספּאָסאָבעס : אויסוועג : מאָסמיטל , ז מאָסרעגל : גלײַכער (דאָדער, ז גראַדער, דירעקטער) וועג : קורצער וועג : מיטלוועג : גאָלדענער מיטלוועג : דרך הממוצע : קרומער (אומדירעקטער) וועג : לאַנגער וועג : אומוועג : קרײַז, זימאַג, שלאָלת, לענקעטקע, געדריי.
ר : פֿית זיך, אויפֿפֿירן ויך, נוהג זע ויך : באַנעמען זיך, פֿאַרהאַלטן זיך, באַגק זיך : אָנגק : אַרומגיין : האַנדלען, באַהאַנדלען, האַנטירן, טראַקטירן : אָפּערירן, לאַווירן, ז לאַוורירן, מאַנעוורירן, מאַניפּוליר : נעמען טריט : אָננעמען מיטלען : אָנווענדן : אויספֿיק, דורכפֿירן.
גק גלײַך (ראָד, דירעקט) : גע קרום,
גע אומדירעקט : גע אַרום און אַרום : זיר
זאַגעווען, דרייען זיך אאַז“ר — 1-בּ : מאַכן אַן
אוּמוועג : אויפֿלייע (אָנלייע) וועג : גע איבער
שקם את איבער יאָזעף : פֿאָרן איבער מאַרש
קעס גאָרק קיין ירושלים (קיין אָרעשראל).
אַדי ן גלײַך, דאָד, דירעקט: אומפֿאַרמיטלט, אוממיטלבאַר : קרום, אומדירעקט, אינ-
דירעקט : פֿאַרמיטלט, מיטלבאַר : רעקורס-
אינוו, פֿראַז : אַרום : קן האַד : פֿון האַנט צו האַנט : פֿון מויל צו מויל : אָנים אָל
פּנים : פֿע מויל צו אויער : ווי? : ווי אַזוי? :
יאַק? : ווי אַרום? : אויף וואָס פֿאַר אָ אופֿן? :
ר קומט די קאַץ איבערן וואַסער? : אַזוי : אַזוי
אַרום : אַוויערשך : אויף דעם שטייגער : אויף
דעם אופֿן : בנה האופֿן : אַזוי אָדער אַזוי : אַזוי
אָדער אַנדערש : ווי אַזוי דאָס זאָל ניט זע :
ר דאָס אין : מיט אַלע (וועע אוף מיטלען :
פֿאַרבײַ פֿײַטלען אין באָד אַרע : פֿון פּינסק
קק מינסק קע מאָטעלע אויף שבת : ווו האָסטו
דאָס לינקע אויער? : פּאָלאַק, ווו איז דע
אויער? : מיט דער רעכטער האַנט צום לינקן
אויער.
שפּר ן אַן די טיר אע אָפֿן דאַרף מען ניט קריכן דורכן פֿענצטער : אַן מען דאַרף
האָבן פֿײַער זוכט מען עס אין אַש : זאָל זע
פֿון אַ קאָזאַק—אַבי צום לעבן (אַבי אויף לאַנגע
יאָר) : זאָל עס זע פֿת טײַוול—אַבי עס הייסט
פֿײַוול : לאָז עס זע פֿת אַ טאָטער—אַבי עס
האָט אַ פֿאָטער : אַרויף וואַסער, אַראָפּ
וואַסער—אַבי אין דרויע אויף שבת : יענעראַל ,
קאַפּעראַל—אַבי עס ראַלט זיך : ריידעלע
שק ריידעלע—אַבי דאָברע מינעלע.
2—. פֿאַרמיטלוט
ס ן פֿאַרמיטלונג : פֿאַרמיטלערשפֿט, פֿאַרמיטלעריִ, אינטערווענץ, שתּדלנות :
מעקלערײַ, סרסרות, שדקטת : אַגענטור : ז אינסטרומענטאַליטעט : וועגן את מיטלען . ז-פּ : הילף, העלפֿקוואַל , הילפֿסקמאַל , קאָנטריבוציע, צושטײַער — פּפּפּ : השפּעה, אײַנפֿלוס, ווירקונג — 3-4.
מיטלמאַן, אָיש הבינים, פֿאַרמיטלער, מאַרך, אָנברייטער, מעדיום, אַגענט : אונטערהאַנדלער, פֿירשפּרעכער, שאַדלן, סרסר, מעקלער, י מאַקליער : פֿאַקטער ל“ר פֿאַך טוירים, פֿאַקטאָר ל“ר פֿאַקטאָרס : שדכן, רײַפֿערקע
וו ן דינען ווי אַ פֿאַרמיטלער : ז זע אינסטרר מענטאַל : העלפֿן, מיטהעלפֿן, אַרויסהעלפֿן, שטק צו דינסט : געפֿינען (וועע את) מיטלען : נוצן אײַנפֿלוס : ציִען די דראָטן (דאָס שטריקל) : ווירקן : זען אַן — 394 : מיטלע, פֿאַרמיטלען : מעקלערן, סרסרן : אַרײַנלייגן זיך אע : משאַדל זײַן זיך : אונטערהאַנדלע : פֿאַקטרעווען, שדכנען : צוזאַמענפֿירן, צר זאַמענברענגען, אויפֿברענגען.
אַדי : פֿאַרמיטלט, מיטלבאַר.
אינוו : דורך : דורך דעם : דערמיט : פּער : אַל-קי : אַלידי : דורך דער פֿאַרמיטלוט מן : מיט דער הילף פֿע.
405. מיטלען, רעזערוו ,
פֿאַרגרייטונג
ס ן פֿאַררייטונג, באַזאָרטנג, אָנהויפֿ(עטונג אאַז“וו— יי : פֿאַרזאָרגונג: פֿאַרזאָרהאָפּערד ציע : רעזערוו, זאַפּאַס, אוצר, לאַגער, סטאַק נאַ-) : קוואַל , רעסורסן, יויקה, מינע : מעלקעדיקע קו : קאַסע, פֿאַרמעג(ן) , פֿאַרמאָג, קאַפּי טאַל : רעזערוו - קאַפּיטאַל , רעזערווגעלט, לעגערגעלט, י זאַלענגע, (רעזערחפֿאָנד אאַז“ר — 486 : געלטאָפּשפּאָר : קניפּל, קישקעגעלט, (ב)שאָיקה-געלט.
מאַטעריאַל , שטאָף, צײַג, סחורה, וואַרג, מוניציע, אַמוניציע : רויוואַרג, רוישטאָף, רוי-מאַטעריאַל, רויס.
עסנוואַרג, לעבנס-מיטל(ען), מיטלט-לעבן נדשל) : שפּיִן, באָמים, גראָסעריס נאַ-) : פראָוויזיע : פּראָוויאַנט, פֿוראַזש, י פּריפּאַסן : אָרדינאַריע : ראַציע, באָנע, פּאַיאָק, רעע נ—) : נטורמע) וואַלוווקע : כאַרטש, י פּילנאָסט : אַידה-לדרך : מזונות, אַלימענטן, אַלימאָני נאַ-) .
פֿאַרניץ - קאָאָפּעראַציע, ז געברויך - קאָאָפּעראַציע : קאָאָפּעראַטיוו : פּראָדוצירקאָאָפּעראַטיוו, פֿאַרקויף - קאָאָפּעראַטיוו : קאָנסום-פֿאַראק.
לאַגערהויז, סחורה-לאַגער, סטאָרעדזש נאַ-) , דעפּאָ, סקלאַד, מאַגאַזין, שפּײַכלער, י שפּעכליער, י שפּאַכליער, ווערהוין נאַ-) : צעכהויז, אַרסענאַל : ברונעם, רעזערווואַר, באַסק : קלייט: פּראָריאַנט-מאַגאַוין, סחורהמאַגאַזע אאַז'ר : קעלער, סקליעפּ, פּאָדוואַל: עלעראַטאָר, אַמבאַר, האָפּע, סילאָ(ס), שײַער, פּוניע, הייבוידעם אאַז“ר — 2-1 : שפּײַכלערשטאָט נ-נ'ח : פּראָוויאַנט-קאַמער, שפּײַשרניע, שפּיזאַרניע, ספּיזשרניע : שפּײַוקאַמער, האָלצקאַמער, האָלצשטעלכל, - קלאַדאָווקע : אײַזקעלער, י לאָדאָווניע אאַז'ר — 14 ! .
האַלטער, באַהאַלטער, באַהעלטער, קיתקיבול : שפּאָרקעסטל, שפּאָרקאַסע, נויטקאַסע — 487 : זאַק : פּראָריאַנטזאַק : לאָטער, האָרעטשיק, סאַקווע, טאָרבע, קאָבורע : קויש, קאָשיק, קויקע, קויף, קײַפֿל, קויבער, י קאָרזינע, קאָרב, בעסקעט נ—ם : ברויטקאָרב, פֿשקאָרב אאַז'וו : פּושקע, פּודלע, פּודעלע, פּודעליק, שאַכטל , שעכט, שעכטל, שקעטל, שקעטעלע, שקוטל, שקאַטולקע : י קאָראָבקע, קאַרטע (-קעסטל) : באַניע, נעסעסער : קאַסטן, קר פֿערט אאַז“ר — 115 : פּאַפּירזעקל, שקאַרמוץ, שקאָרמיץ, סקאַרמוטש, טוט, טיטל, פּימפּער, פּאַפּיר - וויקעלע, פּייפּערבעג נאַ-) : שייד, שיידל, פֿוּטערפֿאַס, פּוטערפֿאַסנ-פּ), פֿוטליאַר
קאָאָפּעראַטאָר : פֿאַרהאָרגער, פֿאַררי טער : ליוועראַנט, ז ליפֿעראַנט : פּאָדריאַטשיק, צושטעלער, י פּריסטאַוושטשיק : פּראָריאַנטירער, פּראָוויאַנט - מײַסטער : שפּיִן - פֿאַרזאָרגער, (שפּײַז-)פֿאַרדייטער, קייטערער נ—) : סקלאַדניק, מאַגאַזינער, לאַגערזײַזערויק.
וו ן אויסהאַלטן : באַואָרע, פֿאַרזאָרגן, ז פֿאַר-
זען : אײַנשאַפֿן, ז אָנשפֿן : אָפּלייגן, אַוועקלייע : אָנברייטן, אָנגרייטן : פֿאַרגרייטן, צוגרייע : אָנגרייטן אויף הלאי מען של ניט (באַ)דאַרפֿן: אָנגרייטן אויף שבת : אָנגרייק אויף נאָכן פֿאַסטן (אויף אָפּצופֿאַסטן) : מאַכן רעזערע (זאַפּאַסן אאַז'וו) — - : רעועררירן, זד פּאַסעווען : פֿאַרשפּײַכלערן : אָפּלאַגערן, דעפּאָנירן, סטאָרעדוע נ—) : (אײַטשײַערן, (אײַ0שפּײַכלערן : אָפּלייגן (אַוועקלייגן אאַי“ר) אע אַ זײַט (אויף שפּעטער) : אָנהויפֿ(ענע)ן, אָנפּראַטען, אָנקלײַבן, אָנזאַמלען, אָנטשליען אאַז'וו — זפּ : שפּאָרן, פֿאַראיבעריקן, סיית נ—ם : באַהאַלטן אויף אַ רעעדיקן טאָג.
נפֿאַרגלײַכוטש) צורייטן ווי אויף אַ הונגעריאָר, ווי פֿאַר הונגעריקע, ר פֿאַר צען יאָנים, ווי פֿאַר אַ פּאָלק סאָלדאַטן, ווי פֿאַר דער גשצער ראָטע, ווי צו אַ חתונה, ווי פֿאַת מלכות אַלע : צוטיפֿשאַרן (צורפֿשלעפּן אאַז'ר) ווי אַ מורעשקע, ווי אַ פֿייגעלע (אע נעסש, ר אַ מוע אע לאָך אַרע, ווי אַ ערער קע אויף ווינטער, ווי אַ בעטלערקע אַ דאָע צו אַ גראָע.
האָבן אין (אויפֿן) לאַער (אין רעזערוו, אויף דער האַנט) אאַז'ר : שפּײַע, באַשפּײַע : צושטעלן, פּראָווישטירן, פֿוראַזשרן.
אינר ן פֿע דייטן : פֿון פֿאַרטיקן : אויף אַלעם
שפר ן מי שאָרח באָרב שבת יאכל בשבת :
ווער עס דייט ניט אוּ ערב שבת האָט נעט אויף שבת : אַן מע קאָכט ניט אין דער האָכן האָט מען שבת גיט וואָס צו עסן : אַן מען האָט ניט אויף שבת האָט מען ניט שיף זונטיק :
אַז מען האָט גיט פֿרײַטיק שפּעט האָט מען ניט זונטיק פֿרי : אַן מען גרייט אָן אום זומער האָט מען אויפֿן ווינטער : אַן מען זינגט אום זומער ווינט מען אום ווינטער : דייט דיר אָן אין דער יועט, וועסטו האָבן אויף דער עלטער : מצר תּאָנה יאכל קריה: הזורעים בדימעה ברינה יקצורו : אַן מע זייט אע ליידן שנײַדט מען אע פֿריידן : שלח לחמך אַל פּני האָים (קי ברוב הנמים תּמצאָום : ווי דו וועסט זיך לייגן אַזוי וועסטו שלאָפֿן : ר מען בעט זיך (ווי מען וויגט אק) אַזוי שלאָפֿט מען : האָס מען קאָכט דאָס עסט מען : ווי מען בראָקט זיך אײַן די פֿאַרפֿל אַזוי עסט מען זיי אויף : ווי מען ברײַט אַזוי טרינקט מען : ר מען שטעלט זיך אַזוי שטייט מען : ואָס מען זייט דאָס שנײַדט מען : וואָס פֿאַר אַ זריעה אַזאַ תּבואה : אַזוי ווי די זריעה אַזוי איז די תּבואה : ווי אַזוי מען (דער מענטש) נעמט זיך פֿיר (פֿאָר) אַזוי העלפֿט האָט : פֿע הימל פֿאַלט האָרניט אַראָפּ : אַם אַע אַוי לי מי לי (ואָם לא אַכמו אַימתק : אַן דו שרגסט ניט פֿאַר דיר ווער וועט פֿאַר דיר האָרע? : אויף קק וסים טאָר מען זיך ניט פֿאַרלאָזן : — אַן מען פֿאַרלאָזט זיך קריגט מען אַ פּאַרך : ווויל איז דעם וואָס קומט צו אַ רייטער שיסל.
לייע : נקרויט) שטעלן : אײַנמאַכן, אײַנזאַלצן, אײַנפּעקלען, (אײַפבלעכלש, אײַנסלאָיען, פֿלעשלען, קענען נ—) : טריקענען, זײַערן, אײַנשטעלן : ופֿלייש קורירן נאַ-) : מאַרינירן, רייכערן, ווענדזלען, וויאָנדזלע.
405. פֿאַרניצונג
ם : פֿאַרניצונג, פֿאַרנוצוע, פֿאַרברויכוט,
ז פֿאַררענדונג אאַז“ר — וו : קאָנסומפּציע, קאָנסומציע : פֿאַרניץ, פֿאַרוע : אָפּנץ, אָפּען אויסניץ, אויסנע: פֿאַרטו, פֿאַרברויך, ז פֿאַרווענד : גענוס, אלנצער : אָפּש, אויסגאָב, הואָאה.
פֿאַרניצער, פֿאַרטצער, קאָנסומענט, פֿאַרברויכער, ז געברויכער, קאָנסומער נאַ-) : אויסניצער, אויסטצער, אָפּניצער, אָפּטצער : געניסער, אײַנצערער, פֿאַרצערער : פֿאַרטוער, קעלזואָאה.
וו : פֿאַרניצן, פֿאַרנוצן, פֿאַרברויכן, קאָר
סומירן : ז פֿאַרווענדן, אויסניע, אויסנוצן : אָפּטראָע, אויסטראָע אאַז'וו — פּבּפּ : פֿאַרטאָ : געניסן, איִנצערן, פֿאַרצעת : אַרסגעעפּ--פּ : פֿאַרשווענדן — ז-פּ .
—4. אויפֿהיטונג
—4. באַניצונג
ס : אויפֿהיטונג, פּרעזערווירונג, קאָנסער ררוט אאַז'וו — יי : פּרעוערוואַציע, קאָנסערהאָציע, קוראַציע : פּראָפֿילאַקטיק, פּראָפֿילאַקסיס : קאָנסערוון, פּרעזערוואַטן, קענד-טדס נ—).
ר : קאָנסערוויר, פרעזערווירן: באַלזאַמירן, אײַנבאַלזאַמען : שטעלן אויף אײַן : אײַנהיטן, פֿאַרהיק, אויפֿהיטן : באַוואָרענען, פֿאַרהאָרענען : אײַנבאַהאַלטן, אויפֿבאַהאַלטן, אויפֿהאַלק, ז אוּיפֿבאַהאָת : נאוגערקעס) איִנ-
ם : באַניצונג, ז געברויכוט, אָנווענדוט אש'ר
— וו : נץ, נוץ, באַניץ, באַנוץ, אויסנץ, אויסנוץ : עברויך : דינסט : שימש, אָנווענד, אַפּליקאַציע : אוטיליזאַציע : דיספּאָזיציע : (צחהיליקוט, חיטך, דעדיקאַציע, ז ווידמוע.
ניצער, ושער : באַניצער, באַנוצער, פֿאַרניצער, פֿאַרנוצער, ז געברויכער, אוטילי זאַטאָר : דעדיקאַטאָר, מחנך, (צחהיליקער. ר ן ניצן, מצן : באַניצן, באַטצן, אויסניצן,
אויסטצן, פֿאַרניצן, פֿאַרטצן, ז געברויכן,
יוון נאַ-) , אָווענדן, אוטיליזית : אַפּליקירן : ז מאַכן געברויך פֿת : טראָגן : באַנײַען : באַניצן (בשוצן) זיך מיט, באַדינען זיך מיט : דיספּער נית : אָפּגעבן צו : אָפּגעבן (שטעלן) צו דינסט : באַשעפֿטיקן : באַשטימען פֿאַר : הייליקן צו, צר הייליקן צו, מקדיש זײַן, מחנך זע, דעדיקירן, ז ווידמען.
אינוו : לסשמיש : קודש.
407. אומבאַניצונג
ם ן אוּמבאַניצונג, אומבאַנוצונג, אומבאַנץ, אומבאַנוץ : אַבסטינענץ : דיספּענסאַציע. וו ן ניט ניצן, ניט (בשנוצן, ז ניט געברויכן : ניט אָנרירן : לאָזן צו רו : ניט אָנווענדן, ניט אַפּליקירן, ז ניט מאַכן קיין געברויך פֿע, ניט אוטילעית : אָפּהאַלטן זיך פֿע ניצן (טצן) : באַגק זיך אָן : באַדרייען זיך (באַקראַצן זיך) אָן נ-פּ) : דיספּענסירן : שנערען, שוינען, אָפּהיטן : רעזערווירן, אָפּלייגן אין אַ זײַט אאַז“וו — 4-3 : אויפֿהער ניצן (טצן) : גע אע ניווע — 0 1 4 .
408. שלעכטבאַניצוט
ם ן שלעכטבאַניצונג, שלעכטבאַנע, קרומ באַנוץ, ז מיסברויכונג, ז מיסגעברויך : חילול, פּראָפֿאַנאַציע, פּראָסטיטוציע : שענדונג, פֿאַרשוועכונג — יי.
וו : ניצן (נוצן) לרעה : שלעכט (קרום) בער ניצן, (באָוצן, ז פֿאַרווענדן) : ז מיט(גע)ברויכן : ניצן (טצן) פֿאַר אַ גיט - ריכטיקן צוועק : מחלל זע, פֿאַרשוועכן, פֿאַראוּמהייליקן, שטהייליקן, פֿאַראומווערדיקן, שטווערדיקן : פֿאַראוּמרייניקן, מטמא זע : פֿאַרשמוצן : לעסטער, פּראָפֿאַנירן : פּראָסטיטויִרן : איבערניצן (איבערנוצן, אַריבערשפּרײַזן) פֿולמאַכטן : איבערניצן (איבערטצן) די כּוחות, איבערציִען דאָס שטריקל , איבעראַרבעטן זיך אאַזיוו — !44.
—4. נייטיקייט , נוציקייט ,
פּראַקטישקייט
ם : נייטיקייט, באַדערפֿטיקיט, פֿאָדער-
דיקייט אאַז'וו : מציקיט, נוצלעכקייט, כּדאַייִקייט, פּראַקטשקייט אאַו“וו — אַדי : מיט : (שרײַענדיקע) נויטרענדיקייט : באַדאַרף : (לעבנססבאַדערפֿעניש : צורך, הצטרכות : אָרכרבים, אָרכעיבור, אָרכיזכלל אאַן“ר : אָכרח, הכרחיות, מוז(זאַך) , אימפּעראַטיוו : אַ פֿראַגע מע לעבן דען טויט : די רעכטע האַנט — בּ 1 4 .
ו, מצן, טובה : טובתזנאָה, טובתהבּלל : זיקה : אינטערעס, דינסט, תּועלת, י קאָרישטש, בענעפֿיט נ—) : אַכלית.
פּאַסיקע געלעעהייט, פּאַסיקע ציִט : אָפּאָרטונעם, פּרשאַטיזם, ז פּראַגמאַטיציום.
אָפּאָרטוניסט : נִעל-אַכלית.
וו : דאַרפֿן, באַדאַרפֿן, (גשניטיע זיך אין :
ברויכן : מת האָבן : באַדאַרפֿן אין לעבן דע (מיטן לעבן) : ניט קענש זיך באַגק אָן : נש קענע לעבן אָן.
נפֿאַרגלײַכומעח דאַרפֿן ר איינער דאַרף (ס')לעבן, ווי דער האָס טרינקט זיך דאַרף הילף : ניט קענש לעבן ווי אַ פֿש אָן וואַסער, ר אַ ייִד אָן מינחה, ווי אַ מײַדער אָן אוּ עליה, ר אַ פֿורמאַן אָן אַ טרונק בראָנפֿן, ווי אַ ייִד אוּ אַ מסירהלע.
יש מציק (עצלעד, כּדאַי(יִש) : זש לכצע, זע אויפֿן אָרט אאַז'ר — אַי אין אש : ז זע פֿע מצן : טויע : אָע : זע מט פֿאַר : דינען (דער פֿילן) אַ ציל (אַ אַכלית, אַ פֿונקציע אאַו'וו) : זח צו דער האַנט : טאָן אַ דינסט : האָן אַ וועלט מיט מטס : העלפֿן : ניצן, מצן : צו ניץ (ו) שמע : צו פּאַס עמען : י גע אין קאָרשטש : באַהעלפֿן זיך מיט : ציִען ווע פֿע : האָבן (מאַכן) מע פֿע : ציִען (ז שעפּן) יוּיקה פֿע : האָבן אַ טובה מן : מקבל טובה זע פֿת : האָבן אַ טובתזהאָה ק : אוּיסשלאָע פּוטער פֿע :
פֿירן צו אַ אַכלית : ברענגען מצן : לוינע זיך, באַצאָלן זיך, קאָנווענירן, אויסטראָע — פּ-פּ : זײַן ווערט די מי (די אַרבעט, די פּראַצע אאַז'וו).
זע פּאַסיק : זײַן צײַטלעך : (גע)שיקן זיך (פּאַסן) צו דער געלעעהייט (צו דער צײַט, צום סעזאָן, צום געשמאַק).
אַדי : נייטיק, גענייטיק, ז נויטיק, ז געטיטיק,
מיטרענדיק : באַדערפֿטיק, פֿאָדערדיק : דרינגלעך, דרינגעוודיק, דורכויסיק, ברענענדיק, י נאַגלע, י נאַהאַלנע, י ספּיעשנע.
!פֿאַרגלײַכונגען) נייטיק ווי אַן אויג, ווי ברויט, ווי דאָס לעבן, ווי אַ טאָכטער חתונה צו מאַכן, ווי אַ פֿאָדעם צו דער נאָדל.
נוציק, מצלעך, ווצברעע(ענד)יק, וווילטר ענדיק : האַנטיק : טויגיק, טויגלעך, טויגעוודיק, דינערדיק: (בשהעלפֿיק, באַהילפֿלעך: ז פֿאַרווענדלעך : פּאַסיק, צוגעפּאַסט, צופּאַסלער, אַדעקוואַט : דקלעך, צײַטלעך, ז גינסטיק, געלעגן, געלעגנטלעך: באַקוועם, באַקוועמלעך: ווערט, כּדאַייִק, לוינעוודיק, באַצאָל(ערד)יק, קאָנרעניריק, אײַנטראָג(ערד)יק אאַז“וו — --4 : פֿרוכפּער(ד)יק : בילך נאַר-) , בילכער.
פּראַקטש, ז ראָטזאַם, ז ראַטזאַם, אָננעמלעך : געשעפֿטסמעסיק : גערונטע, ווינטשנסווערט : צוועקמעסיק, צרעקמאָסיק, אַכליתדיק : פּראַמאַטיש: אָפּאָרטוניסטיש.
אינוו , פֿראַן : דורכויס : עס פֿאָדערט זיך :
עס בעט זיך : אָן דעם בע איך ווי אָן אַ האַנט : פֿון לעצטן דלות וועל איך עס קויפֿן : על קל אָרה שלא אָבוא : כּדאַי : לטובה : לטובת (הכלל) : לצורך : ז צו מנסטן : פֿון וועגן : צום ווויל את בעסטן נ—) .
שפּר ן אַן מען דאַרף דעם ננב נעמט מען אים (שנײַדט מען אים אָפּ) פֿון דער תּליה : קל זמן די בהמה לאָזט זיך מעלקן פֿירט מען זי ניט צום שוחט.
410. אומנייטיקייט , אומ-
נוציקייט , אומפּראַקטישקייט ס ן אומנייטיקייט, אומנוציקייט, ניוועצדיקייט אאַן“וו — אַדי : איבעריקע זאַך, אומנוציקע זאַך : ווילדפֿלייש, הונט: איבערביינדל : אומנוציקער מענטש : אָפּגעדאַוונטער : איבעריקע זאַכן : איבעריקס, לוקסוס : טויטער אָות — 414 : אומנוצלעכע, אומנוציקע, אומזיסטע, אַרויסגעוואָרפֿענע אַרבעט : צײַט-פֿאַרשרענדונג, צײַטאָנרער, אָיבודעמן : נִיטול-תורה : אַ שפּיל מיט עסיק : אַן אַרבעט (אַ שפּיל) פֿאַרן טײַוול : קול קורא במידבר.
ניוועץ, ניוועטש : אָפּפֿאַל, אײַנפֿאַל, פּסולת, פחת, בראַק : בראָכהאָרג, ברעך, ז ברוך : אײַזנברעך, ציגלברעך אאַז'ר : אָפּשניצלעך, ז אָבריעזקעס : אָפּ)שניצעכץ : געהילץ-אָפּפֿאַל , שפּענער : זעשפּענער, זעגלשפּענער, עגבערשפּענער, הובלשפּאָן, הובלשפּענער, הובלינקעס, סטרושקעס, סטרוזשענעס : (האָלצ)יעגעכץ, געזעגעכץ, טראָטשינעס, פּילינעס, פּאָלאָווינעס : האָלצמעל, זעגמעל, זעגשטויב : מעטאַלשפּפֿאַל, מעטאַלעכץ, האַמערשפּרינגעכץ, פֿוס : פֿײַלשפּענער, פֿײַלעכץ, שלאַק, אָפּפֿעלעכץ, אשך פֿײַלעכץ, אײַזנשטויב, שלײַפֿשטויב, פֿײַלשטויב : נטייט ווישקראָב, וויסקראָב, (אויס)האָבעכץ, קרעץ : נגעריקסן) ראָכוויניעס, קליפּת השוּם, ציבעלעשאָלעכץ, אָביערקעס, קאַרטאָפֿלשלעכץ אאַזיר — 122 : נתבואה) קלײַען, פּלעוועס, מעקענע, פּאָלאָווע, אָטרעמבעס : נאָפּזאַץ) סלאָזשינעס, וואָשטשענעס, פּאַדאָנקעס, אור.
וו ן זײַן אומנייטיק — אַר : קענען זיך באַגע (נ--) גאַדרייען, באַקראַצן) אָן : זײַן אָנגעוואָרפֿן : ניט דאַרפֿן : דאַרפֿן אויף צען קלאָ (אויף ערב נום-קיפּור, אויף אַ שיינער רינער כּפּרה, אויף כּאָרות) : דאַרפֿן אויף סים סאָט (טויזנט, טעאָנצע, טקטשע,
410
אִשעה נײַנציק, צען טויזנט, צען טיסיאַטשע) כּפּרות.
ניט ניצן (נוצן) : ניט האָבן קיין נוצן פֿון : שרויט האָבן פֿון : ניט ברענגען קיין נוצן : אַרבעטן (אָנשטרענגען זיך, באַמיִען זיך אאַי“וו) אומזיסט : האָרעווען אויף אַ פּוסטער וועלט : ניט פֿירן צו קיין אַכלית : ניט טאָן קיין מטס : ניט דינען (קיין צוועק) : ניט ווערט זײַן די מי (די אַרבעט אאַז“ר) : ניט כּדאַי זײַן, ניט לוינען זיך, ניט באַצאָלן זיך, ניט קאָנווענירן.
ניט טויגן : ניט גוט זײַן פֿאַר : ניט העלפֿן : זײַן (ווערן) אומנוציק (אומנוצלעך) : גיין אע ניוועץ, גיע לאָיבוד, גיין לאַד.
מאַכן אומנוציק גאומנוצלעך) : דיסקראַלי פֿיצירן : רײַבן (צערײַבן, פֿאַרקטלען, פֿאַרבאַלאַמוטשען, פֿאַרבאַלאַקען, פֿאַרלאָדערן אאַי'ר) די צײַט : גאַשענען, גײַסענען : פֿאַר שרענדן (פֿאַרספּענדן נ—), -סטראַטשען, י זמאַרנערען אאַז“ר) געלט — ז-פּ : צענישט(יק)ן, קאַליע מאַכן, י זאַטראַטערען אאַז“וו — פּ-4 : צעברעכן, צעשטעכן, פֿאַרניכטן אאַז'ר — ז-1 : נפֿאַרגלײַכונגען—ניט-נייטיקייט) זײַן נייטיק ווי אַ לאָך אין קאָפּ, ווי אַ דריט אויג, ווי אויגך ווייטאָג, ווי צאָומייטאָג, ווי האַרצווייטאָג, ווי קאָפּ-דרייעניש, ווי אַ פּרישטשיק אויף דער נאָז, ווי אַ געשוויר אין האַלדז, ווי אַ בלאָטער צו אַ מכה, ווי אַ מכה בעדו, ווי אַ הוסט אין אַ קרענק, ווי דער פֿאַראַיאָריקער שניי, ווי אַ פֿינפֿטע ראָד צום וואָגן, ווי אַ הונט דער פֿינפֿטער פֿוס, ר די פֿינפֿטע מויד, ווי רקינו אַמס תּקילע, ווי מע אוּמגליק, ווי דער שלימזל : דאַרפֿן ווי אַ לאָך אין קאָפּ, ווי אַ דריטע אויג אאַז“וו.
נניט-ווציקייש העלפֿן ווי אַ מט וואָרט, ווי אַ מט ווערטל, ווי אָפּשפּרעכן אַן עיזקרע, ווי קאַלטע פּריפּאַרקעס, ווי אַ טויטן באַנקעס (אַ פּאָקרישקע, אַן אַל אָלא רחמים), ווי תּהילים צו אַ געשוויר (געשווילעכץ), ווי פּיזעם (רי אַ קאַפּיטל תּהילים) צו אַ מכּה, ווי אַן אַפֿיקומן צו
קדחת, ווי דעם רבינס (אַדיקס) ברכה, ווי אַ גוטןייִדנס אַ צוזאָג, ווי דער רביצינס אײַנגעמאַכטס.
ננירעצדיקייט) ליגן ווי שלעכטע סחורה, ווי לעגער-סחורה, ווי אָפּפֿאַל , ווי אַ קופּע ג- קוטשע) מיסט : זײַן אַרויסגעוואָרפֿן (אַרויסגעגאָסן) ווי אין דרויסן, ווי אויפֿן הונט, ווי פֿאַרן הונט, ווי (פּערל) פֿאַר אַ חזיר.
זײַן ניט-פּראַקטיש (ניט-פּאַסיק, ניט אויפֿן אָרט, ניט אין דער צײַט, ניט אע געשמאַק)
(אומנוציקע, אומפּראַקטישע מעשים) רײַסן דעם שטראָם : כאַפּן מיט די הענט דעם ווינט : גיין מיטן קאָפּ דורך דער ושנט : שלאָגן זיך קאָפּ אין וואַנט : שלאָגן דעם קאָפּ אין אַ שטיי נערנער וואַנט : קעמפֿן קעגן ווינטמילן : אַרויסנעמען אַ שויב פֿון איין פֿענצטער את אַרײַר שטעלן אין אַ צווייטער : אַרויסנעמען אַ שויב אויף אַנטאָקאָליע און אַרײַנשטעלן אין שניפּישאָק : זוכן דעם נעכטיקן טאָג : זוכן פֿון אַ פֿאַרברענטן גגעקגרטן) פֿערד די פאָדקעוועס : זוכן אַ שפּילקע (אַ נאָדל) אין אַ וואָגן היי : זוכן אַ גרויפּ אין אַ שיטערער זופּ : לערנען אַ פֿלאָקן טאַנצן : לערנען די באָבע זיטען : אויסמאָלן אַ טעם פֿון סמעטענע : י אויסמאָלן אַ קריס דעם טעם פֿון קיאה : פֿאַרשפּאַרן מיט אַ שפּענדל די מיליִע : מעלקן דעם באָק : אויסמעלקן דעם באָק און גיין צום וואָכערניק נאָך אַ שילותחסד : שיטן זאַלץ אויפֿן עק : בויען אויפֿן וואַסער : שרײַבן (קריצן) אויפֿן זאַמד (אויפֿן וואַסער) : שטעלן קאָרטנהײַזלעך : קילן זיך מיט הייס וואַסער : שטויסן עסער אין אַ שטייסל : צוקלעפּן אַ בלעטל צום אָפּצאַס : מאַכן פֿון שניי גאָמלקעס : זוכן יושר בײַם פריסטאַר (בײַם קאָזאַק) : נאַרן דעם קאָזאַק : סטראַשען מיט שרא : סטראַשען אַ קאָזאַק מיט מחציתזאָקל : טראָגן וואַסער צום ברונעם : פֿית דעם ברונעם צום אָקס : פֿירן שטרוי קע מצרים : פֿית דעם טײַך צום פֿערד : שלעפּן די קו אויפֿן בוידעם : פֿאָרן
איבער האָסער את שפּײַען אע די הענט : שטק אין וואַסער און בעטן אַ טרונק : פֿאַרלירן פֿונטן את צונעמען קווינטן : (אַוועק)וואַרפֿן ברויט את זוכן ברעקלעך : אויפֿהייבן אַ פֿעדער את לאָון פֿאַלן דאָס גאַנצע איבערבעט : שע זיך ואָך אַ פֿעדער און אַרויסלאָזן אַ פּערענע : לאָזן פֿאַלן אַ בעטגעאוט את אויפֿהייבן אַ פֿעדערל : גיין זיבן מיִל ואָך אַ טרונק זויערמילך: פֿאָרן קיין אַמדור נאָך אַ שמעק טאַבעק: זוכן אע קאָוואַרסק דעם גרויסן פּויער וואָס מאַכט די קליינע בענקעלעך.
. אַדי ן אומנייטיק, ז אומנויטיק, אומטיטווענדיק: ז איבערפֿליסיק, איבעריק (ימי בײַ אַ דעהאָטקע דער בוזעם) : אָנגעוואָרפֿן : נירעצדיק: ז אומגעברויכלער, ז אומפֿאַררענדלעך : פּסולתדיק, פּחתיק, בראַקיק, י בראַקאָוונע, י בראַטשנע, שלאַקיק אאַז“ר — ס.
אומנוציק, אומנוצלעך, נוצלאָזיק : אומטויגערדיק, אומדינלער, אומדינערדיק : אומפּאַסיק, ניט-צוגעפּאַסט, ניטשדעקראַט : אומשיקלעך, אומצײַטיק, אומגעלעע : ניט-ווערט, ניט-כדאַייִק, ניט-לוינעוודיק, ניט-באַצאָלער דיק, ניט-קאָנוועניר(נד)יק : אומפֿרוכפּער(ד)יק, אומפֿרוכטיק, פֿרוכטלאָזיק, ז רעזולטאַטלאָזיק, ז ווירקונגסלאָויק : שעדלעך, האָדנברענג(ענחיק : ניט - האַנטיק, ניט - באַקוועם ; ניט-פּראַקטיש, ז ניטראָטזאַם, ניטשננעמלעך : ניט - געשעפֿטסמעסיק : ניט - גערווטע, ניטווינטשנסרערט : ויט-אַכליתדיק : לאָיבודיק, אַרויסגעהאָרפֿן, אומזיסט, געקטרט, י געזמאַרנעוועט אאַו“ר — יי.
אינוו, פֿראַן : איך דאַרף ע- נייטיק אין טאָפּ אַרע : איך גיב עס דיר אַוועק מיט קנע את מיט מנין : קענסט עס דיר אײַנמאַכן (אײַנמאַרינירן) אין זויערן : עס גיט מיר מער ניט אָפּ צו מײַנע זײַדענע (נום - טובדיקע) קליידער : כששנה קע החוחים—ווי אַ פֿינפֿטע ראָד צום וואָע : מע שטייט את מען וואַרט אויף דיר : מען האָט ניט געשקט נאָך דיר :
אַן איך וועל דיך דאַרפֿן וועל איך נאָך דיר שיקן דעם בראָדער שמשׁ : עס אין קיע מיסחר (קיע געשעפֿט, קיע עסק, קק ביזנעס נאַ-)) נש : אומזיסט און אומנישט : אוּ ערלה : אַן עקרה (פֿאַר גאָש : אַ ביטערע (נ)עררה : פֿאַרפֿאַלן— שולדיק גערען דעם רוח אַ האָנג : אַ קליינע סירכה את אומזיסט די טירחה : די מי אין ניט ווערט די פּראַצע נ-פּ) .
טענה (שרײַ) פֿון הײַנט בין מאָרע : שרײַ הײַנט, שרײַ מאָרגן : כאָטש רעד טאָטערש את טערקיש : גיי שרײַ סיוקים : קענה (שרײַ) צו ואָט : רעד (טענה) צום לאָמפּ : דיִ דאָ לאַמפּי : רעד צום ווינט (צום גרעק, צום דאַשיק, צו דער וואַנט, צו טויבע אויערן) : רעד צו אים און רעד צו דער אָנט—אַלץ איינס : דבר אָל העצים ואָל האַאָוים : אָמרו לאלהים : עס העלפֿט ניט—כאָטש שרײַ חיוקים (כאָטש צערײַס זיך).
דאָס גאַנצע יאָר אין זי ליידיק געזעסן את ערב סום-קיפּור האָט זי אַ זאָק אָנגעהויבן : אַ שנץ יאָר באָרוועס און רשעה-באָב אין זאָקן : אַ האָנץ יאָר שיכור את פּורים ניכטער : אע מיטן העלן טאָג אַ נאַכטקראַץ.
שפּר : ל-ל זלן : ווײַן אויף ק-ח, מעל אייף שבועות : ווער עס יאָגט זיך נאָך אַ ווינט כאַפּט אַ רוח : אַן מען זיי(ע)ט רינט וואַקסט (שניִדט מען) שטורעם : אַן מען זיי(ע)ט געלט וואַקסן נאַראָנים : אַן מען זיי(ע)ט אינדיקעס וואַקסן חנוים (נאַראָנים) : עס אין בחינם וואַסער אע ברונעם אַרײַנצוגיסן, אַן עס קומט ניט אַלע צו פֿליסן : איידער פֿאַרשיטן אַ בלאָטע אין בעסער זי אויסצומײַדן.
זע אויך : אומצעטיקייט א, שלעכטקייט א, אומוויכטיקיט 414.
411. גוטקייט, פּערפֿעקציע
ם : גוטקייט, גוטסקייט, וווילקייט, ווערטיקייט אאַז“ר — רי : סטאַנדאַרד : קוואַליטעט : פֿולקומקייט, ז פֿולקומענהייט, פּערפֿעקציע,
עמות : עטע, רעכטע, ווערטיקע, טײַערע אאַז“וו זאַך : עפּעס רעכטס : חריפֿות : פּרימע, קראַנטע סחורה : איידעלע מאַטעריע, אי דעלער ענע : ווערטואַך, אָווה-קסף : דבר ניפֿלא, דבר וּדול : טײַערער חפֿץ, קלי, קלי שלמה : בחיר, יופֿי, צאַצע, אַכדט, פּער : טלית שכולו תּקלת : אָבן קוב, צירונג, גאָלד : עפֿרות נהב, גילדע(ר)גע בערג : געשטאָכענע דוקאַטן : גילדערן פֿינגערל : דימע(נ)ט, בריליאַנט : אוצר, שאַץ : פּימסנהאָלץ, בלום, אָתרוג, קיטומל, שפּיגל, קפֿתור ופֿרח : טײַערער, פֿעטער ביסן : חעיבה : זעמלמעל , סולת, קפֿריסין : ראָזשינקעס מיט מאַנדלען, מאַרציפּאַנעס, געבראָטענע טײַבעלעך. קרעפּלפֿלייש, אַ זאַק (מיט) באָרשט נ-פּ) : פֿויגלמילך, מוקנשמאַלץ, דאָס טעלערל פֿון הימל : סמעטענע : דאָס אייבערשטע פֿון כרק (שטייסל) : סחיד בריוו — פֿראַז : דאָס פֿולקומסטע, ז דאָס פֿולקומענסטע, דאָס שענסטע און בעסטע : דער פרינץ פֿע : עליט(ע) : מאָדעל, מוסטער, ז פֿאָרבילד : אויסנעם, אויסנאַם, חוץ : זעלטנהייט, אַנטיק, יקרהמאָיאות : חידש, ווונדער: ראַריטעט, עפּעס ראָרס נר-): קונסטווערק, מײַסטערווערק, מײַסטערשטיק, שעדעווער ל“ר שעדעווערס.
וו ן זע מט (פּערפֿעקט אאַז“ר) — אַדי : אויסהאַלטן דעם סטאַנדאַרד (די פּראָבע, דעם עקזאַמען אאַז“וו) : מאַכן עט : פּערמעקטירן, פֿאַרפֿולקומען, ז פֿאַרפֿולקומענען : צו רעכט מאַכן ווי אַ קעל-מלאָכה, ווי אַ מײַסטער אאו“ר — 437.
אַדי ן מט : ווויל קאָמפּ' וווילער, וויילער : שווויל נ-פּ) קאָמפּ' שוויילער : פֿע, קאָלטשאַס נ-ערערי-ם : גרויסאַרטיק : אויסנעמיק, אויסנאַמיק, אויסנעמלעך, אויסגעצייכנט : אויסגעפּרוּווט, אויסגעפּרובירט : עכט, אָמתדיק, אומגעפֿעלשט, רעכט, ראַיעל, קראַנט : קוואַליטאַטיוו : שמײַליק : ערשטסאָרטיק, הויכסאָרטיק : ערשטקלאַסיק, ערשטראַנגיק,
ערשטריייִק, סאַמאָראָדנע : בשפּיללאָז, אוּמפֿאַרגלײַכלעך : ז פֿאָרטרעפֿלעך, סופּערב : גלענצנד(יק): וווּנדערלעך, חידושדיק, חידוש לעך, חידושימדיק, פּלאדיק, הפֿלאדיק, הפֿלא - ופֿלאדיק, ז באַוווּנדערונגסווערט : פֿענאָמענאַל : איבערנאַטירלעך : סובלים, הימל(קע, געטלעך.
ווערטיק, ווערטפֿול, טײַער, ז קאָסטבאַר, קאָסט(ערד)יק, קעסטלעך נר-) : געשעצט, ז שצבאַר : אומאָפּשצלעך, ז אומשאַצבאַר, אומשצלעך : ז אומבאַצאָלבאַר : זעלטן, האָר, ראָר נאַר-) : אַנטיטשנע, יקר - המאָיאותדיק : מײַסטעריש, מײַסטערדיק, ז מײַסטערהאַפֿט : פֿולקום, ז פֿולקומע, פֿולשטענדיק : פֿאַרענדיקט, פֿאַרפֿולקומט : פּערפֿעקט, שלמותדיק : פֿעלערפֿרײַ, אומפֿעלערדיק, אומפֿעלערהאַפֿטיק, ז פֿעלערלאָזיק, זפֿלעקלאָזיק : אומפֿאַרדאָרבן, אומפֿאַרפֿאַלבט, אומפֿאַר וועלקט, אומגעשעדיקט, אומבאַשעדיקט אאַז'וו —425.
אויסדערוויילט, באַנירט, ןום-טובדיק, קפֿריסינדיק, פֿויגלדיק, חריפֿותדיק, טהאָקנדיק : מאכלדיק, פֿריש, געוונט, געראָטן : מט און פֿײַן, פּיק פֿײַן : גוט את ווויל, ווויל און מט. נפֿאַרגלײַכוטעח מט (ווויל, פֿע אאַזיוו) ווי די וועלט, ווי דער טאָג, ר גאָלד, ווי דימענט אאַז“ר —- אין איניי : טײַער ר טאַטע-מאַמע, ר די תּורה, ווי חרוסת : געראָטן ווי געבראָטן, ווי אַ גרויסע אָריה, ווי דעם (מדס קוגל, ווי פֿאַר אַ מלכות, ווי חײַציקל אַלע.
נישקשהדיק : מעסיק, מיטלמעסיק : צופֿרידנשטעליק, צולאָויק : דרכשניטלעך, גער ווייו(ט)לעך : דערטרעגלעך : אָרנטלעך.
אינוו, פֿראַן : אָוב : אָובֿ מאוד : קוב דאָוב : אָובֿ ואָיקלה : היטב : טיפּ-טאָפּ : ווי גער העריק : מיטן קנאַק : מיטן טשאַק : ווי עס (בשדאַרף צו זע : קאָמילפֿאָ : נומער איינס : פּערווע : פּערווע סאָרט : פּרימע : פּרימע דפּרימע : פּרימע שבפּרימע : משופֿרי דשוּפֿרי :
לעילא ולעילא : מן המוּבחר : אַזוינס את אַזאַס : י טשטאָ ניבוד אָסאָבענע : מיט גאָלד אָפּצווועע : מיט גאָלד צו גלײַך : גלײַך מיט גאָלד : האָלד אַלס: גאָלד את זילבער: גאָלד, זילבער את ברילישטן: פּערל את בריליאַנטן: מיט גאָלד באַלייגט : קרעפּלעך אַרעקצר שטעלן : גוט וואָס מט הייסט : בעסער ווי געמינ(ט)לער : בעסער ווי (מאָס) בעסער קען ניט זע : איינע את (אע) איינע : איינס את איינס : איינער און אַ רעכטער : איינער אע טויזנט : איינער אין אַ מדינה : אָחד מאָלף : ניטאָ אַזעלכ(ע)ס : ניט אַריבערצושטײַגן : ניט אָפּצושצן : קק קשה ניט : אדאדאײַ : שוין אק מאָל אַ : פֿע די מטע די בעסערע : אַ געוואַלד ! : עטבעסער — פּש ! : גוט — בעסער — אַן אַנטיק ! : האָסט עס אין אָלום ניט געזע : די וועלט האָט עס ניט געזען : אויף בילעטן צו גק : ניט אויף מע מיסט געוואַקסן : עס האָט קק שץ ניט : עס האָט קע פּרײַז ניט : ניט צו קויפֿן פֿאַר געלט : עס אין ווערט געלט : עס אע ווערט גאָר דאָס געלט : עס אין ווערט קל הגעלטן : עס אין ווערט זע ווערט אין גאָלד : עס אין ווערט אַן עולם ומלואו : עס אין ווערט אַ רובל אַ בילעט : עס אין אָטדײַ ווסיאָ דאַ מאַלאָ : עס מעג האָבן אַ געשמדטן טאַטן : נאָן פּלוס אולטראַ : פֿת עקסטן פֿאַס : פֿון ריינסטן האָסער : עס אין דאָס זאַלץ פֿת דער ערד : קל טוּב : קאָלטון נ-פּ) : אַל דאָס מטס : אַ רע—די קלה איו צו שק.
אע מטן (פּערפֿעקטן) צשטאַנד : אָן אַ חקרת : אָן אַ שפּרעוקעלע : אָן אַ פֿלעק : אָן אַ פּוימה : אָן אַ סירכה אאַז“ר : עס איז ניט פֿאַרברענט את ניט פֿאַרבראָטן, נאָר טאַקע געהאָטן : געראָטן אויף קורצע שר : באַכלית השלמות : אַל אַד היותר טוב : עצהיויט : בקי קוב : מה טובֿ : הרי נה משובח : היטב ומיטב. נישקשה (ניט) פֿת : האָנץ מט : גאַנץ ווויל : — שעץ ווויל : ניט שלעכט : בײַם וועג : אָן אותיות אָן דיבורים : טײַערער פֿאַר געלט אין
דאָס ניט : בעסער ווי שרניט : עס קען דורכגע : עס קע מיטגק : עס קען אָנגקן אַלע ווערט געקשרט : עס אין ניט אײַשאָײַ את ניט אושוחוי : געטג מט : ניט קע גרויסע מאָיאה : ניט קע אויסנעם : ניט אַזוי אאָאָײַ : ניטאָ מיט וואָס צו באַרימען זיך : ניט צו עט את ניט צו שלעכט : עס האָט געקענט (געמעגט) זע בעסער.
שפּר : אַ גוטע זאַך האַלט מען פֿאַר זיך : די מאָגערע פֿון די פֿעטע אע אויך גוט : האָלד דענע קלים ווערן קק מאָל ניט שראַע : רק גאָלד זשאַווערט ניט : אַן עס קומט אַ פֿלעק אויף אַטלעס בלײַבט עס דאָך אַטלעס : בעסער אַ ביסל את רעכטס איידער אַ פֿולע און שלעכטס : בעסער מט את אַ ביסל איידער שלעכט את אַ פֿולע שסל : בעסער פֿת אַ עטער קו די גאָרינע איידער פֿע אַ מאָגערער די ברוסט : גאָלד לײַכט (שײַנט) אַרויס פֿת דער בלאָטע : אויף מטס אין איטלעכער אַ מבע (מעלן).
ם ן שלעכטקייט, שלעכטסקייט, ניט-טטקיט, אומטויגלעכקייט אאַז“ר — אַי : אומפּערפֿעקציע, אימפּערפֿעקציע : אָמץ, שעטנז : נסחורה) שטק, אָבל , סחורה מיט אַ אָם נמום), לעגער-סחורה, וואַרעיאַרע, אָלבש, יוקס, שפּימבע דגיוגע, שכטע די בראַכטע, — טיטף, י טינופֿת, * טינוף-טינופֿת, * דרעק, י שיִסע, אַשפּה, מיסט: הויל(ע) גאָלד את פּוסט(ש זילבער: האָלרעלער פּריפּאַריק: קנאַפּע (טיִערע) מעשה : דרײַ (צוויי) (פֿאַח אַ דאָק (דיטקע, גרײַצער): דאָס (די) בעסטע פֿע די אָשר מכּות. חסרון, פֿעלער, דעפֿעקט, פּסול : חסר, פּנם, פּוימה, קירכה : שפּרענקל , פֿלעק, אור טיידערל אאַזיוו — פּזפּ : אַ פּסוּל (פֿלעק) אע
דער משפּחה : אַ לאָך : שהאָכער פּונקט : אַליה וקוץ אָה.
מט פֿאַר חנירים : זע מט אויפֿן הונט אַרויסצודסן : ניט טויגן : טויע אויף קלאָגן (אויף אָרות, אויפֿן פֿיִער, אע דר'ערד, אע קאָפּ צו שיסן, אויף ערב ןום-קיפור), טייע אויף צען גנע און נײַנציק, אַכציק שאָק, סעם סאָט, טויזנט, טישטשע, טישאָנצע, נײַן טויזנט, צע טרזנט, צע טשטשע אאַזיר) כּאָרות : ניט ווערט זע קק גראָע (קק צעבראָכענעם שליט(עח, קיע העלער, קין דיטקע, קע פּיטאַק, קע פּיי(שם, קיין סענט נאַ-), קע אויסגעבלאָע איי, קע שמעק טאַבעק, קיע שס (שושקע) פּולווער, קיין פּעטרישקע, קיין ציבעלע) : האָק אַ ווערדע ווי דרײַ (צען) מאָל גאָרניט, וויפֿל אַ טרונק עסער, וויפֿל אוּ אוגערקע אין קיידאַן : ווערט זײַן ארף מַרפֿות : ווערט זע אַ קאָבזע אע אַ לעדערנעם בײַטל.
זע מיט אַ חקרון (מיט אַ פֿעלער אאַז“וו) : זע אומפּערפֿעקט : זע אונטערן סטאַנדאַרד : ניט אויסהאַלטן די פראָבע (דעם עקזאַמען) : דורכפֿאַלן : דורכושרפֿן, בראַקירן אאַן“וו — 6 1 4 .
אַדי נ שלעכט : ניט-עט, אומגוט : מינער-
ווערטיק : ניט - צולאָזיק : ניט - צופֿרידנשטעליק, ניט-קהאָליפֿיצירט.
אָרעם, געמיין, אָפֿל, אַרג, פּלאָכע, פּאָהאַנע, פֿויל : אומטויג(ערד)יק, אומטויגלעך : אומפּערפֿעקט, אימפּערפֿעקט, אומפֿולשטענדיק, אומפֿולקום, ז אומפֿולקומען : אָסרדיק, דעפֿעקטיוו, מאַנגלדיק, פֿעלערדיק, בראַקאָוונע : י דרעקיש, י טינופֿתדיק אאַו“ר — -.
פֿראַן : ס'קיל (רי עט עס איח ! : עס קוקט
אע דר'ערד : עס פֿאַרהיקעט זיך : אַואַ שר אויף מײַנע אָונאים ! : עס אין געלעגן לעבן האָלד : דאָס האָלד וועט דערפֿון ניט אָפּפֿאַלן : מע כאַפּט עס אויס ! נ-פּ) : אַ טוץ און דאָס
עפּעלע אַחוץ : עס אע ניט קק געלט את ניט קק סחורה : עס האָט ניט קק קעם את (ניט) קע ראַם : לא מעוקצך ולא מדובשך—ניט קע געלט, ניט קיין געוונט, ניט קיין לײַב את לעבן : מע טאָר עס אע האַנט ניט נעמע : עס איז ניט אע מויל צו נעמען : אע הונטס מויל אַרח ! : מען דאַרף עס שוץ אַרויסוואַרפֿן אויפֿן מיסט : עס אע מט אויף אַשרעצר : נפֿאַלע מאָיאה! לויף את פֿרי זיך ! : האָסט אָפּגענאַרט דעם קרעמער ! : עס קאָסט געלט את מען האָט קק הנאה ניט : אי געלט האָט געקאָסט אי קק הנאה ניט געהאַט.
שפּר : דאָס גוטע קען מען ניט אויסברעעע את דאָס שלעכטע ניט אײַנקאַרע : אויף אין אויג נאָר אין די קו בלינד.
זען אויך : איגפֿעריאָריטעט 24, אומבאַעעמטקיט פש, אומנוציקיט 410 , פֿאַרערגערט 425, אומפֿעיִקיט אוּ. אומשייגקיט 521.
413 וויכטיקייט
ס ן וויכטיקייט, אָנגעזעענקייט, אימפּאָהאָנט קייט אאַז“ר — אַי : ווערדע, ווערט, ז ווירדע : וואָג, ז געריכט, דרוק : באַטײַט, ז באַדײַטונג : קראַפֿט, מאַכט, האָליער : איר טערעס : ז קאָנסעקווענץ : קאַליבער : פֿאַר נעם, חשיבות, אָנזען, פּראָמינענץ, דיסטינקציע : ערשטע פֿידל, טרומפֿקאָרט, קאָזיר, זאַלץ : נש, עפּעס, סובסטאַנץ : עצם, עצם זאַך, אָור זאַך : עצםזךבר, עצם-הענין : אָוך, קערן, יאָדער, אַמצית, מהות : שורש : עקסטראַקט, עסענץ, קווינטעסענץ : דער פּופּיק פֿון דער וועלט נ-פּ) : זאַפֿט, קליאָק, מאַרך : האַרץ, קאָפּ : דאָס (שראַרצ)אַפּל פֿון אויג : הויפּט : יסוד, פֿונדאַמענט, ז גרונדלאַגע, מנקלשטיין : שליסל : עיקר, שפּץ : פֿאָדערפּלאַן : עיקר המעשׁה, עיקר הדבר, עיקר הענין, גוף השע : דער שנצער עיקר : דאָס סאַמע געדיכטע, די רעכטע געדיכטע : דער הויפּטטייל,
ז דער וועזנטלעכער טייל , די הויפּטזאַך : כּללו אָל דבר : דער עיקר טייל , די סאַמע סמעטענע, דאָס אייבערשטע פֿון שטייסל : הויפּטראָלע, פראָמינענטע ראָלע : הויכפּונקט, וויכטיקער פּונקט : קימן-מובהק : אָנהאַלטפּונקט, קאַרדינאַלער פּונקט : קוועטש, עמפֿאַז(ע), ז נאָכדרוק : לעבנס-פֿראַגע, אַ פֿראַגע פֿון לעבן און טויט : שווערפּונקט : עפּעס רעכטס : גרויסע ואַך, דבר (דול, דבר אָשוב, דבר האָרה לקל נפֿש : חיות-ואַכן, דאָרים בגו : ראָשי-פּרקים : דאָרים העומדים ברומו אָל עולם : קיתום ורעמסס, פּימצן און ראַמצן נ-פּ) : גילדע(ר)נע בערג, גאָלדענע שלעסער : אָרים וגאָעות, אָרעמע גויעס נ-פּ).
וו : יש וויכטיק (אָשוכֿ אאַייר) פּ אַיי : ייִן אַ מהות (אַן עפּעס, אַ סש אאַו“ר) — - : זײַן פֿון (גרויס) וויכטיקייט : מיטציילן : האָבן אַן אָרט : האָבן פֿאַרדינסטן : מיינען עפּעס נאַ-) : זאָגן עפּעס : רעכענען ייך : באַטײַטן, י זנאַטשען : האָבן וואָג (ז געריכט) : אימפּאָנירן : שפּילן די ערשטע פֿידל .
(פֿאַרגלײַכונגען) זײַן ריכטיק (האָבן אַ מערט) ווי אַ ביסל וואַסער נאָך אַ אָענית, ווי ברויט פֿאַר אַ הונגעריקן, ווי אַ גראָשן פֿאַר אַן אָרעמאַן, ווי אַ גוט וואָרט ווען מען אין אין מיט, ווי בײַ אַ שיכור אַ גלעזל אַש (ע“ש).
זײַן ווערט (כדאַי) צו באַטראַכטן (צו באַמערקן) : האַלטן פֿאַר וויכטיק : אָפּשאַצן : צוגעבן (י צושרײַבן) אַ וויכטיקייט צו : מאַכן אַ טומל אַרום : אונטערשטרײַכן, מטעים זײַן, אַקצענטירן, אַרויסהייבן : דרוקן (שרײַבן) מיט גרויסע (גאָלדענע, גילדע(ר)נע) אותיות.
אַדי ן וויכטיק, וואַזשנע, וואָגיק, ז גער וויכטיק : באַטײַטיק, באַדײַטיק, ז באַדײַטנדיק, ז באַדײַטונגספֿול , י זנאַטשנע : ווערטיק, ווערדיק, ז ווירדיק : טײַער (ווי די תּורה) : אָשוב, כעשעוו, חאָיבותדיק, קעסטלעך נרנ) , קעק : השפּעהדיק, אײַנפֿלוסיק, אײַנפֿלוסרײַך: ווירקעוודיק, ז ווירקזאַם : וויטאַל : קאַרדינאַל ,
ראַדיקאַל, קאַפּיטאַל(נאָ : ערנצט : קריטיש : שמײַליק : ערשטקלאַסיק, ערשטראַנגיק, סאַמאָראָדנע, גרויס אאַו'ר — 20 : פּראָמינענט, אָנגעזען, אָנזעעוודיק, אָנויכטיק, עמינענט : אויסטערליש : יקודיק, יסודותדיק : שורשדיק : עצמדיק, אַמציתדיק, אָוכיק, קערנדיק, יאָדערדיק, ז וועזנטלעך, סובסטאַנציעל : פּרינציפּאַל , הויפטיק, ז הויפּטזאַכלעך, עיקרדיק : אינטערעסאַנט, ז אינטערעסנע, (באַ)מערקווערדיק, (באַ)מערקערדיק, ז מערקווירדיק, מערקרערטיק, געדענקרערדיק, ז באַמערקנסרערט, געדענקלעך, עפּאָכעמאַכנדיק : עמפֿאַטיש, ז נאָכדריקלעך, אַקצענטירט, אַרויסגעהויבן, אונטערגעשטראָכן : נייטיק, דרינגענדיק, דרינגלעך, י נאַגלע, י נאַהאַלנע.
אינר, פֿראַן : אַ כּלל : ה-לל : דער עיקר (איח אַו : דער הויפּט : באַהויפט נדיאַק : בראָש (נאָך) : בעיקר : אין דער ערשטער שורה (ריי) : פּאַר עקסעלאַנס : ניס קיין ווערטעלע ! : ניט קיע קלייניקייט : ניט קק שפּי לעכל : ניט קיין שפּאַס : ניט קע געלעכטער : ניט קיין וויץ : ניט קיין קאַטאָוועס : ניט קע המאָאה : ניט קיין געשפּעטנער עסק : ניט מיט דער האַנט אַוועקצומאַכן : אָן אַ געלעכטער : אַ געלעכטער אין אַ זײַט : אָכמות אין אַ זײַט : דאָס אין אַ שמועס : דאָס האָט וואָס צו זאָגן : עס מיינט עפּעס נאַ-) : עס גייט ניט צו פֿוס : אַ ווערטעלע צו ואָגן ! : אַ ווערטעלע אויסצוריידן ! : אַ קלייניקייט ! : א יי ן קלייניקייט ! : אַ קאַטאָוועס אַ ביסל ! : אַ שפּילכעלע ! : אַ באָמעלע ! : טע - טע - טע ! : פש - פש ! : עס הייבט אַ מוח ! : עס קערט זיך אַ וועלט ! : עס נעמט אָפּ די וועלט ! : עס לאָזט זיך אויס די וועלט ! : עס ברעכן זיך מויערן ! : עס אין הימל עפֿן זיך ! : עס אין מיט הערנער ! : מען מעג עס אין קינקס (אין די קראָניקעס) פֿאַרשרײַבן ! — 543 .
שפר : דעם (דאָס) שעפֿל פֿון באָד באָרגט מען
399
גיט אַוועק: ניט דער טשוואָק אע דער עיקר נאָר דער הענגלײַכטער : אַ קאַץ קען אייך קאַליע מאַכן : איבער אַ צוויקל ווערט דער באָרשט קאַליע : אַ מוק קען אויך וויי טאָן : אַ קאָמאַר (פֿלוי) קען (זיך) אויך בײַסן : דע נאָי קע געשוואָלן ווערן פֿון אַ קליינעם מוק : מיט אַ קלין ביינדל קען מען זיך אויך דערווערגן : אַ קליינער שטיין קען מאַכן אַ גרויסע ווינד : מען קען בײַם ברעג טײַך אויך דערטרונקען ווערן : פֿון איין שוועבעלע קען אַוועק אַ גאַנצע שטאָט : אַקמצא ומר-קמצא אָרוב ירושלים : אַאָקה דריספּק אָרוב אָיתר : אַתרנגולא ואַתרוגולתא אָרוב טור-מלכא : איבער אַ האָן את אַ הת (איבער אַן איי) אין אַ גאַנצע שטאָט (אין דאָס קית-המיקדש) אָרוב געוואָרן : אַ קלק איי אין אויך אַ כאָרה : מיט איין איי קען מען אַ גאַנצע שיסל באָרשט פֿאַררײַסן : אַן עס ברענט לעשט אַ פּאָמויניצע אויך : אַ בײַטש און אַ רצועה זײַנען פֿון איין פֿעל : פֿון זעלבן קופּער (איח דעם רבינס שמירה את להבדיל דעם נלחס צלם : ואָל מען אַזוי קענען מאַכן פֿון קליינע דויסע ווי מען קען מאַכן פֿון גרויסע קליינע : פֿון אַן עמער מאַכט מען ניט קק צעבער : פֿון אַ לײַלעך קען מען מאַכן אַ קאָפּקע, אָבער נישט פֿון אַ קאָפּקע אַ לײַלעך : דער אָתרוג קאָסט דאָס גאַנצע געלט — און איבערן לולב מאַכט מען די ברכה : אַז עס רײַסט זיך אָפּ אַ צווײַגל וויינט מען, אַן עס פֿאַלט אַ בוים שרײַגט מען.
זען אויך : גרויסקייט 20, סופּעריאָריטעט 25, נוציקייט 9—, ד חוס פּא.
414. אומוויכטיקייט
ס ן אומוויכטיקייט, אומבאַטײַטיקייט, אָנווערטיקייט אאַז“ר — אַדי : טריוויאַלקייט, טריוויאַליטעט, פֿריוואָליטעט : אָפֿל, בײַזאַך, זײַטיקע זאַך, ז נעבנזאַך : קוּצו אָל יוד, דעטאַלן, דיקדוקי עויות : טריוויאַ, דאָרים אָל מה בעך.
קאַטאָוועס, שפּאַס, וויץ, געלעכטער, פֿאַרס, געשפּעט : נאַרשקייט, מחנקות, טענטלערײַ, אומוינ(עח, שטות, קינדערײַ : קינדערשפּיל , שפּיל(ע)כל, ז שפּילצײַג : גאָרנישט, קלייניקייט, נשטיקייט, נישטל, נישטיע, אָהי קהי, קראַואָפּײַ, קטנות, שיבוש, באַגאַטעל , שמאָוצע, שמאָכטע, שמאָכטעלײַ, שמאָכנע, לאָבזע, שמינדריק, באָבקע, באָוועלע, האָן, קטלא קניא, טשעפּוכאַ, שלעמויזן, שור-בור, סור-בור, קיטניות, שאָרירקות : קאַלטע יויך, קאַלטער קוגל , קאַלטע לאָקש, טשאָלנט מיט חלשות : בעבעכעס, דראַוגעס, כאַנדראָניעס, לאַכמאַנדראָניעס, שמאָכטעס-בראָניעס, פּריכאָמעטעס, זאַבאַבאָנעס, וואַנצן : שיימע, שירהמעלות, אַשרעצר-פּאַפּיר(ל), אַלטער שטרחוב : שפּאַרגאַלן : אָפּגעשלאָגענע (פּסולע) הפענא : ברכה לבאָלה : אָמצדיקער אָרכו, וואָכעדיקער גאַנג, וואָכעדיקער מאכל : אַדנדיא : שיפּע זיבעלע, שרגא : פּרוטה, אָחות מאָווה פּרוטה, דיטקע : טויטער אָות (ז בוכשטאַב) : נול : לופֿט, ווינט, רויך : אויסגעבלאָזן איי, שוים, זייפֿנבלאָז : שפּינוועבס, פֿלעדערוויש, שטרוי: קנעפּל, שישקע, שמעק טאַבעק(ע): אַ וויכטיקע שמאַטע : אַ לאָך אין ספּאָדיק, אַ לאָך מיט שמאַטעס, אַ קלאַפּ אין הויקער : אָבל, אָבליות, אָבל-האָלים : בלאָטע : בלאָטע שבבלאָטע : רײַסיש וואַסער : אַ סגולה צו קינדער האָבן : אַ מילכיקער נס : אַ שטורעם אע אַ גלאָן וואַסער.
וו נ זײַן אומוויכטיק (אומווערטיק אאַז“וו)—אַדי : ניט מיטציילן : ניט אַרײַנקומען אין כּלל (אין אָשבע) : ניט קומען אע באַטראַכט : האָרנישט זאָע : גאָרנישט מיינען נאַ-) : זע פֿת קו פּער מכטיקיט (פֿון קליינעם ווערט) : האָבן אַ ווערט ווי בך אַ קאָזאַק אַ בייגל, ווי בך אַ פֿערד אַ צוקער-לעקעכל : ניט ווערט זײַן צו דערמאָנען (צו ריידן דערפֿע) : ווערט זע אַן אויסגעבלאָזן איי, אַ ציבעלע, אַ רעטעך, אַ שישקע (שמעק, שאָס) פּולווער, אַ שמעע טאַר
בעק(ע), אַ שפּײַ, אַ זעץ אע דר'ערד אאַז“ר — - : פֿאַרנעמען זיך מיט אומריכטיקייטן (מיט נאַרישקייטן) : טענדלען זיך, טענטלען, קבלען. אַדי ן אומוויכטיק : אומבאַטײַטיק, אומבאַדײַטנדיק, ז באַדײַטונגסלאָו, שרנישט שעדיק : אומרערטיק, אָנרערטיק, ווערטלאָז : אומרעונטלעך, ניט-סובסטאַנציעל : עפֿלדיק : אָנהאָגיק, ז געריכטלאָן : גאָרנישטיק, נישטיק, קליינלעך : אומאָנזעערדיק, אומאָנזיכטיק : וואָכעדיק, טאָרטעגלעך, אַלטעגלעך : אָבלדיק, פֿריראָל , טריוויאַל : אומאינטערעסאַנט, גלײַכגילטיק : לעכערלעך, (גע)שפּעטנע: בלאָטיק, לויזיק : פּוסט, לער, אינהאַלטלאָז.
אינר, פֿראַן : אַבי : אַבי אָט : אַבי רי : אַבי ווער : אַבי וואָס : אַבילע : אַבייע ווער : אַבילע וואָס : אַ ליאַדע ווער : אַ ליאַדע וואָס : מאַלע : מאַלע ווי : מאַלע וואָס : מאַלע ווער : מאַלע ביוואַיע : ווער עס אין : וואָס עס אין : וואָס ויט אין : וועלכער עס אין : ווי ניט אין : אַיך שיִהש : קה רעש? : קה בקך : מאַי נילי האַי : אַאשר (בקך : הכל אָבל : ס'אין האָרנישט שבגאָרנשט : עס אין קלמן נקאַלטע לאָקש מיט נישט) : עס אין אַרויס דער דעק : איך האָב געמיינט גאָט (דער) ווייס וואָס ! : וואָס פֿאַר אַ ווערט האָט דאָס ! : וואָס פֿאַר אַ ראָלע שפּילט עס ! : מאַך שבת דערפֿון ! : האָסטו געזען ! : י פּישסטו געזע ! : עס קאָסט מיך אַ לאַך : חסידים לאַכן דערפֿון : אַ קלאַפּ אין שטאָט : אוּ אומגליק אין שטאָט : אַ גלאָק אע שטאָט : אַ לאָך אין שטעטל ! אַ לאָך אע הימל ! : אַ קלאָג אע די יאַטקעס ! : ווייס איך מאָס : אויך מיר אַן עסק : די גרויסע תּורה : שוּר בור ומפֿליא לעשות : ניטאָ וועגן וואָס צו ריידן : ניטאָ מיט וואָס זיך מ באַרימען : איך וועל זיך אויסרינען דאָס דריטע אויג : ווי מ י ט דעם, אַזוי אָ ן דעם : אַ גליק האָט מיך געטראָפֿן ! : כ'ריי(ס) : פּכע : עט : שטוּתים : נאַרישקייטן : בלאָטע : פּש ! : * פּיש !ן עטש מעטש : פּיטשיפּוי : שטאָ טאַם טוט
זיך ! : לאַכסט דאָס : עס וועט דיר צום קידוך ניט שאַטן : בין דער חתונה וועט פֿאַרהיילן (זיך אויסהיילן) : וואָס האָסטו געפֿונע—אַ שקראַב אין דייזשקע?
זען אויך : קליינקייט 21, אעפֿעריאָריטעט 24, אומאיקיט 410, המונישקיט 5—.
415. ריינקייט
ס ן ריינקייט, ריינ(ט)לעכקייט, רענטלעכ-
קייט, זויבערקייט, ציכטיקייט, לויטערקיט, קלאָרקייט, ליכטיקייט, פֿעכלדיקייט, שפּיגלדיקיט אאַז“ר — אַיי : רייניקונג, וואַשונג, פוצונג אאַויר — יי : אָקום אָהור : רייניקונג(ס)פּראָצעס : טהרה, טקילה, נסילת - ידים : מאַניקיר, פּעדיקיר.
וואַשערײַ, וועשערײַ, י פּראַלניע, י פּראַטער קאַרניע, לאָנדרי נאַ-) : ווייקפֿאַס, ווייקשפֿ(ט) : דרובעז, זלוקטע, זלוקטינע, זשליקטע : וואַד קעסל : באַליע, באַלייע נדיאַל) : וואַשמאַשע : וואַשברעטל : פּראַ(ל)ניק, קיענקע, קיאַנקע : וועש, גערעש, גרעט : וואַשטאָג: וואַשגעלט.
וואַשצימער, באָדצימער, וואַנע-צימער : אָרחץ, קית-אָרחץ, באָד: טערקישע, רוסי שע, רוימישע באָד : שוויצבאָד, שוויץ, שווי צערע, אַן-עדחאַחתון נ-פּ) : מיקווה, וואַסער, טוק : וקל) שוהאַ, פֿליס : שווימבאָד : י קופּאַלניע: שפּריצבאָד, שפּריץ, טושבאָד, טוש, דת : זייפֿבאַנק, שריצבאַנק, פּאָל , פּאָלקע : באָדגעלט : וואַנע, י וואַניענקע, ביט(ל), פּאָסטיוועץ : שעפֿל, ראַשקע, שקאָפּיק : מאַשטשל : וואַשקאַסטן : וואַששיסל , באַסיין, וואַשבעקן, בעקן, וואַסער-בעקן, טאַז, טאַזשיק, מאַקרעטע, שיסל , מעדניצע, מידניצע : האַנטפֿאַס, קיור : שוואָם, ליקע : מאָטשאַלקע, קושקע.
שפּריצוואָגן : שפּריצער, גיסערל, גיסקאַן, גיסקענדל .
וואַסער : נעגל-ראַסער, מים ראשונים, מים אַחרונים, מים - אַחרונים - וואַסער נ-פּ) :
מיקווה-וואַסער, טאָילה-וואַסער, טוקראַסער : זייפֿראַסער, וואַסער מיט זייף, צוואָג.
זייף : ווייכע, גרינע, שמעקעדיקע אאַז'ר זייף : סאָדעזייף, פֿלעקנוייף, טואַלעט-ויף, מאַנדלזייף, גליצערין - זייף, קאָקאָסנוסעיף אאַן“ר : זייפֿפּראָשיק, זייפֿפּולווער : זייפֿאַש : זייפֿנשוים, זייפֿנבלעזלער, מידלענעס, מיגלענעס, מולינעס, מילינקעס : זייפֿקאָכער, זייפֿזידער, זייפֿמאַכער, זייפֿן-מאַכער : וואַשסאָדע, סאָדע-פּראָשק : לויג, ליאָק, לײַג : בענזין, בענואָל , בענזאָלע אאַו“ר— זבּבּ : שײַערזאַמד : ציינפּראָשיק, צאָנפּראָשיק, צאָנפּולווער, צאָנפּאַסטע : (מויל)שווענקעכץ.
טיכל : נאָזטיכל , קעשענע-טיכל , ז טאַש(נ)טיכל , ז שנופּטיכל , פֿאַטשיילקע, פֿאַטשיילעכן, נאָו-פֿאַטשיילקע, ואָן-פֿאַטשיילעכן, שניי ניי) , הענקעטשע נאַ-) : טואַלעט-פּאַפּיר, קלאָזעטפּאַפּיר, אַשר-ןצר-פּאַפּיר, אַשר-סצרל : האַנטעך : ראָלהאַנטעך : סערוועטקע, י סאַלפֿעטקע : סערוועטן-רינג : סטירע, סטירקע, (ס)צירקע, שטשירקע, שטשירעץ, האַנטשירקע, האַנטשטשערקע, וואַשלאַפּן, ווישלאַפּן, ווישטור, געפֿעסטיכל , פּילקע, מאַפּ נאַ-) : וויכעט, וויכעטש, וועכיטש, וויעכעטש : פֿלעדערוויש, פֿעדערוויש, ווישפֿעדער, שטויבער, דאָסטער נאַ-) : בעזעם, ברוף נאַ-) : באָדבעועמל , אויווןבעזעם אאַז'ר: פאָמעלע, פּאָמעליק, קערוויש, מ(קעטלע, מיטעלקע, מיטעליק : בעזעםשטעקן : דערקאַטש, דזשערקאַטש, דראַפּאַטש, קוואַטש : טעפּעך - קערער : שטויבמאַשין, שטויבזאַפּער, וואַקוום-קלינער נאַ-) : קראַצאײַזן. באַרשט : קראַצבאַרשט, שײַערבאַרשט, שטויבבאַרשט : בערשטל : קליידערבערשטל , הוטבערשטל , שוכבערשטל , שמירבערשטל, גלאַוצבערשטל , פּוצבערשטל אאַו“וו : האָרבערשטל , קאָפּ(נ)בערשטל , צאָנבערשטל , ציינבערשטל, נאָגלבערשטל : בערשטער, בערשטלער, בערשטן-מאַכער.
קאַם, קעמל : געדיכט, שיטער קעמל :
פֿריזירקאַם : פֿלאַקסקאַם, וואָלקאַם, בערש לע : פֿערד(נ)קאַם, גזשעבליע : ציינשטעכערל, טוטפּיק נאַ-) : אויער-לעפעלע, אויערשטער כער : רוקן-קראַצער.
טרעטער, מאַטע, צינאָווקע, שאָבער, קראַצער, רעדנע, רעדנעטשקע, - סאָלאָמיאַנקע, י כאָדניק, קאָברעץ, טעפּעכל אאַן“וופּ 38' .
זיפּ, רעשעטע, סיטקע : זײַער, דורכזײַער, דורכשלאַק : מילכזײַער, צעדעלקע, וואָראָטשיק : פֿילטער : לופֿטפֿילטער, וואַסער - פֿילטער, פֿילטריר - אַפּאַראַט(-מאַשין) : פֿילטרירזעקל , פֿילטרירשטק, פֿילטרירפּאַפּיר : ליִעק, לייעק, לייקע, קריינדל, טרעכטער נאַר-ז.
וואַשער, מאַשפֿרוי, מעשן, וועשנע, וועשערין, וועשערקע, פּראַטשקע : בעדער : ביטלמאַכערין : שמײַסער, פאַרשטשיק : טוקערין, טוקערקע : באָד-גוי : מאַניקיריסט, פּעדיקיריסט.
געפֿעס-וואַשער, טעלער-ראַשער, דיד וואַשער נאַ-) : שיכפּוצער, שטיוול-פּוצער, בוטבלעק נאַ-) : פֿענצטער-פּוצער, לאָמפּדפּוצער, לאַמטערן-פוצער : גאַסן-קערער, האָסן-רייניקער: זאַמדזיפּער נביִם ים) : קוימעדקערער, קוימענקער, קאָמינאַר, י קאָמיניאַזש, קאָמער יאַר : מיסטראַמער, אָפּטרעט-ראַמער, גאָלדראַמער, גאָלדפֿירער : אַסעניואַטאָר.
ריינער, ציכטיקער, געוואַשענער אאַן“ר — אַדי : שוינער : צוכט: ווערטאַנעס.
וו ן זײַן רע (ציכטיק, אָפּגעהיט אאַז“וו) — אַדי :
גיין אַרום ייר : פֿעכלען, פֿיכלען, פֿאַכלען : לײַכטן, לויכטן : שײַנען, גלאַנצן, בלאַנקען, בלישטשען, בליאַסקען, שפּיגלען, פּערלען, פֿינקלען אאַז“ר — 289.
מאַכן (זיך) ריין : וואַש (זיך) : אָפּגיסן נעגל-ראַסער : נעמען אַ וואַנע (אַ באָד, אַ שפּריץ אאַז“וו) — - : באָדן זיך, טובלען זיך : גיין אין אָרחץ (אין באָד, אין מיקרה, אין וואַסער אאַן“וו): גיין טאָילה : וואַשן זיך ווי אַ קאַץ :
402
פּ(אָליתקש זיך, צראָע זיך, בעזעמען זיך : לר זיך : ננאָח קאַלופּען, דליבען, דלובען, דולובע : שיִצן : נאויעח אויסמאַכן : ננעגל) מאַניקירן, פּעדיקית.
זויבערן (זיך), רייניקן (זי, מטהר זע (זי, י טאָסטען, י מטשען, קלינע נאַ-) : אויסווק : פּוצן, שיִנען נאַ-) : שקראָבען, סקראָבען, זײַערן, רײַבן : רוימש, ראַמען, ראָמע : אויפֿראַמען, צוקלײַבן : צוקלײַבן ווי פֿאַר דעם גרעסטן גאַסט, ווי אַ אָתן האָלט געדאַרפֿט אָנקומען : קערן : אונטערקערן, צוקערן : ואויע) אויסאַע : ופֿעלד) אויסשטייניקן : אָפּווק : אָפּשימען : אָפּשטויבן, אָפּפּוליע, אָפּ(פּאָ)ראָשען : לופֿט(יק)ן, לופֿטערן, ווענטי לירן : אויסרייכערן, אויסריחן, דעזינפֿיצירן אאן“ר — בּבּפּ.
קאַמען, קעמען : אויפֿקעמען : פֿאַרגלעטן (די האָר): ופֿלאַקס) גרעמפּל(יעחען: בערשטן, באָרשטן, באַרשטן, בערשטלען : זיפּן, בײַטלע : זײַש, פֿילטערן, פֿילטרירן : לײַטערן, קלעק, (אויס)קלאָרן : דיסטילירן, ראַפֿינירן.
וואַק וועש : כעכליען, פּראַניען, זשמיקע : זייפֿן, לויע : (אויס)זאָליען : שווענקען, אָפּשווענקען, אויסשווענקען : אויסקלאַפּן : אויסדרייע, אויסרינגען, אויסדרינגען, אויסדרענגען : אויסבריִע, אויספּאַרען, אויספּרודזשען נפֿת לײַז).
רינוואַק : אוּיסוואַק, אויסרייניקן אאַז“ר : אָפּוואַק, אָפּרייניקן אאַזיוו : אַרומוואַק, אַרומריניקן אאַז'וו : דורכראַע, דורכריניקן אאַז'ר : מאַכן על סהרת הקשרות.
אַדי : רע : קרישטאָל רין : ריינ(ט)לער,
רענטלעך, זויבער, נעט, ציכטיק : ליכטיק את ציכטיק : טשעפּקע, פֿאַרראַק : לויטער, קלאָר, דורכזיכטיק : ליכטיק, בלאַנק, פֿעכלדיק, שפּיגלדיק, פּערלדיק, פֿינקלדיק אאַז'ר — 89- : אויסגעאע, ארסגעצראָע, אויסגערייניקט אאַז“ר — יי : אומבאַפֿלעקט, אוּמבאַשוצט אש'וו
ופֿאַרגלײַכונגעח רק—קאַשע צו וואַרפֿן (צו בוקן זיך, כאָטש נעם את שפּיגל זיך) : רק— אַן מען קען עסן פֿון דער פּאָדלאָגע: רע (קלאָר, זויבער אאַז'וו) ווי דער טאָג, ווי די ק, ווי גאָלד, ווי גינאָלד, ווי אַ שפּיגל, ווי אַ טעלער, ווי גלאָז, ווי אַל(שבאַסטער, ר קרש טאָל, ווי די מנורה, ווי וואַסער, ווי פּוך, מ שניי, ווי פֿלאַם פֿײַער, ווי אוּ אויסגעגליסער אויר, ווי אָרב-קסח, ווי אַ פסחדיקע שטוב, ווי נאָכן קסחדיק מאַכן, ווי אַן אָנגעזייפֿטער, ווי אַ געטובלטער, ווי אַ טבוליום, ווי אוּ אָשה פֿון טקילה, ווי נאָך אַשרעצר, ווי נאָך שאר ידיכם, ווי אַ געזאַלבטער מלך, ווי בּהנימס הענט בײַם דוכנען, ווי דער פֿהן-וּדול בשעת עבודה, ווי די שקינה : אויסגעצוואָגן ווי אַ נִתיחידה, ווי אָרבשבת, ווי ערבעום-טוב.
אינר : קהור : קכֿ ונקי : ק-ר : גקדיש ובטהרה.
שפּר ן ריינקייט היט אָפּ דאָס געזונט : אַן איטלעכער קערט פֿאַר זײַן טיר אין די גאַנצע גאַס ריין : בײַם אויסקערן די שטוב געפֿינט מען אַלץ : אָפּראַע קען מען נאָר דעם גוף, (אָבער) ניט די נאָה : אַ שוואַרצע הויט— העלפֿט ניט דאָס וואַש : אין באָד זיך צו שעמען אין ניטאָ פֿאַר וועמען : אין באָד זײַנען אַלע גלײַך : אַן מען הייצט אין באָד ווערט וואַרעם אין דער האָנצער שטאָט : אַ באָד אין ר אַשליך : אין דער מיקווה לאָזט מען בעד אַלע עקרות : אַ בעדער האָט אַ שינע טאָכטער (שינע טעכטער) : דער בערשטער אין צווק נִעלי-מלאָכות דער ערשטער.
זען אויך : ווטער ריח ליכטיקיט 289, ווײַס 5—.
416. אומריינקייט
ס : אומריינקייט, שמוציקייט, אָפּגעלאָזנקייט אאַז“ר — אַדי : חוירײַ, שמוצערײַ אאַזיוו : פֿאַראומריניקונג, פֿאַרשמוצונג אאַז'ר — יי : טומאה, טומאהדיקייט : טומאת-קת : אַנ-
416
הטומאה, אָבותזטומאה, אַבישבות-הטימאה : אָקום טוּמאה, מיט שערי טומאה.
שמוץ, קויט, ברוד : סאַזשע רוס, : רויך, קאָפּעטש : אַש : מיסט, אַשפּה, אָפּקערעכץ, מעטיצע : שטויב, פּול , קורזש, קאָרזש, פּאָרעך : שפּינוועבס : בלאָטע, טוואַן, זומפּ, שלאַם : טינטערל, פּעצענע : נראַסער) אָפּגאָס, פּאָמאָיעס, פּאָמיעס, פּאָמינעס, פּאָמויניצעוואַסער, זשמיגע: אָפּפֿאַל, פּסולת אאַזיר— 410. צואה, אויסשיידונגען, עקסקרעמענטן, אָפּפֿאַל, -קאַל, . טינוף, — טינופֿת, אָפּגאַנג, אויסגאַנג, אויסראַרפֿונג, לעבעדיקע, קאַקע, י דרעק, קוצע, י קוצקע, קופּע, הויפֿן, פאַסקודסטווע : פֿיכמיסט, שטרוימיסט, קוענקויט, קיִיִש (מיסט), פֿערדיש קויט, (ציגענע) באָבקעס, גאָמלקעס, קיזיק, קיזשאַק: הנאָי, גנאָי, נאָי, ני, נבל, פנאַראָז: פֿויגלקויט,הינערקויט אאַז“וו: פֿליגן-קאַקעכץ: * מײַזנדרעק : השאָנה, אורין, אָתן, מי-רגלים, וואַסער, — פּיש, * פּישעכץ, יפּישראַסער : סצינעס, ציקלינע : שפּײַעכץ, שפּיִבעכץ, סאַליווע : ליחה, ליחות, לייכעץ, פֿלאַגמע, פֿלעגמע, שלײַם : סלינע, סליונע, גאַווער, סמאַהע, שמײַע : מייקעכץ : סמאַרק, סמאָרק, סמאָרקעכץ, ראָץ, שפּיק, שנאָדער, גיל, ליכטל : שווייס : מאַטעריע, אייטער, ראָפּע : אוימאַטעריע, אויגנקויט: אויערוואַקס : דם וידה : נרע, שכבת-נרע : טיפּה-סרוחה, פֿלוס, זוזע נ-) — 241.
אומפֿלייט, קנים, לײַן : לײַן ווי בײַ אַ בעטלער, ווי אין מצרים : פֿלי : וואַנצן : געציפֿער, ז אומגעציפֿער : ניס, ניסלעך, לײַזניסלעך, ציעמעניעס, גנידעס, נידעס, קאָלטשאַטשניקעס נ-ער-רי-) : שין, שעלרער, קאָפּשופּן, דענדראָף נאַ-) : פּאַרך, גרינד : אויסשיט, צרעת — 420.
מושבֿ, היִנע — 38 : הקדש : שטאַל, חזירשטאַל , חזיר-מאַרק, אויגיאַסעס שטאַלן : רינשטאָק, קלאָאַקע — 28- : קית-הקיסא, קיתהאָבוד : אָקום : דאָרט ווו דער מלך גייט צו
פֿוס : דאָרט ווו דער קיסר קע קק שליח ניט שיקן : טואַלעט, אָפּטריט, אָפּטרעט, קלאָזעט, וואַטער - קלאָזעט, וואַסער - קלאָזעט, י וויכאָדיק, פּאַרטעמאַן, נוזשניק, לאַטרינע. פּרירעט, פּראָוויי : נ—) לאַוואַטאָרי, טאָילעט, באַטרום : נאַכטשטול : מאָטשעווניק, פּיסואַר, י פּישגריבל, פּישטאָפּ, נאַכטטעפּל , נאַכט-קלי, אורינאַל, רענאַל :נטורמע) פּאַראַשע:מיסטגרוב, יאַר, י פּאָמאָינע יאַמע : מיסטקאַסטן, סמעטניק : מיסטבערגל , מיסטהויפֿן : (קית)-מושב : פּאָמעשאַף, פּאָמעניצע, פּאָמו(קניצע : שפּך קעסטל , שפּײַשיסעלע, ספּיטת נאַ-) : אַשטעצל, אַששיסעלע, אַשבעכער, י פּעפּלניצע, אַשטרי נאַ-) : פּאַפּירקויש, פּאַפּירקאָרב, ווייסטבעסקעט נאַ-).
פֿלעק, שפּרענקל , שפּרינקל, פּליאַם, פּליאַמע, קרעפּינקע, -פּיאַטנע, אומטיידערל : קלעק, קליאַקס(ע) : טינטפֿלעק, בלוטפֿלעק אאַז“וו.
נאומריינע מענטע) אומצוכט, אומטשוכט נדיאַל) , צוכט ו-פּ) : שמוציאַן : אַויר, חנירת, חזירטע, חזירינע : ברודאַס, שויבער, אָבר, שאָבער, שאָבערואַק, מושב-זאַק, סמאַראַראָן(ניק), פֿלייטוך, הנידע, נידע, שמאָדער, סאַרג, שליאָך, אושליאָר, אָכליאַפּ, ניעראַכע, שלויע, ליאָרווע, נאַכליִע(ץ), שליאָנדרע, שווינטוך. — שטינקפֿאַס, י שטונק, מאָרזאַק, מורזע, מורזשע, מאַזעפּע, שליומפּער, י דרעק, —טינופֿת, נגלה, אָקדש, באָבע, פּעצענע, פֿליאָנדרע. דריפּקע, מאַלעבאָנדע, פּליאַזדרע, פּשנאָווע טשאַסטע, שייטעלע פּאַרך : שלימנלניק, שלימנלניצע, שלימעזאַרניצע : כניאָק, פֿליאַסקע(דריגע), צלאַפּ, קאַטשעלאַפּ, פּוצעפֿליאַק, קאָצמעלאָך, ניכײַ, טשאַפּטשאַק, קנורע, כלאַמידניק, כלאַרניק, היווניק, היווניאַק, דראַדרעך, — סראָק, —שטינקקאָטער : סמאַרק, סמאַרקאַטש, ראָצער, ליכטציִער, שנאָדעריונג, שנאָדערואָן : — קאַקער, יפּשער, שטשאָך, ליאָכער, ליאָכוס,יזײַכער, זאָליוך : כראַקער,
מאַרק, שפּיִער, שווער, פּאַטשקער, פּאַטש -א : אָפּגעלאָזענער (ואַש : מוציקער, לך זיקער, ברודיקער אאַז“ר —אַי.
וו : זע אומרע (שמוציק אאַז“וו) — אַדי : אָפּלאָע זיך : האַלטן זיך ווי אַן אָנעטשע, ווי אַ טרשפּקע : וואַלגערן זיך אין בלאָטע : קריכן אין בלאָטע ווי אַ חזיר : ווערן שמוציק (ברודיק אאַויוו) : אויסריִען זיך (אויסראָיען זיך) אין שמע : אײַנניאָרען זיך.
מאַכן אומריין (שמוציק אאַז'וו) : פֿאַראומרייניקן : פֿאַראומווערדיקן, פסלען, מטמא זע (במגע ובמשׁא) : באַנבלן : פֿאַרשמוצן, פֿאַרברודיקן, פֿאַרברודען, פֿאַרברודזשען, פֿאַרקויטיקן, צוּריכטן (זיך), פֿאַרריזנען, פֿאַררענע, פֿאַרהראַזניען, פֿאַרחזירן, פֿאַרסאַרגען, פֿאַרשליאָכען, פֿאַרשלומפּערן, פֿאַרשמאָדערן, פֿאַרשמאָנדערן, פֿאַרשלשנדערן, פֿאַרדריפּע, פֿאַראָקדע, פֿאַרמושבן, פֿאַרדראַקען, פֿאַרדהאָטעווען, פֿאַרבלאָטיקן, פֿאַרמיסטיקן, פֿאַרפּאַסקודיען, פֿאַרפּאַסקודען, פֿאַרפּאַסקודזשען, י פֿאַרטינופֿן, — פֿאַרדאָסן, פֿאַרקאַקן, פֿאַראַרבעטן, פֿאַרפּיש, פֿאַרראָצן, פֿאַרסמאַרקען, פֿאַרכראַקען, פֿאַרשפּיִען, פֿאַרסלינען, פֿאַרסליונען, פֿאַרשווערן, פֿאַרווערזען נקי) : פֿאַרשווייסיקן, פֿאַרקריצן : פֿאַרבלוטיקן : פֿאַרפּאַטשקען, פֿאַרפּיאַצקענ(ען), פֿאַרקראַטש(ק)ען, פֿאַרשמירן, פֿאַרליאַפּען, פֿאַרמאַזשען, פֿאַרמאַדזשגען, פֿאַרריסן, פֿאַררוסן, פֿאַרסאַזשען, פֿאַררייכערן, פֿאַרקאָפּטשען, פֿאַרמורזען, פֿאַרסמאָליען, פֿאַרשמעלצן, פֿאַרפֿעצן : פֿאַרפֿלעקן, פֿאַרקלעקן, פֿאַרפּליאַמען, פֿאַרפּיאַטנערען, פֿאַרטענטלען : פֿאַרשפּריצן. פֿאַרשפּרענקלען, פֿאַרשפּרינקלען : פֿאַרשטויבן, פֿאַרפּוליען, פֿאַרפּאָראָשען, פֿאַרפּרישען, פֿאַרפּורקען, פֿאַרסאָרען : ז באַזודלען : באַמייקען, באַגאַווערן, באַשמוצן אאַזיוו : אָנדאָסן, אָנברעכן, אָנמייקענען, אָנמייקער, אָנמושבן, אָנאָקדע, אָנמאַכן
אאַז'ר : אָנמאַכן אָ חזירשטאַל : איִנטרעק : אײַנריכטן זיך, אײַנשמוצן זיך אאַז“וו : אײַנריכטן זיך ווי אַ אָד, ווי אַ רוח, ווי אַ קרמ קערער : אויסשוויצן, אויספּריִע, אויספּרייען: אויסשמוצן, אויספֿלעקן אאַז'וו : מאַכן פֿון עפּעס אַ חזירשן פֿוס.
אדי ן אומרק, אומריינ(שלער, אומרענטלעך, אומזויבער, אומציכטיק, אומסאַניטאַריש אאַזיוו — פּזפּ : שמוציק, קאַראַווע, קויטיק, ברודיק, ברודנע : רויכיק, רוסיק, פֿאַרקאָפּטשעט : שרייסיק : שלאַמיק, בלאָטיק : מיסטיק, אַשפּהדיק : שטויביק : י קינופֿדיק, זטי נופֿתדיק, י דרעקיק, י דרעקיש : מושבדיק, הקדשדיק : חזירש : פּאַסקודנע, עקלדיק, אָפּשטויסנדיק אאַז“ר — 42- : פֿאַרוואָרלאָזט, פֿאַרוואָרלייזט, פֿאַרנענדזעט, פֿאַרעידעט, פֿאַרלײַזיקט, פֿאַרקראָכן, אומפֿלייטיק, לײַזיק, אומקרייטיק : פּאַרכעוואַטע, פּאַרכיק, קאָלטענעוואַטע, קרעציק אאַז“וו — 420 : ניטשפּגעראַשן, ניט-געקאַמט, ניט-געקעמט, ניטשויסגעקערט, ניט-אָפּגעווישט אאַז“ר — 415 : פֿאַרזשאַווערט, פֿאַרראָסט, פֿאַרפֿוילט אאַז“וו . 425 : טריב, מוטנע, קאַלעמוטנע, - מאָנטנע. פֿאַראומרייניקט, פֿאַראומווערדיקט, ז פֿאַראומווירדיקט, געקסלט : אָפּגעלאָזן, אָפּגעלאָזט, זהאָכלעסיק : פֿאַרפֿלעקט, פּליאַמיסטע, פֿאַרשמאָלצן, פֿאַרשמאָלצעוועט, אויסגעריִעט, צוגעריכט, אויסגעשמירט, פֿאַרשמוצט, פֿאַרברודיקט, פֿאַרמורז(שעט, פֿאַרקויטיקט, פֿאַרשליאָכעט אאַז“וו — יי.
נפֿאַרגלײַכונגעח שמוציק ווי אין אַלטן הקדש, ווי אין באָד אויפֿן פּאָל : אַ מושבֿ ווי בײַ דער רביצין אין בעט : ריין ווי אין אַ סמעטניק, ווי אַ חזירש פֿיסל, ווי די מנורה אין קוימען.
אינוו, פֿראַן : אָמא : בקיקת טוּמאה : איבער אַ לעפֿל : מען קען שנײַדן מיט אַ מעסער : או ! : פֿו ! : פֿע ! : ווײַסע תּפֿילין און שוואַרצע ציצית : פֿע אויבן פּוץ, פֿון אתטן שמוץ : פֿון אויבן זע, פֿון אונטן פֿע : יאָ דאָס קלייד
אע שק, ווי זעט אָבער די ספּאָדניצע
אויס?.
שפּר : בלאָטע אין גלײַך צו כריין—ניט מען אַקערט, ניט מען זייט, עס וואַקסט פֿת זיך
אַליין : הײַנט אַ שלומפּער, מאָרע אַן עטנה.
זען אוּיך : שלעכטער ריח 278, פֿעצטערקיט א, שהאָרץ א.
417. אויסשידונג
ם : די נאַטירלעכע באַדערפֿעניש : באַדערמענש, געברויך, צורך : שטול , שטולגאַנג :
נקיות : נקבים : נקבים גדולים, נקבים קסנים :
לאַקסירעכץ, שילשול , דעזינטעריע, דיזינ-
טעריע אאַו'ר — 420 : שפּײַ, כראַקע, נאָס
אאַז'ר — יי : פאָלוציע, קרי, נאַכטיקע סיבה,
מיקרה לילה : מענסטרואַציע, מאָנאַטלעכע,
די צײַט, עסת, ז רעגל : בלוטפֿלוס, בלוט-
פֿליסונג, בלוטאויסשס, ז בלוטשטורץ : צואה,
השאָנה, פֿלעגמע אאַז“וו — 416: דעפֿעקאַציע :
סאַליוואַציע.
ר : גע אויף נקבים (אויף נקיות, אויף צורך, אויף באַדערפֿעניש אאַו“וו) — ס : מכין זײַן
זיך : האָבן (פּראַווען) נקיות : האָבן שטולגאַנג :
האָבן דעם מאָגן : אַרויסגיין (פֿאַר זיך) : אויס-
ליידיקן זיך, אָפּוואַרפֿן : — קאַקן, שיִסן,
י סראַליש, דריסקען, דריפּען: נקי) ווערזען,
טרענען: מלאָכהנ(ען), מאַכן, — דאָסן, אַרבעטן,
פּאַסקודיען, פּאַסקודען, פּאַסקודזשען, מיס-
טיקן, אָנלייגן : מאַכן אונטער זיך : — האָבן
דאָס לויפֿענש, — האָבן די סראַטשקע : אָפּפֿירן,
לאַקסירן, שוואַכן, יאָע : קוועטש זיך : האָבן
סטיסקעס.
משתע זע, אורינירן : לאָזן אורע, אָפּ-
שלאָע וואַסער, מטיל מים זײַן: —פּיק, זאָליען,
*זײַכן, ליאָכען, שטהאָכען, ליאָררען : נקק שו-
לע, פֿליסערן : כאַפּן פֿיש : ועצן, פֿײַכטן :
שעליחיים) גיסן, אויסגיסן זיך.
ברעכן, אויסברעכן, מייקענ(עח, מייקערן,
ווערזען נקי) : צוריקגעבן, קאַפּוי(ע)ר שלאָע :
אַוועקגעבן צוריק, געבן חנרה : אויסקערן די
(גרינע) גאַל : ברעכן (אויסברעכן) מיט גרינער
גאַל (מיט גרין את גאַל) : אַוועקגעבן (צוריק-
געבן) דער מאַמעס מילך: שפּיִש, שפּוקן נייאַל)
(ווי אַ ציגענער) : כראַקען : גאַווערן, סלינען,
סליונען : סמאַרקע, סמאָרקען, ראָצן, שנײַצן :
יאַטרען זיך, יאַטערן זיך, אייטערן זיך : האָבן
פּאָלוציע : רואה קרי זע : האָבן די צײַט (די
מאָנאַטלעכע, ז די רעגל) : זיצן (פּראַוועף
שבעה נקים : בלוטן, בלוטיקן : אָפּגק (אָפּ-
פֿלייצן) מיט בלוט : פֿאַרלירן בלוט, האָבן
(קריגן) אַ בלוט-אויסטס.
שפּר : בעסער מט געגעסן איידער שלעכט געהאַט.
זען אוּיך : אומריינקייט 416.
418. געזונט
ם ן געזונט, געזונטקייט : מטער געזונטער שטאַנד : בריאות-הגוף, טאָטס, וווילזע,
גלי.
וו : זײַן געזונט (קרעפֿטיק אאַז'ר) — אַיי : זע מיט אַלעמען : זע בקו הבריאה (בקך
הבריאות) : האַלטן זיך מט, אויסזען מט, פֿילן
זיך עט, פֿילן עט נאַ-) : בליִען, זע אין פֿולן
בלי : זײַן קראַנק ווי אַ מי נ-פּ).
אַדי : געזונט: געזונט און שטאַרק : יאָדערדיק, קרעפֿטיק, פֿריש, מונטער, בליִענדיק,
רויטבאַקיק אאַז“ר — 419.
נפֿאַרגלײַכונגען) געזונט ר אַ נוס, ר אַ
ריב, ווי אַ מי : פֿרש ווי אַ רוע.
אינר, פֿראַן ן בקו הבריאה : בקו הבריאות : בלוט את מילך : דאָס געזונט שפּאַרט אים
אונטערן האַרצן : נאָר געזונט, כאָטשביק רײַך
שפר : געזונט את פּרנסה איז די בעסטע בקשה : וועלוועלער אַן געזונט אע נעטאָ :
406
אַן מען אין נאָר געזונט אין מען שוץ רײַך : אַ בּאָרה דאָס געלט, דאָס געזונט אין בילכער (ליבער) : ריינקייט היט אָפּ דאָס געזונט : צו געזונט באַדאַרף מען נאָך האָבן ברויט : געוונט ווי געזונט, וווּ נעמט מען אָבער בולווע? : אַן אַ מענטש אין געזונט מיינט ער, אַן עס קומט אים אַזוי : ווער עס האָט ניט קק אַכל דאַרף קיין געזונט אויך ניט האָבן : איידער דרך וואָכן קראַנק אין בעסער דרײַ יאָר געזונט.
419. גבֿורה
ם ן שטאַרקייט, קרעפֿטיקייט, געזונטקייט, פֿולבלוטיקייט אאַו“וו — אַדי : כוח, קראַפֿט : יועטקראַפֿט : מענערקראַפֿט, פּאָטענץ, כּוחנברא : ריזנקראַפֿט : פֿיזישע קראַפֿט, וויטאַלע קראַפֿט, חיות : כּוח-הדם, כּוחותזנפֿש אאַז“וו — 4-ן : מאַכט, אָמניפּאָטענץ אאַז“וו — 4-6 : גבורה, גבורהשאַפֿט : טײַוולשע, שוואַרצע, אײַזערנע אאַז'ר גבורה : שמשונס גבורה, עשוס גבורה : אײַזערנע, גוייִשע הענט (ביינער).
מעל-כוח, אַמיץ-כוח, אַלם, אַלים, גמר, שרשלים, (ברן, נברא רבה : שטאַבע אײַזן, דעמב : ויבור : ווילדער ויבור, ויבור חיל, ויבור בּאַרי : אַטלעט, גראַרדיאַן, האַמאַן : אָמשת (הויבור), וּלית : טיטאַן, ריז, גיגאַנט, אַטלעט, הערקולעס : קאָלאָס, ציקלאָפּ אאַז“וו — זן 1 : נוון, סאָלדאַט : יאַט, יונג מיט ביינער, טאַכשעווער יאָלד נ-) , שאַלעץ : אָחור : אָחורטע, נקבה : אַטלעטישער טיפּ (קערפּער) : אַטלעטישע קאָנסטיטוציע, אַטלעטישע פֿיגור, אָפּגעטיִעטער קאַרק אאַז“ר — ז 1 ! : שטאַרקער, קרעפֿטיקער, געזונטער אאַז“וו — אַדי.
וו ן וע שטאַרק (געוונט, קרעפֿטיק) —אַדי. אַדי, אינוו : קרעפֿטיק : געזונט : געיונט אַשו : שטאַרק, שטאַרקהאַפֿטיק : ריזיק, ריזנדיק, ריזעדיק : ריון שטאַרק, אײַזן שטאַרק : שטאַרק מויער אח : געזונט און שטאַרק : קרעפּקע,
גבורהדיק : אײַזערן, אײַזן פֿעסט, שטאָלן, שטאָלערן : בלוטפֿול , פֿולבלוטיק, בלוטאָנגעגאָסן : רויטבאַקיק, רויטבלוטיק : רויט ווי אַ ריז(ש)אָק : קערנדיק, יאָדערדיק, יאָדרערדיק : אָצום : מוסקולעז, געמוסקלט, אויס(גע)מוסקולירט : געזעצט, געשפּיקעוועט, פֿאַרהאַרטעוועט : אַטל עטיש, גיגאַנטיש, טי טאַניש, הערקולעסיש אאַז“ר — - : אומבאַצמינמ לער, ז אומרידערשטייל עך, אומאויסשעפּלעך, אומבאַזיגלעך, אומצענישטל עך.
נפֿאַרגלײַכונגען) שטאַרק (קרעפֿטיק, געזונט אאַזיר) ווי אַ ריו, ווי עוג אָלך האָק, ר קמשת (הויבור), ווי וּלית הפּלשתי, ווי אַ מי, ווי צען גויים, ווי עשו, ווי אַ פּויער, ווי יורע, ווי יורקע, ווי אַ שגץ, ווי אַ קאַצאַפּ, ווי אַ ייִשובניק, ווי אַ פֿורמאַן, ווי אַ שמײַסער , ווי אַ לייב, ווי אַ בער, ווי אַן אָקס, ווי אַ בופֿלאָקס, ווי אַ פֿערד, ווי צען פֿערד, ווי אַ חזיר, ווי אַ חית, ווי אַן אײַזן, ווי אַ שטיק אײַזן, ווי אַ שטאַבע אײַע, ר אַ מויער, ווי אַ דעמב, ווי אַ ריב.
פֿראַן : ער אין נאָך רויט הינטער די אויערן : ער טויג נאָך : די צורה ווערט בײַ אים צער שפּרונגען : דאָס געוונט שפּאַרט אים אונטערן האַרצן : עס גיסט זיך אים (איר אאַז“וו) בלוט פֿון אונטער די נעגל : ער באַשטייט קעע צוויי : דער שוואַרץ יאָר נעמט אים ניט.
שפר ן מיט שכל וועסטו פֿאַנגען אַפֿילו אַ ליב, מיט גבורה אַפילו ניט קע פֿליג : גאָט של אָפּהיטן פֿאַר גוייִשע הענט את פֿאַר דדשע קעפּ (מײַלער) : גאָט ואָל אָפּהיטן פֿאַר מיק כּוח און פֿאַר ייִדיע מוח : קל דאַלים שר : ווו עשירות דאָרטן אין גבֿורות.
זען אויך : קראַפֿט או, נרויספֿאַרנעם 117, געזונט 418, באַנײַוע 426.
420. קראַנקייט
ט : שוואַכקייט, שלאַפֿקייט, קרענקלעכקייט, שלאַבעריקייט, מומיקייט אאַז“ר — אַדי : חוּלשת-הגוף, אַסטעניע, אַטאָניע, קאַכעקסיע :
407
עלטערשוואַכקיט, ז אַלטערשוואַכקייט : מענערשוואַכקייט, אַרבנשראַכקייט אאַז“ר : בלוטאָרעמקייט, אַנעמיע.
קראַנקייט, קראַנקשאַפֿט, קרענק, חולאַת, מחלה, מיחוש, חולשה, י כאַראָבע, י כאָראָבע, * כוואַראָבע : אָרגאַנישע, פּראָפֿעסיאָנעלע, קלעפּיקע, אָנשטעקנדיקע אאַז“ר קראַנקייט : תּחלואים רעים : פֿעלער : משאָחה-פֿעלער : שווערע (פֿאַרשלעפּטע) קרענק : אײַנגערעדטע קרענק, פּאַנסקע כאַראָבע : צוריקפֿאַל , רעצידיוו : רעצידיוויזם.
מגפֿה, עפּידעמיע, פּלאָג, פּעסט : שוואַרצע (בובאָנישע) פּעסט גמופֿה) : מכה, מכתמדינה : חולשה, עיפּוש, זאָך, זאָכט, ז זוכט : כאָלערע, אַזיאַטישע כאָלערע : האָצקע, דבר, קטב-מרירי, זאַראַזע, פֿאַרכאַפּעניש : איבערגאָג, אונטערגאַנג, אומגאַנג.
(פֿיזישער) ווייטאָג (ווייטיק) : שמאַרץ, ז שמערץ, סינאַלגיע : קאָפּווייטאָג, בויכוויטאָג, אויגן-ווייטאָג אאַז“וו : נאָיענדיקער, גריזשענדיקער, ואָעדיקער, שאַרפֿער, דורכדרינגענדיקער, ברענענדיקער אאַו“ר ווייטאָג : וויי, וויען, ווייענש, נאָכריי, נאָכווייעניש : שטאָך, שטעכעניש, ברעכעניש, גרימעניש, דריקעניש, נאָגעניש, קלעמעניש, שנײַדעניש, בײַסעניש, יוקענש : לייד, ליידן, ז לײַד, ז לײַדן : געברענטע (געבראָטענע) לייד : פּײַן, יסורים, אַנגסטן : עינוים (קשיס) : מאַטערניש, מוטשעניש, מוטשענינע : געבורטווייען, חבלי-לידה : עינייקוות, טעם-גיהנום, חיבוט-הקבר : הינערפּלעט, הימלפּלעט נדיאַל) , קאָמע, לעטאַרגיע : קריזיס : גסיסה, אַגאָניע, יאָיאת-נאָמה, יאָיאתהנפֿש, לעצטער אָטעם.
נקינים קרענק) פֿאַרקילונג : קאַטער, * קאַקער : ז נאַסמאָרק, קאַלט נ—) : גריפּ, גריפּע, אינפֿלוענצע, אינפֿלוענציע : פֿאַרצינדונג, אָנצינדונג, אַנטצינדונג, אינפֿלאַמאַציע : היצקרעוק, היצקראַוקייט : היץ, פֿיבער : פֿיבערישע היץ, -גאָר(קאַטשקע : קדחת, טרעסע-
וויצע, סוניע : מאַיאָווע, יאָריקע קדחת : קדחת שלישית, קדחת ראָיעית, העצקשקדחת, הינטישע קדחת : קאַלטער פֿיבער, געלער פֿיבער, ז שרלאַך - פֿיבער : סקאַרלאַטין, שקאַרלאַטע, ז שאַרלאַך : הירזשפֿיבער, זינפֿיבער, נערק-פֿיבער, ווערעם-פֿיבער, ווינדפֿיבער, פֿוילפֿיבער, קימפּעט-פֿיבער, מילכפֿיבער : זומפּפֿיבער, מאַלאַריע : טיפֿוספֿיבער, טיפֿוס, ז טיף : בויכטיפֿוס, אַבדאָמינאַל - טיפֿוס, פֿלעקטיפֿוס, אומקער - טיפֿוס : פּאָקן : פֿאַלשע פּאָקן, ווינטפּאָקן, הינערפּאָקן, קופּאָקן, האָפֿפּאָקן : מאָזלען, דײַטשע מאָזלען נאַ-) .
אינפֿעקציע, צוקלעפּונג, אָנשטעקעניש :
פּאַראַטיף : בלוט-פֿאַרסמונג, בלוט-פֿאַרגיפֿטונג : סעפּסיס, סעפּטיצעמיע, פּיעמיע, טאָקסעמיע, טאָקסיקאָן : בלײַ-פֿאַרסמונג, סאַטורניזם: קוועקזילבער-פֿאַרסמונג אאַז“וו.
קאַטאַר : הוסט : קײַכהוסט, קײַכעסט, קאָקלהוסט, קאָקליוש : אַסטמע, - זאַדישקע. אַספֿיקסיע, דושלינע, יאַדעשליווקייט, קורצער אָטעם : היאַסטמע, הייפֿיבער : בראָנכיט : שלוקערץ : קרופּ, גיסטער, אַסכרה, דיפֿטעריע, דיפֿטעריט : לונגען-קאַטאַר, לונגעך פֿאַרצינדונג (אָנצינדונג אאַז“ר), פּנעוומאָניע, ניומאָניע נאַ-) : בראָנכאָפּנערמאָניע, פּלער ריט: סינוסיט נאַ-) : שווינדזוכט, סוכאָטע, טשאַכאָטקע, די גוטע קרענק, די דאָר, די דער : (שעקטיקע : לונגפֿעלער, לונגען-פֿעלער, טר בערקולאָז, טע-בע, נאַ-) טי-בי, קאָנסאָמשן : סוכאָגאָרלע ; האַלדןשרינדןוכט, לונגען שווינדזוכט, גאַלאָפּירנדיקע שווינדזוכט : אָפּצערונג, מאַראַזם,
מאָגנקראַנקייט, בויכקראַנקיט, חולי מאַיים : מאָע-קאַטאַר, אַבדאָמינאַל-פֿאַרצינדונג (אָנצינדונג אאַז“וו) : אַפּענדיציט : קאָליט, קאָלאָניט : מאָע-געשריר, אולצער, אָלסער נ—) : ווערעם: בויכווייטאָג, ז לײַבשמערצן, קראַמפּן, קאָליק : ברענעניש, האַרצברענען, האָרע-
0 42
ברענג: איבל, איבלקיט, איבלדיקייט : נרע, דנעקייט, נודאָטע, י נודנעסט : ניטמטקייט, שלעכטקייט : מלאָשנעקיט, מלאָסנעקייט : חלשות, אוממאַכט, אָנמאַכט : ברעכן, יִם-קראַנקייט : אומפֿאַרדײַונג, אינדיגעסטיע : אַפּעפּסיע, דיספּעפּסיע : האַרט לײַב, האַרט לעביקייט, פֿאַרשטאָפּונג, עעירות, (עצריקייט, קאָנסטיפּאַציע : שילשול , בלוטשילשול , די זענטעריע: אָפֿן לײַב, ווייך לײַב, וויכלײַביקייט, לויזער מאָגן, לוין לײַב, לויזלײַביקייט : דרינגעניש ,לויפֿעניש, — סראַטשקע, האָצקע, ז דורכפֿאַל , לאַקסירעכץ , — אַ י(אַ)ריד אין די הויע : כאָלערע, אָלירע, כאָלערינקע.
האַרצפֿעלער, האַרצקראַנקייט : האַרצקלאַפּן, האַרץ-קלאַפּעניש, פּאַלפּיטאַציע : שגינע פּעקטאָריס, פֿלעביט, אַרטריט, ענדער קאַרדיט, טראָמבאָן, סקלעראָז, אַרטעריאָסקלעראָז, אַדיסאָנס קראַנקייט.
לעבערקראַנקייט, לעבער - פֿאַרצינדונג (אָנצינדונג אאַו“וו) : גאַלקראַנקייט, גאַלשטיינער : מילצקראַנקייט, מילץ-פֿאַרצינדוט (אָנצינדונג אאַו“ר), ספּלעניט : צוקערקרענק, צוקערקראַנקייט, דיאַבעט : נירנקראַנקייט, נירפֿאַרצינדונג (אָנצינדונג אאַז“ר), נעפֿריט : פּעוכער-פֿאַרציודונג (אָנצינדונג אאַז“ר), פּענכער-קאַטאַר : אורידפֿאַרהאַלטונג : אַלבומי נערע : ברייטס קראַנקייט : מוטערקרענק.
רעוומאַטיזם, רעמאַטעס, רעמאַטיזם, עמאַטדפֿעלער, רומאַטיזם נ—) , ברעכעניש : כראָנישער רערמאַטיזם, אַקוטער רעוומאַטיזם: רעוומאַטישער פֿיבער : שטײַפֿער האַלדז : נעמראַלגיע, פּאָדאַגרע, פּעלאַגרע : ראַכיט, ענגלשע קרענק, ריפּקוכן : אַרטריט, לומבאָ נאַ-) : איסכיאַס, ז אשיאַס, סיאַטיקע נ—) : לונק, אויסדריי, וועכנע, אוּיסלימ עט.
אויעקרענק, אויעקראַנקיט, אויפֿעלער: שאכע ראיה , קאָפּאָפּסיע : שלעכטע ראיה, פּאַלאָפּסיס : שרפֿע ראיה, אָקסיאָפּיע : נידע-
רקע ראש, קורצזיכטיקייט, מיאָפּיע : ווײַטזיכטיקיט, היפּערמעטראָפּיע : שהאָכזיכטיקייט, אַמבליאָפּיע : קרומאויגיקייט, סטראַביזם : קאָלירדבלינדקייט, דאַלטאָעם : טאָגבלינדקייט, העמעראָלאָפּיע : נאַכטבלינדקייט, ניקטאַלאָפּיע : שנייבלינדקייט, ניפּער לעפּסיע : אַסטיגמאַטיום : רעגולערער (רעגלמעסיקער), אומרעגלמעסיקער אַסטיגמאַטיזם : טראַכאָמע, גלאַוקאָמע, אויטריפּער , בלער נאָרע : טקאַקס-קראַנקייט : איריס-פֿאַרציר דונג (אָנצינדונג אאַן“מ) : נעצהויט-פֿאַרצינדוט (אָנצינדוע אאַז“ר), רעטיניט : בינדהוישפֿאַר צינדונג (אָנצינדונג אאַז“וו), קאָיוקטיוויט : קאַטאַראַקט, בלוינע, בעלעם, בעלמע: בלינדקייט, אָפֿטאַלמיע, גרויע שטאָר, ליכטיקע שטאר — 306.
אויערדקרענק, אויערדקרשקייט : אָטך סקלעראָז : טויבקייט : טויבשטומקיט : האַלדד קרענק, האַלדוקראַנקייט : האַלדדפֿאַרצינדוט (אָנצינדונג אאַז“ר), אַנגינע, לאַרינגיט : צאָד ווייטאָג : לאָך (אע צאָח, פּערידענטיט : יאַסלער פֿאַרצינדוט (אָנצינדונג אאַז'ר), גינמוויט : פּיאָרעע, ריגס קראַנקייט, צינגע, סקאָרבוט : מאַנדלען, זאַוולקעס , גריזלעס : פֿאַרגרעסער טע מאַנדלען : מאַנדל-פֿאַרצינדוע (אָנצינדוט אאַז“וו), דריזן-פֿאַרצינדונג (אָנצינדונג אאַז“וו), טאָנסיליט: סקראָפֿול, שקראָפֿ(חל, זאָלאָטוכע, מומס : פּאָליפּ : גאַנגרענע, קאַלטע בראַנד : מידער, באַזעדאָרס קראַנקייט.
נערמנקרענק, נערוונקראַנקייט, נערוור שוואַכקייט, נערק-צערודערונג : פּסיכאַלדע, אָרהשחורה : פּסיכאָז, נעווראָז אאַז“וו — 342 : מיגרען : שווינדל , קאָפּשווינדל : שלאָפֿלאָזי קייט, אינסאָמניע : שלאָפֿקרענק, שלאָפֿקראָקיט, אַפֿריקאַנער קרענק, נעגערשע קרענק : שלאָפֿוואַנדלונג, שלאָפֿהאָנדלערײַ, סאָמנאַבר ליזם : ספּאַזמעס, קראַמפּן, קרעמפֿן : קראַמפּ, קראַמף, קראַם, קאָרטש : קינבאַקקראַמפּ, שנײַדערקראַמפּ, שרײַבקראַמפּ אאַזיוו.
409
0 42
צרעת, קרעץ, קרעציקייט, עסיקע, י סוויענדאָרניע(ס), באָליאַטשקע, בריִעכצשיט, ברישיט, קראָפּיווניצע : פּאַרך, גרינד, טימעניצע, שחין, די דריטע מכה פֿון מצרים : אויסגעגאָסענער קאָפּ, אַ קרוין אויפֿן קאָפּ : קאָלטן, קאָלטון, קאָלטענע.
מכּה , ווונד, קאָנטוזיע: טראַוומע : געשוויר, געשוועל , געשווילעכץ, ז געשווולסט : אָנוווּקס, אויסוווקס, איבערוווקס : אָנרײַס, פּאָק, טשיריק, שטשיריק, י ואַריר, נאַריטעס נ-) , גיל , גילקע, בועה, פֿיבער - קוכן, סאַישעראַק, גריזשעל , גריזל(ע) : נאָגל-געשוויר, זאַניטעצע, פּאַראָניכיע : דריז, דריזל : טומאָר : ראַק, קאַנטער נאַ-) : פֿיסטל , סטריזשאָן : ווילדפֿלייש, הונט, ווונדפֿלייש : גערשט ואויפֿן אויט : בלאָטער, פּענכער , פּאַכיר, בלאָז, י פּוזיר : צעשלאָגענע נאָז, חולם נאָן (נח : בלוי אויג, סיניאַק : קישעלעך, קרוהעס ואונטער די אויגח : בײַל , פּרענגע, גוז, גוליע, שישקע, קראָפּ , סוק : בראָדעווקע, י באָראָדעווקע : מאָזאָל(יע) , הינעראויג, נאַגניאָטקע, זאַגניאָטקע, אָטשיסק(ש , קאָרן נאַ-) : אָנגעווייטאָגט אָרט : שנאַר, העפֿט, שראַם, סקאַז(ע) , צייכן, בליזנע, סטרופּ : שטופּל , פּאָקצייכן, ריץ, ריטש: געבליבן פּינטל .
מום, מום רע : פֿעלער : נאַטור-פֿעלער, געבוירדפֿעלער, געבורט-פֿעלער, אָרשנשער פֿעלער : חקרון : בראַק : געברעכעניש, י קאַליעצטרע : האָרב, גאָרב, גאַרב, הויקער, פּוקל : קלומפּפֿיס, קדמא-ואַזלא-פֿיס, פֿיס ווי אַ אָרכא-עיפּחא : האָזנליפּ, געשפּאָלטענע ליפ —521.
(וועטערינאַריע) פֿיך-מגפֿה, רינדערפּעסט : פֿוסשודמויל-קרענק, מילכפּעסט, שראַרצוואַסער, גרויסקעפּיקייט, שראַרצפֿיסיקייט, פֿוספֿוילונג, חוירים-פֿיבער, טעקסאַס-פֿיבער, האָת - פֿוילונג, הוילהאָרנדיקייט, פּיפּיטש, קרעץ, פּאַרשיוועקייט : פֿערדקאַטאַר, פֿערדןקאַטאַר, פֿערד(נ)פּאָקן, מישקעס, שטענגל,
פֿיִפֿל , שטיינשל , וואָרעמקרענק, דרוזע : גלאָזאויגן, גלעזערנע אויגן.
פֿאַליקע, עפּילעפּסיע, ויכפּה, חולי נופֿל(ים) , די שלעכטע זאַך, די שווערע קרענק, דער רעכטער ענין : וויטוס-טאַנץ, כאָרעע : היסטעריע, י היסטעריקע : נערעאַטאַק, נעראָנפֿאַל : נערוועזער באָך (אײַנבראָך, ז צוואַמענברוך), קאַטאַלעפּסיע, אַוראַ : קאָנווולסיעס, פּאַראָקסיזם : אינפֿאַנטילע קאָנווולסיעס, די קינדער(יאָשע זאַך : מאַרךפֿאַרצינדונג (אָנצינדונג אאַז“ר), געהירפֿאַרצינדונג (אָנצינדונג אאַז'ר), מעניעיט : מאַרךצעטרייסלונג : געהירן-פֿאַררייכונג.
פּאַראַליז, פּאַראַליטש, געליימטקייט, שלאַקריריקייט, קיטול-אָברים, שלאַק, לקותא: מאָנאָפּלעויע, פּאַרעו(יס) , היצשלאַק, זונשלאַק, זונענשטאָך : אָנפֿאַל , אַטאַק, האַרצשלאַק, אַפּאָפּלעקסיע, (אַ)פּאָפּלעקציע.
מערידן, העמאָראָיִדן, גאָלדענער (גילדערנער) אָדער, גילדן - אָדער, בּפֿתורים, תּחתיניות : ווינקלבראָך, לײַסטנבראָך, ז ברוך, הערניע, גריזשע(ל) , שבֿר, געבראָכנקייט, אונטערגעריסנקייט : — קילע, באַלאַלײַקע, זעקס-אוועכציק, ראָפּטשור נ—) : נאָפּלבראָך, מוטערבראָך.
געשלעכטקראַנקייט, ווענערישע קראַנקייט : טריפּער, גאָנאָרעע, פֿײַפֿער : שנקער : האַרטער, ווייכער שאַנקער : באָמבע, מאַנדאָלינע, באַלאַלײַקע : סיפֿיליס, פֿראַנצן, שיפֿל .
די געלע זאָכ(ט) , די געלע זעכט, געלזוכט, וויילס קראַנקייט : וואַסערקרענק, וואַסערזאָכ(ט) , וואַסערזוכט : די דינע קרענק, די בלייכע זאָכ(ט) , בלייכזוכט, כלאָראָן : ווינטזאָכ(ט) , ווינטזוכט : וואַסערקאָפּ, קרייצקאָפּ.
הויטקראַנקייט : בראָנדוהויט, האָרנהויט, אַדיסאָנס קראַנקייט, פּאַרמעטהויט : אויסשיט, אויסשיטעכץ, אויסשלאָג, קאָשוליע, ווערעד, י וויסיפּקע, רויז, גאַרטלרויו, בעשעכע, עקזעם,
410
420
סקאַביעס : ריטוואָרעם : קרעצל, פּרישטש, פּרישטשק, אַהבה-רבה-פּרשטשיקלעך, זײַדע, האָניק, פּיפּקע, פּעפּקע, פּימפּל נאַ-) , ווענגרע, ווײַמפּערל , טשיריקאַסקעס נ-ער-רי-) : לישײַ.
פּאַטאָלאָגיע, עטיאָלאָגיע, נאָסאָלאָגיע, זאָאָפּאַטאָלאָגיע אאַו'וו : טעראַפּערטיק, דיאַד נאָסטיק, סימפּטאָמאַטאָלאָגיע.
שוואַכער, שלאַפֿער, אָפּגעשאָכטער אאַז'ר — אַיי : אָלוש, חסר-כוח, קאַר-כוח, קצת חולה : אַסטעניקער : שוואַכלינג : שראַכניוק, שוואַכליאַק, שוואַכע גורה : אָפּגעקראָכענע קאַץ, מפּיל-קינד, ייִדענע : געלעניש, גרינער אַדעס, דינער שפּיק : פֿאַרוויסט קנים, אויסגעווייקט פּנימל , פסחדיקע (מילכיקע) צורה, פסחדיק (מילכיק) אָנים : (געלער) יוין : סנאַסט, סקעלעט, חורבה: קלג גוף, (בר אָלוש : שבריקלי, אָרסזוישבר, שקראַב, צעבראָכענער האָרבן, אַלטע שקראַנדלע : פּלאָכע מענטשל , דראַכלע, פּליאַגע, פּאָקראַקע : כערליאַק, כירליאַק, כירלון : כעכליאַק, כאָרכליאַק, זדעכליאַק, כרעטשקע, קוועטש, כאָליערע.
קראַנקער : חולה ל“נ חולנית : פּאַציענט : נִעליסורים : היצקראַנקער, האַרצקראַנקער אאַז“ר : חולה מסוכן, אָן אָוות, נוטה למות, שעמעניק, גוסס(ער.
פֿאַרקילטער, געליימטער אאַז'וו — אַיי : אַסטמאַטיקער, פּאָדאַגריקער, ראַכיטיקער : שווינדזיכטיקער, געדעריקער, סוכאָטניק, י טשכאָטניק, י טשכאָטאָטשניק, טיביניק נ—) : דשבעטיקער: (מלדחאָדעריִד, מעריד, מערידאַלניק : געבראָכענער, געבריכטער, געברעכטער, כּשל-אָרך : בלוטאָרעמער, אַנעמי קער : וערראַסטעניקער : נעווראָטיקער : פֿאַליקער, עפּילעפּטיקער, חולהינופֿל : ווענעריקער, סיפֿיליטיקער : מצורע, צרעת : פאַרך, פּאַרכוּן, פּאַרכוטש, טשעלעטניק : קאָלטת : שלאָפֿראַנדלער, נאַכטוואַנדלער, סאָמנאַבול : פּאַראַליטיקער : אינוואַליד.
בעל-מום, - וויראָדיק : הויקער, האָרב,
האָרבאַטש, האָרבע, האָרבול, קופּרע, קופּריס, קיפּראַק, כרוק, פּוקל : קאַליקע, - קאַליעקע, גאָטס ששעכעניש, אַער-קעלחיים, קריפּל נאַ-) : לאָמער, הינקעדיקער, קולשס, קרומער, קרומאַק, קרומאַטש: געלינקטער, ליוואַק : האָסטיק.
שוואַך אע געיונט : זײַן נישט אויפֿגערוימט : זײַן ניט אין גאַנצן : ידן ניט מיט אַלעמען : יש ל -עליכמדיק (לא עלינו) : זײַן חולה : זח מכולה : זײַן אַראָפּ פֿון אָנים : זײַן גאָר אַראָפּ : זע אַ הויפֿן ביינער : זײַן הוילע ביינער אאַז'ר — 18 1 .
נפֿאַרגלײַכונגעח אויסוש ווי אַ אָת, ווי אַ נִר-מינן, ווי אַ טויטער, ווי אַ פּוירה, ווי אַ צער בראָכענער לולב, ווי אַן אָפּגעשלאָגענע ר קענא, ווי אַ נעכטיקער, י ווי אַ ק (האָ) נאָך אַשמיש, ווי אַ מוע נאָך ערד-ציטערניש, ווי אַ בינטל אָרות, ווי אַ בייזער יאָר אויף אים, ר אַ בייער יאָר אויף דער לינקער זײַט, ווי דער שארעיאָר (אע מילך געקאָכט, אין אַ צילינדער , ווי אַ אָעה פֿאַר טאָג, ווי אַ אָד, ווי אַ רוח, ר אַ מענקע, ווי אַ הערינג, ווי אַן אויסגעווייקטער הערינג, ווי אַ טויטער שלײַען, ווי אַ פֿאַר שטונקענער פֿיש, ווי אַ געפגרטע מוין (קאַץ), ווי יורקעס הונט, ווי אַ קגר אומגעוואַע, ווי אַ פֿאַלשע מטקע, ווי אַן אָפּגעריבענער זעקסער, ווי קורטע אויף דער לינקער זײַט.
ווערן שוואַך (שלאָף אאַז“וו) : אָפּשוואַכן, אָפּשלאַפֿן : כיליען : אַנטגע : פֿאַרלירן דאָס געזונט : אויסדינען זיך : ווערן אוּ אינוואַליד.
זע (ווערן) קראַנק : פֿאַרקרענקען, פֿאַרשלאַפֿט ווערן, אַרעקלייע זיך : פֿאַרעסן זיך : זײַן אין בעט : זע צו בעט : זע אויפֿן קראַנקנבעט : קרענקען, קרענקלען, כאַלייען, כאָליען, כאַראָבען, כוואָרען, ויכפּהן, זאָכן, כירע, כאַרייען : אונטערקרענקען, צוקרענקען, אַמעקקרענקען אאַז“ר.
נפֿאַרגלײַכונגעח קרענקען ווי אַ גאָיר, ווי
420
אַ נגיד, ווי אַ נחסן : קרענקען פֿאַר נחת ווי אַ קימפּעטאָרין.
באַקלאָגן זיך אויף : לײַדן פֿון : האָבן צו טאָן מיט : ווערן ניט מט : ווערן שלעכט : זײַן (אַ מינוט) צום אַלע : ציִען בײַם האַרצן, שלאָגן צום האַרצן : נ אַ-) פֿילן איבל, פֿילן צום ברעכן : איבלען, מלאָיען, מליאָווען, נודזשען, נודען : פֿילן אַ מינוט צום טויט נאַ-) : פֿאַלן אין אוממאַכט (אָנמאַכט) : אַלע, פֿאַראָלשן : בלײַבן אע חלשות : אויסן בלײַבן : בלײַבן אונטער די הענט : האָבן (לײַדן) יסורים (ווייטאָגן אאַז“ר) פּ - : זח אע ליידן (ז לײַדן) : זיִן אין יסורים, זע אין ווייטאָגן אאַז“וו : זיצן (ליגן) אין געהאַקטע ווונדן (אָרות) : וויי טאָן : ווייטאָגן, ווייטיקן, שמאַרצן, ז שמערצן, גרימען, שטעכן, שנײַדן, רײַסן, נאָע, נאָיען, בײַסן, יוקן, סוויענדזשען : שטעכן ווי מיט נאָדלען (רי מיט שפּילקעס): דרייען די צינגער): מאַכן מיט די זײַטן: רײַסן אין אַלע אַברים : טאָרען די קישקעס : צענעמען : צענעמען ווי אַ קדחת : אָננעמען (אָנכאַפּן, פֿאַרקאַלופּען, פֿאַרקלעמען) בײַם האַרצן (בײַ דער נאָמה) : קײַקלען (צונויפֿדרייען, צווויפֿקאַטשען) זיך פֿאַר ווייטאָג : דורכמאַכן אַ קריזיס : לײַדן, קרעלן זיך, מאַטערן זיך, מוטשען זיך, י מענטשען זיך : רײַסן די ווענט : קריכן אויף די ווענט : דורכמאַכן (דורכגק) אַלע קבעה מדורי גיהנום : פֿילן דעם טעם פֿון טויט : אָפּקומען חיבוט הקבר. אײַנגעבראָכן ווערן, ז צונויפֿברעכן, ז צוזאַמענברעכן, אַוועקפֿאַלן : פֿאַלן אין די האַלאָבליעס : קריגן (האָבן) אַן אָנפֿאַל (אַן אַטאַק, אַ האַרצשלאַק, אַן אַפּאָפּלעקציע, דעם דאַמף, דעם פּיפּיטש אאַזיוו) : זײַן אויס מענטש, זײַן אויס פעלץ נ-י) : זײַן דרוכֿ : זײַן פֿאַר-ד : זײַן אָרוכֿ - פֿאַרבײַ : זײַן מסוכן (נפֿש : זײַן אין סקנה : ניט האָבן קיין גאַנצן אָבר אין זיך : האָע קל הקראַנקייטן שבעולם : זײַן אויפֿן טויטנבעט : זײַן אין שאָטן פֿון טויט : זײַן אויפֿן שוועל פֿון טויט : זײַן אויפֿן שוועל (ברעג, ראַנד)
פֿון קבר : זע מיט אק פֿוס אין קבר : האַלטן שלעכט (שמאָל) : פֿאָכן (פֿאָכען, מאַכן, שפּילן, פּינען) מיט דער נאָמה (מיטן לעבן) : טשכוע : אויסגיין : אויסגיין ווי אַ ליכט : פֿאַרגלייזן די אויגן : פֿאַרוואַרפֿן (דעם קאָפּ) : אָפּשטאַרבן מיט אַלע גלידער : זײַן פֿאַר דער גסיסה : גוססן, גוסענען, זײַן אע אַ קאָמאַ נאַ-) : ליע (אַרײַנפֿאַלן) אין הינערפּלעט : זײַן קאַלט ווי אײַז, ווי ליאָד : האַלטן בײַם שטאַרבן (בײַ יאָיאת-נאָמה) : מאַכן מיט דער גסיסה: זע נע(ע)נטער ווי ווײַטער : זײַן קרוב לאָקח.
ווערן קראַנק אויף : אָננעמען זיך, אָנשטעקן זיך, אײַנשטעקן זיך, י פֿאַרזאַראַזען זיך : קריגן אַ קאַטער (י אַ נאַסמאַרק) : פֿאַרקילן זיך, צוקילן זיך : כאַפּן אַ ווינטל (אַ צוג, אַ פֿאַרקילונג, אַ קאַלט נאַ-)) : קעטע אַ קאָלד נאַ-) : פּאָקן : מאָזלען : האָבן היץ (פֿיבער) : פֿיבערן, פֿאַרפֿיבערן : זע אין פֿיבער : ברענען ווי אַ (העליש) פֿײַער : גליִען ווי אַן אויר : האָבן דאָס קדחת (די ויכפּה).
האָבן האַרצברענונג : ברענען אין (אויפֿן) האַרצן : קאַליע מאַכן (איבערפֿירן, צו שאַנד מאַכן, פֿאַרדאַרבן) דעם מאָגן: זײַן פֿאַרהאַלטן: זען נעצריק : נקעלי-סיי-) טלוקען : האָבן עעירות : האָבן אַ האַרטן מאָגן : זײַן האַרטלײַביק : האָבן אַ לויזן מאָגן ((אַ) לוין ליִב) : האָבן דיזענטעריע : יאָגן, שוואַכן : האָבן דאָס לויפֿעניש (י די סראַטשקע) — ז 41 .
הוסטן, נדיאַלם הוסן, היסן:האַקן האָלץ: קיִכן, קאַכיקען, פּירכען, כעכליען : פֿאַרהוסטן זיך, פֿאַרגיין זיך, פֿאַרקײַכן זיך, פֿאַרדישען זיך : האָבן אַ קורצן אָטעם : באַנעמען (פֿאַרנעמען, פֿאַרכאַפּן) דעם אָטעם : שטיקן זיך : פֿאַרכלינען זיך, פֿאַרשלוקן זיך, פֿאַרכלישטשע זיך, זאַכלישנען זיך : קרעקן זיך : וואַרע זיך, ווערגן זיך : אַרײַן אע דער לינקער קעל .
האָבן רעוומאַטיזם (רעמאַטיזם, רעמאַטעס) : קראַמפּן, קראַמפן, ציִען, קורטשען, קאָרטשען : ספּאַזמירן : אויסלינקען (אויס-
412
420
קנעכלען, אויסריכנען, אויסוועכנש, שיסדריעז, ז פֿאַרשטויסן, ז אויסלענקען) אַ פֿוס (אַ האַנט) : אָפּזיצן (אײַנשלעפֿן) אַ פֿוס : אָמולירן (אָנמוליען, פֿאַרשטעכן, פֿאַרסקאַבען) אַ פֿינגער (אָ אַבר) : זע (רערן) פֿאַרווונדעט (פֿאַרווונדט) : פֿאַרווונדן זיך, צעקלאַפּן זיך, צעשלאָגן ויך אאַז“ר : נגעשריח אָנרײַסן, אָנציִען : געשוואָלן ווער : !צרעת) אויסשיטן זיך, צעוואַרפֿן זיך, אויסשלאָגן, אַרויסשלאָגן : באַפּרישטשעט ווערן, אויסגעשאָק ווערן (ווי אַ פּאַנצער) : האָבן סיפֿיליס (די פֿראַנצן, די פֿראַנצויזן, די פֿראַנצעהויע נ-פּ)), דאָס שיפֿל), פֿאָרן אויף אַ שיפֿל.
זע (רעק) געברעכט (געבריכט) : אונטעררײַסן זיך, איבעררײַסן זיך, אונטערברעכן זיך, רירן זיך : האָבן אוּ אייגן שטעטל ורערטערשפּיל : קהילה-קילע) : פֿאַלן אויף די קריזשעס ילומבאַגאָ : ידן (רערן) לאָ- (קרום און לאָ-) : הינקע : צוהינקען, אונטערהינקען : ווערן פאַראַליוירט (געליימט) : אָפּנעמען : אָפּגענומען ווערן : ליגן בליאַמען (ביִנאַיאַמען, איבער אַנאַנד).
אַדי ן שוואַך, שלאַף : אַסטעניש, אַטאָניש : שוואַכלעך, לעצט שמאַך, טויט שוואַך : אָפּגעשוואַכט, אָפּגעשלאַפֿט, פֿאַרשלאַפֿט : פֿאַרשמאַכט, פֿאַרחלשט : אַרבנשוואַך : אוממאַכטיק, אוממעכטיק, אָנמאַכטיק, אָנמעכטיק, אומקרעפֿטיק, קראַפֿטלאָו, מאַכטלאָן : אָפּגעלאָין, שלאַבעריק, צעקראָכן : ווייך, איידל, צאַרט, דעליקאַט, קוואָלע, ווײַבעריש : בלאַס, בלייך : טויט בלאַס, טויט בלייך, טויט : בלייכאָנימדיק, ו-פּ) מילכיק, פסחדיק : אַנעמיש, בלוטאָרעם, אָנבלוטיק, בלוטלאָז : גרין, געל : פֿאַרגרינט, פֿאַרגעלט : גרע את געל : שוואַרץ, חושך : פֿאַרשוואַרצט, פֿאַרחושכט : געבראָכן, צעבראָכן, אײַנגעבראָכן : אָפּגעניצט, אָפּגענוצט, אָפּגעפֿאָרן, אָפּגעלעבט, אויסגעשפּילט, אויסגעדינט, פֿאַרציאַפּעט, צעלעכצט, דינסט-אומפֿעיִק, אומאַרבעטפֿעיִק,
אינוואַלידש : מיד, מאַט, מיד את מאַט, ארר געשעפּט אאַז“וו — !44.
נפֿאַרגלײַכונגעח שוואַך (שלאַף אאַז'וו) ווי נאָך אַ קרענק, ווי נאָך אַ לאַנע אָענית, ר אַ זיבעלע, ווי אָ עופֿעלע, ווי אַ (קלס קינד, ווי אַ קימפּעטאָרין, ווי אַ פֿליג, ווי אַ מוק, ווי אַ גוסס, ווי אַ געטייטער, ווי אין קייטן : בלאַס (בלייך אאַו“וו) ווי דער טויט, ווי אַ טויטער, ווי די וואַנט, ווי קאַלך, ווי אַ טוך, ווי לערנט, ווי אַ גריל אאַז'ר — 2-4 : גרין ווי (ש גראָז, שמאַרץ (חושך) ווי די ערד אאַז'ר — פּ--, ממבּ, 301.
קראַנק, שלאָף, אומגעוונט : פֿאַרשלאַפֿט, פֿאַרקרענקט : קרענקערדיק, קראַנקערדיק, קרענקלעך, קראַנקעראַטע ו--), חולהדיק, חולהוואַטע : אומפּאַס, שמעכטיק, לא-עליכמדיק : אומ(אויס)היילערדיק, ז אומ(אויס)היילבאַר, אומקורירלעך, ז אומקורירבאַר : טויט קראַנק : האַלב טויט : האַלב לעבעדיק : געטראָפֿן : פֿאַרבײַ : אָרובדיק, מסוכנדיק, געפֿערלעך, קריטיש, פּיטקופּנע נהינדל) : נוטהלמותדיק, גוססדיק.
אָרגאַניש : כראָניש : אַקוט : עפּידעמיש: קלעפּיק, אָנשטעקיק, סעפּטיש, י זאַראַוליווע : פֿיבערדיק, פֿיבעריש : איבלדיק, חלשותדיק, נודנע, מלאָסנע, מלאָשנע : ווייכלײַביק, לויד לײַביק, כאָלעריטשנע : האַרטלײַביק, נעצריק, עעירותדיק, פֿאַרהאַלטן : אַפּעפּטיש, דיספּעפּטיש : י יאַדעשליווע, י דוכאָריטשנע : שווינדזיכטיק, טובערקולעו, י טשאַכאָטנע, י טשכאָטעטשנע, דעריש, געדעריק, מאַראַומש : קאַטאַריש : טיפֿוסדיק, טיפֿאָן : שקראָפֿלדיק, י סקראָפֿוליטשנע, י ואָלאָטושוע : געלויכטיק, האָסערויכטיק אאַויוו : ווענעריש : סיפֿיליטיש : רעוומאַטיש : דיאַבעטיש, ראַכיטש אאַו'ר —ס
נעררעו, נערוועיִש, נערראָטיש, נערראַס-
טעניש, היסטעריש : קאָוווולסיר, ספּאַזמאַטש : חולה-נופֿלדיק, עפּילעפּטיש : אַפּאָפּלעקטיש :
0 42
פּאַראַליטיש, שלאַקריריק : באַנומען, געליימט, פּאַראַליזירט : געברעכט, געבריכט, געבראָכן, אונטערגעריסן, י קילעוואַטע.
קרעציק : קרעציק ר אַ אַויר, ווי אַ צויג, ווי אַ בעטלערקע : צרעתדיק : פֿראַנצעעטע, פּאַרשיווע : פּרשטשעהאָטע, באַפּרשטשעט, סטרופּעוואַטע, פּאַרכעהאָטע, פֿאַרקאָלטנט, קאָלטענעוואַטע : געשוואָלן, גוליעראַטע, עזעוואַטע : צעפּאָקט : ווונדיק, שנאַריק, שראַמיק, סקאַדרט.
מימיק, געמומט, געפֿעלערט : נאַ-) פֿאַרקריפּלט, קריפּלדיק : לאָם, קרום : קרום את לאָם : קרום את שטום : פֿאַרקרימט את פֿאַרלאָמט : הינקעדיק, קוליאַווע : קרומפֿיסיק, פֿלאַכפֿיסיק : הויקערדיק, פּוקלדיק, האָרביק, האָרבאַטע, קאַרפּאַטע.
פֿראַן : אַע ?נו פּיפּע : ער איי קוק מיך אָן את ריר מיך נישט אָן : שטאַרקער פֿון אַן איער-בייגעלע (אַ קליין פֿערדעלע) בע איך ניט : ער איי אַלע אויף (איבער) זיך אַ נזלן : די קאַץ אויפֿן בוידעם האָט אויך אַ קאַטער ירערטער-פּיל : קאָטער) : גע זע בליִבעכץ (גלדבענש) : בײַ אים בלײַב עס : ווי האַלט עס מיט אים? : ער געפֿעלט מיר נישט : קוים וואָס די נאָמה האַלט זיך אין אים : די ערד ליגט אויף אים : אַ שענערן (פֿון אים) לייגט מען אע דר'ערד אַרען : קוים שס ער זמפּעט : קוים האָס ער זשווע(חט : קוים וואָס ער לעבט : קוים וואָס ער שלעפּט די פֿיס : מקף סגל ועד ראש אין בו מתום : זײַן נאָמה הענגט (אים) אויף אַ האָר : עס קלאַפּט נאָך אַ גליד (אַן אָדער) : עס ציטערט (צאַפּלט) נאָך אַן אָדער : עס קלאַפּט נאָך דער דפֿק : ער זשי פּעט נאָך : ער האַלט נאָך ניט בך דער ווערעמדיקער פֿלוים : מען האַלט שוץ נישט פֿע אים : מע האָט אים שוין אָפּגעזאָגט דאָס לעבן : דאָקטוירים האָבן אים שוין אָפּגעאָגט : זײַנע טעג זײַנען געציילט(ע) : זײַן מרל איז געחתמעט (פֿאַרסתמעט) : ער אין שוין אויסגעשפּילט :
ער שמעקט שוין מיטן טויט : ער וועט שיע לאַט ניט ציִש : ער וועט שוע לאַנג ניט אָנטרײַבן : ער וועט שוץ לאַנג קע מיסט ניט מאַכן : מען לייגט אים שוין צו אַ פֿעדער צי דער נאָז : ער אין מע ש אורח : ער אין מע נישט קק היגער : ער אין שוץ נע(ע)נטער ווי ווײַטער : ער אין שוץ נע(שנטער צו דער (צום) גרוב ווי צו דער (צום) שטוב : אַ פֿוס אע שטוב, אַ פֿוס אין גרוב : ער איז שוע מער ארף יענער וועלט ווי אויף דער וועלט : דער טויט (די נאָמה) ליגט אים שוץ אויף דער נאָן (אויפֿן שפּיץ נאָז) : ער אין שוץ אַ מיטט צום טויט (צו יציִאת-נאָמה) : זע אָעה אין געקומע : זע אָעה האָט געשלאָגן: ער אין שוין מיט איין פֿוס (מיט אָנדערטהאַלבן פֿיס) אין קבר.
שפר ן אַ מענטש אין ווי אַ פֿליג : אַ מענטש אע ניט קיין (פֿע) אײַע : שטאַרקער פֿע אײַע אין קיינער ניט : מען קען ניט יע שטאַרקער פֿע אַ לאָקערקוגל נ-פּ) : אַ מענטש אע אַ מאָל שטאַרקער פֿע אײַע את אַ מאָל שוואַכער (שלאַפֿער) פֿע אַ פֿליג : בעסער שלאָפֿן מיט אַ געזונטן קאָפּ אע אַ צעבראָכן (צעבראָכענער) בעט איידער מיט אַ צעבראָכענעם קאָפּ אע אַ גאַנץ (גאַנצער) בעט : בעסער אַ געזונטער אָרעמאַן איידער אַ קראַנקער עושר (גאָיר) : פֿון קראַנקייט את אָרעמקייט אין קיינער ניט באַוואָרנט : צו פֿאַרהיטן אַ קרענק איז לײַכטער ווי צו היילן אַ קרענק : אַן אײַנגערעדטע קרענק אין ערגער ווי אַן אָמתע : אַן אײַנרעדענש אין ערגער ווי אַ קרענק : די צווייטע קרענק אע ערגער פֿע דער ערשטער : די קרענק קומט צענטעררײַן את גייט אַוועק לויטנווײַן : אַן עס ווערט ניט בעסער ווערט ממילא ערגער : אַ לאַנגע קרענק איז אַ זיכערער טויט : איידער אין וואָך אין קרענק אין שוין גלײַכער צוויי וואָכן אין געזונט : אַן דער מענטש אין געזונט האָט ער אַ סך דאטת, אַן ער ווערט קרשק האָט ער איע דאגה : קראַנקע לײַט זאָלן ניט געבוירן ווערן : אַ צעבראָכענע קלי
20—422
קע מע ניט (איז שווער צו) מאַכן גאַנץ : דעם קראַנקן אַרט אַפֿילו אַ פֿליג אויף דער וואַנט : ליג אַ קרשקן ווו (ווי) דו ווילסט, טוט אים אַלץ ווי : אַ קרשקער לעבט פֿע קרענק : ש אָרעמע את אַ קראַנקער זײַנען שטענדיק אַקיף : איינער ווערט קראַנק פֿע איבערעסן, דער צווייטער פֿע נישדערעסן : דעם אָרעמאַנס פּוטער-קוכן את דעם נגידס קרענק הערן זיך ווײַט : אַן די עידים זאָכן האָבן די אָרעמע לײַט וואָס צו קאָכן : ווע די עשירים קרענקען טוען זיי די אָרעמע לײַט געדענקען : אַ שידוך טאָן את קראַנק זע אין נאָר פֿאַר אַ גרויסן שיר אָדער פֿאַר אַ גרויסן קבצן, אָבער ניט פֿאַר אַ מיטלמאַן : מען טאָר ניט הייסן אַ געזונטן זיך לייע את אַ קראַנקן אויפֿשטק : דרײַ מענטע דאַרפֿן האָבן שמירה (מוזן ווערן אָפּגעהיט) : אַ אָתן, אַ קלה און אַ חולה : הממקר חולה נוטל אָחד מששים מאַערו : בעסער האָבן דעם קראַנק אין דער וואַרעמער שטוב איידער אין קאַלטן גרוב : עס אין נישטאָ קיין ערגערס ווי ציינווייטאָג : קאָפּ-דאַרעניש קומט פֿע אָרות : בעסער אַ אַד אין טיש איידער אַ טשד אע קאָפּ : אָש בראשו נעסוק בתורה : קדחת איז נישט קיע קרענק : מאַיאָרע קדחת אין מט—פֿאַר יענעם (—אַו יענער זאָל עס האָבן): אַ מכּה אין מט—בך יענעם אונטערן אָרעם : אַן די מכה האָט גוט אָנגעריסן עפֿנט זי זיך אַלע : אַ ייִד, אַן ער פֿאַרמאָגט מערידן את אַ שבר, אין ער אָטור פֿע תּקיעות און שאָרים : אַ געשוואָלענער מעג אַלץ עסן : אַ געשוואָלענעם שאַט ניט : אַ הויקער האָט קורצע הענט און לאַנגע פֿיס : ווע פֿרייט ויך דער הויקער? אַן ער זעט אַ צווייטן (אַ גרעסערן) : אַ מוּם אין קרום : קל מום רע—יעדער קעל-מוּם אין אַ שלעכטער : אַלע פּאַרכעס אע באָד אַרש ! — איך בע אָבער ניט קק פאַרך : אַ פאַרך איז גרעסער פֿע אַ אָענית : אַ פּאַרך מעג זיך קראַצן : אַ פּאַרך טראָגט אע באָד אויך אַ שרמלקע : אַ פּאַרך טאָר ניט זח קק ראד
הקהל נער האָט אָן דעם גענוג אויפֿן קאָש : פֿרעג ניט דעם (בײַם) רופֿא, פֿרעג דעם (בײַם) חולה.
זען אויך : ממנעת 842.
421. שוואַכקייט
422. געזונטנוציקייט
ס ן געזונט-פֿאַרהיטונג, היגיענע, סאַניטאַריע : רעזשים, דיעטע : אימוניזאַציע : פּאָקך שטעלונג, וואַקצינאַציע, אינאָקולאַציע, ז אימפֿונג : פּאַסטעריזאַציע, סטעריליזאַציע, דעזיר פֿעקציע, דיסאינפֿעקציע : אויסריכערוט, דורכרייכערונג, פֿומיגאַציע : שיק - טעסט, ושסערמאַדטעסט אאַז“ר.
אַנטיסעפּטישע מיטלען : אַנטיסעפּטיק, אַסעפּטיק, פּראָפֿילאַקטיק, ז פּראָפֿילאַקסיס, פּרעוערראַטיר : אַנטיטאָקסע, אַנטיקערפּער, אַנטידאָט : דעזינפֿעקטאַנט, דיסאינפֿעקטאַנט : וואַקצע, סערום, י קראָוויאַנקע, פאָקדמד טעריע, סראָוועטקע, נ סוראָריצע : יאָדאָפֿאָרם, יאָד, ז יאָדינע, אײַיאָדין נאַ-) , קאַמפֿער, קאַנפֿער, קרעאָזאָט, ליוע, ציטאָליוע, העמאָליזין, באַקטעריאָליזין, באַקטעריציד, סולפֿע, פּעניצילין אאַן“וו — 427 : סטעריליזיראַפּאַראַט, אויטאָקלאַוו.
געזווטשפּטייל , געוונטאַמט, באָרד אָר העלט נאַ-) : געועלשפֿט צו פֿאַרהיטן דאָס געזונט פֿע דער ייִדישער באַפֿעלקערונג, אָזע נרוסלאַנד) , טאָן נפּוילח : קאָראַנטין, קאַלאַנטער, קאָרדאָדסאַניטער: דיעטיק, דיעטעטיק: סעראָלאָגיע.
דיעטיסט, דיעטעטיקער, היגיעניסט, סאַניטאַר : אימוניזאַטאָר, פּאָקן - שטעלער, סטעריליזאַטאָר, דעזינפֿעקטאָר, דיסאינפֿעקטאָר.
ר : זע געזונט פֿאַר : זע גוט פֿאַר : באַקומע, ווויל באַקומען, פּאָליובען, פּאַנעווען :
עט טאָן : לייגן זיך אע די ביינער : ניט שאַטן,
ניט פֿאַרשאַטן.
נפֿאַרגלײַכונגעח שאַטן ווי אַ קאָזאַק אַן
אַע - אָרע, ווי אַ ביסל ריצנאייל , ווי נאָך אַ
גלעזעלע משקה, ווי (נאָך אַ ביסל) פּאַרע אע
באָד, ווי נאָך אַ פֿאַרדינסטל , ווי אַן איבעריק
קערבל , ווי דעם רבינס אַ שמיצל, ווי אַן אַלטן
מאָ אַ יונג(ע) ווײַב.
אָפּהיטן דאָס געזונט : צוּזש זיך, פּילעווע
זיך: פֿאַרהיטן אַ קרענק: שטעלן (י (שטשעפּען)
פּאָקן (כאָלערע אאַז“ר) : וואַקצינירן, אימוני-
זירן, דעזינפֿיצירן, דיסאינפֿיצירן, דעזינפֿעק-
טירן, דיסאינפֿעקטירן : אויסרייכערן, דורכ-
רייכערן, פֿומיגירן : סטעריליזירן, פּאַסטערי
אַדי ן געזונט, געוונטנוציק, געוונטגיביק, כּוחות-גיביק, וווילטוענדיק, גוטטוענדיק :
געריק, נערעוודיק, ז נאַרהאַפֿטיק : פֿאַר-
דײַלעך, אומשעדלעך : היגיעניש, סאַניטאַריש,
טאָניש, אימון, פּראָפֿילאַקטיש — -.
פֿראַן : עס קען ניט פֿאַרשאַטן : עס איי געזונט צום הויקער : אַרדאי אַ שטיק געוונט :
דוד הקלכס קאָלדרע, בועועס שרעק, יהודהס
אָעות און צלפֿחדס טעכטער.
זען אויך : הילוט אוּ, רפֿואה 427.
423. געזונט-שעדלעכקייט
ם : אומגעזונטקייט, אומנעריקייט, שעדלעכקייט אאַז“ר — אַדי.
וו : ייִן אומגעיונט, זײַן שעדלעך פּ אַיי : זײַן אומנעריק אאַז'וו — אַדי : האָבן אַ האַפֿט
ווי פאַרערער באָרשט : שאַטן, פֿאַרשאַטן :
שעדיק דאָס געזונט : לייגן זיך אין מאָן : ניט
היטן דאָס געזונט : ניט אַכטונג געבן אויף זיך :
פֿאַרלאָזן אַ קרענק : זײַן אַ גזלן אויף זיך אַליין.
אַדי : אומגעזונט : אומפֿאַרדײַלעך : אומ-
נעריק, אומנערעוודיק, ז אומנאַרהאַפֿטיק : שעדלעך : קלעפּיק, אָנשטעקיק : אומהיגיעניש, אומסאַניטאַרש : סמיק, גיפֿטיק : פֿאַרסמט, ז פֿאַרגיפֿטעט : סעפּטיש, טאָקסיש, מיאַזמד טיש, עפּידעמיש : פֿאַרדאַרבלעך, טיטלעך : אָנקרייטיק, ניט-אימון, אָננעמיק, אָטעמערדיק. זע ארך : סם 428.
424. פֿאַרבעסערונג
ס ן פֿאַרבעסערונג, פֿאַרריכטונג, פֿאַרגיטיקונג, רעמאָנטירונג אאַז“ר — יי : רעפֿאָרם, רעפֿאָרמיזם, רעפֿאָרמאַציע : תּקנה, אִיקון : אויסבעסערונג, אַמענדמענט נאַ-) : אייגעניק : מעליאָראַציע, אַמעליאָראַציע : סובלימאַציע : רעפּאַראַציע, רעפּאַראַטור : רעמאָנט, אָדקהקית : פּאָפּראַווקע, פאָטשינקע, צעריווקע : קאָרעקציע, קאָרעקטור, הוּהה, אִיקודאָעות : לאַטע, לאַטקע, פֿליק נ-נידער-ם : קולטור, קולטור -טוונג, קולטור - טרעגערן : קולטי וואַציע : ציוויליזאַציע.
פֿאַרבעסערער, פֿאַרריכטער, רעמאָנטירער, פֿיקסער נאַ-), דאָקטער נ-פּ) : לאַטוטניק : (שמעליאָראַטאָר, קולטיהאָטאָר : רעפֿאָרמער, רעפֿאָרמירער, רעפֿאָרמאַטאָר : ליכטטרעגער, קולטור-טוער, קולטור-טרער גער, צירילייאַטאָר : קאָרעקטאָר, מוּיה, נִעל-מויה.
וו : מאַכן בעסער : פֿאַרבעסערן, אויסבעסערן, אַמענדירן נאַ-) , (אַ)מעלשרית, קולטיווירן, באַאַרבעטן : פֿאַראיידלען, אויסאיידלע(ר)ן, מאַכן פֿײַנער : פֿאַרפֿײַנער, אויספֿײַנערן, ראַפֿינירן, לײַטערן, סובלימירן, באַרײַכערן : ציוויליזירן, הומאַניזירן : רעפֿאָר מירן : מחזיר למוטב זע : אַרויפֿפֿירן אויפֿן דרך הנשר : אויסרייניקן די אויגיאַסשטאַלן : פֿאַרריכטן, צו רעכט מאַכן, מאָקן זע, פּאָפּראַווע : רעפּאַרירן, רעמאָנטירן, דאָקטערן, פֿיקסן נאַ-) : פֿאַראַרבעטן, פֿאַרפּראַווען, פֿאַר-
24—423
לאַטש, (פֿאַחצירערש, (פֿאַחצערערש, פֿאַרמערעזשע, פֿאַרנייע : מאַכן קאָרעך ציעס : קאָרעקטירן, קאָרעדת, קאָריגירן, מוּיה זע.
ווערן בעסער : רעפֿאָרמירן זיך : האָבן (געפֿינען) אַ אָיקת אאַז“ר — 3-פּ .
פֿראַן : וואָס באַדאַרף מען האָניק, אַי ציקער
אין זיס.
425. פֿאַרערגערונג
ם : פֿוילקייט, צעפֿאַלנקייט, טוכלעקייט
אאַז'וו — אַדי : פֿאַרערגערונג, פֿוילונג, פֿאַר דאַרבונג אאַז“ר : אונטעררײַמ, אײַנבראָך, ז צוזאַמענברוך, צעפֿאַל אאַויר — יי : חורבן : אונטעררײַסשרבעט, שעדיקערײַ, דעמאָראַליזאַציע, דעקאַדענץ, דעגענעראַציע, דעגראַדאַציע, אַטראָפֿיע, אינקובאַציע : פֿאַרסמונג, פֿאַרגיפֿטונג, דענאַטוראַציע : אינפֿעקציע, קלעפּונג, אָנשטעקונג, אָנשטעקענש : פֿאַרוווודונג : האָדן, רעה, קילקול , אָיקלה, (ה)לום, שקאָדע.
פֿוילקייט, פֿוילעניש, פֿוילעכע, עילע, ניליע, ווערעם-געפֿרעס : פֿוילשטאָף, הומוס : ממל , מוכל : זשרער, י ראָסט, י רזשאַ, י איר זאָ, גרינשפּאָן : אײַזושרער, ברויטזשרער, געוויקסושאַווער, זפֿלאַנצושרער אאַז“ר.
חורבה, מפּולת, אײַנפֿאַל , רויִנע, פּוסטקע : זרוב : אָרחוישבר, קבריקלי: בראָך אאַן“ר — ז-4 : אַלטע שקראַנדלע, טאַרעדײַקע : מובּת-אָץ : חולם-נאָז.
ליאַך, האָדער, קאָדער, טאַדרער, לאַפּסערדאַק, ליעליעך, כלאַמידע, (ס)פּאָדעס, לאַכמאַן, שמאַטע, טראַנטע, לאַפּענע, לופּעטע, טריאַפּקע, פֿעצן, לאַכע, אָנעצע, אָנעטשע : אַלטוואַרג, כלאַם, לומפּן, י סטאַריזנע, דזשנק נ—).
אַלטארגער, מאַטע-קלײַבער, שמאַטניק, שמאַטעלייניק, שמאַטשזש, קאָדערניק, דזשנקדילער נאַ-) : שעדיקער, קאַליעמאַכער, שאָדהמאַכער, שאָדהאָנטוער, האָדך ברענגער, שאָדדוויוקל , שקאָדניק ל'נ שקאָדניצע, איבערפֿירער : שנאַפּער, סנאַפּער, האָדער, טירע, טאַרעס, משחית , מזיק, פֿאַר דאַרבער : שפּיל-פֿאַרדאַרבער, שפּאַס-פֿאַר דאַרבער אאַז'מ.
וו ן וועת ערגער : פֿאַרערגער זיך, פֿאַר
ערגערט וועק, אַרונטערקומען : גק באַרג אַראָפּ : ווערן ערגער את ערגער : גע פֿון שלעכט צו ערגער — 496 : קאַליע גאָלה) וועק, כּאָרה ווערן, מכולה ווער : אַטראָפֿירן : דער גענערית : צעלייגן זיך, ז אויפֿלייע זיך : איִר געבראָכן וועק, ז צונויפֿברעכן, ז צוזאַמענברעכן : פֿונאַנדערפֿאַלן, צעפֿאַלן וועת (אויף שטיקער, אע שטיקער) : פֿאַלן שטיקערוויִן : נסחורה) צעקריכן : צעקריכן אונטער די פֿיר גער (אונטער די הענט).
שימלע, פֿאַרשימלט ווערן : פֿוילן, דורכפֿוילן, צעפֿוילן, איבערפֿוילן, שילפֿן : ווערעמען : וצס י אויספֿאַרצן : צעפּריִעט וועת : פֿאַרזשווערט ווער, זשווערן, ז ראָסטן, דורכזשאַרעת, ז דורכראָסק, פֿאַרגרינען : אויסעסן, צעעסן: צעעסן ווי ווערעם, ווי ראַצן, ווי שטשורעס, ווי פּאַצוקעס : דורכעסן, דורכפֿרעסן : אויסברענען: צעטאָטשען.
אָפּבליִען, פֿאַרבליִען : אָפּצוויטען, פֿאַר צוויטע : פֿאַלבן, פֿאַרפֿאַלבן, פֿאַרפֿאַלבט וועת : וועלקן, פֿאַרוועלקן, פֿאַרוויאַלע : וויאַנע, וויאַניש, פֿאַרריאַנ(קע : אײַנדאַרן, אײַנטריקענע אאַו“וו — 18 ! .
אָפּבליאַקירן, אָפּבליאַקערען, אָפּקריכן, אָפּשיסן : לינען, י ליניאַען : גערונען ווערן : פֿאַרצוקער זיך, פֿאַרצוקערט ווערן : איבערפֿריע : פֿאַרדומפּן ווער, פֿאַרשטונקען ווערן : אָפּניצן (אָפּנוצן) (זיך), אויסרײַבן (זיך) : טעפּע (זיך), טרעפּע (זי, טריפּע (זיח : אויס-
5 42
טריפּלען (זיך), טרימפּלען (זיך), דריבלען (זיך) : אָפּבאַרען (זיך) : צעפֿאָרן (זיך) : אויסטראָע (זיך), אָפּטראָע (זיך), צעטראָע (זיך) : אויסטראַנזשירן (זיך) : אויסטרעטן (זיך) : אָפּזעצן זיך : אָפּפֿאָרן, אָפּדינען, אויסדינע.
מאַכן ערגער : פֿאַרערגערן, שאַטן : שפּרינגען פֿון פֿײַער (בריק) (און) אין וואַסער : קאַליע מאַכן, מקלקל זײַן, מקלה זײַן : מקלה מאַכן, פֿאַרדאַרבן, פּוגם זײַן : אָנטאָן שאָדן : זיין אין שאָדן : (צע)שעדיקן, מאַכן צו שאַנדן : אָנשקאָד(י)ען : האָבן ליידיקע הענט : צעפּאַטשקען, צעקאַליעטשען, פֿאַרקריפּלען נאַ-) : פֿאַרווונדן, ראַנירן, י ראַניען : איבערפֿירן, באַגראָבן, אָפּקלאָגן, צעפטרן, צעהרגענען, צעטעכערן, צעבערקען, צעגאַוויאַגען, צעדרינדזשען, י צעקאַקן : צעשנײַדן, צעברעכן, צעפּיצלען אאַז'וו — 107 : מאַכן אַ מחק (אַ אָל) : מאַכן אַש און בלאָטע פֿון : חתונה מאַכן, צו רעכט מאַכן : מאַכן אַ (דעם אָמתן) אַכלית פֿון : צו רעכט מאַכן ווי דער קעל-דבר דעם מלמד : פּאָשפּעטן : פֿאַרשערן, פֿאַרשנײַדן, פֿאַרפֿושן : צערעפּען : דעזאָרשניזירן, דיסאָרגאַניזירן: דיסקאָלאָרירן : פֿונאַנדערנעמען, אונטעררײַסן, אונטערמינירן, אונטערמינערען : וגעשעפֿט) אַרונטעראַרבעטן : אָפּסמע, פֿאַרסמען, פֿאַרגיפֿטן, דענאַטורירן : אינפֿיצירן, פֿאַרקלעפּיקן, אָנשטעקן, אײַנשטעקן, פֿאַרפּעסטן : פֿאַרשטערן די שימחה : אַראָפּפֿירן פֿע (גלײַכן) וועג : דעמאָראַליזירן : ברוטאַליזירן : דעגראַדירן : פֿאַרפּראָסטערען, פֿאַרפּראָסטערן.
אַדי : פֿאַרערגערט, קאַליע, מכולה(דיק), פֿאַרדאָרבן, דעגענערירט, אַטראָפֿירט : חורבהדיק, מפּולתדיק, שבריקלידיק : שמאַטעוואַטע, טראַנטעוואַטע : שימלדיק, פֿאַרשימלט : פֿויל , פֿאַרפֿוילט, צעפֿוילט, דורכגעפֿוילט, איבערגעפֿוילט, פּרעל, פֿאַרגנילעט, נציין) אויסגעפֿאָרען, י אויסגעפֿאַרצט : זשאַווערדיק, ז ראָסטיק : פֿאַרזשאַווערט, ז פֿאַר-
ראָסט, ז פֿאַרראָסטעט : צעפּריִעט : שיסגעגעסן, דורכגעגעסן : צע(טעסן ווי פֿע ווערעם, ווי פֿון פֿראַנצן : דורכגעפֿרעסן, צעטאָטשעט. אָפּגעבליט, פֿאַרבליט : אָפּגעצוויטעט, פֿאַרצוויטעט : פֿאַרפֿאַלבט, פֿאַרוועלקט : וויאַלע, פֿאַרוויאַלעט, פֿאַרריאַנ(י)עט : אײַנגעדאַרט, אײַנגעטריקנט אאַז“ר — 18 ! : אָפּגעבליאַקעוועט, אָפּ(גע)בליאַקירט, יגעליניאַעט, אָפּגעהאָסן, אָפּגעקראָכן, דיסקאָלאָרירט : מאָכרעסדיק : פֿאַרגעלט, פֿאַרגרינט : !רעטעך) טעלטשיק, פּילטשיק פילציק, פּעלטשיק: ווערעמדיק : נפּוטעח יעלקע, מוכליק : דומפּיק, פֿאַרדומפּ(ע)ט : טוכלע, פּריטוכלע : גערונען, פֿאַרצוקערט, איבערגעפֿרוירן : אָנגעשמעקט, פֿאַרשלאָע, אָנגעשלאָגן, צוגעשלאָגן, נהערינט פֿאַראײַלעצט, פֿאַרשטונקען, פֿאַרעיפּושט : איבערגעשטאַנען, פֿאַרשטאַנען : אַלט-געבאַקן : פֿאַרלעע, פֿאַרלעגערט, צוגעלעגערט : אויסגעדראָע, אָפּגעדראָע : אָפּגעלעבט, פֿאַרעלטערט : געניצט, סעקאָנדהענדיק נאַ-) : אָפּגעניצט, אָפּגענוצט, אויסגעדינט, אויסגעשפּילט : צעטראָע, אָפּגעטראָע, אָפּגעכוימערט, אָפּגעכוימלט, אויסגעטראָע, אויסגעטראָטן, אויסגעריבן, אָפּגעבאַרעט, אָפּגעפֿאָרן, צעפֿאָרן: צעלעכצט, צעשאָטן (ווי אַ פֿאַס):צעקראָכן,צעפֿאַלן:צעשעדיקט, איבערגעפֿירט : צעקאַליעטשעט, פֿאַרווונדט, פֿאַרווונדעט : צעפּאַטשקעט, צעקטרט, צעהרגעט, אָפּגעקלאָגט, באַגראָבן אאַז“ר — יי : צעשניק, צעבראָכן, צעברעקלט אאַז'ר — ז-1 .
פֿראַן ן פֿאַרברענט די שטוב את ער קלאָגט אויף די שינדלען : וואָס וויינסטו אויפֿן נײַעם שמאָרן, אַן פֿון דער גאַנצער פֿור אין אַ אָל געוואָרן? : קומט מאַלע את מאַכט קאַל(י)ע : די הויט רײַסט אויף אים.
שפּר : קאַליע מאַכן קען אַ קאַץ אויך אאַי'ר —414 : דער שאַרבן וועט שוין שאַרבנדיקער ניט ווערן : אַ קברי-קלי טאָר מע אין שטוב ניט האַלטן : צוליב צוויי פֿענצטער
מאַכט מש נעט אָרוב דעם שע קנע : איבער אַ צוויקל של מען קק העמד ניט קאַליע מאַכן. זע אויך : צאָטערש 107, אוּמרעקיט 418.
426. היילונג, באַנײַונג
ם : היילונג, גענעזונג, באַנײַונג, דערפֿרישוט, באַלעבונג, ארפֿריכטונג אאַז“ר — יי : רפֿואה, רפֿואה שלמה : פּיקוחעפֿש : נאָכקור : פּאָפּראַווקע, קאָנוואַלעסצענץ, רעקאָנעלעסצענץ : תּקומה, תּחיתזמתים, רעזורעקציע : אַנאַבש : רענעסאַנס, רעגענעראַציע : פּאַלינגענעז(יס) , נײַעבויר, נײַגעבורט, איבערגעבורט, ווידערגעבורט : צווייטע יוגנט : רער נאָעציע, רעקאָנסטרוקציע, רעסטאַווראַציע, רעהאַבילישציע, נבאָדן) דעקלאַמאַציע.
געזונעררערנדיקער, גענעזער, קאָנאלעסצענט : געזונטגעהאָרענער , רעקאָנאלעסצענט : דעררופֿענער (פֿע טויט) : איבערגער בררענער, איבערגעבורטלער נ-אָק .
וו : מאַכן (רעק) נײַ (רי גערען) : הילן (ייד) : אויסהיילן (זיך) , פֿאַרהיילן זיך : נרונד) פֿאַאָת זיך, פֿאַרסטרופּע זיך, פֿאַרעקסן : נקרענק) אויסשטק זיך, נאָכלאָע : אָפּקרער קש, איבערקרענקש : אָפּמאָילען, אָפּפּאָקן : געזונט מעק, גענעזן ווערן, גענעזנט ווערן נדאַק , גענעזלט ווערן נ-פּ) : געהילט וועת : דורכקריכן, איבערקומען, אויפֿקומען קומען (צוריקקומען) צו זיך (צו די כּוחות) : בער סערן זיך, פֿאַרבעסערן זיך, פֿאַרריכטן זיך, פּאָפּראַווע זיך : פֿאַרלאַטע (פֿיקסן נאַ-)) דאָס געזונט : שטאַרקן זיך, קרעפֿטיקן זיך : קאָנוואַלעסצירן, רעקאָנראַלעסצירן : צוריקקריע (צוריקגערינען) די כּוחות (דאָס געזינט) : שיפֿמאַכן אַן אויג : עפֿענען די אויע : דעריש דעם טאָג פֿאַר די אויע : שטעלן (צוריקשטעלן) זיך אויף די פֿיס : אויפֿריכטן זיך, ווידער אויפֿשטק, האָבן אַ תּקומה, אויפֿגעריכט וועק : פלעק, אָפּלעבן : וועק אַ לעבעדיקער :
ווער (ח פֿע טויט לעבעדיק : קומען צוריק צום לעבן : ווײַטער לעבן : אויפֿשטיין פֿון קבר, אויפֿשטק תּחיתזמתים : איבערגעבוירן וועק, רדערגעבוית וועק, רעגענעריר : באַנדט ווערן, נתסדש וועק : קריע נײַע בּיחות (נײַ לעבן) : רערן אַן אַנדער מענטש : פֿילן זיך ור אוּ אַנדער מענטש.
אָפּראַטעווען (זיך) , אָפּחיהן (זיך) , אָפּחיהטשע (זיך) , אָטחיהן (זיך) , מחיה זײַן (ויך) : (פֿרש אָפּאָטעמען, ז אויפֿעטעמען, ז אויפֿאָטעמע : אָפּכאַפּן זיך, אָפּטשוכען זיך : אָפּפֿריע זיך, דערפֿרק (זיך) , אויפֿפֿרישן (זיך) : דערקורקן (זיך) , פּאַטייטע (ויך) : באַנײַען (זיך) , מסדש זײַן (ויך) : פֿאַריונגען (ויך) , פֿאַרייִעעת (זיך) : פֿאַרייִנגערט ווער, יונג ווערן : רענאָרת : אויפֿריכטן : באַלעבן, אָפּלעבן, אויפֿלעבן : ברענגע צוריק צום לעבן : אָפּמינטער, דערמינטערן : אָפּרופֿן (אָפּשרײַען) פֿע טויט : דערהאַלטן די נאָמה : אויסקורירן (זיך) : געוונט מאַכן : רעאַקטירית : געבן (אַרדעעבן) נײַ בליט (נדע כּוחות, אַ נײַע נשמה): גע באַלעבן : צוריקרופֿן צום לעבן : מאַכן ון טויט לעבעדיק : מחיה מתים זע.
ווידער אויפֿבויע, ווידער ארפֿשטעלן, צוריק אויפֿשטעלן : נבאָדח רעקלאַמירן : רעקאָנסטרויִר, רעסטאַוורירן : רעעטאַבילירן, ווידער אײַנפֿית : רעאָרשניוית : רעהאַבילי טירן : צוריקשטעלן אע אַמט : אויפֿשטעלן פֿאַר די אויער : נגעשעפֿט) איבערטאָן קלאָרע וועש.
אַדי : היילעוודיק, ז היילבאַר, ז היילזאַם : גענעזן, בשײַט, וײַ באַלעבט, רעגענערירט, רענאָרירט אאַזיוו : דערקוויקנדיק, דערפֿרישנדיק אאַז“ר — יי.
פֿראַן : ע- גייש אָפּ די בינער : עס ווערט ליכטיק אין די אויע : עס ווערט אַ ליכט אין די אויע : אַ נײַע פֿעל אין אויף אים אויסגעהאָקסן : אַ נײַע הויט אע אויף אים געוואָרן (געקומען : אַ נײַע הויט האָט זיך אויף אים
26—427
אָטעצויע : לנא ולאָ לעפֿרא : החוירו עאָרה ליושנה.
ט : מעדיצע, דאָקטאָריע, דאָקטערײַ, היילקונסט, אָכמת-הרפֿואה, היפּאָקראַטיזם : הילקראַפֿט : (מעדיצינשע) פּראַקטיק : כי רורגיע, סוירדזשערי נאַ-) , אָכמת - הניתוח : אָרטאָפּעדישע כירוררע, פּלאַסטישע כירורמע אאַז“ר : זאָאָפּלאַסטיק : פּסיכיאַטריע : אָרטאָפּעדיק, אָרטאָפּעדיע, אָרטאָפּראַקסיע : פּעדיאַטריע, פּעדיאַטריק : כיראָפּאָדיע : אָבסטעטריק, אַקושעריע, אַקוהאָרערײַ, י אַקר שערסטווע : דענטיסטיק, דענטיסטערײַ : כירורגישע דענטיסטערײַ : וועטערינאַריע : אַפּטייקערײַ, פֿאָרמאַציע, פֿאַרמאַצעווטיק : פֿאַרמאַקאָלאָגיע.
אַרומקוק, באַקוק, אונטערזוכונג : דיאַראָז, פּראָגנאָז : דיאַגנאָסטיק, פּראָעאָסטיק : בער האַנדלונג, קוראַציע, אַרומגאַנג : אַנעסטעזיע, לאָקאַלע אַנעסטעזיע: טראַנספֿוזיע : מאַסאַש: אײַנרײַבונג : אײַנשפּריצונג, איניעקציע : אָרדי נירונג, פֿאַראָרדענונג.
היילונג, קוראַציע, ז קור : טעראַפּיע, טעראַפּערטיק : פּסיכאָטעראַפּיע, נערראָטער ראַפּיע, אָרגאַנאָטעראַפּיע, פּנערמאָטעראַפּיע, סערום - טעראַפּיע, עלעקטראָטעראַפּיע, ראַדש - טעראַפּיע אאַז“וו : קנײַפּ - קוראַציע, מאַסאַזש : לופֿט-קוראַציע, אַעראָטעראַפּיע : באָד-קוראַציע, באַלנעאָטעראַפּיע : יִם-באָד, מינעראַל-באָד, שוועבלבאָד, אײַונבאָד, זאַמדבאָד, לופֿטבאָד, זונבאָד, בלאָטעבאָד, בלאָטעוואַנע, זיצבאָד, זיצהאָנע, פֿוסבאָד, פֿוסוואַנע אאַז'וו : מילך - קוראַציע, טרויע - קוראַציע, אויבס-קוראַציע : וואַסער-קוראַציע, הידראָטעראַפּיע : אַרבעט-טעראַפּיע, באַשעפֿטיקונר טעראַפּיע: פֿאַרמאַקאָטעראַפּיע: ררקוראַציע, הונגער-קוראַציע אאַזיוו : נאָכקוראַציע.
האָמעאָפּאַטיע, אַלאָפּאַטיע, הידראָפּאַטיע, עלעקטראָפּאַטיע אאַז'וו : הע: מאַעעטיזם : גלויבדקוראַציע, קריסטלעכע וויסנשפֿט, עדיִיִום, קועיִום.
אָפּעראַציע : מאָאָפּעראַציע, האָסטראָטאָמיע : נירן - אָפּעראַציע, נעפֿראָקטאָמיע אאַזיר: קרימינעלע אָפּעראַציע: קינסטלעכער, קרימינעלער, אומגעזעצלעכער אַבאָרט : אַמפּוטאַציע : טרעפּאַנאַציע, טאַמפּאָנאַזש, טאַמפּאָנאַד : בלוט לאָזן, בלוטלאָזונג, אָדער לאָזן, ווענעסעקציע, פֿלעבאָטאָמיע.
הילאַנשטאַלט, קוראַנשטאַלט: היילפּונקט, מעדפּונקט : שפּיטאָל ל“ר שפּיטאָלן, שפּי טעלער: האָספּיטאַל נאַ-) , קראַנקנהויו, קית(ה)חולים, לאַזאַרעט, באָלניצע, קיקור-חולים, הקדש : רויטער קרייץ, רויטער אָע - דוד, רויטע האַלבע לאָנה : ספּעציעלער שפּיטאָל : קינדער - שפּיטאָל , קימפּעטאָרין - שפּיטאָל אאַזיוו : לעפּראָזאָריע : אַמבולאַטאָריע, דיספּשסלר, דיספּענסערי נאַ-) : קליניק, פּאָלי קליניק : ערשטע-הילף-סטאַ(טציע : פֿעלדלאַזאַרעט, פֿעלדשפּיטאָל : שפּיטאָלדף : משווּעים-הוע, דולהויז, מאַנהויז, נאַרנהויו, פּיאַרן נדיאַל) : פּאַלאַטע, וואָרד נאַ-) : איזאָלאַטאָר : קראַנקדצימער : אַנאַטאָמישער טעאַטער, אָפּעריר - זאַל , אָפּעראַציע - זאַל : אָפּעריר-טיש, אָפּעראַצישטיש : אַמבולאַנץ, אַמבולאַנס, שפּיטאָל-וואָע, קעטשל , - פּאָגך טאָרע, י סקאָראָפּאָמאָשטש : די טראָג, טראָר בעטל, טראַגע, סטרעטשער נאַ-) .
אַפּטייק : אַפּטייקקראָם, אַפּטייקסקלאַד, נאַסע אַפּטייק, דהאָגסטאָר נאַ-) : רעצעפּטור : רעצעפּערבוך.
קוראָרט, ספּאַ, באָד ל“ר בעדער : ארעמבאָד ל'ר ארעמבעדער : הילקעל, מינעראַל-קעל , גײַזער, ברונעם, שפּרודל : קורהוע : באָדסעזאָן : קורס : געזונררעזאָרט : רוהויז, אָפּרוהויז, סאַנאַטאָריע : נאַ-) סאַנד טאָרום, סשיטאַריום : סאָלאַריום.
420
7 42
נאינסטרומענק) סטעטאָסקאָפּ, אָטאָסקאָפּ, לאַריעאָסקאָפּ, אסטראָסקאָפּ , ציסטאָסקאָפּ אאַזיוו : סטעטאָגראַף, גאַסטראָגראַף, עלעקטראָקאַרדיאָגראַף אאַו“ר : סטעטאָמעטער, אורינאָמעטער, קאַטעטער אאַז“ר : שפּריץ, שפּריצער, שפּריצאָווקע, איניעקטאָר : איריגאַטאָר : מאָגדפּאָמפּע : קאַנע, קליזעפּאָמפּע, קליסטיר, קריסטיר, קליסטער : אורנאַל, מרינאַל, רינאַל, אוריופֿלאַש: נכירורגיע) מעטראָטאָם, פֿלינט, לאַנצעט, סקאַלפּעל , ראַספּאָטאָריום, זאָנד, טורניקעט, טראָקאַר, אָסטעאָקלאַסט : נדענטיסטיק) מוילשפּיגעלע. נערמנאָדל , נעררדבויערער, צאָדבויערער : אַרטיקולאַטאָר.
נרפֿואוש רפֿואה, תּרופֿה, מיטל , היילמיטל, הילף : סגולה — פּ זפּ : מעדיצין, דראָג נאַ-) ; מיקסטור, מעדיקאַמענט, פּרעפּאַראַט : רעצעפּט, פּרעסקריפּציע נאַ-) : אויסגעפּרורטע רפֿואה, רפֿואה בדוקה : בײַ רפֿואה : קנאַפּע רפֿואה, קאַלטע רפֿואה: קאַלטע פּריפאַרקעס: באַבסקע רפֿוּאה : אוניווערסאַל-מיטל, פּאַשצעע : אינטערנע מעדיצע, אינפֿוייע.
פֿאַרהיט - מיטל , פּרעזערוואַטיוו, פּרעווענטימ, פּראָפֿילאַקטיק אאַז“וו — 422 : קעעמיטל : ערשטע-הילף-מיטלען : האַלבמיטל , פּאַליאַטיוו : העלפֿמיטל , הילפֿסמיטל : באַרויִק-מיטל : מילדער-מיטל , פֿאַרלײַכטערמיטל , לינדער-מיטל : שטאַרקמיטל , שטאַרקונגסמיטל : סטימולאַנט : טאָניק, לאָבונג, האַרצקריקונג, אַ היילונג צום האַרצן : סאַלץ, פּיזעם : וואַסערל , וועסערל , טרענקל , אײַננעמעניש, טריאַק: שווענקעכץ , גאָרגל-ראַסער: אײַנרײַבעכץ, לינימענט : עליקסיר, עקסטראַקט, (ע)סענץ: פּיל, ז פּילולע, פאַסטילקע, פּלעצל : פּראָשיק, פּולווער, פּוידער נאַ-) .
נאָינים רפֿואות) אָפּפֿיר-מיטל , אָפּפֿיר(ונף , לאַקסיר(-מיטל) , לאַקסאַטיוו, פֿיזיק נאַ-) : ריצנאייל , אָליעמאַריצע, אַליייִק, קאַסטאָראיל , קאַסטאָרקע : ווינער טרענקל : מילר-מאַד
נעזיע : גלויבערזאַלע, ביטערזאַלץ, ענגליש זאַלץ, עפּסאָם - זאַלץ : זיידלע - פּולווער : ברעכמיטל , ברעך-מעדיצע, אינגלוּווע, איפּעקאַקואַנאַ : ווערעמקרויט, ווערעמקרויט-אייל , ווערעם - מיטל , ווערעם - פּולווער, ווערעםצוקערל , ווערעמטיי : שווייצער טיי, ביטערוואַסער, בלײַראַסער, רײַזוואַסער, לאָרבערוואַסער, צימרינדראַסער, רויזן-עסיק, ברוסטזאַפֿט, אַלאָוואַפֿט : קרימעטאַרטערעם : מאָרוואַסער , י באָרוע (וואַסער) , באָראַקס, בורע : שפּרודל-וואַסער, עמס-וואַסער, ווישיראַסער אאַז“ר : סענע-בלעטער, צענעס, סענעס : קאַלאָמעל, פֿראַנטלאַ : טראָן, פֿישטראָן, ז טראַן, פֿשאייל , לעבערטראָן: חלערטראָפּנס, חלשות-טראָפּנס, ןום-קיפּור-טראָפּנס, האָרעטראָפּנס, האַרצשטאַרק, האַרבשטאַרק, האָפֿמאַן - טראָפּנס, וואַלעריאָ - טראָפּנס, וואַלעריאַנקע : מענטע - טראָפּנס, י מיאַטקעטראָפּנס, מענטע, י מיאַטע, מענטאָל : אַמאָניאַק, אַמיאַק, שלאַקראַסער : קאַרבאָל - זײַערס, ספּירט, כלאָר : יאָד, ז יאָדינע, אײַאָדין נאַ-) : יאָדאָפֿאָרם, לינאָל, ליואָפֿאָרם, כינאָסאָל, ליסטערין, קאַנפֿער, קאַמפֿער : בראָם, קאַלציום, אַטראָפּין, בעלאַדאָנע : אַספּירע, אַנטיפּירע, אַנטיפֿעברין : כינע, כינין : עטער, ז עפֿיר , קאָקאַע, מאָרפֿיום, מאָרפֿין, אָפּיום, ואָוואָקאַיִן : סולפֿע, פּעניצילין : נאַרקאָו, נאַרקאָטיק, פֿאַרטויב-מיטל , באַטויב-מיטל : שלאָפֿמיטל , שלאָפֿמיצל נ-פּ), שלאָפֿטרונק, שלאָפֿגעטראַנק, אַדאָלע : קעגוגיפֿט, אַנטיקערפּער, אַנטידאָט , אַנטיטאָקסין : מאַלעיִן, אינסולין אאַזיוו : קאַפּסל , קאַפּסולע, קאַפּקע, אָבלאַט(ע) : פּילןשאַכטל : מעדיצין-פֿלעשל(-בוטל).
שמירעכץ, זאַלב , מאַשטש, מאַסט : באַלזאַם, זאַלבאיל : ווײַסואַלב, בריזאַלב, צינקזאַלב, שאַרע מאַשטש, קאַטשקע-פֿיסל , בלך ווײַסזאַלב , קיניגזאַלב, מונדזאַלב, באַזיליקאָן, מעקאַ-באַלזאַם, קאַנאַדע-באַלזאַם, פּאָדעלדינע, אַפּאָדעלדאָק, זאַמלקע, י האָוועלאָקע,
7 42
אַפּטיר, פֿאָנטענעל : לאַפּיס : גליצערין, וואַזעלין.
באַנקעס, קעפּ: טרוקענע, נאַסע, געהאַקטע באַנקעס : פּיאַווקעס, נייאַלם פּיויקעס, פיאַוקעס : שפּאַנישע פֿליג : פֿלאַסטער, י פּלאַסטער : אָנרײַס - פֿלאַסטער, אָנקלעפּ - פֿלאַסטער : ציקוטן-פֿלאַסטער, מיליוטן-פֿלאַסטער, מעלילאָטן - פֿלאַסטער, פֿוסקן - פֿלאַסטער, יאַכך פֿלאַסטער, ענגלישער פֿלאַסטער, מירעפֿלאַסטער : זענעפֿט-פֿלאַסטער, י גאָרטדצעפֿלאַסטער, י גאָרטשיטשניק, מאָסטאַרד-פֿלאַסטער נאַ-) , סינאַפּיום, סינעפּיומע, צינעפּיומע : ציפֿלאַסטער, ז צוגפֿלאַסטער, בלאָזן-פֿלאַסטער, הינעראויג-פֿלאַסטער אאַז“וו : קאָמפּרעס : קאַלטער, וואַרעמער קאָמפּרעס : פּריפּאַרקע, קאַטאַפּלאַומע : צעפּל , ליכטל, קנייטל : פּענכער, בלאָז, פּוכיר, פּאַכער, פּאַנכיר : וואַרעמפֿלאַש, האַט-וואָטער-באַטל נאַ-) : אײַון-מאַטע, ליגאַטור : באַנדאַזש, בינדע, בינט, שלינג : בראָכבאַנד, בראָכבענדל, בראָכגאַרטל , י קילע-בענדל : באָנדע : קינסטלעך אויג: צוגעמאַכטער פֿוס: פּראָטעז: נצק) קרוין, פֿילונג, בריק : אַרײַנגעשטעלטע (פֿאַלשין) צע. דאָקטאָר, דאָקטער, יאָקטער נ-פּ) : ז אַרצט; נקי) רעפּטיאַק, שפּאַלט: דלד נקצכֿי-) : דאָקטאָרמעדיצין, דאָקטער מיט די ציין נ-פּ) : מעדיקער, מעדיצינער, טעראַפּעווט, עסקולאַפּ, קאַנעוואַל נ-פּ) : ווונדער - דאָקטאָר : לײַבדאָקטער, אייבערדאָקטאָר אאַו“ר : אַלגעמיינער דאָקטאָר, דושענעראַל - פראַקטיהאָנער נאַ-) : אַמבולאַנץ-דאָקטאָר, אַמבולאַטאָר : אָרדינאַטאָר, קאָנסולטאַנט, אַסיסטענט : אינטערן : מעדיצין - סטודענט : ספּעציאַליסט, מומחה, רופֿא מומחה : אינטערניסט : דיאַגנאָסטיקער : אויע-דאָקטאָר, אָקוליסט : אויערדדאָקטאָר, אָטאָלאָגיסט : פֿרויען-דאָקטאָר, מנעקאָלאָג : קינדער-דאָקטאָר, פּעדיאַטער, פּעדיאַטריסט : פּסיכיאַטער, אַליעניסט : נערע-ספּעציאַליסט, נערראָפּאַטאַלאָג : אָרטאָפּעד, כיראָפּאָדיסט
אאַז'וו : האָמעאָפּאַט, אַלאָפּאַט, אָסטעאָפּאַט, הידראָפּאַט אאַן'ר : גלויבן-היילער : כירורג, סוירדזע נאַ-) , אָפּעראַטאָר, אַמפּוטאַטאָר : אַנעסטעטיסט : קאָנסיליום, קאָנסולעם נדיאַל) , דאָקטוירים-ראָט : ציינדאָקטער, צאָנדאָקטער, צאָנאַרצט, דענטיסט, דאַנטיסט, צאָנרײַסער נ--) : צאָנטעכניקער, ציינטעכניקער: אַקושער, אַקושאָר, אַקושערקע, אַקושאָרין, אַקושרקע : הייבאַם, הייבן, הייע, באָבע, ז געבורטזעלפֿער(יך.
פֿעלדשער, י פֿערשעל, פֿײַצער נ-פּ), רופֿא : נקק פּערדואַק, פּערדיאַק, פערדאַק, פּערדולע : פֿא נקצכֿ-) : קאַנע-מאַכער, קליזעפּאָמפּע-מאַכער : רופֿאיונג : מאַסאַושיסט(קע) , * רײַבער : באַנדאַושיסט : וואַרטער, וואַרטאָרין, (אָפּ)ראַרטערע, וואַרטערקע, ז ווערטערין, ז ווערטערקע, וואַרטספֿרוי, קראַנקך וועכטער : צייעערין, צוועערקע : שוועסטער, קראַנקןשרעסטער, באַרעמהאַרציקע שוועסטער : נוירס נאַ-) : שפּיטאָל-דינער : בלוטגעבער, דאָנאָר נאַ-).
וועטערינאַר, פֿעטער נאַר נ--) : פֿערדדאָקטער, קאַנעוואַל, קאָנאָוואַל : הונטדאָקטער.
אַפּטייקער, פּראָוויזאָר, רעצעפּטן-מאַכער, פֿאַרמאַצעווט, פֿאַצעיוטער נ-פּ), דראָגיסט נ—) : פֿאַרמאַקאָלאָג : ני-ל*ח אַפּטייקערשילער, אַפּטייקער-געהילף.
ר ן היילן, קורירן, דאָקטערן, באַהאַנדלען :
אַרומקוקן, באַקוקן, אונטערזוכן : אָרדי נירן : אויסהערן, אָסקולטירן : ועמען דעם פּולס, טאַפּן דעם דפֿק (ז דעם דופֿק) : דשד נאָסטיצירן, שטעלן אַ דיאַעאָן : פּראָמאָסטי צירן : קאָנסולטירן, אָפּהאַלק אַ קאָנסיליום. אַסיסטירן : פּראַקטיקירן, פּראַקטיצית : ספּעציאַליזירן זיך.
פֿאַרשרײַבן (געבן) אַ רפֿואה (אַ רעצעפּט אאַויוו) : אויסרייניקן, פּורגירן, קליסטית : געבן (אוּיף) אָפּצופֿירן, געבן (אויף צו שמיצן
422
7 42
אאַז'וו : מאַכן אוּ אײַאפּריצונג (אַן איניעקציע), אײַנשפּריע : אײַנגעבן : אָנשמית, צולייע : מאַכן אַ קאַנע : אורין טרײַבן : געבן אַ טראַנספֿוזיע : מאַסאַזשירן, מאַסירן, אײַנרײַבן : לאַפּמירן, עלעקטראָלעירן אאַז“ר : לאָזן גשלאָע, עפֿענען) אַן אָדער : לאָזן (שלאָע) צו דער אָדער : אָדער לאָע, בלוט לאָע : פֿאַרשלעפֿן, פֿאַרשלעפֿערן, היפּנאָטיזירן : פֿאַרטויבן, באַטויבן : אַנעסטעוירן, געבן אַן אַנעסטעטיק : כלאָראָפֿאָרמירן, נאַרקאָטיזירן : אָפּערירן, שײַדן, טרעפּאַנירן, זעע, אויפֿהאַקן, אַמפּוטיר : ובלוט) פֿאַרהאַלטן, פֿאַרהאַמערען : טאַמפּאָנירן : פֿאַרבינדן, באַנדאַזשירן : באַדינען, (אַרומ)גק אַרום, צוזען, ז פֿלעע, אַטענדן נ—) : פּילעווען, פּילנעווען, י אופּילעווען, י פּיליענגערען, נוירסן נאַ-ם : איבערזע ובײַ אַ קימפּעטאָרש .
דאָקטעת זיך : אײַננעמען : אײַנאָטעמש, אײַנעטעמע, אינהאַלירן : גאָרגלען, גאָרגלען, שווענקש (דעם האַלדח : נעמש בעדער : גק אונטערן מעסער.
אַדי : אַנטאַלגש, וויטאָדעטילנדיק, אײַנשטיליק : פּאַליאַטיר : קאָרעקטיוו : היילעוודיק, ז היילואַם, טאָנש, מעדיציניש, טעראַפּעווטיש : דאָקטערש, אַפּייטקער(י)ש, י אַפּטעקאַרסקע, י אַפּטעטשנע : נאַרקאָטיש, טראַוומאַטיש, דישאָסטש, כירורגיש אאַו“ר —ס.
פֿראַן : אַל-קי אָ-מת הדאָקטאָריע : אַם לא יועיל לא יזיק : אָדער עס העלפֿט ניט אָדער מע דאַרף ניט: נוועע מעדיצע) מען קע דערזען קראָקע מיט לעמבעריק (די עלטערבאָבע פֿון יענער וועלט) : זאָל אויסגיין צו געלט : נוועע קורגעסט) * זיי באָדן דעם אָחת און עסן קדחת : צוויי קלוע און איע אַפּטייקער.
שפּר : גאָט שיקט (צח די רפֿואה פֿאַר דער מכה : ווען צו אַ קרענק אין דאָ אַ רפֿשה אין דאָס אַ האַלבע קרענק : אַ מאָל אין די
רפֿואה ערגער פֿאַר דער מכּה : פֿת שהיקהי אין ניטאָ קיין רפֿואה : צון אַ ווונד את צון אַ בלאָטער—אַן עס העלפֿט ניט קיין דאָקטער העלפֿט אַ טאָטער : צום אָפּפֿירן אין אַ מאָל אַ לאַמטערן אויך אַ סגולה נ-פּ) : גאָט זאָל אָפּהיטן פֿע קליינע פֿלעשעלעך : תּהילים קאָסט טײַער, מעאָדות קאָסט וועלוועלער : מעקדות אין וועלוועלער ווי תּהילים: ווע תּהילים זאָל זײַן אַ רפֿואה וואָלט מען עס פֿאַרקויפֿט אין אַפּטייק : טיי און תּהילים שט נעט : תּהילים שטאָפּט נ-פּ) : אַ טרוקענער אָשקרך העלפֿט ווי טרוקענע באַנקעס.
אַן אַקושאָר אין אַ אָכם וווײַל ער אע אַ רואה אָת הנולד) : טוב שברופֿאים לדאָנום : אַ דאָקטער אין אַ ננב : אַן דער קרשקער גייט צום דאָקטער ווערט דאָס ערשטע געהאָלפֿן דער דאָקטער : אַ רבי את אַ דאָקטער ווערן רײַך נאָר פֿון ווײַבער : דאָקטוירים ווייסן אַ חולאת אינעווייניק און רופֿאים—אַ מכה אויסנווייניק : דער דאָקטער ווייס(ט) אַ קרענק : אַ דאָקטער את אַ רופֿא טאָר מען ניט ווינטש אַ גוט יאָר : רופֿא ולא לו : אַ דאָקטער קען זיך אַליע ניט היילן : דער דאָקטער קען אַלעס , נאָר נישט אַרויסטרײַבן דעם דלות : דער דאָקטער האָט אַ רפֿואה צו אַלעס, אָבער ניט צום דלות : אַ דאָקטער את אַ קאָרות-מאַן זײַנען שותפֿים : די מאַבות זײַנען די בעסטע שאָחים פֿאַרן דאָקטער : גוט אין די דאָקטוי רים : זייערע מעלות פֿאַרקלינגען די וועלט, זייערע פֿעלערן פֿאַרדעקט די ערד : אַן עס בײַסט קראַצט מען זיך : דער שלאָף אע דער בעסטער דאָקטער : די צײַט אין דער בעסטער דאָקטער (רופֿא) : דער טויט אין דער בעסטער דאָקטער : גאָט אין דער בעסטער דאָקטער.
שפּאָר, שפּאָר—קומט דער רוח את נעמט צו גאָר : פֿון דעם טײַוולס וועגן פֿעלט ניט : פֿאַרן שוואַרעיאָר (אויף דעם רוּח) געפֿינט זיך : פֿאַרן רוחס וועע אין שטענדיק
423
דאָ : מען מון פֿאַר דעם רוחס וועע אויך זאַמלען.
428. סם
ם ן סם, סםזאָוות, קגר נ-) , פּאָיע נ—) : פּטאָמאַע, סטריכנע, ניקאָטע, אָלעאַנדרין, סאָלשע, טאַנגין, אַנטיאַר, אַרסעניק, אַרשעניק, ציאַנקאַלי, בעלאַדאָנע, קוראַרע, וווראַליי : גיפֿטיקע גאַזן — 220 : מיאַזמען : אינסעקטי צידן, פֿונגיצידן : אַספֿיקסיאַנטן : באַקטעריעסם : טיפֿאָטאָקסין, טריכאָטאָקסין, גערראָטאָקסע אאַז“ר : טאָקסיקאָלאָגיע.
מיקראָאָרגשיזם : מיקראָב : מיקראָפּאַראַזיט : באַקטעריע : קאָק : באַציל : ספּיריל : ספּיראָכעט : דיפּלאָקאָק, פּנערמאָקאָק, סטרעפּטאָקאָק, סטאַפֿילאָקאָק : אַקטינאָבאַציל , לאַקטאָבאַציל : קלאָסטירידיום : אַעראָגען, פּאַטאָגען, סאַפּראָגען : ווירוס, וויבריאָן : באַצילן-קאָלאָניע : באַצילן-טרעגער : באַצילן-קולטור : באַקטעריאָלאָגיע.
זען אויך : געזונטשעדלעכקיט 428.
429. סקנה, ריזיקע
ם : געפֿערלעכקייט, ריזיקאַלשקייט, אויסגעשטעלטקייט אאַז'ר — אַר : סקנה, ז געפֿאַר : טויט-ססנה, סקנת-נפֿשוח, * סראַקענפֿשות נ-פּ) : פּיקוח נפֿש, ז לעבנס-געפֿאַר, חרוף (פֿש : קלעם : קריזיס, ווענדפּונקט, קערפּונקט, קריטישער פּונקט : אַ פֿראַגע פֿע לעבן און טויט : ריזיקע, אײַנשטעל(עניש, מקירת-נפֿש : באַראָט, אַחריות: אַזאַרט, אַזאַרטשפּיל, קאָרטנשפּיל , אַ קאָרט, מאַ-באַנק : בלינדע מאָיאה : אַ קאַץ אע זאַק : אַ שפּרוט אע דער פֿינצטער : אַוואָטור(ע), ריזיקאַלישע אונטערנעמונג — 16-. מקום סקנה: אָקום מזומן גמוּכן) לפּוראָניות: שום, אָפּדווט : גרוב, לייבמוב : קאַלכאויר :
רויבערהייל , מאָרת פּריצים : זאַמדבאַנק: זינקזאַמד : אַ פֿונדאַמענט אויף זאַמד : גליטד קער גרונט (באָדן) : גליטש, אײַושנג : קאָלק, קעסלגרוב, קאָלוועראָט : פֿאַלרוב, פֿאַלשטריק, פּאַסטקע, כאַפּשטײַגל, כאַפּקע, לאַסאָ, פּעטליע, פֿאַלנעץ אאַז'ר פּ י-- : אַכילעסעס פּיאַטע : דאַמאָקלעסעס שווערד. וו ן שטק (ומ) אין סקנה (ז אין געפֿאַר אאַז'ר) פּ - : הימלען : זײַן אע דער אַרבעט : זח אויסגעשטעלט (מיט די ביינעח : זע עלול צו שדן : הענגען אויף משקולת (אויף אַ האָר) : שטיין אויף משקולת (אויף הינערשע פֿיסלעך) : האַלטן זיך אויף אַ האָר (אויף וסים) : זע אונטער פֿײַער : זײַן אין אַ קריטיש צאטאַנד : זײַן צוויק צוויי פֿײַערן (צוויק האַמער את קאָוואַדלע, צוויק סצילע את כאַריבדיס) : שטיין (זיצן) אויף אַ ווולקאַן (אויף אַ ברעג, אויפֿן ברעג פֿת אָפּגרונט (תאָום), אוּיף אַ גליטשיקן גרונט, אויף אַ גליטשיקן באָדן, אויפֿן שאַרף פֿון אַ מעסער, אויף אַ פּולווערפֿאַס, אוּיף אַ פֿאַס פּולווער) : פֿילן ווי דער דונט גליטשט זיך פֿון אונטער די פֿיס : זײַן מיט אַ שטריק אויפֿן האַלדן : זען דעם טויט פֿאַר די אויע : שטעלן דאָס לעבן אין סאָנה : פֿאַרפֿאַסטן מיטן לעבן אאַז“וו — *פּפּ.
אַדי ן סקנותדיק, געפֿערלעך, לעבנס-געפֿערלעך, ז געפֿאַרפֿול: הייס : אַחריותדיק : קריטיש : אײַנגעשטעלט, אויסגעשטעלט, ניטזיכער : זיכער ווי בײַ דמעלע נוב : אומבאַשיצט, שוצלאָז(יש, אומבאַהיט, הילפֿלאָז(יש : קיצלדיק : גליטשיק, האָקלדיק, משקולתדיק : ריזיקאַליש, אַואַרטיש, י אַזאַרטנע — 49- .
אינוו , פֿראַן : באָיקת סקנה : -קטת-נקשת חיות ניט זיכער : אָאוּ מים עד (פֿש : דער שטריק אויפֿן האַלדז וואַקסט : דער חלף ליגט אויפֿן האַלדז : דאָס לעבן העטט ארפֿן שפּע ואָן —--4 : עס קלײַבן זיך האָלקנס.
שפּר ן אַן עס איז איינעם צו מט גיט ער דך גליטש אויפֿן אײַו : ווו דער שטריק אע
424
דע דאָרט רײַסט ער זיך : גדיע קאָראָטקאָ טאַם אי שלעפּט זיך : וויי אין צו דער שטוב, ווו דאָס פֿײַער ברענט אינעווייניק : אַן עס ברענט בײַם אָכן ביסטו אויך אע סקנה : דער וואָס טרנקט זיך כאַפּט זיך אָן אין אַ שרף פֿע אַ שווערד (אע אַ שטרוי(עלע)) : אַן דאָס ווײַבל דאַרף מע צו האָבן שיקט מע ערשט שך דער באָב(ע)ן : ווי זאָל דאָס שעפֿעלע רויִק עסן, אַן דער וואָלף שטייט דערבײַ.
430. וואַך , שוץ , שוצמיטל
ם : האָשיצטקייט, זיכערקייט, באַוואָרנטקייט אאַז'וו — אַדי : באַראַכונג, באַשיצונג, בער דרעמוט אאַז'וו פּ יי : זיכערהייט : שוץ : זעלבמע, אַליינשוץ, י סאַמאָאָבאָראָנע : באַשיער לערע, פּראָטעקציע : שוצבריר, גלייטבריוו, י אַמאָטע : השוּחה.
מצמיטל, זיכער-מיטל : היטמיטל , אָפּהירמיטל, פֿאַרהיט-מיטל , באַראָרדמיטל : ראַטירמיטל , רעטונגס-מיטל : ראַטירשפּאַר ראַט, רעטונגס - אַפּאַראַט : פֿײַער - מויער, פֿײַערוואַנט : שוצשנט : פֿאַלטויער : בלער אָפּצער, בליחפּפֿירער, ז בליאָפּלייטער, בליצשלינגער : דוועאָפּציִער, דונעאָפּפֿירער, דונעאָפּלייטער, דונערשלעגער : קאַראַנטע, קאָרדאָדסאַניטער: ראַטיר-לייטער, רעטונגלייטער, שטריקלייטער : פֿײַער לייטער, פֿײַערעסקייפּ נאַ-ם : פּאַרשוט, פֿאַלדרעם : ראַטיר - גאַרטל, רעטונגס - שרטל : ראַטיררינג : שרימגאַרטל , בייגל נ-פּ) : ראַטירבאָיע : ראַטירשיפֿל , רעטונשפֿל : שד מאַסקע.
שוצאָרט, שיצפּלאַץ, שוצגעביט : מקוםמיקלט, (עיחקיקלט, אײַנקומעניש ניי'ח : היים, האָום נאַ-) : הקדש, אַזיל, האַרבעריק, - פּרי טוליק, י פּשיטוליק, י פּריטוליע, - פּריטוליער טשע — 14 ! : פֿאַרשטעקפּלאַץ, באַהאַלט-
פּלאַץ, באַהאַלט, באַהעלטער, באַהעלטעניש, שעלטער נאַ-) , מאַלינע, מלינה, י סכראָן, בור קער : וואַלד, לאָך — 1-נ : שקער : אַנקער פּלע, זיכערקייטזאַע : פֿעסטונג, ציטאַדעל —452.
וואַכדינסט, דיזשור(סטווע), דעשר(סטרש : האָך, האָכט, וואַכטע, ארטע, שמירה, משמר, י אָכראַנע, י סטראַזשע, וואַטש נאַ-) : מאָרגומאַך, פֿרימאָרע - וואַך, אינדערפֿריִיִקע וואַך : נאַכטראַך : פּאָליציוואַך, שוצראַך, הויפּטוואַך, הינטערראַך, שלאָסער, פֿעלדושך, שילדאך : ערנאָך, פּאַלאַדע : קאָרדאָן : פּאַטראָל , פּאַטרול , י אָבכאָד : פּיקעט : טויערראַך, גרענעצער, י טאַמאָושנער ושך : לײַבוואַך, לײַבגראַרדיע : קאָנראָי, י קאַנעוואָי, עטאַפּ, ז אַנטאַב, שופּאַס : שפּאַלירש: קאַראַוּל, קאַראַווול : וואַכנאַכט, משמר (-נאַכט) .
וועכטערשטיבל, וואַכ(ט)שטיבל, האָכ(ט)הויז, דעזשור-קאַמער, וואַכבוד(ק)ע, קאַרללקע : ראַכטורעם : וואַכפֿײַער.
שיצער, באַשיצער : אַר, שושמלאך : באַשיצלער, באַשירעמער, פּראָטעקטאָר : פּאַטראָן : פֿאַרהיטער, אָפּהיטער : שומר, שוטר, היטער, וואַכער, וועכטער, וואַטשמאַן נ—) : אָרדענווחיטער, שומרתקנה : שומר אָינם, שומר אָכר : שטאָטשומר : נאַכטשומר, נאַכטוועכטער, לילהשאָירה נננ) : וואַלדרעכטער, טײַכוועכטער, באַנוועכטער : מאַשזינער : טיררעכטער, טירהיטער : טויער וועכטער, טויער-היטער : לײַבוועכטער, לײַבהיטער : וואַרטמאַן, וואַרטעווניק, וואַרטפֿרוי : תּפיסה-וועכטער, טורמע-רעכטער, געפֿענקענשוועכטער, שליסער, שליסלער: קערער, הויפֿקער, סטראָזש ל“ר סטרעזשער, סטרוזש, סטאָראָזש, דוואָרניק, נ-) כמאַרע, בעזעם, סטרופּטשיק, דשעניטער נאַ-) , קאָנסיעריש נפֿראַנקרײַך) : מאַכסאָלדאַט, י טשאַסאָהאָי, קאַרללנער, דיזשורשט, דעשורשט, י דער
425
זשורנער, בודאָטשניק, בודניק, סטראַזשניק, סטאָיקאָרע — 6-0 : קאָנוואָיִרער : גרענעצלער, י אָביעזדטשיק, י אָביעזדניק.
וו ן זע זיכער (באַשיצט, באַוואָרנט אאַז“וו) — רי : זע אויף זיכערן גרונט (באָדן) : זע אונטער די פֿליגל פֿון : זײַן אונטער דער שוץ (השוּחה) פֿון : געפֿינען שוץ בײַ : איבערגק אויף די הענט פֿע : זײַן אַרויס פֿון סקנה (מחוץ סקנה, ז אויסער געפֿאַר).
מאַכן זיכער (באַשיצט, באַוואָרנט אאַן“ר) —אַדי : באַזײַטיקן די סקוה : זיכערן, פֿאַרזיכערן : שיצן, באַשיצן, מגין זע : דעקן : פֿאַר פאַנצערן, פֿאַרבראָנירן : גאַרניזאָנירן — בּ-4 : שירעמען, באַשירעמען : פּאַטראָניוית, י פּריטוליען : היטן, אָפּהיטן, באַהיטן, פֿאַרהיטן, האַלטן : פּילעווען, פּילנעווען, שאַנעווען, שוינען, פאַנקעווען.
נפֿאַרגלײַכונגען) היטן (פּילעווען אאַז“ר) ווי דאָס (אַן) אויג אין קאָפּ, ווי די אויע אין קאָפּ, ווי דאָס שוואַרצאַפּל פֿע אויג, ווי אַ קימפּעטאָרין, ווי אַן עופֿעלע, ווי די הייבאַם דאָס קינד, ווי אַן אייגן קינד, ווי אַן (איין את) איינציק קינד, ווי אַ קן-זקונימל, ווי אַ קלה נאָך דער חיפה, ווי דעם ויווג, ווי אַ (שטיק) גאָלד, ווי (דק פּערל, ווי ע אָבדעוב, ווי אַ דימענט, ווי אַ בריליאַנט, ווי אַן אָתרוג, ווי אַ קאַרפֿירער אָתרוג, ווי אין אַ זײַדן פּאַפּירעלע, ווי אין וואַטע, ווי אַ זיבעלע, ווי אַ הונט אַ ביין, ווי יורקע דאָס פֿלעשעלע בראָנפֿן.
באַוואַכן : שומר ומציל זע : משמר זק : קציל ומשמר זע : האַלטן וואַך (ראַכטע) : זע (שטיין) אויף דער ויאַכ(טע) (אויף פּיקעט) : שטיין אַל הקעמר : שטיין שמירה : שטק אויף אויף צונג נ-) : פּאַטרולירן, דעושורירן, וועכטער, וועכטעווען, וואַרטעווען, שמירן נגנ) : באַ(טלייטן, קאָומאָיִרן, קאַנעראָיִרן.
אַכטונג געבן אויף : האָבן (האַלטן, געבן, וואַרפֿן) אַן אויג אויף : האָבן (האַלטן) אין אויג: עקן באָכֿע עינים (מיט זיבן אויע): האַלטן
אָפֿן די אויע : ניט אָפּטש (ניט אָפּלאָע, ניט
אַראָפּלאָע, ניט אַראָפּנעמש) קע אויג פֿע :
שטיין צוקאָפּנס : נעמע אונטער די פֿליגל.
אדי : זיכער, געזיכערט : באַהיט, פֿאַרהיט, באַשיצט, געשיצט, באַשירעמט : באַהיט
את באַשירעמט : באַוואָרנט, י בעזפּעטשנע :
פֿײַער - זיכער, וואַסער - זיכער, רעע - זיכער,
קלאַנגויכער, קוילן - זיכער, באָמבע - זיכער
אאַן“ר : פֿײַערפֿעסט, האָסערפֿעסט, וועטער-
פֿעסט אאַזיוו.
נפֿאַרגלײַכועען) זיכער ווי בײַ זיך אין
דער היים, ווי בײַם טאַש, ווי אונטער דער
מאַמעס (רײַבס) פּערענע, ווי אַ פֿש אע וואַ-
סער, ווי אַ פֿויגל אויפֿן דאַך.
שפר ן אַ שומר חינם אין ווי אַ הענגלײַכטער : אַ שומר חינם האָט קינים : אַן מע היט אָפּ
פֿרעמדס קומט מען צו אייעס : דרײַ מענטע
דאַרפֿן האָבן שמירה (דרך זאַכן מוזן וועת
אָפּגעהיט) : אַ אָתן, אַ קלה את אַ חולה : שמיר
לי ואָשמר לך : שמיר לי את איך וועל דיך
שמירן נ-פּ) : שמור לי ואָשמר לך—קראַץ דו
מיך, וועל איך דיך קראַצן נ-פּ).
זען אויך: מלאָמה 452, יוריסדקציע א.
481. וואָרענונג
ס ן וואָרענונג : אָנזאָג, פֿאַרזאָג : אַזאָרה, הזאָרה, התראה : אולטימאַטום : אַלאַרם,
גוואַלדגעשריי, טרעוואָגע : סיגנאַל, ווונק, רוף :
סאָנה-סיגנאַל, פֿײַער-סיגנאַל אאַו'ר : עס-אָ-
עס : אַלאַרם - רוף, אַלאַרם - האָס אאַן'וו :
סירענע, סיעאַל - האָרן : ג(ע)וואַלדגלאָק,
שטורעמגלאָק, פֿײַערגלאָק, אַלאַרם - גלאָק :
אַלאַרם-פּויק, אַלאַרם-טעלעגראַף, אַלאַרם-
קאָמפּאַס, אַלאַרטשלאָס.
וו : וואָרענען, פֿאַרזאָע : פֿאַרהאָע אַ צענטן : פֿאַרזאָע לדור-דורות: אָנזאָע. מתרה
426
זע, מחיר זמ, משד ומח זע : אַלאַרמירן : קליען גאָלד : שלאָס (קלאַפּן, געבן) אַלאַרם (טרעשע) : שריִש קאַראַול ! : קורא אַר זח : געבן אַ ווינק : געבן האַסלע נ-).
אינר, פֿראַן : גיב אַכט(ונ0 ! : האָמר לך (קאָ : הנהר והנהר : האָמר והנהר : זכור אמור זיך צו האַלק בדיבור אָחד : ווי שט אע דיר ליב ! : ווי דאָס לעבן אין דיר ליב ! : מער וועט דיר ניט פֿעלן ! : שלימזל וועט דיר פֿעלן ! : געדענק מײַנע רייד ! פּ -נ- : למע דעת : למען נדעי : למען שמעו (ונדעם וירש : זעקס ! נ-) . דען ד: ק אוּ, אָמרעק פע.
432. אַנטרינונג
ם נ שטרינוע, שטלויפֿונג אאַז“ר — יי : פּליטה, ויִברח, קאַטשע, י אוציאָק, י אוטאָק: הדמט נאַואַד.
בורח, ויברח : ויִברח-מאַכער, פּליטהמאַכער, פּליטה-גייער, אַעל-פּליטה : האָן : דעזערטיר : קליט ל“ר פּליטים, ז פֿליכטלינג, רעפֿיודשי נאַ-) , י בילשענעץ : י ביעגלע : אויסגעוואָרצלטער, דיפּי(ניק) : אָנהיימיקער, היימלאָזער : האָרית הפּליטה, נתר הפּליטה : אַנטלאָפֿענער, אַנטרונענער אאַו“ר : אַנטלוי פֿער, שטרינער אאַזיר — יי.
וו : אַנטלויפֿן : מאַכן (ציִש) פּליטה : מאַכן ויִברח (קאַטשע, י אוטשאָק) : מאַכן אוּ אָפּטרעט : אָפּטרעטן : מאַכן גולה עמוקות : מאַכן אומיק (מר קקום נ-)) : נעמען דעם וועג (דעם דרך) : מאַכן פֿיס : נעמש די פֿיס אע די הענט : געמע די פֿיס ארף די פּלייצעס : כאַפּן די פיס אויף די פּלייצעס : — כאַפּן דעם הינטן און שטלרפֿן : פּאַקן זיך : כאַפּן דאָס פּעקל פֿונעם פֿלעקל : אַרעקפּעקלע זיך : פּליטהווע : דעיערטית : נק אָרחש, בויצש : אַנטכיליען נקק : אַנטרעע, אַנטרונע ווער : וועק אַ האָן : עולה רגל זע : שטעלן פֿיס : הולכן, הלכענע : הדאָט הלכענע נ-) : אַנטגק, אוּיסגע :
ארסדרייע זיך: אָפּטראָע זיך: אָפּברע, בויען צוריק : אָפּציִש, אויסציִען : אויסרײַק, עוקר יש, אָקר יש : דורכ-לאָע זיך אַ וועג : אַנט לויפֿן וווהע די אוּיע טהאָע (רו דער שוואַרצער פֿעפֿער האָקסט).
נפֿאַרגלײַכונגח אַנטלויפֿן ווי אַ ביבער, ווי אוּ אָפּגעגאָסענער, ר אָ אָפּגעבריטער, ר אַן אונטערגעשאָסענער, ווי אַ האָטן פֿאַת טאָג, ר אַ אָד פֿע (פֿאַר) ווײַרעך, ר אַ שד פֿאַר ציצית (פֿאַר שמע-שראל), ווי דער מלאדזאָרת פֿאַר האָניש, ווי אַ מויז אע לאָך אַרע, ווי פֿאַר פֿײַער, ווי פֿאַת מלארזאָרת : לויפֿן (אַרויסרײַסן זיך) ווי פֿע (ש פֿײַער (שׂרפֿה, י פּאָזאָר), ווי פֿת אַ טורמע, ווי פֿע טויט.
אַרעקננבענש זיך, אַוועקמאַכן זיך, אַוועקרוקן זיך : אַרויסננבענען זיך, אַרויסמאַכן זיך : אַרויסגליטע זיך פֿע די הענט : אַרויסקאַר ראַבקען זיך, אַרויסכאַפּן זיך, אַרויסמאַכן זיך אאַזיר — 188 : אַרויסראַטעווען זיך, אַררר קאַפּען זיך אאַז“ר — 446 .
אינוו , פֿראַן : ויִכֿרח נעקכֿלאַכט רש :
זראָביל אוציאָק : אַנטלאָפֿן דער פֿויגל ! : ואיננו : והנלד אינט ! : אַנטלויף ! : שטעל פֿיס ! : ברח דודי !.
433. טעטיקייט , פֿלײַס ,
אָנשטרענגוט
ם ן טעטיקייט, אַקטיווקייט, טיכטיקיט,
פֿליִסיקייט, אַרײַנגעטאָנקייט, איבערגער געבנקייט, אָפּגעגעבנקייט, אָנגעשטרעטטקייט אאַן'ר — אַדי : אַקטיוויטעט : פֿיושע, גײַסטיקע, מעכאַנישע טעטיקייט : (לעבנחפֿונקציע, ראָלע : באַשעפֿטיקוע: עובדה : ענע, עסק, משדומתן, געשעפֿט : בענעס נאַ-) , בזיוטת נ-פּ) : טאַט, טו, טועכץ, טוונג, אויפֿטו(ענש, דושב נאַ-) : עסקטת : אַקט, אַקציע : ווירעט, שפֿוע,
427
מאָ, האַנדלונג: אונטערנעמונג, אַרבעט, מלאָכה אאַזיר — פּבּפּ : אָפּעראַציע, טראַנד אַקציע, מאַנעווער, מאַניפּולאַציע : (לעבנססאויפֿגאַבע, לעבנסשרבעט : שלאָדאויפֿשבע : פּאָדריאַד: משא, לאַסט, יאָך, עול, יאַרמע: חיבֿ, פֿליכט : אינטערעסדספֿערע, ווירקונדספֿערע, ווירקונגסקרײַן : פֿעלד, געביט, צרײַנ, בראַנזשע אאַזיוו — פּנפּ : צוזאַמענאַרבעט, מיטאַרבעט : אָנטייל, אײַנטייל, מיטרירקונג, טיילנעמונג, באַטייליקונג.
מי, באַמיִונג: מי את מאַטער : קירחה, אָירדות : קלאַפּאָט, כלאָפּאָטע, נאַ-) טראָבל, באַדער : קאָפּ - דרייעניש, קאָפּ - ברעכעניש, זאָרג אאַז“ר — בּן- : אַרבעט, האָרעוואַניע, פּראַצע, יויעה, עבודה, האַרטיקייט, עבודתפּרך, י טרוד.
אַרבעטסלוסט, פֿלײַס, חריצות, השדה, י סטאַרשיע : געדולד, אויסדויער : ברען, פֿײַער, היץ, גראַטשקע, קאָך, ענטוזיאַזם, ז אי פֿער, לעבן: הייבעכץ, הייב, פּעפּ נאַ-): ענערגיע, אימפּעט, טומל, ריר, קער, שופּ אאַז“ר — 10- .
אָנשטרענג(ונמ, אָנשטרענגעניש, איבעראָנשטרעעונג, מאַטערנש, מאָרדעוואַניע, מוטשענינע, קרעטשעניש, אָבלי-לידה, פּלאָג, שקלאַפֿערײַ, שקלאַפֿעניש.
טוער, מאַכער, (נִעלחעסקן, מתעסק ל“ר מתעסקים : טרוד: אַרבעטער, אַרבעטיוע, האָרעפּאַשניק, י פּראַצערניק : אָרוץ, מתמיד : קעל-מלאָכה, פֿאַכמאַן אאַויוו — 435 : מיטאַרבעטער, אָנטייל-נעמער.
אוּמרו, אומראַס, סמנִטיון, קאָך, אַרומ לויף, טומלער, טומלקאָפּ, קוועקזילבער, ט(ר)ענדערל, אַ מענטש אַ דינאַמאָ : בראָד, בראָד פֿײַער, פֿלאַם פֿײַער, ברען, שט, מאדים, כוואַט, טײַוול, מזיק, מחבל, שפּירט. ספּירט : אַ יונג מיט ביינער (מיט שפּאָרן) : כוואַטסקע (געביפֿטע) נקבה : אַ ווײַבל אע אַ הײַבל, אַ ווײַבעלע מיט אַ גלאַנץ: בריאה:ברײַר דעלע קאָזאַק : אָריה, אַשת-אַיל אאַז'וו —437 :
לרפֿער, פֿליִער, פֿליקאָפּ, דרייקאָפּ, דרייער, ווינט, ווינטמיל, שוויצער, שעיה, מנחם-מענדל, האָסלער נאַ-) : קריכער, דורכקריכער, י פּרד נוּרע : קאַריעריסט, אַריוויסט : קאָכליע, קאָכלעפֿל, שאַלאַטחמש.
וו : זײַן אַקטיוו (פֿאַרטמע, באַשעפֿטיקט אאַזיר) פּאַר : זײַן בײַ דער אַרבעט : זח אע דער אַרבעט (אע שפּאָ, אע באַוועענג, אע אַקציע, אין אָפּעראַציע, אע האָט, אע רעכטן מיטן, אין פֿולן שווונג) : זײַן אויפֿן פּאָסטן : האָבן די שליטה : האָבן אַן עול (אַ יאָך) : האָבן אויף די פּלייצעס : פֿאַרנעמען זיך (באַשעפֿטיקן זיך, געשעפֿטיקן זיך, עסקן זיך, עוסקן זיך, עוסק זײַן זיך, מתעסק זײַן זיך, מטפּל זע זיך) מיט (אַרום) : גראָבן זיך, גראַבלען זיך, באָברען זיך, פּאָרען זיך, פּאָרקע זיך, קראַצן זיך, טויטשען זיך, י וואָזנען זיך, פּאַטשקע זיך, קאָשקען זיך, קאַווענטשען זיך.
מיִען זיך, גאַמיִען ייר : פֿליִסן זיך : נעמע זיך די מי (די טירחה) : מטריח זע זיך : מטריח זײַן דעם עלטער : קלאָפּאָטשען זיך, כלאָפּאָטשען זיך, טערכענע זיך : נאַ-) טהאָבלש זיך, באַדערן זיך : דרייען זיך (ברעכן זיך) אַ קאָפּ : דרייע דאָס רעדל : טאָן (טריִבן) מיסחר (געשעפֿט, עסק אאַזיוו) : איבערנעמען אַ געשעפֿט : הייבן אַ האַנט (אַ פֿינגער) : אַרומ פּאָד(י)ען (אַרומפּאַדקעווען, אַרומטאָצן, אַרומפאָרען זיך אאַו“ר) אַרום : אָפּערירן, לאַווירן, ז לאַוורירן, מאַניפּולירן, מאַנעוורירן: פּראַקטיקירן, פּראַקטיצירן, עקסערצירן : פֿאַרברענגען (פֿאַרנעמען) די צײַט מיט : האָבן צו טאָן מיט : האַלטן בײַ עפּעס : דורכגע דורך די הענט : אונטערנעמע : ועמש אַקציע, נעמען טריט (שריט) : אָטעמען מיטלע : האַנדלען.
אָנטייל (אײַנטייל) נעמען אין : באַטייליקן זיך (מ-ס-ף זײַן זיך) אע : זש אַן אָנטייל-עמער אין : האָבן אַן אַקטיווע ראָלע אע : שפּילן אַ ראָלע אין : האָבן (ז נעמען) אַ חלק (אַ שט,
428
האָבן אַ סך אַרבעט : האָק אַ סך צו טאָ : האָבן צו זיעע את צו זאָגן : האָבן אַרבעט איבעת קאָפּ : זע פֿאַרהאָרפֿן מיט אַרבעט : זח אע דער אַרבעט בין איבער די ארעת : ניט האָע אַ מיעט פֿאַר זיך : ניט האָבן קע צײַט די נאָן אַרסצגנײַצן נח) : אַרומגע (דער בש ווי אַ בעדנער בײַם פֿאַס : געפֿינע (ארר ראָק) אַרבעט פֿע אונטער דער ערד.
ע, טע, אַרבעק, ווירקן, אָנגק מט : איבערטע (איבערפּראַרען) קל עבודת-אָרך : איבערדינע (ארסדינש) אַלע עבודה-נרות (ר יִתרח : טע קל שירות : צשרבעק : אַר בעק איבעפעהע (איבעעעהען) : אַרבעק טאָפּעלע אָעהע : אַרבעטן טאָג את נאַכט : ארפֿדע נעכט : מאַכן אַ שטאָך אין שבת אַרע : ניט מסן פֿע קע שבת את פֿע קק ום-טוב.
זע אומעטום : ות אויף אַלע ירידים (יריע, שריע) : י וע מיט אין אָחת אויף צע ידידים (ירידן, שרידו) : טאַנצן (- מיט אין אָחש אויף צוויי (אַלע) משטת : שיסן צוויי פֿייגל מיט אין שס : הרגענע צוויי פֿליע מיט אין קלאַפּ : כאַפּן צען סאַראָקעס בפּ אק ווידל נ--ז.
זע ניט פֿרל : וע ניט פֿאַרשלאָפֿן : ניט שלאָפֿן אע שלייער : אויפֿזע, האָך זע, האָכן : זע אוּף דער האָר : וע אויף דער האָך : ניט צוטע אוּ (קע) אויגן ניט צומאַכן מיט אוּ ארג : זע ארף די פֿיס : וע גרייט אויפֿן ערשק רוף : אויפֿקומען, אויפֿכאַפּן ויך, אויפֿמאַכן, י דעראכן, דערוועקן זיך : צעטשוכע זיך, אויסטמכע זיך, צעדרעכע זיך, י האָודרעכנש זיך, י איזדרעכנע זיך : אויפֿשטע : אויסשטע שמונעמרה : אַ ריר האָן זיך, אַ קער טש זיך, אַ טשוכע טאָן זיך : נעמען זיך צו : געבן ויך אַ נעם צו : כאַפּן זיך צו : צוכאַפּן זיך צו, צופֿאַלן צו : י זאַמניע זיך, י שמי(שרש זיך :
פֿאַרקאַשע די פּאָלעס (די אַרבל) אאַז'וו — 8-נ : אָטרק די לענע : צעפֿירן (מיש די הענט.
אַרבעק מיט כּאָנה (מיט התאָדה, מיט פֿליִס אאַז'וו) — - : געבן זיך די מי : סטאַרע זיך, י סטאַרײַע זיך : אָריהנ(עף זיך, אַשתשילן דך : מענטעלע זיך : ליע איבער, שוויע איבער : צולייע די האַנט, אונטערשטעלן אַ פּלעע : פֿאַרטאָ זיך אין : אָפּגעבן זיך צו, איבערגעבן זיך צו: אַרײַנטאָ זיך (ב)ראשו ורובו (מיק שנע קאָפּ, מיט (האָפּ אש לײַב את לעק, מיט האַרץ את נאָמה) : פֿאַרליע זיך (אָפּליע זיך) אויף : לייע (פֿאַרליע) דעם קאָפּ אויף : אַרײַנארפֿן זיך אע דער אַרבעט (מיט הענט את מיט פֿיש .
זע אַקטיוו : באַרעע זיך : רית זיך, ז רעע זיך, רוכע זיך : רודערן, רודלש זיך, שופּע זך : רופּענ(ש : רודערש, אַרודעווע : טיר לע, רעש, רוק, האַרמידערן, סומאַטאָכער ווע, טאַחע(רע)ן, גראַטשקעווש, ברויע, ברוק, י(שרידערע : ברענש, פֿלאַמען, פֿלאַקער, זידן, קאָכן אאַייר — ין- : אַרבעק ארף אַלע קלים (אויף אַלע סטרונעס, דף אַלע שסטערקעס, אויף האָס די וועלט שטייט) : קעת (ברענש, סמאַלש, אײַנליע, אײַריִסך די וועלט (וועלק) : ברענע די באָד : ריִק קקרים : שנײַדן (ריִק) קריעה : ריִסן זיך דעם פּעלץ (דעם ספּאָדיק) : לייע זיך (שטרעק זיך) אע דער לעט את אע דער ברייט : שלאָס זיך קאָפּ אע האָנט.
ניט רוען ניט רוש את ניט ראַק: זיצן ארף שפּילקעס (אָדלע), ארף הייסע קוילן : ניט קענש אײַנשטע ארף ש אָרט : גיט האָבן קע זיצפֿלש : י האָבן שפּילקעס אע אָחת : י האָק אַ פֿולן ר היסט מע דאָס : אַרומלרפֿן, אַרומשרמע : אָפּלויפֿן זיך די פֿיס : מק זיך, שטעקן זיך, רוע זיך : קהלן זיך, טומלש זיך : פּלאָנטער זיך צרק די פֿיס : מענעדק די שמינק נש-יחם : מק דך אע אַלע טעפּלעך : מיק
429
זיך ווו מען דאַרף את ווו מע דאַרף נישט : אַרײַנשטעקן (אַרײַנרוקן) די נאָז אומעטום : אַריִנלייע די הענט : אַרײַמטעקן דעם לעפֿל צו יענעם אין שיסל : דורכשפּאַרן זיך מיט די עלובויעס.
אַרבעטן געזונט (ענערגיש : געבן (דערלאַנגע) פּאַרע (דוך) : צולייע אַ האַנט (אַן אַקסל, אַ פּלייצע) : אַרבעטן שווער (און. ביטעח : אַרײַנאַרבעטן : האָרעווען, פּראַצעווען, ביטשעווען, פּיפּנען, באַטראַקערען, שקלאַפֿן : האַקן האָלץ : הייע אַ משא : אַרבעטן עבודת קרך : אַרבעטן בפֿרך (בחומר ובלקנים) : אַרבעטן מיק גאַנצן כּוח (מיט אַלע כּוחות, בקל מאַמצי כּוח, מיטן בלוטיקן שווייס, מיט הענט את פֿיס, מיט אַלע רמח אַברים, מיט צק את נעגל, מיט האַרץ און נאָמה, מיט די זײַטן, מיט דער (גרינער) גאַל , מיט אויסגעשבענע קישקעס, מיט רוחות, מיט אַנגסטן, מיט ווערעם, מיט אָרות, מיט לייד, מיטן שווייס פֿע דעם אָנים, מיט דער גסיסה, מיק טויט) : אָנווענדן אַלע כּוחות : אַרײַנלייע דעם גאַנצן בּוח (די נאָמה, דעם טאַש מיט דער מאַמען) : טאָן אַל דאָס מעגלעכע גאַל דאָס בעסטע, אַלץ וואָס מען קען) : ניט שפּאָת קיע כּוחות : ניט זשלערען קיין מי : זיך ניט אָפּשטעלן פֿאַר קק זאַך : איבערקערן בערג : באַרעע הימל את ערד : אַקער מיט דער נאָן די ערד : גע אע אַקער (אין שפּאַן) : טראָע דעם יאָך (דעם אָול) : גק ר דער אָקס אע דער סאָכע : יש אײַטע-פּאַנט אע דער שרמע : שלעפּן (ציִען) די ליאַמקע.
אָנשטרענגע זיך, אײַנשטרענגע זיך : איבעראָאטרענגע זיך : מאַכן די גרעסטע אָנשטרעטנג : ניט אָפּלאָע : ניט אָפּשטעלן זיך פֿאַר קק זאַך — 387 : שטרעקן זיך : אָאטרענגען יעדער נערוו : אָנציִען די סטרונע : אָנטאָן זיך אַ רט : צונייק זיך : טייטן -נייטן זיך : סטראַדע זיך : קוועטש דך (ר אַ גוטער ייד אין עריאתשמש ; מושע זיך, מאַטער זיך,
מאָרדעווען זיך, קרעלן זיך : ברעכן (בייגאָ דעם רוקן : האַרבייע : קריכן (שפּרינגען) פֿע דער הויט : אויסטש זיך פֿון (דח הויט : צער רײַסן זיך אויף שטיקער : מאַכן מיט די זעק : אָנלייע (פֿאַרלייען מיק קאָפּ : ציִש פֿע זך דעם קליי (דעם מאַרך) פֿת די בינער : אַר בעק מעשים : שריצן : באָדן זיך אע שווייס — 441 : טאָן איבער כּוח : אַרבעטן איבער די כּוחות : אַרעקלייע אַלע כּוחות : אַרויסשלאָע זיך פֿע די כּוחות : אָנרעק די כּוחות : אָפּריִק זיך גאײַנרײַק זיך) דאָס געזונט : געשהאָלן ווערן האָרעווענדיק.
נפֿאַרגלײַכועש) אַרבעק (האָרעווע, פּראַצעווע אאַז'וו) ווי אַ הונט, ווי אָ אָקס, מ דער אָקס אע סאָכע, ווי אַן אשל , ווי אַ (נִעלעןליש פֿערד, ר אַ פּויער (פֿאַרן קרש, ווי אַ פּאַהאָביק, ווי אַ שקיר-יום, ווי אַ שקלאַף, ווי אע טאַטשקעס, ווי אונטער דער (אַ) בײַטש, ווי פֿאַר לבנען, ווי פֿאַר קרעע, ווי (די ייִש אין מצרים, ווי אַ עדענע פֿאַר פסח, ווי מיט די לעצטע כוחות : אײַנשפּאַנען זיך ווי אוּ אייזל, ווי אַ פֿערד אע האָע, ווי אַ ייִד אין עול פֿע ריצרת : ניט רוע ווי דער סמנִטית, ווי אוּ אומרו : זיצן ווי אויף שפּילקעס : אַרומלרפֿן ווי אַ וועווערקע אע ראָד, ווי אַ מוע אויף אַ (אויפֿן) צימבל (אע פּאַסטקע), ר שמעש סאַר ווער, ווי חײַקל אויפֿן יריד (שריד), ר ברײַנע צו טרײַנעש את טרײַנע צו ברײַנע, ווי אַ משוגענער, ווי אַ פֿאַרסמטע מוע : אויפֿכאַפּן זיך ווי משה פּאַרך צו נעילה .
אַדי : אַקטיוו, טעטיק : געעפֿטלעך, ר שעפֿטסמעסיק, ביזנעסמעסיק נ—) : טיכטיק, ז אַרבעטזאַם, האָרעפּשע : טוערש, עסקנש : באַשעפֿטיקט, פֿאַרנומע : נאַק בעי (ר אַ קאַקאַרוטש, פֿאַרבעעט : פֿאַרעסקט, פֿאַרעוסקט, פֿאַראָרודט, פֿאַרע, פֿאַרד בעט, פֿאַרפּאָרעט, פֿאַרהאַוועט, פֿאַרבאָע, פֿאַרסאַרווערט, פֿאַריאַכמערט, פֿאַרזשבט, פֿאַשעיהט, פֿאַרשהאָראַמ(שט, פֿאַרטהאָער
קעט, פֿאַרטראָע : צעטהאָע, אָהולדיק, צש פֿלאָכק, פֿאַרדרייט : פֿאַרהאָרעוועט, פֿאַרפּראַצעוועט, פֿאַריאָגט, פֿאַרפּלאָגט, פֿאַרצאָגט, פֿאַרשכט, פֿאַראָולט, פֿאַרשרמעט : אײַעעשפּשט, פֿאַרעיפֿט, פֿאַרשקלאַפֿט.
האָך, אכ(עד)יק : פֿרש, שרף, מונטער, לעבעדיק, ז לעבהאַפֿטיק: ספּירטאָווע, שפּירטנע : ענטוויאַסטש : גײַציק, ז אייפֿעריק, ז העפֿטיק, אימפּעטיק, ענערגיש, אינטענסיוו : ערנצט, אַרײַנגעטאָן, אָפּגעגעבן, איבערגעגעבן: עפֿלײַסט : פֿלײַסיק (ווי אַ בש : חריצש, חריצותדיק : אָפּגעלייגט (אויף) : היציק, צעהיצט : פֿיבעריש, פֿיבערדיק, פֿיבערהאַפֿטיק : בראַנדיק, ברענעדיק, פֿײַערדיק : פֿאַרברענט, פֿאַרפֿלאַמט, פֿאַרקאָכט, קאָכיק : צעשמיצט : קוועקוילבערדיק : טומלדיק, רעשיק, ראַשיק, רירעוודיק, באַוועגלעך, אומראַסיק : מיִיִק, אָגעשטרענגט, אומפֿאַרמאַטערלעך, ז אומדערמידלעך אאַז'ר — יי.
פֿראַן ן ביסט ניט קלע : ביסט ניט קראַנק (חולה) : ביסט ניט קראַנק את געשוואָלן : וועסט ניט מפּיל זע : וועסט זיך ניט אונטערריִק : עס וועלן דיר די הענט ניט אָפּפֿאַלן : עס וועט דיר גאָרניט שטן : עס וועט גאָרניט אָפּקומען מן דיר : עס וועט פֿע הימל ניט אַראָפּפֿאַלן : אַ אָד זיצט אע אים : אַ ציגך נער(קשע היץ אויף אים : עס ברענט אויף אים די האָר (די הויט, די שקורע) : עס דרייט זיך אים דאָס היטל ארפֿן קאָפּ : דער פּאַרך שוויצט : עס ברענט אונטער אים די ערד : ער אע פֿע יענע האָס וועלן זיך אויף דער טהרהברעט אוּיך אַלע אַרויפֿלייגן : נער איז אומעטום) מיט די קעץ אויפֿן בוידעם, מיט די מײַן אין די לעכער : ניטאָ קע שלאָף אויף אים : די שטוב אין אים ניט צו דער האַנט : עס טוט זיך (עס קערט זיך) אַ וועלט : עס טוט זיך קד- : ביזי בײַ קלאָקס נאַ-) : איך קע זיך ניט צערײַסן : עק בין ואַט, אַרבעטן בע שווייס : היום קצר המלאָכה מרובה (והפּועלים
עצלים) : צו דער אַרבעט ! : אַרבעט יאָשקע ! : וויִן וואָס דו קענסט ! : ריר זיך ! : גענומען זיך ! : שטיי אויף צו סליחות !.
שפר ן אמור מעט ועשה הרבה : ניט אַזוי גיך מאַכט זיך ווי עס טראַכט זיך : עס אין לײַכט צו לאַכן את שווער צו מאַכן : ניט אַווי שיקט זיך ווי עס רעדט זיך : ניט אַזוי גיך טוט זיך (עס) ווי עס רעדט זיך : גרינג (לײַכט) צו זאָע את שרער צו טראָגן : גערעדט אע גערעדט, אָבער ניט געטאָן : מיט דער צונג קע מע אַלץ מאַכן (איו אַלץ גרינג צו מאַכן) : גיט עס, גייט עס—קוועטש זיך דאַרף מען נישט : מע טאָר דאָס שטריקל ניט איבערציִען : מען טאָר ניט צו פֿיל אָנציִען די סטרונע : אַן מען ציט צו פֿיל אָן די סטרונע פּלאַצט זי : דאָס קריגעלע גייט אַזוי לאַנג צום וואַסער בין דאָס אויערל רײַסט זיך אָפּ.
אויף אין שלאַק פֿאַלט קין בוים ניט אין : רוים (קראָקע) איו ניט אין איין טאָג געבוי(ע)ט געוואָרן: ניט אין איין טאָג אין דער קיתזמיקדש געבוי(ע)ט געראָרן : די וועלט אין אויך ניט באַשאַפֿן געוואָרן אין איין טאָג : משיח ווערט אע אין נאַכט ניט געבוירן : מיט איין פּאָר פֿיס קען מען ניט טאַנצן אויף צוויי חתוטת : י מיט אק הינטן (אָחת) קען מען ניט זע אויף צוויי (צען) ירידים (ירידן, יאַרידן) : ווילסט זע אויף אַלע ירידים (ירידן, יאַרידן)? — זעץ זיך אויפֿן לוח : אַן מען האָט אַ סך צו טאָן גייט מען פֿת אַלע מלאָכות אע באָד אַרײַן (לייגט מע זיך שלאָפֿן) : אַ ייִד את אַ וואָלף גייע ניט אַרום ליידיק.
434. אומטעטיקייט , פֿוילקייט ם ן אומטעטיקייט, אומאַקטיווקייט, פּאַסיווקייט, פֿוילקייט אאַז“וו — אַר : אומאַקטיווי
טעט, פּאַסיוויטעט : צײַט - פֿאַרשרענדונג : עצלות, ליידיק - גייערײַ : ז פֿוילענצערײַ : באָלה, בטלנות : קב ואַל אַעשה : אינדאָלענץ, דאָלטשע פֿאַר ניענטע : פֿלעגמאַטישקייט, פֿלעגמע : לעטאַרגיע : אינערציע : לעסיי פֿער : פּאַראַזיטעם, האָבאָיִזם נש) .
(נִעל-הנִתישער) ליידיק-גייער : ליידיקע הענט : פּוסט - און - פּאַסניק, פּוסטעפּאַסניק : בערדטרײַבער, באָדיונג: י בעזדעלניק, י לעכקאָראָביטניק : שאָלטיק, שלאָפּע, שלענדערקע : צפּטריִבער, צדט-פֿאַרשווענדער : קטלן : הולך אָטל , יושבֿ אָטל, פּועל אָטל : מה-יִעשהניק : אוכל ואָיט עושה : ריק : קוחוים וריקים : לופֿטמענטש, לופֿטשלינגער, שטעקלייִד, שטעקל - דרייער, מנחם - מענדל : נאַ-) באָם, באָמער, לויפֿער, טרעמפּ, האָבאָי : אימפּראָדוקטיווע קלאַסן : לומפּן-פּראָלעטאַריער. פֿוילער, ז פֿוילענצער, פֿויליאַק, פֿוילע זאַך, לאָדער, לודער, לודרע, עצל , ליעזשיק, ליעדגשטשע, שלעפֿער, פּעפֿער, שלאָפֿמיץ : אומזיסטער פֿרעסער, דאַרמאָיעד(ניק), פּאַראַזיט, טראָמבעניק, טעלער-לעקער, טונעיאַדעץ.
ר : זײַן ניטשקטיר, זע אומטעטיק, זע פֿויל אאַז'ר — אַיי : ניט אַרבעק, ניט טאָן : אָפּהאַלק זיך פֿת טע : וואַרטן, אָפּוואַרטן, איבערוואַרק : פֿאַרלייע די הענט : רוען אויף די לאָרבערן (לאָרבערקרענץ) : זיך ניט געבן די מי : ניט רירן מיט אַ האַנט (מיט אַ פֿינגער) : ניט הייבן אַ האַנט (אַ פֿינגער) : ניט אַרײַנטאָן אַ האַנט (אַ פֿינגער) אע קאַלט וואַסער : ניט אַ קלאַפּ טאָן אַ פֿינגער אע אַ פֿינגער : האַלק די הענט אע די קעשענעס (פּאָד באָקעם) : כאַפּן פֿליגן : שלאָע בײַדעקעס : שמעק צום קלאָץ : שלאָע זיך קאָפּ אין וואַנט (אע קיק) : גענעצן : אָלומען : קוקן אע הימל אַרח : קוקן ווי די פֿייגל שיִק : פֿאַרווײַלן (פֿאַרברענגע. פֿאָרנעמע, איבערשטופּן, פֿאַרטרײַבן, פֿד שווענדן, פֿאַרקטלען, פֿאַרבאַלאַמוטשען,
פֿאַרבאַלאַקע, פֿאַראַכלעווע, פֿאַרלאָדערן) די צײַט : פֿאַרפֿילן (אויספֿילן) די צײַט : דערהרגענען (קטרן, צעריִבן, פֿאַרלירן) צײַט : שטק : שטק ליידיק : ניט באַרעע זיך : ניט רירן זיך פֿת אָרט : ניט טאָן (ניט שטעלן) אַ טראָט : ניט מאַכן אַ טריט : מאַרקירן צײַט : זיצן : זיצן מיט קאַלטע פֿיס : זיצן אָן אַ שטאָך אַרבעט : זיצן פֿאַרלייגט די הענט : זיצן מיט פֿאַרלייגטע הענט (בחיבוק ידים) : זיצן אין געהאַקטע ווונדן : זיצן (אַוועקזעצן זיך) אויף ראָטת : זיצן ווי אַ הון אויף הינדעלעך : קריע מערידן : ליע : כאָלייען, שלאָפֿן, פּאָפֿן : ליע און שפּײַען אין סופֿיט אַרע.
גיין ליידיק (את לויח : אַרומלויפֿן : ארומשלענדערן זיך, אַרומשליאָנדערן זיך, אַרומשליאָנדרערען זיך, אַרומגאַלדייש, אַרומשלויזענע, אַרומבאָדערען : מעסטן די גאַסן (דעם טראָטואַר, די לאַרע, דעם ברוק) : שלײַפֿן די שטיינער : פּוסט-אודפּאַסערען, פּוסטעפּאַסעווען : נ—) טרעמפּערען, באָמערען : אַרומגיין אָטל גע אַ שטאָך אַרבעט, פּוסט-אר פּאַס, פּוסטעפּאַס, שלינג-ארשלאַנג, די הענט אע די קעשענעס, די הענט אין די באָקעס) : אַרבעטן בײַ דער פֿירמע שטיינטרעט את מעסטגאַס : נחדר) שפּילן אָטל : לערנען בײַ קטלען.
פֿויליאַקעווע, ז פֿוילענצן : לאָדערן, לודערן : נִטלע : פֿוילן זיך : אַרבעטן איבער געוואַלד : נעמען לײַכט : לעבן מיט קסים : לעבן פֿון ווינט : מנחם-מענדלערע : האָלט האָבן (ליב האָבן) פֿאַרטיקע : שטיין פֿון דער ווײַטנס : האַלטן זיך רדט (פֿון דער ווײַטנס, נייטראַל) : ניט מיש זיך : ניט טשעפּען : ניט האָבן צו טאָן מיט : לאָזן : לאָזן גיין, לאָע געמאַך, לאָזן צו רו.
נפֿאַרגלײַכונגען) נ-פּ) אַרבעע ווי אַ שטאָטמעלזאָית, ווי אַ גראַף, ווי אין נדעדן : שטק ווי אַ פֿידלער : שטק (זיצן) ווי צוגעקאָוועט, ווי אַ ליימענער (פּאָרצעלײַענער) עלם, ווי אַ
גילם ארף ליימענע פֿיס, ווי אַ למך, ווי אַ לער מעשקע, ווי אַ ביק אע נעדן, ווי אַ סלופּ, ר אַ דעמב, ר אַ פלאָש, ווי ש אָנגעמאָלטער, ר אַ נעליִענער, — ר אַ באַדאָסטער, * ר אַ האָמלאָכהטער, — ווי מיט פֿולע הויע : שטק מיט פֿאַרליינטע הענט ווי אַ שטאָט-נִעלזאָית, ר פּינטע שיר (מיד), ווי פינטע די גאָיר(יטטע, ר די סאַרווערס בשעתן אויסרופֿן דרער געשנק.
זיצן ווי אַ געשוואָלענע פּריצטע, ווי אַ מחואָנתטע אויף אַ פֿרעמדער חתונה, ווי אַ אָתשלכה, ווי אַ מאָלנאַ (מולאַ), ווי אַ מצר בעקער, ווי אַ הע (קאַטשקע, קוואָקע) אויף (דק אייער : ר אַ פּאָרצעלענע לשליע (צאַצע), ווי אַ אָם, ווי אַ פֿאַרחושטער, ר אַ נעכטיקער, י ר אַ באַטערכעטער. ר אַ פּודעלע.
ליע ר אע געהאַקטע ווונדן, ווי אַ קע. ר אַ ראַף, ווי אַ מאָנאַרכע, ווי אַ שררה, ווי שבת נאָכן קוגל, ר אוּ אָפּגענומענער, ווי אַ פֿוילע קאַץ אויף דער זע, ר אַ שווערער שטיע. ווי אַ אָת, ווי אַ נִרמינן, ווי אַ קגר, ווי אַ פּוּיח. ר אַ נקלה, ווי אַ פּאַדלע.
אַרומגק (אַרומדרייען זיך אאַז“וו) ר אַ סאַהאָלע, ווי קהלס באָק, ווי אויף אַ פֿרעמדער משנה, ר אַ נִעלדרשער אויף אַן אָרעמער חתתה, ר אַ נאַר אוּיף אַ חשנה, ווי אַ נאַר (הונט) אויפֿן מאַרק, ווי אַ בקור אויפֿן גוק אָרט, ר אָרוך (אע לענטשנע) אויפֿן יריד. ווי אַ שוחט אין די נת טעג : (אַרומדרייען דך ווי אַ דײַטש אויפֿן קאָריק, ווי אַ מאַרשעליק אע גיאָנום, ווי אַ קאַץ אַרום אַ ברײַ, ווי אַ פֿלוי אין ישם-פּורקן, — ווי אַ דאָס (פֿאָרץ) אע ראָסל מע אַ רעשעטע).
אַדי : אומטעטיק, אוּמטיכטיק, אוּמאַקטיוו, האָסיוו : אוּמבאַשעפֿטיקט, אַרבעט(ס)לאָז : לידיק-גיערש, פּוסרפּאַסנע, פּוסטעפּאַסנע : פּאַהאָזיטש : גיערפֿאַרנומען, מער באַשעפֿטיקט אש“וו —בּבּפּ : שמהאָטליקט.
מיִכגילשק, נייטראַל : אומפֿליִסיק : פֿויל, אָפּגעלאָזט, אָפּגעלאָזן, נאָכלעסיק : פלעד מאַטיש : אומבאַוועגלעך, גיט - רירעוודיק, לעפּע, בליִע(חן אאַז“ר — 439 : אָטלדיק, בטלניש : פֿאַרשלאָפֿן, שלעפֿעריק, לעטאַרמש, אינערט, ענערגיעלאָז(יש.
נפֿאַרגלעכוטען) פֿויל ווי אַ מקבל, ר אַ בער, ווי אַ קאָטער, ווי אַ קאַץ, מ אַ אַויר, ר אַ פּאַדלע, ווי אַ שטעק.
פֿראַן : ער אין אָן לעבן : ער רירט זיך מט פֿון אָרט : לא ק- ולא נע : אַ בליִע(חנער פֿרגל : קום איך גיט הענט, קום איך מאָרע : אויב ניט הײַנט אין מאָרע, אויב ניט מאַרע אין איבער אַ יאָר : אים אין גוט צו שיקן נאָכן מלאראָוות : עד אָתי עצל אָשכּב ? : וואָס זיצסטו, ווילסט אוּיסזיע הינדעלעך (י ציפּאֶטעס)? : ער וויל, געבראָטענע טויבן זאָלן אוּם פֿליִען אע מויל אַרע : צאָל אים אָפּ פֿאַר אַרסשניִצן די נאָן ! : אַ טריט אַ דט ! : האָסט נש וואָס צו טאָן? נעם אַ שפּילקע את גראַבל דיר אע די אויע : פֿע אַלע(ח אַרבעט אין גאָד אַרש : ער לערנט גע קטלען.
שפּר : לידיק רן איז די מוטער פֿע אַלע זינד : ליידיק אין ליִדיק : די שערסטע מלאָכה אין ליידיק צו נק : די שווערסטע אַרבעט איז אַרומצוגק ליידיק : הבאָלה מאָשה לידי אָעמום (וימה) : ליידיקע הענט מאַכן קאַליע (קלעקן) די ווענט : — אַן ס'אין ניטאָ קין אַרבעט איו פּאַטש אין אָחת אויך אוּ אַרבעט.
דער וואָס זיצט באָיבוק שים דער פֿ בלײַבט אוּ מכנסים : פֿע לופֿט כאַפּט מע אַ פֿאַרקילונג : פֿע „ט, לחם, מח ווערט נאָך ניט קק ברויטעניו : פֿע מעשות פֿאַרציילן קאָכט מען ניט קע וועטשערע : פֿע סאַקשפּאַסאַקע האָבן קינדער אַ מכּה : אַן מע סלויועט אַרום אין די גאַסן האָט מען ניט וואָס צו נאַסן ננאַש : פֿע קניבלע די נאָו האָט מע ניט פֿון האָס וועטשערע צו קאָכן : האָט וואַרפֿט ניט אַהאָפּ
פֿע הימל : גאָט שיקט ניט אַראָפּ פֿת אויק (אויבן), אַן מע ליגט אויפֿן אויות : דאָס גליק אַלע העלפֿט ניט דעם מענטע, ווע דער מענטש העלפֿט זיך ניט אַלק.
עס אין בעסער פֿע הונדערט גילדן זיך צו דערנערן איידער פֿון טויזנט גילדן צו צערן : אָרעמקייט את פֿוילקייט זײַנען צריי ברידער : אַרבעט ברענגט ברויט, פֿוילקייט—מיט : ווער עס ליגט אויפֿן אויוון קריגט ניט קע בייגל : אַן מען אין פֿויל האָט מען ניט אין מויל : די קאַץ האָט ליב פֿיש, ואָר זי וויל זיך די פֿיס ניט אײַטעצן : לך אָל נאָלה, עצל : בך אַ פֿוילן האָקסט דער וועג אונטער די פֿיס : אַ פֿוילער שליח צערײַסט ואָר שיך : שיק אַ פֿוילן אַ גאַנג— דערגייט ער ניט אַהין און קומט ניט צוריק : אַ פֿוילער שליח דאַרף האָבן נאָך אַ שליח : פֿוילסט זיך? — שיק דעם פֿוילן (את אַלק גיי) : אַ קאַרגער צאָלט אַרגער (טײַערער), אַ פֿוילער גייט מער : אַ פֿוילער שליח געפֿינט אַלע תּירוצים : אַ פֿוילער שליח אין אַ האַלבער נביא: אַ פֿוילער שלאָפֿט זיצנדיק און אַרבעט ליעדיק : דער פֿוילער ווערט פֿלײַסיק, ווען אַנדערע גייען שלאָפֿן : אַן די פֿוילע מיידלעך גיען טאַנצן גייען די קלעומאָרים פּיש : דער וויאָ העלפֿט ניט, ווען די פֿערד זײַנען פּוירות : אַ פֿוילן קענען טאַטע-מאַמע אויך ניט העלפֿן : דער וואָס יוכט לײַכטע אַרבעט גייט מיד צו בעט.
זע אויך : אָפּשטעל א, שפּעטיקיט 88, אוּמבאַשלאָסמ קיט אַע, געלאַסנקיט 489, רו 442, קאַלטבלוטיקיט
435. באַשעפֿטיקוע
ם ן באַשעפֿטיקונג : בײַבאַשעפֿטיענג: פֿערדעלע, י קאַניאָק, נ—) סײַדלמ, האַבי : פּרנסה, ברויט : מיאוסע (הינטישע) פּרנסה : מלאָכה בזוּיה : לײַכטע פּרנסות, לופֿט-פּר(סות, לעק - את - שמעק - פּרנסות : לופֿטיקע
פֿייגעלעך: גרינגע ברייטלעך : פּראָפֿעסיע : אינטעליגענטע פּראָפֿעסיע : באַרוף : טאַלענט, טאַלאַנט : ז וואָקאַציע : אַכלית, קאַריערע : קאַריעריזם, אַריוויזם : מעמד פּרנסה : אינטערנעמוט, געשעפֿט, משא-ומתן אאַויר — 184 : טוונג, טועכץ, עסק, נאַ-) ביונעס, בויונות נ-פּ) : אינטערעסן-ספֿערע, ווירקונגסקרײַו, ווירקונד ספֿערע : צווײַג, בראַנזשע, פֿעלד, געביט, לײַן נאַ-) : ספּעציאַליטעט, ספּעשלטי נ—) : ספּעציאַליזאַציע, ספּעציאַליוירונג : פּראַקטיק, פּראַקסע.
מלאָכה, מלעקע נ-פּ) : הויפּט-מלאָכה, אָב-מלאָכה : קפֿולשמונהדיקע מלאָכה : פֿאַך, האַנטרערק, אוּמנות, גערערב נ-אָיס , טרייד נאַ-). שטעל(ע) , פּאָסטן, אָרט, פּאָזיציע, פּאָזיק נאַ-ס, קאָנדיציע, מעמד, קנעל(וש, האָקאַנס(יע): אַמט : ערנאַמט, רעגירונגס - אַמט אאַו“וו : (קהלשע) התמנות : אַנגאַזשעמענט, אַנגאַזשמאַ נאַק-יאָרי-) : דושאַב נאַ-) : דאָס דינסט, יסלוושבע : דאָס ציווילדינסט, רעגירוטס - דינסט אאַזיר : סטאַזש, קאַדענץ : זאָרגבאַנק, עמפּלאָימענטאיידושענסי נאַ-) .
ראָלע, ז ראָל, ז ראָליע, פֿונקציע : אַרבעט, מי, פּראַצע, האָרערשיע, יויע קפּו, לייבאָר נאַ-) : קאָפּאַרבעט, דראָטאַרבעט נאיי דעלע מלאָכה) : שוואַרצע אַרבעט : האַנטאַרבעט : באַשטעלונג, י זאַקאָן : טאַנדעטאַרבעט : לוינאַרבעט : מאַגאַזע - אַרבעט, קאָנפֿעקציע, ז קאָנפֿעקציאָן : אַפּליקאַציעאַרבעט : אַקאָרד - אַרבעט, צילאַרבעט, שטיקאַרבעט : היימאַרבעט, הויזאַרבעט, אַלאַרבעט: פֿאַבריקשרבעט: צײַטאַרבעט, טאָגאַרבעט, נאַכטאַרבעט, שווערע אַרבעט, עבודה קשה, עבודת קרך, לאַסטאַרבעט : שקלאַפֿןשרבעט, שקלאַפֿערײַ : מוטשענינע : קאַטאָרזשנע אַרבעט, צוואַנגאַרבעט : רוטע : דלובענינע, פּאַטשקענינע : יאָר - עסק : אַן אַרבעט (אַ געשעפֿט, אַן עסק, אַ פּאָדריאַד אאַו“וו) פֿאַר אַ ליידיקגייער (פֿאַר אַן אַקאַלאָ-
דעטשעם, פֿאַר אַ האָראָדאָוואָי, פֿאַר אַ נאַכטוועכטער אאַזיוו).
אַרבעטפֿליכט : אַרבעטדינסט : אַרבעטצײַט : אַרבעטטאָג, אַרבעטראָך, אַרבעאָעה, ז אַרבעסס - שטונדע : געשעפֿט - אָעה, ז גער שעפֿטסשונדע : אויפֿנעקעה, ז ארפֿנעםשטתדע : איבערצײַט : איבערשעה , איבערזעה : אַרבעט-רסנשאַפֿט : אַרבעט-סיסטעם : שוויצסיסטעם, אָפּאַרבעט-סיסטעם, אָנפּערשניקייט-סיסטעם : אַרבעסשעטיילונג.
פּראָלעטאַריזירונג, פּראָלעטאַריזאַציע : פּראָדוקטירירונג, פּראָדוקטיוועאַציע, לאַבאָרישציע : איבערשיכטונג, ז אומשיכטונג.
אַרבעטפּלאַץ : פֿאַבריק, פֿאַבריקע גר-) , פֿײַפֿער נ--) : נ—) פּלאַץ, פּליס : זאַוואָד : פּאָדריאַד : נ—) פּלענט, פֿעקטאָרי, שאַפּ ל“ר שעפּער, יוניאָנשפּ, אָפּען שאַפּ, סרעטשפּ, שרצשפּ : נשק אַרטעל , (קוסטאַרשעח פּראָדוצירשרטעל : אַרבעטשימער : ווערקשטעל , ווערקשטוב, ווערקשטאַט, וואַרשטאַט, מאַסטערסקײַע : אַ מאַסטערסקײַע אויף רעדלעך : י ראַבאָטשע : אַטעליע, סטודיאָ : קאַנטאָר, ביוראָ, י ביורע, אָפֿיס, קאַנצעלאַריע : לאַבאָראַטאָריע : געשעפֿט, ביזנעס נ—) .
אינסטרומענט : קלי, אשנדל : געצײַג : ווערקצײַג, קלאַפּער-געצײַג, קליפּער-געצײַג, קלים : מכדר ל-ר מכקירים : בּלימכקירע : ויס, קלק געצײַג : אַרבעט-געצײַג, פּראָדר ציר-געצײַג, מאַשידגעצײַג אאַויר : רעמאַנענט : נטיילן געציִם הענטל , האַלטער, שטיל , (ה)אַנטאַבע, דושקע, אויער, קאָרבע : אינסטרומענק- (געצײַג)-קעסטל : אַרבעטקערבל שטוטיץ.
נִעל - מלאָכה, נ--) מעל - מלעקע, קעלמיִאכל : נִעל - אומנות : קוואַליפֿיצירטער אַרבעטער : פּראָפֿעסיאָנאַל : אָחור : סלית נבאַווײַבטער) : אַרבעטער, אַרבעטאָרער, אַרבעטסמענטש, פּראָלעטאַריער : עמכניק : נהנה מיויע קפּו, יוּיע-כאַימניק : מענטש, האַנט :
לוינאַרבעטער : שוואַרצאַרבעטער, אומקער ליפֿיצירטער אַרבעטער: שווערער אַרבעטער, האָרעפּאַשניק, פּראַצערניק, שמיצער, חמור למשא, אַקער-אײַע : קולי : פּאַכאָליק, פּאַראָביק, פּאַרוביק, באַטראַק : שקלאַף, אָבד עעני, פֿאַרקויפֿטער.
שטיקאַרבעטער, מאַגאַועשרבעטער : אַרבעט-נעמער: היימאַרבעטער, שטובאַרבעטער, כאַלופּניק, קוואַרטירניק : לוינקעטניק, לאָקעטניק : ' האַנטווערקער, י רעמעסלעניק : ו-אָיס קוסטאַר, יחיד-קוסטאַר : אַרטעלער, אַרטעלניק, אַרטעלשטשיק : פֿאַבריק - אַרבעטער : טאָגאַרבעטער, טאָגלוינער, זקיריום, י פּאָדזיעניק : צײַטמענטש, זמנ(ענ)יק, סעזאָזשרבעטער: יאָרמענטש, יאָראַרבעטער: שבת-מי, שבת-פּויער : נ-אָיס שלאָגלער, י ער דאַרניק, סטאַכאַנאָוועץ, אַרויסגערוקטער : קאַריעריסט, אַריריסט.
לערניונג, לערנייִנגל : שיקייִנגל : יוע, בורש: האַנטיונג, י פּאָדרוטשניק: אַרבעטעריונג: געזעל(ך , אַרבעט - געזעל(ח , פּועל , י טשער ליאַדניק : העלפֿער, אַרויסהעלפֿער : האַנט : רעכטע האַנט, אַסיסטענט אאַז“ר — פּפּפּ : מיטאַרבעטער: פּראַקטיקאַנט.
באַאַמטער, אָנגעשטעלטער, פֿונקציאָנאַר, ז פֿווקצשנער, סוביעקט, ביוראַליסט : קאַדער ל“ר קאַדערס: פּערסאָנאַל , שטאַב : נ—) סטאַר, סטעף — 468 .
יוושנמאַן, טריידיוניאָניסט : מחוצנער אַרבעטער : סטרײַקברעכער, שטרײַקברער כער, סקעב נאַ-) : אַרבעטער-קלאַס : פּראָלער טאַריאַט, האַלב-פּראָלעטאַריאַט : שער את אײַע, עמך, פּועלי - אָדק : אַרבעטהענט : שלאָדבריגאַדע.
וו : האָבן אַ פּראָפֿעסיע (אַ מלאָכה אאַז'וו)
— - : אַרבעטן בײַ : יש בשעפֿטיקט (פֿאַרנומע, ביזי נ—)) בײַ : פֿאָרנעמע זיך (באַשעפֿטיקן זיך) מיט : האַלטן אַן אַמט (אַ פּאָרער פֿעל) : באַזעצן (באַקליידן, באַטרעטן) אוּ
אַמט : אַמטית : פֿאָרנעמע אַ פּאָזיציע (טע די פֿונקציעס) פֿע : זײַן (דער) ממיה אויף : סטאַושירן : זײַן אַנשושירט : אַרבעטן פֿאַר : אַרבעש בײַ יענעם : אַרבעטן פֿע יענעמס האַנט : מאַכן אַ קרעמל פֿון : מאַכן די תּורה פֿאַר אַ קרדום לחפּור אָה.
דערנערן זיך : גענערן זיך : דורכשלאָע זיך : לעבן (פֿאַרדינען) פֿון אייגענער אַרבעט (פֿת אייגענער האָרעוואַניע, פֿע אייגענער פּראַצע) : פֿאַרדינען מיט די פֿינ(ע)ף (צען) פֿינגער : (הנה זע מיִגיע קפּו : פּראָלעטאַרייירן דך : פּראָדוקטיווי(זי)רן זיך : לאַבאָריזירן זיך : איבערשיכטן זיך.
טאָ, טע, אַרבעטן : פראַצעווע, האָרעווען : מלאָכהנען, קוסטאַרערען נ-אָיס : פּראַך טיקירן, פּראַקטיצירן : דרייע דאָס רעדל , טרײַבן עסק אאַז“ר
אַדי : אַרבעט(אָר)עריש, פּראָלעטאַריש, קעל-
מלאָכיש, קוסטאַריש נ-אָיס , י רעמעסלענע, זאַוואָדיש, פּראָפֿעסיאָנעל , אַמטיק, ז אַמטלעך, שלאָגלעריש אאַו“וו — ס.
פֿראַן : ש אַרבעט אַ ריינע אע אַ פּרנסה אַ
שיינע : הונדערט (אַ סך) מלאָכות את מייניק ברכות : פֿע אַלע מלאָכות האָט ער קדחת : איינער צו מצה, זיבן צו פּראַצע.
שפר : אאָב אָת המלאָכה ושנא אָת הראָנות :
אַרבעט מאַכט דאָס לעבן זיס : דער שליסל צום גליק אין אַרבעט : גדולה המלאָכה מחאָמת אָת בעלז : מלאָכה בען דאגה : אַ מלאָכה אין אַ פּאַנצער פֿאַרן דלות : אַ מלאָכה איו אַ מלוּכה : מלאָכהמלוכה : אַ מלאָכה אין אַ מלוכה—אַן מען דאַרף ברויט פֿאַרזעצט מע די סליחה : אַן מע האָט אין דער האַנט אַ מלאָכה קומט (אע שטוב) אַרע די מזלברכה : טו נאָר פֿלײַסיק דע מלאָכה, וועט שת קומען די מזל-ברכה : אע דער סאָכע ליגט די מזל-ברכה : אַן אָרעמע מלאָכה אין ארך אַ מלאָכה : אַ מעלשלאָכה שטאַרבט ניט פֿע הונגער : דער דלות פֿאַרשווינדט, ווען עס אַר
בעק די הענט : אַ קעל-מלאָכה געפֿינט ויך אומעטום זע ברויט : מיט שערשאָײַע קע מש אַ קר באַיידע : קענ-ט מע האַלטן די שדל, מעגסטו זע בײַ זיך אַ (דול : דער שומ טער בײַם קאַפּול—את דער טאָפּ אין פֿול : דער מילנער פֿרייט זיך, אַן דאָס רעדל דרייט דך : פֿע יויע קפּי האָט מש פּאַפּע : עובד אַדמה שבע לחם : אַן מע וי(ע)ט עקסט : אַן מע לייגט אַרע נעמט מע אַרויס : יוּיע כּקיך קי תאכל אַשריך וטוב לך : אַו דו וועסט מט האָרעווען וועסטו ניט עסן : האָרעווע, מיי דעלע, וועסטו האָבן אויף אַ קליידעלע : ווילסטו קניידלעך, שג די הוּדה : אַן רחמיאל דער זעמשער מאַכט אַן אויע קריגט ער שמר-לימד נ-פּ) : וואָס איינער פֿאַרדינט ויך דאָס האָט ער : ווי די אַרבעט אַיוי דער לוין : הוורעים רימעה ברינה יקצורו : ודול הנהנה מירעו יותר מיראשמים : ניט די מלאָכה שענדט דעם מענטע, נאָר דער מענטש שענדט די מלאָכה : אַרבעט אין קיין שאַנד (ובפֿרט אע אַ פֿרעמד לאַנד) : אַמעריקע אע אַ טײַער לאַנד, וויִל (קיין) אַרבעט איו ניט קע האָנד.
פֿאַר ברויט אַנטלויפֿט מע ויט : שפּײַ ניט אע ברונעם, וועסט נאָך פֿע אים דאַרפֿן וואַסער טרינקען: אע דער שסל, פֿע וועלכער מען עסט, טאָר מע ניט שפּײַע : אַן מע האָט ברויט זאָל מען ניט מעלן קע זעמל (זאָל זיך ניט גלוסטן קיע צוקער-לעקעך): שוסטער, בלײַב בײַ דײַן מלאָכה : וואַרף ניט אַרעק די די ברעקלעך איידער דו האָסט בררט.
בנעת אקיך תּאכל לחם : געבענטשט אע דער דאָק, וואָס ער אע מיט שמייס באַשע : אַ מלאָכה וועגט ניט אָפּ די פּלייצע : דיט קומט קע זאַך ניט אָן : געבראָטענע טויק (טײַבעלעך) פֿליִש ויט אַלע אע מויל אַרח : אַן אָפּגעשיילט איי קומט מט גלײַך אין מרל אַרע : אַן מע וויל האָבן קי מוו מע האָבן מי : פֿת (פֿאַר) פּרנסה וועע טאַנצט מע מיט קאַשקע לעק : אויב זיך האָרגענע זאָל עס זע בע
הונדערט את צוואַנציק : דער מענטש דאַרף אַרבעק את גאָט דאַרף זײַן צו הילף : טו דאָס דײַניקע, וועט גאָט טאָ דאָס זײַניקע : איך האָב געטאָן דאָס מײַניקע, זאָל האָט טאָן דאָס זײַניקע : געבענטשט זײַנען די הענט האָס טוש אַלע (, נאָר אַן מע נעמט זיך אַלק שלאָגט מע איבער די הענט) : געבענטשט זאָלן זע די הענט מיט מאַזאָליעס (, דער שטערן, פֿע וועלכן עס גיסט זיך דער שמייס) : מיט פֿרעמדע הענט אע מט פֿײַער צו שאַרן.
ש ערשטע מלאָכה מעג מע פֿאַרברענע : אַ מטע התאָלה אין (שוש אַ האַלבע מלאָכה : די מלאָכה דאַרף מע קענען את יושר דאַרף מען האָבן : די מלאָכה האָט ליב דעם (אַ) טרונק : די מלאָכה האָט ליב צו מאַכן אַ ברכה (אַ כּל) : די מלאָכה האָט ליב אַ כּוסע, אי דאָס אַ גרויסע.
פֿע פֿיל מלאָכות—ווייניק ברכות (הצלחות): אַ מעל-מלאָכה אַרבעט פֿאַרן עסן את עסט פֿאַר דער אַרבעט : אַ קעל-מלאָכה אין באַגלייבט : קל אומן שווא קן אומנתו : מיט וואָס איינער האַנדלט שלעפּט זיך עס אים נאָך : מיט וואָס מען האַנדלט, דאָס קלעפּט זיך אָן : דער שוסטער רעדט פֿון דער קאָפּעטע, דער בעקער רעדט פֿון דער לאָפּעטע : אַ גאַנדז אָלומט זיך האָבער : וואָס אָלומט זיך דעם האָן? — פּראָסע.
מה יִתרון לאָדם בקל עאָלו? : פֿע יויע קפּו אין ביטערע (שווערע, קוים) פּאַפּע : יויע נִפּו — אַ שווערע לאַפּע : אַ מלאָכה אין אַ מלוכה, אָבער מען האָט ניט קיע (מינוט) מנוחה : די אַרבעט האָט נאָר איין מעלה—עס וועט קין מאָל ניט זע קיין צײַט צו שטאַרבן : ווער עס בוי(ע)ט את ווער עס וווינט : ווער עס ניט את ווער עס גייט : אַלע שוסטערס גייע באָרוועס : די קאַן בײַם (פֿון) בלעכער אין פֿול מיט לעכער : ווען ניט דער רימער וואָלט דער אָריץ ניט געריטן : ווען דער קירזער נער האָט ניט קק אַרבעט אין אים אויך קאַלט.
אַע אומן בלי קלים : אַ מײַסטער אָן געשער אין ווי אַ זעלנער אָן גערער : אַ מטער מכשיר איז אַ האַלבע מלאָכה.
486. מעכאַניק, טעכניק
ם : מעכאַניק : הידראָמעכאַניק, עלעקטרך
מעכאַניק אאַז“וו: טעכניק: הידראָטעכניק, עלעקטראָטעכניק אאַז“ר : דינאַמיק : הידראָדינאַמיק, עלעקטראָדינאַמיק אאַז“ר : סטאַטיק: הידראָסטאַטיק, עלעקטראָססאַטיק אאַז'ר : מעכאַניוירונג, מעכאַניזאַציע : מאַשניזירונג, מאַשיניזאַציע : אָסמאָז, אָסמאָטישער דרוק : אַרכימעדעמעס פּרינציפּ : טעכנאָלאָגיע.
אַפּאַראַטור : אינסטאַלאַציע, מאָנטאַזש : אַרעקלאָן ופֿת מאַשינען : ווערק, געווערק, גערער(ט, מעכאַניזם : מאַשינעריע, מאַערנערײַ: מאַשין, מאַשינקע, אַפּאַראַט, מאַכערײַקע נ--) : מאָטאָר : דיזל - מאָטאָר, טערמאָמאָטאָר, גאַואָלמאָטאָר אאַז“ר : גענעראַטאָר : טורבאָגענעראַטאָר, הידראָגענעראַטאָר אאַז“ר : דינאַמאָ : דינאַמאָ - מאַשע, גאַומאַשע, עלעקטרישע מאַשין אאַז“ר: עלעקטרישע סטאַ(טציע, עלעקטראָרניע.
נטיילן מאַשעם פּאָמפּע, פּלומפּ, ז פּומפּ : אַרכימעדישער שרויף : דיפֿערענציאַל-פּאָמפּע, צענטריפּעטאַל-פּאָמפּע, צענטריפֿושלפּאָמפּע אאַז“וו : וואַסער-פּאָמפּע, - נאַסאָס, טראָמפּ : זייגפּאָמפּע, טרײַבפּאָמפּע אאַז“וו : לופֿטפּאָמפּע, אַספּיראַטאָר : נטיילן פּאָמפּע) קוואַטש, זייגער : צענטריפֿוג(ש , סעפּאַראַטאָר, קאָנצענטראַטאָר, קריסטאַליזאַהאָר, איר יעקטאָר, ז אינזשעקטאָר, איבעררײַסער, רעאָסטאַט, ברענער : הייבער, הייבלקע, ליווער, קרימפּעלעץ : הייבברעט, הייבשטאָג, הייבקראַן, הייבראָד, הייבשרויף, דאָמקראַט : ראָד, רעדל , שקיוו : טרײַבראָד, שוווּמאָד, זאַמאַכראָד, שפּאַרראָד, פֿאַרשפּאַרראָד, פֿאַר-
האַלטראָד : וואַסערראָד, טורבינ(ש , הידהאָטורבינ(ע) : ראָדשטראַלן, ראָדהענט : זאַר יעסקע, זאַריאַיקע : צאָן, צע : ראָלקע, פּילקע, ווינדע, בלאָק, פּולי נאַ-) : וואַל, וואַליק, האָלעץ, וואַלכל : פאַטראָן, טרײַבפּאַטראָן : טריִבשטאַנג, טרײַבוואַל , טרײַבאַקס : ראָטאָר : קייט, רימען, פּאַס, בעלט נאַ-) , טרײַברי מע, טריִבקייט : קאָנווייער : פֿעדער, שפּריטפֿעדער, ספּרונזשינע, י (ס)פּרוזשינע : רער, רערל : קלאַפּע, קלאַפּע, ווענטיל : האָרגקלאַפּע, זיכער - קלאַפּע : טירל : דאַמפֿקאַסטן : איבערהיצער : רעגולירשפּד האָט, רעטלאַטאָר : איילער, איילקאָ : אײַר שפּריצער: דאַמפּ-פֿאַרטיילער, שיבער: דראָט. פֿירדראָט : שפּול , שפּוליק, סאָלענאָיִד : אַרמאַטור : קאָמוטאַטאָר : טרעטברעט, טרער טער, טרעטל, אָנטראָט , פֿוסברעט, פּעדאַל : ארסשליסער : שטעלברעט, ז שאַלטברעט, סרטשבאָרד נ—), שוויצבאָד נ-פּ).
טעכנאָלאָג, טעכניקער, עלעקטראָטעכניקער : מעכאַניקער, ז מעכאַניק : מאָנטיר, מאָנטיאָר, עלעקטראָמאָנטיאָר, עלעקטריקער, עלעקטריע נ—) : מאַשידבויער : מאַשיניסט : אינזעניר, אינזשעניער : מאַשע - אינזשעניר, צירלשינזשעניר אאַו“וו.
וו : מעכאַניזירן, מאַשיניזית, מאָנטירן, עלעקטריפֿיציר, זעלעקטראָפֿיצירן.
אַדי : סטאַטש, דינאַמיש, מעכאַנש, מאָטאָרע, מאַשינאַל, מאַשישרע, טעכנאָלאָמש אאַז'ר פּ-.
437. פֿעיִקייט
ם : פֿעיִקייט, געראָטנקייט, געניטקייט, אָריהער קייט, ז דערפֿאַרנקייט, דורכגעהאַטקייט אש-וו — אָי : טאַלענט, טאַלאַנט, געלענק, שלשע, קלי, מאָנה, קשרת : געשיקטקייט, מהירות : אָריהשפֿט : י לאָווקאָסט, י סמי
קאַלקע אאַז'וו — 9-- : שטירלעכע, אשעבוירענע, מיטגעבוירענע אינטעליגענץ : חריפֿות, גאוטת, געניאַליטעט.
פּראַקטיש, טעכניש וויסן : פּראַקטיק : פּראַקטיציזם : אויפֿטויִקייט, אויפֿטוערש קייט, עפֿישענסי נאַ-) : געניטוע, ז איבוט : קוואַליפֿיקאַציע : ספּעציאַליטעט, שטאַרקע זײַט, פֿערדל , י קאָנשק : אויסצייכענונג: מײַסטערשפֿט : קענטעניש, קענטשאַפֿט, קענער שפֿט : אומנות, פֿאַרקענטענש, פֿאַכמאַי האָפֿט: מקינות, קאָמפּעטענץ: געפּרווו, עקספּיריענס נאַ-), ז עקספּעריענץ, ז דערפֿאַרונג. טעכניק : קונסט, אַרטיזם, ווירטואָזיטעט : קונסטאַרבעט, דראָטאַרבעט : מײַסטערשטיק, שעדעווער ל“ר שעדעווערס : געניאָפֿט, רוילות : לעבנס-געניטשאַפֿט, לעבנס-פּראָך טיק, לעבנס-געפּרור, ז לעבנס - דערפֿאַרוע : לעבנס - אָכמה, לעבנס - קלואָפֿט : וועלער קלואאַפֿט, וועלטקענטשפֿט.
מײַ(טסטער : מײַסטערהשט, מײַסטער קאָפּ : קעל-מלאָכה, אוּמחד, קינסטלער, קינצלער, אַרטיסט, מרטשן : שלדענע (גילדערנע), געבענטשטע הענט : גרטע (לײַכטע) האַנט : אַ מײַסטער אויף אַלץ : אַ כֿל נכול , אַ קל-בי(ניק) : אַ טאַלענט, אַ טאַלאַנט : נִעלקישרע : קלי : קלי נפֿלאה: קלי שלמה : מושלם בקל המעלות : גאון, ז געניע, זשעני אאַז'רפּ 339 : (ווויל) געראָטענער, גערעטעניש : אויסגעשפּילטער : יונגאַטש : עקספּערט, קער נער : קונסטקענער, זאַכקענער. פֿאַכקענער : פֿאַכמאַן, מפּעצשליסט, ספּעץ נ-אָיס : מומחה ל“ר מוּמחים : מבע : מעטער : אַ מענטש מיט אַ נאָן (חוש, שמעקער, ניאָניע נ-פּ)) : פֿאַתטייער : אויטאָריטעט, נִרסמכא, מע דאָמר.
קרה : פּענע, פֿײַערדיקע קריה : קריה נפֿלאה, ברשק, אָרהכע, אָרהטע : אָיחיל ל'ר אַנשישיל : אַשתשיל(טש : (אויס)טויגער, טויגלעכער : געשיקטער : עשלעפֿטע (גער שליפֿענע) שך : עראָטן טשלנט : מהאָט,
משחית, מאדים : מאַכער, אויפֿטוער, צער לייגער : קל וקל , קל ולך נ-פּ) : קאָזאַק, קנאַקער : י אַ קנאַקער מיט אַ נון : אַ גאַנצער אָרוך השם: פֿלאָקאָיסער, צווילינרמאַכער. שישקע : אַ ייִד וואָס קאַטאָרי.
געניטער, ז דערפֿאַרענער,ז דערפֿאָרענער: רגיל , זגעאיבטער:מורגל :מסוּגלער: נִעל-נקיון: געפּרוּרקער, געפּרוּווטער , דורכגעמאַכטער : געהאַרטעוועטער, געשלאָגענער הונט : (אויס)גערייכערטע ליולקע : ביוואַלעץ : אַלטער הינער-פֿרעסער : וועטעראָ : וועלטמענטש : געריבענער, געביפֿטער, געבראָטענער יונג : געוויקלט קינד : וועלטלעכער (עולמשער) מענטש : פּראַקטישער מענטש, פּראַקטיקער, רעאַליסט.
וו : זע פֿעיִק (טאַלענטירט, געניט אאַז“וו) *אַיין קענען, יכלען, י פּאָטראַפֿיען: זײַן אַ מײַסטער צו (אויף) : טויע זיך, אויסטויגן זיך : מיע צום עסק : זײַן אע דער היים : פֿאַרשטיין זיך אויף : פֿאַרשטיין אַן עסק : האָבן פּראַקטיק (ז דערפֿאַרונג): קענען אַ וועלט : איבערלעבן, דורכמאַכן, מיטמאַכן, דורכהאָבן.
אַדי, אינוו: פֿעיִק, טאַלענטירט, טאַלאַנטירט, טאַלענטפֿול , טאַלאַנטפֿול , געלענקיק : באַשאָנקע, ז (הויך) באַגאַבט, אויסגעצייכנט : פֿולקום, ז פֿולקומען : גרונטיק, גרינטלער, מושלמדיק : געראָטן, אויסגעשפּילט : גאוניש, געניאַל אאַו“ר — 339 : קוואַליפֿיצירט, צוגעגרייט, צוגעפּאַסט, מוכשר, מסוגל : קאָמפּעטענט : טויגעוודיק, טויגיק, ז טויגלעך, געשיקט : רשינירט : קריהש, קריהדיק, כוואַטסקע, י ספּראַוונע, י זדאָלנע, י ורענטער נע, י פּאָדרענטשנע, - לאָווקע, י זגראַבנע : געניט, ז דערפֿאַרן, ז דערפֿאָרן, דורכגעהאַט, דורכגעמאַכט, מיטגעמאַכט : וועלטלעך, וועלטקלוג, לעבנסקלוג : געפּרווויק, געפּרוווט : (אויס)געריבן, געשליפֿן : געבראָטן, אויסגעקאָכט : (גע)פּראַקטיקירט, (גע)פּראַקטיצירט : פּראַקטיש, זאַכלעך, (אעטשפּאָרערדיק, אויפֿ-
טויִק, אויפֿטועריש, עפֿשענט נאַ-) : רעאַליסטיש : מײַסטער(י)ש, מײַסטערדיק, ז מײַסטערהאַפֿט, קעל-מלאָכיש, פֿאַכמעניש, ספּעציאַליסטיש, ספּעציש נ-אָיס : טעכניש : אײַנפֿעליק, אויסגעפֿינעריש, ז דערפֿינדעריש : קינסטלער, קינצלער, קינסטלעריש, קונציק, אַרטיסטיש, ווירטואָז(יש.
פֿראַן ן אָגיל ואָטמח—קײַלעכ(ד)יק און שפּי צ(עכד)יק : חסידיש, נוידיש און ממזריש : ער האָט אַ שוואַרצע (אַן אײַזערנע) גבורה : אַ גאַנצער מר ברב אַשי : עס נעמט אים קע קויל ניט : ער ווערט אויפֿן פֿײַער ניט פֿאַרברענט : ער אין פּונקט ווי אַ קאַץ—ווי דו זאָלסט אים ניט וואַרפֿן בלײַבט ער שטע אויף די פֿיס : ער וועט דיר דעם עד דעם קאָפּ אַראָפּדרייען (אַראָפּנעמען) : ער איז דאָ חומאַשאַ אי דאָ פּאַלאַשא : ער איו ניט קיין שוסטער : ער אין ניט קיין הינקעדיקער שנײַדער : ער איז ניט קיין נעכטיקער : ער אין ניט קיין מלופּם-קינד : ער ווייס, ווו אַ טיר עפֿנט זיך: ער ווייס, וווהע דער ווינט בלאָזט : ער אין (אויך) אַ מבין אויף אַ טשאַד : ער טאַנצט אויף אַ טעלער : ער מאַכט פֿייגל אין דער לופֿטן : ער קאַקט שטייענדיק : ער האָט שוץ געפּאָקט און געמאָזלט : ער האָט שוין געהאַט קאַלט את וואַרעם : ער האָט שוין ניט פֿע איין אויות ברויט געגעסן : ער איז שוין דורכגעגאַנגען דורך פֿײַער און דורך וואַסער (את דורך מעשענע רערן) : ער אין שוין געווען אין מיל און אין באָד און אין הקדש : ער איז שוין גערען א ו י פֿ ן פֿערד און א ו נ ט ע ר ן פֿערד : י ער אין שוץ גערען נאַ קאָני אי פיד קאָניעם : ער אין שוין גערען א ו י ף דער באַנק און א ו נ ט ע ר דער באַנק : ער אין שוין אויף יעדער באַנק געשמיסן געוואָרן: ער ווייס(ט) שוין, ווי טײַער לעבערלעך זײַנען (ווי טײַער ס'קאָרן גילט) : י ער ווייס(ט) שוין, פאַטשאָם פֿונט ליכאַ : ער האָט שת אויף דעטוײַנע ציין אויפֿגעגעסן: (יאָ) סאַם סאַפּאָזער ניק ! : זינגען קען איך ניט, אָבער אַ מבע (אויף
זיעש בע איך : שווימען קען איך ניט, נאָר איך פֿאַרשטיי דעם שכל דערפֿון (דעם ענין פֿון שווימען) : ער פֿירט לענדער.
שפּר ן האָסטו—האַלט, ווייסטו—שווײַג, קענסטו—טו : אַן מען שיסט מאַכט מען פּוי : אַ אָריה קע מאַכן מן שניי גאָמלקעס את פֿון גאָרנישט אָ אוכל : אַז מען האָט אַ גילדערן הענטל האָט מען דאָס לעבערל פֿון ענטל : אַן מען אין אַ מײַסטער אין פֿול דער טײַסטער : דעם אַרבעטער אַ גילדן, דעם קעל-מלאָכה— אַ רובל : ווער עס טויג זיך עסט מעגעלעך : אַן מען קען גוט קריכן קריכט מען אַרויף : אַן אַמשיל גיט דעם מאַן אַ האַלבע פּרנסה : אַן דאָס ווײַב איו צו פֿיל בָּריה מאַכט זי פֿון דעם מאַן אַ בער : אַ מײַסטער ווערט ניט געבוירן : מען ווערט ניט פֿריִער געניט בין מען האָט זיך ניט אָפּגעבריט : געניטשאַפֿט קאָסט געלט : אַלץ קאָסט רבי-געלט : די צײַט איו דער רבי : אַע ס-- כּקעל הנקיון : אַ שיק-ע בע אַ רכֿ קען אויך קסקענען שאלות : פֿרעג ניט בײַם קלוע, פֿרעג בײַם געניטן : דער גרויסער שווימער ווערט צום קוף דערטרונקען (און דער גרויסער קלעטערניק ווערט דערהרגעט) : אַלע גוטע פֿערד זײַנע משוגע.
ען אוּיך : וויסן נננ, קלוגשאַפֿט 889, אײַליקיט 0—, פֿירער דערפֿאָלג
438. אומפֿעיִקייט
ם ן אומפֿעיִקייט, טאַלענטלאָזיקייט, אומטוי גיקיט, אומגעניטקייט, אומפּראַקטישקייט, דיסקוואַליפֿיצירטקייט אאַויוו : אומבאַהאָלפֿנקייט, האַמעטנעקייט, מגוּשמדיקייט אאַרוו —י: אומקענטשאַפֿט, אוּמרוילות, אומקאָמפּעטענץ : שלעכטע פֿאַרוואַלטונג, שלעכטע פֿירערשאַפֿט, שלעכטע מַעל-הנִתישקייט : צו פֿיל קעכינס: שלימנלנערײַ, שלעכטע אַרבעט: פֿושערײַ.
אומטרגיקער, אומגעראָטענער, אומגע-
ניטער אאַז“ר — אַדי : שלעכטע קעל-האָיתטע : קאַליקע, פּאַרטאַטש, פּאָקראַקע, פּורצע, קליאַק : טאַנדעטניק, פֿושער , שוסטער , הינקעדיקער שנדער, באָנדער, קאָראַל , קאַנעוואַל : בראַקירער, בראַקמאַכער, שאָדן - ווינקל, קאַלישמאַכער : לאיוצלח, לא-קם נ-על-ענלי-) , טויגענישט, טויגעניכטס, ניקסנוץ, ברכהלבאָלה : שלימזל , שליסשלימזל , שלימנלניק, שלימנלניצע, שלימעזאַרניצע : אַ שלימזל מיט עסיק: אַ שלימזל פֿון דאַנען בין מצרים : שלומיאל, שלמה נלמן, שלימויז: מלמד, קטלן, קלויזניק, קלויזנער נאַר-ס, פּאַטען, איטשע-מיִער: שלאַק, אָרה, כאָליעריע, קאָם-אומגליק, הויקער, פֿליאַק : פֿלאָקן, דראָנג, פֿלאָקנדראָנג, קלאָץ (מיט אויע) : שטיק האָלץ, שײַט האָלץ, שאַקעלע : פֿלאָכט, קאַשטאַן : * טינוף, * טינופֿת, — דרעק, * גאַווניאַק, — קאַקער, * קנאַקער אָן אַ נון : יאָלאָפּ, יאָלאָפּאַטראָן, שמייגער, שמויגער, כניאָק, יאַרמילאָך, לאַפּנמיצל , וואַסער-וויידל, כאַלעמייזניק, טשמויבוי, נאָוועס-רײַכלדיקער נקי) : נ-פּ) אַשת חיל , אַשת-חלשות : אַ אָריה מיט דער צונג: אַ אָריה ניט דאָ געדאַכט: אַ מזיק צו די קאַווענעס : דץ אַ סוחר, שמעיה קעלפּרנסה, איציקל נִעל-אַכלית : אַ ווײַב מיט באָרד און קאות : אַ ייִדענע אין הויזן : צער לייגער, י פֿאַרצעדינער : דר'ערדליגער.
שווערע האַנט : שווערע (ליימענע) הענט : ליימענער דישל , ליימענער אָפּגאָט, ליימענע (אָפּ)געטשקע : הילצערנער מענטש, גלעזערנער בער : גולם, למך, לעמעך, לאַמעדודע, קאַטשעלאַפּ, קלונטע
ר ן זע אומפֿעיִק (אומגעשיקט, אומגעלומפּערט אאַז“וו) — אַדי : ניט טויגן צו : ניט טויע זיך, ניט אויסטויע זיך: ניט טויע ניט צו קידוש, ניט צו הבדלה (ניט צו גאָט, ניט צו לײַט) : מט טויגן אַ קאַץ אַן עק צו פֿאַרבינדן : ניט קענען אַ קאַץ דעם עק פֿאַרבינדן — 3-4 : ניט קענש : גיט נכלען : ניט וויסן : ניט וויסן פֿת זח חיות (פֿון וע קאָפּ, פֿת זײַנע הענט אוּן פֿיס, פֿת זײַן
440
לײַב ש לעבך : ניט וויסן פֿע דאַנען אַהין : ניט וויסן, האָס עס טוט זיך מיט אים : ניט וויסן, ווער עס האָט אים געשלייערט (פֿאַרשלייערט, געשוירן): ניט וויסן, מיט וואָס מען עסט דאָס: ניט וויסן, וווּ גאָט וורנט (רו אַ טיר צו עפֿענען, ווו אַ טיר עפֿנט זיך) : ניט וויסן, ווי אַ נאָן אויסצושנײַצן, ווי אַ קאַץ פֿון אויוון אַרויסצוטרײַבן : וויסן ווי אַ קו פֿון מיטוואָך (מאָנטיק), ווי דעם זיבניקס באָק, ווי דעם ישובניקס בנאָק, ווי דעם רבינס (דער רביצינס) קאַץ, ווי די קאַץ פֿון סמעטענע (זויערמילך) : קוקן ווי אַ נעכטיקער, ווי אַ האָן אע בנעדם.
שלעכט אַעלזקיתערען : באַנאַריש זיך, באַשטותן זיך, באַטערכען זיך, פּאָשפּעטן זיך : ניט מסן, וווהין דער ווינט בלאָזט: ניט זען, וואָס עס טוט זיך פֿאַר דער אייגענער נאָן : מאַכן אָן הענט (אָן פֿיס, אָן קאָפּ, אָן (קאָפּ און) לײַב את לעבן) : ופּאַרטאַטש) אַרבעטן עבודת-אָרך : מאַכן טאַנדעט (אַבי ווי, פֿון דער האַנט, אַבי פֿון האַנט, ווי אָן הענט, שור-בור) : מאַכן שבתשטעך : צוקלעפּן מיט ניכטער(ף שפּײַעכץ.
מלאָכהנען, טאַנדעטערען, פּאַרטאַטש (ער)ען, פֿוע, פֿושערן, פֿושערע, פֿאַלשערען : אָפּפּאַרטאַטש(עחען, אָפּפֿוע, אָפּקוואַטשען, אָפּטערכען, אָפּשטערכען, אָפּליאַפּען, אָפּכליאַפּען, אָפּשוסטערן : קאַליע מאַכן, איבערפֿירן, באַגראָבן, פאָשפּעטן, אָפּקלאָע, אָנקלאָגן !ראַק , צעקאַליעאען, צעפּאַטשקען, צעהרגעגען, צעקטת, צעטערכען, צעשריאַגען, צעדרינ(ד)ושען אאַזיר — 425.
אַדי ן אומפֿעיִק, טאַלענטלאָז(יק) , ז אומבאַגאַבט : אומטויגיק : אומגעראָטן, אומגעשיקט, אומשיקלעך : אומגעניט, ז אומגעאיבט, ז אומדערפֿאַרן, ז אומדערפֿאָרן : רוי: גרין : אומפּראַקטיש, אומואַכלעך, ניט-עקאָנאָמיש, נימ(אײַטשפּאָרערדיק : אומקאָמפּעטענט, אומקוואַליפֿיצירט, אומפּאַסיק : ניט-קריהש, י ניטזגראַבנע, י ניטעדאָלנע, י ניט-זרענטשנע, י ניט-
ספּראַוונע, ניט-מסוגל , ניש(צחגעוורנט, ניטצוגעגרייט, נישדערפֿאָת.
פּאַרטאַטשיש, טאַנדעט, טאַנדעטנע, פֿגעריש, שוסטעריש, מלמדש, מאיוצלחדיק, שלימזלדיק : קלאָגעדיק, קרום, לאָם, הויקערדיק : געמלאָכהט, צעפּאַטשקעט, צעקאַליעטשעט אאַז“ר — - אין יי : אומבאַהאָלפֿן, האַמעטנע, מגושמדיק, אומגעלומפּערט, אומבאַלומפּערט : אומגעלומפּערט ווי אַ בער : הילצערן, האָלצעראַטע אאַז“ר — 4-9.
פֿראַן : עס האָט זיך אים געזעצט אַ פֿליג (אַ שטרוי) אויף דער ואָו : עס פֿאַלט אים פֿע די הענט : ער פֿאַלט איבער די הענט (איבער אַ שטרוי) : אויף וואָס ער גיט זיך אַ שטעל, ווערט פֿון דעם אַ אָל : שפּײַ דערויף, קלעפּט (זיך) עס ! : מען דאַרף אים אָפּהאַקן (דק הענט און פֿיס (פֿאַר אַזאַ אַרבעט) : עס אין מט מיט אים צו עסן לאָקשן (צו זופּן יויך) : עס אע צט מיט אים אע שול אַרײַן צו גע : קומט מאַל(קע את מאַכט קאַליע : זי קען נאָר אע דער מאַמעס סידור : ער אין אַ מבע ווי אַ קאַץ (חזיר) אויף הייוון (ווי אַ באָק אויף אַ קלעזמער) : ער טרעפֿט גלײַך אין מויל אַרע : ער אין ניע דאָ באָש אי ניע דאָ ליודי : ער קען אַלץ—נאָר קע שבת קען ער ניט מאַכן : אויך מיר אַ קונץ צו זײַן אַ בעקער ! — מען נעמט אַ טייגל און מען מאַכט אַ בייגל : טײַטש רעדן לאָזט מיך ! : ער אין אַן אויפֿטוער אַ ססנה—ער האָט געשאָסן די לאָנה : אַן אַשת חיל—זי אין אַנטלאָפֿן מיט אַן אָפֿיציר : די קישקע פֿילט זיך, דער מאָע נרילט זיך, די מילך בריִעט זיך, די קאַשע פּריִעט זיך און דאָ בין איך איין מענטש אַלק און אין מאַרק אַרק מון מען אויך גע (און דאָ אין פֿרך טיש : זיבן יאָר אַ באָרשט געקאָכט, און צום קוף אין ער גערונען געוואָרן : געטראָע, געטראָע—אין געקומען דער צאַפּ און אויסגעשלאָגן : זי קען קאָכן פֿאַר דרײַען : פֿאַר זיך. פֿאַר דער קאַץ ח פֿאַרן הונט : זיבן יאָר אין זי אַ שנור אין שטוב את ווייס ניט, אַן די קאַץ
441
אין אָן אַן עק : די נִעל-האָיתטע מאַכט בלינצעס און שיקט די קאַץ נאָך סמעטענע : מוטער, מוטער, די קאַץ לעקט די פּוטער : ער וויל פֿאַלן את די נאָן ניט צעשלאָגן : אַ אָריה ! פֿאַלט אויפֿן רוקן את צעקלאַפּט די נאָן בין בלוט : אַ שלימזל ! פֿאַלט אויפֿן גראָז את צעשלאָגט זיך די נאָן : די נאָז האָט ער זיך צעשלאָגן און דעם הענגלײַכטער פֿאָרט ניט דערלאַנגט : איבער דער באָרד גערונען און דאָס מויל ניט געפֿונען : איין פֿוס אָנגעטאָן, אין פֿוס באָרוועס : אויסגערען האָנץ יורבעריק און קק קאָנטראַבאַנד ניט געפֿונען : אין ער אַן אָקס את גייט קק אָלמיץ, ברעכט ער די פֿיס אויפֿן וועג.
שער : אַן מען קען ניט אין ערגער ווי מען האָט ניט : אַן מען קען ניט את מען ווייס ניט נעמט מען זיך ניט אונטער : קענסטו ניט נייען, דאַרפֿסטו ניט טרענען : ביסטו אַ חזן— זינג זשע, ביסטו אַ גלח—קלינג זשע : דער רב רכֿט זיך, דער בער בערט זיך : שוסטער, בלדג בײַ דען מלאָכה (קאָפּעטע) : פֿירט מען ניט איבער, קען מען ניט מאַכן גוט.
אַשת-חיל קי זמצא, אָבער אַ ווײַב אַ שלימול אין בוימצא : אַן אַ שלימנלניצע קערט אויס די שטוב לאָזט זי ליגן דאָס מיסט בך דער טיר : אַ שלימנלניצע פֿאַרלירט די ספּאָדניצע : אַ שלימנלניצע שלאָפֿט אין שלייער : * אַן מען קאָכט מיטן הינטן שטינקט מיט דרעק : אַן אַ ייִדענע קען קיין קוגל ניט מאַכן קומט איר אַ (ט : אַן די נִעל-האָיתטע אין אַ שלימנלניצע אין די קאַץ אַ קריה : אַן די נִעל-האָיתטע אין אַ שלימזל (- אַ שטינקערין) אין די קאַץ אַ נאַשערין : אַן דער נִעל-עןלה (קעל-האָית) אין אַ שלימנלניק אין דער ננב אַ אָריה : דער שלימנלניק האָט אָמיד טענות צו גאָט : אַן דער קעל-תקיעה קען ניט בלאָע לייגט זיך דער אָטן אין שופֿר : אַן דאָס מיידל קען ויט טאַנצן זאָגט יי, די קלעומער קענען ניט שפּילן (טויגן ניט) : ווער עס טויג ניט פֿאַר זיך דער טויג ניט
פֿאַר יענעם : אַ שלימזל קומט אויך אַ מאָל צו נוץ (ניץ).
זען אויך : עם-הארצות 884, אָעות 886, נאַרישקייט 340, פֿאַרערגערונג 425, געלאַסנקייט 489, אומדערפֿאָלג 496.
489. געלאַסנקייט
ס : געלאַסנקייט, פּאַמעלעכ(דקקייט, באַזאַכטקייט, לאַנגזאַמקייט, אומבאַוועגלעכקייט, אומרירעוודיקייט, האַמעטנעקייט — אַדי. געלאַסענער, פּאַוואָליער, לאַנגזאַמער אאַז“וו — אַדי : אָתון : מאריך : פֿלעגמאַטיקער : שטק : בער : בערישע פֿיס : בלײַע(ר)נער פֿויגל, שילדקרויט, ליימענער גולם : נענקל דער מויער : בלבאַק : מעוקרתע ייִדענע, געשוואָלענע פריצטע : פּאָרקון, מאַרודניק, מאַרודניצע : טשמײַע, שמענדערהאָץ, מעגעגע, למך, לעמער, באַכמאטש, — קאַקער, צעקראָכענע לעמעשקע, קריכער, קווײַלע, פֿליאַק. פֿליאַטשיכע, פּליאַזדרע, פֿליאָנדרע, באָנדע, ליאָרווע, שלעפּל, שטונק, ריני, קאַטשעלאַפּ, שטופּשטויס.
וו : גיע פאַמעלעך (פּאַוואָליע, באַזאַכט אאַז“ר) — אַדי : קריכן, פּויזען, פּויושען : הינקען : שלעפּן זיך, דראַפּטשען, שלײַכן : שטאָמפּערן, שטאָלפּערן : קאַראַבקען זיך, קאַראַסקען זיך, קאַראַטשקען זיך, ראַטשק(ער)ען זיך, טאַראַבאַניען ויך, טעלעבענדען זיך, שלענדערן ייר, רוקן ויך, רוטע ויך, ריטשן זיך, שאַרן זיך : גיין טריט בך טריט (טראָט בײַ טראָט) : גיין מיט קליינע טריטעלעך (מיט שבת-טריט) : גיין אָקסנטריט : פֿאַרפּאַמעלעכן (פֿאַרלאַנגואַמען, פֿאַרקלענערן) די טריט : נעמען זיך צײַט, ניט אײַלן ויך — 440 .
נפֿאַרגלײַכונגעח גיין (קריכן, שלעפּן זיך אאַזיוו) ווי אַ ליאָרווע, ווי אַ פּאַדלע, ווי אַ וואַנץ, ווי אַ שנעק, ווי אַ וואָרעם, ווי אַ שילדקרויט, ווי אַ טשערעפּאַכע, ווי אַ לויו, ווי אַ מוע, ווי אַ שלאַנג אויפֿן בויך (צוויע שטיינער, ווי אַ
442
בער (אויף אַ גליטש , ווי אַ בלײַע(ר)נער פֿויגל ,
ווי אַ ניט-דערקוילעטער האָן, ווי אַן אַלטער
באָק, ווי ש אַלטער נִעל-עקרהניק, ווי אַ למך :
רירן (קער) זיך ווי אַ בער אע (ה)רעטשקע
(אע דיקע).
טאָן (אַרבעטן) פּאַמעלעך : מאַכן (לאַנגע)
קהיות (מחנקות) : קוים אויסקלײַבן זיך : קראַצן
זיך : דוכנען : פּאָרקען ויך, באָברען זיך : צע-
רעמאָניען זיך : קאַלופּען זיך, מאַרודיען, מאַ-
יידישען, טערכענען, קרײַלענען : קאָשקען
זיך, קאַווענטשען זיך.
אַדי : געלאַסן, זאַכט, באַזאַכט, לאַנגזאַם, בעלאַנגזאַם, (ב)לאַנצוט נר-) : פּאַמעלעכ(ח,
פּאַהאָליע : י וואָלנע, י פּאַוואָלנע : באַדעכטיק :
געזעצט, סטאַטעטשנע, מאָינותדיק, בוימוסדיק,
בניחיתאדיק : אומבאַוועגלעך : קריכעדיק,
שלעפּעדיק, הינקעדיק, שווער באַוועגלעך,
אומרירערדיק : האַמעטנע, באַכמאַטנע,
בלײַיִק : שמער, שווערפֿיסיק : ניטעגראַבנע,
בעריש : פֿלעגמאַטיש, פֿויל, ז נאַכלעסיק, צע-
קראָכן, פֿאַרשלאָפֿן, שלעפֿעריק, צעיוירגעט,
אומגעשיקט, לעפּיש, לעמעכעראַטע, לעמעש
קעוואַטע אאַזיוו — ס.
פֿראַן : אַ קער פֿע אַ בער : קוים וואָס ער רירט זיך : מען זאָל אים אַרויפֿשטעלן אַ
טעלער אויפֿן קאָפּ וועט ער אויך ניט אַראָפּ-
פֿאַלן : קוים וואָס ער קראַצט זיך : עס וואַקסט
בײַ אים אונטער די הענט : אַלע אָעה אַן עס-
לעפֿל : פּאַמעלעך ווי דו טוסט עס : אַ גיכער
פאַמעלעך.
שפּר ן גיי ניט גיך, וועסטו ניט רײַסן קיין שיך אאן“ר — אעליקייט 440 .
זען אויך : שפּעטיקיט 88, אומטעטיקיט 484, רו 442, קאַלטבלוטיקיט 9—.
0—. אעליקייט
ם : אײַליקייט, גיכקייט, פֿלינקייט, געשווינדקייט, באַוועגלעכקייט אאַן“ר — אַי : (גע)-
אײַלעניש, לויפֿעניש, שגעניש אאַזיר : (שלוי פֿערײַ, (גע)יאָגערײַ, (גע)פֿליִערך אאַזיוו — יי : געאײַל , מהירות, זריזות, חריצות : האַסט, אימפּעט : כאַפּעניש : געלויף, געלאַף, שלאָף : לויפֿטריט, שועלטריט, ריזוטריט : שפּרונג, גאַלאָפּ : אָדלערפֿלי : שנעלצוג, קוריער, עקר פרעס : שטופּשעה, ראָאָוער נ—) : פֿאַרגי כערונג. פֿאַרשנעלערונג, אַקצעלעראַציע : עלאָ(צי)מעטער.
נריז, אָרע : גיכגייער, י סקאַראָכאָד : לײַכטפֿיסיקער, באַוועגלעכער, זשערער— י. וו : גיין גיך (שנעל אאַייוו) — די : האָבן דאָס לויפֿעניש (דאָס פֿליִעניש אאַז'וו) — יי : האָבן אַ דכן שוג : זע גרינג (לײַכט) ארף די פֿיס (י אויפֿן פּאָדיאָם) : געבן אַ לויף (אַ פֿלי, אַ שפּרונג (אויף אין פֿוס) אאַז“ר) : פֿאַרדכעת (פֿאַרשנעלערן) די טריט : מאַכן גרויסע טריט : שטעלן (הייבן) (דק פֿיס ((דס רגלים) : מאַכן פּאָלקעס : האָבן קקיצת הדרך : אײַלן, לויפֿן, גאַלאָפּירן, יאָע : פֿליִען, פֿלאַטערן. שוועבן : שיסן, שנײַדן, שפּרינגען : פּערע, פירע, פּי דע, פּענדושען, פּערגען, דראַלען, ראַמפּלע : ברענען : טראָגן זיך : לויפֿן (פֿליִען אאַויוו) איבער שטאָק און איבער שטק (נאַ לעב נאַ שיִע, איבער האַלדן את קאָפּ, הענדעם-פּענדעם, עקזים, ניט טויט (אש ניט לעבעדיק, משוגענערווײַז, אָן אָטעם, אָן אַ נאָמה): לויפֿן (פֿליִען אאַו“וו) פֿול גאַלאָפּ (טשוואַליאָם, סטראָם האַלאָראָי, שטראָמעלעוואָיע) : געבן זיך אַ לאָן : צעלאָזן זיך, צעיושען זיך, צעפּאָלאָשען זיך, ראַספּאָלאָשען זיך.
נפֿאַרגלײַכווגען) גיין ווי אַ זאַקס, ווי אַ מיזמור : לויפֿן (פֿליִען אאַז“ר) ווי אַן אָדלער, ווי אַ סאַראָקע, ר אַ פֿויגל (אין נעסט אַר, ווי אַ זומער-פֿייגעלע, ווי אַ מאָטיל , ווי אַ טויב, ווי אַ האָן (באַרג אַראָפּ), ווי פֿליגעלעך אויפֿן פֿײַער, ווי אַ יאָגהונט, ר אַ הונט נאָך אַ צויג, ווי אַ פֿערד, ווי אַ סאַרנע, ווי אַ הירש, ווי אַ הונגעריקער וואָלף, ווי אַ מחבל, ר אַ טײַוול
443
ר אַ רוח, ר רוחות וואָלטן אים געטראָע, ור אַ שד, ווי אַ מלאך, ווי אלןהו-הנביא : לויפֿן (פֿליִע אאַזיוו) (ווי ש פֿײַל אויסן בויע, ווי מיט פֿליגלען, ווי מיט געדונגענע פֿיס, ווי אויף הי סע קוילן, ווי אַ פֿאַרסמטער, ווי אוּ אונטערגעשאָסענער, ווי אַ ניט -דערקוילעטער, ווי אָן לײַב און לעבן, ווי אָן זיך, ווי אָן אַ קאָפּ, ווי אַ משוּגענער, ווי אַ ייִד נאָך פּרנסה, ווי אַ ייִד צו כאַפּן אַ מינחה (אַ קדוש), ווי צו קדיש : לויפֿן (פֿליִען אאַז“ר) ווי אויף אַ יריד (יאַריד), ווי שסל צום יריד (יאַריד), ווי עס וואָלט געוואַרט אויף אים דאָס גרעסטע גליק, ווי אַ באַן, ווי אַן עקספּרעס, ווי דער (שטורעמ)ווינט, ווי אַ פֿאַרסמטע מויו, ווי אויף אַ טרפֿה, ווי נאָך דער באָבעס ירושה, ווי נאָך מצה-ראַסער : אומלויפֿן ווי אַ שרעטעלע, ווי אין אַ חסידאַרניע, ר אין אַ חנִדניצע : אומלויפֿן גאַנצענע טעג ר אַ הונט.
אײַלן ויך, שפּודן זיך, פּודע זיך : וע אע געאײַל (אע (גע)אײַלענש) : דוחק אָת האָעה זע : דוחק זע די אָעה : אַרויסזעצן די נאָמה : פּרעסירן : האַווען, שמײַען, פּאַדענ(עח : ראָש נ—) : ניט האָבן קע צײַט די נאָן אויסצושנײַצן : שפּרינגען פֿון דער הויט (פֿון די האַלאָבליעס) : רופּענ(חזיך : זיצן ווי אויף שפּילקעס, שטיין ר אויף הייסע קוילן אאַז“ר — 10- .
טאָן גיך (שנעל אאַו'ר) — אַדי : רירן זיך : ניט פֿאַרלית קע צײַט (קע מינוט אאַז“וו) : אָפּטאָ : כאַפּן, אָפּכאַפּן, אַרײַנכאַפּן : ניט מאַכן קק שהיות (קע צערעמאָניעס, קק מלאָכות) : מאַכן דערפֿון : מאַכן קרוטקע צערעמאָניעס : יאָע די קויל : מאַכן איינס את צוויי (אומר ועושה אאַויר) — אזוי : פֿאַרגיכערן, פֿאַרשנעלערן, אַקצעלערירן : אונטעראײַלן, אונטעריאָע ניענעם) — 4-בּ .
אַדי : אײַליק, געאײַליק, איבעראדליק : גיך, געשווינד : בליץ געשווינד, סטראַק געשווינד : פֿלינק, שרף, האַסטיק, שנעל : בליץ שעל : ביסטרע, כידקע, בחיאָוונדיק, גע-
שמײַדיק, (משוגע) ווילד : ראַש, ראַדק : לויפֿיק, לויפֿעדיק, פֿליִערדיק, שנעלפֿיסיק, לײַכטפֿיסיק : באַוועגלעך, רירעוודיק, י לאָר קע, פֿריש, (ס)פּריטנע, ספּריטקע, ספּירטנע, ושראַוו(ע), שמאַגלע, י פּראָוואָרנע, י ווירוטנע, באַפֿליגלט.
נפֿאַרגלײַכונגע) גיך (געשווינד, פֿלינק אאַז“וו) ווי אַ מיזמור, ווי זאָע אָ אַלק קיזמת, ווי אַ בייזע בשורה, מי אַ פֿײַל פֿע (אויסן) בויגן, ווי אַ האָו, ווי אַן אָדלער, ווי אַ היש, ווי אַן אינד, ווי אַ גנב, ווי אַ וויכער, ווי אַן אָנגעשמירטער וואָע, ווי אַ באַן, ווי די כוואַליעס, ווי דער מלאדזאָוות, ווי דער טויט, ר אַ פֿאַרשטעקל פֿע אַ קרוטערקל : רירעוודיק ווי אַ וועווריק, ווי קוועקזילבער : גרינג (לײַכט אאַן“וו) ווי אַ פֿויגל , ווי אַ הערש אויף די פֿיס, ווי אַ קאַץ.
אינוו, פֿראַן : בחיקיע : אייף גיך : אויר דער גיך : אין דער גיך : אין איע אויעבליק : אין איע כּאָרף-עין : אין אין אָטעם : בנקימה אַחת : אין איין שמע ישראל : אין אק קויל פֿײַער : אין ווייניקער ווי אַ . . . : צוויק ש את ניץ : אויף אין פֿוס : אַל רגל אַחת : מיט דער מינוט : מיט איין מאַך : מיט אק קלאַפּ : מיט איע שפּרונג : פֿערציק מײַל אַ מינוט : מיט אַן אַעראָפּלאַן : מיטן קוק : איינס צוויי : אינס און צוויי : קורץ את שאַרף : קנאַל את פֿאַל : שור בור (ומפֿליא לעשוש : הוק-פּוק : כאַפּלאַפּ : כאַפּ-צאַפּ : צאַפּ-לאַפּ : לאַפּשאַפּ : פּיטדפּאַטש : — קאָך, מאַך, פּיש ! : אַ רענדל אַ מינוט : גוט מאָרגן, גוט יאָר, אַ עטן טאָג! : אָן צערעמאָניעס : אָן שום מלאָכות : ניט געבאַלעמוטשעט : אומר ועשה : געזאָגט את געטאָן : גערעדט און געטאָן : גענומען און געטאָן : אָגיל ואָשמח—צוגעשניטן און אויפֿגענייט : פֿת פֿלעשל אין גלעזל.
נאויסרופֿח הייב אַ פֿוס ! : הייב די לעפֿל ! : גיי אויף אין פֿוס ! : נעם די פֿיס אין די הענט (די פֿיס אויף די פּלייצעס) את לויף ! : יאָג לייבוש ! : וואַליאַי ! : האָרי אָפּ ! נ—) : פּרעס-
444
טאָ ! : ציטאָ נח : מאַך שטער—אַבי דכער ! : איכער דיכער—אַבי דכער ! : שלאָף גיכער, מע דאַרף די קשנס : איך האָב קע ציִט ניט. זע מכער !.
עס ברענט בײַ אים אונטער די הענט : גיט פֿיל געטראַכט, אַבי א געמאַכט : גיט לאַט עטראַכט את מט געמאַכט : האָסט קק צײַט דט? טאָ זעץ ויך : איך וועל דיר ליִש אַ ביסל צײַט : עס טראָגט אים ווי דער רוּח דעם מלמד : למה מץ? : מה פּרצת עליך פּרץ ? : עוד היום (דול : עס אין ניט קע ציג, עס וועט ניט אַנטלויפֿן : וועט די גאולה קומע אַ ביסל שפּעטער : וועסטו אַ מינוט שפּעטער ווערן רב : וועסט די מיליִע ניט פֿאַרזאַמען : שמײַע ניט, די האָבע האָט שת חתונה געהאַט : וואָס ברענסטו אַזר? (עס אײַלסטו זיך?) די מיליִע ברענט? : האָס אין די אײַלעניש — דער טײַך ברענט, אָדער דער פֿראָסט ברענט? : וואָס ברענט עס אע עק? : עס ברענט ניט : דער טײַך ברענט ניט : די וויליִע ברענט ניט : עס ברענט די רליִע ! : דער דניעפּער (דער סטאַוו) ברענט ! : שכנא (אָוא, שבתי), האָס לויפֿסטו? — זאָל מען מינע איך האַנדל.
שפּר : קל זמן מש לעבט איי אַלץ קע ציִט ניטאָ : פֿון (גרויס) אײַלעניש קומט קע מס ניט אַרויס : אַן מע אײַלט זיך האָט מען אַ מיידל : פֿע כאָפּ-לאָפּ צעברעכט מען זיך דעם האָפּ : ווער עס גייט פּאַהאָליע דער פֿאַלט ניט : גיי פּאַאָליע, וועסטו ניט פֿאַלן : גיי פּאַהאָליע, וועסטו גיכער קומע : לויף ניט גיך, וועסטו ניט (צע)רײַסן די דך : י טישע יעדיעש דאַלשע בודיעש: אַן דו וועסט לאַנגשם פֿאָרן וועסטו ווײַט קומע : פֿאָרט מע שטילער, קומט מע גיכער : אַ האָע גייט טריטווך את קומט ווײַט : געשווינד אין נאָר עט פֿליי צו כאַפּן : אײַל דיך ניט, ציג, אין האָלד אַרע, דעסט שפּעטער צום וואָלף אָנקומע : יִש נריי וןשכּר, נש נרע וויפֿסד.
!א. מידקייט
ם ן מידקייט, מאַטקייט, אויסגעשעפּטקייט,
אויסגעמאַטערטקייט אאַז“וו — אַר.
וו ן זע מיד (מאַט, אויסגעשעפּט אאַז“וו) — י :
טע מיט די לעצטע כּוחות : אַרבעטן מיט נויטשווייס : אָטעמע שווער : באַנעמען (פֿאַרנעמען, פֿאַרכאַפּן) דעם אָטעם : ניט קענען כאַפּן (פֿאַרליר) דעם אָטעם : זע אָן אָטעם : סאַפּען ר אַ לאָקאָמאָטיוו : דיכע, דעכע, דעען, זשיפּען, זשפּען, סאַפּע, סאָפּען, פּאַשען, זאָמען, זשאַווערן, קײַכן, פּרײַכן, פּירכע : פֿאָכן (פּינען, פֿאָכען) מיט דער נאָמה : זע אויס מענטש : זע מער טויט ר לעבעדיק : אַרויסשטעקן די צונג : ניט קענע שטע אויף די פֿיס.
ווערן (מאַכן) מיד : אײַנמידן זיך, אָנמידן זיך, ארסמידן זיך : פֿאַרמאַטערן זיך, אײַר מאַטערן זיך, אויסמאַטערן זיך, אויסמוטשען זיך ס איזמוטשע זיך, אויסניאָרען זיך : איבערטרײַבן : איבערהייבן זיך, איבערנעמען זיך, איבעראַרבעטן זיך, איבערהאָרעווען דך : אויסאַרבעטן זיך, אויסהאָרעווען זיך : צשטק, אָפּשטע : שוויצן : באַגאָק ווערן (באַשלאָגן ווערן, אָפּגע) מיט שווייס : באָדן זיך אין שווייס (אע עסיק) : זע נאַס אין שנצן : פֿאַרלית דאָס געוונט : אָנווער די כּוחות : אַרויסשלאָע זיך (פֿאַלן) פֿון די כּוחות : אויסגע מיט די כּוחות : פֿאַלן פֿון די פֿיס : זע קר : פֿאַלן, אַוועקפֿאַלן, אַנידערפֿאַלן : אײַנגעבראָכן ווערן, ז צויאַמענברעכן : אַלע : פֿאַלן אין די האַלאָבליעס.
וע שלעפֿעריק : וועלן שלאָפֿן, שלעפֿער : פֿאַלן אויף דער נאָו : חלש שלאָפֿן : טאָן מיט האַלב פֿאַרמאַכטע אויגן : האָבן דעם ננכֿ (דעם שליעפע מאָטשיק) אע די אויע נ-) : גענעצן.
אדי ן מיד : מיד ווי אַ הונט : איבערמיד :
געהרגעט, טויט : טויט מיד : שוואַך, מאַט, קראַפֿטלאָן : טויט מאַט : נאַס, פֿאַר שמיצט : פֿאַרסאָפּעט : אויסגעשעפּט, ז דער-
שעפּט : צעבראָכן : אויסגעמוטשעט, י איד מוטשעט, אויסגעניאָרעט, אויסגעמאַטערט : פֿאַרמאַטערט, פֿאַרמאָרדערעט, פֿאַרמוטשעט: אָפּגעמאַטערט, איבערגעמאַטערט, אײַנגעמאַטערט : אויסגעאַרבעט, איבערגעאַרבעט, איבערגעהאָרעוועט, ארסגעהאָרערעט : אויסגעהאָרעוועט ווי אָ אַלט פֿערד, ווי אַן אַלטע קליאַטשע, ווי אַן אַלטער ויקאָלײַערסקער סאָלדאַט : שלעפֿעריק, טויט שלעפֿעריק : פֿאַרשלאָפֿן, פֿאַרכמאַרעט : אומדערמעקלעך.
אינר , פֿראַן : אוך ! : אוף ! : גקחי נפֿש :
עס לאָע זיך אויס די כּוחות : קוים האָס ער אָטעמט: קוים האָס ער שטייט אויף די פֿיס: דאָס (די) העמד אין אויף אים נאַס : עס קלעפּן זיך (עס פֿאַלן צו) די אוּיע : עס לאָזן זיך אַראָפּ די פֿיראַנקעס.
שפּר : דער קרוג טראָגט אַזוי לאַנג וואַסער,
בין ער בלײַבט אָן אויער.
ם נ צײַט : פֿרײַע צײַט, שעתזפּנאי, רוציִט,
אָפּרוצײַט, סיעסטע : האַלקשנישע טעג : מיטאָדאיבעררײַס : (אָפּ)רוטאָג, אַרויסגאַנד טאָג: דנשרקע : פֿײַערשוונט, פֿיִערהאַנט, פֿאַראַנט : סטרײַק, שטרײַק : סלעק נאַ-) : נוםטוב, יומא-דקגרא: קימפּעט: אורלויב, פֿוירלאָ נ—) : וואַקאַציע(ס), קידהומנים, י קאַניקולעס, י פֿעריע : רואָרט, רופּונקט, רופּלאַץ, אָקום מנוחה, רעאָרט נ—) אאַזיוו — 14 1 .
רווע, רו, ראַשט, ראַסט, מנוחה : מנוחת אָעה : שלווה : ניראנע: אָטעטשפּרו, (אָטעם) אָפּכאַפּ, (אָטעםסאיבערכאַפּ : ז אָטעם-פּויזע, פּויזע, פּאַווע.
שלאָף, דרימל , דרעמל , שלומ(ער), נאַפֿעץ : (ים ולא וים : בלינדער אָריה נ-) : אך ליי-ליוליע : ליוליו, ליוליע, פאַצינקע : אך ליע ליוליע פּאַצינקע : לײַכטער (גרינגער),
. שווערער, האַרטער אאַזיר שלאָף : ווינטערשלאָף : היפּנאָלאָגיע.
וו : ייִן אָן אַרבעט, זײַן אָן באַשעפֿטיקונג : האָבן צײַט אויף דער האַנט : ניט האָבן האָס צו טאָן : בלײַבן אָן אַרבעט (אָן באַשעפֿטיקונג, אָן אַ קנעלונג, אָן אַ סמיטשיק אאַז'ר) : צוריקציִען זיך פֿע געשעפֿט (פֿע ביזנעס אאַז'ר): אָפּשטעלן (וואַרפֿן) די אַרבעט : אַרעקלייע שער אע אדע : סטרײַקן, שטרײַקן : אַרדנלייע די הענט אין די קעשענעס — 434.
אָפּאָטעמען, אָפּעטעמען, אָפּדיכען, י אָטדיכען, אָפּסאַפּע : כאַפּן (אָפּכאַפּן, איבערכאַפּן) דעם אָטעם : אויסציִען (אויסקנאַקן) די ביינער : רוען, פֿאַררוען נ-ניר) : ראַס(ט)ן : ואָכ(ע)ן : נום-טובן, י פּראַזדנעווען : מאַכן דך (נעמען זיך) אַ נום-טוב : מאַכן זיך אַ קימפּעט : אָפּרוען זיך, אויסרוען זיך : אויסרוען די ביינער.
מאַכן נאַכט : גע צו בעט : גיע שלאָפֿן : לייגן ויך, צולייגן זיך, אַוועקלייגן זיך : צושפּאַרן זיך, צולענען זיך : צומאַכן (צוטאָן) מיט אַן אויג : אײַנשלאָפֿן, אַנטשלאָפֿן ווערן : אײַנדרימלען, אײַנדרעמלען, אַנטדרימלט ווערן, אַנטדרעמלט ווערן : כאַפּן אַ דרימל (דרעמל), נאַפֿעצן: דרימלען, דרעמלען, דזשי מיען, שנוידוען : שלאָפֿן, פּאָפֿן, דריכניען, כאָליען, כאָלייען, כאָליאַיען, כאַמערן : כראָפּען : נגנ) סעקן, שליאַמען : נקי) דריישבש, דריזשבלש, דרושפּען : אונטערדרימלען : דורכדרימלען זיך, איבערדרימלען : דורכשלאָפֿן זיך, איבערשלאָפֿן זיך : אָנשלאָפֿן זיך : אָפּשלאָפֿן, אַוועקשלאָפֿן : אויסשלאָפֿן זיך : שלאָפֿן שטאַרק (פֿעסט) ניט קענען ארפֿרײַסן די אויע : פֿאַרפֿאָרן אין צענטן דאָרף.
נפֿאַרגלײַכונגען) שלאָפֿן ווי אַ געהרגעטער, ווי אַ טויטער, ווי געשטאָרבן, ווי געקגרט, ווי אַ קריץ, ווי אַ גראַף, ווי אַ געוויקלטער, ווי נאָך אַ (הייסער) באָד , ווי נאָך אַ גוטער וועטשערע, ווי נאָך אַ פֿעטן צימעס, ווי שבת נאָכן
446
האָלנט, ר שך אַ שלאָפֿטרונק, ר נאָך אַ ממה.
לייע שלאָפֿן : באַלייע, אײַנלייע : ליוליע, איִנליוליע : אײַנוויע, פֿאַרוויע, צווויע : אײַר קנען, אײַנשלעפֿן, אײַנשלעפֿערן, פֿאַרשלעפֿן, פֿאַרשליפֿן נחל), פֿאַרשלעפֿערן.
פֿראַן : לאָן מיך רוען : לאָי מיך צי רי : בר אָפּ פֿון מיר : טשעפּע זיך אָפּ פֿע מיר : לאָו מיך צופֿרידן : לאָו מיך געמאַך : נשווערער שלאָף) מען קען אים אַרויסטראָע : שלאָף גיכער, מען דאַרף די קישנ(ס) !: פֿע אַלע מלאָכות (פֿע אַלע(ח אַרבעט) אין באָד אַרח : שלאָף. שלאָף, דער דלות וואַקסט : אַ מטן אויפֿשטשד (דיר, אײַך) !.
שפּר : נאָר אין קבֿר האָט מען רו: מתוּקה דנת העובד : קינה בשבתלענוג : דרך זאַכן שטן קק מאָל ניט : שלאָף, בראָנפֿן את אַ באָד : אין שלאָף גיט אַלץ אַוועק : דער שלאָף אין דער בעסטער דאָקטער : שלאָף, וועסטו די אָרות פֿאַרגעסן : שלאָף, שלאָף, וועסטו זע אַ רב : אין שלאָף זינדיקט מען ניט : אין שלאָף זינדיקט ניט דער מענטש, נאָר זײַנע חלומות : זעקס אָעה של מען בעטן, אַבי אין אָעה גוט צו שלאָפֿן : אַ שוצע נאַכט בעטן און אַ אָעה שלאָפֿן : דער שלאָף גיט ניט פֿאַת עסן : ווער עס לייגט דך הונגעריק שלאָפֿן דעם אָלומען זיך בעטלערס : אַן מען לייגט דך הועעריק שטייט מע אויף שלעפֿעריק : אַן מען לייגט זיך ניט קע געגעסענער שטייט מע אויף ניט קע געשלאָפֿענער : ש מען לייגט זיך אָן וועטשערע אין נידעריק צוקאָפּנס (שלאָפֿט מען שלעכט) : אַן דער מאָע איו לער אין דער שלאָף שווער : אַו עס אע נעטאָ קק פּאַפּו גיט מען ליוליו: אַן עס אין נידעריק צוקאָפּנס ליגט מען אונטער די האַנט (דעם קולאַק) : אַן עס קומט ניט דער שלאָף אין די ערגסטע שטראָף : אַ נאַכט אָן שלאָף אין די גרעסטע שטראָף : דאגות לאָע ניט שלאָפֿן : יענעמס (פֿרעמדע) דשת געמען ניט אַוועק דעם
שלאָף : וואָס וואָלט בײַם מענטע טײַערער געווען פֿון שלאָף, ווע עס זאָלן ניט זע די בשע חלומות? : אַו מען לייענט אָפּ עריאתשמע שלאָפֿט מע רויִק : שלאָף איו אַ מב : ווער עס שלאָפֿט לאַנג האָט קורצע טעג (יאָק) : גער שלאָפֿן איו ניט געלעבט : מער שלאָפֿן אע ווייניקער לעבן : פֿאַרן שלאָף קען קיינער ניט אָרב זע : דער אָלום אין אַ נאַר את דער שלח איו אַ האַר.
בּא. שוועריקייט
ם ! שווער(י)קייט, האַרבקייט, קאָמפּליצירער קייט אאַן“ר —ר : שווערע, צאַרטע, איידעלע, דעליקאַטע, קיצלדיקע פֿראַגע (געשיכטע, אויפֿגאַבע) : שווערע אַרבעט, (שווערעח דזשאַב נאַ-) — 433 : פֿאַרלעעהייט, ספֿק, אומזיכערקייט אאַז“ר — 323 : פּראָבלעם, דילעמע, פּאַראַדאָקס : שרערע הלכה, שמער (האַרב) לייענען, האַרב שטיקל משניות : האַרטע נוס (צו צעקנאַקן) — 315 : לאַבירינט, קוד, רעטענש — ז-3 : איידעלע (דעליקאַטע) זאַך (מאַטעריע) : שווערע קאָרט : שייערער (קרומער) וועג : פֿאַרקישופֿטער קרײַן : דין אײַן : זומפּ, בלאָטע, נעץ — 3-3 : שלעכטע לאַגע : קריטישע, אומפֿאָרויסגעזעענע סיטר אַציע (פֿאַל , ווענדונג) : שווערע צײַט, אַת אָרה, עידנא דריתחא : קריזיס : נויט(פֿאַל) , נויטשטאַנד, עמוירדזשענסי נאַ-) : דרוק, קלעם : שעת-הדחק : סטיס, י אַפּאָטענגע : אָרה, פּעקל, הייט אאַז“ר — 498 : פֿאַרדרייעלע, פֿאַרדרייעניש, מעס נאַ-) : (גשפּלאָנטער, פּלונטער, פּלאָנטע, פּלאָנטעניש, פּלאָנטענינע, ווירוואַר אאַזיוו — 38 : גאָרדשער קנופּ : קאָמפּלעקס : קאָמפּליקאַציע, פֿאַרוויקלומ: פֿאַרוויקלטע פֿראַגע (געשיכטע).
לע : זע צווק סייע ש כאַריבדיס פּ --פּ : גע שווער : האָבן אוּ אַרבעט מיט : האָק אַ שץ : האָק צו זיטע את צו שע : האָבן זיך צו קראַצן — 4-8 : אָנקומען (פֿאַ) שווער : קומע מיט אָרות (מיט אַנגסטן, מיט גרינער של, מיט דע את של, מיט גרינע ווערעם, מיט גרינע ווערעם אוּן קופּערנע פּיסקלעך, מיט טערקשע ווערעם, מיט בלוט און אייטער, מיטן טויט) : האָבן אַן אָבער : קאָסטן בלוט און געזונט (בלוט, געזונט און לעבן) : פֿאַרלויפֿן מיט בלוט : זען דעם טויט פֿאַר די אויגן.
אַרע (אַרײַנפֿאַלן, פֿאַרקריכן) אע שווערי קייטן (אין אַ קלעם, אין אַ אָרה, אין אַ בלאָטע, אין אַ זומפּ, אין אַ נעץ, אין קוואַס): פֿאַרהאַקן זיך : שטאָקן: בלײַבן שטעקן: ניט געפֿינען קין אויסוועג: ניט קענען גיין ווײַטער : ארסשפּילן דעם לעצש קאָזיר (דעם גאַנצן טרומף) : פֿאַרפּלאָנטע(חן זיך : ניט וויסן וווהין צו גיין (וווּ צו פֿאַלן) : טאַפּן אַ וואַנט : טאַפּן אין דער פֿינצטער : ניט קענען אַרויס פֿון : ניט וויסן, ווו עס ברענט : פֿאַרלירן דעם קאָפּ (דעם מוח, דעם פֿאַרשטאַנד) : זיך ניט וויסן קק עצה צו געבן : זיך ניט קענען העלפֿן : ויט וויסן, רו דער שוך קוועטשט : רײַבן דעם שטערן : צענעמען די הענט : האָק (אָנטרעפֿן, באַגעגענען, אָנגעגער גע) שוועריקייטן : אַרבעטן אונטער שרעריקיק : ראַנגלען זיך (קעמפֿן) מיט שוועריקייטן : גע באַרג אַרויף, גע (שווימען) קעע שטראָם (שראָסשרויף) : שפּאַלטן דעם יִם.
נפֿאַרגליִכונגש גיין ווי דורך דערנער, ר פֿת פּאַכאָמס דודע: פֿאַרפּלאָנטע(ר)ן זיך (פֿאַרפּוטע דך) ווי אין אַ נעץ, ווי אַ פֿליג אין שפּינוועבס, ווי אַ ליטער: ארפֿן זיך ווי אַ פֿיש אַר אסער : ראַעלע זיך ווי אַ געבונדענער אויף אַלע פֿיר, ווי איינער האָס טרינקט דך, מ מק זלארהאָוות, ווי מיטן טויט.
פֿאַרפּלאָנטע, פֿאַרפּלונטע, פֿאַרקאָמפּלי צית : פֿאַרטומלען : אַראָפּשלאָגן פֿון וועג : גע אין וועג אַרע : פֿאַרשטעלן דעם וועג : פֿאַרליע אַ קלאָץ : פֿאַרטרײַבן אין אַ ווינקל : צודריקן (צשטופּן) צו דער וואַנט : שטעלן צום ווענטל : אָפּשנײַדן דעם צוריקטריט (קריקטריט) : שטעלן (ברענגען) אין פֿאַרלעעהייט.
אַדי : שווער, שרעריק, שווערלעך, ניט-לײַכט, דריקנדיק, האַרב, האַרבלעך, טיף, י טרודנע, לעסטיק, באַלאַסטיקט, דערנערדיק, דערנערפֿול , קריטיש, קרײַטיש, ז אויסוועגלאָויק, ז אויסגאַנגלאָויק : דעליקאַט, אידל, קיצלדיק : פֿאַרוויקלט, פֿאַרפּלאָנטערט, קאָמפּליצירט אאַז“וו — יי : אומצוטריטלעך, אומצוגענגלעך, אומדורכפֿירלעך פּ !-3 : פֿאַרלעע, אומזיכער — 3-בּ.
נפֿאַרגלײַכונגען) שווער ר דער בנעת אַקיך תּאכל לחם, ווי די אַרבעט אע מצרים, ווי קריעת ים-סוף, כּקריעת יִם-סוף, ווי שפּאַלטן דעם נם, ווי רײַסן באַקציינער, ר אָנקומען צו אָ אייגענעם (צו אַ פֿרײַנד) : שווער (טיף) ווי די תּורה, ר מהרים שיף.
אינוו, פֿראַן : בכגדות : ע- גייט ניט צו פֿוס : עס קומט ניט אָן דינג : עס וואַקסט ניט : עס איו פֿאָלג מיך אַ גאַנג : וואָס אין דאָס, אַ שטיקל לעקעך אויפֿצועסן? : מען זאָל זע מיט צען (אַכצן) קעפּ : עס אין מיטן שטעקן אין דער ברייט : שמער אײַנצובײַסן : ניט אײַר צובײַסן : גיט אַראָפּצושלינגע און ויט אויסצושפּײַען : עס אין גרין און געל פֿאַר די אויע : עס אין ענג אע מוח : ניט מיט קק האָע את ניט מיט קין שליטן : כאָטש טו פּוטער אַרע : מאַע נבוא עורי? : מאַע סבֿוא עורי—פֿת ניט וועט קר מען מײַן הילף נ-פּ) : אין דיר הים—קריך אע שמייס, אע דיר קאַלט—קריך אין וואַלד.
שפר ן עס טוט זיך ניט ווי עס רעדט זיך : עס רעדט זיך ועער ווי עס טוט זיך : מע עסט גיט אַזוי היס ווי מע קאָכט עס : ניט שוי דך שט ך (עס) מ עס ער זיך :
א ד קט ר ר עס רדט דך : א ש שע, שווער צו טהאָע : גערעדט אין גערעדט, אָבער ניט געטש : מיט דער צונג קען מען אַלץ (אין אַלץ ריט צו) מאַכן : איבער אַ נידעריקן צוים שפּריעט מען באַלד אַריבער : פֿת יענער זײַט פּלשקע האָט מש אַנדערע געדאַנקש : ש מע קומט איבער די פּלאַנקען (שראַנקען) האָט (באַקומט) מע אַנדערע געדאַנקע.
נפֿאַרחײַכש א (ליִכט האָז-וו) מ דער שלאָף, ר אַ בייגל אויפֿצועק, ר ביִ אַ האָשק אַ בייגל (אַ צוקעלעקעכל), ר (אַרויסציִ אַ האָר פֿת מילך, ר טראָע שלד (געלט), ווי צוגערוינש זיך צו מטס (צו אַ עט לעבן), ר אײַנשלאָפֿן נאָך אַ גוטער וועטשערע. ר באַקן (האַקן) ליעס, ווי בע אַ ליטהאָק אַ דרשה, ווי בײַ אַ אָסיד אַ ביסל בראָנפֿן נעמען. שפּר : צי באָרשט באַדאַרף מען קק צק ניט. דען אוּך: מגלעכקיט אנ, גערסיקש ש.
ש. לײַכטקייט
פּ—. שטערוט
ם ! חגקייט, לײַכטקייט אאַו'ר —י: ווד מער (גלאַטער) וועג: רויִקער יִם: גינציקער רנט : קלייניקייט, געלעכטער, שפּאַס, קינדער שפּיל : די צווייטע אָכמה פֿע פֿעדער שלײַסן (פֿת קאַרטאָפֿל שיילן) : אַ קונץ פֿון אַ בעקער. וו : אָנקומען דיע (ליִכט) : קומע (גלײַך) אע האַנט אַרע : גע גלאַטיק : גק מיט דער האַנט : גע ר שיף פּוטער : אַרבעטן ר אַ מאַשין : טאָן דיט (ליִכט) : טאָן מיט אק האַנט : טאָן אָן אָשטרענטנג (אָן מי, אָן קאָפּווייטאָג אאַו'וו) : ז האָבן עס גרינג (לײַכט) : געבן זיך אוּ עצה : זע אין דער היים : זײַן אע זע (איר אאַז'וו) עלעמענט : שווימע (גק) מיק שטראָם (אַראָפּ שטראָם).
מאַכן דינג (ליִכט) : פֿאַרגרינגער, פֿאַרלײַכטערן : באַזײַטיקן די שרעריקיש : אַהאָפּנעמע דעם אָול (דעם יאָר) (פֿע קאָפּ) : אויפֿבינדן, אויפֿקניפּן, אויפֿריקלע, אויפֿפּלאָנטעת, אויפֿפּלאָנטען : צורייטן דעם גרונט פֿאַר : פֿרײַ מאַכן דעם וועג פֿאַר אאַז“וו — 3-8 : פֿאַר גלײַכן, פֿאַרגלעטן.
אַדי : גריע, לײַכט, מארער, גלאַט(יש, באַקוועם, פֿליסיק, פֿויגלדיק, שפּילנדיק, שפּילעוודיק, אָפֿן, פֿרײַ, אָנמויעותדיק, אָנעיבּובדיק : צוטריטלעך, צוגעטלעך, דערגריכלעך אאַו“וו — 9בּ3.
ש ! שטערונג, אָפּהאַלטונג, פֿאַרהאַלטוט אש-ר
— יי : שטער, מוּיעה, ז הינדערנש, האָקע : אָבסטרוקציאָניזם : אָבסטרוקציע, פֿיליבור טער נאַ-) : עיכּובֿ, אינהיביציע, ז העמוט, איִד האַלט, אָפּהאַלט, פֿאַרהאַלט, אויפֿהאַלט, זצר ריקהאַלט : איבערשלאָג, פֿאַרהאַק : אינטער פֿערענץ, צרישנקום : אָפּשטעל : ניטדער לאָזונג : רעסטריקציע, פֿאַרווער — 99-.
שטרויכלונג, מיכשול, תּקלה, הינטער פֿיסל, אונטערפֿיסל , שטומפּ נ-) : אַ שטע אין וועג, אָבךנף, שטרויכלשטק : אַ דאָת אין אויג, אַ בעלמע אע אויג, אַ בע אע האַלדז, אַ שטרוי אויף דער נאָן : סענק, סוק, קנופּ : משא, יאָך : אַ שטק (מילשטק) ארפֿן האַלדז: אַ האָרב ארף די פּלייצעס.
באַריקאַדע, באַריער, בלאָקאַדע, בופֿער, שטעכ(ל)דראָט — ז-4 : טאָרמאַז, ז ברעמז(ש : שקער : האָנט : טויטע וושט, טרטע מרער, בלינדע אנט : טויב געסל : טרטער ווינקל : טויער, בראָם : ראָהאָטקע, שראָקע, שלאַר באַנ(ש, שלאַגבוים, קאָלוועראָט : דאָם, דאַמ בע, הרעבליע, גרעבליע, שליווע, האָוואַראַר וויע, זאַוואַלע, סטאַווידלע : ווערף, פּערעסיפּ.
שטערער, שטערגײַסט : (גע, (געניק, פּגע, קגעניק : רושטערער, פֿרידשטערער, פֿאַרגעניגאָטערער, שפּיל-פֿאַרדאַרבער וו:
449
רפֿאַרשטערער אאַז'ר : אָבסטרוקציאָניסט, פֿיליבוסטערער נאַ-) .
וו : זע אַ שטער (אַ מויעה, אוּ אָפּהאַלט אאַז“וו) — וו : זע גרויס אין די אויע : מאַכן שטערונגע : שטער, ווערן, ז הינדערן : דרייען זיך אונטער די פֿיס : שטע אע וועג : שטק (שטעלן דך) ר אַ בע אין האַלדז : באַשווער : הענגע ר אַ מילשטע אַרום האַלדן : ניט דערלאָע, מעכב זע, אינהיבית, באַגרענעצן, ז באַשרער קע, בינדן די הענט אאַז'ר —0ז4 : אײַנהאַלטן, אָפּהאַלטן, פֿאַרהאַלק, אויפֿהאַלטן, צוריקהאַלע : אָפּשטעלן, איבערשלאָע, איבערהאַק, ז אונטערברעכן : אַרײַנמק זיך, קומען אין צר : מעכּב הקריאה זע, מעכב זע די ערשה, מט לאָע לייענען, ניט לאָע אויסנעמען : מעכּב זע די שולה : ניט לאָע קומען צום אָסוק : אָבסטרויִר, פֿיליבוסטער נאַ-) : פֿאַרשטעק (פֿאַרלייע, פֿאַרשפּאַר, ז אָפּשפּאַרן) דעם וועג : אַראָפּשלאָע פֿון וועג (פֿע טאָלק) : בלאָקיר, בלאָקאַדירן : (פֿאַר)באַריקאַדירן, פֿאַרהאָטע : פֿאַרמאַכן, פֿאַרשטאָפּן, פֿאַרליק, פֿאַרהאַמעווע, פֿאַרטאַמעווע אאַו“ר — ז-ן : פֿאַרהאַלמערען, טאָרמאַזירן, ז ברעמז(אָן: אַרײַנשטעע אַ פֿלאָקן אין האָד : האַקן רעדער נ-עיענל-) : לייע קלעצער פֿאַר די פֿיס : לייע שטיינער אע וועג : לייע שטעקנס אע די רעדער : פֿאַרגע דעם וועג : פֿאַרסטאָמפּען (י זאַסטעמפּען) דעם וועג : שטעלן זיך מיע שטעקן אין דער ברייט.
אַדי ן געשטערט, פֿאַרהאַלטן, פֿאַרשפּאַרט . . שפּר ן דער גלײַכסטער וועג אין פֿול מיט שטיינער.
ם : קאפּערירומ, העלפֿוט, שטיצונג, ראַטי רש ש“וו — י : קאָאָפּעראָציע, מיטאַר
בעט, מיטאַרבעטערשפֿט, צוזאַמענאַרבעט, קאָלאַבאָראַציע : מיטאָנטיל , מיטרירענג : באַטייליקונג, מיטבאַטייליקוט : סאָלידאַריטעט, אַחדות : פּאַרטייגײַסט.
הילף, ישועה, י פּאָמעטש, רעטונג, ראַטר ניק, פּיקוח-נפֿש : מן אין דער מידבר : נס : האָלה, האָלה פּורתא : גאולה , אויסלייז(ונפ : גאולה שלמה : דערלייזונג : קדיון שבויים, באַפֿרײַונג פּ-פּפּ : אויפֿריכטונג, אויפֿריכטער ניש, פֿאַרגרינגערונג, פֿאַרלײַכטערונג: ברילף, מיטהילף : אַליינהילף, ועלבסטהילף, י סאַמאָפּאָמאָץ : פּאַרע נ-) : בעשטאַנד, שטיצ(ש, פּאַטראָנאַוש : אָנשפּאַר(עניש , אָנהאַלט, אויפֿהאַלט, אויסהאַלט, אונטערהאַלט : געלטשטיצ(ע) , סובווענץ, סובסידיע : נדבה, צדקה, צושטײַער אאַזיוו — 479 .
מיטאַרבעטער, קאָלאַבאָראַטאָר, קאָאָפּעראַטאָר : אָנטיילעעמער : מיטרירקער , מיטקעמפֿער, מיטשולדיקער, (מיט)באַטייליקטער, שותף —זזפּ : קאָלעגע, פֿרײַנד , אַליִיִרטער, פֿאַרבונדענער, ז פֿאַרבינדעטער אאַו'ר — בּפּפּ .
העלפֿער, בעהעלפֿער, באַהעלפֿער, מיטהעלפֿער, אונטערהעלפֿער, אַרויסהעלפֿער, האַנט-איבערנעמער, געהילף, אַסיסטענט, רעכטע האַנט, י פּאָמאָטשניק, אַדיוטאַנט, סאַטעליט, פֿאַרטרויטער, אָנהענגער, פּאַרטי זאַנער, אָסיד, אונטערשטופּער, בוסטער נ—) : בײַשטײַערער, שטיצער, אונטערשטיצער, (טטס)גינער, ספּאָנסאָר נאַ-) : פּאַטראָ, (דאַמח פּאַטראָנעסע, מעצענאַט : צדקה - געבער, מנדב, נדבן אאַז“ר — 479 : פֿרײַנד אע נויט : העלפֿ(נד)יקע (הילפֿיקע) האַנט: מלאך: מלאך המשיע, מלארזטאל : עוזר, אל , אויר לייזער, דערלייזער : רעטער, לעבנרעטער, ראַטירער, באַפֿרײַער.
געהאָלפֿענער, געראַטעוועטער: נִעלזנס. מ : קאָאָפּערית, מיטאַרבעק, קאָלאַבאָרירן :
אַרבעטן צואָמען : אָסיסטירן: צויאָמעג-
ררש, מיטווירש, מיטקעמפֿן,: האָבן אַ האַנט אע : באַטייליקן זיך מיט : אָנטייל נעמען אע : משאַתף זע דך מיט : פֿאַראייניקן זיך מיט : מאַכן (שליסן) אָ אָפּהאָך מיט : ווערן (ש שותף מיט : אַרײַנטרעטן אין שותפֿות מיט : מאַכן שותפֿות מיט : מאַכן אין האַנט (נדשחת) מיט : זע אין בונד מיט : זע אע קאָאָפּעראַציע מיט : זע אין האַנט (האַנט את הענטשקע) מיט : קלעפּן (זיך) איינער צום אַנדערן — בּ-- : פֿאַראייניקן כּוחות (אָנשטרענטנגע) : צוואַמענשלאָע די קעפּ : קאָנספּירירן : זע אינס מיט : האַלטן צוואַמע : שטק האַנט בײַ האַנט (פּלי צע צו פּלייצע, אַקסל צו אַקסל) : גע מיט : גע אָרעם אין אָרעם מיט : גע האַנט אין (בײַ) האַנט מיט : געבן אַ שטויס : אונטערשטופּן, נ—) פּוק, בומען: צולייגןאַהאַנט:אווטערשטעלן אַן אַקסל (אַ פּלייצע): וײַסיק זיך מיט: ז נעמע דעם צד (די זײַט) פֿע : שטק אויף (בײַ) דער זע פֿע : האַלטן מיט : מיטהאַלטן : סאָלידאַרי זית זיך מיט : נאָ-ציִען : קלײַבן זיך אַרום : נאָכגע די (נאָך דער) פֿירערשפֿט פֿע.
האָבן אַ הילף (אַ שועה אאַז“וו) — - : האָבן עמעצן בײַ דער זײַט : האָבן אַ אַד אע טש (אע דסל , אע באָד).
זע בײַהילפֿיק (באַהילפֿיק) : געבן הילף : שמש צו הילף : העלפֿן, מסיִיע זע : באַהעלפֿן, מיטהעלפֿן, צוהעלפֿן, אונטערהעלפֿן, אַרויסהעלפֿן : שטק בײַ דער זײַט פֿע : בך שטק: אײַנשטעלן זיך פֿאַר : אָטעמען זיך פֿאַר: שלאָע זיך קאָפּ אע וושט פֿאַר : גע אין פֿײַער (אַרח פֿאַר : קריכן מיטן קאָפּ אין אָרודקודש פֿאַר : געבן מאָראַלישע שטיצע (צח : געבן פֿינשציעלע שטיצע (צח : געבן (אויסצזען) אַ העלפֿ(נד)יקע (הילפֿיקע) האַנט (צח : אונטערשרעק, פּרעטמערירן, סובסקריבית, בך שטיִעק אאַזיוו — 479 : נעמען פֿאַר דער האַנט : אַרײַנשפּילן אע די הענט פֿע : אויפֿהאַלטן, אונטערהאַלטן, פּאַטראָניזירן, שטיצן, אונטערשטיצן : צומעלצן גפֿאַרשעלצן) די קאַשע
(די יויך) : פֿעט מאַכן די יויך : פֿאַרשטעק אַ לאָך: טאָן ניענעם) אַ טובה (עטס אאַז'וו) — פּפּפּ : מוע ור-ז.
קומען צו הילף : ברענגע אַ הילף (אַ ישעה) צו : געבן נײַ לעבן צו : אויפֿריכטן : שטעלן ארף די פֿיס : ראַטעווע, ראַטירן, רעטן : געבן ראַטוניק : אַרויסראַטערש, אָפּראַטעווע, מציל זײַן : ממר ומציל ומ, מציל ומקמר זײַן: אָפּשלאָע פֿת די הענט: באַפֿריִש: אויסלק, דערלק, אָפּקויפֿן : ציִש פֿאַר די אויער : אַרויסשלעפּן (אַרויסריִק, אַרויסציִש) פֿע די נעגל גפֿת אַ שלעכטער לאַגע, פֿע אוּ אומגליק, פֿת אַ אָרה אאַז'וו).
האָבן אַ ישועה (אַ הילף אש“וו) : געהאָלפֿן ווער, ויצול ווערן, אַרויס (אַרויסקומען, אַררסגע) מיט שנצע ביינער : איבערקומע. פֿראַן : קי לה' א?י : העלף ! : ראַטערע ! :
ג(שראַלד ! : אַ נס אין אים געשע.
שפר ן אָזוב אַעזוב : אַן דאָס אומגליק אין
גרויס אע די הילף נאָענט : אַ ווײַסע הילף אין אַ נאָענטער טויט : שטאַרבן דאַרף מע אויך העלפֿן : קע אָת האָט דך אַלע ניט באַגראָבן : פֿאַלן פֿאַלט מע אַלע, אָבער אויפֿצוהייבן דך דאַרף מע די האַנט פֿע אַ (טש פֿרײַנד : אק האַנט האָשט די צווייטע (את ביידע זײַנע וויִש : פּיקוּח נפֿש (אים דוחה שבת : אומעטום אין מט הילף, נאָר ניט בײַ דער דסל.
ז—. קעג(ע)נערשפֿט ,
מחלוקת
ס : קעג(שוערישקייט, צעריסנקייט אאַז'וו
— אַר : אַנטאַהאָנעירונג, צוזאַמענשטויסונג, קעעהאַנדלוט אאַז'ר — יי : אָפּאָזיציע, פֿראָדע : קעעזײַט, קעעפּאַרטי, קעעבאָוועמנג, קעער
שטראָם, קעעוואָג, קעשערכט, קעעדרוק : אַנטאַאָניזם, קעג(שנערשאַפֿט, התנגדות : רעאַקציע, קאָנטעראַקציע : קעעשנג, קעגנטריט. קאָנפֿליקט, צוזאַמענשטויס, קאָליייע, י סטיטשקע, ויתרוצצו, סיכסוך : פּאַפּירענע מלחמה, ווערטער-מלחמה : שטרײַט(ערש, קאַמף : ווערטערקאַמף, פּאַרטייקאַמף, קולטורקאַמף, גלויבנסקאַמף אאַז'וו : געווערטלערײַ, צעווערטלעניש : סענה-ומענה, מיינונגספֿאַרשיידנקייט, חילוקידעות : פּלוגתּא, דיספּוט, דעבאַטע, אַרטמענט, פּאָלעמיק, מחלוקת לאָם שמים — 3-4 : שטרײַטפּונקט, שטרײַטפֿראַגע, אָנגערייטאָגטע פֿראַגע, קלע - המחלוקת : אומהאַרמאָניע, דיסהאַרמאָניע, י דיסקאָרד, אומאייניקייט אאַז“ר — 332 : רײַבונג : צעטיילונג, ז דיוויזיע, פּרישה, קירוד-הלאָבות : ריס, אײַנריס, אײַנרײַס : פֿאַרשאַרפֿונג : שפּאַלטונג, סעצעסיע, ז ברוך, ז צריסטיקייט, סכיזמע. קריג, געקריג, קריגערײַ, קריגעניש : מחלוקה, מחלוקת : ז געצאַנק, ז צאַנקערײַ : (ה)אַמפּערנש : (גע)אַמפּערײַ, (גע)האַמפּערײַ : געשפּאַרערײַ, גערײַסערײַ : רײַסעניש, בײַסעניש : הויב - את - שלייער : העץ, העצע, העצערײַ: (מקלאָטניע, בורענינע, קטב-מרירי, קיתה-מרירה, סקאַנדאַל : נצאָטת : געשלעג — 452.
אַנטאַהאָניסט, אָפּאָנענט, אָפּאָזיציאָנער : קעג(ע)נער, קעעשטייער, כּנגד, צדשכנגד, מעגד : שדערשדענקענדיקער, חולק, דיסידענט : סעקטאַנט, סכיזמאַטיקער : קעלמחלוקה, קעל-מחלוקת : דיספּוטאַנט, נִעל (קר)-פּליגתא : (ס)קלאָטניק, (ס)קלאָטניצע, פּריטשעפּע, וויאַזשע, באַניט : נצחן : שטרײַטמאַכער, שטרײַטער, שטרײַטנדיקער, פֿיִטער נאָ-) : קאַץ-ארמוין : צוויי קעץ אין אין זאַק : מחלוקה-מאַכער, מחרחריב : אינטריגאַנט שבעדניק, העצער, אויפֿהעצער, אונטערהעצער, אָנרייצער אאַז“ר — יי : סטיגאָטער, שטיעטער : קישקשמעקלער.
וו : זח קעגן, זײַן אע אָפּאָזיציע : פֿדאָנדירז : מתנגד זע, י פּראָטיווען, קיקן נ—) : שטעלן זיך קעע, קעעשטעלן זיך : גק קעע : קעערירקן, קעגנשטרעבן, רעאַגירן : אַרבעטן קעגן : אַנטאַגאָניזירן : פּראָטעסטיר : אײַנווענדן, ז ווידערשפּרעכן : באַשטרײַק, באַקעמפֿן.
לעבן ניט גוט : ניט שטימע, ניט האַרמאָניק, דיסהאַרמאָנירן : ניט פֿאַרשטק איינער דעם אַנדערן (איינס דאָס אַנדערע) : ניט קענען אויסקומען מיט : ציִען אע פֿאַרשיידענע זײַטן : דרייען זיך, גראַנעצן.
זײַן אין קריג מיט : זײַן אין קאָנפֿליקט מיט : זע קאָנטרע מיט : זײַן אע שלעכטע (אָנגעצויגענע, אָנגעשטרענגטע) באַציִונגען מיט : זע אויף מעסערס (מעסערשטער) מיט — 3-פּ : האָבן אַן אויפֿטריט מיט : אויסשטעכן זיך די צק מיט : פֿאַרפֿית אַ קריג : אָנהייבן זיך, זאַטשעפּען זיך, פֿאַרטשעפּען ויענעם) : זוכן מחלוקת : בינדן זיך, וויאַזשען זיך, טשעפּען זיך, זוכן זיך צו : פּראָוואָצירן.
קומען אין קאָנפֿליקט מיט : קומען צו אַ צוזאַמענשטויס (קאָליזיע) מיט : פֿאַרקריגן זיך : אײַנרײַסן זיך, פֿאַרריִסן זיך : איבעררײַסן מיט : צעגק זיך מיט, פֿונאַנדערגיין זיך מיט : נאַ-) ברעכן מיט, אָפּברעכן מיט : פֿאַרגרעסערן דעם (אײַטריס מיט : פֿאַרשאַרפֿן די באַציִונגע מיט : צעקריגן זיך, צעווערטלען זיך, צע(ה)אַמפּערן זיך, צעזידלען זיך : אויפֿשטויסן זיך מיט: צעבוצקען זיך, צעפּאַטש זיך, צעשלאָע זיך, צעבעועמש זיך, צעכמאַליען זיך, צעליפּען זיך אאַז-ר — 183 : צעקאָשקען זיך, צעשטערכען זיך : קריגן זיך (אין דער קופּע אַרײַן) : (ה)אַמפּערן זיך: ראַנגלען זיך, שטײַערן זיך, י וואַלקעווען, פײַטן נ—) : האָבן צו טאָן מיט : פֿירהאָבן מיט : שטרײַטן : איבערווערטלען זיך, אויסטענהן זיך, פֿאַרהערן זיך : שלאָגן זיך מיט, אַרומשלאָגן זיך מיט : ריִסן (אַרומרײַסן) זיך מיט : רײַסן זיך בײַ די קעפּ
(פֿאַר די שלייערס) : אַרומרײַסן זיך פֿאַר (אָפּבײַסן זיך) די נעז(ער) : פֿאַלן זיך אין די האָר : אויסרײַסן זיך די אויגן : אָפּרײַסן איינער דעם צווייע דעם קאָפּ : בײַסן זיך : הרגענען זיך, קוילענען זיך, קעפּן זיך אאַו“וו — 244 : גע שיף מעסערס: עסן זיך לעבעדיקערהייט. ופֿאַרגלײַכונגעח אויסקומען ר מיט אַ בעער שוויגער, ווי מטן אַסעסאָר : זײַן אָנגעדרודלט ר די הענער : בינדן (טשעפּען) זיך ר אַ נע, ווי אַ פאָסטאָיאַלעץ : ריִ-ן זיך (קריע זיך, שטימען, לעבן אאַויוו) ווי צוויי הינט, ווי די קעץ, ווי צוויי קעץ (אין איע זאַק) , ווי קאַץ און מויז, ווי אַ קאַץ מיט אַ מויז, ר אַ קאַץ מיט אַ הונט, ור שנאָרערס, ווי שוועגערינס, ווי נאַרישע יידענעס, ווי פֿאַרן וּט : רײַסן זיך ווי הינט איבער אַ בע : רײַסן זיך פֿאַר די נעו(ער) ווי די הענער : רײַסן זיך (פּאַטש זיך, שלאָע זיך אאַי'ר) ר פֿאַר אוּ עליה, ווי פֿאַר אַ פּסוק פֿת אַתה הראית, ווי די אינדיקעס.
מאַכן (גורם זע, ז פֿאַראורזאַכן, זייע) מחלוקת : בורען, העצן, אָנהעצן, אויפֿהעצן, אונטערהעצן, אונטערהיד(סען, אָנרייצן : אָנרייצן ווי אַ געדונגענעם שלעגער, ווי אַ אָריץ דעם הונט, ווי אַ שיכורן פּויער, ווי אַ קלב , ווי אַ (בייאָ הונט : אויפֿרייצן, אונטערהייצן : אָנציִש, אודושגען, פּראָוואָצירן : אונטערלייגן (אויפֿבלאָע, צעבלאָזן, אונטערבלאָזן) אַ פֿײַער : אָנמאַכן אַ פֿײַער (אַ טשאַד, אַ סוואָנד, * אַ געסרחה) : אונטערהיצן : אויפֿגעבן היץ : אונטערלייע אַ שוועבעלע : אונטערלייע האָלץ אויפֿן פֿײַער : אונטערגעבן פֿײַער : גיסן בוימל (ז אויל נאַ-)) אויפֿן פֿײַער : מאַכן אַ ביין לעבן : פֿאַרקאָכן אַ חשנה (אַ קאַשש : אָפּקאָכן אַ געקעכטס : צושמעלצן, אונטערשמעלצן.
אַדי : קעג(ע)נעריש, אַנטאַשניסטש, אָפּאָזיציאָנעל , דעררידער(ד)יק, מתנגדיש : אַנטי נאַצשנאַל, אַנטידעמאָקראַטיש, אַנטי - ייִדיש אאַז'ר : ניטשײַנשטימיק, אומאײַנשטימיק, ניטאייניק, אומאייניק : פּאָלעמיש : קלײַזלדיק,
אַנדערשדענקענדיק, סעקטשטיש, סכעמאַטש: אומהאַרמאָניש, דיסהאַרמאָניש : אוּמבאָלומדיק, אָנאָלומדיק : אומפּאָרהדיק, אומקאָמפּראָמיסלעך : פֿײַנדלעך, פֿאַרשרפֿט : קרי געריש, ז צאַנקעריש, שטרײַטיק, נצאָנש, נצאָטתדיק : געשפּאָלטן, צעריסן, צעטיילט, צעקריגט, צעווערטלט אאַן'ר — יי : אינטרי גאַנטיש, העצעריש אאַו'ר — -.
אינוו : קעע : אַנטקעע : (גד : כּנגד : בוּיעד צו : (דערווידער : אַנטי ויעפֿק- וּרי-ן אין איזע- מיטן יאָט) : קאָנטער נעפֿק- געיי-ן אין א-ע-י-ן יאָר-) : קאָנטרע.
פֿראַן : עס אין דורכגעלאָפֿן (דורכגעפֿלרע) צוויק זיי אַ שהאָרצע קאַץ : עס האָט זיך אָפּגעטאָן דער אָלום-נִית : עס האָט ויך שוע געעפֿנט דער דאָטם : זיי קענש זיך נשט צער טיילן : פּיט-פּאַטש—דרך שלייערס אַ דאָק : איר באַדאַרפֿט אײַך צו קריען שלאָגט אײַך בעסער : אַ וואָרט את אַ וואָרט דען אַ פּאַטש אויפֿן אָרט.
שפּר : דרײַ זאַכן קענש ניט לעק אע פּלי- : ווײַבער, הינט את הינער : צוויי קעץ אע אין זאַק קענען קע שלום ניט האָבן : די קאַץ שפּילט זיך מיט דער מויז, אָבער אָפּלאָע לאָזט זי זי ניט אָפּ : אַן צוויי שלאָע זיך כאַפּט דער דריטער דאָס היטל : אַן צוויי קריע זיך קומט דעם דריטן אַרויס אַ טובה : ש די דינסק קריגן זיך ווערט דער נִעלזאָית (די נִעלהאָיתטע) געווויר פֿע דער עבה : אַז די קעץ ריִסן זיך פֿרייע ויך די מײַן : אַן צוויי קריע זיך לײַט מען אויס בײַם דריק אַ ביסל בלאָטע (שמוץ) : אַן דער מילנער שלאָגט זיך מיק קוימעדקערער ווערט דער מילנער שערץ את דער קוימעדקערער ווײַס : ש מען קריגט זיך מיטן רב מוו מע האַלטן מיטן בעדער (מת מען מאַכן אָלום מיטן שענקער) : אַן דער מלמד קריגט זיך מיט דער (דעם) ווײַב אע אָך את ווי צו די תּלמידים: צווק צוויי האָס שלאָפֿן אויף אין קיק זאָל (טאָר) זיך קע (דער) דריטער-ניט
מיק : רופֿט מען דיך ניט צו, רוק זשע דיך ניט צו : אַן דו קריגסט זיך קריג זיך אַזוי, אַן דו זאָלסט זיך קענען איבערבעטן : בעסער די ערשטע קריג איידער (ווי) די צווייטע : שטעל זיך מיט העכערס ווי דו ביסט אַלק : הייב זיך אוּ מיט אַ בעסערן ר דו ביסט אַליין : אַ פֿונט מון אָפּטרעטן דעם צענטער (דעם פּוד) : אַן מען קריגט זיך קושט מען זיך ניט : אַחרית קאָטה—חרטה : אַ געקריג אע ווי אַ קרעץ— האָס מער מען קראַצט, אַלץ מער בײַסט עס : פֿע אַ קליינער מהומה ווערט אַ דויסע מלאָמה : אַ מחלוקת אין ר אַ פֿײַער : אויף פֿײַער זאָל מע קק בוימל ניט מסן.
זע אוּך : קלאַפּ —1, מאָרד 244. גיאששטימוט ש, מערוט 445, פֿאַרמעסט —4, מלחמה 452, אוּמפֿאָלגעוודיקיט ז—, פֿרײַהיערבאַרענעצוט מפּ, אוּר פֿרשדשאַפֿט —5, שלעכטהאַרציקיט זא.
—. פּאַרטיי , אָרגאַניזאַציע ס ן פּאַרטיי, ז פּאַרטיע, ז פּאַרטי : צד ל“ר צדדים : זײַט : באַרעענג : אָרשיזאַציע, חברה, אַטדה : נק זרל) הסתּדרוּתּ, אַיחוד, אירטן : פֿאַרבאַנד, כּולל, פֿאַראק, סאָסײַעטי נ—) , סאָסיעטע נשׁאַנקרייח : ליגע, זליג : פֿאַראייניקונג, אַליאַנץ, אַסאָציאַציע, רבים — 30 : סינדיקאַט, טראָסט, טרעסט נ-אָק , קאָמביהאָט אאַז'וו — 477 : קאָלעקטיוו, קיבע פּ 47 : אָרדן, לאָזשע, לאַדזש נ—) : קרײַז(ל), י קרואָק, רינג, רופּע : קעמערל, ז צעל : קלוב, קאָלאָ נפּולם , קת, קיתה, סעקטע, פֿראַקציע, ז פֿאַקציע פּ 4- : יונש, ז יוניע נאַ-ם , טרידיוניאָן: פּראָפֿעסשנעלער פֿאַראק, פּראָפֿפֿאַראק : סינדיקאַט: גערערקשפֿט, גערערב-פֿאַראע נ-אָק : צעך, מלדיע : לאָקאַל, לאָקל נ—) .
דעמאָקראַטישע פּאַרטיי, רעפּובליקאַני שע פּאַרטיי, פֿאָלקספּאַרטיי, בונד אאַז“וו —אייר ז- : אירעדענטע, קאַמאָרע : שוואַרצע מאה : קרקלוקס-קלע : טעמעני : נ-אָיס ייִד-
סעקציע, יעווסעקציע, קאָמיוג, קאָמסאָמאָל : קאָמאינטערן, קאָמאינפֿאָרם : מאַק, קליקע : גרופּלערײַ נ-אָיס , קרײַזלערײַ, קלײַזלדיקייט. ציוניזם, אַחד - העמיזם, ציוניסטישער סאָציאַליזם, סאָציאַליסטשער ציוניזם, רער וויויאָניזם, טעריטאָריאַליזם, סיימיזם, וואָזראָזשדעניע : פֿאָלקיזם, נאַציאָנאַליזם : ייִדישיים : ליבעראַליזם, קאָנסטיטוציאָנאַליזם, רעפּובליקאַניזם, דעמאָקראַטיזם, בונדיזם, אינטערנאַציאָנאַלעם, מאַרקסיזם, סאָציאַליזם, באָלשעריזם, מענשעריזם, קאָמוניזם, לעניניזם, טראָצקיזם, סטאַליניזם, סינדיקאַליזם, אַנאַר כיזם, סעדסימאָניזם, פֿאַביאַניזם, פֿוריערעם, בלאַנקיזם : מאָנאַרכיזם, קאָנסערהאָטיזם, טאָריִיִזם, פֿאַשיזם, נאַציזם : טריידיוניאָניזם : רעכטער, לינקער אָפּנייג נ-אָיס : איזם: צדיטיס נ--) . פּאַרטייער, פּאַרטיימאַן, פּאַרטימיטגליד : די (ברייטע) מאַסע, די רענק און פֿײַל נ—) : פּאַרטעקטיר: זפּאַרטיזאַן: חברה-מאַן: חבר, כאַמער נ-אָק , חברטע, חקרה, גענאָסע, פּאָליט-מאַסערער נ-אָיס : סעקטאַנט, סעקציאָנער. מאַסע, פֿראַנקמאַסאָן, פֿרײַמויערער, פֿרײַמײַער : חובבעית, ציוני, ציוניסט, צונשט נ-פּ) : נאַציאָנאַליסט, לאוּמי : מאַרקסיסט, סאָציאַליסט, בונדיסט, קאָמוניסט אאַז“ר — -. איר ז- : ליבעראַל, דעמאָקראַט, רעפּובלי קאַנער, נאַראָדאָהאָלעץ ל“ר נאַראָדאָוואָלצעס : נאַראָדניק ל“ר נאַראָדניקעס : סאָציאַל(יסש - רעוואָלוציאָנער, עס - ער, ס“ר : טרודאָמיק : סאָציאַל-דעמאָקראַט, עס-דעק, ס'ד: מענשעריק: באָלשעוויק, (דול : לעניניסט, לענינעץ, סטאַליניסט, טראָצקיסט, קאָמיר גיסט(קאָ, י קאָמסאָמאָלעץ, - קאָמסאָמאָלקע, אָקטיאַבערל, ייִדסעק, יעווטעק : ראַדיקאַל, רויטער, לינקער, לינקיסט, לינקאַטש : קאָנסערהאָטאָר, טאָרי, וויג, רעכטער, מאָנאַרכיסט: שוואַרץ-מאהניק, רעאַקציאָנער. נאַראָדאָמעץ ל“ר נאַראָדאָווצעס : ואַצשנאַלסאָציאַליסט, האָצי : פּאָליטטוער, פּאַרטיי
טוער, פּראָפֿטוער : רינגער, רינגלער, קייטער. וו ן אָנשליסן זיך אין אַ פּאַרטיי, אײַנקויפֿן זיך אין אַ אָברה אאַז“ר — -בּ.
אַדי : פּאַרטש, חברש, פֿאַרבאַנדש. פֿאַר איינע אאַז“וו : ציוניסטיש, סאָציאַליסטש אאַז'וו — ס : סעקטאַנטיש, פֿראַקציאָנעל, אָר האָנעטאָריש, אָרגאַניואַציאָנעל .
9—. אַרויסרוף
ם : אַרויסרופֿענפ, אַרויספֿאָדער(וש, אוּיפֿפֿאָדערוע, טשאַלענדזש נאַ-) : קריגסדערקלערונג, קריגסמעלדוט : פּראָוואָצירומ, פּראָהאָקאַציע.
וו : אַרויסרופֿן (אויף אַ דועל) : פֿאָדעת סאַטיספֿאַקציע : אויפֿפֿאָדערן, אַרויר פֿאָדער, טשלענדזע ו—) : ושרפֿן די הענטער קע : דערקלער (מעלדן) קריג : מאָנען : פּראָהאָצית : שטעלן זיך פּאָד - באָקעם — 549.
פֿראַן : איך פֿרעג נישט האָך אים : איך זאָל עס מורא האָבן פֿאַר צען טויטע את ער של זת דער עלפֿטער : מען הערט אים מ די קע ! : זאיך שפּײַ אויף אים ! : איך פֿײַף אויף אים (אויפֿן דראָנג, אויפֿן דאַך) : איך לאַך פֿת אים (און פֿת זע קאָפּ) : איך לאַך פֿע זח היטעלע (פֿע יש באָבען, פֿון יש באָבעס ירעה, פֿת זע באָבעס יאָרצײַט) : איך פֿײַף פֿון ייִן היטעלע (פֿון יש (עלטער)באָבען): איך האָב אים אין ראַרשע (אע וואַרשעווער גאַס, אע לויוויטש, אע טראָק, אין באָד, אין האָרטל, אע כאָלשמע, אין די טשוועקעס, אין דער ערד, אע דער אַדמה) : איך האָב אים טיף טײַער (אע דר'ערד) : איך האָב אים אין ייאמר (אע כּמעט, — אע אָחת) : איך האָב אים פֿאַרפּאַקט : ער קען מיר פֿאַרביטן (אָפּשע)
דעם הכּל יודוך : ער קען מיר דק (קסחדיש זאַלץ אויפֿן עק (אויפֿן ווידל) : ער קע מיך (אָפקלאָע (לאָדן) צום ונער-אוקף (צו דער מביצע) : ער קע מיר כאַפּן די קאַטשקעס אויפֿן וואַסער : ער קע מיר טריִק די קאַטער קעס פֿון אסער : ער קע מיך רופֿן שאַשיסל (פּוטער-נאַשער, — פּישער) : י ער קע מיר שמעקן צום צימביק : ער קע מיר קר אי בעת קאָפּ (י ווו די ייִדן האָק גערוט, — וו די ייִדן האָבן געמאַכט אַ דנשווקע).
מרא בעינך ! : טו מיר עפּעס ! : האָסטו בײַ מיר (בײַ אים אאַו'וו) אוּ עוולה (אַ סענה) ! : קום מיך וואַרע (דושע) מיט אַ חלבן ליכטל : קוש אַ בעדער ! : קוש אַ בער (אַ קאָיע) אור טערן עק (אונטער פֿאַרטעך, אונטערן פּעלץ (, וועסטו הייסן בערעלש) ! : געמײַע דיר פֿאַר פֿול ! : ויאָלא אָק חמהלאַכט רשי : געשמײַע דיר פֿאַר פֿול ! : רעד צו מע דאַשיק ! : רעד צום לאָמפּ ! : שדײַ דאָ לאַמפּי ! — ז-4 : זאָל בך זיי פּלאַצן די של ! : האָל זיי די אוּיע אַרויס ! : וועמש עס געפֿעלט ניט של צומאַכן די אויע.
ם : פֿאַרמעסט(יש, פֿאַרמעסטענש, קאָנערס, קאָנטעסט נ—ם : גערעט, פֿאַרוועט, סאָער גערעט נ-אָק : גערעטשפּיל, געוועטשטריִט, גערעטקאַמף, געוועטלויף, טורניר אאַז'וו — 14- : געראָטל, געפֿעכט, געוואַלגער, רער לעניש, י באָרענש, י מאַלקע, מײַערומ, גער שטײַער, פֿײַט נאַ-) : שנערעע, ז קאָמפּער טיציע, קאָמפּעטק נ—ז.
קאָקורסאַנט, קאָערשט, קאָטעסטשט, קאָמפּעטיטאָר.
וו : פֿאַרמעסטן דך (פֿאַרוועטן זיך, פֿדהעת זיך) אע כּוחות : קאָנקוריר, שגטעסטירן : לויפֿן גערעט : פֿעדעת דך, פּערעדעווש זיך:
0פּ—2פּ4
דען אוּיך : קעג(ע)נערשאַפֿט ז—, מלאָמה 452, ספּאָרט 514. אָפּצאָלוט
ם : אָפּצאָלונג, אָפּדינונג, אָפּדאַנקונג אאַז“וופּיי: צרישנאַנשדיקייט, קעגנזײַטיקייט : מידה כּנגד מידה, מאָס פֿאַר מאָס: אַ פּאַטש פֿאַר אַ פּאַטש (פּאַץ נדאַל)), אַ קלאַפּ פֿאַר אַ קלאַפּ: עע אַחת עע, אוּ אויג פֿאַר אַן אויג : ש אַחת שן, אַ צאָן פֿאַר אַ צאָן : נפֿש אַחת נפֿש, בלוט פֿאַר בלוט : * אַ קאַק פֿאַר אַ קאַק : אָפּגעגעבן ברויט : אָפּגעגעבענע זאַכן : נקמה — זזפּ : קעעפּלאַן, קעעפּראָיעקט, קאָנטערפּלאַן, קאָנטערפּראָיעקט : קעעבאַמלדיקונג : קעגר קלאַפּ : בומעראַנג : רעקרימינאַציע : רעטרי בוציע, קאָמפּענסאַציע, קרי פּראָ קראָ.
וו : באַצאָלן מידה כּנגד מידה — - : באַצאָלן מיט דער אייגענער מטקע : באַצאָלן מיט פּראָצענט : באַצאָלן אַער, ריפּוי, שבת ובושת : באַצאָלן (אָפּצאָלן, סילוקן) אַן אַלטן חוב (אַן אַלטן אָשבת) : אָפּצאָלן (צוריקצאָלן) אַ קאָמפּלימענט : קאָמפּענסיר : וועק (יען) קוויט מיט : געבן רעשטע : ניט שולדיק בלײַבן קע רעשטע : רעכענען זיך, אָפּרעכענען זיך : אָפּגעבן ברויט : אָפּטע : אָפּדינע, אָפּדאַנקען, מכּיר טובה זע — 8-פּ : אָפּקלאַפּן, אָפּשלאָגן, צוריקשלאָע.
פֿראַן : ער האָט דאָס קשר פֿאַרדינט : דו מיר אע דעם לע, איך דיר אע דעם ווע: קצע סחת קצע — אַ פּאַץ פֿאַר אַ פּאָץ.
ם : מלאָמה, קריג : אַקציע, אַפֿערע, אַראַנטור(ע), קאַמפּאַניע, קאַמפּיע נאַ-) : עקספּעדשיע: קרייצצוג : וועלט-מלאָמה: אָפֿענע,
באַהאַלטענע מלאָמה : מלאָמת - מיצח : מלאָמת גוג-ואָגוג : בליצקריג, טאָטאַלער קריג, ברודערקריג, בירגערקריג, גערילע - קריג, פּאַרטיזאַנען-קריג, פֿאַרטיליקונגס-קריג אאַז“וו : פֿאָלקספֿראָנט, פֿאַראייניקטער פֿראָנט, אייר הייטפֿראָנט אאַז“ר: שלאַכטפּראָגראַם, שלאַכטאויפֿשבע : מיליטערשע אָפּעראַציע, קריגר אָפּעראַציע : פּאַסיווע, אַקטיווע אָפּעראַציע : קאָנפֿליקט, צוזאַמענשטויס — 447.
אויסבראָך : קאַמף : באַפֿרײַונגס-קאַמף, פֿרײַהייטסקאַמף אאַז“וו : שלאַכט : הויפּטשלאַכט, יִםשלאַכט אאַז“ר : קאַמפֿגרייטקייט, שלאַכטגרייטקייט : קאַמפֿפֿעיִקייט, שלאַכט פֿעיִקייט : קאַמפֿלוסטיקייט, קעמפֿערישקייט, קריגערישקייט אאַז“ר — י.
באַטאַליע, שטרײַט, געשלעג, שלעגערך : הריה, י דראַקע : בלוט-פֿאַרגיסונג, שאָיכתדמים : דועל , מאָנאָמאַכיע, י פּאָיעדיניק, האַנט-צוזאַנט-קאַמף : קאַמף אויף לעבן דען טויט.
פֿײַער : דירעקטער, האָריזאָנטאַלער. ווערטיקאַלער פֿײַער : קריצפֿיִער, באַראַר פֿײַער, אַרטילעריע-פֿײַער, באַטעריע-פֿיִער אאַי“ר : שיסונג, שאַרפֿשסונג, שיסערײַ : קאַנאָנאַד(ע) , באָמבאַרדע, באָמבאַרדירוע, באָמבירונג : זאַלפּ, האָגל : שאָס, קלאַפּ, קנאַל— 79- .
קרירריסנשאַפֿט, תּכקיסימלאָמה : קריגספלע, סטראַטעדע, סטראַטעניק, סטראַטאַר געם, טאַקטיק, קריגטאַקטיק, דיווערסיע, לאָגיסטיק : קריגפֿירונג, אַרמיפֿירונג, גענער ראַלשפֿט : קאָמאַנדע, י קאָמענדע : קריג קאָמאַנדע, אייבערקאָמאַנדע, הויפּקאָמאַנדע, ברעדקאָמאַנדע, לעת - קאָמאַנדע אאַז“וו : שטאַב, סטעף נאַ-) .
מלאָמהשוגרייטונגען : קאַווס בעלי: אוּלטימאַטום : צוריקרוף פֿת די אַמבאַסאַדאָר : קריגסגעזעץ, קריגסרעכט : מלחמה-דערקלער רונג, מלחמה - דעקלאַראַציע, קריגט - דערקלערומ, קרגסמעלדוע : וואָפֿענוע, אָנוואָפֿער
456
432
מע, באַהאָפֿעטט : קריגס-הואָאות : קתי הלאָאה.
דאָס מיליטער - דינסט, מלאָמה - דינסט : אַלגעמיינע מיליטערפֿליכט : מאָביליזאַציע, קאָנסקריפּציע, רערבירונג, רעקרוטירונג, נעמונג, פּריזיוו, ליאָס , י נאַבאָר, י פּריאָם, מוסטערונג, י פּאָיִמקע :י דאָס דינסט, סלוזשבע נר-לאַנח , דאָס אַקטיווע דינסט : זעלנערײַ, סאָלדאַטשינע : דאָס יִם-דינסט, סיגנאַלדינסט, שטאַבדינסט: אַרבעטדינסט, דינסטאַרבעט אאַז“מ.
מלחמה-קונסט, קריגסקונסט : מושטיר, מושטירונג, סמאָטרע, — סמאָט , סמאָטר: סלאָוועסנאָסט נר-לאָח : פּאַכאָד, פּאַראַד , מאַנעווער ל“ר מאַנעווערס, מאַנ(קעוורע, קריגשפּיל, קריגסצוג : מאַרש, גענעראַל-מאַרש.
מלאָמה - צײַט, אומרויִקע צײַט, שעתחירום : מלחמה-צושטאַנד , קריג(ס)צושטאַנד, אויסנאַם (אויסנעם) - צושטאַנד , באַלעגער(ונמצושטאַנד, ז באַלאַגער(ונגס)-צושטאַנד : עמבאַרגאָ : בלאָקאַדע-צושטאַנד : רוף צו וואָפֿן, קריגסרוף, שלאַכטרוף , קריגסגעשריי: אַלאַרם, ליאַרעם.
פּלאַצדאַרם : י איזבאָרנע, י זבאָרניע : מושטירפּלאַץ , שיספּלאַץ : שיספּונקט, שיסציל : צילברעט, מעטע : לאַגער, ביווואַק : קאַזאַרמע, קאָשאַרן, באַראַק, י פּאָסטאָי, זאַקוציע : קאַנטין : י פּריסוטסטווע: סוברעריזיע : אַדמיראַליטעט-געבײַדע : קושרטיר, הויפטקוואַרטיר, העדקוואָרטערס נאַ-) , גענעראַלשטאַב, שטאַבסקראַרטיר : קאָמענדאַ(טטור.
קריגסגעעט, קריגסגעביט, קריגראַיאָן, קרימאָנע : באַזע, אָפּעריר-באַזע, אָפּעראַציעבאַזע : מלחמה-פּלאַץ , קאַמפֿפּלאַץ, שלאַכטפּלאַץ, מלחמה-טעאַטער : הינטערלאַנד, יטיל : פֿראָנט : פֿלאַנג : שלאַכטליניע, דעמאַרקליניע, קאָרדאָ : בריקנקאָפּ : פאָזיציע : שליסל-פּאָזיציע :י אַטאַקיר-פּונקט : קיינעמס לאַנד.
שרעסיע, אָפֿענסיווע, אָנגרײַף, אָנגרײַפֿונג. אָנגריף, אַטאַק : אָנפֿאַל , אָנפּראַל , אויספֿאַל, איבערפֿאַל , באַפֿאַל : טרײַבגעיעג, אָבלאַווע : אַטנטאַט : קאָנטעראַטאַק, קאָנטעראָנגרפּף : עיקר-אָנפֿאַל , פֿלאַנקאָנפֿאַל אאַו“וו : פֿראָנטאַלער אַטאַק : אָנפֿלי, לופֿטאָנגרײַף, לופֿטאיבערפֿאַל : עסקאַלאַד.
אַוואַנפּאָסט, פֿאָרפּאָסט, אַוואַנגאַרד : אויסנפּאָסט : נאָכפּאָסט, אַריערשרד, טיל , הינטעראַיל , הינטערוואַר, נאַקנשוץ : י אָבכאָד : געשלאָסענע פֿאָרמאַציע : באַלעגערונג, ז באַלאַגערונג : דעסאַנט : אינוואַזיע : באַועצונג, אָקופּאַציע : עוואַקואַציע.
די שוץ, פראָטעקציע : שוצפֿעיִקייט : פאַרטיידיקונג, י אָבאָראָנע : אַלפֿאַרטיידיקונג, די זעלבשוץ, י סאַמאָאָבאָראָנע : דעפֿענסיווע, קעגנשטעל , ווידערשטאַנד, רעזיסטענץ , אָפּווער, אָפּשטויס , אָפּשלאָג, צוריקשטויס, קריקשטויס, אָפּשפּאַר , אָפּווענד(ונט : קעגנגאַנג, קעעצוג, קאָנטעראַקציע, קעגנאָנגרײַף .
שיצמיטלען : מוניציע, אַמוניציע : שר אינדוסטריע : באַפֿעסטיקונג, פֿאָרטיפֿיקאַציע : פֿעסטונג, שוצפֿעסטונג, אָזקת, ציטאַדעל, שלאָס, בורג, פֿאָרט, י קרעפּאָסט, רעדוטע, ראַר וועלין, באַסטיאָן, באַסטיליע, אַקראָפּאָליס, סטאַקאַד , עסטאַקאַד, אַמבוסקאַד , פּאַראַפּעט, קאַזעמאַט, פֿוגאַס, טאַבאָר, שטעכדראָט : לופֿטשוץ - באַהעלטער : באַהאַלט, בונקער אאַז“וו — 480 : זאַמדואַק, שאַנצקאָרב, פֿעסטונד וואַנט, טויטער ווינקל , מאַגיסטראַל , טורעם, פֿאַלטויער, גלאַסי, אַמבראַזור, שיסלאָך, שיסקוקער, קוקלאָך, קוקערל : וואַל , אָנשיט, שוצראַל , שוצוואַנט, בלינדאַזש, ערדושל, ערדוואַנט, בולוואַרג, באָל ווערק, שוצמויער, האָנץ , שוצגרוב, שוצגראָבן, דסגראָבן, ד קאָפּ(ע), טראַנשעע, טרענטש נאַ-) : פֿוקס(מלאָך, ברוסטוואַרג, ברוסטרער(ק) : פֿעסטונדגראָבן, פֿאָסע, ראָי, ראָוו, ריוו, פֿאַשינע, פֿעלדוועק, ערדמאַרג, באַלעגער-מערק : קאַמופֿלאַזש :
האַרמאַטדנעסט : פּאָסט : פֿאַרטיידיקונגסליניע, שוצליניע.
(ראָפֿך)געהאַנג: שילד, וואָפֿנשילד : עגידע, פּאַנצער, רונגפּאַנצער, קיראַס, פּאַנצערהעמד, ברוסטפּאַנצער, אָרעם-פּאַנצער, פֿוספּאַנצער, קניפּאַנצער : פּאַנצער-הענטשקע, אײַזערנע הענטשקע : פּאַנצערהיטל , קאַסקע, העלם, העלמעט נאַ-) , פּיקלהויב, קיווער, טשאַקע.
באַלעגערער, ז באַלאַגערער : דיווערסאַנט : אַגרעסאָר, אָנפֿאַלער, באַפֿאַלער, אַטנטאַטאָר : אַרײַנדרינגער, אײַננעמער, פֿאַרכאַפּער, אָקופּאַנט: (באַ)שיצער, פּראָטעקטאָר: אַרמיי, מיליטער אאַז“וו — 4-3.
וו ן צוגרייטן זיך צו ( פֿאַר) מלחמה : באַוואָפֿע-
גען (זיך) , אָנ(בשוואָפֿענען (זיך), איבער(בשוואָפֿענען (זיך) : באַפֿעסטיקן זיך, פֿאָרטי פֿיצירן : פּאַנצערן, באַפּאַנצערן : בראָניע, פֿאַרבראָנירן.
מאָביליזיר, קאָנסקריבית, רעקרוטיר, רופֿן צום מיליטער, (פֿאַר)ווערבית, (פֿאַר)ווערבעווע : שטע (שטעלן זיך) צום ליאָס (צום מיליטער, צום פּריזיוו, צו דער נעמונג אאַו“וו) : שטעלן זיך : אָנגעבן זיך : גע אין סאָלדאַטן : גע פֿאַר אַ נק : אַרײַנגק אין דעם שאַרן געראַנט : אַרײַנפֿאַלן צו פֿאָניע (איוואַנען) אע די הענט : דינען דעם קיסר (קייסער) : אָפּגעק פֿאַר אַ זעלנער (פֿאַר אַ ןר) : אַסעד טירן, צונעמען : אַרײַנשטעקן אין געוואַנט.
מושטירן, סמאָטרעווען, דעפֿילית : מד נעררית, גע אויף מאַנעווערס (מאַניעררעס) : דינען : זע אע אַקטיות דינסט : קאַנטאָנית : גק אע מלאָמה : זש אונטער פֿײַער : שמעקן פּולווער.
דערקלער (מעלדן) מלאָמה : טאַנע דעם מלחמה-טאַנץ : נעמען זיך צו די בּלי-ניין : גיע מלאָמה האַלטן : באַרוקן זיך נ-נ'ח : מאַרשית: גין קעגן : גיע אויף : אַוואַנסירן.
צילן אַ קלאַפּ : פֿאַרמעסטן זיך אויף : אויפֿהייע אַ האָט קעגן : געבן (דערלאַעען)
דעם ערשטן קלאַפּ : רפֿן דעם ערשק שטיין : עפֿענען פֿײַער : פֿײַערן דעם ערשטן שס : מכבד זײַן מיטן ערשק שאָס נ-פּ) : האַלטן מלאָמה : קעמפֿן (עד לסיי-) : שטרײַטן : שלאָגן זיך (בין בלוט) : פֿאַרגיסן בלוט : הרגער נען זיך, ממיתן זיך אאַז“ר — 183 : זע דער אַגרעסאָר (דער אָנגרײַפֿער) : נעמע די אָפֿענסיווע : אָנגרײַפֿן : אָנפֿאַלן, באַפֿאַלן, איבערפֿאַלן, אַרומפֿאַלן, אָנלויפֿן, אָנפֿליִען אאַז“ר : אַרויפֿוואַרפֿן זיך, אַרויפֿכאַפּן זיך, אַרויפֿפֿאַלן, אַרויפֿשפּרינגען : אַטאַקירן (מיט צק את נעגל) : שטורעמען, שטורמעען : נעמען מיט שטורעם : באַוואַרפֿן מיט שטייער : פֿאַרשטיינש : שיסן, באַשיסן, איבערשיסן זיך, פֿײַערן, באָמבאַרדירן, באָמבירן, טאָרפּעדירן, מיניע, אוּנטער מינירן, מינערען, דינאַמיטעווע.
נפֿאַרגלײַכועעח קעמפֿן ר אַ לייב : אָמ פֿאַלן (באַפֿאַלן, איבערפֿאַלן אאַז“מ) ר די רוצחים, ווי די גזלנים, ווי די כּלבים, ר די הינט, ווי די בינען, ווי די מוקן, ווי די מורעער קעס, ווי די היישעריקן, ר די הונגעריקע וועלף, ווי די בייזע מחאָבות : וואַרפֿן זיך ווי אַ פֿליג אויף אַ שויב.
ביריאַקירן, לעגערן, ז לאַגערן : באַלער גערן, ז באַלאַגערן, בלאָקיר, אָפּשנײַדן, אַרומגע, אויסמאַנעררירן (דעם שונש, דורכרײַסן זיך, דורכברעכן זיך : אַרויסזעצן זיך: מאַכן אַ דעסאַנט (אַן אינוואַזיע): באַזעצן, פֿאַרנעמען, אָקופּית : שרניואָנירן : עוואַקויִרן זיך. זע אין דער דעפֿענסיווע : געבן אַ קער שטעל (אַ ווידערשטאַנד אאַו“ר) : באַשטק (ורדערשטיין) אַן אַטאַק (אַ באַלעגערוט, אוּ אָר דײַף אאַז“וו) : האַלטן דעם גרונט : אָפּהאַלטן (פֿאַרהאַלטן) דעם שונא : ווערן זיך, אָפּווערן זיך, אָפּקלאַפּן, אָפּשלאָע, אָפּשטויסן, צוריער שטויסן, צוריקשלײַדערן: אָפּשסן זיך: פּאַרירן: באַשיצן זיך, פֿאַרטיידיקן זיך, י בראָניען זיך. אַרויסרופֿן אויף אַ דועל : דועלית זיך : געבן סאַטיספֿאַקציע : סעקונדית.
אדי ן מיליטעריש, י וואָיענע, מיליטאַריסטיש : באַוואָפֿנט, באַפֿעסטיקט, באַשיצט, פֿאָרטיפֿיצירט, געפּאַנצערט. באַפּאַנצערט, (גע)בראָנירט : קוילן-זיכער, קוילנפֿעסט : סטראַטעגיש, טאַקטיש, לאָגיסטש, אָפּעראַטיוו, אָפּעראַציאָנעל : אָנגרײַפֿערש, אָפֿענסיוו, אַגרעסיוו, אַגרעסאָריש : דעפֿענסיוו : קריגעריש, קעמפֿערש : שלאַכטפֿעיִק, קאַמפֿפֿעיִק : קאַמפֿגרייט, שלאַכטגרייט, קאַמפֿלוסטיק : שוצפֿעיִק.
זען אוּיך : קלאַפּ 185, מאָרד 244, ניט-אײַגשטימוט 882, מע 480, קעג(ע)נערשאַפֿט ז—, פֿאַרמעסט —4, געלמלחמה מוּ, וואָפֿן אוּ, ווידערשטשד 487, אומפֿרײַנד שאַפֿט .
קעל-מלחמה
ס ן מיליטאַרעם : מיליטערישע (באַוואָפֿנטע) מאַכט (כוחות) : יִם - מאַכט, יִם - כּוחות : לופֿטמאַכט, לופֿט - כוחות אאַן“ר : אַרמיי, י אַרמיע : חנלות, י טרופּן, י אויסהעלף-טרופּן, י הילפֿסטרופּן : רעזערות, הינטער-חיל : מיליטער, י וואָיסק : רעגולער, אומרעגולער גאירעטלער) מיליטער : לאַנדרער, לאַנדשוץ, מיליץ, דרוזשינע : אויסלענדישער (פֿרעמדן-) לעגער : העה, אירגון (צבאָי לאומק , אצ“ל : לוחמי חירות שראל , לח“י, שטערן-גרופּע : אַלפּיני : מיליטער-פּאָליציי : האַרמאַטן-פֿלייש : מיליטערישער קלאַס.
אַרמיקאָרפּוס : דיוועיע, סובדיוויזיע : רעגימענט, פאָלק, י פּולק : בריגאַדע, באַטאַלשן, קאָמאַנדע, גדוד, עסקאַדראָן, באַטעריע : פלאַטאָ, פּלאַטון נאַ-) , ווווואָד ניי-) : ראָטע : סאָטניע : קאָלומנע, קאָלאָנע : מיליטערטייל , אָטריאַד, מחנה, לעגשן, קאָהאָרטע, עשעלאָן : גאַרנעאָן : פֿאַלאַנגע, פֿאַלאַנקס : מאַנשפֿט.
נאָינים מיליטער) אינפֿאַנטעריע, י פּיעכאָטע, פֿוספֿאָלק : קאַוואַלעריע, לײַכטע
קאַוואַלעריע, רדטערײַ : ספּאַהי : אַרטילעריע : רײַטער- (פֿערד-)אַרטילעריע, פֿוסאַרטילעריע : לײַכטע, שרערע אַרטילעריע : גוואַרדיע, פֿוסגושרדיע, פֿערדגוואַרדיע, ליִבגוואַרדיע, נאַציאָנאַלע גוואַרדיע : לופֿטאַרמיי : סיעאַל - קאָרפּוס, מעדיצינישער קאָרפּוס אאַז“וו.
שטעלער, מיליטער-פֿליכטיקער, פריזיווניק, י להאָטניק, י לגאָטניק, י פּעררע(ראַ)זראַדניק, רויטערבילעטניק, ווײַסערבילעטניק, בלויערבילעטניק, י ראַטניק: אָפּגעגעבענער, רעקרוט,נעקרוט, ינאָוואָבראַניעץ: קאַנטאָניסט, פּאָימעניק, ניקאָלײַעווסקער סאָלדאַט : כאַפּער, כאַפּון, פּאָיִמשטשיק.
זעלנער, סאָלדאַט, נוון, מאָסקאַל, קרײַקע נע-רעח, פּאַנדור נאעערן) : אָשוטער זעלנער, ריאַדאָוואָי ני-ל—ח , נאַ-) פּרײַוועט, דזשישך : נ-ם טײַטל , מענטע : פֿראָנטאָוויק, אַרמייער, רויטאַרמייער, לעגיאָנער, אירטניסט, גראַרדייער, רויטגוואַרדייער, ווײַסגוואַרדייער, י גוואַרדייעץ, גוואַרדיסט : הע : באַשיבוזוק נ-עקח, וואָלטיושער, זואַר ניאָקרע), אַסקאַרי נאַייקע) , מאַמעלוק נעגיפּטפ.
פֿרײַוויליקער, וואָלאָנטיר, וואָלאָנטיאָר. והאָלונטיר נאַ-) : אַמאַזאָנקע : גערילע, ז גאָרילע, פּאַרטיזאָ(ער) : רעזערוויסט, זאַפּאַסנער. - זאַפּאַסנאָי : שיסער, שיסאַר נשלעכטער שיסער) ל“ר שיסאַרעס, * שײַסער נ-פּ) : בויגך מסער, צילשיסער, צילטרעפֿער, צילער, ארפֿשיסער, סנײַפּער נאַ-ז.
מוסקעטיר, קאַראַביניר, יעגער, האַלעבאַרדיר, גרענאַדיר, פֿוסגייער, אינפֿאַנטעריסט, פֿוססאָלדאַט, פֿוסער : קאַוואַלעריסט, דראַרנער, קיראַסיר, אולאַנ(עח, הוסאַר. הוזאַר, קאָזאַק : אַרטילעריסט, קשאָניר, באָמביר(ער), באָמבן-וואַרפֿער, באָמבאַרדיר : מאַשינביקסער, קוילדארפֿערער, י פּולער מיאָטשיק : טאַנקיסט, פּאַראַשוטיסט: אינזשעניר, ז אינזשעניער, פּאָנטאָניר, סאַפּיאָר, מיני
459
רער : מאַרין, מאַרינער, מאַטראָס , ז מאַטראָז, סיילאָר נאַ-) : פּאָסט(ן-)פֿירער, אַראַנגאַרדיסט : אויסשפּירער, אויסשפּייער נאַר-) , אויסקוקער, י ראַזוויעדטשיק, אויפֿקלײַבער : סיגנאַליסט : פּויקער , פּײַקלער, באַראַבאַנשטשיק : וואָפֿןטרעגער, נושא - קלים : פֿאָנען - טרעגער, פֿענדלער.
נראַנגען) הויפּטמאַן, חיל-פֿירער, מלחמהפֿירער, טאַקסיאַרך, סטראַטעג(יקער), טאַקטיקער, לאָגיסט : מאַרשל , מאַרש.לעק נפּיילן) , (גענעראַלחפֿעלדמאַרשאַל , אייבערמאַרשאַל : הויפּטקאָמאַנדיר, אייבערקאָמאַנדיר, י גלאַוונעקאָמאַנדעשטשע, גענעראַליסימוס : אַטאַמאַן, (קאָזאַקחהעטמאַן : אַדמיראַל , גרויס-אַדמיראַל , קאָנטעראַדמיראַל : קאָמאָדאָר.
גענעראַל י יע(ד)נעראַל, גענעראַל-מאַיאָר, גענעראַל - לייטענאַנט, גענעראַל - אַדיוטאַנט, גענעראַל-פּראָראָסט : קאָמאַנדיר, שטאַבסקאָמאַנדיר : נ-אָיס מיליטקאָם, פּאָליטקאָם : דיוויויאָנער, בריגאַדיר(-גענעראַל) , אונטערבריגאַדיר : פּאָלקאָווניק, י פּולקאָווניק, קאָלאָנעל, קוירנעל נאַ-) : אונטערפּאָלקאָווניק, פּאָדפאָלקאָווניק : מאַיאָר, בריגאַדיר - מאַיאָר , פלאַצמאַיאָר : ראָטע-קאָמאַנדיר , י ראָטנער קאָמאַנדיר : (עסקאַדרע-)שעף : ראָטמײַסטער, ריטמײַסטער : קאַפּיטאַן, קעפטן נאַ-) : אייבערקאַפּיטאַן, שטאַבס - קאַפּיטאַן : לייטענאַנט, ליוטענענט נאַ-) : אייבערלייטענאַנט, פּאָרוטשיק נרי-לאָנח , פּאָרוטשניק נפּיילן) : אונטערלייטענאַנט, פראַפּאָרשטשיק : קאָרנעט : אינטענדאַנט : מיליטער-אינטענדאַנט, פֿעסטונגאינטענדאַנט אאַז“וו : קוואַרטיר - מײַסטער : אָפֿיציר, י אָפֿיצער, הויפֿנציִער נ-פּ) : שטאַבאָפֿיציר : נ-ערקח קאַימאַקאַם, סעראַסקיר : אָרדינאַנס : אַדיוטאַנט, פּלאַץ - אַדיוטאַנט, פֿליגלשדיוטאַנט, איד-דע-קאַם : קאַדעט, יונקער : צענטוריאָן : סאָטסקע, סאָטניק : וואַכמײַסטער, אייבערוואַכמײַסטער, אונטערוואַכמײַסטער, פֿעלדפֿעב(ע)ל : סערזשאַנט,
סאַרדושענט נאַ-) : אייבערסערזשאַנט, טאַפּסאַרדושענט נ—) : קאָרפּאָראַל , קאַפּראַל , אונטעראָפֿיציר, צווייבענדלדיקער : יעפֿרייטאָר, געפֿרייטער, ווווואָדנע, דיאַדקע : (איטבענדלדיקער,
אָידחיל , חילסמאַן, נִעל-מלאָמה, קריגער, קריגסמאַן, מלאָמהזאַלטער : קעמפֿער, שטרײַטער, שלאַכטמאַן ל“ר שלאַכטלײַט , נ-אָיס שלאַכטלער, שלאָגלער : מיליטאַריסט , סאַמוראַי ניאַפּאַן) : אָרדן-טרעגער : וועטעראַן : דועלאַנט : סעקונדאַנט.
פֿראַן : געטראָגן, געטראָע אע אַרעקגעגע-ן
דעם נות.
שפּר : (אַלע הינט אש אַלע יענים האָגן אין
פּנים.
זען אויך : מלאָמה 452.
454. וואָפֿן
וואָפֿענונג, באַוואָפֿענונג : מאַטעריאַל , אַרמאַטור : אָרדינאַנץ : מוניציע, אַמוניציע : זײַטגעווער, קליינגעווער, שיסגעווער, קאַלט גערער, מאַגאַזין-געווער אאַו'וו : באַליסטיק.
נוײַטגערער) שווערד, שאַשקע, סאַבליע, שאַבליע, שפּאַגע, שפּאַד, ז דעגן: יעגערשווערד, פֿעכטשרערד, זייבל נדיאַל) אאַז“וו : ראַפּיר, פֿלאָרעט, דאַמאַסקענער, יאַטאַגאַן, פּאַלאַש, אַדאַגאַ, קריגסהאַק, האַקאײַון, טאָמאַהאָק, האַל(ע)באַרדע, פּאַרטיזאַן : שלאַכטמעסער, חלף, שעכטמעסער : יעגער-מעסער, געיעד מעסער , ז יאַגדמעסער : באָלאָ : נ-) העכטל , מאכל : שפּיז, ז דאָלך , פּיקע, שטיק(ע) , טײַטל נגנ) : פֿעכטשפּיו, טורנירשפּיו אאַז“ר : באַגנעט, באַיאָנעט, שווערדבאַגנעט, קינזשאַל , גריוושאַל , שטילעט, אַסאַגאַ(י) , באַנדערילע, וואַרפֿשפּיז, האַרפּון, בומעראַנג : נטיילן זײַטגעוועח קלונג, קלינג, שאַרף : הענטל, דושקע, אָבוך : שייד : שווערדגאַרטל .
460
דובינע, בולעווע, בולאַווע, בולדאַרעש קע, עיטל , קניפּל , שטעקן, י פּאַלקע, גומענער שטעקן, אײַזערנע הענטשקע, קאַסטעט, בלעקדזשעק נאַ-) .
נשיסגערער) בויגן, פֿײַלשרבויע, פֿײַלך בויגן : אַרבאַלעסט, טרעבושעט , קאַטאַפּולט, פֿײַערראַרפֿער, דוהע, דושקע: (פֿויגל-)שפּרד צער, ראָגאַטקע, ושרפֿלקע, ראָדביקסל.
נפֿײַערגעווער) שווערע, לײַכטע אַרטילעריע: פֿעסטונהאָרטילעריע, באַרהאָרטי לעריע, ברעהאָרטילעריע אאַז“וו : פּאַרק, באַטעריע, פֿעלד-באַטעריע : האַרמאַט, ז קד נאָ, ז פּושקע, האָוויצער, ז הויביצע, מיטראַליעו, גראָבע בערטע : ווײַטגרייכיקער האַרמאַט, וויִטגרייכער, שיפֿ(ס)האַרמאַט, מינעראַר מאַט, באַלעגערהאַרמאַט, אַנטיטאַנקזאַר מאַט : אַנטילופֿט-האַרמאַט , זעניט-האַרמאַט, זעניטקע : מערטיר-האַרמאַט, מאָרטאַר , גראַשטדראַרפֿער , גראַנאַטןשלײַדערער, באַווקע, האָווידקע נ-ראי) : האַרמאַטן-צוג, פּשצערצוג, פּאַנצער-ראָגן : טאָק : קוילן-ושרפֿער, מאַשינביקס , י פּולעמיאָט , אויטאָמאַט , סוד מאַשינביקס.
נפֿאַרציִטיקע כּלעייח קאַראָנאַד, קו ערין, פֿאַלקאָנעט, באַזיליסק, שטורעמבאָק, מליסטאַריע, מויער-ברעכער, טאַראַן, טער רעברע, קאַסטעט , טאָקאָ , שטאָרצבאָלע, שליִדער(עח : באַלעגערוואַרג.
נקליעערער) ביקס , (אָווינטאָווקע, קאַר בע, מוסקעט, מוסקעטאָן, פֿלינטע, פּאָמפּאָם, עסקאָפּעט, פּעטראָנעל : מאַשזידביקס, נאָדלביקס, מנטביקס, לופֿטביקס, קרעמענביקס. קשלביקס, מאַקסים - ביקס, מיני - ביקס. רנטשעסטער - ביקס אאַז“ר : שרויטביקס : בערדאַנקע : רעוואָלווער : אויטאָ-רעוואָלווער, אויטאָשטישער רעוואָלווער : פּיסטויל , פיר קאָלעט, פיסטל נאַ-) , שפּפּער, קנאַקער : נאַגאַן, מועער, ברויניט : נטיילן קליינגעווער) קאָלבע. פּריקלאַד : פּיסטאָלעטן - טאַש, קאָבורע :
ביקסרימען : לאָכשטעקל , האָמפּאָל : לופֿע: מאַגאַזע : דריקער : צינגל .
נשסראַרט לאָדונג : שרויט, שראָט : בלך שרויט, פֿויגלשרויט : פֿײַל , פֿײַער פֿײַל : קויל, קניידל נ-פּ) : פּאַטרש : שטאַנגענקויל , דוםדום, האַרמאַטדקויל , י סנאַריאַד , שראַפּנעל , קאַרטאַטש, קאַרטעטש, גראַנאַט : האַנטגראַנאַט, ביקסגראַנאַט אאַז“וו : טאָרפּעדאָ, טאָרפּעדע, לופֿערטאָרפּעדאָ, מינע, קאָנטערמינע, ראַקעט, פּעטאַרדע : באָמבע : טיפֿבאָמבע, אויפֿרײַסבאָמבע, רויכבאָמבע, גאַזבאָמבע, בראַנדבאָמבע, צינדבאָמבע, שטינקבאָמבע, טרער באָמבע אאַו“ר : וטיילן שיסוואַרט קאַפּסל , קאַפּסול, הילן(ע) , גילז(ע) : צינדער, צינדלאָך, צינדהיטל , צינדשטאָק, צינדער, אָנצינדער, צינדדראָט, צינדשנור, ברענקנויט.
פֿײַלנטאַש, פּאַטראָנען-טאַש, פּאַטראָנטאַש, פּאַטראָנען-אָרטל , פּאַטראָנעדקעסטל .
נאויפֿרײַסושרג) אויפֿרײַסשטאָפֿן, שיפֿריִס-מאַטעריאַל : פולווער , קנאַקפּול ווער, שיספּולרער , אויפֿרײַס-פּול ווער אאַו“ר : דינאַמיט , לידיט , קאַרדיט אאַז“וו — 79 2 : ביקסושטע, דסבאַרל , פּיראָקסילע.
גיפֿטשו, סם-שו, זענעפֿטשז, כלאָרינשז. טרערנגאַז אאַו“וו — 220 .
גערער-לאַגער , אַרסענאַל , פולווער-מאַט זע, פּולערסקלאַד , פּול ווערפֿאַס : פּולווער טורעם.
האָפֿנשמיד, ביקס(טשמיד, שווערד(טשמיד אאַו“וו.
ם : אייניקייט, פֿרידלעכקייט, באָלומדיקייט
אאַז“ר — אַדי : פֿאַרשטענדיקונג, פֿאַרשטענדעניש, אייניקוע, דורכקומונג אאַז“ר — יי : שלום, פֿריד, פֿרידן : אָלום-נִית, הויזפֿריד(ח : גוט (רויִק) לעבן : אידיליע : אַ לעבן ווי אור
טערן אויות, ווי אונטער דער באָד, ווי די זון מיט דער לאָנה : פֿרידלעכע, עטע, פֿרײַנדלעכע אאַז“וו באַציִונגען — בּ-פּ : הסכם, האַרמאָניע, איינקלאַנג, אוניסאָן, סימפֿאָניע : רויִקייט, מנוחה, שלווה, אָלום-ושלווה, זענפֿטיקייט נאַר-) : גאַנצפֿריד, פֿרידנסצײַט, אַחריתהנמים, משיחס צײַטן : פּאַציפֿיזם : אָפּראָפֿעמנג, אַנטוואָפֿענונג.
אָלום-מאַכערײַ : פּאָרה-מאַכערײַ, פּשרנות, קערות : בוררות, שלישות, פֿאַרלאָזעניש : אַרביטראַזש, אַרביטראַציע : אינטערציזע, אינטערפֿערענץ, אַרײַנמישונג, פֿאַרמיטלונג : אינטערווענץ, דיפּלאָמאַטיע, שתּדלנות, הער אָדלות, י כאָדאַטײַסטווע.
שלום-פֿאָרשלאָג : שלום-פֿאַרהאַנדלונגען, שלום-אונטערהאַנדלונגען : שלום-באַדינגונגען : שלום-אָפּמאַך: שיס-ניט, סיז-פֿײַר נאַ-) : וואָפֿנרו, טרוס נאַ-) : וואָפֿדשטילשטאַנד , וואָפֿן-אָפּשטעל, אַרמיסטיס נאַ-) : אָפּשטעל פֿון אָפּעראַציעס : נייטראַליטעט, נייטראַליואַציע : ברידערונג, פֿראַטערניזאַציע : פּאַציפֿיקאַציע : פּרעלימינאַרשלום, סעפּאַראַטער אָלום אאַז“וו.
פאָרה, קשר, קאָמפּראָמיס, אויסגלײַך, פֿאַרגלײַך, השאָאה , דורכקום, דורכקומעניש.
בוררים-געריכט, פּשרה-געריכט : מענטע : פֿאַרמיטלער-געריכט, ז שיידגעריכט, אויסגלײַך - קאַמער, ערן - געריכט, אַרביטראַזשקאָמיסיע.
אינטערווענט, אינטערווענציאָניסט : מאָדעראַטאָר , נעגאָציאַנט, אונטערהאַנדלער, שאַדלן, י כאָדאַטײַ : שלום-מאַכער, עושה שלום, רודף - אָלומ(ניק) : אוהב אָלום, נוח לבריות : בורר, אומפּאַרטיייִשער בורר, פשרה-מאַכער, קעל-אַשרן, אָליש, אָפּמאַכער, פֿאַרגלײַכער, אויסגלײַכער, אַרביטער, סופעראַרביטער, אַרביטראַטאָר — !0- .
וו ן זע אין הסכם מיט (אין האַרמאָניע מיט
אאַו“וו) — ס : וע אייניק (האַרמאָניש אאַז“וו) — אַדי : זע איינס מיט : זײַן אין שלום מיט : לעבן
אין אָלום מיט : פֿאַרהאַלטן דך גוט מיט : זע אויף אַ גוטן (פֿרײַנדלעכן) פֿוס מיט : זק אע מטע (פֿרײַנדלעכע אאַז“ר) באַציִונגע מיט : גיין אָרעם אין אָרעם (האַנט אין האַנט, האַנט בײַ האַנט) מיט — 2-- : הויע : פֿאַרטראָע זיך : האַרמאָנירן : שטימען מיט, אויסקומע (דורכקומען) מיט : י פּאָלאַדעווען מיט : מיטלען זיך מיט : אייניקן זיך מיט : צונויפֿריידן (צוזאַמענריידן) זיך מיט : צו רעכט קומע (ווי צוויק אייגענע) : פֿאַרשטק איינער דעם אַנדערן (איינס דאָס אַנדערע): נישט פֿאַרבײַטן זיך מיט קיין וואָרט : אײַנלעבן זיך : אײַנפֿאָר שטיין זיך: לעבן ווי דיטויבן, ווי צרייטײַבעלעך. ווערן (מאַכן) אָלום : שליסן פֿריע : ווערן גוט : ווערן גוט - פֿרײַנד : ווערן צוריק גוטפֿרײַנד : אָפּקריגן זיך, אָפּבייוערן זיך, איבערוואַרפֿן זיך : שטילן זיך, אײַנשטילן זיך, באַרויִקן זיך, י אוספּאָקאָיען זיך : איבערבעטן זיך, בעטן מחילה — 72- : מפֿצה זע, מפֿיס זע : איבערבעטן מיט אַ ווײַסינקן הינדעלע (מיט אַ ווײַסינקער בּאָרה), איבערבעטן מיט אַ ראַבער (שוואַרצער) קאַץ נ-פּ) : מקבל קיוס ן ין .
באַנײַען די שלום-באַדינגונגען : אַרעקלייע
דאָס גערער : דריקן זיך די הענט : פֿאַררייכערן די שלום-ליולקע : ברידער זיך, ברודערן זיך, י בראַטעווען זיך, פֿראַטערניזירן : אָפּוואָפֿענען זיך, אַנטוואָפֿענען זיך : איבערגעבן אויף אַרביטראַזש (אַרביטראַציע) : גיין צו מענטע : פֿרעע בך מענטע : פֿאַרלאָזן זיך אויף מענטע : מאַכן אַ פּאָרה (אַ קאָמפּראָמיס אאַז“וו) — - : קומען צו אַ פֿאַרגלײַך (צו אַן אויסגלײַך, צו אַ פֿאַרשטענדעניש אאַזיוו) : גלײַכן זיך, אויסגלײַכן זיך, מושווה ווערן, פֿאַרגלײַכן זיך : פֿאַרשטענדיקן זיך : אַנטקעעקומען : גיין (טרעפֿן) אויפֿן האַלבן וועג : גע אויף קאָמפּראָמיסן : געבן את נעמען : סעטלען נ—) .
אינטערפֿערירן : אַרײַנלייע זיך אין שלום : זעצן זיך צום טיש : פֿאַרמיטלען : אינטער-
462
ווענירן : שטעקן די פֿינגער צוויק טיר : פּאַרלאַמענטירן : אונטערהאַנדלען, פֿאַרהאַנדלען : סטאַרען זיך פֿאַר, י כלאָפּאָטשען פֿאַר, משאָדל זײַן זיך פֿאַר, שאַדלנען פֿאַר, י כאָדאַטײַסטוועווען פֿאַר, בעטן פֿאַר, מיִען זיך פֿאַר, פֿאַרוואַרפֿן אַ (עט) וואָרט פֿאַר, זײַן אַ פֿירשפּרעכער (אַ מלע יושר, אַ עטער בעטער) פֿאַר : זיע אויף אַ ברירה : בוררן, אַרביטרירן : אויסגלײַכן די אונטערשיידן (די חילוקידעות) : אויספּרעסן, פֿאַרגלעטן : צוריקשטעלן די האַרמאָניע : האַרמאָניזית. נייטראַליזירן.
אדי ן אייניק, איינמוטיק, האַרמאָניש : געאייניקט, פֿאַראייניקט, פֿאַרבונדן, צעמער טירט אאַז“וו — 30 : גוט. סימפּאַטיש, ברידערלעך. פֿרײַנדלעך — 5-2 : פֿרידלעך, נייטראַל, פּאַציפֿיסטיש, (ב)אָלומדיק, (ב)שלווהדיק. שטיל. רויִק. מנוחהדיק, אידיליש.
אינוו, פֿראַן : בשלום : גשלרה : מ-קי האָלום : מפּני דרבּעלום : משום דרבּעלום : פֿע (דרכקאָלום וועע : פֿון ךרךשלום וועגן : ער בעט שוץ אַ טרונק : מיר וועלן צום רב זאָיתדיחמ) ניט גע : יחלוקו : די צינ (זאָל זח שץ את דער וואָלף זאַט : אי דער וואָלף (של זע) זאַט אי די ציג זאָל ניט צעריסן ווערן : דער האָלף (זאָל זח זאַט את דאָס קעפּל קרויט (זאָל זש גאַנץ.
שפּר ן אויף אָלום שטייט די וועלט (, אָבער ניט אויף אָלום שיכוח : וווּ אָלום דאָרט אין ברכה : אַ שלעכטער אָלום אין בעסער ר אַ עטע(ר) קריג: פֿון אָלום וועע מעג מען אַפֿילו אַ ליע זאָע (, אָבער אָלום טאָר קק ליע ניט ואָאָ : דער ערגסטער אָלום אין בעסער ווי די בעסטע מלאָמה : בך אָלום-נִית אין מע צר פֿרידן מיט אַ כּנית : בעסער פּיסנע ברויט אין פֿרידן איידער געשטאָפּטע קאַפּהענער אע קריג : דער עיפּוש (די מגפֿה) מאַכט אָלום.
זען אוּך : אײַנשטימט 581, קאָאָפּעראַציע 8—, אתסער טעניקיט 6—, פֿרײַנדשאַפֿט 2—, פֿאַרגעבוע 572, משפּט 1—.
456. הערשאַפֿט
ס : אויטאָריטעטקייט, מלוכישקייט. אָפֿיציעלקייט אאַזיוו — אַדי : הערשונג, גערעלטיקוט, דאָמינירונג אאַז'וו — יי : אויטאָריטעט, דעה : פּרעסטיזש : תּוקף, תּקיפֿות : געטלעכע, דינאַסטיעע רעכט : מאַכט : אייבערמאַכט, מלוכה-מאַכט, געועץ-געבערישע (לעגיסלד טיווע) מאַכט : אויספֿירמאַכט, עקזעקוטיור מאַכט : רשות, וואַליער, פּרעראָגאַטיר : אָמניפּאָטענץ: אייבערשאַפֿט, אייבערקייט, אייבערהאַנט, איפּערקייט, סופּרעמאַטיע , סוּווערעניטעט, סוזערעניטעט : האַרשאַפֿט, אייבערהאַרשאַפֿט : הערשאַפֿט. אייבערהערשאַפֿט : דאָמינאַציע, שליטה, ממעלה, יוריסדיקציע, קאָנ טראָל . פּאַטראָנאַזש.
אײַנפֿלוס. השפּעה, אָנזען, אַפּלאָמב. דרוק, וואָג, ז געריכט אאַז“ר — 394 : פֿירערשאַפֿט, העגעמאָניע אאַז“ר — 4-9.
פּאָליטישע קערפּערשפֿט : רעגירונג, י זאָנד. י פּראַוויטעלסטווע. אַדמיניסטראַציע : מלוכה. מילעקע נ-פּ) . ז שטאַט, מלכות : די מאַכט. די אויטאָריטעטן : מלוכה-סדר. רעגירפֿאָרעם, רעגירונדסיסטעם, רעזשים, פּאַהאָנדיק ל“ר פּאַראָנדקעס, אָרדענונג : פֿאָלקסרעגירונג, אַרבעטער - רעגירונג, קאָנסטיטוציאָנעלע רעגירונג אאַו'ר : רעפּובליק, ז פֿרך שטאַט, פֿרײַשאַפֿט, פֿרײַלאַנד, דעמאָקראַטיע: פּרעזידענטשאַפֿט, רעגענטשפֿט : שטאַנדך מלוכה, קאָרפּאָראַטיווע מלוכה : פּראָטעקטאָראַט, פּראָטעקטאָרשפֿט : פּראָקאָנסולשפֿט : עלעקטאָראַט, פֿעדעראַציע, קאָנפֿעדעראַציע אאַז“ר : אַליזרעגירונג, אַלך באַשטימוט, אויטאָנאָמיע : דוומריראַט, טריומוויראַט, דעצעמריראַט אאַז“ר : פּאַטריאַרכאַט, מאַטריאַרכאַט, עמיראַט, כאַנאַט, עקסאַרכאַט, כאַליפֿאַט, קאַליפֿאַט, וויזיראַט : צרישנהערשפֿט, צרישנרעגירונג, אינטעררעעום, קין מילבּא למילכא : אוויע, ז אוויאָן, אַליאָץ,
אַליאַנס, אַנטאַנט(ע), אַגלאָמעראַט : פֿאַרבאַנד : ראַטדפֿאַרבאַנד, סאָרעטדפֿאַרבאַנד, ראַטך רעפּובליק : פֿאָלקס-דעמאָקראַטיע.
מאָנאַרכיע, אַליין - הערשאַפֿט, אַליך הערשערשפֿט, אַליין - הערשונג, זעלבסטהערשונג : אַבסאָלוטע (אומבאַגרענעצטע, אומבאַשרענקטע) מאָנאַרכיע : אויטאַרכיע : באַגרענעצטע (קאָנסטיטוציאָנעלע) מאָנאַרכיע: אָליגאַרכיע, אַריסטאַרכיע : צוויימאַכט, דיאַרכיע : דרײַמאַכט, טריאַרכיע : פּאַטריאַרכיע, מאַטריאַרכיע אאַז“וו : אויטאָקראַטיע : פּלוטאָקראַטיע, גביראָקראַטיע : אָכלאָקראַטיע, טעאָקראַטיע אאַז“וו : אַבסאָלוטיזם, צעזאַריום, פֿעאָדאַליזם , באַראָניום, לעגיטי מיזם, פּאַטערנאַליזם, מאָנאַרכיזם, האָיאַליזם, קיסריות, צאַריזם, אימפּעריאַליזם , פֿעדעראַליום, אוניטאַריום, פּאַרלאַמענטאַריזם, רעפּובליקאַניום, סאָציאַליזם, באָלשעוויזם, קאָמוניום, קאָלעקטיריזם , אַנאַרכיזם אאַז“וו.
מלוכישפֿט : מלוכה-וויסנשאַפֿט, פּאָליטישע וויסנשאַפֿט : פּאָליטיק, פאָליטיקאַנערײַ : דיפלאָמאַטיע.
קרוינשטאָט, הויפּטשטאָט, רעזידענץ, רעגירונדזיץ : דאָס ווײַסע הויז, דער קרעמל , דער באָקינגהאַמער פּאַלאַץ, די הויכע פּאָרטע: הקריה.
דינאַסטיע : נרע-המלוכה : הויף, אָרי המלכות, רואי פּוי האָלך, הויפֿלײַט, הויפֿקליקע, קאַמאַריליע, שטערן - פאַלאַטע : מאַרכטראָסט : פּאָליטביוראָ.
האַר, הער, האַרינטע, פּאַן, שררה , סעניאָר : אייבערהאַר, סוּווערען, מושל , הערשער, דויסהערשער, רעגירער, געוועלטיקער, אַדיר, מאַכטהאָבער , פּאָטענטאַט, איבערהעשער, סויערען : מושל (מולך) בקיפּה : קרוין, מאַיעסטעט, הוד-מלכות.
מלך, מלכות, ראָדמדינה , קיניג, קעניג. געקרוינטער, געזאַלבטער, מאָנאַרך, מאָנאַרכע נאָר-) , קיסר ליר קיקרים, קיסר רום הודו.
קייסער ל“ר קייסאָרים, קיריה, צאַר, האָספּאָדאַר, קייזער, צעזאַר, אימפּעראַטאָר : פּרעזידענט : וויצעקיניג, וויצעקעניג, שני לקלך, מישנה-לקלך : רעגענט, פּרינדרעגענט : פּלאַצהאַלטער, ז שטאַטהאַלטער, י נאַמיעסטניק, נאָיב, נעיב האָליון : פּראָקאָנסול, פּאַלאַטין, פּראָטעקטאָר : קלך אָסד, אָלך אָביון : מלכה, קיניגין, קיניגיניע, קעניגין, קיסרטע, קייסערינע, מאָנאַרכיניע, צאַרע, צאַרינע, אימפּעראַטאָרשע : קיניגידמוטער: (שיא.
סולטאָ, שאַך, פּאַדישך, עמיר, כעדיוו, כאָ, ביי, כאַליף, קאַליף, פּאַש, פּאָווליק, שעריף, עפֿענדי, שייך, אַגאַ : נעגוס, נעגוס נעגעסטי, אימאַם, מאָגול , גרויסמאָגול, סיר דאַר : הויפּטמאַן ל“ר הויפּטלײַט : אינקאַ, סאַטשעם, סאַשמאָר : מאַהאַראַדזש, ראַנאַ, מאַהאַראַנאַ, ניזאַם, מירזאַ, באַהאַדור, נאַבאָב, סובהאַדאַר, טאַלוקדאַר, סאַהיב, בעצם אאַז“וו : ראַני, מאַהאַראַני, מעמסאַהיב: מי קאַדאָ.
פּאַטריאַרך, מאַטריאַרך, אָליגאַרך, עך סאַרך, טאָפּאַרך, עפּאַרך, נאָמאַרך, פֿילאַרך, פאָלעמאַרך אאַז“וו : סווערען, פֿעאָדאַל , וואַסאַל , אונטערראַסאַל, פּאַטראָן, סאַטראַפּ : דוומריר, טריומוויר, דעצעמוויר אאַז“וו : אַליידהערשער, זעלבטסטהערשער, אויטך קראָט, פּלוטאָקראַט אאַז“וו : אַליידהערשנדיקער, אַליידגערעלטיקער, אַלמעכטיקער, גרויסמעכטיקער אאַז“וו — אַיי.
טראָדורש, ז טראָנפֿאָלגער, יורעראָצר, (טראָן-)פּרעטענדענט, פּרעטענדירער : מער אָעותדיקער יורש, געזעצלעכער יורש.
מלוכה-מאַן, ז שטאַטסמאַן : פּאָליטיקער : פּאָליטיקאַנער, פּאָליטיש נאַ-) : דיפּלאָמאַט, ז דיפּלאָמאַטיסט, ביוראָקראַט : פֿירער, פֿאַר וואַלטער, ראָש אאַז“וו — 459.
(הערשער-צייכנס) סצעפּטער, סקעפּטער, בולאַווע, הערשערשטאָק , שבט - מושלים : קיניגלעכער שטעמפּל , חותם-המלכות , טנִעת-
המלכות, קיניגלעכער רינג, סיטעט — 9-פּ : טראָן, זטרוין, קסא-(ה)מלוכה, קסאזמלכות : קרוין, דיאַדעם, קתר-מלכות : קיניגלעכער מאַנטל : רעשליע, אוניפֿאָרם : עפּאָלעט, שליפֿע, י פּשאָנע, בענדל , טרעסטל , שטרײַף, י נאַשיווקע, בלעכל, קאָקאַרדע, קנעפּל — פּ-נ. וו ן האָבן (באַזיצן) מאַכט (אויטאָריטעט אאַז“וו) — - : האָבן די אייבערהאַנט : ז האָבן זע אייגענעם וועג : זע בײַ דער מאַכט (ז אין אוי סאָריטעט, ז אין מאַכט אאַזיוו) : זײַן דער הערשער (דער נִעלזאָית, דער מיִסטער) פֿון דער סיטואַציע : הערש, הערשעווען : קיניע, קעניע, רעגירן, רע(נ)טירן גר-) , געוועלטיקן : שולט זע, שלטן, אלטן, פּראַווען, דאָמינירן, פּאַנעווען : אַרויפֿגק אויפֿן (באַשטײַע דעם) טראָן : זיצן אויפֿן טראָן : טראָע די קרוין : טראָע די הויזן : גק אע ספּאָדיק (אין די הויזן) : האָע אַ דעה : פֿירן די ממאָלה (די נרענדע אאַז“ר) — 4-9 : לעבן ווי אַ אָלך בגדוד. אַדי ן אויטאָריטאַטיוו, אויטאָריטאַר : אײַר פֿלוסיק, אײַנפֿלוסרײַך, השפּעהדיק, דאָמי נירנדיק : אַלהערשנדיק : מאַכטיק, מעכטיק : אייעמאַכטיק, רעכטמאַכטיק, גרויסמאַכטיק, אַלמאַכטיק, אַלמעכטיק, אָמניפּאָטענט:מלוכיש, אַל-מלוכיש, קרויניש, קאַזיאָנע, י גאָסודאַרסטווענע : אָפֿיציעל , האַלב אָפֿיציעל , אָפֿיציען : קיניגלעך, קעניגלעך : מאַיעסטעטיש : די שסטיש : הערשעריש, גרויסהערשעריש : מאָנאַרכיש, אָלישרכיש, אימפּעראַטאָריש, שררש, פּאַניש, פּאַנסקע : פּאָליטיש, אויטאָנאָם, ביוראָקראַטש, דעמאָקראַטיש, אויטאָקראַטיש אאַז'וו : אימפּעריאַליסטיש, מאָנאַרכיסטיש, רעפּובליקאַניש, טאָטאַליטאַר, סאָוועטיש פּ-. פֿראַן : ונק- קיך אָדש : אַ נײַער קלך מיט נײַע גנרות, אַ נײַ יאָר מיט נײַע עקרות.
שפר ן מלכותא דאַרעא כּמלכותא דרקיע : דינא דמלכותא דינא : אַין מלכות נונעת בחמרתה : וואָס אַ ווענטקע (ז אַן אַנגל) פֿאַר פֿש אע חניפֿה פֿאַר מלכים : מט (ווויל) אין
דעם מלך האָס ווערט שיקט אוש דער
עלטער : מען טאָר ניט בעק אוּיף אַ ניִעם
דעם טויט ניט בעטן : אַזוי לאָס דער אַלטער
קלך לעבט האָט דער ניִער ניט צו שפֿן.
זען אויך : אָרדעטט זנ, ציכן 5.נ, אײַנפֿלוס תּ, פֿידער 459, באַפֿעל 482, שטרעמקייט —.
457. אומהערשאַפֿט
ם : קפֿקרדיקיט, אָנמלוכישקייט אאַז-וו —אַר : אַנאַרכיע, אַנאַרכיזם, אָנהערשפֿט, אור
הערשפֿט, אומקאָנטראָל : ניהיליזם : אָנ-
מאַכט, הפֿקר, הפֿקרות אָפֿקעששד,
מוטריליקייט, מוטוויל : אַ שטוב אוּ אַ מעל-
האָית: אַ שיף אָן אַ רודער: אומאָרדעטט— 38.
וו : ניט האָבן קיין מאַכט (קק השעה, קע אײַנפֿלוס אאַז“ר) : ניט הערש, ניט רעגית
אאַו“ר — פּ-4 : אָפּלאָזן (אַרויסלאָזן) די מאַכט
(די לייצעס) (פֿע די הענש — 4-9 : לאָע אויף
הפֿקר (אויף גאָטס באַראָט, אויף שטס
באַוואָר, אויף קידוש השם) : מפֿקיר זײַן.
אַדי : אָנמעכטיק, מאַכטלאָויק, אָנהשאָעהדיק, שאך, אַנאַרכיש, אָנמלוכש, אָפֿקר
דיק, מוטוויליק, לויז, אומקאָנטראָלירט, פֿרך
פֿראַן : קפֿקר ציבעלע : קפֿקר פעטרשקע : הפֿקר כעפֿרא דאַרעא : ניטאָ קע טאַטע :
בעיניו.
שפּר : אַ שטוב אָן אַ קעל-האָית אין ר אַ שע אָן רעדער : אַן דער קצבֿ גייט אַוועק
שפּרינגט דער הונט אויפֿן קלאָץ : אַן די קע
גיט אַרעק שפּילן זיך די מײַן (האָבן די מך אַ
מחיה) : ווען מען זאָל דעם טאָפּ ניט צודעקן
וואָלטן די מײַן געוווסט, האָס אין אים אין : אין
אוּ אָפֿן טעפּל שטעקט איטלעכע מוין אַרע
דאָס קעפּל : אָפֿקר אָית-דין הפֿקר.
ם : עצה, ראָט, זראַט, חרת-דעת : רעקאָמעי דאַציע, סוגעסטיע: אַן עצה פֿון אַ אַלמידאָכם: פּראָטעקציע : רעקאָמענדיר- (רעקאָמענדאַציע - ) בריר : באַראָטונג, באַרער טוט : קאָנסולטאַציע, ז באַראָטשטעלע : קאָנפֿערענץ — 4-0 : ישוב, ישוב-הדעת — 309.
עצה-געבער, ראָטגעבער, יועץ, קעליועץ, רעכטע האַנט : נר-לאַנח סאָריעטניק, סטאַטסקי סאָוויעטויק, טײַני סאָריעטניק : געהיימראַט, געהיימער ראָטמאַן.
ר ן געק אַן עצה : עצהנ(עח, ראָטן, ז ראַטן, רעקאָמענדירן, נאַרײַען, רײַען : אָנישרפֿן זיך מיט עצות : טיקען, טיציען: סוגעסטירן, סוגערירן : פֿרעגן אַן עצה, שואל (מעצה זײַן : מאל עצה זײַן זיך מיט, האַלטן זיך אַן עצה מיט, עצהנען זיך מיט, מיִעץ זײַן זיך מיט, מתנעץ יש זיך מיט, באַראָטן (באַראַטן) זיך מיט : קאָנסולטירן : איבערשמועסן, איבערריידן, קאָנפֿערירן : צוואַמענשלאָע די קעפּ : צוציִען עמעצן צו אַן עצה : האָבן עמעצן אונטער דער האַנט : מיִשב זײַן זיך מיט, ייִשובן זיך מיט, האָבן אַ ישוב(זדעש מיט אאַו“וו — 399.
אינוו, פֿראַן : בתּורת אַצה : מיט עצות (עצים נ--)) בין איך פֿאַרזאָרגט (, געלט דאַרף איך האָבח.
שפּר : דאָס בעסטע פֿערד דאַרף האָבן אַ בײַע און דער קליגסטער מענטש אַן עצה : אַ קליינע עצה מאַכט געוונט די פּלייצע : דאָס גרינגסטע אין צו געבן יענעם אַן עצה, דאָס שווערסטע—זיך אַלע : דער שא קלאַפּט ,אין שול אַרײַן“ און ליגט זיך אַלע שלאָפֿן : באַראָט דיך מיט וועמען דו ווילסט און טו מיט דת אייגענעם קכל : פֿרעג אַן עצה בך יענעם את האָב דע אַכל בײַ דיר : ווען איינער ראָט דיר—הער, נאָר פֿאַר דיר באַקלער : יעדערנס דעה זאָל מען אויסהערן און זײַן אייגענע זאָל
מען האַלטן : פֿרעג אַן עצה דעם שונא און טו פֿאַרקערט : דעם גוטן פֿרײַנד זאָל מען געבן אַ שלעכטע עצה ק דעם שונא אַ גוטע.
זען אויך : געדאַנק אנ, אײַנפֿלוס 894, אָפּראָטוט 896. וואָרעטנג 481, פֿירער 459.
459. פֿאַרוואַלטער , פֿירער
ס ן פֿאַרושלטונג, פֿאַרראַלטערײַ : אַדמיניר
טרירונג, אַדמיניסטראַציע : דירעקציע, דירעקטאָרשפֿט: י אופּראַוולעניע, י זאַזשאָנד: געשעפֿט - פֿירונג, געשעפֿט - פֿירערײַ : אַמער שאַפֿט : פֿירונג, פֿירערשאַפֿט, אָנפֿירוע, אָד פֿירערשאַפֿט, ז לייטונג, קירערשיע, קערער ניע, קאָמאַנדע, ז קאָמענדע : פֿאָרזיץ, פֿאָרזי צערע, פּרעזידענטשאַפֿט, נקיאות, פּרעזידיום.
השוּחה, אויפֿזע(ונג) , אויפֿזיכט : איבער השנחה, אייבעראויפֿויכט, אויפֿפאַסונג, סופּער וויזיע, אינספּעקציע, י פּאָפּעטשעניע, י נאַדזאָר, קאָנטראָל : אַפּוטרופּסות, י אָפּעקע, י אָפּעקונסטרע: העגעמאָניע.
נפֿאַרוואַלטווג - אָרגאַנעך פֿאַרוואַלטונג, אַדמיניסטראַציע, רעד, באָרד נאַ-) : די רעקציע, דירעקטאָריום : קאָמיטעט, ראַיאָך קאָמיטעט, ראַיאָניקער קאָמיטעט, צענטראַלקאָמיטעט, צענטראַלער קאָמיטעט : קאַמער. אַגענטור, ששטאַלט, אײַנריכטונג, אינסטי טוציע, מוסד ל'ר מוסדות : סעקרעטאַריאַט, אַפּאַראַט, אָרגאַן, ביוראָ, עקזעקוטיוו, ראָט, ראַט, אַמט : צענטער ל“ר צענטערס, הער קוואָרטערס נאַ-).
מוניציפּאַליטעט, מאַגיסטראַט, י אר פּראַווע, האָטהויז, גמינע, סיטיהאָל נ—), קהל , קהילהרפֿאַרוואַלטונמ, קהילה - ראַט, קאָנסיסטאָריע : פּרעפֿעקטור, פּריסוטסטווע : אינטענדאַנץ, אינטענדאַנטור, י אינטענדשט סטווע.
מיניסטעריום : מיניסטעריום פֿאַר אינעווייניקסטע (ז אינערלעכע) ענננים, מיניסטער-
439
יום פֿאַר אויסוויניקסטע (ז אויסערלעכע, דרויסנדיקע) ענסנים אאַז“ר: אינערדמיניסטער ייס, אויסערדמיניסטעריום אאַז“ר : דעפּאַר טעמענט, דעפּאַרטמענט נ—) , דעפּאַרטאַמענט (רשש)
פֿאַרהאָלטער, אַדמיניסטראַטאָר, י אר פּראַווליאַיושטשע, מענעדזשער נאַ-) , דירעקטאָר, דירעקטריסע, ממונה, נאמן, קוראַטאָר, פּראָקוראַטאָר, פּראָקורענט, פראָקוריסט : הויפּט-פֿאַרהאָלטער: פֿאַרהאָלטונגס-מיטגליד: עקאָהאָם, מרטשפֿטער, ווירטאפֿטלער : ררטשפֿערפֿאַרהאָלטער, עט-פֿאַרוואַלטער, האָפֿער, ציען, פּריקאַשטשיק : הויז-פֿאַרוואַלטער, נ—) הויוקיפּער, סופּער(שינטענדענט י דאָזאָרצע, י זשאָנדצע : מאַיאָרדאָם, מאַזשאָר דאָם, - דהאָרעצקע, קאַסטעלאַן : עשעפֿטפֿירער, געשעפֿשטרעגער : לאַגער-פֿאַראלטער, מאַשזינער, סטואַרד : נבאי, דאָזאָר, קולטוסראַט אאַו“ר — 617 : פּרינציפּאַל , מנהל : דעקאַן, דין נאַ-) : קוראַטאָר, י פּאָפּעטערטעל : רעקטאָר, פּראָרעקטאָר אאַז“ר — 3-0 : פּאָליטרוק נ-אָיס .
אַעל - האָית, קעל - האָיתטע : נאַ-) באָס, באָסטע, מיסטער, מי-עס : רײַטערקע : , ווערקפֿירער, מײַסטער, מײַנסטער: נאַ-) פֿאָרמאַן, פֿאָרליידי : דאָס אויג פֿע דעם מײַסטער : פֿאַבריק-מוטער נ-אָיס : פּאַנימאַטקע נ-אָנ—טיר) : צעכמײַסטער, גראַנדמײַסטער : קאָמאַנדאָר. מיניסטער, שטאַט - סעקרעטאַר : מיניסטער פֿון אינעווייניקסטע ענסנים, מיניסטער פֿון אויסרייניקסטע ענננים : אינערן - מיניסטער, אויסערדמיניסטער, קריגט-מיניסטער, פֿינאַעמיניסטער, יוסטיץ-מיניסטער אאַז“ר : פּרער מיער, פּרעמיער-מיניסטער : קאַנצלער : ווי זיר, דויסריזיר : קאָמיסאַר, קאָמישנער נ—) . נתנ'ך) שר : שרזמשקים, אייבערטראַנקמײַסטער : שר - האופֿים, אייבערבעקער : שטאַלמײַסטער : צינזהאַר, שצמײַ(טסטער : הויפֿמע(טסטער.
באַאַמטער, פֿונקצשנאַר, ז פֿונקצשנער, איפּעשטער, אָפֿיסער נאַ-) : ני-) טמעאָרניק, נאַטשלניק: האָטשעלניק נפּיל-) — י-- : מעלהתמנות : קהלשע קליאַמקע : איבערבד אַמטער : אונטערבאַאַמטער, סובאַלטערן : צימל-באמטער, שטאָט-באַאַמטער, שטאַר באַאַמטער אאַז“ר : ביוראָקראַט : שרײַבער, סעקרעטאַר, געדענקער נר-) , סעקרעטערי נ—).
ביוראָקראַטיע : ביוראָקראַטיזם, פֿאָר
מאַליום, קאַנצעלשרשטשנע, רעדטיפּ נח . אויפֿזעער, אויפֿפּאַסער, משויח : נקי-) שצל, קיטײַעץ : טורמע (תפֿיסה)שויפֿזעער, י סמאָטריטעל נר-) , מאָרדן נ—) : האָלחרפֿזעער, האָלדער, י לעסניטשע, י לעשניצע, י לעשניק, י באָראָווע : קאָנטראָליר, קאָנטראָלער, קאָנטראָלשר : אינספּעקטאָר: הרפּטאינספּעקטאָר, גענעראַלשינספּעקטאָר אש'ר : אינטענדאַנט : אַפּוטרופּוס, אָפּעקע : נ-פּ) אַפֿיקומן, אָפּיעקעליק.
פֿירער, אָנפֿירער, אָנפֿירנדיקער, מנהיג, ז לייטער : מנהיג - הדור, פֿאָלקספֿירער : נ-פּ) רעדל - פֿירער, רעדל - דרייער, העלעלדרייער, קאָכלעפֿל, קאַפּעליוש - מאַכער : האָרטואָגער, ראָש המדברים : ערשטע פֿידל : טאָנגעבער, וועגרײַוער, אַכלית-פֿאַרזאָרגער : מענטאָר, נעסטאָר, מאָניטאָר, לידער : עומד על שיהם : קאָריפֿיי, העגעמאָן, טריבע, פּראָטאַגאָניסט, דעמאַגאָג : קעל-דעה, דעהשגער : אַקיף, אַקיף ומתוקף : מה סקיף : אַ סקיף (אָ אײַנגייער) בײַ נאַטשלסטרע : מאַכער, קנאַקער אאַז“וו — 4-6 : ראָש, ראָש יראק, קאָפּ, הרפּט, י גלאַוונע, אַרצער : איבערמע ל“ר אייבערלײַט : עלטסטער, י סטאַרשע, סטאַאָסטע, עף : ראָחעיר, האָחקהל , שטאָטפֿאָטער, עיקר -הקהל אש“וו * ז ז- : גערעוענער, אַמאָליקער, מי שאָיה, עקס.
פּרעזידענט, פֿאָרזיצער, ז פֿאָרזיצנדער, פּרעועט, יושב-ראָש, פש, פּרעדסעדאַטעל
נרק , פּרינצעדאַטעל נ-פּ) : נ—) טשערמאַן, ספּיקער, טשער.
וו : פֿאַרוואַלטן, אַדמיניסטרירן, מענעדוע נאַ-) , נִעל-הקיתעווען, באָסערען נאַ-) , פּאַראָנדקעווע, ווירטשאַפֿטן : פֿירן די נִעל-הקתיער קייט (י די כאָזײַסטווע) : פּראַווען גאָאות : פֿונקציאָניר : פֿירן, אָנפֿירן, ז לענקען, ז לייטן, י ראָנדזען : פּרעזידירן, פֿאָרזיצן : זײַן בײַם רודער: האַלטן די לייצעס: ציִען די פֿעדעם (די דראָטן, די שטריקלעך) : קירעווען, קערעווען, שטײַערן, פּילאָטירן, דירעקטירן : האָבן דעם קאָנטראָל איבער : קאָנטראָלירן : ווײַזן דעם וועג : זע אַן : קומען צום קסוק : זײַן (שטיין) אין דער שפּיץ : זײַן (שטיין) בראָש (עם) : שפּילן די ערשטע פֿידל : שפּילן די (אַ) הויפּטראָלע : געבן דעם טאָן : דרייען דאָס שטעקל (דאָס העלצל): פֿירן די גרענדע (דעם טאַנץ, דאָס קרענצל) : דרייען זיך אויפֿן האָפּטשיקטשק : פֿירן פֿאַר דער נאָן : נעמען די פֿירערשפֿט (די לייצעס) אין די הענט.
האָבן די השוּחה (די אויפֿזיכט) אאַז“וו : אַכטונג געבן, ז אויבאַכט געבן : אויפֿזען, אויפֿפאַסן, משויח זײַן : האַלטן אין אָרדענונג.
זײַן אין אַמט : פֿאַרנעמען (באַזעצן, ז באַקליידן, האַלטן) אַן אַמט (אַ פּאָזיציע, אַ פּאָסטן אאַז“וו): האַלטן אַ פּאָרטפֿעל : האַלטן אַ פּען אע האַנט : זיצן בײַ דער שיסל : שטיין בײַם צאַפּן : ביוראָקראַטערען : לעבן פֿון דער קהלשער שיסל.
אינוו , פֿראַן : בּקלך בגדוד — ווי אַ הונט אין דער בודע (אין קראָפּעווע, אין פּאַנטאָפֿל) : וסקם אָלך אָדש : וועמען אַ בײַטש אע האַנט, וועמען אַ יאָך אויפֿן האַלדז.
שפּר : אַ נײַער בעיעם קערט דיין (גוט, שיין): אַעלה בעידנה סגיד ליה : צו אַ פֿוקס אין זײַן צײַט בוק זיך : עס ווענדט זיך, ווו דער חמר שטייט : אַ מאָל האָט אַ מײַזל אַ הײַיל : הטי ננב לאַריות ואַל תּהי ראש לשואָלים : העי ראש לשואָלים ולא נובֿ לאַריות : דור דור ופּרנסיו :
אַרנס לפֿי דורו: האָסער פּאַסטעך, אַזעלכע שאָף : יאַקאַ סינאָאָגאַ טאַקי ראַבין : נח אָיה צדיק בדורותיו : יִפֿתח בדורו כּשמואל בדורו : יִפֿתח בדודע כשמוּאל בטרובע נ-פּ) : אָבן מאַסו הבונים אָיתה לראש קינה : ניע דאַי באָך אין איאנאַ פּאַנאַ : אַ קלאָג צו די יאָרן, אַן מיקיטע איז אַ סטאַראָסטע : אַז אָך און וויי איז שוין צו פרעהן, אַן מיקיטע אין אַ סטאַראָסטע געוואָרן : אַן אָך און וויי אין צו דעם דאָרף, ווו מיקיטע אין דער וואָיט : אַ קלאָג צו די יאָרן, אַן ניקאָלײַקע אין דער גלאַוונאָקאָמאַנדויוסצע את איך בין דער דאָבלעסטני זאַסציטניק : אַ קלאָג צו פּוילן, אַן רויזן דאַרן און הויפֿנס בליִען : איבער אייגענע ברידער אַ שררה און פֿאַרן שררה אַ הונט : ווען ד ע ר זאָל די שטאָט רעגירן קענען די אַנדערע פֿרירן : דער פֿיש (העכט) שטינקט פֿון קאָפּ : פֿון וואַנען שטינקט דער העכט? — פֿון קאָפּ : ווי באַלד דער באָק האָט הערנער שטויסט ער זיך שוץ אויך : ווען אַ חזיר וואָלט געהאַט הערנער וואָלט די וועלט קיין קיום ניט געהאַט : ווער עס זיצט אויפֿן וואָגן אויבן אָן פֿאַלט אויך צום ערשטן אַרונטער : בוקן זאָל מען זיך נאָר צום קאָפּ : פֿאַלן זאָל מען צום קאָפּ, ניט צו די פֿיס : בעסער זיך בוקן צום קאָפּ איידער צו די פֿיס : אויף פֿרעמדע אינדיקעס איו גוט צו פֿײַפֿן : פֿת אַ פֿרעמדער פֿעל איו עט פּאַסן צו שנײַדן : אויף יענעמס (אויף אַ פֿרעמדער) באָרד אין זיך מט צו לערנען שערן : מיט פֿרעמדע הענט אין עט פֿײַער צו שאַרן.
זען ארך : לערער 360, הערשאַפֿט אוּ, פֿירער —4, באַר פֿעל 462, עריסדיקציע א, קהילה 617.
460. פֿאָרשטייער,
פֿאַרטרעטער
ס : פֿאָרשטייערשאַפֿט, רעפּרעוענטאַנץ : פֿאַרטרעטערשפֿט, פֿאַרטרעטונג, אַגענטור : פֿאַרבײַט, סובסטיטוציע.
נאָמינאַציע, באַשטימונג, דעזיעאַציע, אַפּאָינטמענט נ—) : התמנות, אָנשטעלונג, אינוועסטיטור : אײַנשווערונג, אינסטאַלירונג, אינסטאַלאַציע, אינויטראַציע : אָרדינאַציע, סמיכות : זאַלבונג, קרויטנג, קאָראָנאַציע.
הראָאה , כּוחזראָאה , כּוח, פּלעניפּאָטענץ, פֿולמאַכט, האָפֿולמאַכט, באַפֿולמעכטיקונג, נאאָטת, מאַנדאַט, טשאַרטער, בּפב, כּאַבהראָאה, אָנעע)טרויבּמב, -אָנטרוי-גראַמאָטע, י דאָוויערענאָסט, פּאַוער אָר אַטוירני נ—) : דיפּלאָם, סמיכה.
צושמענפֿאָר, אַסיפֿה, קאָנווענע נאַ-) , קאָנפֿערענץ, מיטינג אאַז“ר — 47 : זיצוע, סעסיע : פּלענאַרע זיצונג, פּלענאַר-ויצונג : קאָקוס, פֿראַקציע : פּלענום, קוואָרום : זיצור לאָקאַל , ויצונגזאַל , קאָנפֿערענעעאַל, באַהאָר צימער : קולהאָת, לאַבי.
דינדוע(ס)-פֿאַרזאַמלוע, קאָנסטיטשנטע : סנאָדרע : קאָנסיסטאָריע, סינאָד, קאָנקלאַר, קאָנהאָקאַציע : זעמסטווע : פּאָלאַרער , דיוואָ.
פּאַרלאַמענט, דעפּוטאַטדקאַמער , דעפּר טאַטחוע: רעפּרעןענטאַנטןזויז, הויז, קאָר דעסן אונטערהויו, קאָמאָנס, אייבערהוע, לאָרדנהויו, סענאַט : לעגיסלאַטור, ז לעדזשיר לייטער נ—) : אַסעמבלעע, אַסעמבלי נאַ-) : דומע, מלוכה-דומע, גאָסודאַרסטווענע דומע. מלוכהדאַט : ריִכסטאַג, לאַנדטאַג, רײַכער ראַט. סיים, אָדעלסטינג, לאַנדסטינג, ריגסדאַג, סטאָרטינג, אַלטינג, קאָרטעס, סאָוועט, סך ברשיע, סקופּטמנע, דיעטע, וועטשע, טך ריבע : כּנסת.
ראָט, ראַט, קאָלעגיע, קאַמער, קאַבינעט : קהילה - ראַט, מוניציפּאַל - ראַט, שטאָטראָט אאַז“ר : שטאָטסאָרעט, דאָרפֿסאָוועט אאַז'וו : קאָמיסיע, קאָמיש נאַ-) : קאָמיטעט, קאָמיטע נאַ-) : פּאַרטיקאָמיטעט, צענטראַל-קאָמיטעט. צענטראַלער קאָמיטעט, צע-קאַ, צ“ק : אויר פֿיר-קאָמיטעט, די עקזעקוטיווע, דער עך זעעטיוו : נח פּאַרטקאָם, רעווקאָם, סאָור
נאַרקאָם, האָטפֿאָלקאָם, שהאָטשם, קשר קאָם, געגנטקאָם, רײַקאָם, זאַווקאָם, פֿאַבשר קאָם, דופּקאָם: ציק, ווציק.
דעלעגאַציע, דעפּוטאַציע : מיסיע, שלי חות : אַמבאַסאַדע, ז באָטשפֿט : לעשציע, געזאַנדשאַפֿט : דיפּלאָמאַטישער קאָרפּוס: קאָנסולאַט, קאָנסולשפֿט.
פֿאָרשטייער : האַנדלט-פֿאָרשטייער, קאָי לה-פֿאָרשטייער אאַז“וו : אַגענט : האָרטואָגער, וואָרטפֿירער, פֿירשפּרעכער , פֿאָרשפּרעכער : פֿאַרטרעטער, שטעל-פֿאַרטרעטער, סובסטי טוט, זאַם נ-אָיס , ממלא-אָקום, ממלא-מקומו : קמקום : קמקום-פּרעוידענט, אַמטירנדיקער פּרעזידענט, אַקטינג פּרעזידענט נ—) : לייטער נאַנט, וויצע, י סע : ענןניםשטעטרויטער, אָנגעטרויטער אע די ענננים: נאמן, טראָסטי נ—), -פּאָווערענע, נאַ-) אַסוירני, קאָמשנער.
משולח, שליח, עמיסאַר, לעשט : מנציוס, אונטערנונדוס : פֿולמעכטיקער, באַפֿולמעכטיקטער, פּלעניפּאָטענט, י פּאָלנעמאָץ, באָ-בּוח, מוּרשה : אַמבאַסאַדאָר, באָטשפֿטער, י פּאָסאָל : געשיקטער, ז עזאַנדטער, י פּאָסלאַניק, ענהאָי נאַ-) : מיניסטעררעזידענט, האָרושע ד 'אַפֿער, ז שאַרוש ד 'אַפֿער, אַטאַע, לעגאַציע - סעקרעטאַר : קאָנסול , גענעראַלקאָנסול : דיפּלאָמאַטשער אַגענט, קאָנסולאַר אַגענט, דיפּלאָמאַט, וויצעקאָנסול.
דעלעשט, ויבחר, ז אָפּגעאָרדנטער, דעפּוטאַט, ז דעפּוטירטער, רעפּרעזענשנט, קאָנגרעס-מיטגליד, קאָנגרעסמאַן : פּאַרלאַר מענט-מיטגליד, פּאַרלאַמענטאַריער, פֿאָלקר פֿאַרטרעטער, געזעץ-געבער, לעגיסלאַטאָר, סענאַטאָר : ראָטמאַן, ראַטמאַן, אַסעמבלימאַן, אָלדערמאַן, - גלאַסנע, י ראַדניק, לאַווניק, רײַצע.
וו : רעפּרעיענטית : רעדן פֿאַר : רעדן אע
האָמען פֿון : שטיין פֿאַר : שטעלן זיך פֿאַר, פֿטרעטן פֿאַר, דערשײַנען פֿאַר, ענטפֿעת פֿאַר : פֿאַרבײַטן, פֿאַרטרעטן, ממלא אָקום
469
זע : פֿאַרנעמש דעם פּלאַץ פֿע : אַרײַנגיין אע די שיך פֿע.
באַרעכטיקן, באַמעכטיש, באַפֿולמעכטיקן, באָלייביע, אַקרעדיטירן, אינוועסטירן : אוּיפֿגעבן : געבן (אויפֿגעבן) אַ קאָמיסיע (אָ אוּיפֿטראָג) : פֿאַרטרויען, אָנגעטרויען : געבן אַ התמטת : דעפּוטירן, דעלעגירן : נאָמינירן, באַשטימען, קוקע זײַן, דעזיעירן, אַפּאָינטן נ—) , י נאַעאַען, אָנשטעלן, אויפֿשטעלן, מקים זע, אויפֿזעצן.
אײַנשווערן, אינסטאַלירן, איטיגורירן : אָרדינירן, מסמיך זע, געבן סמיכה : זאַלבן, קרוינען : אָנטאָן שליפֿעס.
אינר ן אַנשטאָט : קמקום : וויצע נגע-רי-ן אין א-ע-
-י-ן יעק : פּראָ נגע-רינן אין איזע- -י-ן יד-) : פּער : שיפֿן אָרט פֿע.
481. רעזיגנירונג
ס : רעויעירוט, אָפּדאַנקוט, אויפֿגעבונג אאַז“וו
— יי : רעזיעאַציע, אַבדיקאַציע : דעמיסיע, דימיסיע, יאָטסטאַווקע.
דעמיסיאָנער, עמעריטוס.
וו : ארסוועת, אויס ווערן, אָפּדאַנקען, אויפֿ-
עבן, אָפּשגן זיך, צוריקציִען זיך : ארסשפּשע זיך פֿת : באַדאַנקען זיך : ארפֿן דעם נט פֿאַר די פֿיס (פֿאַר דער טיר, אע אָנים אַרע) : רעויעית, אַבדיקית : אָטעבן זיך אין דעמיסיע (דימיסיע, י אָטסטאַרקע) : אַרײַטעבן אַ רעזיעאַציע : פֿרײַ מאַכן (אָפּטרעטן) דעם פּלאַץ : צומאַכן דאָס קרעמל : אַרעקליע ער את איִע : פֿאַרלאָע (אַוועקלאָע, אָפּלאָזן, אָוועקערפֿן) אַ שטעלע — 478 : — געבן אַ שפּע אוּיף.
באַפֿעל
ם : געבאָט, שף, געהייס, אָנזאָג, פֿאַרזאָג.
באַפֿעל , באַפֿויל , פּקידה, קאָמאַנדע,
ז קאָמענדע : קאָמשדיראָווקע : אָנווײַז, אינסטרוקציע, פֿירשריפֿט, ז פֿאָרשריפֿט, דירעקטיר, פֿאַראָרדעטע, אָרדאָנשץ, אָרדינאַנץ , אוקאַז, “ פּריקאַו, דיקטאַט, דיקטאַציע, דעקרעט, עדיקט, דיקטום, רעסקריפּט, גנרה, איראַדע, פֿירמאַן, בולע, פּאַנדיקט, דיגעסט, ענציקליק, ז ענסיקליקל , אַקט, משדאַט : גער זעץ, דין, הלכה אאַו“ר — 8-פּ .
מיצווה : מיצווה מדאורייתא, מיצח מדראָנן : (אָבע) מיצרות בגעח, תּרן“ג מיצווות : מיצוות - אָשה, — מיצרות-סראַקע נ-פּ) : רמ“ח מיצרות-אָמ : מיצווה (מיצוות-אָה) מזמן גרמה : מיצרות לא-מעשה : די צען געבאָט, די עאָרת הדיברות, עאָרא דברש, דעקאַלאָג.
אויפֿשבע, אויפֿאָב , אויפֿגעבוע, ז אויפֿטהאָג : פֿאָדערוע, פֿאַרלאַט, באַשטעל, באַשטעלונג, שקאַז, אָרדער, שרשד, מיט גיבערל, י פּאָרוטשעניע.
לויפֿבאַפֿעל, רעגירוטס - באַפֿעל אאַז“ר : באַפֿעל פֿע טאָג : געריכערבאַפֿעל , ציטאַציע : איניונקציע, אינדזשנקע נ—) : מיטימוס, מאַנדאַמוס, האַבעאַס קאָרפּוס : רוף, אַרויסרוף, אַרויספֿאָדער(יש, הואָנה, רופֿצעטל , אָנזאָד צעטל, פּאָוויעסטקע, פּאָזיר נאַר-), נאַ-) סאָמאָנס, סובפּינע, האָראַנט.
געביטער, באַפֿעלער, באַפֿוילער אאַז“וו — י : מאַנדאַטאָר, אויפֿגעבער, באַשטעלער, זאַקאַזטערק.
וו : געבן (אַרייסלאָין) אַ באַפֿעל (אַ קאָמאַנדע
אאַז“וו) — - : באַפֿעלן, באַפֿוילן, גוזר (דע) זע : געביטן, אָנזאָגן, פֿירזאָגן, פֿאָרהאָגן, פֿר נאַנדערזאָגן: ואָע מיטן האַרבן האָרט : געבן דעם סיעאַל (דאָס האָרט) : הייסן, אָרדענען, פֿאַראָרדענען : געבן (פֿאַרגעבן, פֿירשרײַבן, ז פֿאָרשרײַבן אאַז'וו) אַן אויפֿשבע : אויפֿגעבן : געשעפֿטיקן זיך, מעכטיקן זיך : נִעלזנִיתערען, פּאָראַדקעווען, פּאַראָנדקעווע, ראָנדזען, יזשאָנדזשען : שאַפֿן זיך : פֿאַרשאַפֿן זיך (אין פֿײַער את אע האָסער) : קאָמשדירן,
470
האָמאַנדעווען, דיקטירן, אָנווײַזן, אינסטרויִרן, אינסטרוקטירן, אָרדינירן, דירעקטירן, דירי מת, דעקרעטירן, י פּריקאַזעווען.
משטעלן, לאָזן מאַכן, אָרדערן נאַ-) : הייסן. אַרויפֿלייע אויף, ז באַאויפֿטראָגן, ז בד אוּיפֿטע, פֿאָדערן, פֿעדערן, פֿאַרלאַנגען, י טרעבעווען : אויסשרײַבן, אויסצייכענען, אַבאָנית : שקן נאָך, רופֿן, אויפֿפֿאָדערן, אויספֿאָדער, אַרויספֿאָדערן, י אַרויסטרעבערען, מזמע זע, סאָמאָנסן נ—) .
אַדי, אינוו : באַפֿעלעריש, באַפֿוילעריש,
געביטעריש, אימפּעראַטיוו, אינסטרוקטיוו, דעקרעטיוו, מאַנדאַטאָריש, קאַטעגאָריש, פֿאָדערדיק אאַז“ר — - אין יי : בגורת : בפֿקוּדת (הרב) : פֿע אויבן.
זע אוך : הערשאַפֿט אוּ , פֿירער 459. צוואַט 484, געזעער
לעכקייט 598.
463. אַנולירונג
ס ן אַטלירונג, אָפּשאַפֿונג, אַראָפּזעצונג : אַבאָ-
לוציע, אַבראָגאַציע, קאַסאַציע, נוליפֿיקאַציע, קיטול, אָפּשף , אָפּראַרף, אָפּרוף, צוריקרוף, צוריקצי, קעעבאַפֿעל , אויפֿליז(וט) : אַראָפּזעץ , דעפּאָזיציע, העאָרה : אָפּזאָג, דעמיסיע, דימיסיע, י אָטסטאַווקע, סעק נאַ-) : שפּאַציר - צעטל, פּאַסיר - צעטל, פאַ-ירשע.
מאַכן אָטל , מאַכן צו נעט, מאַכן אומדלטיק : דערקלערן פֿאַר אוממלטיק (פֿאַר אָטל ומבוּטל) : מאָטל זע, מאַטל מאַכן, אויסנִטלע, אָפּפסקענען, אַטלירן, מליפֿיצירן, קאַסירן, י סקאַסירן, י איסקאַסעווע, קענטלען נ—) .
אָפּשרײַען (אָפּשפֿן, אָפּרופֿן, אָפּארפֿן, פֿאַרהאָרפֿן) אַ געזעץ : אָפּרופֿן, צוריקרופֿן, צוריקציִען, צוריקנעמע : אָפּלאָע נאַ שידוך).
אָפּיאָגן נפֿון אַ שטעלע) : מעביר זײַן : אַוועקשיקן, משלח זײַן: אַוועקלאָע : ז אַרויס-
זעצן, אַרויסווײַזן : אויסטאָן די שליפֿעס : אַראָפּנעמען (אַראָפּרײַסן) די טרעסטלעך : אַראָפּוואַרפֿן (אַראָפּזעצן, אַרונטערועצן) פֿע טראָן : אַנטקרוינען : דעגראַדירן : פֿונאַנדער לאָזן גזאויפֿלייזן) נפּאַרלאַמענש : סוספּענדיר: צונעמען די רעכט פֿון (בײַ) : דענאַטוהאָליזית : נאַ-) פֿײַערן, סעקן : געבן אַ פּאַסיעעטל (אַ פּאַסירשײַן) : געבן די סעק נאַ-) : געבן דעם וועג (דעם דרך, די האָנקע) : געבן אַ פֿור מיט אַ גלעקל : אַרויסוואַרפֿן, ארויסטרײַק, אַרויסמשלחן, דורכטרײַבן אאַז'ר — 193 .
אָטור ווערן פֿון : שלאָע כּאָרות מיט : אָפּראַמען פֿון וועג : באַזײַטיקן : ארסמעקן (אויסשטרײַכן) פֿון צעטל : געבן דעמיסיע (דימיסיע): דעמיסיאָנירן, דימיסיאָנית : עמער ריטירן, פּענסיאָנירן.
אינוו, פֿראַן : עק- : קטל : מכֿיטל : ק-ל ומבוטל (בּאָרס הושבר) : אויס נום-טוב רדער (רײַטער) האָך : אויס אָתן ווידער (רײַטער) קחור : איי- קלה ורדער (רײַטער) מויד : אויס קאַפּעליודמאַכער : פּאַן יוש ניע אַסעסאָר? אָרה, נעם צו די פֿיש.
זען אויך : אַרויסשטויס —1.
—4. שטרעעקייט , צוואַנג
ס ן שטרענגקייט, האַרטקייט, האַרבקייט, שרפֿקייט, געצרועענקייט אאַז“ר פּ אַיי : באַצוויטנג, פֿאַרג(ע)ראַלדיקוע, פֿאַרקנעכטוט אאַזיוו — יי : אוזורפּאַציע : דיקטאַטור, דעמער גאָגיע : אומטאָלערשץ : דעספּאָטעם, דעספּאָטיע : אַבסאָלוטיזם : טיראַנײַ, ז טיראַניע : אינקוויזיציע : רעפּרעסיע : סובאָרדינאַציע : כּוח, קראַפֿט, מאַכט : פֿעקער , דעספּאָטשער, ברוטאַלער אאַז“וו כּוח : גוואַלדהערשאַפֿט : טעראָר - הערשפֿט, טעראָרעם : פֿאָרס מאַזשער, קריגסגעזע,לינטש(סגעןעץ:אײַוערנע דיסציפּלין : שטאַרקע (אײַזערנע) האָט, יִד חנקה : נעגל, צע, לאַפּעס.
אש - מלן, מלדרלן, מוטווילן, ז לקיר : אונטערדריק(וטש-פאָליטיק : עקר פּלשטאַציע : צאנג, אונס : ג(שראַלד(יאַח, ג(ע)אלדאַקט : דראַע, דריק, פרעס: מיי, אָכרח : אולטימאַ ראַצש : צשנגמיטל, סאַנל ציע: רעפּרעסיווע (שטרענגע) מיטלען: חוּמרא: עקסטרעמיום.
פֿעאָדאַלע סיסטעם, פֿעאָדאַליזם, פֿעד האָליטעט : קנעכטשפֿט, לײַבקנעכטשפֿט, ליִבאייעשפֿט, פּאַנשטשינע, י פּאַנשטשיזנע : שקלאַפֿערײַ : שקלאַפֿדהאַנדל : מויאַרבעט, צהאָהאָרבעט, שקלאַפֿזשרבעט, צשנגדינסט : שקלאַפֿדלאַגער, קאָנצענטראַצידשער, קאַצעט אאַו“וו — יזפּ .
באַהערער, באַצווינגער, באַדריקער, אונטערדריקער אאַו'וו — יי : אוזורפּאַטאָר, אוזורפּירער: דיקטאַטאָר, דעמאַשג, דעספּאָט: טירע : סאַטראַפּ, פּאַש, דראַקאָן, אינקרויטאָר : רודף, פֿאַרפֿאָלגער : עקר פּלהאָטאַטאָר : שקלאַפֿדטרײַבער : שקלאַפֿך כאַפּער, שקלאַפֿדפֿאַטער : שקלאַפֿךבאַרש, שקלאַפֿדבאַויצער : בריטאַן : מחמיר, עך סטרעמיסט : רעאַקציאָנער, שושרצמאהניק.
באַצוווּמענער, פֿאַרג(שראַלדיקטער אאַז“וו . וו : אָטס, מאַרש.
וו : פֿאַרכאַפּן די מאַכט : אווורפּירן : באַר
הערש, באַצרנגען, פֿאַרג(ע)האָלדיקן, פֿאַרג(שהאָלטיקן : פֿאַרמאָיערען, אײַננעמע, ז דעראָבער : מבר זײַן, מעבר זע זיך איבער. איבערשטאַרקן : איבערג(ע)אלדיע, איבער געוועלטיקן, ז איבערוועלטיקן : אײַנברעכן, אײַנבײַסן, איבערדייווערן : שלאָע, צעקלאַפּן : בײַקומען, ז בענדיקן, שטוביק : אַמעקלייע, מאַזיע : טריומפֿירן איבער.
מאַכן אונטערטעניק : אונטערטעניקן, קלע קריע : אונטערהאָרפֿן, אונטעראָרדענש, סמערע, אונטעריאָכן, פֿאַרקנעכט(יק)ן, פֿאַרשקלאַפֿן : סובאָרדיוירן : האַלטן אונטער קאָנטראָל : האַלטן (האָבן) אע האַנט (אונטער די
טריט) : האָבן בײַ די פֿיס : האָבן אַ ביִטש אויף.
זע שטרענג —י: מחמיר זע : דיר ציפּלינירן : באַהאַנדלען שטרענג : צוויטען, ניטן, ז מיע, ז מיטיקן : פּרעסן, דריקן, קרעע, פֿאָרסיר, דרינגע, י זאַסטאַווען, צוקרעטע (צודריקן) צו דער וואַנט : אָננעמען פֿאַת גרוּרת (פֿאַרן האַלדז) : צשטיין מיטן חלף צום האַלדן : דיקטירן, אַררפֿדריטע, אַרויפֿצוויטען, אָקטראָיִרן : מאַכן טאָן : פֿאַרג(ע)ושלדיקן דעם ווילן פֿון : גע אויף געוואַלד (אויף כּוח, אויף ס'כוח, אויף ס'קאָפּ, אויף דאַנדע, בדאַנדע) : רופֿן די בײַטש פֿאַר אַ בורר.
דריקן, באַדריקן, אונטערדריקן, עקספּלואַטיר : מש זע, רודפֿן, פֿאַרפֿאָלע : טי רשיזית : טרעטן (קריכן) אויפֿן קאָפּ : טרעטן מיט (אונטער) די פֿיס : פֿאַרטויטשען, פֿאַרהוקען, פֿאַרטיוקען : ניט לאָון עפֿענע אַ מויל : אַרײַנרוקן אַ ראַזשאָן אין האַלדו — 445 : אָננעמען שטרענגע מיטלען : גיין מיט בייע (מיט כּוח) : שלאָע אויף תּקיפֿות : רעגית (געמעלטיקן, רע(מעירן נאַר-)) מיט אַ שטאַרקער האַנט (מיט אַן אײַזערנער האַנט, ביִד חנקה, ביִד ממה, בשבט נִרול, במקל וברצועה) : אַרומ דרייען אַרום פֿינגער : פֿירן בײַ (פֿאַר) דער האָן : האַלטן אע שקלאַפֿערײַ : ניט האָבן קע אענועענש : איבערציִען דאָס שטריקל.
נפֿאַרגלײַכונגעח צוקרעטע ווי אַ ליטער (דרייער, חזיר) צו דער וואַנט : טרײַבן ור אַ פֿערד (מיט אַ בײַטש, ר אוּ אָקס, ווי אַ שקלאַף : טרעטן מיט די פֿיס ווי אַ ואָרעם (ווי אַן אָנעטשע).
טאָן געצווונגען (גענייט, קעע דעם ווילן, נִעל-קרחו, באונס, אונטער דער בײַטש, אונטערן דרוק פֿע, איבער ג(ע)וואַלד, באָכרח, איבער דאַנק, איבער נויט, אונטער פּראָטעסט). אַדי ן שטרענג, ביין, י סטראָגע, האַרט, שאַרף,
האַרב, שטײַף, אײַערן : אומפּאָרהדיק,
472
אָפּאָרהדיק, אומקאָפּראָמיסלער : דראַסטש, דראַשנש, אַבסאָלוט, עקסטרעם, רעפּרער סיוו : אייעריליק, איעמאַכטיק, ווילדוויליק, מוטמליק, ז ווילקירלעך : אומטאָלעראַנט, טיראַנס, דעספּאָטש, דיקטאַטאָרש, אינקויטאָרש, רעאַקציאָנער : ז געשלדזאַם, איבערו(שהאָלדיק, נאַגעוואַלט, גוואַלדטעטיק, גאלדטוערש. גראַנדאָוונע, געצרונגע אאַז'וו — וו : אַכנריותדיק, ז רויזאַם, האַרטהאַרציק אאַו“ר — זפּפּ .
שפּר : קל דאַלי- גקר : דער שטאַרקער אין אָמיד גערעכט : אַן מען האָט קנעכט אין מען (אַ האַר את) שטענדיק גערעכט: גענייטע זאַכן טרענען זיך (ווערטערשפּיל : נייעדנייטן) : געצרוּעען און גענייט טוט גאָט לייד : דער קריץ אע מט, את אין די הענט איז די רוט : דויסע שררות האָבן לאַנגע הענט : האָס דער פּרץ איו דעסער איז ער אַלץ קלענער בײַ דך (אַלץ ווייניקער בלאָזט ער זיך) : ווי דער האַר האַלט דאָס הינטל אַזוי (האַלט ער) דאָס שנצע געזינטל : האָס פֿאַר אַ פּרץ—אַזעלכע הינט און אַזאַ הויזגעזינד : אַן דער אָריץ אע אַ עטער אין דער שנצער הויף עט : אַליין קרץ דון אַלע הונט אין אַ לעבן אָן געזונט : די פּאָדפּשעס זשע ערגער פֿת די פּאַנעס (פּריצים) אַלע: אוּנטערן פּאַן אין יאַן און אונטער יאַנען— זע פֿערדל : האָס העלפֿט מע קענען פּויליש רעדן, אַן מען לאָזט אע הויף ניט אַרע : דער הונט לאָזט מיך צום אָסוק ניט קומען : אַן גאָט העלפֿט, מע לאָזט שוין אין הויף אַרח, זאָגט דער לאָקײַ : פּאַן יע, פּאַן שפּי, פּאַן גאָשטשי מאַ, פּע ניעמאַ טשסו : אַן דער אָרץ הייסט האָרטן מוו מען : שטרענגע האַרן רעגירן ניט לאַט : אויף אַ שלעכטן אָריץ טאָר מען קע מפּלה (טרט) ניט בעטן (, ווײַל עס קומט אַן ערגערער).
465. מילדקייט
ם : מילדקייט, טאָלעראַנטקייט, ליבעראַלקייט אאַו“ר — אַי : טאָלעראַנץ, טאָלעראַנט-
לערײַ נ-אָק : ליבעראַליים, דעמאָקראַטיזם :
געדולד, סבֿלטת, מעסיקייט, מאָדעראַציע,
המאָקתזדינים : מאָד, רחאָנות — פּפּפּ .
ליבעעל , דעמאָקראַט, טאָלעראַנטלער
נ-אָיס : פּראָרעסיסט, ז פֿאָרגעשריטענער,
מעביר אַל מידותיו : מקיל : מילדער, צר
געלאָזטער, ווייכער אאַו'ר — י.
וו : זײַן מילד (טאָלעראַנט, לשאָדנע אאַז'ר) — אַיי : האָבן אײַניעענש (געדולד) : דולדן,
י טערפּען, פֿאַרלײַדן, פֿאַרשרײַע, מינען,
טאָלערירן : קוקן דורך די פֿיטער : צומאַכן
די אויגן (אַן אויג) : מאַכן זיך ניט זען (זעענדיק) :
זײַן בלינד צי : לאָע גע : באַהשדלע מיט
זײַדענע הענטשקעס : האָנדלע לפֿוים ממרת
לקף זכות : ממתיק הדע זע : דעמאָקראַטיוית.
אַדי : טאָלעראַנט, געדולדיק, סביִנש, סבלטתדיק, אָראָקימדיק, שוינענדיק,
זעעוודיק, האָכגיביק, פֿאַרגיביק, פֿאַרליטן :
ליבעראַל , דעמאָקראַטיש, פּראָדעסיוו,
ז פֿאָרגעשריק, ז פֿאָשריטלער, י פּאָסטער
פּאָרע, * פּשטעמפּאָמע נ-פּ) : צאַרט, ווייך,
מילד, צוגעלאָזט, זאַנפֿט(יש , לאַאָדנע : עער
דיק, רחאָטתדיק אאַז'ר — 6-פּ .
שפּר : העי דן אָת קל אָדם לקף זכות : אַל אָדע אָת חקרך עד ששיע למקומו.
זען ד: אוּמהערשפֿט 457, פֿרעהש 9—, רחאָטת א 466. פֿאָלגעוודימיט ,
אונטערטעניקייט
ם : פֿאָלגערדיקיט, געהאָרכזאַמקייט, בייגער דיקיט אאַז'וו : אוּנטערטעניקש, אונטער
געראָרפֿנקייט, אוּנטערגעאָרדנטקייט אאַז“ר — אַדי : נאָכגעבעניש : בלינדע פֿאָלגעוודיקייט (געהאָרכזאַמקייט) : קאַפּיטולאַציע : פּאַסיר קייט, פּאַסיוויטעט : רעזיעאַציע, סובאָרדי נאַציע.
שך, עול : קנעכטשפֿט : שקלאַפֿערײַ, ז שקלאַווערײַ, העלאָטיזם : אונטערטאַנשאַפֿט, - פּאָדאַנ טרע : שיעבוד מלכיות, שיעבוד וּליות : דיסציפּלע.
שקלאַף, ז שקלאַוו, י נער'לניק : לײַבקנעכט, ז לײַבאייגענער : קנעכט, האָסאַל : אָבד כּנעני, אָבד (ל)עאָדים : פּאַנשטשיניק, ז פּאַנשטשיזניק, י קרעפּאָסטנאָיער : יאָכפּויער : צינדזקנעכט, העלאָט, מאַמעלוק : אונטערטאָנ(ער) , י פּאָדאַנע : קאַפּיטולאַנט, קאַפּיטר לאַטאָר : פֿאַרשקלאַפֿטער, פֿאַרקויפֿטער, אוּנטערטעניקער אאַן“ר — רי : ויכנע, קריכער, קנעכטישע נאָמה, קרעאַטור אאַן“ר — 48- .
וו ן אונטערגעבן זיך, איבערגעבן זיך, אונטערהאָרפֿן זיך, קאַפּיטולירן, נאָכגעבן, אָפּטרעטן : אויפֿגעבן דעם קאַמף : אַראָפּשלינגען דעם ביטערן פּיל : אײַננעמען די מעדיצין : אוּיסשטע דעם קילבול : איבערענטפֿערן זיך צו : בייע זיך צום ווילן פֿע : אַוועקלייגן (אָפּגעבן) דאָס גערער : אָפּוואָפֿענען זיך, אַנטוואָפֿענע זיך : אָפּגעבן די שליסלען : רעזיגנירן, אַוועקלייגן די לעפֿל : פֿאַלן צו די פֿיס, קוק די רוט, לעע די שטיוול אאַזיר — 48- : אַלק אַרויסגעבן אַ בײַטש אויף זיך.
זײַן אונטערטעניק (אונטערגעוואָרפֿן, באַהערשט, באַזיגט אאַז“ר) — אַדי : אַרונטערפֿאַלן אונטער : זײַן אָפּהענגיק פֿון (אין) : באַשטק אין : זע רעדרט פֿע : זע אע דער מאַכט בײַ : זע אע צוים (אין געשפּאָ) בײַ : דינען : אײַנזטק אע די הענט בײַ : זײַן אע וּלית בײַ : ליע בײַ די פֿיס פֿון : ליע אין שטויב פֿאַר : זע(ליע) אונטער די פאַנטאָפֿל בײַ : ליגן אײַנגעלייגט (ר אַ מאַלפּע) : לאָון זיך שפּײַען אין (דער) קאַשע.
זע פֿאָלגעוודיק (געהאָרכזאַם אאַז“וו)פּ אַדי: הערן, צוהערן זיך צו, האָרכן, געהאָרכן, פאָלע, ציית זײַן : טאָן וואָס מען הייסט : קוקן אין די ציין (אַרײַן) : פֿאָלע אע פֿײַער און אין וואַסער : טאָן אַלע שמוציקע אַרבעט : זח אַ שקלאַף בײַ : בייע דעם רוקן : בייגן זיך אונטערן יאָך : זײַן אַ מאַשין בײַ : ציִען די ליאַמקע : טאַנצן נאָך יענעמס פֿײַפֿל (דודקע) : ניט האָבן קיין אייגענעם ווילן : ניט זײַן איבער זיך קיין נִעל-האָית — 470.
אַדי ן ניט-פֿרײַ, אומזעלבשטענדיק : בער
הערשט, באַזיגט, באַצווונגען, געשלאָע, אונטערטעניק, י פּאַקאָרנע : פּאַסיר, רעויר נירט : אונטערגעוואָרפֿן, אונטערגעגעבן, אונטערגעאָרדנט : אָפּהענגיק, סובאָרדינירט, אונטערגעיאָכט, פֿאַרקנעכטיקט, פֿאַרקויפֿט, אונטערגעדריקט, עקספּלואַטירט — 4-4.
פֿאָלגעוודיק, געהאָרכזאַם, י פּאָסלושנע, דינסטריליק : דיסציפּלינירט, בייגעוודיק, בייגיק, ז בייגזאַם, נאָכגיביק, נאָכגעביק : שקלאַפֿיש, קנעכטיש, הינטיש, געפֿאַלן אאַז“ר — 48- . אינוו פֿראַן : משועבד : בּחימר בנד הייצר :
כּחומר ביִד השמוקלער נ-פּ).
שפּר : אויף וועמען מש קען ניט קוקן צו
דעם מוז מען זיך בוקן : אויף וואָס איך האָב ניט געהאָלט קוקן צו דעם מוו איך זיך בוקן : אַעלא בעידנה סגיד ליה : פֿאַלן זאָל מען צום קאָפּ, ניט צו די פֿיס : בעסער זיך בוקן צום קאָפּ איידער צו די פֿיס : בוקן זאָל מען זיך נאָר צום קאָפּ : אַן דער אָריץ הייסט וואַרטן מון מען.
יען אויך : צוואַנג —, פֿרײַהירבאַגרענעצוע 470, העעה
467. אומפֿאָלגעוודיקייט ,
ווידערשטאַנד
ס ן קעגנשטעליקייט, מדערשטיייִקייט, מדער-
שפּעניקייט, אומפֿאָלגעוודיקייט אאַז'ר
474
. אַיי : מדערשטאַנד, רעדסטאַנץ, רשיסטעע : שעלוע, (אַנשקעעשטעלוט : אינסובאָרדינאַציע : לינקייט, לינקשפֿט : קראַמאָלע : מאַיעסטעט - באַליידיקונג, לע - מאַזשעסטע, קרימש לעוע מאַיעסטאַטיס : רעהאָלוציאָניזם. בונט, רעוואָלט, מרידה : אויפֿשטאַנד, פּאָווסטאַניע, מיאַטעזש, אינסורעקציע : אַרויסטרעט(וש, אויסבראָך, רעוואָלוציע, איבער קערענש — 38 : סטרײַק, שטרײַק, נאָחת, סטאַטשקע, האָבאַסטאָמקע : הועערסטרײַק, זיצסטרײַק, איטאַליענישער סטרײַק אאַז“וו : לאָקאוּט : באָיקאָט : סאָבאָטאַא.
אינסורגענט, רעבעל , מורד, מורדבמלמת, אויפֿשטאַנדלער, אויפֿשטענדלער, אוּיפֿשייער, ארפֿשטענדיקער, אויפֿשטענדער, ארפֿגעשטשענער, פּאָווסטאַניעץ : סטישטער, בונטאַר, בונטאָאטשיק, בקורשטן, משטעד ניק, סשקילאָט : פֿרײַהייט(ס)קעמפֿער : פֿררענרעכטלערע, סופֿראַשסטקע, סופֿראַאעטקע : אַחדושיק, „ברידער ק שוועסטער“ נשקעלע : רויטער, ראַדיקאַל, רעהאָלוציאָער : סאָציאַליסט, קאָמוניסט, שאַרכיסט אאַן“וו — 448 : עקסטרעמיסט : לינקער : פֿאַרשווערער, קאָנספּיראַטאָר : באַקעמפֿער : אָפּנייגלער, מדערשפּעניקער : סטרײַקער, שטרײַקער, זאַבאַסטאָחטדק : סאַבאָטאַזש ניק : פּיקעט : סאַמאָהאָליעץ, שטויבער, שיגע.
וו ן שטעלן אַ מדערשטאַנד : מדערשטק : ווידערשטעלן זיך : שטעלן זיך (נעמען אַ שטעלונג, אַוועקשטעלן זיך, אַרויסטרעטן) (שט)קעע : ויך ניט לאָע שפּײַע (בלאָע) אין (דעח קאַשע : ניט קוקן אין די צע אַרע : אַ טופּ(ע) טאָן מיק פֿוס : באַשטרײַטן : ווערן זיך : אָפּשלאָע, צוריקשלאָע, אָפּקלאַפּן, פּאַרירן, אָפּשפּאַרן, אָפּשמיסן, צוריקשטויסן : אָפּווענדן, קעעררקן — 447 : שטק פֿעסט : האַלטן דעם דונט : קעעשטק, אַנטקעעשטק : גשטק אַנטקעע : ווידערשטק, אויסהאַלטן :
דך ניט אונטערגעע : פֿאַרקרפֿן טײַער דאָס לעבן : ווידערשפּעניקן, רעבעלית, דעוואָלטית, בונטעווע זיך, מורד זע, מורד במלמת זע : אויפֿהייבן זיך, אויפֿשע : רעהאָלוצער ני(זקת: לינקע זיך, לינקלע זיך: נעמען דאָס געיע אע די אייגענע הענט : סטרײַקן, שטריִקן : פּיקעטירן, פּיקעטן נ—) : סאַ טירן, סאַהאָטאַזשרן, סאַבאָטאַזעווע : באָי קאָטיק.
ניט פֿאָלע, ניט הערן, ניט (גשהאָרכן : האָבן אע דער ערד (אע דער אַדמה, אע אַרבל , אע די שארצע עט) : פֿײַפֿן ארף, לאַכן פֿת אאַז'ר . .
גפֿאַרגלײַכועח פֿאָלע (העק) ר דעם אי גענעם טאַק, ווי דעם רב, ר די רביצע: הערן ר דעם (ראַבף קאָטער, ווי די (רויע, ראַבש קאַץ, ר קסח דעם קאָטער, ר דעם הונט, ווי יורקעס הונט, ווי (אע טשערנאָף די מרלה, ווי אָק דעם דאַגער (רעגער), ר דאָס מילכיקע קליטל, ר דעם פֿאַראַיאָריקן שני, ר אע טראָק (טשערנאָמע, פּוכאָוויטש), ר דעם לינקן פֿוס, ווי די לינקע קאה (פּשטע), ר אע דער לינקער קאה (פּשטע).
אַדי : קעעשטעליק, רדערשטײַק, רדער
שטאַנד-פֿעיִק, מדערשטיילעך, אומבאַיהעתלעך, אומבאַזיגלעך, אומבאַצוויעלעך : אומאונטערדריקלער, אומסובאָרדינירלער, אומקאָנטראָלירלעך, אומאָפּהאַלטלער, אומ-, צרמלעך, ווידערשפּעניק, בוגטאַרש, רעבעליש, רעראָלוצשנער, ראַדיקאַל , לינק, לינקלער, רויט, רויטלעך, עקסטרעם, עקסטרער מיסטש.
אומפֿאָלגערדיק, אומגעהאָרכשם, אומדיסציפּלינירט, ווילד, ניטנאָכדביק, אײַר געשפּאַרט, עקאָנותדיק אאַז“וו — 387.
נתחבּמה (למ : מי לט וּדול מ . . . : מי אָמך (לאָק אַר מפֿש ? : ווער האָט דיך גער מאַכט פֿאַר אַ מי אָמך?נ--ז: אַראָפּ פֿע בענקל:
דאַלאָי ! : ער דט אַ קלאַפּ אויף דעם רמקם און זאָגט : „יאַ ניע דאָם“ : ומי יאמר לו מה אָעמ ? : איך האָב בײַ אים די דעה ווי האָדקע בײַם ספּראַווניק : רעד צום לאָמפּ ! : גאַדאַי דאָ לאַמפּי ! : רעד צו אים און רעד צו דער אנט, אַלץ איינס — 419 : מען הערט די מוילה ר דעם רב, דעם רב ר די מוילה און ביידע אע איינעם ווי דעם פֿאַראַיאָריקן שניי : ויאָלא אָמן חמהמאַכט רער : טי מווו—אַ יאַ זדרור : איך בין נישט דײַן משה מחויב (דײַן טאַטנס מאָרת, דײַן שאַלאַטאָמש, דע אָית-דיאָמש) : ווען דו וועסט זע אַ רב וועל איך דיר די ספֿרים אונטערטראָע (נאָכטראָגן).
יען אויך : עקאָמת 387, קעג(ע)נערשאַפֿט 447, אַרויסרוף 9—.
—4. באַדינונג
ס : באַדינונג, אַלידבאַדינונג, אויפֿראַרטונג, סטאַזשירונג אאַו“וו — יי : דאָס דינסט, י סלוזשבע, דאָס שרות, אויפֿוואַרט, סטאַזש. דינערשפֿט : יוצר מאָרתים (ואַשר מאָרריח : דינער, באַדינער, מאָרת : נ-פּ) מעשוראַס, מעהאָרגעס, מאָרתטשיסקע : דער שרות, וואַרטער, ווערטער : יונג, משרת-יונג : קליטער : געדונגענער קדיש : משה מאָרת, ממ-מחויבֿניק, טאַטנס מאָרת : אַ מויד מיט אַ באָרד : שמש, משמש, קהלס מאָרת * ז !“ : הויזדינער, הוידמאָרת, שטוב-משרת : האָטעל(בשדינער, נאַ-) בעלבאָי, בעלהאַפּ : בורש, האָרסאָן, שיקייִנגל: קליימאָרת,פּריקאַשטשיק אאַז“ר — 485 : קעלנער, דערלשגער, ווייטער נ—) — 2-8 : הויפֿלינג, הויפֿדינער, קאַמערדינער, קאַמערהער : לאַק;י, לאָקיִ, היִדוק, מאָטלער, פּאָרטיע, פאָרטער, שווייצאַר, שווייצער, דענשטשיק : לײַבדינער, לײַביעגער, לײַבמענטש, לײַבקאָזאַקל : קלים-טרעגער, אא-קלים : פּאַזש, שלעפּדטרעגער : שטאַלדינער, שטאַלקנעכט, רײַטקנעכט, שטאַליונג, פֿערדיש, שמײַסער, קאָניוך, גרום, פֿאָרנאַל.
די דינסט, דינסטמויד, דינסטמיידל, הויד מיידל, שטובמיידל : מויד, מאַד, מיידל, מאָרתטע, שרת, שיפֿחה, טשאָלנט, קאָפּטשיק, קאָפּיטשיק, קאָכשטיק : הוייאַרבעטערין, אײַנגייערע : קאַמערפֿרוי, קאַמער - יונגפֿרוי, קאַמערמויד, קאַמערמיידל : י פּאָקאָיאָווע, - פּאָקאָיוווקע : קינדער-מיידל, נישקע, באָנע, פעסטינקע.
וו : דינען, דינערן, י סלוזשען : באַטראַקעווען,
שקלאַפֿן : זײַן פֿאַר יענעם אַ פּאָדריאַדטשיק: עסן עמעצנס (פֿון עמעצן) ברויט: באַדי נען, סערווירן, סאַרווערן, דערלאַנגען, אויפֿוואַרטן, משמש זײַן, האָפֿן : אַרומגיין (אַרומרי ליען, אַרומטאַנצן, פּאַדען, אַרומפּאַדען) אַרום : קריכן נעמעצח אונטער די נעגל : לעקן די טעלער בײַ : אונטערטראָגן : אָנקומען (שטעלן זיך) דינען : אַרײַנפֿאַלן אין די רעכטע הענט : אַרײַנפֿאַלן אין שלעכטע הענט : אָפּזײַן, אָפּדינען : אויסדינען זיך, סטאַושירן.
נפֿאַרגלײַכונגען) דינען ווי דער פּויער דעם אָריץ, ווי יִעקב פֿאַר רחלען, ווי דעם מלכות, ווי אַ זעלנער : אויסדינען זיך ווי אַ ניקאָלײַער סקער סאָלדאַט.
משרתים און יוצר-משרתים.
אין דער מאָרת : דער מאָרת אין ווי דער האַר : אַ מאָל אין דער מאָרת מער יִחסן ור דער אָרץ : דיו לאָבד שיִהיה כּרבו : דינערס זײַנען געטרײַ, אַי זיי זײַנען נײַ : סס- עקדים גנבים הם : פֿון אַ שלעכטן מאָרת האָט דער נִעלזאָית נאָר אָרות : מיט פֿרעמדע הענט אין מט פֿײַער צו האָרן : דינג דיר אַ מאָרת און טו עס דיר אַלע : יוצר מאָרתים האָשר מאָרתיו—שף דיר מאָרתים את גיי דיר אַלק : בך אַ דינסט אין ניט גוט צו דינען : אַן די דינסק קריגן זיך ווערט די נִעלזאָיתטע געווויר פֿע אַלע גנבות : דאָס ערשטע יאָר זאָגט די דינסט : „דעם מעלזאָיתס קו“, דאָס צווייטע יאָר :
„אוּנדזער קו', דאָס דריטע יאָר : , מ יִ ן קו“ : דורך געזינדער גיט מען שיס קינדער : דער שלעכטער קנעכט זוכט צו שפּעט זײַן רעכט : דער וואָס גייט אין שפּאַן (דעח באַקומט מיטן בײַטש.
ש ארך : פֿאָלגעוודקיט —.
469. פֿרײַהייט , באַפֿרעוט
ם : פֿריִקייט, זעלבשטענדיקייט, אוהאָפּהענגיקייט, אומבאַגרענעצטקייט אאַו“וו — אַדי : פֿרקייט, פֿרײַשאַפֿט, (דק פֿרײַ, חרות, י סאָבאָדע, י סלאָבאָדע : ניטשרײַנמישונג : ליצענץ, רעכט : קאָנצעסיע, פּרירלעגיע, פֿרענטשך נ—) : פֿרײַער וועג : אומבאַגרענעצטע, פּאָליטישע, אַקאַדעמישע אאַז“ר פֿרײַהייט : באַוועגוערפֿרײַהייט , גלויבנס-פֿריִהייט אאַו“וו: פֿרקייטדאָרשט, פֿרײַהיטדראַנג : אויטך האָמיע : סעריטאָריאַל ע, עקסטעריטאָריאַלע, פּערסאָנאַלע, נאַציאָנאַלע, נאַציאָנאַל-קולטר רעלע, עלטורעלעאַציאָנאַלע אאַזיוו אויטאָשמיע : מינאָריטעטן - אויטאָנאָמיע, דופּך אַרטאָאָמיע, דופּנדיקע אויטאָנאָמיע אאַז“ר : אַלרבאַשטימוע, אַל רעגירונג : פּאַרטיקר לאַרעם, קאָמוואַליום.
באַפֿרײַוע, קיטור , פטרניש : אַרויסלאָז, פֿרײַלאָזונג : לייז, אויסל ין, דערלייזוע, אָדי שבויים : גאולה (שלמה) : אַלרבאַפֿריִוט : באַפֿרײַוע(ש - באַוועטנג, פֿרײַהייט(ס) - באַווער מע : אַבאָליציאָנעם : עמשציפּאַציע. זעמסיפּאַציע : אורלויב, אָפּבעט, אָפּלאָז, - אָט פּוסק, פֿוירלאָ נאַ-) .
פֿרײַער מענטש, פֿרײַער פֿויגל , פֿרײַ פֿייגעלע : מ חורע, קת-חורע : באַהאָרוטער נפֿת מיליטערינסט) : ווײַסער בילעט נרוסלאַנד: פֿרײַ פֿת מיליטערדינסט) : פֿרײַהייער ליבנדיקער : זעלבשענדיקער, ז זעלבסר שטענדיקער.
באָפֿר, אויסלייזער, דערלייזער :
צאל, מלאחצאל : עמשציפּאַטאָר : אַבאָליציאָניסט.
וו : זע פֿרײַ (אומבאַגרענעצט, ז אומבאַר שרענקט אאַז“ר) — אַדי : זע אויף (איבער) זיך אַלק אַ קעלזקית : יש זח אייגענער קעלהאָית, ניט האָק קיינעם איבער דך, ניט זע קיינעם אונטערגעוואָרפֿן, האָבן אַ פֿרײַע האָט, טאָן וואָס עס געפֿעלט, פֿילן זיך פֿרײַ, פֿילן דך ר אַ פֿע אין עסער, פֿילן ויך ווי בך זיך אין דער היים, מאַכן זיך היימש : ניט פֿרעע ביִ קיינעם : דערלויק זיך : האָבן זע אעענעם מלן (ז זע אייגענעם וועג) : שטק אויף זײַנע רעכט : ניט זע אָפּהענגיק פֿון (אע) : שטק אויף די אייגענע פֿיס : באַשטק זע (איש שטעטל.
קריע (געווינען) פֿרײַהייט : קריע אורלויב : אָפּבעטן זיך : ווערן (אַרויסגק) פֿרײַ : לוין וועק, אָטור ווערן : אַרויסגע פֿון די האַלאָבליעס : נעמען זיך די פֿרײַהייט : באַפֿריִע זיך, אַרויסבאַפֿרײַען זיך : אָפּשיפֿן זיך, אויסקויפֿן זיך : אַראָפּוואַרפֿן דעם יאָך (עול) : צעברעכן (צערײַסן) די קייק : אַרויספּלאָנטע(חן זיך, אויסדולן זיך, אויסוויקלע זיך.
מאַכן פֿרײַ : געבן אַ פֿרײַע האַנט פּ - אין ר : אָפּלאָזן: באַפֿרײַען, פֿרײַמאַכן, ז פֿרשפּרעכן: מאַקן זע אַן עטנה : אָפּלאָזן (אַרויסלאָע) די לייצעס (פֿע די הענט) : פטת : לוע לאָזן, פֿרײַ לאָע : באַאורלויבן : אַרויסלאָע, צעלאָזן, פֿונאַנדערלאָע : אויסשכן, אָפּיאָכן, אַנטשכן, אַנטשקלאַפֿן : אויסשפּאַנען, אָפּצוימען, אָפּצײַמ(ל)ען, אָפּפּענטען, אויפֿבינדן אאַז“וו — 31 : לאָע גע, לאָזן לויפֿן, לאָע געמאַך, לאָע אַלק : ניט אַרשמיע זיך : אויסלק, דערלק, אויסקויפֿן : עמשציפּירן : לעבן את לאָזן לעבן.
אַדי , אינר : פֿריִ, פֿויגל פֿרײַ, פֿראַנק אע פֿרײַ, אָפֿקר: פֿרײַ ווי אַ פֿויגל , ר אַ פֿי געלע אין האָלד, ווי דער רנט אין פֿעלד, ווי אַ פֿיש אין אסער, ווי קינדער אָן אַ סדר : פֿרײַהייטלעך, י וואָלנע, י סאבאָדנע, זעלב-
477
שטענדיק, אומאָפּהעמק : אומבאַרירלעך : פּרירלעגירט : אויטאָנאָם : לויז, אומגעבונדן, אומגעוימט, אומגעצײַמלט, צוימלאָז(יק) : אַבהאָלוט: אומגעשערט, אומבדענעצט, ז אימבאַשרענקט : אומקאָנטהאָלירט , אָנקאָנטרך ליק : אומגעצוווּטע, אומאונטערגעהאָרפֿן : אומרעדרט, אומבאַהערשט, רלד, אומגער פֿרעגט: באַפֿרײַט, אויסגעלייזט, פֿרײַגעלאָע, פֿרײַגעלאָזט אאַז'וו — וו.
פֿראַן : לאָן מיך גק ! : איך בע אַ קעלזקית פֿאַר זיך : סאַ- פּאַן, סאַם כאָישע : מע קדור , מענע דדע : מדן שטענדער מיט מד נע דיִין : מח וועב, מח קו, מײַנע פֿערד, משע קינדער : מא תאמר אַני העשרתי אָת אַברם — איך קע מיר מע שטעטל אַלע שטק : מע רבי אע שוץ לשג ר שטאָרבן.
דען אוּיך : אַרפֿבעש 81, אַנסרשט 482, באַפֿרײַט . 470. פֿריִיהייט-באַגרענעצונג ם : באַדענעצטקיט, ז באַשרענקטקייט, איִר געשלאָסנקייט אאַז“ר — אַדי : פֿררייטבאַענעצמ, רעכט-באַגרענעצונג, צוימוט, אײַנשליסוט אאַו'וו: אײַנהאַלט, ז צוריקהאַלט, אָפּהאַלט אאַזיוו — י : לימיטאַציע, הגאָלה : אָימצום : קאָסראָל, דיסציפּלין : געבונדענע הענט.
געפֿעעעניש, געפֿאַנגענשפֿט, קריגרגער פֿעעעניש (-געפֿאַנגענהאָפֿט), קיביה, י פּלע, פאַט, אַרעסט, וועחע : עטאַפּ, שוב.
תּפֿיסה, טורמע, טאָרן נר-) , געפֿענקעניש, אַסטראָג, פּרק נ—) , קרימינאַל , דחיל נ—) : פֿעסטתג, י קרעפּאָסט, קאַזעמאַט : אשערנע אָסעס (קראַטעס) : הינטער די דאַטעס (קראַטן) : חדר, סיבה, קערזרחמים : אַל אָלך יושב, הויכע פֿענצטער, המצא ממחה, לאָך, חור, פֿינק, קאן ו-) : כודערמודער, ברימדקע, קיש, קיטשע, קוטשעמשט, קאָ-
מומענט, קוטווקע, טדקמיק, קאַלאַמאַזשניע, קאָע, חד-דיא, קאָזאַק, קונע: קאָרדעגאַרדיע, קאַזשנע קעסט : פּאַוראַק, סינג - סיע, באַסטיליע : קאַרצער, טעמניצע : קאַמער, קער מערל , ז צעל : אַרעסט(הויף , צירקל , צערקל נחל) , אוטשסטאָק — 0-- : פּאָליטאעאָלאַטאָר נ-אָיס , קאָנצענטראַצישלאַגער, קאָנצלאַגער נ-אָיס , קאַצעט וש--לאַנח : שטראָפֿהויז, שטראָפֿאַנשטאַלט, אַרבעטהויז, רעפֿאָרשל , רער פֿאָרמעטאָרי נאַ-) : בעסערהוין , בעסערור הוע, בעסערונהאָנשטאַלט, צוכטהרו, פּעני טענטשערי נ—) : אַרעסטאַנטסקע ראָטע(ש : פֿאַרברעכערקאָלאָניע, טײַוולשינדזל : קאַר טאָרגע, פֿאַשיקונג, פֿאַרשקאָרט : פּאַטרולקע, עפֿענקענידוואָע.
שטײַג, קליאַטקע, קליעטקע, קובשיקל : דאַטע, קראַטע, י רעשטקע : שלאָס, ריגל, קייטל אאַז“ר — ז- ! : מוילשלאָס, מוילקאָרב, מוילבאַנד : שפּאָ, צוים, צײַמל , לייצע אאַזיר — 73 ! : קייטן, דיבעס , קאַנדאַלן, קבליקרול , שטריק, פּענטע, שטאָק, קלאָץ : האַנטפּענטע, האַנטקייטל , בראָנדזעלעטן נ-) : משוןעיםיאַק, משווּעש - העמדל , צאנגשק(ש : שפּריִד (העלעל) ,שפּאַרהעלצל, שפּאַנהעלצל, שפּינהעלצל. .שפּרײַזל ,קניפּיק, געג נאַ-) .
געפֿאַטענער: קריגס-געפֿאַנגענער, מלחמהגעפֿאַנגענער, שיביהניק, י פּלעניק : אַרעסטאַנט, אָפֿוס, תּפֿיסהניק, פּרענער נ—) , קרימינאַלניק, אַסטראָעיק, אַסטראָזשניק, ברידדניק, קאַטאָרזשיק, קאַטאָרע, נ-אָק פּאָליטאַרעסטירטער, פּאָליטקאַטאָרזשנער : פּאָליטשער : סיבירניק, פּאָביטניק : קאַצעטניק : לינקער שם נ-) , אַ יושב אין טורמע : אַסורים : געכאַפּטער, אײַנגעשלאָסענער, אַרעסטירטער, פֿאַר שפּאַרטער אאַו“ר
ר ן באַגרענעע (י באַשרענקען, לימיטית. מטיל זע אאַזיוו) (עמעצנס) פֿרײַהייט : שטעלן אונטער קאָנטראָל : קאָנטהאָלירן : איִמ שפּאָען: צוימע, צאַמען, צעמלען, אײַנצאַמע :
מאַכן אומשעדלעך : האַלטן אין צוים (אע צרק, אין געשפּאַן, אין דיסציפּלע, אונטער קאָנטראָל אאַז“וו) : האַלטן מיט צוואַנגען : האַלטן אין האַנט (אע די הענט, אין די נעגל , אין רשות): האַלטן בײַם קאָפּ : אײַנהאַלטן (ז צוריקהאַלע, אָפּהאַלטן) פֿון : האַלטן אע די גרענעע פֿע : האַמערש, טאַמעווע, האַלמעווע, (פֿאַחהאַטע.
באַררק נעמעצח פֿון זײַן פֿרקייט : אַרײַר נעמש אע די הענט : אָנהעטש (אויפֿהעמש) אַ שלאָס אויפֿן (פֿאַרן) מויל : פֿאַרשטאָפּן דאָס מויל : צובינדן דעם קאָפּ : ניט לאָזן אַ האָפּ אויפֿהייבן : האַלע קורץ : בינדן (פֿאַרבינדן) דעם עק (די הענט , הענט את פֿיס) : קייק, פּענטען : שליש (קאָרע, שמידן) אין קייטן : אײַנקייע, אָנטאָן דיבעס .
פֿאַנגש : נעמע געפֿאַנגען, נעמש אע גש פֿענגעניש (י אע פּלע, אין געפֿאַנגעאָפֿט) : פֿאַרנעמען, אַרײַנקריע : כאַק, פּאַקן, לאַפּן, צאַפּן, דאַפֿן נ-) : פֿאַרושכן : אַרעסטיר: אינטערנית : אפּניעצן (אַרײַנזעצן, פֿאַרזעצן) אע תּפיסה (אע חדעדיא אאַז“וו) : אײַנזעצן אָפֿוס : אַפֿסע(נע)ן : אײַניִשבע(נע)ן, אַרײַנשבע(נשן : אַרײַנרוקן אע חור : הוילן נ-) : אײַנשליסן, אָפּשליסן, אָפּשפּאַת, פֿאַרשפּאַרן ז אײַנשפּאַת : איִנמויעת (לעבעדיקערהייט) : בשהאָק, פֿאַרערטן.
נפֿאַרגלײַכוטש פֿאַרשפּאַרן ווי אין אַ טור מע, ר אין אַ תּפֿיסה , י ר אין אַ קרעפּאָסט, ווי אין אַ קרעטשמע, ר אין אַ קאַטוך, ר אין דאָנום.
באַרויבט וועת פֿת דער פֿרײַהייט : גער פֿאַנגע וועת : אַרעסטירט ווערן : אַרײַנפֿאַלן : פּאַקן זיך אין די הענט (אע די נעגל) פֿת : אַרער פאַקן זיך : וימסר ווערן : באַקאַפּען זיך, פֿאַר קאַפּע זיך, פֿאַרערטן זיך : פּאָפּאַדיען זיך : וועת אַ הדו- : גק אע דדר אַרח : גק מיטן עטאַפּ : זיצן : זיצן אָפֿוס : נ-) סאָק, סעקן, סענטערע, צינטערען, צענטערע : זיצן (בײַם
קיסח אויף קעסט : זיצן איבער עבעל : זע הינטער שלאָס את ריגל : האָבן אַ דירה מיט ברויט : זע אויף פּאַראָל.
אַדי : ניט-פֿרײַ, בערענעצט, ז בענקט, לימיטירט, געצוימט, געבונדן, געפּענטעט אש'ר — 30 : געפֿאַעע, אַרעסטירט, אינטער נירט, פֿאַרשפּאַרט, אײַנגעשלאָסן, פֿאַראכט, אײַנגעמויערט, באַגראָבן, פֿאַרהאָק אאַז'וו—י. פֿראַן : דאָ שטעל דיך ניט, האָ מעק דיך ניט : אַ פֿויגל לאָזט מען צו אים ניט צו.
שפּר : אַרע אע די טיר ברייט, אַרויס אע זי שמאָל : אַרײַעק גייט מען אַרש דורך אַ ברייטער טיר, אַרויסגע גייט מען אַרויס דורך אַ שמאָלער : דלת הנעלת לא במהרה אִפּפח : אַרק איז אַלע מאָל גרינגער ר אַררס : תּפֿיסה אע (אַזוי ח מיתה : אַין אָבש מתּיר אַצמו מקיתזאַסורים : אַ געבונדענער קען זיך אַלע ניט אויפֿבינדן : אַן מען זעצט אַ פֿייגעלע אין שטײַגעלע אַרע ווייס(ש מש ניט, צי לאַכט עס צי וועט עס.
פֿאָרשלאָג
ס : פֿאָרשלאָג, ז פֿאָרשלאָג, פֿאָרלייג, אָנמוט, האָעה, פּראָפּאָזיציע, מאָר נ—) : באָט, אָנבאָט, אָפֿערטע : נאָמינאַציע : פּרעזעה האָציע, קאַנדידאַטור : אַספּיראַנטור.
פֿאָרלייגער, ז פֿאָרשלאָגער, פּאָפּאָענט : באָטער, אָנבאָטער , אָנמוטער : קשדיהאָט, אַספּירשט : פֿאָרגעל ייגטער, ז פֿאָרגעשלאָגער נער: האָלאָנטיר, וואָלאָנטער, פֿרײַרליקער. וו : מאַכן (אַרײַנטראָע) אַ פֿאָתלאָג (אַ פֿאָרלייג, אַ פּראָפּאָזיציע אאַז“וו) — - : פֿאָר לייע, ז פֿאָרשלאָע, פּראָפּאָנית : אויפֿגעבן, פֿאָרגעבן : אָנמוטן, באָטן, ביטן, אָנבאָטן : אָך שלאָע נאַ שידוך) : אָפערירן : שטעלן צו דינסט : באַטרעטן (זיטען) אַ אָקח : זע אַ קאָדידאָט,
קשדידירן, לויפֿן נ—ם : אָנגעבן זיך, שטעלן דך, וואָלאָנטירן, וואָלונטירן נאַ-) : אָנשלאָגן זיך, אָנבאָטן זיך : אַרויסשטעלן די קאַנדידאַטור פֿע : נאָמינירן, פּרשענטירן.
אינוו : אע מאַרק : צו פֿאַרקויפֿן : צו פֿאַר-
שפּר : פֿאַר אָנבאָטן (פֿאַר אַן אָנמוט) קומט
ניט קע פּאַטש : אָנמוטן מעג מע אַפֿילו דער רביצע ארך : ניט דער אָנמוטער אין אַ נאַר, האָר דער טוער אין אַ גאַר.
ס ן געבעט, בעטעוש, תּפֿילה, תּחינה, תּחנונים,
בקמ, בעקעשע נ--) : קול-קורא, הילפֿרוף : אַפּעל , אַפּיל נ—) : בעטבריוו, ז ביט מיפֿט, ביטע : פּראָשעניע נר-לעי) : נ-יילח פּאָדשיע, פּהאָזשבע : פּעטיציע, פּעטיטע, פּער טק נ—) : אַדרעס : אַפּליקאַציע, אַפּעלאַציע, שסאַציע, מעמאָרשל : ערשטע, צווייטע פּאַפּית נאַ-) : בעטל , בעטלערײַ, שנאָרעריִ, קבאָטת — 8-פּ : שנאָרבריוו, בעטלבריר : מך מע, מאָנעניש: מאָנבריר : פֿאָדערונג : פֿאַר בעטוע, הזאָנה , ז אײַנלאַדוע : בילעט, חתונר בילעט, פֿאַרבעט-קאַרטל אאַז'ר —4-פּ .
בעטער, אַפּליקאַנט, אַפּעלאַנט : פֿאַר בעטער : מאָנער, מבה, אינקאַסענט, קענרער סער נ—) .
וו : בעק : רעדן ניאַק : בעטן דערלויבענש :
פֿרעגן סטאַנציע : בעטן הילף : אַפּעלירן : אָעעבן (אײַנגעבן, דערלאַעש) אַ בקשה (אַ פּעטיציע אאַז'מ) : פּעטיצשנית : ענדן זיך צו : גע צו : בעטן רחמים (רחאָנות, תּחנונים) אש“וו : מפֿציר זע, מציר זע : נ-פּ) מן המיצר זע, מן המיצת : קלשעווש, קלשנטשען : קלשניע זיך : פֿאַלן (צופֿאַלן) צו די פֿיס (צו דער ערד) : האָרפֿן דך צו די פֿיס : אַרסערען זיך בעטנדיק : קניִען צו : פֿאַלן אויף די קני פֿאַר : אוּסשלאָע אַ קני (קניִע) : מיינע פֿאַר :
אויסגיסן דאָס האַרץ פֿאַר : מאַכן אַ געשלד : שריִען געוואַלד (קאַראַול , שעקראל).
ופֿאַרגליִכונגעח בעטן זיך מ בײַ אַ עלן, ווי מען בעט זיך פֿע טויט : אויסציִען זיר ר פֿאַר אַ נולן.
אָנקומש צו קיצבה (צו נעמעצנש לאַסקע, לידי אָתנת אָשר ודם) : קומען (זע) אויף לאַר קאַרע ברויט : נעמען זיך פֿאַר דער טאָרבע : גק מיט דער טאָרבע (מיט דער פאקע, מיק טעלער אאַז“וו) : גק (אַוועקלאָע זיך) איבער די הײַזער (איבער דער מדיה) : גע אוּיף קאָליענדעס (אויף שנצן) : בעק פֿע טיר צו טיר : אַרויסגיין מיט אַ (רויט) טיכל (מיט אַ פֿאַטשיילע) : שטעלן אַ טעלער (אַ קערה) : אויסשטעלן (אויפֿשטעלן, אויסציִע, אויר שטרעקן) די (אַ) האַנט : שטע בּעני בפּתח : בעטלען, שנאָרע, שנאָרן, קבצענען, אעמ רע(רע)ן, פּענטע, האָליעדערש, קאַלענדרש ווען : מאָנטען, מאָטשע, מאַנצלען, מאָנצלען, מאַנטאַטשש, מאַנטאָטשען, סקאָמליע : צר שטק, צוקלעפּן זיך אאַז'וו — ז-פּ : פֿאַרליע דך אויף.
מאָנען, תּואַע (בפּה) זע: מאָנש ר אַ חוב, ר אַ פּראָצענטניק : (אָפּ)ריִסן די פּאָלעס : פּרעסן נאַ חוב) : אומפֿאָרן אויף קבאָבות : אומגע קע די מוווות : קלאַפּן אע טיר : אָפּשלאָע (אָפּקלאַפּן, אָפּהאַקן) די שוועלן (די טית) : האָבן דאָס לויפֿעניש : פֿאַרלאַנגען, פֿאָדעת : בעטן (פֿרעע, בענטע, אָנשלש, אָנמעסטן זיך, זינגען אאַז“מ) אַ פּרש (אַ פקח) : איבערבעטן, איבערבאָק, איבערביק אאַז-וו — בּמפּ.
בעק (פֿאַרבעטן, מזמע זע, ז לח, אײַנלאַדן) געסט: אָפּאַכק עסט
זײַ(ט) אַזוי פֿרײַנדלעך: ארב איר מלט אַזר מט זע (אַזוי פֿרײַנדלעך זע) : טוט מיר אַ טובה : זעט : אך בעט אײַך : זײַ(ש ממל (אוּף... : פּלע ג—) : למען האָם : ז אוּם האָטעס
480
מלן : האָט רחאָטת: האָט האָט אין האַרצן : צו הילף !ן העלפֿט ! : ראַטעוועט ! : געאלד ! : קאַראַול ! : שמע-ישראל ! : קטן איז אַ בויך נרערטערשפּיל : בעטן—אָטאָ .
שפּר : פֿאַר בעטן קומט קק פּאַטש ניט : נמדד) ווי די דרש, אַזוי די בקשה : בעסער אָנקומען צו עלינו איידער צום בעסטן מענטע : שטענדיק זאָל מען גיין צום קאָפּ : לפֿני אָלך שרײַט מען הויך.
זע אוּיך : באַפֿעל 2—, אָרעמקייט 498.
ס ן אָפּזאָג, אָפּמאַרף, אָפּשלאָג, ז צוריקרײַז. וו ן אָפּואָע: אָפּזאָגן ווי אַ טויטן, ז צוריקווײַזן, אָפּהאָרפֿן : ניט נאָכגעבן : זאָע נק — בּבּנ : וויִע אַ פֿײַג : האָקלען (פֿאַרוואַרפֿן) מיטן קאָפּ : ניט וועלן הערן (און געדענק : זײַן טויב צו : אויסדרייען זיך מיט דער פּלייצע צו.
אינר, פֿראַן : ניין ! : לא ! : לא מיט אַן אַלף ! : אויף קק פֿאַל ניט אאַו“ר — 332 : טו זיך אַרע פּוטער אין נאָז : איר וועט מוחל זײַן (אַזוי מט זײַן) קומען שבועות צו די בלינצעס : איך וועל דיר אונטערטראָע ! : איך וועל לאָזן מאַכן : קענסט קריע די דינדאַרניע ! : קענסט לאַנג וואַרטן בין : איך וועל דיר געבן האָס איך ווייס : איך וועל דיר געבן אַן אָרט אויפֿן קיתעולם : איך וועל דיר געבן, אַן ס'וועט דיר אין האַלדז ניט קריכן : איך וועל דיר אַרײַנשיקן (אָפּשיקן, אַהיימשקן) מיט קאַזיאָנער פּאָסט (מיש אָזשיאָרער שמש, מיט האָצמאַכן, מיט הערשקען, מיט משיחן, מיט חברה-קדישא, מיטן מלארזאָוות, מיט מאיר מלמד, מיט דער אָקסנפּאָסט, מיט דער פּאָטשט, מיטן גראָבן פּאָליציאַנט, מיטן רבין רב צאָץ, מיט רב שבתין, מיט שבתי דאָזאָר, מיט שבתי לייזערן, מיט רב שבתי-וואָלפֿן, מיט רב שבתי הויזן-טרעגער, מיטן הויכן שבתי, מיטן לאָמען שבתי, מיט האָפּסלען, מיט שאַפּסענע, מיט רב
שעפּסלען, מיט שעפּסל קרת, מיק בראָדער שמש).
זען אויך : געגירש 382, אַטלירש —.
474. צוזאָג , אָפּמאַך , תּנאי
ס ן צוזאָגונג, ז פֿאַרשפּרעכונג, פֿאַרזיכערונג,
פֿאַרפֿליכטונג אאַז'ר — וו : צוואָג, צוואָגעניש, ז פֿאַרשפּרעך, הבאָחה : התחייבות, אָבליגאַציע, גדר, שנדר, פּלעדזש נאַ-) : וואָרט, הייליק וואָרט, ערנוואָרט : שבוּעה : נאאָנות : פּאַראָל : נשהאָכע הבאָחה) אַן איי אויף מאָרע (אויף מיטוואָך) : אויף מאָרע מיט אַן איי.
אָפּמאַך, אָפּרייד(עניש, אָפּשמועס, מדובר, קנע, קנוניא, קיתחון-פּה נ-) : גמר, אָפּשלוס —43 : פּאַקט, קאָמפּאַקט, קאָנקאָרדאַט, קאַרטעל : ברית, ברית - אָלום : ראָשי - פּרקים, תּנאים : דורכקום, פּשרה, פּשר, קאָמפּראָמיס, סעטלמענט נ—) אאַן“ר — פּפּפּ : קאָנטראַקטאַציע : קאָנטראַקט : שריפֿטלעכער אָפּמאַך : געשעפֿט - אָפּמאַך, האַנדלט - אָפּמאַך אאַז“וו : אַגרימענט נ—) , דזשענטלמענס אַגרימענט : בּמב, צעטל , שליסצעטל : מיל-טיקעט נאָ-יאָר-) : בײַקאָנטראַקט, סובקאָנטראַקט : חתונהקאָנטראַקט : כּתוּבה, כּתובהדאורײַתא, געבלאַטערעטע כּתובה, תּוספֿת-כתובה.
טשאַרטער, מאַעאַ כאַרטאַ, מאַעאַ קאַרטאַ : קאָנווענץ, פּראָטאָקאָל : מאָדוס וויווענדי.
תּקיעת - קף, י האַנט - תּקיעת - קף, האַנטשלאַק : נקיטת-חפֿץ, קאָלת-קנע : חתימה, אונטערשריפֿט — פּ-3 : שבועה — 3-8.
לעבנס-פֿאַרזיכערונג, אַסעקוראַציע, י סעקוראַציע, אַסעקוראַנץ, סטראַכירונג, סטראַכאָרקע, אינשורענס נאַ-) : אַסעעראַנץ- (אַסעקוראַציע-)פּרעמיע, פֿאַרזיכער - פּרעמיע : סטראַכיר-ראַטע.
באַדינג, באַדינגונג, פֿאָרבאַדינג, באַוואָרעניש, אויסרייד, אויסנעם, תּנאַי : תּנאַי קודם למעשה : קאָנדיציע, טערמע, פּראָרויע,
פּראָרש, סטיפּולאַציע, אַרטיקל, פּונקט : אולטימאַטום : רעזערהאָציע.
אַגענטור : (לעבנסספֿאַרזיכערוט - געזעלהאָפֿט : נבאַנק) סטראַכירשפּטיל : קאָנטראַהענט, ז קאָנסראַגענט: פֿאַרזיכערער , אַסעקורשט, אונטערשרײַבער : (סטראַכיר-)אַגענט, אינשורענסשיידחענט נ—) : הויפּטאַגעוט, גענעראַלשגענט אאַז'וו.
וו : געבן אַ צוואָג (אַן הבאָחה, אַ וואָרט אאַזיוו)
— - : צוזאָע, ז פֿאַרשפּרעכן, פֿאַרזיכערן, מבסיח זײַן : קאָרמענען מיט הבאָחות : פֿאַרפֿית : נעמען אויף זיך : אַהאָושירן זיך אין : מתסייב זע זיך : פֿאַרפֿליכטן זיך, בינדן זיך : מנדר זײַן, נדרן, שנדרן : טאָן אַ נדר : צוּשווערן — 8-- : פֿאַרזיכער, אַסעקורירן, סטראַכירן.
אָפּרעדן, אָפּרידן, אָפּשמועסן : אָפּמאַכן, אָפּשליסן : דורכקומען, פֿאַרענדיקן, סעטלען נ—) : מאַכן (שליסן) אוּ אָפּמאַך (אַ קאָנטראַקט אאַזיוו) — - : שנטראַקטירן : כּורת ברית זע : שרײַבן תּנאים : געבן (מאַכן, אַרויסנעמען) אַ תּקיעת-קף : געבן אַ האַנט : צוקלאַפּן, צר שלאָע : מקבל קוע זע : איבערשלאָגן מיט אַ אָיצה : אָפּשרײַבן זיך, אונטערשרײַבן זיך, אַרעקלייע דעם טאַטן אאַזיוו . .
אויסדינגען זיך, באַדינגען זיך : אויסרעדן (אויסנעמען) אַ תּנאַי : מאַכן אַ קנופּ מיט אַ שלייף : אָפּמאַכן ברחל קתך הקטנה (לאה די דויסש : נ-פּ) אָפּמאַכן ברחל קתך הנאַקעטע : סטיפּולירן : בינדן : (בששטיין אויף.
אַדי : צוואָגט, פֿאַרשפּראָכן נאַר-) , געבונדן,
געשלאָסן, אָפּגעמאַכט אאַזיוו — יי : קאָנראַקטיק, באַדינגיק, תּנאַייִק, תּנאָימדיק, קאָנדיצשנעל.
איִנר , פֿראַן : ויגמר : בּקי המדיבר : אָפּגע-
מאַכט ! : אָפּגערעדט ! : געסעטלט נאַ-) ! : אָלי ועל צהאָרי ! : קתוב ואָמם : והבּל אָריר וקים : צוגעזאָגט ווי אַ הונט האָט געבולן (געבילט) : פֿאַרשרײַב (שרײַב אען .(מיט אַ קויל) אע עימע נ-פּ) : פּש נאַ בערדיטשעוו נ-פּ) : בלי
גדר : באופֿן : על-מנת : אַלשי תּנאַי : בתּנאַי : מיט רעזערוואַציעס : מיט אַ באַואָרעניש : מיט אַ האַטשיק : מיט אַ צוטשעפּעניש : מען נעמט שיס ברחל קתך הקקנה מיט אַ שיקל ליכט און מע באַקומט פֿאָרט די אַל טע בלינדע לאה.
שפּר : נעשה וושע—אַ ייִד זאָגט אַלץ צי : פֿון צוזאָע בין געבן אין אַ גרויסער מהלך : פֿע וקך אָיה אומר בין וקך אָיה מונה אין גאָר אַן אַנדער ויגון (אין אַ גרויסער חילוק, אין אַ גרויסער מהלך) : צוואָגן און ליב האָבן קאָסט קיין געלט ניט : צוואָע און ניט געבן מאַכט אַ ביין לעבן : ווער עס האָט אַ ברייט מויל האָט אַ שמאָל האַרץ : אַן דאָס האַרץ איו שמאָל אין דאָס מויל ברייט : אַ האָרט אין נאָר אַ וואָרט, און אַ חתימה אין טאַקע אַ חתימה : אַ וואָרט אין אַזוי מט ווי אַ חתימתעד : פֿון מויל צום בוזעם איז נעענטער.
475. באַוואָרעניש
ס ן גאַראַנטירטקייט, באַוואָרנטקייט, זיכערקייט אאַו“ר — אַדי : באַראָרענונג, פֿאַרזיכערונג, דעקונג אאַז“ר — יי : דער באַוואָרן, באַוואָרעניש, פֿאַרוואָרעניש, האָראַנטיע, סימן, אַחריות, בטוחות : מטואָגונג, מטואָגערײַ, ערבות, בטחונות, סעקיוריטי נ—) : שלישות, השעמ, אשלייג(וש.
ערבות - געלט, שלישית - געלט, קויציע, קאַווציע נדיאַל) , י זאַלאָג, י פּאָרוקע, בייל נ—ז : אַוואַנס, האַנטגעלט, דעפּאָזיט אאַזימ— 499 : חתימה, אונטערשריפֿט — פּ-בּ : בלאַנקאויפֿשריפֿט, זשירע, אוּיטאָושירע, אינדאָרסירונג, אינדאָרסאַציע, אינדאָרסמענט נאַ-) : אַטעסטאַציע — !בּ- : האָראַנטיר - בריוו : באָנד : וועקסל , אאָויו נ—) : אָליעעטל , התחייבות-צעטל , האַנטקוויטל , השלח-קרטל,
482
חרם-קוויטל : קאָלה, רעסיט נ—) : משכּע ל'ר משאָנות, פֿאַנט, סווידאָניע נקי) : היפּאָטעק, מאָרגעדזש נ—) : ערבניק, לעבעדיקער משכע, י זאַקלאַדניק : לאָמבאַרדשעטל , י לאָמבאַרדאָווער קוויט : קוויטל , שע.
האָראַנט, האָראַנטיע - געבער, מטזאָגער, אָרב(ניש, ערבות-מאַן, מיטאָרב : זשיראַנט, בלאַנק ך אויפֿשרײַבער, אינדאָרסאַנט, אינדאָרסער נ—) : משכון - געבער, פֿאַרזעצער, י שקלאַדניק : משכון-נעמער, קעל-פּקדון, היפּאָטעקער, מאָרגעדזשר נ—) : פֿעטער : לאָמבאַרד
וו ן שראַנטירן : מאַכן זיכער : פֿאַרזיכערן :
אײַנשטיין פֿאַר : מטשטע פֿאַר : גוטזע פֿאַר : ענטפֿערן פֿאַר : איבערנעמע דאָס (די) אַחריות פֿאַר : זיִן פֿאַראַנטוואָרטלעך פֿאַר : באַהאָרענען : געבן אַ האָראַנטיע (אַ באַהאָרעני-) — - : דעקן : אדנליע : משלש זײַן : איִנלייע ביִד אָליש : מטשע, קאַווירן, ערב זײַן, אָרבן, האַפֿטן נדאַק, בילן נאַ-) : געבן אַ זשירע, זשירירן, זשירען, אינדאָרסירן, אינדאָרסן נ—) : אונטערערײַבן (פֿאַרחתמענען זיך) פֿאַר : געבן אַ האַנט : צהאָגן, ז פֿאַרשפּרעכן אאַז“ר — 474.
געבן אַ משכת : פֿאַרמשבּונע, פֿאַרזעצן, פֿאַרבראָקן, פֿאַרשטערכן : פֿאַרעצן דעם קאָפּ (די בעבעכעס, דאָס לעצטע העמד פֿון זיך, דאָס לעצטע העמד פֿע לײַב) : פֿאַררוקן אַ טשלנט נ-פּ) : פֿאַרמאָרגעדזק נאַ-) .
אַדי ן שראַנטירט, געזיכערט, באַוואָרנט :
געאָרבט, געהאַפֿט נדאַל), געדעקט אאַזיר—יי: ראַיעל , קוראַנט, ק(אַ)ראַנט, בטוחדיק, זיכער.
נפֿאַרגלײַכונגעח זיכער (ראַיעל) ווי האָלד, ווי אין אַ באַנק, ר בײַם רב, ווי בך זיך אין קעשענע, ר בײַ זיך אע קעלער, בּמונח בקופֿסא.
באָחת : מעגסט שלאָפֿן רויִק : פֿאַר זיך און פֿאַר דער קע קע איך שווערן.
שפּר : ביסטו גערען פֿאַר מיר ערב, טאָ באַצאָל , רב קרוב : פֿאַר דעם נעענטסטן קרוב זאָל מע ניט זע קק דב : זײַ ניט מע קרוב, את איך וויל גיט זע דע ערב : אַן ערב אין אַ דורע : נאָך ערב קומט דבר : משבּת באַית, אָלום בקעשענע : אַן מע פֿאַרזעצט דעם טלית אין שוין אַ סימן דלות (ווערט שך גרעסער דער דלות) : בעסער איך אע שטוב און די ליִכטער איבער דער וועלט איידער די לײַכטער אין שטוב את איך איבער דער וועלט.
ם : אייעס, אייעטום, באַזע, פֿאַרמעג, פֿאַרמעע(ס), פֿאַרמאָג, האָב, האָב את ווטס, האָב און פּראַצע, מטס, האָב און האָב, י סקאַרב: אָנגעהעריקייט : אַלרבאַזע, אויר שלימלעכער באַזע, מאָנאָפּאָל : קומעדיקער באַזיץ, ירוער : ערדבאַזע, באָק - באַזע, רונטבאַזיץ, גרויסער ונטבאַזץ אאַז'וו : קלינאיעס, ערדאיעס, דתטאיעס, פּריאל איעס, קהלש אייגנס, כּללשיעס, ז געמיינדער איעס, קלויסטערשייעס אאַז“ר : באַוועגלעך (ריריק) אייטס, אומבאַוועגלעך (אומריריק) איעס : גײַסטיק אייעס אאַז'ר : אַקטיוו.
לאַנד, ערד, דתט, באָדן : מט ל“ר דטער : קרוינלאַנד, רעגירונגס-לאַנד, מלוכהלשד, קלויסטערלאַנד אאַזיוו : לאַנדדט, ריטערטט, קרוינטט, פֿעאָד, פֿעאָדאַלשט אאַז'ר : פּאָסעסיע, מאַיאָנטיק, אימעניע, עסטייט נ—) , לאַטיפֿונדיע, אָרדינאַציע, מאַיאָראַט : ירחחלק, נחלה, ערד-נחלה, ערד-חלק, גקסים, נִכסיאָלוג, וכסעךמַרזל : פֿאַרם, פֿערמע. פּלאַנטאַציע אאַז'ר — ז-- : קרעסטניצע : נ—) ריִעל-עסטייט, פּראָפּערטי.
אָרעמקייט, בעבעכעס, כודאָבע, מאַנאַטקעס, דאָברע מזל : מַעלזנִתשקייט, מרט-
483
שאַפֿט, וויזררטשפֿט : הויז - אויסריכטונג, הויזשײַנריכטונג, י כאָזײַסטווע : מעבל , מעבלירונג, י מעבלעראַניע, מאָרדעוואַניע נ--) , פֿוירניטשור נאַ-) : זאַכן, חפֿצים : הויזזאַכן, שטובזאַכן, ווערטזאַכן, זיבן זאַכן : הויזראָט, הויוגערעט, בּלי-נִית, מטלטלין, י רוכאָמאָשטשעס.
האַלט(ונפ, אָנהאַלט, אַחיזה: אַדאַפּטאַציע: מאָנאָפּאָלישציע : עקאָנאָמישער אינדירידשליזם : רעכט, פּראַר(ע) , חנקה : אייגנסרעכט : פֿאַרלעגער-רעכט, פֿאַרלעגערישע רעכט, קאָפּיריִט נאַ-) , מחבר-רעכט, אויטאָררעכט אאַז“וו.
רעכט-דאָקומענט, רעכטפּאַפּיר : זכות, טיטל, טײַטל נאַ-) : שטר אָצי נכר.
באַזיצער, קעל- (קר-)אָצר(א) , האָבער, אייעטימער : פּריוואַט-אייעטימער, נ-אָיי) פּריוואַטניק, פּריוואַטלער : פּרינציפּאַל , ווירט, ווערטנדיאַל) , הויזווירט, י האָספּאָדאַר, י גאָספּאָדאָזש, באָס נאַ-) : נִעל-האָית, בעה“ב : ששטמַעלזאָית : ברייטער, סטאַלער, יוסטער אאַז“ר נִעל-האָית : נִעלזאָיתל , נִעל-האָית מיט קעסל-קלים, — בעלאַמוריש נ-פּ) : נִעלהאָיתטע, הויזפֿרוי, מאַדאַם : נאַ-) באָסטע, באָסיכע : אַכמעסטרינע, גאָספּאָדיניע, גאָספּאָשריניע נ-פּ) : עקרת-הקית, אַשת-אָיל(טע), ברייטע נִעל-האָיתטע, נִעל-האָיתטע ראָניע : נ-פּ) באַלאַכראָסטע, — בעלאַמורשע, באַלעבאָנדע (י מיט דרעק).
לאַודבאַזיצער, פּלאַצבאַויצער, לאַנדאייעטימער, פּלאַץ-אייגנטימער אאַז“וו : גוטבאַזיצער, פּאָסעסאָר, אָריץ, י פאָמיעשטשיק, שליאַכטשיץ, שלאַכונדרע נ-פּ) , פּאַן, שפּאַן נ-פּ) , שרדה : פֿעאָדאַל , פּאַטראָן : פֿאַרמער, פֿ רמער, לאַנדווירט אאַז“וו — זפּבּ : קומעדיקער באַזיצער, יורש : הויזבאַזיצער, הויז-אייגנטימער, הויזווירט, נִעלזאָית: נאַ-) לענדלאָרד, לענדלער : נִעלזאָיתטע, ווירטין, לענדליידי נאַ-) : גאַסטהײַזער, גאַסטמירט, האָטעליר,
- האָטעלשטשיק, האָטעלמאַן, קרעטשמער , קרעטשמאַר, נִעלשכסניה
וו ן באַזיצן, האָבן : האָבן אין באַזיץ, האָבן
אין האַנט, האָבן אויף דער האַנט : האָבן מיִן (זײַן אאַז“ר) אייגנס : האָבן דאָס אַליינרעכט, מאָנאָפּאָליזירן : זײַן אין באַוץ פֿון : געפֿינען זיך אין די הענט פֿון, געפֿינען זיך אין רשות פֿון : פֿאַרמאָגן, פֿאַרמעע : זײַן באַגאָבט (געבענטשט, געלײַטזעליקט, באַשאָנקען, באַגליקט) מיט : זײַן אָנגעלאָדן מיט : געהערן צו, אָנגעהערן, באַלאַנגען צו, זײַן שייך ל- : געניסן דאָס רעכט פֿון.
נעמען אין באַזיץ, נעמען טיטל, נעמען טײַטל נאַ-) : צואייגענען, פֿאַראייגענען, מאָנאָפּאָליזירן, פֿאַרנעמען, אָקופּירן, באַזעצן אאַז“וו — 481 : גיין פֿאַר זיך, מאַכן שבת פֿאַר זיך : אײַנקעל-הקתערען זיך, אײַנאָרדענע זיך, מעב(ע)לירן זיך, אוּיסמעב(ע)לירן זיך, (אויס)פֿוירניע זיך נאַ-).
האַלטן, אָנהאַלטן, אויפֿהאַלטן, איבערהאַלטן אאַן“ר : ניט אויפֿגעבן : ניט אַרויסלאָזן פֿון האַנט : האַלטן זיך נמיט עפּעס) ווי די ייִדן מיט דער תּורה, י ווי אַבֿרהם קיט דער מילה. אַדי ן אייגן, אָנגעהעריק, צוגעהעריק, פּרי-
וואַט, י טשסטוע, באַזיצעריש, נִעלהנִתיש, ווירטשאַפֿטלעך.
צום אייגענעם קאַמאָד : עס אין ניט קין קאַזיאָנע : פֿריִער מײַנע—שפּעטער מײַנע : זיבן העמדער ווי די בעכער—פֿינף מיט לאַטעס, צוויי מיט לעכער נאָרעמע נִעל-הקתישקייט) : גרונם איינער אַליין נמאָנאָפּאָליסט) : איין נכר אין מאָסקווע נ-פּ) : באַרדיטשעוו אין שיין, וואָלט עס נאָר מײַן געווען : וואָס טויג מיר נירנבאַרג, אַן איך האָב דאָרט קיין הויז ניט. שפּר ן אייעס אין ליב : אייגענע אין געשמאַק :
יעדן באָק געפֿעלט זײַן גלעקל : בײַ זיך אין דער היים אין יעדערער אַ מענטש : איטלעכער נישט אין אַ אַקיף אויף זײַן מיסט : אויף
זײַן מיסט איי ער אויך אַ נִעלזאָית : יעדער האָן אויף זע סמעטניק : יעדער (איטלעכער) הונט (אין אַ נִעלזאָיש אויף זע גרונט (אויף זח שייעל) : איטלעכער וואָרעם האָט זײַן לאָך : אַ נִעלזאָית איז שוין וואָס : איידער ווי, איידער וואָס—אַ נִעלזאָית בלײַבט אַ נִעלהאָית : ראָערחודש אָלול גייט אַוועק און נִעלהאָית בלײַבט נִעלזאָית : שאָתים את נמיםטובים גייען אַרעק את נִעל-האָית בלײַבט נִעל-האָית : איטלעכער נִעל-האָית האָט פֿליגן (פֿליי) אין נאָן : אַ שטוב דאַרף האָבן אַ מענטע : אַ שטוב דאַרף האָבן אַ נִעל-האָיתטע און אַ שטאַל דאַרף האָבן אַ נִעל-האָית : אַן דער טעפּער זיצט אויף די שפּענער זײַנען די שפּענער—שפּענער : עס איז גוט צו זע אַ מעלהאָית, אַן ס'אין דאָ מיט וואָס : עס אין גוט צו זײַן אַן אַכמעסטרינע בײַ אַ פֿולער סקרינע : אַ עטער נִעלזאָית שטעקט אומעטום אַרע די נאָן : אַן אַרענדאַר באַדאַרף האָבן אין זיך די מעלות פֿון אַברהם אָאָינו און משה רקיט.
האוחן בנד וקל מאמינים שהוא : האוחן בנד שטייט גרויס געשריבן : האוחן בנד אין די בעסטע תּפֿילה : האוחן ביִד—אָלום בקעשענע : העטעך אין אַ פּעטער, האָב איך אין אַ גרונט : ווייסטו—זאָג, האָסטו—האַלט : טו ניט אַלץ וואָס דו קענסט, ווײַן ניט אַלץ וואָס דו האָסט : בעסער איין קו אין שטאַל איידער צע אע פֿעלד : בעסער אַ האָן אין האַנט איידער אַן אָדלער אין הימל.
זען אוּך : אַגריקולטור 251, הכנסה 489. רײַכקייט 497.
ם ן (ב)שותפֿותדיקייט, חברותאדיקייט אאַז“ר — י : קאָלעקטיווי(זקרונג, סאָציאַליזירונג אאַז“וו : נאַציאָנאַליזאַציע, סאָציאַליזאַציע אאַזיוו — יי : מיטבאַזיץ, שתפֿות, מיטאייעס : בּלל - זאַך, קנין - הקהל : פּאַרטנערשאַפֿט, פּאַרטנערשיפּ נ—) : יִד - אַחת : אָנטייל , מיט-
אָנטייל, באַטייליקונג, אײַנטייל : קאָלעקטי וויזם, קאָמונאַליזם, סאָציאַליזם, קאָמוניזם.
חברה, חברותא, קאָמפּשיע, קאָמפּשי נאַ-) : י אָבטשעסטווע, פ טאָראַריסטרע, ז געמייר שאַפֿט : קאָלעקטיוו, קיבוץ : קבוצה : נ-אָק קאָלווירט, ראַטרירט, סאָווירט, קאָלכאָז, סאָרכאָן : קאָמונע: פֿאָלקסווירטשאַפֿט.
קאָאָפּעראַציע, קאָאָפּעראַטיוו, ז קאָפּעראַטיר : אַרבעטער-קאָאָפּעראַציע, פּריוואַטקאָאָפּעראַציע, גערערב-קאָאָפּעראַציע נ-אָיי) , קאָנסום- (פֿאַרנוץ-, ז געברויך-)קאָאָפּעראַציע : קאָנסום- (פֿאַרנוץ-, ז געברויך-)קאָאָפּעראַטיוו, פּראָדוציר-קאָאָפּעראַטיוו אאַז“וו : אַקציע-געזעלשאַפֿט, אַקציאָנערע געזעלשאַפֿט, פּײַעך געועלשפֿט, סטאַק-קאָמפּאַני נ—) , קאָמשדיטגעזעלשאַפֿט, אַנאָנימע געזעלשפֿט : טראָסט, טרעסט נ-אָיס : קאָמבינאַט, קאָנצערן, קאָנסוירן נ—), סינדיקאַט, קאָנסאָרציום, קאָנסאָרציע, קאַרטעל, קאָרפּאָראַציע.
מיטבאַזיצער, מיטהאָבער, מיטאייט טימער : מיטיורש : הר-מיצר : מיט(באוּוווינער, מיטאָכן, מיטקוואַרטיראַנט : שתף, קאָמפּאַניע, פּאַרטנער, - פּאַרטניאָר, מיטשותּף : פּאַסיווער, שטילער, אַקטיווער שותף : מחצהשקרניק : אָנטייל-נעמער, נדשחשיע: אַקציאָנער : קאַסע-מיטגליד, פּײַמיטגליד, פּך האָבער, פּײַהאַלטער, פײַער, פּײַשטשק : קיבוצניק, קבוצהניק : נ-אָיס קאָלווירטניק, קאָלכאָזניק, סאָווירטניק, סאָרכאָזניק : קאָלעקטי וויסט, קאָמונאַליסט, סאָצשליסט, קאָמר ניסט.
ר ן מיטבאַויצן, מיטהאָק : האָק בשותּפֿות, האָבן אע איינעם : זע אַ שותף צו, זע אוּ אָנטייל-נעמער אע אאַז“ר — - : האָק אַ חלק (אַ האַנט) אין : נעמע אַ חלק (אַ גלײַכן טייל) אאַז“וו : מאַכן שותפֿות : גע (זע) אין שותּפֿות (אין איינעם, אויף חלקים, אוּיף דער העלפֿט, גלײַך אויף גלײַך) : מאַכן נדשחת : יש באַטייליקט אין, אָנטייל(אײַנטייל)עעמע אע,
באַטייליקן זיך אין : אײַנלייגן אַ חלק : משתף זע זיך אע.
קאַפּיטאַלעית, סינדיקאַלעירן, פֿאַרגעזעלשפֿטלעכן, קאָלעקטירי(וקרן, מוניציפּאַלעירן, קאָמונאַליוירן, נאַציאָנאַליזירן, סאָציאַלעירן, קאָמוניוית, באָלשעוויוית.
אַדי : מיטבאַזיצערש : בשותּפֿות, — במספֿעס נ-פּ) : (ב)שותפֿותדיק, (ב)שותּפֿיש : חברותאדיק. ז געמיינזאַם, באָיבורדיק, ז געמיינשפֿטלעך, קאָאָפּעראַטיוו, קאָלעקטיוו(יש: קאָלעקטיוויסטש, קאָמונאַל, קאָמונאַליסטיש, סאָצשליסטש, קאָמוניסטיש אאַז“וו — -.
אינוו, פֿראַן : קיס אָחד יִהיה לכולנו : אָצי שלי ואָצי שלך : יִחדיו : יחלוקו : לחאָאע : אויף דער העלפֿט : העפּ ! : טאָקמע : עס גיט אַוועק אע חקידות—שלי שלך, שלך שלי : מײַנס, דענס—אָפֿקר ציבעלעס (פּעטרישקע) : מײַנע, דיִנע—חברותא: צוויי מתים גייען טאַנצן. שפּר : אַלע איי די נדה רק : איבער אַלק איז ניטאָ : אַן אייל אויף אַן אייל—נאָר אַלק : שוּתּפֿות אין נאָר עט מיט דער ווײַב : חברותא איז האָר מט מיט דער אייגענער ווײַב : אַ שתף אע ר אַ דאַבליע : אַ חילוק איז ניט קע קפֿל : מתפֿות אע עט—אַ מכּה : צוויק אַ סך הינט ווערט דער האָו טויט : בך אַ סך ניאַנקעס ווערט דאָס קינד דערשטיקט : צווק דער קימפּעהאָרע דען דער וואַרטערין ווערט דאָס קינד דערשיקט : וווּ עס זײַנע דאָ אַ סך קעכינס, דאָרט אין דאָס עסן רוי : פֿון צוויי קעכינס קומט אַרויס דאָס עסן אָדער געזאַלצן, אָדער שר אָן שלץ : ווי ע- זײַנען דאָ אַ קך נִעלזאָיתטעס אע די שטוב גיט אויסגעקערט : אַ סך נִעלמאָתים—וויינק מזל-בךכה: הרבה עינים—שלימול אין (דעח דסל : יִחדיו אע אַ ייִדשע זאַך.
איינער אע שוי מט ר האָרנישט : אין שהאָלב קע קע זומער נשט מאַכן : אַלע קש מע עסן, האָר ניט אַרבעק : איינער אע פֿעלד אין ניט קע העלד : טובים העים מן
האָחד : וואָס צוויי אע ניט איינער : אע צווייע (טאָפּל) אין שטאַרקער (, אין דרעש האַלט ייר) : פֿיל הענט מאַכן מיט דער אַרבעט ע ענד : פֿיל הענט ברעכן מויערן אע ווענט : צוויי אויע זעש מער ר אין אויג : פֿיר שיע ועע מער ווי צרי.
זע אוּך : קאָאָפּעראַציע —, פּאַרטיי —.
478. איִנלאָזוט
ם : אײַנלאָזומ, אויפֿגעבונג. אָפּערפֿונג אאַז'וו —יי.
וו : אָפּזאָע זיך פֿע, אויפֿגעבן : אָפּהאָרפֿן זיך פֿון, אָפּשאָקלע זיך פֿע, אָפּטרייסלע זיך פֿון: אָפּהאָרפֿן זיך מיט הענט את (מיש פֿיס פֿון : אָפּרע (ויף די הענט פֿע : באַדאַנקען זיך פֿאַר : צוריקציִע דך פֿע : אָפּטרעטן : פֿאַרקערעווען (פֿאַרקירעווען) דעם דישל : פֿאַרלאָזן, דעוערטית (אַנטלויפֿן) פֿע — בּ-4 : שיידן זיך מיט, (אָפּ)געועגענע זיך מיט : דיספּאָניר איבער : מטהר זע אויף : מוחל זע (מיט קנע את מיט מנש : האָע (ש זײַ געזונט צי : ניט האָבן מער צו האָן מיט : אָפּבינדן זיך פֿון, אָפּטשעפּען זיך פֿע, אָפּלאָנטשען זיך פֿע : איבעררײַסן מיט, אָפּהאַקן מיט, ז אָפּברעכן מיט, אָפּשנײַדן מיט : צומאַכן (פֿאַרמאַכן) דאָס קרעמל : אָטור וועת פֿון, פֿרײַ וועת פֿון, באַפֿרײַע ויך פֿע, אַראָפּוואַרפֿן פֿע זיך דעם יאָך (דעם עול).
אָפּלאָע, איבערלאָזן, אײַנלאָע, נאָכלאָע, שלאַפֿלאָע : אַמעקלאָון : לאָזן גע : באַזײַטיקן, אָפּוואַרפֿן, אָפּשטויסן, דוחה זע, מדחה זע (בידיש : אָפּלייע (אַרעקלייע) אע אַ זײַט (אויף דער פּאָליצע) : אַוועקגעק, אַרעקשענקע, אַוועקקלאַפּן אאַזיר — 479 : פֿאַרשלײַדערן, פֿאַרוואַרפֿן אאַז'וו — 6ן4 : פֿאַרשווענדן, פֿאַרברענגע אאַז“וו — ז-פּ .
פֿראַן : אַראָפּ פֿע מאַרק : ר ווערט מש אים
486
(פֿע אים, זײַנער), זי (פֿע איר, אירער) אאַז“ר שוין אָטור.
479. געבונג
ס ן געבוע, שענקונג, באַגאָבונג, צעטיילונג
אאַז“וו — יי : צדקה, פֿילאַנטראָפּיע : תּמיכה, שטיצ(ש , הילף: העלפֿגעלט, הילפֿ(ס)געלט, רעליפֿגעלט נאַ-) , צדקה-געלט, מתןקערבלעך, פּושקעגעלט, עולמות - געלט, חלוקה - געלט, מזקח - געלט : קימחא - געלט, אָעות-אָטע : אָעותעוים, בעטלגעלט : מוילהגעלט, שקלים - געלט, מחצית - האָקל - געלט, כּפּרה-געלט, קערה-געלט, מעמדות-געלט, מי שקררגעלט, שנדר-געלט : אָי גדולים, אַי (מאָל חס, אויף רב מאיר נִעל-הנס, קדיון שבוים.
געלט - אונטערשטיצונג, פּענסיע, עמערי טור, סובסידיע, סטיפּענדיע, סובווענץ, סובסקריפּציע : נ—) בענעפֿיט, קראַנקדבענעפֿיט, טויטן - בענעפֿיט אאַזיוו : פֿאָנד, י פֿונדוש, פֿונדאַציע, ז פֿאַונדע נאַ-) : קרן, קרדקנמת, קרחיקוד : בויפֿאָנד, אונטערשטיצונדפֿאָנד, צדקה-פֿאָנד אאַז“וו: געלטזאַמלונג, סקלאַדקע, קאָלעקק נאַ-) , אַקציע, קאַמפּאַניע : נאַ-) קאַמפּק, דרײַר : בלימלטאָג : צעטיילונג, חלוקה, דיסטריבוציע.
גאָב, נתינה : מתנתעד, מתנת-אָשרזדם, מתן-בסתר : נדבּה, קיצבה, צדקה-קיצבה : וואָכנגעלט : צוטייל, צושטײַער, בײַטראָג, קאָנטריבוציע, קאָנטריביש ו—) : הכנסתקלה, לחםשביונים, לחם-עויים, קמח-אָסח, קימחא דאָיסחא, פּלעט אויף שבת : בעטלברויט, צדקה-בררט, קיצבה-ברויט, לאַסקאַווע ברויט, לחםזקלוקל : באָנע, ראַציע, רעק נש) : זאַמל-ליסטע, זאַמל-בויע.
צדקה-אינסטיטוציע, כּולל, צדקה גדולה : פּאַטראָשט : צדקה-באַזאַר : אָברה, פֿאַראק
פֿע קעמײַטיקער הילף, שילותחקדים: פֿאַרבאָד : לאָזשע : נאַ-) לאַדיש, אָרדן : ריע : יתומיסזוע, ישמיםשמטאַלט, נִיתיממש, קיתיתומיםזוע ו-פּ) : געפֿינדלזר : מוש זקנים, באָשדעלניע : קיקור-חולים : אָקדש, נאָצלעג אאַזיוו — 14 1 : פֿאָלקסקיך, זופּקיך, ביליקע קיך, טאָיאַק, י (דששמע קיך : קראַנקדקאַסע, סטרײַק(שטרײַק)קאַסע אאַז'מ. מאָנה, מויה נר-) , גאָנק, געשענק, פּרער זענט, פּרעזענטאַציע, האָסטינעץ, האָשטשנע : מתנת-חינם : לײַמאָנה, מאָנה על מנת להשיר : קעשענע-געלט, ז טאַשעלט, שטיפֿגעלט: באַר וויליקוע, עלאַוענס ו—) : פּרײַז, פּרע, פּרעמיע, באָנוס אאַז'ר — פּ-- : אָתדמאָנה, קלה-מאָה, חתימה - געלט, לעשגעלט : דרש - גאָנק, מאָנה לדרשה : נדן, נדן, נדוּניא, דאָטאַצע : אויסשטײַער, אויסריכטוע, אוּיסשטאַטוט אאַז'וו — 3-פּ : נײַיאָרמאָנה, קאַלענדע: ראָ'ש, ראַיש וקליס : אָתרורגעלט : נרבי) קדיע, מעאָדות : נום-טובעעלט, רגל-געלט, פּוריטעעלט : קלחאָנות, משלוח-אָטת, מאָמת לאביונים, רבּהגעלט אאַז“וו.
בירגעלט, טרינקגעלט, טייגעלט, ארף בראָפֿן, טרינקאַל , מאַכעכץ, טיפּ נ—ז, זיסינקע נ-ער-רי-) : קאָרטנגעלט, שוידערגעלט, טעלער געלט אאַז'ר — 516 : בולבעעלט : בשׁרהגעלט, אָנזאָעעלט, בעקנבררט : קרי(שטשענע, כרישטשענע, קהאָשטשנע, מאָריטש, מאַער ריטש : לעצגעלט, אַדענע, אָטיזנע, אַטעזנע, אָטיעז(ד)נע, נאַדיז(שנע, נידיזשנע, נעדענע, פּאָספּישנע : באַקשיש, שוחד אאַזיוו — 9-פּ.
ירומ, עןבת, לעשט, ירוּמעעלט : צאָאה, צאָאתזאָת, טעסטאַמענט : שסר אָצי נכר.
מתן, מעטע, געבער : נדבה - געבער, צדקה-געבער, מנדב, מנדר : נדבן, ברייטע האַנט אאַז'ר — 5-4 : מַעלשדקה, מַעלשדקר טע, פֿילאַנטראָפּ — פּ-5 : מעצעשט, העלפֿער, שטיצער, אונטערשטיצער אאַזיוו — פּפּפּ : בך
487
שטיִערער, צושטײַער-געבער : פּרענומערשט, סובסקריבירער, סובסקרײַבער נאַ-) , אונטערשרעבער : מעלקעדיקע קו : קליינער געבער. שטס געבער אאַז“וו — פּ-פּ : פֿאַרטיילער, מחלק, י דזיעלניק : אַרנס-חודש, דאָזאָר, נבאי אאַז“וו — 617.
איבערגעבער, איבערענטפֿערער, איבערשרײַבער, אָפּשרײַבער, איבערשטעלער אאַז'וו . וו : צאָאהשריִבער, טעסטאַטאָר, לעשטאָר. וו : געבן, אָנגעבן, אַרויסגעבן אאַז“ר : באַ-
האָבן נר-) , לײַטזעליקן, באַוויליקן : שטקעעקומען מיט : איבערראַע מיט : נתנע, משע, האָקן נ-) : שיידן זיך מיט : י פּאָזשאַלעווען: אָפּשטעקן, אונטעררוקן, אונטערשטופּן: אָפּטרעטן, צולאָזן : דערלאַנגען, אויפֿגעבן. סערררן, סאַרווערן : ברענגען, אָנברענגען, אָנשלעפּן אאַז“וו : אויפֿטראָגן, אָנטראָגן, אונטערטראָע, אַנטקעגנטראָע אאַז“ר : אַרײַנשיקן, צושיקן, צושטעלן, י דאָסטאַרען אאַז'ר פּ בּז 1 .
געבן אַ סך : מאַכן נעמעצן) אַ געשדטן האַלדז : געבן ווייניק : אויסקראַצן : פֿאַרוואַרפֿן אַ קלאָץ : שמירן איבער די ליפּן : צוּוואַרפֿן ווי אַ חזיר, ר אַ הונט אַ ביין : פֿאַרשטאָפּן דאָס מויל (דעם פּיסק, דעם האַלדז, די האָרלע) : (צחמעלצן (פֿעט מאַכן, פֿאַרווײַסן) דעם באָרשט (די גריץ, די יויך, די קאַשע, די פּאָמויניצע) : באַשערן : נאַרײַען (צןשת, צושש) אַ פֿאַרדינסטל : נאַזיטשען.
מאַכן אַ זאַמלונג (אַ סקלאַדקע אאַז'וו) : געבן צשטײַער, צושטײַער געבן, ז קאָנטריבויִרן : אונטערשרײַבן, פּרעטמערית, סובסקריבית, סובסקריִבן נאַ-) : קאַמפּיינערען נ—) : בפּטראָע, בשטפּערן, מיטשטײַערן : אויפֿלייע זיך, צונויפֿלייע זיך, צוזאַמענלייגן זיך : זאַמלען, אַרויסגק מיט אַ (רויט) טיכל , אַרויסגע מיט אַ (דער) (רויטער) פֿאַטשיילע.
עבן (טיילן) צדקה (נדבות אאַדר) : טאָן צדקה : מנדב זע, מנדר זע, פּלעדיק ג—) : שטעלן זיך שע (ברייט) : פֿונדעווען : לאָע
דך שק געפֿינען, אויספֿײַנע זיך, געק אויף פּיכע — 450 : מאַכן גרינדן, האָפֿן) אַ פֿאָנד : פֿונדירן : שטיצן, אונטערשטיצן, סובסידירן, פּענסשנית, סוברענציאָנירן : העלפֿן, אויסהעלפֿן, אַרויסהעלפֿן, אונטערהעלפֿן אאַז'ר : בעהילפֿיק (באַהילפֿיק) זע, מסעע זע : געבן אַ האַנט : בשטע : אויפֿהאַלטן, אויסהאַלטן : געבן אַ טאָג, ועמע אַ פּלעט. נעמע אויף שבת, געבן קעסט : שטעלן אויף אַ שטייגער, שטעלן אויף די פֿיס אאַז“ר — פּפּפּ.
אויסריכע, אויסשטײַערן : באַזאָרגן מיט, פֿאַרזאָרע מיט אאַזיוופּ 4-3 : דאָטירן : געבן אַ מאָנה (אַ פּרעזענט אאַז“ר) — - : פּרעזענטירן: שענקען, באַשענקען. פֿאַרשענקען אאַז“ר : אײַעעבן נאַ ספֿר-תורה) : געבן אויף בראָנפֿן, געבן בירגעלט (טרינקגעלט אאַז“וו) — -.
צעטיילן : באַטיילן, אָנטיילן : פֿאַרטיילן, מאָלק זײַן : אויסטיילן, צוּטיילן, אַרומטיילן אאַו'וו : געבן אַ אָלק (אַ טייל) : אויסקוואַדרער ווען : אַרומגעבן : צעגעבן, צעשענקען.
איבערגעבן, איבערענטפֿערן, איבערליווערן, ז איבערליפֿעת, איבערוויִע, מוסר זע אאַז'ר — בּז ! : אָפּזאָע (לאָע) ירוש (די עטלעכע גילדף : מאַכן פֿאַר אַ יורש : אָפּשרײַבן, פֿאַרשרײַבן אויף, טעסטאַמענטירן : איבּערשרײַבן (אַריבערשרײַבן) פֿאַרמעע אויף : איבערשרייבן אויף נעמעצנס) נאָמע : איבערמאַכן (איבערשטעלן, איבערטראָע, טראַנספֿערירן) דאָס רעכט אויף : איבערגע מיִד ליִד (פֿע האַנט צו האַנט) : ביִק הענט נ—) . אינוו , פֿראַן : במאָנה : בתּורת מאָנה : בתּורת צדקה : בצאָאה : בירושה : נאַ ! : נאַ דיר ! : נאַט אײַך ! : נאַ דאַנק ! — ענטפֿער) אַדראָ ! : ניטאָ פֿאַר וואָס : איך טו עס מיט פֿאַרגעניגן : מיט דעם רעסטן (שענסטן) הידירזקבוד : וענטפֿערס ווען אי נער בעט עפּעס) איך וועל עס ניט טראָע פֿאַרקויפֿן: איך וועל עס ניט אײַנזאַלצן : פֿריִער האָט, דערשך איר : אָש כּפֿי ודבת לבו : אָחד
488
79 4
המרבה ואָחד הממעיט : זשיד, דאַווײַ הראָשי ! : געעמען נאָך ירוש, הייסט מע באַצאָלן קבורה-געלט : אַ פֿײַנקייט פֿע פּעסעיאָסעס : געשיקט אַ קיטקע את ניט געקומען צו דער חשנה.
שפּר : אַ קראַנקן פֿרעגט מען, אַ געיונטן גיט מע : הניתן מאָנה לחקרו אָריך להודיעו : עס איז ניט אַזוי ליב גשמער) דאָס געשאַנק ווי דער געדאַנק : אַ געשאָנקענעם פֿערד קוקט מען ניט אע די צע : שונא מאָנות יִחיה : בשלשׁה דאָרים אָדם ויכר—בכוסו, בקיסו, בקעסו : לעב את לאָן לעבן : אַן גאָט האָט פּרנסה געגעבן זאָל מען אַנדערע אויך לאָזן לעבן ווער עס שטעלט אויס אַ האָט דאַרף מען געע : אַע בודקע למזונות : יעדער ייִד אין מחוּיבֿ אָדער געבן אָעות-אָיטין אָדער נעמען אָעותחיטע : אַין מענין מצדקה לצדקה : עויי עירך ועויי עיר אַאָרת,עניי עירך קודמין : דער גוטער ווילן איז די בעסטע צדקה : צדקה אַציל מאָוות : תּשובה און צדקה צערײַסן לעם ל(סעטניק : מתן בסתר יִכפּה אַף : אַן מען האָרפֿט פֿ אַ ר זיך געפֿינט מען ה י נ ט ע ר זיך : שלח לחמך אַל פּני האָים : אַן מע פֿאַרטיילט אע דער יועט נעמט מען צונויף אויף דער עלטער : דער וואָס גיט דער לעבט, דער וואָס גיט ניט דער לעבט ניט : אויב די טיר עפֿנט זיך ניט פֿאַרן אָרעמאַן וועט זי זיך עפֿענע פֿאַת דאָקטער : אַן מע גיט קרענק האָט מע קרענק : אַן מען גיט ניט מיט גוטן גיט מע מיט בק : אַו מען גיט ניט יעקבן גיט מען עטע : איינער גיט מיטן לעפֿל , דער אַנדערער דט משן שעפֿל : אַן גאָט גיט מיטן לעפֿל גיבן מענטע מיטן שעפֿל : אַן גאָט גיט ברויט גיבן מענטע פּוטער : אַ קאַליקע דט מען גיכער אַ נדבה ר אַ אַלמיד-אָכם.
דער ווײַטסטער וועג איז צו דער קעשענע : צדקה זאָל קק געלט ניט קאָסטן און גמילותחקדים של קע עמתעפֿש ניט מאַכן , וואָלטן גערען אַ סך צדיקים : ווער עס האָט ליב צו
נעמען האָט פֿײַנט צו געבן : אַ נעמער אע ניט קיין געבער : אַן עמער אע ניט קע צעבער נ-פּ) : ווער עס אין פֿון נעמעראָר דער איז ניט פֿון געבעראָר : פֿון אַ נעמעהאָרער מַעלהאָית קען מען קע פּרנסה ניט האָבן : אויף יענעמס קעשענע איז יעדערער אַ קעל-צדקה (טתרן) : צדקה צו געבן את ליב צו האָבן קען מען ניט נייטן : אַל אִבטחו בנדיבים : פֿאַרלאָז זיך ניט ארף אַ פּאַרך : אַל אִבטחו בנדיבֿים : נע ספּוסטיסיאַ, הריציו, נאַ דוריניציו : אַ מענטשנס גאָב איו ווי אַ פֿאָדעם גראָב : מישטיינס געזאָגט פֿון אַ מענטשן די האָב : די גאָב אין אַ קליינע און די שאַנד אַ גרויסע : ווען מען לעבט פֿע דער פּישקע נדיאַל) אין ליידיק די קישקע : בעסער אָנצוקומען צו עליט איידער צום בעסטן מענטע : באָער מיטן קאָפּ דורך דער וואַנט איידער אויסשטרעקן אַ האַנט : עשה שקתך אָול ואַל תּצאָרך לבריות : פּשוט נמלה בשוק ואַל תּצאָרך לבריות : בעסער דאָס ביטערע (בלאַש פֿון גאָט איידער דאָס זיסע פֿון מענטע : בעסער דאָס שלעכטע פֿון גאָט איידער דאָס עטע פֿון מענטשן : אַ מענטשנס גאָב— כאָטש נעם זיך און באַגראָב : אַן מע דאַרף שוץ אָנקומען צו לײַטנס גאָב—כאָטש נעם זיך און באַגראָב : פֿרעמדס קרענקט מען אויס : פֿרעמד ברויט רײַסט אין האַלדז : נאָר בײַם אייגענעם טיש קען מען ווערן זאַט : פֿרעמדס ליגט שווער אע מאָע : פֿרעמדע קליידער (מלבומם) וואַרעמען ניט : אַ פֿרעמדער פֿר טער (פּעלץ) וואַרעמט ניט : מיט אַ פֿרעמדער פֿור פֿאָרט מען ניט ווײַט : אויף פֿרעמדער ערד בוי(ע)ט מע ניט : בעסער בײַ זיך קרופּניק (קוליש) איידער בײַ יענעם געבראָטנס : בעסער קליינע בולקעלעך אייגענע איידער גרויסע קוילעטש פֿרעמדע : בעסער פֿריִער שטאַרבן אין דער היים איידער אויף דער עלטער אין אָקדש : זאָל זע פֿרעמדע תּכריכים, אַבי אַן אייע שטיקל ברויט : שפּאָר בײַ צײַטן,
489
וועסטו ניט דאַרפֿן אָנקומע צו לײַטן : בעסער אַ שאַנד אין אָנים איידער אַ קרענק אין בויך : רוף מיך יאָשקע, רוף מיך טאָשקע—אַבי גיב די גראָשקע : ווער עס גיט און (צוריק) נעמט דער ווערט אין גיהנום פֿאַרברענט.
נרעגן ירושה) בעסער געבן (דעם קינד) מיט דער וואַרעמער האַנט איידער מיט דער קאַלטער : אַן די עלטערן גיבן ניט די קינדער אין שיך נעמען זיך די קינדער שפּעטער אין זאָקן : נאָכן טויט קומט אַרויס דער סוד : ירושה און נדן זײַנען ווי אַ פֿלאַם : ירושה און נדדגעלט האָבן ניט קע ווערט (קיין מול) : נדן און ירושה גייען מיטן טײַוול בחבֿרותא : ניטאָ קיין הצלחה אין נדן און ירושה : אָנווערן נדן און ירושה אין ניט קע בושה : אַן מען קומט נאָך ירוּשה מון מען אָפֿט באַצאָלן קבורה-געלט (די קבורה) : אַן מען נעמט ניט קע ירושה זאָגט מען ניט קיין קדיש.
זען אויך : הילף פֿרײַגיביקייט א, מטהאַרציקייט א . באַלויטנג 5—.
480. אָפּגעבונג
ס ן אָפּגעבונג, אומקערונג, צוריקצאָלונג אאַז“וו : אָפּגאָב, אָפּצאָל , אומקער אאַן“ר — יי : חנרה : האָבתשמדה.
אָפּגעבער, אָפּצאָלער אאַז“ר . יי.
ר : אומקערן, ז צוריקקערן : אויסליווערן, ז אויסליפֿערן : אָפּגעבן, צוריקגעבן : גוטמאַכן : אויסברעכן, אויסמייקערן, אויסמייקענען : אָפּטאָקן, אָפּשטעקן : אַרויסלאָזן פֿון די הענט : אָפּצאָלן, צוריקצאָלן אאַז“ר — 493 : צוריקלייע, צוריקשטעלן, צוריקוואַרפֿן, צוריקשלײַדעת, צוריקשלעפּן : צוּערפֿן, אונטערוואַרפֿן : אָפּברענגע, צוריקברענגען : צוריקברענגען ווי פֿע יענער וועלט, ווי אָ אַנטלאָפֿענעם אָתן : אָפּטראָע, צוריקטראָע : אָפּפֿירן, צוריקפֿירן : אָפּשיקן, צוריקשיקן : געבן (שיקן) בחנרה.
זען ארך : צאָלוט 495.
481. נעמונג
ם ן נעמונג, כאַפּונג אאַן“ר : נעמערײַ, כאַפּערײַ
אאַז“ר : נעמעניש, כאַפּעניש אאַז'וו — יי : נעם, כאַפּ, לאַפּ, צאַפּ, גריִף, גריף , ריס, שלעפּ, צי : אַקצעפּטאַציע : סעקוועסטער , סעקוועסטראַציע : רעקריויציע : שעקסיע : קאָנפֿיסקאַציע, איבערשלאָג : אַפּראָפּריאַציע: עקספּראָפּריאַציע.
אָננעמער, אַקצעפּטאַנט : קאָלעקטאָר : נעמער, מקבל , קבלן : סטיפּענדיאַט: חלוקהניק : נעמעראָווער גורה : שנאָרער, בעטלער אאַז“ר — 498 : כאַפּער, כאַפּון, לאָווטשק : פֿאַרנעמער, אָקופּירער, אָקופּאַנט, פֿאַר כאַפּער, באַזעצער : קאָנפֿיסקאַטאָר, אָפּשרײַבער, רעקוויזיטאָר : אַנעקסירער, אַנעקסיאָניסט : סעקוועסטראַטאָר, אַפּראָפּריאַטאָר. עקספּראָפּריאַטאָר אאַו“ר — יי : באַנעמער, ננב, שווינדלער — 483.
וו : מאַכן אַ נדכֿה (אַ זאַמלונג): נעמען (קלײַבן)
נדבות : צונויפֿקלאַפּן די מטקע : אונטער שטעלן די האַנט אאַז“ר — 472 : נעמען, כאַפּן, לאַפּן, צאַפּן, גרײַפֿן, שנאַפּן, שניפּן : נ-) פּוע, זביאָרען : רײַסן, שלעפּן, ציִען, זייע, מעלקן : אָננעמען, אַקצעפּטירן : פֿאַרנעמען, אָקופּירן, פֿאַרכאַפּן, אַנעקסירן, באַזעצן : באַנעמען, באַננבענען, באַשווינדלען אאַז“וו — 482.
(בשהעלפֿן זיך צו נעפּעס) : נעמען אין באַויץ : אַרויפֿלייע אַ האַנט אויף : קאָנפֿיסקירן, איבערשלאָגן : אַרויפֿלייע אַן אַרעסט אויף : אָפּשרײַבן, ז פֿענדן, י פֿאַררעשטירן, רעקוויזירן, רעקרירית, סעקוועסטרירן : אַפּראָפּריִיִת, פֿאַראייגענען, אָנאייגענען, צר אייגענען, עקספּראָפּריִיִת, פֿאַרווערטערען, י פֿאַרסוואָיעווע, י פּריסמאָיערען.
אַרײַננעמען, אַרײַנכאַפן, אַרײַנקריע : אָפּנעמען, יאַבאָרען : מססר זײַן : באַפֿרײַען פֿע : צונעמען, צוכאַפּן, צושנאַפּן, צושניפּן, צופּוצן נ-) : אָפּריידן נאַ דינסט, אַ מאָרש : אַוועק-
490
81—482
נעמש, אַוועקכאַפּן, אַוועקרײַסן, אַרעקשלעפּן, אַוועקטראָגן : אַנטערדיקן, מעביר נחלה זײַן : שטמַעלזגופֿע נ-אָיס : אויסכאַפּן : אויסרײַסן : אויספּרעסן, אויסדייקען, אויסקריע : אַרויסכאַפּן, אַרויסרײַסן : אויסנייזן : אַרויסשלעפּן, אַרויסציִע, אַרויסקריגן, אַרויסבאַקומען, אַרויסדרייען, אַרויסצאַפּן, אַרויסוייע, אַרויסמעלקן : אַרויסרײַסן פֿע די הענט : נעמען די ציינ(עח פֿע מויל : אויספּרעסן, אויסצאַפּן, אויסקאַשפּערן : אויסזעצן די בעבעכעס : ארסויע, אויסמעלקן : פֿאַרלייע זיך אויף נעמעש : אָפּפֿרעסן יענעם דעם קאָפּ (די ביינער, די האָר פֿון קאָפּ) : רײַסן פֿע טויטע את פֿע לעבעדיקע.
נפֿאַרגלײַכונגע) צונעמען ווי דער טויט, ווי דער מלאדזאָרת, ווי דאָס וואַסער, ווי די ערד האָלט פֿאַרשלונגען : כאַפּן ווי אַ הונגער ריקער, ווי אַ ווילדער, רי אַ הונט אַ ביין, ווי דער רוח דעם מלמד, ר עפּעס רעכטס, ווי הייסע לאָקש, ווי הייסן פֿלאָדן, ווי לעקעך בײַ דער סעוּדה, ווי שיריים בײַם רבע, ווי מצה-ש-ער, רי (אַ אָעה) פֿאַרן טויט : אַרדר -אַ-ן ר ש אָרקיכֿ, ווי אַ מאַלינקע : ריִסן ר די מאָרערס : אַרויסרײַסן ר בך אַ לייב פֿת מויל אַרויס, ר פֿע אַ הונט, ווי פֿע הינטישע צע, ווי פֿע אַ חזיר, ווי פֿון צווע די ציינ(עח, ר פֿע מויל , ר פֿון די נעגל פֿע טויט : אויסוייע ר אַ פּשרקע, אויסמאַנטשער (אויסמאַנטאָטשען) ווי אַ בעטלער, ווי אַ זשעבראַק, ר אַ ציגײַנער — 489.
אָפּנעמען, צוריקנעמען, צוריקכאַפּן, צר ריקציִע : אָפּציִע (אָפּרופֿן, צוריקרופֿך פֿע צירקולאַציע.
פֿראַן : ע- גיט אע כאַפּעניש : קי לעולם כאַפּסטו : ס'אין דײַן, וואָס כאַפּסטו? ס'אע ניט דע, וואָס זשע כאַפּסטו?
שפּר : אַ נאַר דט, אַ קלוגער נעמט : לעולם— נעם, אִקח—נעם (בעט) ווײַטער : לעולם אִקח—אַז מען גיט מיר פּיק איך (אָלא ניט, קוק
איך) : ליקער—לעולם אִקח, ניש—אַ פֿולע פֿלאַש נליקעך דאַל: לעקעך) : אַן מען גיט נעם, אַן מען נעמט—שרײַ געוואַלד : אַן מען גיט נעמט מען, אַן מען שלאָגט לויפֿט מען : ויִקח קרח, מאַכט רשי : דורען דאַיע, ראַזומני בערע : פֿון נעמען ווערט מען ניט בדלות (אָרעם, בד ממען) : בעסער אין מאָל נעמען איידער צוויי מאָל געבן נ-פּ) : געבענטשט זײַנען די הענט וואָס נעמען זיך אַליין : ואָס מען נעמט זיך ניט אַליין דאָס האָט מען ניט (, אוזאַן מען נעמט זיך אַליין שלאָגט מע איבער די הענט) : דבר אַחר ביִד חנקה—אַ חזיר נעמט מיט כוח : אַן מען וואָלט איינעם לאָזן נעמען פֿון דער וועלט, וואָס זײַן האַרץ געלוסט, וואָלט ער פֿאַר דעם צרייטן האָרנישט געלאָזן : כאַפּ איך, כאַפּ דו : כאַפּסטו—כאַפּ איך אויך : וואָס מען כאַפּט אַרע איז פֿאַרפֿאַלן : וואָס דו כאַפּסט אַרע אין דע : וואָס מען כאַפּט ניט אַרע דאָס האָט מען ניט : אַן מען כאַפּט גיט מען איבער די הענט : אַן מען כאַפּט בריט מען זיך אָפּ : רער עס וועט כאַפּן דעם וועט מען קלאַפּן : אַן אַ קינד כאַפּט איז עס אַ חכמה , אַן אַ גרוי סער כאַפּט גיט מען (אים) איבער די הענט : תּפסת מרובה ל.א תּפֿסת, תּפֿסת מועט תּפֿסת. זען אויך : עבֿה 482, עבֿ —4, באַקום 9—, חיבֿ שפּ, אָרעמקייט 498.
482. גובה , גולה
ם : עבה : נ-) אָכמתזיִד, פֿיטער-מלאָכה, פּרנסה, (צירלעכער) משׁא-ומתן, טאַלטל , גראַנדע, פרעטענזיע, קראַדלע, פּאַטאָק, גמרא טרודנע : אײַנבראָך : קלעפּטאָמאַניע : שרנדל , ראָאות אאַז“ר — נפּאַ .
שמוגל , קאָנטראַבאַנד, קאָנטערבאַנד : אנטאַש, אויספּרעסערײַ, אויספּרעסוע, בלעקמייל נ—) .
גנלה : מויל - גולה : מלעראָיע, נזלש וואָיסטרע, גזלנות : ררב, רויבאָנפֿאַל : יש)
האָלדאָפּ, סטיקאַפּ : מתים-רויב, - מאַראָדערסטרע : עקספּראָפּריאַציע : באַנדיטיים : י גראַביאָזש : אַפּראָפּריאַציע, האָגת-גביל : פּלאַגיאַט.
באַרויבונג, ז פּלינדערונג אאַו“ר : רויבערײַ, פֿאַרכאַפּערך אאַן“וו
נדי גנבש שאָריע, סוריע, באָכנגי)ע, אָמץ, פּיטע, קגר, שמורה נפֿלייש) , נוסלע נפֿערד) : אַכבעראָשעס : בלינדע, בלאַטע, לינקע סחורה : נ-נעשרי-) לי, ייִתור, שמוג, מאַווריִע, סאָביק : קאָנטראַבאַנד, קאַלטע בראַנד נ--) , אָת, פּעקל , ריזיקע : לינקע, טריפֿהנע, געשערצטע, געמולכטע סחורה : סחורה אָן ציצית : גולה, רויב : זאַקרויב, קריגרויב, טרײַברויב : פּרעטענזיע-געלט : חלוקה : וויש נחלק) .
נמכאָירים) עבֿים - שליסל , מאַסקאַס, דלתא, דיל-דלפֿון, דײַטדפּורים : ברעכאײַזן, שבר, שעיה - בער, פּאַלקע, אַנקלשטיפֿט, דובעלטומקע, צדיק: מעגעלע נואַק) : העכטל , מאכל נמעסער) : שבר-קאָכער נאָעל-מלאָכה) : מלינה, מאַלינע, בטוחהשמיר, ונציב, קבורה : רויבערהייל , מאָרת-פּריצים.
וו ן נִנבענ(ען) , לקחענ(עח , לאַטכענ(עף ,
שטוילן, (י)אָרקעווען, אורקעווען, נאָרקעווען, מאַר(ע)וויכערן, מראַוויכערן, סטירענען, קפֿתות, כעלבענען, חלפֿענען, פּאַטאָטשען, טאַלטלען, זביאָרען, ציִען, פֿאַרדינען, שניפּן, שנאַפּן, שאָפּן, שיפּן, פּוצן, נאַש, יאָקלען : שברן, מאַכן אַ פּתוח, פּתיחהנען, קופּה-מלאָכהנע, אײַנברעכן, נאָלן, לאָנה-מלאָכהנע : האַמעווע נ-ערער-ז, סענטען נקק : נעמען, שלעפּן, טראָע : גנבענען מיט די אויע.
אַעקניפּן, אַוועקשלעפּן, אַרעקפּוצן, אַוועקפּלינטע אאַו“ר : אַרויסטראָגן, אַרויסרופֿן נפֿערד) , אַרויסננבענען אאַז“ר : צעטראָע, צעשלעפּן, צעננבענע אאַז“וו : אויסבײַטלען, אויסהעקלען, אויסבלק, ארסבײַטשלען,
אויסנִדקענען, אויסננבענש אאַזיוו : באַלער קעכן, באַפּוצן, באַגנבֿענען אאַז“ר : אונטערשלאָע, אונטערפֿידלען, אונטערננבענען אאַז“וו: אָפּריידן, אָפּטשאַדען, אָפּדאַצן, אָפּקאַשפּערן, אָפּקייטלען, אָפּשפּיליען אאַז“ר : אַראָפּשניפּן, אַראָפּציִען, אַראָפּלאַטכענען אאַו“ר : אַרומפוע, אַרומנעמע אאַו“וו : צונעמען, צופּוצן, צוגנבענען אאַן“ר : זאַלאַבערן, זאַמאָרע.
גע אויף שליאַם, גע אויף אייבערלופֿטן, גע אויף שפּרוע, גיע אויף גראַנדע : (אַהאָפּ)נעמען חלה, אַראָפּשרן אַ מצה : טאָן אַ פּלומפּל : צולאָון דאָס מול : מאַכן אַ צוג, מאַכן פֿינגערמלאָכות, מאַכן אַלח, מאַכן פֿאַר אַ למדן, מיִבם זע : רחאָנות האָבן אויף, מרחם וע זיך אויף, דערבאַרעמען ויך אויף : מאַכן מאַווריִע, מאַכן טשאָפּיק : בודק אָמץ זע, מאַכן אַ קיעור אָמץ : פֿאַרפֿאָרן אין אַ פֿרעמדער קעשענע : אויסטאָן !יענעם) דאָס העמד פֿע ליִב, אויסטאָן אין איע העמד, אויסטאָן פֿון העמד : אויסטאָן אַ הוילן (אַ נאַקעטן, ווי פֿת דער מאַמעס בויך, ווי די מאַמע האָט אים געהאַט) : לאָזן אין איע העמד, לאָע אָדם נאַקעט : לאָזן מיט דער בײַטש (בעירום ובחוסר מל , ווי די מאַמע האָט אים געהאַט) : אַרויסטראָגן בין אַ העמד : צעטראָגן די ביינער : באַגנבֿענען ביו צום העמד : אויסשטעלן : שטעלן בדלות, שטעלן בדיל-הדל : ברעטען צו בעטלברויט (צו דער טאָרבע) : ברעכן פֿון ברויט : רויִנירן : מאַכן נקי (גאָלע) : מאַכן פֿאַר אַ קבצן (פֿאַר אַן אָביון, פֿאַר אַן אָרעמאַן, פֿאַר אַ בעטלער, פֿאַר אַ דלפֿון אאַזיוו) : מאַכן לינק : אָמץ-מַטלען נבאַהאַלטן די עבה) : אַרײַנגע בלאַט (האָפּע) : עפֿענען די באָ (די גרענעץ).
שמוכלע, שמוגלען, מולכן, פּעקלע, שוואַרצן, פּאַש, אַריבערשטעלן.
שאַנטאַזשירן, אויספּרעסן, אויסדייקען, בלעקמיילן נ—) : אַרויסקריע, אַררסדרייען : אַרײַנכאַפּן, אַרײַנקרע : באַנעמען , פֿאַרנעמען :
492
פֿאַרכאַפּן, פֿאַרווערשערש, י פּריסהאָיע(רע)ן, משיג גבול זע : רײַסן פֿון טויטע את פֿון לעבעדיקע.
רויבן, ראַבעווען, ראַבירן, נזלענ(ש, ז פּלינדערן : קידנעפּן ואַ-) : אָפּנעמש, אָפּשלאָע, עקספּראָפּריִיִרן : מאַראָדירן : באַנדיטערע : נעמע באַרבו ובקשתו : נעמען אויף גראַנדע : נאַ-) מאַכן אַ האָלדאָפּ (אַ סטיקאַפּ).
אַדי ן גנבֿיש, מבסקע, לײַכטפֿינגערדיק : בלאַט : גולניש, רויבערש, פֿאַרכאַפּעריש אאַן“ר — ס און וו.
אינוו, פֿראַן : לינק : אויף לינק(-) : בלינד : טרייף : מעשה אַנב : בגנבֿה : בגולה : ס'אין דײַנע? — נאַ דיר אַוועק : האָסט געעבעט דעם אָתרוג, נעם צו די פּושקע (אויך).
שפּר ן מים עובים ימאָקו : געעבעט אסער אין זיס : דער עבישער גראָשן אין זיס : אַ עבישע שך אין שמײַליק : גוט אין אַ ייִדן אַ טובה צו טאָן : וואָס עס אין קלענער פֿון אַ מויז מעג מען עס טראָע אַרויס (צו הויז): וועסטו עבענען, וועסטו האָבן : וואָס מען נעמט ניט אַלע (וואָס מען שלינגט ניט אַראָפּ) דאָס האָט מען גיט : וואָס דו וועסט נישט ננבענען בײַם (באַרן נדיאַלז) לעבן, וועסטו נאָכן טויט אַטדאי נישט האָבן : געבענטשט זײַנען די הענט וואָס נעמען זיך אַליין : די אויגן זאָלן ניט זען, וואָלטן די הענט ניט געעבעט : אַ שידוך זאָל מע טאָן אין דער היים את אַ גנבה—אין דער פֿרעמד : עבענען את ראַבעווען זאָל מען, און ש ערלעכער מאָ זאָל מע זע : עבש געלד קומט לײַכט אָן את עס גייט ליִכט אַוועק : עביש געלט האָט קע קיום נישט : אַ גנבה האָט קיין הצלחה נעט : גנביש את גוליש האָט קיין הצלחה נעט : בעסער אַ קשרער גראָע איידער אַ טריפֿה קערבל : אַלע עבות גיבן זיך אויס : יעדע עבה מון אַרויסקומען ווי בוימל אויפֿן אסער : אַן מען נעמט שלאָגט מען איבער די הענט : גיע כאַפּײַ, ניע ננבײַ : ווער עס ווערט
רײַך פֿע גנלה את ראָיחה דער לעבט ניט אע (האָט ניט קע) מנוחה : ווער עס עבעט בך אַן אָרעמאַן נעמט צו בײַ גאָט אַלע.
זען אוּ: שווינדל —נ, נעמוט 481, ע! 482.
ם : עבֿ : מאַר(ע)רכער, לקחע(נע)ר, לאַטכע(נע)ר, לעקעך, הלכענער, וווילער (יונט, בלאַטער (יוש, שעמראַנער יאַט, זשלאָב, ובראָדניאַזש, לינקער, באָרקעיווג, אוּמד, סאָניע זאָלאָטאַיאַ רוטשקאַ, זלאָטעראָנטשקע, נעגל-קריכער, מישטאַליער, (קאָרקע, נאָרקע, נורקע, אורקע, קראַדניק, ראבוש(ניק), רויטער, שטויבלע, שטוילער, שמוזער, שפּאַן : נקק סיִנטע, קליס(עח, קליסאַלניק.
קעשענע-אָב, קעשענע-גייער, קעשעניק, טאַשיִער, קאַרמאַנשטשיק, קיסלער, פּיקפּאַקעט נאַ-) : בייגל - כאַפּער, ציבעלע - ננב, לאַטיק : בײַטלשנײַדער, זעקשנײַדער : נאַכטננב, נאַכטפֿויגל, וועשער, שליאַמגייער, שניפּער: קאַסע-ברעכער, קעסטלשנײַדער, שפּרינגער : אײַנברעכער, יאָקעמענער, בוירגלער נאַ-) : טאַלטל-גייער, שפּרונגגייער : למטהשיבער : פּאָדקאָפּניק : כעלבענע-גייער, שאָפּנפֿעלער, שופֿליאַדקשגייער, מסטאַרניק, שפּליפֿטער נאַ-) : מאַרק-עב : אַכסניק : באָ - ננב, באַנכאַפּער, כאָדאָפּאָיעודניק : גרענעץ - ננב : פֿערד-גנב, קאָניקראַד, קאָניראָר : אַמאַטער, זשולטאַק, קייטל-עם : פֿיך-ננבֿ : הינער-ננב, קורעלאַפּמק : כלאַמידניק : פּאַטיק : קרחצער : עוּלותשעכטער, פּאַטאָטשניק, טאַרכענער : קלעפּטאָמאַן, ז קלעפּטאָמאַניאַק : פּלאַד יאַטאָר.
אָרדינערער, עבישער, זהורשער, מאַלער רישער, ממזרישער, נאַרישער, פּאָביטאָרער, פּאַטענטירטער, ציגײַנערישער, שטרויענער, געבוירענער, פּיעררעזשענדנער, פּיערוושעזשענדנער, געענדיקטער, גאָטוילטער, אָנ-
493
שטענדיקער, לײַטישער, ערלעכער אאַז“ר אָנ.
נצונעמעניע) הויקער ננבֿ, ממזר ננבֿ, נאָטי
קע ננב, נאָטע(לע) גנב, גאָנטע ננב, פּערווע גילדע ננב : ננב שבגנבים , גנבֿ קן (בנו אָל) ננבֿ : אויספֿאָרשער, אָפּהייבער, באַהעלפֿער, בעקער, נִעל-מופֿתניק, קעל-סליחה , קעלעםקוב , געפּאַסטער, גרינגער-מאַכער, טאַפּעצירער, טאַשדמאַכער, טרעגער נ„אַן עס מאַכט זיך אים אַ פּעקל טראָגט ער אַוועק“) , לײַכטערמאַכער נ„ער מאַכט לײַכטער די קעשענעס“) , לערער, לעקעך - מאַכער, פּאַטענטירטער לעקער, מקשפֿניק, נאַכטרעכטער, עקספּעדיטער ו„ער עקספּעדירט אַראָפּ די וועש פֿע בוידעם“) , סטרוזש, ספּעציאַליסט, פֿאָטאָגראַפֿיסט נ„ער נעמט אַראָפּ וואָס עס לאָזט זיך“) , פֿליגן-כאַפּער, צולייגער נ„ער לייגט צו צו זיך“) , קונצדמאַכער, שמאַרצער, שומר, שנײַדער, שוואַרצקינצלער, געלטשפּינער : גרויסער, לײַכטער, גאָלדענער פֿאַרדינער : אויסגעשריבענע האַנט : טרעפֿער : ווײַסל(עכאָ : ווײַסל(עכץ) פֿון אויג, שוואַרצאַפּל פֿון אויג : געשײַטער ננכֿ: שייטעלע ננב : ננבֿ מגוּנב : אַלטער סיבירניק, אַלטער באָכניאַזש : אורקע בורקע : גנבֿישער בענקאַרט, עבישער הורנות, עבישער סיבירניק (סיביריאַק), עבֿישער פּוצער, גובי שער טיצער, גנבֿישער קאָטער, גנבישער טערק, גנבֿישער טאָטער: קליין מענטשעלע.
אָנגעבער : רבי, רב, נבֿיא : פּאַסער, זאַסער, פּאַסיק-מאַכער, שאַפֿער, באָכניאַוש. שאַנטאַושיסט, בלעקמיילער נאַ-) : אויספּרעסער, בלוטזייגער, בלוטצאַפּער, פּיאַווקע, סאָקער נאַ-) : גאָרגלשנײַדער, האַלדושנײַדער, קעשענעוײַדער, ביִטלשנײַדער, הויטשינדער: פּאַראַזיט, טונעיאַדעץ: שווינדלער— 3-3. קאָנטראַבאַנדיסט, קאָנטראַבאַנדטשיק, שמוכלער, שמוגלער, מולכער, שוהאָרצער, זעקלער, פּעקלער, פּעקל-מאַכער, פּעקלפֿירער.
גזלן: אלד-נזלן, פֿעלד-נילן, רויבער, ברישנט : יִם - רויבער, פּיראַט, קאָרסאַר, קאַפּער : גאַסדרויבער, וועדויבער : מתיםרויבער, מאַראָדיר : באַנדיט, היידאַמאַק, ראָש (ריש) בריוני, מאַזדראַפּ, דערקאַטש : נאַ-) האָלדאָפּניק, גענגסטער : סנדק, פֿרע, אָדלער, גראַנדאָרניק, כּוח-גייער, פּרעטענזיענעמער : מענטונב, מענטרויבער, קינדשנאַפּער, קידנעפּער נ—) : עקספּראָפּריאַטאָר, פֿאַרכאַפּער אאַז“וו — 481.
גנבים - באַנדע, גנבֿים-געויודל : אונטערוועלט : הענדל הור און כאַצקל מב : רויבער באַנדע, רויבער-געזינדל : כּנופֿיא, שײַקע, גענג נאַ-) אאַזיוו — 47 : מאַפֿיע, שוואַרצע האַנט : סאַראַנטשאַ.
פֿראַן : ער איי אַ עכֿ ביי אָרח אָליט (בק צענטן דור) : ער אין אַ ננב פֿת קשתימיבראשית (פֿון פּאָניאַטאָרסקיס ציִש, פֿע מלך סאָביעצקיס צײַטן, פֿון רחס צײַטן) : ער אין אַ גנב מיט די אויע (מיטן מיג, מיטן היטל , מיטן אונטערשלאַק, מיט דער פּאָטשעווקע, מיט אַ מענטריקע, מיט אַלע פּיטשעווקעס, מיט אַ פּלאָמבע, מיטן קנאַק) : ער אע אַ ננב ווי אַ ווײַסל(עכץ) פֿע אויג, ווי אַ מויז : ער איז אַ באַוווּסטער : ער אין פֿון נעמעראָר : ער אין אַ ננב, אַן די אויערן זײַנען בײַ אים ניט זיכער (אַי נאָטע אין גערען אַ הונט קעגן אים, אַן דאָס וואַסער וועט אים ניט צונעמע, אַן ער וועט אויפֿן פֿײַער ניט פֿאַרברענט ווערן) : ער איז נאָך גערען אַ עב אין דער מאַמעס בויך (רען ניקאָלײַ דער ערשטער איז גערען אַ יונקער, ווען ער האָט נאָך געקריי(שט אויפֿן דאַך): ער אין נישט קע מב, נאָר אַ נעמער (נאָר זײַנע הענט זײַנען גנבשע, נאָר אַן עס לאָזט זיך נעמט ער, נאָר אַן עס מאַכט זיך אַ פּעקל טראָגט ער אַוועק) : ער האָט אַ גריטע (לײַכטע) פּרנסה : ער האָט אַ שיינע (ריינע) פּרנסה, נאָר אַ שווער רע : ער האָט אַ לײַכט הענטל (אַ געטאָקט הענטל, אַ גאָלדן הענטל) : ער האָט לאַטע
494
הענט (פֿינגער) : ער האָט קלעפּעדיקע (לעפּקע) הענט (פֿינגער) : ער האָט סמאָלע אויף די הענט : ער האָט הענט מיט דזשעגעכץ (סמאָלע, קלפּ-טער) : ער האָט וואַקסענע (רעקסענע, גומענע) הענט : ער האָט מאַגנעס (מאַעעט) אין די הענט : ער האָט גראַבליאַזשעס.
עס קאָסט אים פֿינף מינוט האַרץ-קלאַפּעוש (טויטשרעק) : עס קאָסט אים פֿינף פֿינגער מיט אַ כאַפּ (מיט אַ ביסל שרעק) : אַ ננב אויף אַ עב פֿאָרט און אַ ננב טרײַבט אָן : ייִדן בנירחאָנים, זײַט אונדן מציל פֿע די יאָנים (, מיר זײַנען ערלעכע גזלנים) ! : עס שטייט דאָך : לא אִעוב נענטפֿער)—האָס עס שטייט זאָל שטיין את האָס עס ליגט ליג איך אע קעשענע : האָבת אַנִדה אין אַ מיצווה, און ננבענען אין מע פּרנסה : עס של אַזוי זע דאָס לעצטע מאָל ווי עס אע ניט דאָס ערשטע מאָל .
אַלה תּולדות אָב : ער אין אַ גרויסער יִחסן—ער שטאַמט (קומט אַרויס) פֿע אַ משאָחה (פֿוף פֿערד-עבים: ער שטאַמט פֿע ייִחוס—די מומע האָט אים עפּעס אָנגעקערט : ער שטאַמט נאָך פֿון נאָטען : ער אין דעם אַלטן עבס אַן אוראייניקל : זײַן עלטערעיידע אין נאָך גערען אַ עב : ער האָט געיִתנט דעם טאַטן—דער טאַטע זעער האָט געלערנט קינדער ננבענען : זײַן טאַטע אין געזעסן דרײַ יאָר איבער אַ שרא (ספֿחורה): זע טאַטע איז געזעסן יומם-ולילה . . . אע תּפיסה : זײַן מאַמע האָט אויך פֿײַנט געהאַט צוּצולייע : ער איז שוין אַן אַלטער ננב— ער אין שוץ אויסגעזעסן נע מאָנאַטן בײַ דער מוטער אין בויך : ער איז שוין אַ געשמיסענער : ער איו שוין געועסן אע רסבאַדן (טשעכאָטמניק) : ער אין שוין געזעק אין דער זבה : ער האָט שוין געטאַפּט די ווענט : ער איי געזעסן יומם-ולילה ... אין פּאַוושק : יער האָט שוץ געקאַקט ארפֿן שעפֿל (קובל) : ער אין אויסגעשנגען אַלע קלאַסן : ער איז אַן אַלט-געזעסענער . . . אין תּפימ : ער אין אַ היגער תּושב אע תּפֿיסה : ער צאָלט נשט קק דירהעעלט : ער האָט זע
אייע בעט . . . אע תּפיסה : ווי גרויס את אַלט ער אין, אַזוי גרויס ננב אין ער : איידער ער האָט זיך אויסגעלערנט רעדן האָט ער זיך שוין אויסגעלערנט ננבענען : ער מבעט מיט די אויע : ער עבעט אַרויס דאָס שהאָרצאַפּל פֿע אויג : דאָס ווײַסל(עכץ) פֿון אויג אַפֿילו נובעט ער : דאָס ווײַסל(עכץ) פֿון אויג וואָלט ער אַרויסגעננבעט : ער האָלט דד מענטשעלעך פֿון די אויגן אַרויסגעעבעט : ער נוכֿעט אַרויס די נאָמה : מיט צען אויגן קען מען אים נישט אײַנהיטן: די אויע זײַנען בײַ אים אויף אַ שנירעלע : ער קוקט קע גוע און כאַפּט ביגל פֿע די קוק : וואָס ער ננבעט נעט דאָס האָט ער נישט : עס מאַכט זיך אים עפּעס אע דער זײַט, נעמט ער : אע פּינטלש דערקענט מען, אַן ער אין אַ ננב : דער שפּץ פֿון אים אין אַ ננב : ער האָט אַרעקגעעבעט דעם חומש מיטן לא אִמב : ער אין שוץ איין מאָל אַ ננב—ער ננבעט אַ מייערל פֿע פֿור ! אָוואַ אע ער אַ ננב—ער האָט צוגעגנבעט דעם קנאַק פֿון דער בײַטש : ער רירט ניט, נאָר ער נעמט צו : ער לאָזט ניט ליגן : ער גייט צו אַשליך : ער לייענט ניט קע קריאתשמע : ער גייט, ווען קיין הענער קריען נישט את מענטע גיען נישט : ער אַרבעט, ווען יענע שלאָפֿן : ער היט די עבה אַזוי ר דעם בלוטסטראָפּן (דאָס געלכל) פֿת אָ אי : ער מאַכט שוואַרצקינצלערײַ : ער האַנדלט מיט פֿייגעלעך : ער אין אויסגעואָרגט מיט דער פּרנסה : ער פֿאַרדינט שנעלער דעם רובל ווי דער קייסער מאַכט אים : די הענט האָבן אים אויף די פֿיס געשטעלט : ער האָט געטאָן אַ מטן שידוך : ער האָט געקראָע דעם זייגער פֿון ראָטהוע, די קייטן פֿון אַרסענאַל און קעסט אין טורמע : דאָס שנצע שטעטל האָט מיט אים געקלונגע : ווע ער של נשט זע קע אָב האָלט ער גערש לאַנד את לײַט : מען קע דיך שע ! : דו ביסט געווע אַ ננב את דו וועסט בלײַבן אַ ננב : דאָס קע נאָר אַ עב : האָב נישט דע זיידנס נאַטור !.
495
שפר ן לא עכברא ננבֿ אָלא חוּרא ננבֿ : ניט די מויו אין דער ננב, נאָר די לאָך אין דער גנב: ווען ניט די לאָך וואָלט די מוין דאָרט ניט פֿאַרבלאָנדזשעט: אַ לאָך מאַכט אַ ננב (און אַ ננב מאַכט אַ לאָך) : מען ווערט נישט פֿריִער קיין גוטער גנב בין וואַנען מען זיצט נישט אויס קיין וויראָק : וואָס מער וויראָקן אַלץ מער ננב : — דער וואָס האָט ניט געקאַקט אין שעפֿל (קובל) אין קיין ננב נישט : אַ גנב אין די בעסטע מלאָכה : אַ ננב האָט אַ גוטע פּראָפֿעסיע : אַ ננב אין אַ גאַנץ גוטע פּראָפֿעסיע, ווען זי זאָל נישט אײַנשטיין בײַ קיין ננב אין די הענט : אַ ננב אין אַ גרינגע פּרנסה : דער ננב האָט אַ גרינגע מלאָכה און שווערע חלומות : אַ (נב אין אַ בלינדער מיסחר : אַ גנב הייבט אָן זײַן פּראָפֿעסיע מיט אָפּטרענען די קנעפּלעך : אַ ננב נעמט מיט די אויע : אַ גנב קען אַרויסטראָגן די בעבעכעס : אַ ננב אַרבעט גיכער ווי אַ שנײַדער : אַ ננב דרייט זיך אַרום דער גנבה ווי אַ בעדנער אַרום דער פֿאַס (ווי אַ קראָקע אַרום די הינדלעך).
עבה ציט : אַזוי ווי אַ קאַטשקע קען זיך ניט באַגיע אָן קיין וואַסער, אַזוי קען זיך קיין ננב נישט באַגיין אָן קיין גנבה : אַזוי ווי עס אין נישט פֿאַראַ(נע)ן קיין מיל אָן קיין מויו, אַזוי אין נישטאָ קיין ננב וואָס זאָל ויך קענען באַגיין אָן גנבה : אַ ננב, אַן ער ננבעט נישט עפּעס אַוועק, דאַכט זיך אים, אַן ער האָט עפּעס איבערגעלאָזט : אַ ננב, אַן ער האָט נישט וואָס צו ננבענען, גנבעט ער פֿון איין קעשענע אין דער צווייטער : אַז אַ ננב האָט נישט וואָס צו גנבענען מבעט ער דאָס היטל פֿון זיך אַראָפּ : אַ ננב פּלאָנטערט זיך צוויק די פֿיס : אַ ננב טרעפֿט אין אַלע (באַהאַלטענע) לעכער: פֿאַר אַ גנב אין קק שלאָס (שליסל) נישטאָ : אַ שלאָס אין נאָר געמאַכט פֿאַר אַן ערלעכן מאַן: פֿאַר אַן ערלעכן מאַן ד אַ ר ף מען נישט קע שלאָס און פֿאַר אַ עב ה ע ל פֿ ט נישט קיין שלאָס : אַ ונב בעטלט נישט : אַ ננב, אַן מען גיט אים נישט, נעמט ער
אַלע : אַ מבֿ נגבֿעט נישט בײַ זיך : אַ ננבֿ קומט קיין מאָל נישט דער ערשטער, ער נעמט דאָס וואָס דער צווייטער לאָזט איבער : אַן ערלעכער גנבֿ לאָזט עפּעס איבער : אַן עס נעמען ניט די הענט נעמען די ווענט : אַ ננבֿ אויף אַ גראָע, אַ גנב אויף אַ רובל : אַ עב אויף אַ נאָדל, אַ ננב אויף אַ הוין : אַ ננב פֿאַר אַ (דול, אַ גנב פֿאַר אַ נאָדל : אַ ננב פֿאַר אַ פֿערד, אַ ננבֿ פֿאַר אַ בײַטש : בײַ אַ ננכֿ אין אַלץ אַ קרן : גע אַ ננב אין אַ טשוואָק אויך אַ קרן : פֿון דאַנען אַ פֿלעקל, פֿון דאָרטן אַ טשוועקל , וועט זײַן מח קינד אויף אַ רעקל : אַן מען ננבעט אַן איי האָט מען זיבן יאָר דעם דלות : אַן אַ ננב ננבעט אַן איי האָט ער זיבן יאָר דעם דלות, אַן ער ננבעט אַ ק אַ ס ט ן אייער האָט י ע נ ע ר דעם דלות : אַן מען ננבעט אַ סך אייער קען מען אויך ווערן אַ גאָיר.
אַ גנב און אַ שיכור מעגן זיך משדך זע : אַלע גנבים האָבן איע אָנים : אַלע גנבים זײַנען גלײַך : — אַ ננב און אַ קורווע אין אַלץ אינס : איין גנב גלייבט ניט דעם צווייטן : איין עב האַלט פֿאַרן צווייטן : איין ננב נעמט זיך אָן פֿאַרן צווייטן : אַ ננב אויף אַ עב פֿאַרשטייט זיך : מיט וועמען חברט זיך אַ עב ? — מיט זײַנס גלײַכן : אַ ליגנער אין אַ ננב און אַ עב אין אַ ליטער : אַ ננב אין אַ זולל וסובא : אַ ננב אין אַ שלעכטער אָפּגעבער : אַ (נב אין אַ אָסור (אַ שפּיאָן) : אַ גנב האָט פֿאַרשטאָכענע אויע : שפּײַ אַ אָב אין די אויגן, זאָגט ער : עס רעעט : בײַ אַ גנבֿ אין לײַכט אַ שבועה : בײַ אַ מבֿ אין נישטאָ קיין יושר.
אַ מב אין אַ נִעל-ואָרון : אַ ננב האָט אַ עטן קאָפּ—ער געדענקט, ווו יענער האָט אַוועקגעלייגט : אַ מב אין אַ נִעל-רחאָטת : אַ אָב האָט אַ גוט האַרץ — ער דערבאַרעמט זיך איבער יענעמס : גנבים האָבן ווייכע הערצער—זיי נעמען דאָס וואָס עס בעט זיך : אַ ננב אין אַ קעלצדקה : אַלע עבים האָבן ווייכע הערצער : גנבים האָבן שפּיציקע קעפּ : אַ אָב אין אַ פֿויגל—
496
ווי גיך ער נעמט עפּעס פֿליט ער דערמיט אַוועק : אַ מב אין אַ קל-וחומר — וויפֿל ער ננבעט האָט ער אַלץ ווייניק : אַלע קוחרים זײַנען עבים, אָבער נישט אַלע עבים זײַנע קוחרים : אַ עב אין אַ זעלטענער שפּײַזער , זע ווײַב האָט בך אים אַלץ , נאָר דרײַ אכן פֿעלן איר : ברויט, דירה און קל יידער : אַ ננב אין אַ פֿרומער ייִד : איטלעכער עבֿ אין אַן ערלעכער ייִד : אַן אַ ננב גייט עבענען בעט ער אויך גאָט : ערב-ןום-קיפּור ווערן אַלע גנבים פֿרום : אַ מב אין אַ קעל-תּשובה : אַ גאָרזדער פֿערד-ננב האָט אויך מורא פֿאַר גאָט : עבים זײַנע פֿרומע ייִדן — זיי שטייען אויף צו חאָות : אַ עב אין אָטור פֿון נעגל אָפּגיסן : אַ עם בענטשט ניט קע גומל : אַ ננב אין אַ אַזלן : אַ ננב עין אַ געפֿערלעכע בריאה : אַ עב האָט אַ מערדערש (פֿאַרשטיינערט , אויסגעברענט) האַרץ : אַ עכֿ מין זײַן אַ אָכ- : דער ננכֿ וואָס קען ניט שווימען אין קין ננב ניט : אַ ננב אין זעלטן (זייער) גוט , נאָר ווען ער עבעט : אַ ננב אין נישט קק קאַרגער : אַ ננב מט מט צו פֿאַרדינען : אַ עב מט שיינע מאָנות : מיט אַ ננב איז עט צו האַנדלען : בײַ אַ ננב קען מען נישט דערגע דעם אָמת : עבים האָבן סודות : ווו אַ קוד דאָרט אין אַ עבה : פֿאַר אַ עב אין קיין קוד ניטאָ : אַ ננב האָט יִתרוס נעמע : אַ ננב דערקענט מען אין די אויגן : אַ עב דערקענט מען אע דער נאָז : אַ עב הייבט מיט די אַקסלע : אַ עב האָט לאַנגע אויער : אַ (נב האָט הינטש פֿלש : אַ עב האָט אויף זיך אַ הויט ווי אַ לער דער (זיבן הויטן) : אַ ננב האָט קוועקזילבער אין אָחת : אַ עב אין אַ שמאַרצער : אַ עבֿ מוז זע אַ געבראָכענער : אַ עב האָט פֿיר אויע : אַ עב מון פֿת הינע אויך האָבן אויע : אַ ננב מון שטענדיק האָבן די אויגן אין קאָפּ : אַ עב האָט קעצישע (גוטע , גלעזערנע) אויגן ( , ער זעט ווי יענער לייגט אַוועק) : אַ ננב קוקט האַלב : בײַ אַ עב איז דאָס טײַערסטע די הענט : אַ עב האָט לאַרע הענט את ערצע קעשענעס :
אַ עבֿ האָט לאַנגע (קלעפּיקע, ליעפּקע) פֿיר גער : אַ עב טאָר ניט גיין קע לאַטע אַרבל : אַ עב טאָר נישט טראָע קע גרויסע נעגל : אַ עב טאָר נישט האַלטן די הענט אין די קעשער נעס : אַ עב טאָר נישט גיע מיט קע שטעקן : אַ ננב גייט אָן זוילן.
אַלע גנבים וויינען : גנבים שרעקן זיך : אַ עב פֿאַרן עבענען קלאַפּט א י ם דאָס האַרץ , נאָכן ננבענען קלאַפּט י ע נ ע ם דאָס האַרץ : אַ גנב האָט פֿאַר קע חזיר אויך קע מורא ניט : דעם ננב שרעקט אַפֿילו קע הונט אויך נישט אָפּ : אַ עב האָט אַ געבריט האַרץ : אַ עב האָט האָר מורא פֿאַר אַ מעש קנעפּל (פֿאַר אַ בלויען קאָלנער) : אַן אַ ננב זעט אַ מעשענעם שאָפּ אַנטלויפֿט ער : פֿאַר אַ ננב איז אַ הונט אַ טויט : אַ עב היט זיך פֿאַר אַן ערלעכן מע מער ר אוּ ערלעכער מאַן פֿאַר אַ ננב : פֿאַר אַ שטומע (בלינדן) עדות לויפֿן די עבים נשט אַוועק : עבים את פֿאַרליבטע האָבן ליב פֿיוצטערנק : אַ אָב בעט אויף פֿינצטערע נעכט : די בעסטע צײַט פֿאַר עבים איז קוף חודש : דער אָב דאַרף אַ דכות שומר אין קוף חודש : פֿאַר אַ עם טאָר מען קע תּליה נישט דערמאָנען : אַן ס'אין דאָ אַ ננב אין שטוב טאָר מע ניט שמועסן פֿע הענגען : אַן ס'איז דאָ אַ גנב אין שטוב טאָר מע ניט האָע : הענגט מיר אויף דעם האָק : דער עב מיינט, אַן מע יאָגט אים נאָך : אויף דעם עב ברענט דאָס היטל : אויף אַ עב אע אע אַ צילינדער ברענט נישט דאָס היטל : אַז מען יאָגט אַ עב שרײַט ער : כאַפּט דעם עם : אַ ננב האָט אין וועג את דער וואָס יאָט זיך נאָך אים—זיבן : פֿאַר דעם עב אע אק וועג, פֿאַר דעם וואָס זוכט אים—צען וועע : אַ עם האָט צען וועע.
בײַ אַ עב אע דער פירע פֿת ארבן : אַ ננב האָט מיט זיך אַ פֿולן בוזעם מיט תּירוּצים : איטלעכער ננב האָט זיך זע פירע (גארס)דריי, אויסרייד) : אַן מען כאַפּט אַ אָב זאָט ער : ער
497
האָט פֿאַרבלאָדזעט (ער האָט זיך נאָר טועה נערען, ער האָט עפּעס פֿאַרגעסן) : אַן מען כאַפּט אַ עב זאָגט ער : איך בע ניט שלדיק, האָר מע קאָלעגע : אַן מען כאַפּט אַ עב פֿאַרענטפֿערט ער זיך : ווע ע ר האָלט נישט ר עבעט האָלט אַ צ וו יי ט ע ר געעבעט (רען ער האָלט נשט געמבעט וואָלט אונטערגעגשען דאָס האָנצע שלאָסערפֿאַך) : אַן מען כאַפּט אַ עב שגט ער, אַן ער וועט שוין מער נישט עבענע, נאָר דאָס מאָל און ואָך אַ מאָל (נאָר אין מאָל אין זומער, דאָס צווייטע מאָל אע מנטער) : אַ מבֿ זאָגט, אַן ער אין נישט קע עב—שר דאָס האָס מען זעט דאַרף מען צונעמע : אַ עב, אַן ער ווערט פֿארשיט, זאָגט ער, אַן ער ווערט אויס ננב : אַן אַ מב אין זיך מודה זאָגט ער, אַן ס'אע דאָס ערשטע מאָל : אַן מע כאַפּט אַ ננב האָט ער ניט קין אַנדער פֿאַרענטפֿער ווי טרער.
אַ עם וועסטו שוץ נישט איבערמאַכן : אַ מבֿ אע אַ פֿאַרפֿאַלענע(ר) קאַליקע : אַ גנב צו זיבן, אַ עב צו זיבעציק : אַ ננב , אַזוי ווי ער אין געבוית געהאָרן, אַזוי וועט ער שוין שטאַרע : (ש ונב בלײַבט (אַ) ננב : אַ נִדחן בלײַ-ט אַ קדחן אע אַ ננכֿ בלײַבט אַ לאַטכן : אַ קריגל טראָגט מען בין שע דאָס אויערל רײַסט זיך אָפּ, אַ אָב ננבעט בין וואַנען מען כאַפּט אים : אַ ננב , ווי אַזוי דו וועסט מיט אים האָכן, וועט ער אַלץ בלײַבן גערעכט : מיט אַ עבֿ וועסטו קע מאָל ניט אויסקומען : אַזוי לאַט מען כאַפּט ניט דעם מב בך דער האַנט אין ער קק עם נעט : פֿאָניע זאָגט : ננבע, נאָר מען זאָל דיך ניט כאַפּן : ניט פֿאַת ננבענען זעצט מע אַרע, נאָר פֿאַת ניט קענען באַהאַלטן : האוחו ביִד—אַן מען כאַפּט בײַ דער האָט איז מען טאַקע אַ ננב : וועלכן ננב טשעפּעט מען ניט? — דעם האָס ננבעט דעם אַפֿיקומן : „ננב“ מאַכט : גיי, נעם, באַהאַלט : אַ נט איז באַר זונדער מעל מיט האָניק און צוואַמע : „לעקעך“ : אַ ננב האָט ניט קע קלעפּ : אַ עב בעט,
מען זאָל אים שלאָגן מיט אַ סך שטעקנס : אויף אַ אָב טאָר מע קע רחאָנות ניט האָבן : דאָ ווו אַ עב שטייט, דאָ זאָל דאָס אָרט ברענען : פֿאַר אַ היימיק (שטוביקן) אָב קען מע זיך נישט אויסהיק (אײַנהיטן) : אַ היימיק עב קען מען נישט אײַנהיטן : פֿע אַן אייגענעם עב העלפֿט קע שום שלאָס נעט : אַזוי ווי מען קען זיך נעט פֿאַרהיטן פֿע קק קאַץ, אַזוי קען מען זיך נישט פֿאַרהיטן פֿון קע עב : פֿע אַ עבֿ וועסטו זיך נעט ארסדרייע : פֿאַר אַ עב אין נעטאָ קק באַהעלטענש (קע באַהאַלטענע שך, קע באַהאָרענש) : פֿאַר אַ עב אין שווער צו בער האַלטן : פֿאַר אַ עב אין נשטאָ קע קשרע מזוה : שטעל דעם עב פֿאַר דער טיר : דער מב פֿאַר דער טיר אין דער בעסטער ממר : דעם שליסל גיב דעם ננב אין די הענט אַרח : דו ווילסט זע באַהאָרנט? — זאָלסטו וווינען צווישן עבים : דאָרט וווּ דער ציגײַנער שטייט אק, דאָרט רירט ער ניט : בײַ אַ גנב איז דאָס בעסטע באַהעלטענש : אַ עב אין אָ אָרנטלעכער מענטש : דאָ ווו ער שטייט אין עבעט ער נישט : אַן ס'אין דאָ אַ עב אין שטוב דאַרף מען נישט באַהאַלטן.
בײַ אַ עב עבעט מע נשט : אַ עבֿ איז שרער צו באַננבענען : האב מן הר (איח אָטור : אַ עב פֿת אַ מבֿ אין פּטור : ש דער מעל-ענלה אע אַ שלימנלניק איז דער ננב אַ אָריה : אַ עב אַ שלימזל אע דער ערגסטער (די ערגסטע) קאַליקע : אַ ננב אַ אָרה בלײַבט שטענדיק די כּאָרה : אַ עב אַ קלשק באַקומט שטענדיק אַ שלאַק : אַ עב אַ שלימזל האָט באַלד אַ אָקום מיקלט : אַן עס גיט נעט קע וּנב העלפֿט נשט קע שמאָראל : אַ ננב דאַרף אויך מזל : וויי אין דעם עב וואָס האָט נישט קע מול : אַן די עבים צעקריגן דך קומט אַרויס די עבה (קומט דער פּויער צו זע קו) : אַן צוויי גנבים צעקריע זיך קומט דער ערלעכער מאַן צו זע האָדן : ווע פֿרייט דך האָט? —ווע אין עב פֿאַרדינט דעם שדעת : אַן דו
498
וועסט דך אַבת מיט אַ עב וועסטו אַלע ארך וועת אַ עב : אַלץ אין דער וועלט שלסטו זח, נאָר קק ר ניט : ווער אַ בעטלער איידער אַ לעפּער (אָב) : קוף עב לתליה : קוף עב אע תּפיסה : אַ עב שטאַרבט אע תּפֿיסה אָדער אע האָלד : אַ עב שטאַרבט אין הקדש אָדער אע תּפֿיסה : אַ עב שטאַרבט אוּ ק דוי : יעדער אָב וויס זע קוף : אַ עב מון האָבן אָמנס קוף : אַ עבס קוף אע ווערט אַן אויסגעבלאָזענע ששקע : אַ עב שטאַרבט נישט אויף זע בעט : אוּ אַ קעכע שטאַרבט באַגראָבט מען זי אונטערן אויר את אַ אָב—אונטער דער סטאָדאָלע : ארפֿן מב ארט דאָס שטריקל : מער קוחריםמער גליק, מער עביםלער שטריק : אָבעט מע ברודער, הענגט מע— דעם מב : אַן מע דאַרף דעם עב נעמט מען אים אַראָפּ (שיִדט מען אים אָפּ) פֿע דער תּליה : ניט יעדערער, אויף וועמש הינט בילן, אע אַ עב : היט זיך פֿאַר עבישע הענט ! : האַלט מיך פֿאַר אַ רב ק היט מיך ר אַ אָב : די שנ-י צע וועלט איז אין מב (את עלף : רובֿ עבי ישראל : מען טאָר אַ ייִדן ושט חשׁד זח—ווײַל ער אין געריס אַ ר : קק עבים זײַנע שר אוּיף דער וועלט נשטאָמענטע אַלק רער גען : אַזוי ר אַ רב קען זיך ניט באַגע ש קק פאות, אַזר קש זיך אַ עבֿ אט באָק אָן קק פּאַסער (האָפֿער) : ווען דער פּאַסער האָלט ניט געפּאַסט וואָלט דער אָב ניט עןנבעט : ווע נשט דער פּאַסער האָלט קק גנבה נעט גערען : דער פּאַסער שטעלט אײַן (ריזיקירט) מער (מק נדיאַק) פֿאַרן ננב : אַ שארצער אע אַ עב : פֿאַרן פּעקל-מאַכער אין אַ פֿינצטערע נאַכט אַ ליכטיקע וועלט.
—4. האַנדל , סחורה
ס : האַנדל , האַנדל-ענדל , קאָמערץ : קקר ואָמבּר, קרף-פֿאַרקרף : געשעפֿט, מיסחר :
קאָמערציעלע אתטערנעמוט : בענעס, בד לטת נ-פּ) : משׁומתן, פּאָצימאַק נ--) : האַנדלהאָפֿט, געשעפֿט-מאַכעריִ, עשעפֿטלערײַ: אינטערעס, ענע, עסק : אכער-מאַכער : ספּעקר לאַציע, שפּעגעלאַציע, אַשאָטאַש : הורטהאַנדל , דויסהאַנדל , אַראָזשדל : לאַחדיםהאַנדל , קלעהאַנדל , דעטאַלזאַנדל אאַו“ר : אימפּאָרטרהשדל), אַרײַנפֿיר : עקספּאָרט רהאַנדל), אַרויספֿיר : בײַטהאַנדל, ז טו האַנדל : פֿרײַער, אינלענדישער, ארסלער דשער אאַז'ר האָדל : אײַעעפֿירט עשעפֿט : צוויִעעשעפֿט, ביִגאָעפֿט אאַז'וו : קשרער, טריפֿהנער מיסחר : לופֿרמיסחר, לופֿער עסק : לופֿמפּרןסה, לעק- את שמעק-פּרנסה : שאַלצרוב, ארב, עסער דדוך : שלעכט גאָעפֿט, אָקח עעות.
קרעמערײַ : קליגקרעמערפּ, קרעמלש ריִ : הענדלערײַ, טענדלערײַ, מדיהגיערײַ, קאַראַבעלניקערײַ, ז הרזירעריִ, ז הויזיר-האַנדל , פּעדלעריִ נ—) : סוחרערײַ, שכערײַ, קאָלפּאָרטאַח : פֿאַרמיטלונג, מעקלערײַ, סרסרות : בײַט, ז טוש, ז וועקסל , חילוף : ביִטווירטשפֿט, נאַטוראַלע מרט האָפֿט, סחורה-ווירטשפֿט : האָדל-פֿאַרקער : מערקאַנטיל-סיסטעם, מערקשטילעם : נעפּ נסאָוו)
האָכפֿרעג, אָנבאָט : אויסקער, איבערטו, אומזאַץ, י אָבאָראָט : סחורה - אויסקער, סחורהשומזו, עלטאויסקער, געלטאומשץ אאַזיר : טרשזאַקציע, אָפּעראַציע : האָדל(שאָפּעראַציע, קאָמערציעלע אָפּעראַציע אאַז'וו: סעזאָ, עטער סעזאָ, בום נ—) : שלעכטער (טויטער) סעאָ, סלעק נ—).
קויף, קניה, קע, אײַנקרף, אפּיט נ—) : אויסקויף, אויסכאַפּעח, אויפֿקרף, איבערקויף, י פּערעקופּקע, י פּאָעפּקע, אָקויף, אָפּקויף, אָטקופּ , מדערקויף, צוּקויף : בער שטעלוע, ז ארפֿטהאָג.
499
ברענג, מקירה, דאָמפּינג : איבערפֿאַרקויף, אויספֿאַרקויף, סייל נ—) : עפֿנטלעכער אויספֿאַרקויף, ליציטאַציע, אויקציאָן, אָקע נאַ-) : י טאָרגעס : איינצל-פֿאַרקויף, לאַחדים-פֿאַרקויף, הורטפֿאַרקויף אאַז“ר.
סחורה , ז וואַרע, וואַרג, פֿאַבריקאַט, יקנאָיז, מדס נאַ-) : ראַזעווע (ראָזערע) סחורה : בלינדע סחורה, בלינדער אָתרוג, אַ קאַץ אין זאַק : נִרכת-הנִית-סחורה : שלעכטע סחורה . אָבל-סחורה, לעגער-סחורה, שטק, שאַכטע די בראַכטע, יוקס אאַז“ר — 412 : גוטע, נוםטובדיקע, פּרימע אאַז“ר סחורה — ! !4 : ראַמש, רומל , רעגס נאַ-) : אַסאָרטימענט, לע נ—) : באַלן, בייל נאַ-) : פּאַרטיע, ז פּאַרטיי : אַרטיקל : מוסטער-קאַרטע.
פֿאַרקויפֿאַקט, שטר-מקירה : שטרמקירתאָמץ : י קופּציע, ז קופּטשע : האַנדל(ס)-פּאַר טענט, שײַן, בלעטל , ליצענץ, לײַסנס נאַ-) —366.
ר : האַנדלען, האַנדאָליען נ--) : האַנדלעך וואַנדלען, קויפֿדפֿאַרקויפֿן : אָפּהאַנדלע נאַ ציִט) , אַוועקהאַנדלען, אויסהאַנדלען, אָנהאַנדלען זיך : עסקן, סחרן, מיסחרן : טרײַבן מיסחר (געשעפֿט, משא-ומתן) : פֿירן (טאָן) געשעפֿט (מיסחר, מיזנעס) : שטיין אין גער שעפט(ס) - פֿאַרבינדונגען מיט : ספּעקולירן, שפּעגעלית : נושא ונותן זײַן : דרייען דאָס רעדל : מנחם-מענדלעווע : מאַכן אומזאַץ : לאָע אין פֿאַרקער : האַנדלען גרויס, גראָסירן : מאָנאָפּאָליזירן : האַנדלען קליין, האַנדלען לאַחדים : אויסשענקען, אויסאיינצלען, אויסענצלען : האַנדלען אויף נאאָנות (פּרנסה) : האַנדלען מיט יקנאָין : שאַכרײַען, שכעק, אכער - מאַכערן, שכרעווש, העקער: פֿאַרנאַרן נקונים) , כויכע(ר)ן, רײַסן אַ פּאָלע, אַריִנשלעפּן נקונים) : טאָרגעווען : ז הויזירן, קאָלפּאָרטירן, פּעדלען נאַ-) : גק איבער (אויף) דער מדינה : טענדלען : י(שרידעווען, טאַק ייר : האַלטן אַ קראָם (אַ געשעפֿט, אַ ביזנעס) :
קראָמען. קרעמערן : זע אע ביינעס : עפֿענען (אויפֿשלאָגן) אַ געשעפֿט (אַ ביזנעס נ—)) : דורכשלאָע אַ געשעפֿטל : צעפֿירן (מיט) די הענט : פֿלשיק מאַכן זיך : דרייען זיך (ריִבן זיך) אַרום : דרייען זיך אַרום קלאָץ (אַרום האָפּטשיקטשק).
בײַטן, חילופֿן, סטעכעווען, שטעכעווען, מאַכן חילוף, ז טוישן, ז וועקסלען : אימפּאָרטירן, אַרײַנפֿירן : עקספּאָרטירן, אַרויספֿירן : מעקלערן, סרסרן, פֿאַרמיטלען : בעטן (זיטען, אָנמעסטן זיך, היי-ן זיך געבן) אַ פּרען (אַ קקח) : געבן אַ פּרײַז (אַ פקח) : דינגען זיך, אויסדינגען זיך, אויפֿדינגען זיך : אָפּדינגען נפֿת פּרײַח , אויסקאָכן דאָס האָסער : אָפּדריקן, אָפּקוועטש : קאַשענירן, קאַסענית : ארסשטײַע, אַרײַנשטײַגן, אויסדינגען : שטאַכערן, טאָרגעווען זיך : מושווה ווערן, אויסגלײַכן זיך : דורכקומען (אַנטקעגנקומען) מיטן פּרען (מיטן פקח). קויפֿן : אַוועקקויפֿן, אויסקויפֿן, אויפֿקויפֿן, איבערקויפֿן, אײַנקויפֿן, אָפּקויפֿן, אָנקויפֿן, דערקויפֿן, צוקויפֿן, צונויפֿקויפֿן : אָפּנעמען, אָפּסחרן, אָפּשאַכערן : האַנדלען, אײַנהאַנדלען, אָנהאַנדלען, אַרעקהאַנדלען אאַז“וו : קניהנ(ען), אײַנקניהנ(ש) אאַז“ר, האָפּן נאַ-) : נקי) קימפּערנײַען, קיפּרערען : פּאַטראָני(יקרן : באַציִען פֿע : צופּן (רײַסן) פֿון די הענט : כאַפּן, אויסכאַפּן, אַרײַנכאַפּן, צעכאַפּן : פֿאַרלויפֿן דעם וועג : קויפֿן אַ קאַץ אין זאַק : נעמען ווי אַ בלינדן אָתרוג : קויפֿן בך דער שנדן האָבער : אַרײַנכאַפּן (צעכאַפּן אאַזיוו) ר די עסטע מאָיאה, ווי מצה-ראַסער, ווי אוּ אָבדאָוב, ווי דעם רבינס שיריים, ווי דעם לעצטן אָחור אין שטעטל .
פֿאַרקויפֿן, איבערפֿאַרקויפֿן, אויספֿאַרקויפֿן : פֿאַרהאַנדלען, פֿאַרקניהן, פֿאַרמיסחרן: אָפּזעצן, אָפּלאָזן, אַוועקגעבן, אַרויסגעבן, אויסברענגען : פֿאַרטאָן, פֿאַרהעקערן, פֿאַרצוקערן, צעצוקערן : אַרײַנשלייערן, פֿאַרשלייער, אַרענשכערן, פֿאַרשכערן : פֿאַר-
500
קויפֿן מיִד ליִד : שענקען נבראָנפֿן) : ציקען !פֿאַרקויפֿן פּאַוואָליע) : אָפּריידן קונים : ארפֿן אויפֿן מאַרק, דאָמפּן נאַ-) : אָפּשנײַדן, פֿאַראָכלעווש, אָטור ווערן : ליציטירן, אויקצשנירן, שטעלן אויף ליציטאַציע, פֿאַרקויפֿן מיט דער פּויק, אַוועקלאָזן אונטערן האַמער : רעאַליזית, מאַכן צו געלט, פֿאַרקויפֿן אויף טרפֿות — 03- : האַלטן אויף יִקרות — 2-פּ : געבן אין קאָמיסיע : שטק ווי אַ פֿידלער נאָן לייווש.
גק, אָנגק, גילטן : גק עט, גין פֿון דער האַנט, אַוועקגע אין גוט געלט : גע ווי געשמירט, ר פּוטער, ווי מצה-עסער אאַז“וו.
אַדי : קאָמערציעל , געשעפֿטלעך, געשעפֿטלעריש, הענדלעריש, קרעמעריש אאַן“ר : האָדלסמעסיק, ביזנעסמעסיק, ספּעקולאַטיוו, גייִק, האָטבאַר, גילטיק, ק(חראַנט, הורטאָווע, אָפּטאָווע, מ אַהולנע, י אָגולנע.
אינר ן איינצל , ענצל , דעטאַל , לאַאָדים, ריטייל נאַ-) : הורט, אַנגראָ : הורטאָם, אין אָעל , אַהולאָם, אַהולאָם נאַ האָרניעץ, הילעם, האָלסייל נאַ-) : מעשה סוחר : דרך האָרים : עובר לסוחר : קרוב לקקח : אין אומהאָנג : אין פֿאַרקער : צו פֿאַרקויפֿן, פֿאָר סייל נאַ-) .
פֿראַן ן קופּיל זאַ פֿופֿציקער, פּראָדאַל זאַ פֿערציקער, אַבי סוועזשי גראָש : אַבי ניט צו עסן פֿון גרייטן : פֿון דער דרייבקע וועט שוץ פּלאָסטן ניט קאָסע : אַ רענדל אַרויף, אַ רענדל אַראָפּ (, אַבי זיך ניט געדונגען) : לאַנג (קאַרג) באַדונגען את ערלעך באַצאָלט : ווער פֿאַרקויפֿט עס אַ שטול אע גן-עדן? : דץ אַ סוחר ודץ אַ מוכר : משטיינס געזאָגט אַ סוחר— גיט קק קונה, ניט קיין מוכר : אין קונה (, את דער קונה איו אויך נישטאָ) נווערטערקפּיל : אק—אַע) : (עס זײַנען דאָ) מער שוחטים ווי הינער : די קלייט סטײַעט אויף אַלצדינג, נאָר ניט אויף קץ סחורה : לי הקסף ולי הןהב— מ ײַ ן געלט, א ע ע ר סחורה : מײַן דרײַער
איי אויך אַ דרײַער : עסן בעט עס ניט : פּעקעלע, ניט ריר דיך : אַ בלינדן אָתרוג קויף איך ניט, איך מוז זען דעם פיטום : לא דובים ולא יִער—ניט קיע סחורה, ניט קע געלט : פֿאַר ווע האָט מע באַקומען בענדע : אָפּגעגעבן הר ואָר את באַקומען שליורעס אַ פּאָר : אויסגעביטן אַ שוך אויף אַ לאַפּטע (ארף אַ שליורע) : בלא חרטה ובלא דריי.
שפר ן דער בעסטער משומתן אע מיט גאָט : אַשרי יושבי ביאָך איז דער בעסטער האַנדל : וורנע זאָל מען צר דע, השד לען—צרע גוייִם : בראָד אע ניט פֿאַרשפּאַרט : האַנדלשפֿט אין ניט קיע ברודעאָפֿט. (ברי דעאָפֿט) : ביזנעס אין בענעס: קק טאַע גייט ניט פֿאַת עסן : ביזנעס בעפֿאָר פּלעזשור נאַ-): אַן עס גייט אַ געשעפֿט מאַכט מע עס אויף מך : אַן מען בראַנדעוועט ניט לעבט מע ניט לענגער : אַזוי לאַנג ר דאָס רעדל דרייט זיך דרייט זיך עס : אַן מען האַנדלט געטג ווערט מען קלוג : מען האַנדלט אַזוי לאַנג בין מען האַנדלט זיך אויס : פֿון האַנדלען אע גאַס מיט קליינע זאַכן קען מען קיין גרויסע גליקן ניט מאַכן : אַן מען האַנדלט מיט אַ נאָדל פֿאַרדינט מען (האָט מען) אַ נאָדל : פֿע אַ גרויסער חלה אין מט צו שנײַדן מוציאס : אע אַ גרויסן טײַך כאַפּט מען דויסע פֿיש : אַן מען האַנדלט מיט טאַבעק(ע) האָט מען אַ שמעק, אַן מע השדלט מיט האָניק האָט מע אַ לעק (י, את אַן מע האַנדלט מיט גאָרנישט האָט מע דרעש : פֿת אַ שררה פֿאַרדינט מען (קען אָפּפֿאַלן) אַ פּויער. לייג ניט (לייג דיך ניט מיט) אַ געזונטן קאָפּ אין אַ קראַנקער בעט : שטופּ דיך ניט מיק קרשקן קאָפּ אין דער הע אַרח : אַרש אין אַלע מאָל גריעער ר אַרויס : אַרע אע די טיר ברייט, (אָבעח אַרויס אין זי שמאָל : אע אַ ברייטער טיר אַרע, אין אַ שמאָלער אַרויס : אַרע און אַרויס קאָסט געלט : ניט אַרויס און גיט אַרח—קען קין ערגערס ניט זע : אַן מען פֿאַלט אַרע פֿאַלט מע אַרויס אויך : פֿת אַ
שלעכט געעפֿט רײַס אָפּ אַ פּאָלע את שטלף : עס אע ריטער אויפֿצוהייבן אַ קיבּור פֿת דער ערד איידער אַ געשעפֿט : אַ יוצא בחאָע פֿאַרלירט דאָס געלט את די הויזן : שכנא, דריי דך, וועט מע מיינען, אַן דו השדלסט.
איטלעכער סוחר לרבט זײַן סחורה : יעדער שענקער לויבט זע ביר : איטלעכער שענקער לרבט זע ווע את איטלעכער שפּינער זע פֿלאַקס : ניטאָ קע שלעכטע מטקע פֿאַר אַ סוחר : אַ סוחר טאָר קק הונט ניט זע את אַ הונט אַ סוחר—אַטדאי ניט : חרטה (האָבף אע ניט מערה סוחר (אע ניט קוחרש) : מען קע קע מענטע ניט דערקענש בין מען האַנדלט ניט מיט אים : אַ סוחר אין אַזוי ווי דער עד אע ספירה : ער ציילט את צילט את האָר ניט אוּיסזאָע, ווו ער האַלט : קוף סוחר לפּליטה : אַ סוחר אין אַ ננב : מער עבים— מעד שטריק, מער סוחרים (קרעמערס)מער גליק.
תּבואהזשדל אין אַ קאָרטנשפּיל : דרך הרע : מראע אָת הפּסולת תּאָילה : עטע סייר לויבט זיך אַלע : אַ גוטע סחורה איז אַלע מאָל מט : אַן מע האָט סחורה האָט מען ניט קק מורא : בעסער שלעכטע סחורה אין אַ עטער צײַט איידער עטע סחורה אין אַ לעכטער צײַט : קלעמן דער קת ליגט אע שוב טאָר מען וועגן זײַנע חסרוטת ניט ריידן נשלעכטע סחורה) : אויף אַ אָבל-סחורה קומט אַ אָבל - קונה : ווער עס קען ניט אַ סחורה איבערהאַלק אַ יאָר מיט אַ מיטהאָך דער קען קע סוחר ניט זע : אַ סחורה טאָר ניט מיאוס וועק : ש אַ סחורה ליגט לאַט פֿאַרגעסט מען דעם אָקח : ק יי ן סחורה איז דער ערגסטער אָבל.
אַ טיר צו דער האָס אע אַ פֿענצטער צום הימל : אַ קלייט אין אַ גילדענע קייט : אַן מען האָט אַ קהאָם אע מען לאָם : בעסער פֿית אַ קלק קרעמל מיט אייע געלט איידער אַ
רויסע קאָם מיט פֿרעמד געלט : אַ קראָם אע אַ עב : אַן מען באַרעכנט ניט די קראָם באַרעכנט זי זיך אַלע : אַן דער קרעמער באַרעכנט ניט די קראָם באַרעכנט די קראָם דעם קרעמער : נאָר אויף אָרות אין ניטאָ קע קונה : צע דיטע, נאָר איינער קויפֿט : באַשערט האָט אַ סוחר, שקט דער רוּח אַ מעקלער : פֿע אַ גאַנדן קרפֿט מע ניט קע האָבער : מען קויפֿט ניט קע קאַץ אין זאַק : דעם קרעמער נאַרט מע ניט אָפּ : אָן אין פּויער איז אך אַ יריד (שרד) : בען אַדנאַהאָ זשדאַ שרמד ראָק בודע : לויפֿן את קויפֿן טויג ניט: אַן מען גייט אָן געלט שמט מען ש סחורה : אַן מע פֿאָרט ארף אַ יריד (שריד) אָן געלט קומט מען אַהיים אוּ זאַלץ : ניטאָ קע קליעערס הייסט : פּעקעלע, ניט ריר דיך : פֿאַרקויף את האָב חרטה : שיפֿן אין האָלד, פֿאַרקויפֿן אין גאָרניט: דער חזיר אע טרף, אָבער דער קקח אע קשר : דער מי איז טרייף, אָבער זע גראָע אין קשר.
זע אוך : חילוף א, פֿאָרשלאָג 471, אָפּמאַך 474, הענד לער א. טײַערקייט א, וואָלוולקיט א.
485. האַנדלספּלאַץ , הענדלער ם ן האַנדל(ס)פּלאַץ, געשעפֿט(ס)אָרט, אָקוםפרנסה , האַנדל(ס) י צענטער : מאַרק, מאַרקפּלאַץ, מאַרקעט נ—) : וועלטמאַרק, געלטמאַרק, אָפּשצמאַרק אש-ר : פֿערד(טמאַרק, קאָנע : בערזע, בערן נר-) , ביק, נ—) סטאַקמאַרקעט, האָלסטריט : תּבואר בערזע, קוילדבערוע אאַז'ר : יריד ל“ר ירק, ירידים : שריד ל“ר שרידן : יאָרמאַרק, שר יריד(שריד) : יאָן, ע, טאַרג, טאַרגאָשע : מאַרקטאָג, יריד-טאָג, יאַרידטאָג : טענדלמאַרק, טאָלקוטשקע, רינטהאָק, וואָלאָווע, האָלורקע: באַזאַר, האַליע: עמפּאָריום.
הויז, פֿירמע : האַנדל(מ-נאָמע : אימ פּאָרט - פֿירמע, עקספּאָרט - פֿירמע אאַז“ר :
502
האַנדל(ש - פֿאָרשטייערשאַפֿט, אַגענטור - הויז, אַגענטור, אַגעע.
קאָם, קלייט, געשעפֿט, השדלונג, גער וועלב, געוועלבטשינע, בוד, סקלאַד, מיחיה, פֿאַרשליִס, ז לאָדן, סטאָר נאַ-) : קאָנצעסיע, בוטיק. קאַנטע : איינפּרײַדגעשעפֿט , אויסצאָלגעשעפֿט אאַז“וו : בוכהאַנדלונג, שניטהאַנדלונג אאַז“וו : קליידער-מאַגאַזין, אוניווערסאַל-מאַגאַזין אאַז“וו : קל-ברגעשעפֿט , אוניווערמאַג נ-אָיס , דעפּאַרטמענט-סטאָר נאַ-) : באַדיאָויטאָמאַט : מאַרקקראָם, שטעל , געשטעל , שטעלעכל , סטראַשן, אַלמער, לאַרע, שעמער, סעמער : מאַרקרעגעלע, שראָע, שטופּרעגעלע, פּר קאַרט נאַ-) : טאַשעוואַניע : נטיילן קראָם) טאָמבאַנק, טאָנבאַנק, טובאַנק, צאָלבאַנק, ז לאָדנטיש, קאַסעטיש, סטאָיקע, קאַונטער נאַ-) : וויטרינע, ווײַזפֿענצטער, אויסשטעל-פֿענצטער, שיבפֿענצטער, ז שויפֿענצטער, י וויסטאַווע, ז ארסלאַגע, ז שוילאַגע, ז שויקאַטטן : גלאָד קאַסטן, וויִזקאַסק: (קראָטסגעשלידער, פֿיקסטשורס נאַ-) .
מוסטערשימער : שפּײַכלער, סקלאַד, מאַשוע, סקליעפּ , קעלער, לאַגער, לאַגערהוין אאַו“ר — 403.
סוחר, סרחער נ-פּ) , סחרײַ, סחרײַקע, שכרײַ, שכרײַקע : געשעפֿט(ס)מאַן, געשעפֿט - מאַכער , קעל-עסק, האַנדל(ס)מאַן, ביזנעסמאַן, קאָמערסאַנט, י קופּיעץ, נעפּמאַן נסאָיס , הענדלער : דויסהענדלער, אַנגראָהענדלער, אַטראָסיסט, הורטהענדלער, הורטאָווניק, אָפּטאָרניק, אָטלניק : נ—) האָלסיילער, דזשבער : קליינהענדלער, דעטאַלהענדלער, דעטאַליסט, (ל)אַאָדימניק, ריטי לער נאַ-) : מאָהאָפּאָליסט : אַ נחיד מיט סחורה : אימפּאָרחענדלער, אימפּאָרטיר(ער) , ז אימפּאָרטיאָר, אַרײַנפֿירער : עקספּאָרטזענדלער, עקספּאָרטיר(ער) , ז עקספּאָרטיאָר, אַרויספֿירער : סעזסוחר : אַ סוחר מיט אַ גלע (קאָליר) : אוּיפֿגעבלאָוענער טיט נ-על-
עגל-) : אלדהענדלער, האָלד-סוחר : תּבואר הענדלער, תּבואה-סוחר, סוחר-תבואה(ניק) , מוכר-תבואה(ניק) : אײַזחענדלער, אסוחר, אײַזנמאַן, אײַזנער האָן“וו.
געלטהענדלער, האָלוטניק, ספּעקולאַנט, שפּעגעלאַנט, ספּעקולאַטאָר, בערוערספּעקר לאַנט, בערזע-מעקלער, בראָקער נאַ-) , געלטמעקלער , ז בערזיאַנער, בירזשעריק : מנחם-מענדל , לופֿטמענטש, לופֿט-סוחר, דרייקאָפּ אאַז“וו — 3-נ : פֿאַרמיטלער, מעקלער, פּראָמילניק, האָפֿער, פֿאַקטאָר ל“ר פֿאַקטוירים, פֿאַקטער, סרסר, (אַ)חשתרנים : רײַפֿערקע, רייפֿורקע, צושיקערין נפֿת דינסק) : תּבואהמעקלער, לאַנדמעקלער אאַז“ר : לאַנדספּעקולאַנט, גרונטהענדלער, ריִעלעסטיטניק נאַ-) : האַנדל(ס) - רײַזנדער, געשעפֿט(ס)רײַזנדער, (קאָמי)וואָיאַזשאָר, האַנדל(ס)פֿאָרשטייער, אַגענט : פּלאַצבאַזיצער : לירעראָט, קאָמיסיאָנער, עקספּעדיטאָר, שפּעדי טער, שפּיליטער : פּראָקוריסט: אײַנקויפֿער. קרעמער, קליינקרעמער, קלייטניק, געוועלבער, געוועלבניק, בודניק, סקלאַדניק, סטאָרקיפּער נאַ-) : קאָנצעסיאָנער : טענדלער, מדינה-גייער, קאַראַבעלניק, קאָראָבייניק, שער פּעטיניק, קאָלפּאָרטיר(עח , פּאַקדטרעגער, ז הויזירער : נ—) פּעדלער, קאָסטאָמער-פּעדלער : קווענטעניק נר-ענ-זע) , קליענטעלטשיק נראַזיל) : תּבואהזענדלער, פּראַסלער : גייער, גייערין, צופֿוסער, דאָרפֿ(ס)גייער, לויפֿער, דאָרפֿ(ס)לויפֿער, האָטעל-גייער, מקום-גיער, מאַכליאַר, פּושקאַרט - פּעדלער נאַ-) : שסך הענדלער, האָסדפֿאַרקויפֿער, שכער, כויכע, סעקאָנדזענדניק נ—) , מאַרקעטענער, מאַרקעטאַנט : מאַרקהענדלער, מאַרקמענטש, מאַרקייִד, מאַרקייִדענע, מאַרקזיצער, זיצערע, זיצערקע, סעמערניק, סעמערניצע, שער מערניק, סעמערניצע, העקער, האָדענשע. פּשעקופּקע, סעדעכע, אײַטייערקע : ירידניק, שרידניק, ירידלײַט, יאַרידלײַט.
געשעפֿט(מ-פֿירער, פֿאַרוואַלטער : קליטאָטעשטעלטער, האַנדל(ס) - אָנגעשטעלטער, קאָטאָרששק, פּריקאַשטשיק, קאָמי, סוביעקט, מענטש, (קלייטסמאָרת, אַרײַנשלעפּער : נ—) קלוירק, סייל(שסמאַן, סיילסליידי, סי לעס-ליידי : יונג, שיקייִנגל , סקלעפּאָווע, בורש — 468.
פֿאַרעיפֿער, מוכר, איבערקויפֿער : ליצי טאַטאָר, אוּיקציאָניר, אָקשניר נאַ-) : ליצי טאַציע-גייער : קויפֿער, אויפֿקויפֿער, אָפּקויפֿער, אָטקופּשטשיק : אײַנקויפֿער, בײַער נ—) : ליציטאַנט, איבערקויפֿער, פּערעקופּשטדק : באַשטעלער, אָפּנעמער : קונה, קינה נ-פּ) : קונד, קליענט, קאָסטאָמער נאַ-) , קאָמי טענט, לייבעלע נ-ערער-) : קעלן, פּאַטראָן, פּאַטראָנעזקרער : וואָלוועלער סוחר, מעיאותזוכער, נִעל-מאָיאות : קאַשענירער, קושענירער, קאַשענירקע, קאענירקע : האָרשערער קונד : קונה-הבּל : אָבל-קונה : האַרטער קין נקצכֿ-) : קונדשאַפֿט, קליענסור, קליענטעל : נאַ סך קונים) ראַטשקע, סראַטשקע נ-פּ) .
קוחרים - פֿאַרבאַנד, גילד(י)ע, צעך, טראָסט, טרעסט נ-אָיס , האַנדל(ס)-קאַמער.
זען אויך : פֿאַרריטוע מ, האַנדל 484.
486. געלט
ס : געלט, אָעות, אָמון, דמים, ממאַקים, קסף, קסף ערוף, ק“ץ, קופּער, זילבער, מינץ : קליעערס, די גראָשנס, פֿאָדעם, פּעטימעטי : נקל) באַש, שב, טשפּ : נ-) קעו, באַבקעלעך, באַלאַטעס: נ-ערער-) פֿידלדעמאָניע : געלטצייכנס, טשיפּס ו—) — 16- : קעשענע-געלט, טאַשנגעלט: קליינגעלט, י דראָבנע, רעשט(ש, ארסשב, י (אקזדאַטשע, בלאַנק ניי) , טשיינדוש ו—) : חי רויבּ סערעבראָם, י מי ק“ק סערער בראָם, — חי ק'ק גראָשע פּיעטנאַשטשע, * חי ק“ק שטרויענע זעק נ-פּ) : גרויסגעלט : אוצר,
פֿאַרמעגן, אַפּותיקו אאַזיוו — 497 : מלוכהגעלט, קאַזיאָנע געלט : מעטאַלגעלט, ספּעציע : קופּערגעלט, ניקלגעלט, זילבערגעלט: פּאַפּירגעלט, פּאַזיט : מזומן, דייט געלט, ז באַר(עס) געלט, ז באַר פֿאַרמעגן, מוומנער גראָע, קעש נאַ-) : שלעכט געלט, פֿאַלש געלט, לינקע מזוּמן.
געלטשטיק, מטקע, ז מאָנעטע, מינץ, נלד נינ) : פּרוטה, פּרוטה אָל נחושת : זילבערשטיק, גאָלדשטיק, רײַניש, רענדל, דוקאַט, טוקאָט : רולאָן, ראָלקע, טיט(ל) : צורת-מטקע : קאָפּ, שלאַק, אָדלער : רעשעטע, רעשקע, געשריפֿטס.
ווערטצייכן, געלטציכן, בילעט : באַנקבילעט, באַנקנאָט, באַנקצעטל , באַנקאָשעטל, באַנקע, (שסיגנאַציע, אַסיעאַט, דעוויו, פּאַפּירל, פּאַזיטל , פּאָזיטנע, פּאָזיטקע, י בומאַזשקע, האָדער נ-) , ביל נאַ-) : קופּאָן : אָנמײַו(ונם : געלטשנווײַזונג, פּאָסטשנרײַזונג, י פּערעראָד, באָן, מאָניאָרדער נאַ-) : קרעדיטבריוו, קוויטל , דרעפֿט נאַ-) : קרעדיטיר, אַקרעדיטיוו, צירקולאַר - אַקרעדיטיוו : טשעק : טשעקבוך, טעקביכל : באַנקבור, באַנקביכל : טאַלאָן.
קאַפּיטאַל : פֿינאַנץ-קאַפּיטאַל : גרונט-קאַפּיטאַל , קרן, אויסקער-קאַפּיטאַל , אויסשלאָג, קערעראַניע, זאַלענגע : האַנדל(ס)-קאַפּיטאַל , רעיעררקאַפּיטאַל , רעיערר, רשערווגעלטער, לאַגערגעלט, לעגערגעלט, פֿריִע געלטער : געלטמיטלען, רעסורסן : אויסקער(אומזאַץ-)מיטלען, ספּעציעלע מיטלען: פֿאָנד: ספּעציעלער פֿאָנד, רעזערוופֿאָנד אאַז'ר : קאַסע, סומע, באַטרעף : קײַלעכ(ד)יקע סומע: אָמת אע לו תּובעים : ליקרידקייט.
פֿינאַנץ, פֿינאַנץ-סיסטעם, ז פֿינאַנץ-וועע : געלטזאַכן, געלט-ענןנים : פֿינאַנץ-וויסאָפֿט : פֿינאַנצרעלט, געלטמאַרק, האָלסטריט נ—) : געלטרירטשפֿט : שלדסטאַנדאַרד : מאָנאָמעטאַליום, בימעטאַלעם, בוליאָנעם : גאָלדשטאַנג, זילבערשטאַנג, בוליאָן.
מינץ, מינצהויו, מינצערײַ, מינצאַרניע,
504
מטקעות - שלעגערײַ, מטקעות - מסעריִ, מטקעות-קריצערײַ, מטקעות-קאַבינעט : נומיד מאַטיק, ממיזמאַטאָלאָגיע.
נמטקעות: רוסשפּוילש פּרוטה, האַלבער דאָק, מחציתזאָקל-דאָע : דאָק, (דול, פּוילשער דאָק, ק'ג, טײַטשער גראָק, ט'ג : קאָפּיקע, צווייער, נִיתער : דרײַער, דיטקע, פּיי(שם : פֿירער : פֿינפֿער, האַער : זעקסער, לעקסער נ-פּ) : צענער(ל) , יודער, פּיטאַקל , פּיאַטאַק(ל) : יוונע, גריוועניק, טנימפֿעטשקע נ-ערער-) : צוואַנציקער : פֿער טעלע, טשעטווערטאַק : פֿערציקער, רער ציקער נ-פּ) , קמער : האַלבער מלדן : מלדן, גילדוע, ז מלדק, גילן, גרילן נ-פּ), דוב, נהוב אָהור, ננב נ-פּ) : האַלבער רובל, אָצי פֿויגל , אָצי זאָליער, שילינגער: רובל, רובל-בילעט, רובל קסף, רו“כּ, ר-ך : נ-פּ) מרובעל , וורובליאַק, באָרל , בערל , איינערל : נ-) פֿויגל, שושליער : נ-ערער-) צירעקלאָ, קורדי : רר בעליעס. טרובעס נ-פּ) : קאַרב, קאַרבאָנ(ש, קאַרבאַטש, קאַרבוטש : קערבל, קערבלשטיק : נ-פּ) שערבל , קראַפּ, קרעפּל : קאַרבוינים, קאַרבאָנצעס, קאַרבאָרניצעס, שקאַרבאָרענצעס נ--) : רענדל : טשערלנעץ : דרײַערל , דרײַערקערבל : פֿינפֿערל, גרינס, בלאָווס : צענערל , צענרובלדיקע, רויטינקעס: (אימ)פּעריאַל: פֿינפֿאונצהאָנציקער, קרזאַער: הונדערטער, מאה, קאַטערינע : רע קערבלעך, אָ'ק קערבלעך : טוענטער, אָלפֿער.
נקלעזמער-למח כאַשמיל נגראָע) : באַקערל, באַקערניק נקאָפּיקע) : באַקער-באַקערלעך נצריי קאָפּיקעס) : פּטירע נפֿירער) : סטראָם באַקערלעך זדרײַ קאָפּיקעס) : דעצי מער נצענעח : סטראָס-דעצעם נדרײַסיק קאָפּיקעש : פּטירעניק נפֿערציקעח : סנאָפּיק, באַלאַנן נמלדך : באַקער באַלאַנ; נצריי גילדח : פֿולסמאַליער נהאַלבער רובל) : סמאַליער נרובל) : סטראָמער, סטראָמגיק, סטראָמובעל נדריִ רובל) : שפּענערל, ספּען דעצעם, ספּען
סמאַליער נפֿינף רובח : באַקער פֿיקסלעך סמאַליער נזעקס רובל) : באַקער פֿיקסלעך מיט אַ סמאַליער נזיבן רובל) : באַקער פֿיקר לעך מיט באַקער סמאַליער נאַכט רובח : סטראָם פֿיקסלעך ננח רובח .
נעסטריִכש קריִצער, אַלמער, אַל. ריִצער, מאַטער : זעקסערל : העלער, האַלבער : וולדן, רײַנש : נדײַטח פֿעניג, פּשט : בלײַער נצען פֿענים : מאַרק, טאָלער, רײַכסטאָלער, ר“ט : נאַמעריקאַנש סענט, פּעני : ניקל, פֿינפֿער : דײַם, צענער : קוואָדער, פֿער טעלע : דאָלאַר ל“ר דאָלאַרן, טאָלער ל'ר טאָלערס : יִם-בלעטלעך, לאָקש, לאַטע, אונטערוופּנדיקע : נפֿראַנצייזש סאַנמם, סו, פֿראַנק, לויִדאָר : נענגלש פּעני, דליט, פֿונט, גיני : ושראל) מיל, פֿונט, דוש, פּשסטער, שיליט : נפֿאַרשידענעם פּעזאָ, פּעזעטע נשפּד גיש : פּשסטער, פּאַרע נטערקיש : דראַכמע יכש : לירע נאיטאַליעניש : רופּי נאינדש : יען נשפּשש : נתנך) פּרוטה, קים, אָקע, ח, קשטה, אָקל, אָדום.
ר ן שלאָע געלט, מינצן : גילק.
אינר, פֿראַן : קל הגעלטן : במייק : גמייאָנים : ז באַר : אויף דער האַנט : האָס ביסעלע מינץ: ווו נעמט מע די קאַץ נק'שז: אָבער געלט ווידער געלט ווײַטער געלט.
שפּר ן דמים אַרתי משמע : אָמת אע דמים : געלט אין אַן איידעלע מאַטעריע : געלט אין ניט קע שפּענער : התורה אָסה אַל ממונם אָל שראל : דאָס קערבל אין ניט קק ממזר : דער גראָע מלט דאָרט וווּ ער ווערט געשלאָע : ווו דאָס מיע איז געשלאָע דאָרט מלט עס : אַ בײַטל (אַ בײַהאָרטל) אָן געלט אע האָר אַ שטיק לעדער : אַזוי לאָס דאָס רענדל אין ניט אויסגעביק מלט עס : דאָס רענדל מעג זע שך אַ מאָל אַזוי רויט, מון מע עס ארסבײַק ארף אַ ברויט : גלאַט געלט וועט גלאַט אַוועקגק : גלאַט געלט טראָגט מע אין באָד : האָס לעצטע קיִעלע גיט מילך : די לעצטע קו דט מילך צו :
איטלעכער מיינט שר די גרויסע קיע ווימען באַעמט דאָס ביסעלע מינץ : איטלעכער איי פֿאַר זײַן געלט אַ אָריץ.
487. קאַסע
ס : געלט-דטערד, ז געל-רעק-לערע, חלפֿטת : חילוף-מטאָע : באַנקשפּעראַציע, באַנק-טראַנזאַקציע.
שצקאַמער, טרעשורי נאַ-) : מלוכהאוצר, אוצרזמלכות, פֿיסק(וס) : אונטערשצקאַמער, סובטרעזשורי נאַ-) : י קאַזנאַ, י קאַונאַטשייסטווע, י סקאַרב, י רענטע, מלוכהקאַסע : באָק, באַנקהויו, בשקגעשעפֿט, קאָנטאָר, בײַטקאַנטאָר : מלוכה-באַנק, רײַכסבאָק, י האָסודאַרסטמענע באַנק, שטאָטבאַנק, בּריהאָטבאַנק, דעפּאָזיטן - באַנק, דיסקאַנטבאַנק, שפּאָרבשק, אַגראַרבאַנק, אַרבעטערבאָק אאַזיר : באַנק-פֿיליאַלע, בשקפֿיליע, בשקשפּטיילונג : קאַסע, מיטקאַסע, שפּאָרקאַסע, פּאָסט - שפּאָרקאַסע, לײַ - את - שפּאָרקאַסע, שילות-חקדים(-קאַסע) , קראַנקדקאַסע, ק“ק אאַו“ר.
געלטקאַסטן, קאָפּן - קעסטל , שפּאָרקעסטל , י סקאַרבונקע : קאַסע, אײַזערנע קאַסע, פֿײַער-קאַסע, פֿײַערשנק, סייף נאַ-) : שפּאָרקאַסע : (געלט-)אָפּקליעער, מזומך רערסטער, געלט-רעגיסטער : געלטשופֿלאָד : געלטפּחקע, צדקה-פּושקע, צדקהלע, רב מאיר נִעלזנס-פּגקע, שב“ס נשמט, נִדחן, סאַרווער) : קערה, טעלער, צדקהשיסל : בעהאָרטל , געלטהאָרטל : טײַסטער, בוזעםטײַסטער, פּאָרטפֿעל , קעשענשפּאָרטפֿעל , פּאָליאַרעס, קולבע, סאָבילטאַזש, וואַלעט נאַ-) : בײַטל, געלטבײַטל , פּאָרטמאָנע : נ-) קיס(ל) , טאָוול : בײַטעלע, האַנטבײַטל , רידיקיול, סעקל , פּאַקעטבוק נ—) : קעשענע . .
האָצמעסטער, רויסשצמײַסטער, הויפּט-
שצמיִסטער, דעפֿטערדאַר, אַלאַבאַרך, קרעסטאָר: רענטמײַסטער, י קאַזנאַטשיי: נבאי: טרעזשורער נאַ-) : פֿינאַנץ-באַאַמטער : פֿינאַנץמיניסטער, סעקרעטאַר פֿון מלוכהשוצר , פֿינאַנץ-סעקרעטאַר, סעקרעטערי אָוו די טרעזשורי נ—) : באַנקיר, באַנקירער, קשטאָרשטשיק : אַלפֿן, געלטבײַטער, ז געלטרעקסלער : באַנק-באַאַמטער, צאָלמײַסטער : קאַסיר, קאַסירער, קעשיר נאַ-) : דיסקאָנטיר, שקאָנטיסט : באַנקשדמיניסטראַציע, באָקפֿאַרוואַלטונג.
שפר ן אַ קאַסע אין אַ רוחניות : אַ מוכרספֿרים אין ניט קע למדן ק אַ חלפֿן איז ניט קיין עושר.
488. בוכפירונג
ם : בוכפירונג, אָשבודפֿירונג, בוכהאַלטעריע : איינפֿאַכע, טאָפּעלע (ז טאָפּלטע) איטאַליענישע בוכהאַלטעריע : קאָנסולטאַציע, לוסטראַציע : אָשבע, רעכעטנג, רעכינקע, י סטשט, י ראַסטשט : פֿאַקטורע, סחורהחשבון, ביל נאַ-) : מינדלעכער, געלויפֿיקער, לאַטער, שוײַדער(קשער, אויבנאויפֿיקער אאַז“ר אָשבת : פֿאַלשער חשבת, מחק.
קאָנטע, אַקאַונט נ—) : קרעדיט, אָשבת : הויפּטקאָנטע, בעקאָנטע, העלפֿקאָנטע, הילפֿקאָטע, לויפֿקאָנטע, לויפֿיקע קאָנטע, קאָנטער קורענט, אָנקאָל-קאָנטע, אַמאַנסדקאָנטע, אינווענטאַר-קאָנטע, מזומדקאָנטע, אָפּעריר-קאָמ טע, טשעקקאָנטע, תּנאי-קאָנטע, קונדדקאָנטע, אויסערבאַלאַנסדקאָנטע, ריווח- און היזק-קאָנטע, וועקסל-קאָנטע, באַנקקאָנטע, זשירער קאָנטע : אויסשטייענדיקע, אָפֿענע, רעזולטאַטיווע, פּאַסיווע, אַקטיווע, פֿאַרבאַלאַנסירטע, טויטע אאַז'ר קאָנטע : קרעדיט פֿון דער קאָנטע, נאָמענקלאַטור פֿון דער קאָנטע, נומער פֿון דער קאָנטע : טראַנספּאָרטיר, טראָספּאָרט, איבערטראָג.
506
פּאָסש : מעמאָרשל-פּאָסטן, זמרשלפּאָסטן, אוּיסערבאַלאַנסן י פּאָסטן אאַז'וו : מעמאָריאַל : סאַלדע, זאַלדע, וישאר אָייב : דעביט - סאַלדע, אַרסערבאַלאַנסן - סאַלדע אאַז-וו : באַלאַנס : אָנהיב-באַלשס, אויסלאָזבאַלאָס, שלוסבאַלאַנס, פֿאַרגליִרבאַלאַנס, פּרומבאַלאַנס, גענעראַל-באַלאַנס, האַנדל(ס)באַלאַנס, נעטאָ - באַלאַנס, ברוטאָ - באַלאַנס, ליקווידיר-באַלשס, ס כּל-באַלאַנס, שרבאַלאַנס אאַז'וו : באַלאַנס-בויע, באַלשסבלאַט : רעמאַנענט : ליסטע : הלאָאה-ליסטע, אוּיסקער(אוּמןאַץ-|אליססע אאַז'וו : שׁקירותליסטע, פּיראָל נאַ-) .
צשטשד, באַשטשד : פֿינאַעששטשד, קאַסעאטאַנד אאַז'וו : באַריכט : געלט באַריכט, ריווח- את העק-באַריכט, אָפּעריר באַריכט, אַוואָס-באַריכט, יאָרבאַריכט אאַז“וו: סחכּל(חימש , פֿאַרסכהבּלוע, י סוואָדקע : בודאעט, סמעטע, הערכה — 0-- : שרבודאעט, מלוכה-בודזשעט אאַז'ר : אָרדער : הכנסה - אָרדער, הואָאה - אָרדער, קאַסעאָרדער, פֿאָנדאָרדער, מעהאָריאַלשרדער, אוּיסערבאַלאַנסשרדער, אָטעלטיקער אָרדער אאַז'וו : אָפּעראַציע : אַקטיווע, פּאַסיווע, פֿאַרמיטלערשע אאַז'וו אָפּעראַציע : לאַגעראָפּעראַציע, אויסערלאַגערישע אָפּעראַציע, קרעדיאָפּעראַציע, משבּוהאָפּעראַציע, איי קאַסעשפּעראַציע, מעמאָרשלשפּעראַציע, איִנלאָהאָפּעהאָציע אאַזיוו.
סומע : נעטאָ-, ברוטאָ-, אַלגעמיינע, אַריִר געקומענע אאַז'וו סומע : דערווײַליקע סומע אין אַקטיוו, דערווײַליקע סומע אע פּאַסיוו אאַז'וו : אַקטיוו, פּאַסיוו : דעביט, קרעדיט.
דעביטאָר, קרעדיטאָר אש'וו — ז-4 , ז-פּ. בוך ל“ר ביכער, געשעפֿט(שביכער, בוכהאַלטערישביכער : קאַסעבוך, וורנאַל , טאָד בוך, שרבוך, העלפֿבוך, הילפֿבוך, הויפּטבוך, אָרדערבוך, באַשטעלבוך, וועקסלבור, מזבוך, קליטעלטבוך, וועקסל-קאָפּירבוך,
לשערבוך, שנטעבוך, בוך פֿאַר שנדךשר טעס, שנטראָלבוך, אינקאָסע-בוך, פֿאַקטורער בוך, אָסבוך אאַז'וו : זשרנאַל פֿאַר אָעעער מענע (אַרײַטייענדיקע) פּאַפּית, שרשל פֿאַר אָפּגעדקטע (אַרויסגיענדיקע) פּאַפּית : פאָלש : ממער : ממער שך אַנאָד, לרפֿיקער (נאָכאַנשדיקער) ממער : בלאַנק : וועקסלבלאָק, רעכעטמבלשק אאַדוו : ביכל : אד לאָשיכל , טערמינביכל אאַזיר : קאַרטל : זמרנאַל-קאַרטל, קאָמיטענט-קאַרטל אש'וו : רעכהאָפּאַראַט — פּפּ : קאַנער, אָפֿיס, ביוראָ. בוכהאַלטער, בויכהאַלטער נ--) : וויפּער בוכהאַלטער, געהילף-בוכהאַלטער : אָשבר פֿירער, בוכפֿירער, בוקקיפּער נק : רואה אָשבע, אָדיטאָר, אַקאַנטענט נ—) : נאמן, בור רעווישר, בשק-רעאָר, אַקטואַר.
וו : רעכענען, חשבונען, סומית, פֿאַרסכהכּלע אאַזיוו — 4- : בוכן : פֿירן ביכער : אַרער סראָע, פֿאַרשרײַבן : מאַכן (אַרסהאָרפֿן, שיר שטעלן) אַ אָשבע (אַ רעכעטט) : דעבישדן, באַלאַסט(ישן: קרעדיטית : פֿירן קאָנטעס : אַרבערטראָע, טרשספּאָרטית : ארסמיִכן, באַלאַנסית : אָפּשליסן, מאַכן קאַסע : נעמע (מאַכן) אינווענטאַר : פֿעלק (פֿאַלסיפֿיצית, דאָקטער) קאָנטעס (חשבוטת) אש“וו.
אינוו : לקי אָ-בע : אַל-אָי אָשבת : חת לאָשבת : עד לאָשבון : אַזמר : האָר אָיבֿ : צום אַריבערטראָע : אַריבערצוטאָע : פֿת אַריבערטראָע : אַריבערגעטאָע.
שפּר : בײַ געלט צילן אע ווט צו שטח ח צוציזע : צש האָל ציל את אין פּאָל: דב : אָפּגערעכנט (שנץ באַרעכנט) אע האַלב באַצאָלט : אַ (רינעח אָשבת אע אַ האַלבער סילוק : באַרעכנט אע האַלב באַהאָלט, שר צווי מאָל באַרעכנט אע האָך אַלץ ניט באַר צאָלט : דער אָשבת אע אָדק (, האָר דאָס עלט אע געשעדיקט (שר קק געלט אע ניש)) : זיוועמי יאַק בראַטער אַ ראַכויעמסש יאַק זשיחשי : קל נער כּוּטול דמי : ווו עס אע איבער
ריק דאָרט פֿעלט : דוּק ואָמצא : פֿון אַ בוכהאַלטער נאָך זיבן יאָר מערט אַ היטל צוקער ( : — אַ גלאַטער הינטן און אַ שפּיציקער מוח).
489. הכנסה, באַקום
ם : אײַנטראָגערדיקייט, הכנסהדיקייט אאַז'וו — אַיי : באַקומ(ונפ, אײַנשאַפֿ(וש , דערווערב(יש, אַרײַנבאַקומ(ונט אאַו“ר— יי : פּרנסה, מעמד פּרנסה, אויסקומעניש, יויקה, חיונה, מיחיה, האָטס גאָב (את מע מאַנס האָרעוואַניע): זיסער, קשרער, געשלאָגענער אאַז“ר גראָשן : שמער פֿאַרהאָרעוועט (בלוטיק אאַו“ר) געלט : אַרײַנגעקומענע (אַרײַנגייענדיקע) געלטער : הכנסה, אײַנקום, אײַנקומעניש, ז אײַנקונפֿט, אינקאַם נאַ-) : אײַנטראָג, אַרײַנטראָג, אײַנשנג, אינקאַסע, ז אײַננאַמע, סבאָר נאַק-ידי-) , י פּרי כאָד, - דאָכאָד.
טאָהכ(סה, יאָרזכנסה, הויפּט-הכנסה, בײַהכנסה : צופֿעליקע, זײַטיקע אאַז“ר הכנסה : פֿרוכט, שניט : שקירות, געהאַלט אאַייוו פּ פּ-- : גערינ(ס) , ריווח, פֿאַרדינסט אאַי'ר — פּ-4 : פּענסיע, רענטע, לעבנס-רענטע : אַלימענטן, מזונות, אַלימאָני נאַ-) : פּרעבענדע, סינעקור : ירושה, ענבע, לעגאַט : דיווידענד, פּראָצענט, צינדזן, וואָכער, ליכווע, רעחים : איינפֿאַכע, אָשוטע, קאָמפּליצירטע אאַי“וו פּראָצענט : פּראָצענט אויף פּראָצענט. ליייונג, לייועכץ, קדית, זשויב, שפֿע : פּאָטשטיק, פאָטשאָנטיק : אויסקער, אומזאַץ י אָבאָראָט : קאַפּיטאַל-אויסקער, קאַפּיטאַלאומזאַץ, טאָגאויסקער, טאָגאומזאַץ, קאַסעאויסקער, קאַסע-אומזאַץ אאַז“וו.
קעלזכנסה, נִעל-פּרנסה : אײַנשאַפֿער, דערווערבער : ראַנטיע : יורש : קבלן, מקבל, סטיפּענדיאַט, סטיפּענדיאַנט, פּענסיאָנער
אאַו“ר — 481 : אײַנמאָנער, מבֿה, אינקאַסענט, אינקאַסאַטאָר.
וו : האָבן (ציִען) חיונה (פּרנסה אאַז“ח פּ- : האָבן פּרנסה באָימצום, בריווח, בקבוד אאַז“ר : האָבן פּרנסה בין קבוד נ-פּ) : דערנערן זיך, דורכשלאָע זיך, דורכלעבן זיך, מאַכן אַ לעבן : מפרנס זע זיך, מתאָרוס זע זיך, פאָר זשיווען זיך : האָבן ברויט מיט פּוטער : אָר קומען גרינג : פֿליִען ווי געבראָטענע טויבן אין מויל אַרע : אָנקומען שמער : ציִען די ליאַמקע. האָבן הכנסה (אײַנקום אאַז“ר)— ס : אײַד נעמען, אַרײַננעמען, אַרײַנקומען, אָנקומען, צר קומען, אײַנטראָגן, אַרײַנטראָע, אײַנברעעען, אַרײַנברענגען, נסחורה) אויסליע : זיצן (שטיץ) אויף : פֿאַרדינען, פּראָפֿיטירן, מרק יח זע אאַו“וו— 495 : זע אײַנטראָגערדיק (הכנסהדיק, ריווחדיק אאַו“ר) — אַדי : לוינען זיך, כּדאַי זע, באַצאָלן זיך, קאָנווענירן : ניט צולייע, ניט דערלייגן : דערלייגן דער באָבעס ירושה : מאַכן צו געלט, רעאַליזירן, קאַפּיטאַליוירן : לייזן, אײַנלייון אאַו“ר : זשויבן : ניט קענען זיך אָננעמען קיין הענט : האָק אַ מטן טאָג (אַ וויס טאָג, אַ צעזעצטן טאָג) נפֿת לייזוע) .
שאַפֿן זיך, אײַנשפֿן (זיך) , ז אָנשאַפֿן זיך, פֿאַרשאַפֿן זיך : דערווערבן, ז דעראָבערן : פֿאַראייגענען זיך, אײַנאייגענען זיך, ז אָנאייגער נען זיך : לייגן די האַנט אויף : קונה וע: קונה זכות זײַן, קונה שאָיתה זײַן : קומען אע באַזיץ פֿון : יִרשענען, אַרבן : קריגן (באַקומען) אַ ירוש : קומען אָל המנוחה ואָל הנחלה : דעראַרבעטן זיך, ז דערראָביען זיך : אויסאַרבעטן, אויסהאָרעווען, אָנהאָרערע, פֿאַרהאָרעווען, אויספּראַצערען, פֿאַרפּראַצערען, מאַכן : אויסקעמפֿן, ז דערקעמפֿן : אָנלעבן ייך אויף, פֿאַרלעבן זיך אויף : קריע, אָנקריע, אַרער קריגן, באַקומען, אַרײַנבאַקומען : דערהאַלטן, מקבל זע, ז באַציִען : פאַקן, דערטאַפּן : דערקראַצן, דערוויש, דעררסן, דערקאַזשען, דאָקאַזשען, דערביווען, ז דאָביווע, פּאָ-
טשפּע, פּאָטשפּש, אויפֿפּיקן נאַ-) : אויסחנפֿענען, אויסשנאָרן, אויסבעטן, אויסבעטלען, אויסקליאַנטשען, אויסמאַנטשען, אויסמאַנטאַטשען, אויסמאַנצלען, אויסמאָנצלע — 481.
אײַנפֿאָדערן, אויפֿמאָנע, אײַנמאָנען, אײַנקאַסירן : אָפּראַטערע (אַרויסראַטעווען) אַ חוב: אָפּבעטן, אָפּוויינען, אָפּשרײַען (צוריק) : אָפּקריע, צוריקקריע, צוריקבאַקומען, צוריקגערינען.
אַדי ן הכנסהדיק, ריווחדיק, אײַנטראָג(ערד)יק,
ז אײַנטרעגלעך, אײַנברענג(ערחיק, אײַנקומ(ערד)יק, שפֿעדיק, בּדאַייִק, באַצאָל(ערד)יק, קאָורענירערדיק, י דאָכאָדנע אאַז“ר — 409. פֿראַן : ע- איי פֿאַראַן רי די קיל-ברכה זאָל
שולט זײַן : עס שלעפּט זיך : לחם לאָכל ואָגד ללבוש : אָעוו צוּר ישואָתי—אוי גאָטעניו, מב זשע פּרנסה ! : רבי לעבן, וואָס טוט מען ניט אַלץ פֿע פּרנסה וועע !.
מזונותיו אָל אָדם כקריעת יִם-סוּף : פּרנסה קומט אָן שווער(ער) ווי קריעת יִם-סוף : עס שלאָגן זיך אַלע פֿאַר דעם שטיקעלע חלה : אַלץ דרייט זיך אַרום ברויט און טויט : יעדערער ווינט אויף מי יִחיה : מען וויינט אויף מי זחיה ווי אויף מי סמות : מען וויינט ניט אויף דעם מי סמות, נאָר אויף דעם מי יִחיה : קײַען איז ניט אָבל : דער מענטש זאָל נאָר אַווי לאַנג לעבן, אַזוי לאַנג ער קען ויך אַליין דערנערן.
על קת לחם יִפֿשע (בר : האָס טוט ניט אַ ייִד צוליב פּרנסה ( : ער שמדט זיך און ווערט אַ אָסור) : פֿון פּרנסה וועגן מון מען אַפילו טאַנצן מיט מאַטשיק לעבן (מיט שיקסעס) : אַלע מיאוסע פּרנסות האָבן שיינע מולות : געבענטשט איז דער גראָע וואָס אין געשמירט מיט חלבֿ : אַז מען האַנדלט ניט מיט לינקס האָט מע ניט קע רעכטס : דער אַויר איז טרייף (טריפֿה) אָבער דער אָקח אין אָשר : זע פֿת האָס דו עסט דע ברויט : גיס ניט אַרויס דאָס אומריינע האָסער קלעמן דו האָסט ניט
דאָס ריינע : מען דסט ניט אַרויס די אומריינע בין מען האָט ניט קע רינע : מען זאָל דאָס אומריינע האָסער ניט אויסגיסן בין דאָס רינע קומט ניט צו פֿליסן : פֿאַר ברויט אַנטלויפֿט מען ניט : אין דער שיסל , פֿע וועלכער מע עסט, טאָר מע ניט שפּײַען : שפּײַ ניט אע ברונעם, וועסט נאָך פֿון אים דאַרפֿן וואַסער טרינקען : פֿון קליין פּרנסה ווערט מען ניט בדלות : צו ברויט געפֿינט מען שוין אַ מעסער : אַן ס'איז דאָ אויף פֿיש אין דאָ אויף פֿעפֿער : זאָל זע פֿרעמדע תּכריכים, אַבי אַן אייע שטיקל ברויט : אַ שטענדיקער גראָע אין בעסער פֿון אַ זעלטן קערבל : אַ שטענדיקער טראָפּן לער כערט דעם שטע : בעסער דער (אַ) נאָענטער גראָע איידער דאָס ווײַטע (אַ וופּט) קערבל : אַ קופּערנער גראָע אויף דער וואָר אין טײַער רער פֿע אַ גאָלדן רענדל אין אָלום : קלעמן דאָס געלט איו אויפֿן פּאַפּיר אין דאָס פּאַפּיר : קרעפּלעך אין אָלום זײַנען אַלץ אַ אָלום, ניט (קיין) קרעפּלעך : אויף פּרנסה אין אָלום.
—4. הואָאה
ס ן אויסגעבונג, אינוועסטירונג, דעפּאָנירונג אאַז“וו — וו : הואָאה, הואָאות, קאָסט, קאָטן, י אומקאָסטן, נאָכקאָסטן, ז אויסאָב, ז אויסגאַבן, אויסלאָג, אויסברענג, י ראַסכאָד, עקספּענסעס נ—) : בײַהואָאות, הואָאות קטוות, קעשענע - געלט, ז טאַשנגעלט, וואָכנגעלט : צופֿעליקע הואָאות, טיחואָאות, טיער געלט, הואָאות-הדרך, וועחואָאות, פּאַרשוך הואָאות, רײַזע - הואָאות, הואָאות - החתונה, מתונההואָאות אאַזיוו.
אינוועסטיציע, אינוועסטמענט נאַ-) : דעפּאָזיט, דעפּאַויט נאַ-) , אײַנלאָג, אײַנלייג : טערמיניקער אײַנלאָג, תּנאַי-אײַנלאָג אאַו“וו : פּקדת, טראָסט נאַ-) : יזאַלאָגקויציע,קאַווציע נדאַק, בע-
טראָג: אײַנלאָד(דעפּאָזיטך)ביכל, איִנלאָד(דע-
פּאָזיטך)צעטל: האַנטגעלט, אַדערויף, אויפֿגאָב,
י האָדאַטיק, אעהאָרף, אַהאָנס, י פֿאָרשוס,
דמיקדימה, קדימה-געלט, אויסלאָג, אויסלייג,
אַדעראָן, דראָן.
נִעלזואָאה, אויסגעבער, פֿאַרברענגער
אש'וו — ז-פּ : דעפּאָויסאָר, דעפּאָנענט,
אײַנלייגער, אויסליגער : אינוועסטירער, אינ-
וועסטיטאָר, אינוועסטאָר נ—) : פֿעאַנצירער
אאַו'ר — וו.
ר ן מאַכן הואָאות : אַרײַנגע אין הואָאות : לאָזן זיך קאָסטן : אויסגעבן, אויסצאָלן :
אויסברענען זיך, פֿאַרברענגען : פֿאַרלעבן,
פֿאַרקליידן, פֿאַרפֿאָרן, פֿאַרלאָדן, פֿאַרקרער
קע : פֿאַרשווענדן — ז-- : צערן, איִנצערן :
גע, אַוועקגק, אוּיסגק, צעגק, פּלאַצן : טראָע
די הואָאה (די קאָסטן) : געבן אויף הואָאות
(ארפֿן וועג אאַז'ר) : אַוואַנסירן, אויסלייע,
באַלייע : געבן האַנטגעלט (- פֿאָרשוס אאַויר)
—- : אַמימירן, אָנטראָע, ביִטראָע, צוטראָע :
אײַנליגן, דעפּאָנירן, מאַכן אַ דעפּאָזיט, דע-
פּאַייק נאַ-) : אינוועסטירן, אינרעסטן נ—) : פֿי
נאַנצירן, פֿינאַנסירן : אַרײַנליע, אַרײַנבראָקן,
פֿאַרטאָן : ליע דאָס טויטע אויפֿן לעבעדיקן
(די טויטע אויף די לעבעדיקע) : אײַנלייע
אַדי : קאָסטיק, ז קאָסטבאַר, הואָאוּתדיק אאַו'ר
פֿראַן : איק בעדערס שוך און קליידן : נעם, די קלה דען דריי זיך : נאַ דיר דעם ביִטל
את פֿיר דו די הואָאה (ע מב מיר די מאַלע).
שפּר : אַי מען דט האַנטגעלט גיט מש דש אע דער דירה : אָן הואָאה ניטאָ קע
הכנסה : אוּ מע ליגט אוּנטער אק איי נעמט
מע אַרויס צוויי : ניטאָ קע הע—ניטאָ קיין
הינדעלעך : אין אַ ליידיק פֿאַס קע די ברכה
ניט אַרע : מיט האָרניט מאַכט מען גאָרניט :
פֿע' שי קע מען קק האָמלקעס ניט מאַכן :
פֿע בלויז אסער קען מע קק קרופּניק ניט קאָכן : אַן מען שטעלט ניט אין נעמט מע ניט אויס : אַו מע שפּײַט ניט אע קאָן נעמט מע גיט אַרויס פֿע קאָן : אַי מען ליגט ניט אַרע טאַקע נעמט מען אַרויס (האָט מען) אַ מכה : אַן ס'אין דאָ אין טאָפּ אע דאָ אע טעלער : אַן ס'אע ניטאָ אין טאָפּ אין ניטאָ אין טעלער : אַו מען קאָכט מיט שטרוי בלײַבט דאָס עסן רוי : אַן מע קאָכט וואַסער בלײַבט אסער : אַן מע לייגט אַרײַן קדחת נעמט מען אַרויס קרענק (ס'ראָיעית) : אַן מע ליגט עט אַרע נעמט מען מט אַרויס : דעם שנצן קען לייגט מע ניט אַרע אין איין קרעפּל : דאָס לעבער דיקע לייגט מען ניט אויפֿן טויטן : ליג ניט דאָס לעבעדיקע אויפֿן מיק.
זען אויך: צאָלש נ9וּ. פֿאַרשווענדערשקיט זא.
הלאָאה
ס ן קרעדיט, באָרג, הקפֿה, קאָנטע : פּראָקאַט, ניצגעלט : בלאַנקקרעדיט, צוועקקרעדיט, דיסקאָנט-קרעדיט, וועקסל-קרעדיט, צואָב-קרעדיט, האָראַנטיע-קרעדיט אאַז'ר : פֿאַרפֿעסטיקטער, פֿאַרפּאַנצערטער, בראָנירטער, אָפֿענער, שטענדיקער אאַז'ר קרעדיט : אַרענדע, פּאַכט, פּאַקט, חקירה.
הלאָאה, אַנטלײַונג, פֿאַרליִונג, י פּאָזדטשקע : מלוכה - הלאָאה, רעגירונג(מהלאָאה, עמיסיע, מלאָמה-הלאָאה, קריג(ס)הלעאה, צוועק - הלעאה, פּויערים - הלאָאה, געווינסזלאָאה אאַזיוו : אינלענדישע, ארסלענדשע, פּראָצענטיקע, אָנפּראָצענטיקע אאַז'ר הלאָאה : הלאָאה אויף ערבות (שיף אינקאַסע, אויף אַ משכון, אויף רויהאָרג אש“מ): גקילות-אָסד, ג“ח, גמ'ח, מילכיק אָסד נ-פּ) : אַש-. ז פֿאָרשוס : משכון, היפּאָטעק — 475 : וועקסל— !-4 : קרעדיטבריר, דעלקרלדערע : פּראָצענט, ליכווע, האָכער, ז וווכער, האָכער געלט.
491
באַנק : היפּאָטעבשק, לײַבאַנק, לר אַאטאַלט, לאָינססיטוציע: קאַסע, ליִקאַסע, קרעדיט-קאַסע, לאָקפּאָר-קאַסע, גמילותחאָדיםרקאַסש : אָברה גמילות - חאָדים : קרעדיט-פֿאַראע, קרעדיטשנשטאַלט, קרעדיט - געזעלשפֿט, קליינקרעדיט - אַנשטאַלט, עזעלשפֿט פֿאַר צווישנאַנאַנדיקן (קעעזײַטיקן) קרעדיט : קרעדיט-קאָאָפּעראַציע : נבשק) קרעדיט - אָפּטייל, ליִאָפּטיל : לאָמבאַרד, פּששפּ נ—) : משכרצעטל , לאָמבאַרדקוויט, לאָמבאַרדשעטל, לאָמבאַרדשיִן, לאָמבאַרדאָווער קרט.
מלח, לײַער, אַנטלײַער, פֿאַרלײַער : באָרגער, הלעאה-געבער, נִעלזלאָאה, קרעדיטאָר : אָבלישציערקרעדיטאָר : וועקסלהאָבער, וועקסלשפּקויפֿער : מלח בריבית, פּראָצענטניק, וואָכערער, ז וווכערער, וואָכערניק, י ליכחזש, י ראָסטאָעטשיק : בלוטזיגער, שפּלאָק : משכּרנעמער, פֿעטער, היפּאָטעקער, מאָרגעדחיר נאַ-) : סדר-קעל-חוב. מ : האָרע, אויסבאָרע, אַמעקבאָרע, פֿאַרגאָרע אש'ר : לײַען, אַנטלײַען, אר-ליִש, אַרעקליִען, פֿאַרלײַען אאַז“ר : גלייבן, פֿאַרגלייבן, געטרויען, ז אָנפֿאַרטרויש : געבן קרעדיט, (שקרעדיטית : נעמש (אויסניצן) קרעדיט : צעשטעקן, פֿאַרטאָ, אָנגעבן : געבן אוּ הלאָאה (אַ שילותחסד, אַ מאָרגעדוש נ—) אאַזיוו): געבן (ליִש) אויף אָשבת (אויף קרש דיט, אויף באָרג, אויף חוב, אויף קאָנטע, אויף פּראָצענט, אויף ליכווע, אויף צינדע, אויף אַ משבּת, אויף היפּאָטעק, אויף אַ מאָרגעדזש נ—) , אויף פּראָקאַט, ארף (פֿאַחניצגעלט, בהקפֿה, בהלאָאה, באורת הלאָאה, בתּורת גאָילות-אָסד אאַז'וו) : אַוואַנסירן: נעמע פּראָצענט: האָכעת: שנע די הויט : אויסצאַפּן דאָס בלוט (פֿון אונטער די נער) : האָבן ארסשטע געלט : שמע (אַרויסקומע) נפֿת יענעם) : פּראָלאָמרן אַ חוב.
פֿאַרדשע, איבערפֿאַרדיטע, פֿאַר
פּאַכטן, פֿאַררענע נ—ם : אָנדעגע זיך, אַער זשירן זיך : געבן אין אַרענדע (אע פּאַכט, אע פּאַקט) : פֿאַראַרענדעווען: פֿאַרמשונען.
פֿראַן : ווי מען של ניט שרפֿן מי- אַ זטע געפֿינט מע מע געלט : מע געלט מד טערט זיך.
שפּר : אַל שלשׁ דאָרים העולם עומד : אַל התורה ועל העבודה ועל שילותחאָדים : שיף דרך זאַכן שטייט די וועלט : אויף תּורה, אויף תּפילה ק אוּיף שילות-חקדים : גדולה שילות-חקדים יותר מן הצדקה : אַ שילותאָסד אין בך האָט טײַערער ווי אַ נדבה : אַ נדבה אע אַ קראַץ, אַ שילות-אָסד אע אַ שץ : צדקה זאָל קע געלט ניט קאָסק את שילות-חקדים האָל קע עמת נפֿש ניט מאַכן, האָלק גערע אַ סך צדיקים.
בעסער גלאַט געלט בײַ ו י ך איידער עט געלט בײַ י ע ג ע ם : בעסער אַ גראָע בײַ ז י ך איידער אַ קערבל בײַ י ע ו ע ם : ווילסט פּטור וועת פֿת דע פֿרײַנד? אַנטלײַ אים אַ שילותאָסד : אַן מען באָרגט אינעם געלט קויפֿט מען זיך אַ שונא : געלט באָרגן און ליב האָבן קען מען קיינעם ניט נייטן : ווער עס וויל באָרע דער זאָל קומען מאָרגן : ארף קאָרטן און אויף אַ טאַנץ באָרגט מען ניט קע געלט : אויף „האָלט איך“ את „האָלט איך“ באָרגט מע ניט קק געלט : אַ ווײַב אע אַ פֿערד באָרגט מען ניט אַוועק : דאָס שעפֿל פֿע באָד באָרגט (גיט) מע ניט אַוועק : ווער עס האָט אַלע ניס צי קיִען דער זאָל יענעם ניט לײַען : אַ גאָיר האָר מען ניט לײַען קק קליינגעלט, ע אָרעמאַןקע דויסגעלט : שמ'ד לקאה אע בײַ ייִדן אַ בָּשרע הלאָאה : דער פּראָצענט אע געשאַקער פֿונעם קרן : אַ פּראָצענטניק בעט גאָט מער פֿאַרן קעל-חוב ווי פֿאַר זיך אַלק : אַ מאָל אין בײַם פּראָצענטניק מצורע אויך אַ מט געשעפֿט : ווע מט דער האָכערניק אַ שילות-אָסד? אַ שנצן חולזמועד שבֿועות.
492
492. חוב
ם : פֿאַרשלדיקטקייט, פֿאַרחובעטקייט, פֿאַר-
משכּונטקיט אאַז“וו — אָדי : חוב, שולד, — פּאַרך : התחייבות, פֿאַרפֿליכטוע — 474 : אָבליגאַציע : פּאַסיוו, דעבעט : שטײַער-חוב, י ניעדאָיִמקעס : צוטראָג, עמיסיע, אַרויסלאָז, דאָטאַציע : אָפֿענער, פּאַסיווער, באַוואָרנטער, זיכערער , ניטעיכערער, ספֿקדיקער, דערעסענער אאַז'ר חוב : אָבלישציע-חוב, ערבותחוב, ערחוב אאַזיוו : פֿאַרפֿאַלענע חובות : אַלטע לוחות.
וועקסל , האָקס נ-פּ) , נאָוט נ—) : התחייבותצעטל : שטר-חוב, שטר-עיסקא, אָיתר-עיסקא : ממע - צעטל, קי - נרחיב - צעטל , לכשיִרחיבצעטל , כּמועלע, אַייאָיו נ—) : סאָלאָ-וועקסל , אַוואַנס-וועקסל, דעפּאָזישוועקסל , סאַלדער וועקסל, זאַלדאָ-וועקסל , ערבות-וועקסל , באַהאָרדוועקסל אאַז'ר : טערמיניקער, אימטערמיניקער, קורצטערמיניקער, לאַנגטערמיניקער, שטרויענער, טראַסירטער, אײַנגעקאַסירטער, דיסקאָנטירטער, פֿאַלשער, געפֿעלשטער, נאָכגעמאַכטער, פּראָטעסטירטער אאַז-ר וועקסל : שמלרגאַל, לעקער, — אַשריצר-פּאַפּיר : מסטע, זיכט : רעקאָמביע : וועקסל-פּאָרטפֿעל : וועקסלבלאַנק, וועקסלפּאַפּיר : טובה-וועקסל .
אָבליגאַציע, ווערטפּאַפּיר, פּראָצענטפּאַפּיר, אַקציע, פּײַ, נ—) באָנד, סטאַק : באַנקאַקציע : פּאַסיווע, אַקטיווע, געראַסערטע אאַז'ר אַקציעס : קופּאָן.
אַרענדע, פּאַכט, פּאַקט, חקירה : אָנדיט : נח-יר-) אַנהאָזשעמענט, אָהאָשמאַ נ—) : פּאַכטקאָנטראַקט, ליס נ—).
לווה, לײַער, שטליִער, באָרגער, הלעאהנעמער, דעביטאָר, אָננעמער, אָנכאַפּער, קעלחובֿ, פֿאַרשוּלדיקטער : פֿאַרזעצטער, משכוןגעבער, פֿאַרזעצער : ק(שראַנטער (באַגלייבטער) מעל-חוב : בטוח : ניט-ק(שראַנטער
(ניט-באַגלייבטער) קעל-חוב : קעל-כרעמזל נ-ים : (רעקסלסאוּיסשטעלער.
באַשטעלער : דינגער, פּאַכטער, חוכּר, מעל-(ה)חקירה, אַרענדאַטאָר, אַרענדאַר, רער דאַר : נאַ-) ליסטער, לעסי.
וו ן באָרע, אָנבאָרע. צובאָרע, אוּיסבאָרע אאַזיוי : לײַען, אַנטלײַען, צולפּש, שיסלײַען אאַייר : אַרויסלאָע אַ הלוואה : דאָטירן : עפֿענען אַ קרעדיט (אַ קאָנטע) : נעמע (כאַפּן) אַ הלאָאה (אַ שילות-אָסד), נעמען אוּיף פּראָצענט (שיף אָשבת, אויף קרעדיט, אויף באָרג, אויף קאָנטע, אויף ניצגעלט, אויף פּרחט, בהלוואה, בהקפֿה, בתורתזלאָאה, בתּורת גקילות-אָסד אאַז“וו) : הייבן אַ גמילות-אָסד גאַ הקפֿה) : אָננעמען, אָנכאַפּן, אַרײַנכאַפּן אאַייר : שרײַבן אויף אַ מחק : שאַפֿן געלט : צאָלן פּראָצענט : לײַען (באָרע) אויף אַ משכת (שיף אַ היפּאָטעק, אויף אַ מאָרגעדוש נאַ-)ן : פֿאַרמשכּונען זיך : פֿאַרזעצן דעם קאָפּ , די בעבעכעס, דאָס לעצטע העמד פֿון לײַב (פֿע זיך) אאַזיוו: פֿאַרשטערכען : פֿאַרמאָרגעדאָ זיך נ*) : לעען בײַ יאָקלען און אַוועקגעבן שמערלען : אַרויסנעמען אַ שויב פֿע איין פֿענצטער אוּן אַרײַנשטעלן אין אַ צווייטן : אַרויסנעמען אַ שויב אויף אַנטאַקאָליע און אַרײַנשטעלן אויף שניפּישאָק : מאַכן חובות : אַריִנ(קריכח אע חובות : פֿאַרשולדיקן זיך, פֿאַראָייבן זיך : זע אין חובות (אַ קעל-חוב) איבער די אויערן (איבעת קאָפּ, איבער די האָר) : שטעקן אין חובות : וע פֿאַרבאָדן אין חובות : מלדיק זע, אויסשטע : קומען ניענעם) : זײַן הינטער שטעליק : זע פֿאַרטרונקען אין חובות : ניט קענש זיך אויסצאָלן מיט די בעבעכעס: שטאַרבן אין פֿרעמדע תּכריכים.
דינגע, אָנדינגען, אָפּדינגע אאַז-ר : (פֿשקאָנטראַקטירן, אַנשושירן, באַשטעלן, צונעמען, אַרענדירן : נעמען אין אַרענדע (אין פּאַכט) : פּאַכטן : נ—) רענטן, נעמש אַ ליס.
אַדי : שולדיק, פֿאַרשולדיקט, פֿאַראָיבט,
פֿאַרחובט, פֿאַרחובעט, פֿאַרבאָרגט, פֿאַרבאָדן (אע חובוש, הינטערשטעליק אאַזיוו פּ - יין יי : פֿאַרזעצט, פֿאַרמשכונט אאַז“רפּ 475 אינוו, פֿראַן : קישאר סיכֿ : פֿאַר מאָרע וועט גאָט זאָרע—און הײַנט ווער וועט מיר באָרגן?: דאָס העמד אין ניט מײַנס : די האָר אויפֿן קאָפּ זײַנען ניט מײַנע : איך האָב ניט אַזוי פֿיל האָר אויפֿן קאָפּ וויפֿל איך בין שולדיק : איך בין שולדיק גאָט די נאָמה און דעם קצב דאָס פֿלייש : איך בין שולדיק גאָט די נאָמה, האָב איך דאָך אַ ווײַב דערויף : הלטאי זאָל איך אַ סך האָבן בײַ אײַך.
שפּר : קרעדיט איי אַן איידעלע מאַטעריע : וועמען מען געטרויט געלט אין רײַכער ווי דער וואָס האָט געלט : נאָר אַ הונט האָט קיין חובות ניט : בײַ אַן אָרעמאַן זאָל מען קיין געלט ניט לײַען : קראַצן און באָרגן אין נאָר גוט אויף אַ ווײַל(ע) : בעסער אַן אייגענער סענט איידער אַ פֿרעמדער דאָלאַר : פֿרעמד געלט וואַרעמט ניט : לײַען און באָרע מאַכט גרויסע זאָרגן : באָרע מאַכן זאָרגן : ווער עס באַדאַרף ניט (צח באָרגן דער לעבט אָן ואָרע : בעסער פֿון קלײַען איידער צו לײַען : גע-ער בײַם ערגסטן צו האָבן איידער דעם בעסטן שולדיק צו זײַן : בעסער אונדן זאָל קומען פֿון ערגסטן איידער פֿ ו ן אונדו דעם בעסטן : בעסער טאָ טובות איידער זײַן שולדיק חובות : אַן מען אין שולדיק דעם קירזשנער אין מען אַ מעל-חוב איבערן קאָפּ : מאַך-חובֿ נמכאוב) אין אק ווייטאָג, מאַך-חובות אין אַ סך ווייטאָע.
אַין אָדם מעיו אָניו בפֿוי נִעל-חובו : אָבֿד לווה לאָיש מלרה: אַ מעל-חוב אין אַ קעליסורים : אַ אַעל-חוב אין אַ שולדיקער און אַ שולדיקער אין אַ זינדיקער : פֿאַר דער קלענסטער טובה ווערט מען אַ קעל-חיב : דער שווערסטער שטיין אויף דער וועלט אין דער שטיין פֿאַרן (גיד און בעטן אַ גמילות-חסד.
דער פּראָצענט עסט אויף דעם קרן : פראָצענט וואַקסט אָן רעגן : פּראָצענט נעמט
אַרעק דאָס געזונט מיט די הענט : איך האַנדל מיט גענדז—און די פּופּיקלעך עסט דער פּראָצענטניק : פֿאַרזעץ ניט דעם סלית, קענסט אים מאָרגן באַדאַרפֿן.
זען אויך : צוזאָג ניט-צאָלוט 494.
493. צאָלונג
ס ן צאָלונג, דעקונג, קריטירונג, ליקווידירונג, פֿאַררעכענונג אאַו“וו : אָפּצאָל , אויסצאָל , אײַנצאָל אאַז“ר — יי : פּרעון, פּיימענט נאַ-) : סילוק, ליקווידאַציע, סעטלמענט נאַ-) : תּנאַי צאָלונג : ראַטע, אינסטאָלמענט נאַ-) : אַמאָרטיואַציע : נאַכנאַמע, צאָלן בײַם אָפּנעמען, סי-אָ-די נאַ-) : צאָלטערמין, ליקווידיר-טערמין, אַמאָרטיזיר-טערמין : צאָלטאָג, אולטימאָ, זמןפרעון : שקירות-ליסטע, פּייראָל נאַ-) : קוויט(ל) , נאָכקוויטל , קוויטאַנציע, שטר-קאָלה, קאָלהצעטל , קאָלה-קריטל, קאָלה , רעסיט נאַ-) .
צאָלער : לײַכטע האַנט : ליקרידאַטאָר : ליקווידיר-קאָמיסיע.
וו : אָפּגעבן אַ חוב : צאָלן, באַצאָלן, דערצאָלן, צוצאָלן : אַרומצאָלן זיך, פֿר נאַנדערצאָלן זיך, צעצאָלן זיך : אַרויסצאָלן, צוריקצאָלן, אײַנצאָלן, אויסצאָלן : צערעכענען זיך, אויסגלײַכן זיך, י ראַסטשאָטעווען זיך : קריטערען, קוויטירן, ווערן קוויט : אַמאָרטי יירן : מאַכן (האָבן) אַ סילוק : סילוקן, מסלק זײַן : משלם זײַן , (מ)קלמען : ליקווידירן : נאָכקומען אַ התחייבות : דעקן (לעשן, אָפּווישן, באַפֿרידיקן) אַ חוב : נאַ-) גוט מאַכן, סעטלען : נאָכנעמען ננאַכנאַמע) : צאַמען נקי) : נוועקסל) איבערטראָגן, טראַסירן : אָפּאַרבעטן (אָפּשפּי נען, אָפּלערנען אאַו“ר) פֿאַרן געלט : צאָלן ראַטעס(ריִח : צאָלן אונטער פראָטעסט : אויסקאַפּנייען : אויסמאָלן ניענעם) דאָס געלט : (בשצאָלן ווי אַ טאַטע, ווי אַן אייגענער טאַטע : אָפּציילן (אויסציילן) אַחת ואַחת (אַחת ושאַים) : אַרויסנעמען אַ שויב פֿון איין פֿענצטער און
אַרײַנשטעלן אין אַ צווייטער : אַרויסנעמען אַ
שויב אויף אַנטאַקאָליע און אַרײַנשטעלן אין
שניפּישאָק.
אַדי ן ריין (פֿון חובות) : אויפֿגעבונדן : עטשטייענדיק נאַ-) .
פֿראַן , שפּר : פּ ניטשאָלינג 4-פּ.
זען אויך : הואָאה 490, באַלויטע 5—.
494. ניט-צאָלונג
ס : ניט - צאָלונג, אָנועצונג, באַנקראָטירונג אאַז'וו — יי : אָנזעץ, באַנקראָט, - באַנק-
ראָטסטרע, קראַך, פראָטעסט, קוממיות :
הינטערשטעליקייט נאין צאָלן) : מאָראַטאָריום. אָנזעצער, אָנכאַפּער : ניט - צאָלער :
שלעכטער צאָלער : באַנקראָטשיק, באַנקראָט-
ניק, קעל-פּליטה, פּליטה-מאַכער, פּליטהניק,
ויִברח-מאַכער, בורח, קוממיותעאָגער : בטוח
וו ן ניט צאָלן : אויפֿהערן צאָלן : אָפּשטעלן די צאָלונגען : פּראָטעסטירן נאַ וועקסל) :
פּראָלאָנגירן נאַ וועקסל) : אָנזעצן : אָנזעצן ווי
אַ דרייער, ווי אַ פּאַרך, ווי אַ אָכם, ווי אַ שוטה :
באַנקראָטירן, שטעלן זיך, אײַנפּאַקן, קראַכן :
פֿיילן נאַ-) : מאַכן אַן אָנזעץ (אַן אָפּטריט נ-פּ)) :
מאַכן קומאָיות : זאָגן (ענטפֿערן) קוממיות
(אָקינו מלקנו, ישקני, דעם אַנדערן אָסוק פֿון
שיר-השירים, דעם צווייטן אָסוק פֿון שיר-האָי-
רים) : אויסשטעלן (אַרויסשטעלן) אַ פֿײַג (פֿײַגן,
צוויי פֿײַגן, צען פֿײַגן) : אָפּווישן די נאָו : אָפּ-
שטעלן דאָס ווײַסע פֿערדל : אָנפֿײַפֿן (אין
היטל און אין קיטל) : מאַכן (דק פּליטה : מאַכן
אַ ויִברח : פֿאַרשפּעטיקן דעם טערמין : זײַן
(בלײַבן) מכולה (הינטערשטעליק, קריקשטע-
ליק): האַלטן בײַ עושה אָלום : מאַכן אַ דילוג.
אַדי , אינוו : הינטערשטעליק, קריקשטעליק, מכולה, אָנזעצעריש אאַז“וו : קישאר חייב.
פֿראַו : ער וועט קיין מאָל ניט לייקענען און קיין מאָל ניט אָפּגעבן : נו, למען תּספּר ! :
זײַ מקיים פּאַחת שקי ותאַזרני שימחה : יִענקעלע, זײַ משל- ! : ר- נעקכֿ, משלם ! : טריִטל, נעם זיך צום בײַטל (נעם אַפֿיר דעם בײַטל) ! : היִן בסתר—באַצאָל דעם שנײַדער : ריבאַ פֿיש, געלט אויפֿן טיש ! : האָמר לך קן—מאַכט רשי : צאָל צו דער צײַט : וקל המרבה לספּר הרי נה משובח : נבאַצאָל ! — ענטפֿערס) איך פֿאָר נאָך קיין אַמעריקע ניט אַוועק, איך בין ניט קיע אַנטלאָפֿענער סאָלדאַט : געשריבן, געחתמעט, קי לעולם אַסדו : עס וועט זײַן יודקע באַצאָל : ער אין אַ שובר אויבים—אַ מטער צאָלער : יאכלוהו : ער האָט געזאָגט יאכלוהו (און אין אָטוח : ער אין עפּעס הייזעריק : ניט אַרויסצורײַסן ווי פֿון הינטישע צע (ווי פֿון סמאָלע) : אין הונטס מויל אַרײַן ! : ער וועט דיר אַרויסצאָלן! : היום קאן ואָחר ויִברח : וועסט נאָך אַ פֿולע דאַרפֿן זאָגן אָאָיט מלקנו (בין דו וועסט אויסוויינען דעם קרך : נאיך האָב ניט—ענטפֿעח מא לנו שטייט אין הלל.
שפּר ן ווען אַ פֿליג שטעלט זיך אויף אַ וועקסל אין אויך גוט : וואָס מען שרײַבט אָן מיט דער פּען קען מען מיט קין האַק ניט אויסהאַקן : אַין לי איו אָטור : אַין לי אין אַ עטע (די בעסטע) טענה (דער בעסטער ירוץ) : בדליכא שאַני : בדליכא כּולי עלמא לא קליג : ווו עס אין ניטאָ קריגט קיינער ניט.
נעמעניו — לאַכעניו, געבעניו — וויינעניו : באָרגעלע—לאַכעלע, צאָלעלע—וויינעלע : פֿון וקך אָיה אומר בין וקך אָיה מונה אין אַ לאַנגע ווײַלע (אין אַ גרויסער אונטערשייד, פֿאַלט מען זיבן מאָל כורעים) : פֿון אָרוך שאָמר בין אָרוך משלם אין ווײַט : פֿון זאָע ביו ציילן געדויערט : חובות זײַנען ניט קיין טובות : לאַנג געבאָרגט אין אַלץ ניט געשענקט (געשאָנקע) : אַ גמילותאָסד אין אויך געלט : אַ שמעק-טאַבעק(ע) אין אויך אַ גאָילות-אָסד : מבטיח זײַן און ניט אָפּגעבן פֿאַרשפּאָרט מען אַ קראָם צו האָבן : אַן מען באָרגט די המוציא אין מען מיט אַ ברכה ניט יוצא : מיט זכות-אָבות באַצאָלט מען ניט
קק חובות : מיט וויינען באַצאָלט מען ניט קע חובות : מיט תּהילים זאָגן קע מען קק וועקסלען ניט צאָלן : מיט דער גרעסטער דאגה קען מען ניט באַצאָלן דעם קלענסטן חוב : עס העלפֿט גיט „קי אַל שומרנו ומצילנו“ נאָר „ובאַל“ : קרײַד אין עט פֿאַר ווערעם : פֿע דעם טויט את פֿון אַ חוב שטגייט מען ניט : אַ בושה אין נאָר צו ננבענען, אָבער ניט אָפּצוגעבן. אָפּגערעכנט אין האַלב באַצאָלט : אַ ריינער אָשבון אין אַ האַלבער סילוק : אַו מען באַצאָלט אַ חוב מעג מען זיך מאַכן אַ סוםטוב : פֿאַר אַן אַלטן שלעכטן חוב נעמט מע אַפֿילו פּלעווע אויך : ניט דער רײַכער באַצאָלט, נאָר דער ערלעכער : ניט דאָס וועקסל באַצאָלט—דער מענטש צאָלט : עס באַצאָלט ניט דער רײַכער, נאָר דער וואָס אין שולדיק : מטע מאָנערס זײַנען שלעכטע צאָלערס : צטע צאָלן, שלעכטע מאָנען.
אויף גקילות-חקדים שטייט די וועלט, און פֿע דעם ניטשפּגעבן גייט זי אוּנטער : לווה רשע ומא שלם : אַ ייִד, איידער ער באָרגט, גייט ער אַרום און זאָרגט, און קומט דער זמן פּרעון, פֿײַפֿט ער יענעם אָן : אייביק ניט לי קענען את קק מאָל ניט אָפּגעבן אין אַ סוחרישער כּלל : עבענען אין אַ גרעסערע חרפּה ווי אָפּגעבן : אַן די מיל הערט אויף צו מאָלן הערט דער מילנער אויף צו צאָלן : קוף סוחר לפּליטה : לא קל אָדם זוכה צו שטאַרבן אַן אָנזעצער : אָם באַרזים (פֿלה שלאָבת, מה יִעשו אַזובי הקיר? : אַן די נאַסע ביימער ברענען, וואָס זאָלן שוין די טרוקענע זאָע? : אַן מען זעצט איינעם אוּ נגעלט) זעצט יענער אויס נדי פֿענצטער) .
זען אויך : חובֿ אוּ, אומדערפֿאָלג אוּ, אָרעמקייט אוּ.
495. דערפֿאָלג, געווין, נאָחון ם : געראָטנקייט, געלונגענקייט, דערפֿאָלגרײַכקייט אאַז“ר — אַדי : אויפֿריכטוע, דער-
הייכונג, דערהייבונג אאַז'ר — וו : אויפֿקום, אויפֿבלי : פּעולה, דערפֿאָלג, ז בעפֿאַל , פֿר ראָר, י אוספּעכע, סוקצעס, נש) סוקסעס, היט : טומל נש-ירי-) : טראַסק נק זראל) .
מזל , מערכה, גליק, גליאָק נ-פּ) : גליקן : הצלחה, פֿאָרטווע, אויפֿריכטענש, ווויל , י אושר, ברכה, ברכה מן השמים, גאָטס בער טשונג, מזל-ברכה, שפֿע-ברכה, דאָברע מזל : טריפֿהנער מזל , טריפֿהנע הצלחה : אַ מזל פֿון אַ גוי, אַ מול ווי אַ שטיק גאָלד : גנבישער, היר טישער, דחיעער, מייִשקער, ניט קיין ייִדישער מזל (גליק) : עביש, הינטיש אאַן“ר מזל (גליק) : הראָחה.
פֿאַרדינסט : בײַפֿאַרדינסט, פֿאַרדינסטל , צושפּיל , צושמעלץ, צושפּרונג, לעבנבײַ, אין דער זײַט : ריווח, י דרײַפֿאָרץ נ-פּ) : ברוטאָמירח, נעטאָ - ריווח, אונטערנעמער - ריווח אאַז“ר : גאָלדענע צויטן : גראַטקע : גרינג געלט, גריטע פֿייגעלעך, גריטע ברייטלעך : נוצן, באַר-ש, י קאָרישטש, וויגאָדע אאַז'ר . .
געפֿינס, געפֿין, מאָיאה : גערינס : דאָס גרויסע גערינס : טרעפֿער, הויפטטרעפֿער, אייבערטרעפֿער : קאָזיר, טרומף, טרומפֿקאָרט : נאָחון, זיג, טריומף.
מעל-מזל, אַר-מזל , מוצלח, קעל-מוצלח, מעל-מצליח, גרינגע האַנט, געבענטשטער (פֿון גאָט) : גערינער : פֿאַרדינער, — פֿאַרצעדינער נ-פּ) : פּראָפֿיטירער : גרויסער פֿאַרדינער, צעלייגער, גאָלדשפּינער : קליינער, זעלטענער, פורימדיקער פֿאַרדינער : אויפֿגעקומענער גאָיר (עושר) : אויפֿגעריכטער : געמאַכטער מענטש : אויפֿגעקומענער, אָלרײַטניק, פּאַרוועניו, נוראָר'ש : זיגער, באַזיגער : אײַננעמער, פֿאַרנעמער : טריומפֿאַטאָר : טשעמפּיאָן, רעקאָרד-ברעכער, רעקאָרדסמען נ-אָיס .
וו : האָבן מזל (הצלחה, גליק אאַז'ר) — - : זע
אַ נולד אָהול (אַ מזלדיקער) : געבוירן רערן אע אַ הײַבל (אין אַ זײַדן העמדל , אין אַ מזלדיקן טאָג) : זע מזלדיק אאַזיר —אַדי : מצ-
5 49
ליח זײַן, גליקן, אָפּגליקן, אויסגליקן, באַגליקט ווערן : כאַפּן דאָס גליק פֿאַרן עק : כאַפּן דעם טאָטער : זײַן אַ דערפֿאָלג : זײַן געקריינט מיט דערפֿאָלג : אָנרײַסן נאַקטיאָר-) : געראָטן, אָפּגעראָטן, געלינגען : אײַנגעבן זיך, עולה ספֿה זײַן : גילטן, אָפּגילטן : טרעפֿן אין ציל : אַרײַנטרעפֿן : אַרײַנפֿאַלן אין אַ שמאַלצגרוב (אין די בוריקעס) : אַרײַנפֿאַלן ווי אין ראָסל , ווי אַ קאַץ אין סמעטענע, ווי אַ מויו אע זויערמילך, ווי אַ פֿיש אין וואַסער, ווי אַ גאַנדז אין האָבער, ווי פֿאָניע אין אַ זאַק באָרשט.
געפֿינען: פֿאַרדינען : צוּפֿאַרדינען, אונטערפֿאַרדינען : קשר פֿאַרדינען : מרוויח זײַן, פּראָפֿיטיר : מאַכן (ציִען) פּראָפֿיטן : פֿאַרדינען גראָב (גרובע) : מאַכן די גראָבע קאָזע : פֿאַראיבעריקן, מנתר זײַן : מאַכן געלט פֿון, מאַכן קאַפּיטאַל פֿון : כאַפּן אַ פֿאַרדינסטל (אַ שאַנס) : אָפּלעקן (אָפּבײַסן) אַ ביינדל : אַראָפּשוימען (אַראָפּכאַפּן, אַראָפּנעמען) די יויך (די פֿעטע, די סמעטענע) : האָבן אַ טובה : מקבל טובה זײַן : אָנוואַרעמען זיך בײַ : ציִען נוצן פֿון, מאַכן נוצן פֿון אאַז“ר — 409 : לוינען (ויך) , כדאַי זײַן, באַצאָלן זיך, קאָנווענירן : ניט צולייגן, ניט דערלייגן : צוליגן (דערלייגן) דער באָבעס ירושה.
גערינען (די שפּיל) : זוכה בגורל זײַן : ווכה זײַן צו אַ טרעפֿער : מאַכן דעם הויפּטטרעפֿער : געווינען (ציִען) דאָס גרויסע געווינס : נקאָרטן) אויסגערינען, אָפּגעווינען, אויסנעמען נדעם קאָן) , אויסשפּילן : אָפּרייניקן, אָפּדאַצן, אָפּקאָטערן : נעמען ווי אַ פֿראָסט : אָנשלאָגן אַ היטל מיט גאָלד : טאַפּן דעם טאָטער.
רדך רערן, נתעשר רערן : אַרויסטרײַבן דעם קבצן : מאַכן (שאַרן, שפּינען, שמידן, פֿאַרדינען) גאָלד : גיין אין גאָלד : זשויבן (זשעברע(רע)ן) געלט: מאַכן אַ פֿאַרמעגן (אַן אַפּותיקו) אאַו“וו — 497 : מאַכן אַ המוציא מיט האָניק : מאַסף קמון יען : אָנשיטן זיך (אָנשלאָגן זיך) מיט גאָלד : אָנשטאָפּן זיך די קעשענעס : קומען
צו געלט : מאַכן אַ קאַריערע : בליִען, אויפֿבליִען, געדײַען : אויפֿקומען : אַרויפֿקלעטערן, דערגרייכן, אַרויפֿאַרבעטן זיך, אויפֿגעריכט ווערן : נתנדל ווערן, מעלה ווערן, נתעלה ווערן, דערהייכט ווערן, דערהויבן ווערן, עולה לגדולה זײַן : אויפֿהייבן דעם קאָפּ : אַרויפֿכאַפּן זיך (שטעלן זיך) אויף די פֿיס.
אָפּהאַלטן אַ נאָחון (אַ זיג) : מנצח זע, זיגן, איבערזיגן נאַר-) , טריומפֿירן : ברעכן (שלאָגן) דעם רעקאָרד : גיין מחיל אָל חיל : אויפֿטאָן ווונדער : טרומפֿן, איבערטרומפֿן : בײַקומען, אײַנבײַסן ויענעם) : אַרויסקומען פֿע אויבן : גערינען די בכורה : האָבן (קריגן) די איבער האַנט (די איבערוואָג, די אייבערוואָג) : אײַננעמען, פֿאַרנעמען, ז דעראָבערן, באַצווינגען, אונטעריאָכן— 464 : אָפּראַמען (איבערגעוועלטיקן, איבערקומען, בײַקומען) די שווערי קייטן : מאַכן זיך (דורכשלאָגן זיך) אַ וועג : דורכשפּאַרן זיך (דורכקריכן) דורך אַ לאָך פֿון אַ נאָדל : געפֿינען אַ וועג : אַרויסדרייען זיך, אַראָפּשכלען זיך : אויסדרייען זיך גלאַט ווי אויף אַ טעלער : אויסקירעווען זיך, אויסקערעווען זיך : אַרויסקריכן פֿון אַ (דער) בלאָטע : אַרויס(קריכן) מיט גאַנצע ביינער : גוט אָפּשנײַדן : אָפּשנײַדן (אַרויס) טריקן : נעמען אַ גינציקע שטעלונג : ענדיקן זיך (אויסלאָזן זיך) גוט (בקי אָוב) : דערלאַנגען (דערגרייכן, פֿאַרווירקלעכן) די ווונטש (די פֿאַרלאַנגען, די שטרעבונגען, די צילן): אויספֿירן, דורכפֿירן : צוקומען (דערגרייכן, דערקריכן, צושלאָגן זיך, דערשלאָגן זיך, אַרויפֿשלאָגן זיך) צום ציל (צום צוועק) : ברענגען צו עפּעס : קומען צו אַ אַכלית : קומען צו גאָט : אויספֿירן די וועלט : אויספֿירן (מאַכן) ווי אין טאָג (אַריִן).
אַדי : געראָטן, געלונגען, אײַנגעגעבן : דערפֿאָלגיק, דערפֿאָלגרײַך, מזלדיק, *מזלדרעק נ-פּ) : מערכהדיק, הצלחהדיק, מוצלחדיק : פֿאַרדינעריש, פּראָפֿיטירעריש אאַז“וו — - : כּדאַייִק, באַצאָלערדיק, לויניק, לוינעור
דיק, קאָנרעניר(ערד)יק: י וויגאָדנע, י פּראָפֿיטנע : רירחדיק : פֿעט נפֿאַרדינסטל) : איִנטראָגלעך, פֿרוכפּערדיק, פּראָדוקטיוו : נוציק, נוצלעך — 409 : אָנאָיזקדיק, אָנדעפֿיציטיש, ז דעפֿיציטלאָז(יק) : דערהויבן, דערהייכט, אויפֿגעריכט, געבענטשט אאַו“ר — יי : נאָחונדיק, (בשויגעריש, ז זיגרײַך, טריומפֿירנדיק, אומבאַזיגט.
אינוו, פֿראַז: עס גיט: ע- גיט אַ גאַנג : עס גייט עט : עס פֿערדלט : עס גייט ווי אויף פוטער, ווי געשמירט, ווי אַ מיזמור, ווי אַ ניטייִדן : עס גייט דורך טיר און דורך טויער : דער אָלך דלכט : דאָס גליק האָט אים צוגעשפּילט : עס האָט אים אָפּגעגליקט ווי אַ משומד (ווי אַ ניט-יידן) : עס אין געקומען אויף אים אַן אויפֿריכטונג : ער הייבט אַ מאַרק : ער נעמט צו די גאַנצע פּוטער : ער נעמט אַראָפּ די גאַנצע סמעטענע און לאָזט פֿאַר יענעם די זויערמילך : עס אין אים צוגעפֿאַלן אַ פֿאַרדינסטל : נשמאַטע-הענדלעח ער מאַכט פּראָפֿיטן איבער די אַקסלען : די מזלברכה (אלנהו הנביא) אין אין דעם אַרײַן : עס אע אָגיל ואָשמח(דיק)—קײַלעכ(ד)יק און שפּיצ(עכד)יק (ווערטערשפּיל : אָגיל—אָגול) : געראָטן מעשה אָטן : געראָטן אויף אַלע נאָטן : געראָטן ווי אַ מיזמור : אַ נס איז אים געשען ! : עס האָט זיך דערוועקט אַ זכות : די באָבע האָט זיך געמיט אין די שקאַרפּעטקעס : זכות אָבות האָט זיך געמיט : * זכות אָבות האָט זיך באַסרחעט (באַטראַסקעט) : גאָט אין אַ פֿאָטער, שמוּאל שמעלקע זײַן דינער, יעהופּעץ אַ שטאָט את מנחם מענדל אַ פֿאַרדינער : קולקע וועט האָבן איין היזק און איך דעם אַנדערן : נצא הפֿסדו בשקרו : קרובֿ לשקר ורחוק לאָפֿסד (לאָיזק) : נה נהנה ונה לא אָסר : ער ווייס נישט צי פֿון ציין, צי פֿת ביין.
שפּר : הבּל פלוי בליל (אַקילו קפֿר-תּירה בהיכל) : אָלוי האָט דעם מזל נ-פּ) : אַין מזל לשראל : אַ גוי האָט מזל : אַין לך
אָדם שאַין לו אָעה : אַ בלינד הינדל געפֿינט אויך אַ מאָל אַ קערנדל : אַין אָכמה ואָין תּבונה כּנגד פֿרוי פֿאָרטונע : אַ בעטלער אויפֿן בריק דאַרף אויך האָבן מזל : צום שלימזל דאַרף מען אויך האָבן מזל : מזל גורם : מזל מחכים, מזל מעשיר : אַן די הצלחה שפּילט גילט ערשט די אָכמה : אַן מען האָט מזל דאַרף מען קיין אָכם ניט זײַן : צום גליק באַדאַרף מען קיין אָכמה ניט : שכל אָן מזל אין ווי אַ רויער בריליאַנט : גליק אָן שכל אין אַ לעכערדיקער זאַק (אַ לעכערדיקע קעשענע) : דער מזלדיקער ווערט געבוירן מיט אַ גילדע(ר)נעם לעפֿל אין מויל : אַן דאָס מול הייבט אָן צו שפּילן שפּילט עס : וועמען דאָס גליק שפּילט טרעפֿט אַפילו אומגעצילט : למנאַח אַל הותית—אַן עס גייט לויפֿט עס: למנאַח אַל הותית—גייט עס, גייט עס, ווען ניט שטייט עס : אַן עס גייט גייט (עס) מיט אַלעמען : אַן עס גייט גייט (עס) דורך טיר און דורך טויער : אַן עס גייט גייט אין אַלץ(—גייט בלוט פֿון נאָז, גייט די ווײַב צו קינד, גייט די בהמה אין פֿעלד) : אַן דאָס מזל גייט קעלבט זיך דער אָקס : אַן דאָס מול גייט וווינט מען נאָענט צו דער חתונה און ווײַט פֿון דער שרפֿה : קל-זמן דער אָלך יִלכט מאַכט רשי : כאַפּ אַרײַן : איידער אַ פֿונט גאָלד אין בעסער אַ קווינט (לויט) מול : בעסער אַ קווינט (לויט) מזל איידער טונען (אַ פֿונט) גאָלד : וואָס נוצט מזל אָן ברכה? : גליק אין ניט ייִחוס, עס קומט ניט בירושה : מזל אין ניט פֿאַר אַלעמען גלײַך : איטלעכס קינד ווערט געבוירן מיט זײַן מזל : אַ קינדס מזל קען מען ניט וויסן—עס ווערט געבוירן נאַקעט און מען טראָגט עס אַוועק אָנגעטאָן : עלטערן קענען אַלץ געבן, נאָר ניט קיין מול : נדן קענען עלטערן געבן, אָבער ניט קיע מול : פֿאָטער-און-מוטערס ברכה ברענגט דעם קינד הצלחה : גאָט אין אַ פֿאָטער, דאָס מזל אין אַ שטיפֿפֿאָטער : דאָס מול לאָזט ניט לאַנג מיט זיך שפּילן: אַ גוט מזל עלטערט זיך ניט : דאָס גליק אַליין העלפֿט ניט דעם מענטע,
ווען דער מענטש העלפֿט ניט מיט : טו נאָר פֿליִסיק דע מלאָכה, וועט שוין קומען די מול-ברבה : דער עושר האָט דאָס מזל : אַן עס פֿירט זיך גלײַך אין מען רײַך : בעסער דאָס גליק זוכט דעם מענטע איידער דער מענטש זוכט דאָס גליק : אַן מען לויפֿט נאָך אַ גליק צעברעכט מען זיך דאָס געניק : איידער מען כאַפּט דאָס גליק טרעפֿט מען גיכער דאָס אומגליק : ווען דאָס מזל קומט שטעל אים אַ שטול : קומט אָן דאָס גליק גיס אויס די פּאָמויניצע : אַן ס'אין באַשערט אין באַשוית : ניט אַלע מאָנטיק אין פּורים.
פֿיל שפּילן און איינער געווינט : עביש געלט און לאָטעריע-געלט האָבן ניט קיין קיום (קע האַפֿט) : וואָס מען באַקומט גיך פֿאַרלירט מען גיך : וואָס מען פֿאַרדינט מיטן ווינט גייט אַוועק מיטן רויך: פֿע ווייניק פֿאַרדינסט (ריווח) ווערט מען ניט בדלות : וואָס עס קומט צו קומט ניט אָפּ : פֿון צוקומעניש טוט דער קאָפּ ניט וויי : פֿון קאַפּ-קאַפּ קען מען קע עושר ניט ווערן : אַן מען נעמט אַראָפּ די סמעטענע בלײַבט די זויערמילך : ווער עס קען קיין פּאַטש ניט פֿאַרטראָגן קען קיין געלט ניט פֿאַרדינען : די קלאָג פֿאַרגייט און דער ריווח באַשטייט : איינער לאַקאָמעט זיך אויפֿן ריווח, דער אַנדערער אויפֿן קרן : דער אָרעמאַן אין גער, אַן ער בלײַבט בײַם קרן : מעני ווידי וויצי : געקומען, געזען, גענומען : נאָחון פֿאַרשיכורט אָן ווײַן.
זען אויך : מציקיט 9—. באַקום 489, מטער מצבֿ
496. אומדערפֿאָלג, אָנווער, מאָלה
ם : אומדערפֿאָלגיקייט, אומגעלונגענקייט, שלימזלדיקייט אאַז'וו — אַדי : אָנווערוע. פֿאַרלירונג, פֿאַרשפּילונג אאַו“וו — יי : אומדערפֿאָלג, שלימזל, שלים-שלימזל : שליםשלימזל דורך טיר און (דורך) טויער : שלימע-
ואַלנערײַ : ייִדיש גליק : אַ מזל פֿון אַ דראָנג (פֿון אַ פֿלאָקן).
היזק, פֿאָרפֿאַל , שאָדן ל“ר שאָדנס, שאָדוינעס : אָנווער, אַמדה, פֿאַרלוסט, אָפֿסד : אַקדה שאָינה 'חונרת : טראַטע, אָסר, מחק, אײַנפֿאַל, דעפֿיציט : לאָך (אע קעשענע) : מעיאה פֿון קעשענע : ליאַפּע, י זגובע : חסרוך קיס : געלט-פֿאַרלוסט, אָיבוד-אָמון : שלעכטער חוב : מתים-געלט : פֿאַרפֿאַלן געלט.
געבראָכנקייט, געפֿאַלנקייט, שפֿלקייט, פֿאַראָרעמטקייט אאַז“וו — אַדי : ירידה : פֿאַראָרעמונג, פּויפּעריום, פּויפעריזאַציע.
מאָלה, פֿאַל : דורכפֿאַל, אַרײַנפֿאַל. אַרונטערפֿאַל : פֿיאַסקאָ, ז נידערלאַגע, י פּראָמאַך, פּראָראַל : אויסגליטש, פֿעלטריט : מיאוסער, שלעכטער, ביטערער, פֿינצטערער, שוואַרצער, וויסטער אאַו“וו קוף : פּסק, אָפּשניט : פֿאַרלוירענע קאָרט : אַ שפּיל פֿאַרן טײַוול— 410: אַבאָרט, מפּיל , מפּילע, ז פֿעלגעבורט: געפּלאַצטער זייפֿנבלאָן: צערונענע חלומות (האָפֿענונגען, ז דערוואַרטונגען), אַנטושונג — זבּפּ : קראַך, אָנזעץ, באַנקראָט : אָל, רויִן : פּאָדריוו, פּידריר : שיפֿבראָך, ז שיפֿ(ס)ברוך : אײַנבראָך, ז צויאַמענבראָך, ז צוזאַמענברוך , ז צונויפֿברוך, אונטערגאַנג — ז-1 .
שלימנלניק, שלימעזאַלניק, שלימנלניצע. שלימעזאַלניצע, שלימזל,שלים-שלימזל :שלימול מיט עסיק : ליא יוצלח, אָרה, שלומיאל , שלמה נלמן נ-פּ) : שמעיה קעל-פּרנסה : גרויסער פֿאַרדינער, גרויסער צעלייגער : יפֿאַרצעדינער.
קעל - אַמדה, פֿאַרלירער : שווערער : פֿאַרשפּילער : יורד : זײַדענע טאָרבע : דר'ערד-ליגער: געפֿאַלענער, אָפּגעקומענער , געבראָכענער : געהרגעטער, געקוילעטער . נברא קאָילא : רויִנירטער, אויסגעשפּילטער. אָפּגעברענטער אאַזיוו— אַיי : (ישרף : מלחמהגעליטענער, פּליט — 432 .
וו : זײַן ניט דערפֿאָלגרײַך פּ אַיי : ניט געראָטן,
ניט געלינגען : גע באַרג אַראָפּ : גיין פֿון
6 49
שלעכט צו ערגער (פֿון בריק אין אסער, פֿון פֿײַער אין וואַסער) : גיע מטה אָטה : האָבן (לײַדן) הינק — - : קומען צו שאָדן : גיין לאָיבוד : פֿאַרפֿאַלן ווערן, אָסר ווערן : למד גק : אָפּקומע, אָפּגיין : אַרויסלאָזן פֿע דער האַנט : פֿאַרלירן פֿון קעשענע : פֿאַרלייע, פֿאַרראַמען, פֿאַרוואַרפֿן, פֿאַרוואַלגערן, פֿאַרטאָפּטשען : אָנמאַכן העק : טרײַבן די קאַטשקעס פֿע וואַסער נ-פּ) : קריכן אין היזק.
ניט פֿאַרדינע : ניט שפּינש קק זײַד : פֿאַרדינען ברויט אויף אַ גאָפּל (ברויט אויף הויזן, ברויט מיט לעפֿל(ש) צו עסן, וואַסער אויף חלה, וואַסער אויף קאַשע) : דערלייגן : דערלייגן די הויט (דעם קאָפּ) : צולייע דעם קאָפּ : צוּלייגן מיטן קאָפּ : צופּאַקן : באַצאָלן רבי-געלט : בלוי באַשטיין : מאַכן אַ געשעפֿט ווי דער פֿעטער עשו : לייגן זיך מיט אַ געזונטן קאָפּ אע אַ קראַנקער בעט : אײַנגעזונקען ווערן (אַרײַן) ווי קורח : אַרײַנפֿאַלן איבער די אייערן (איבערן קאָפּ) : פֿאַרהאַנדלען זיך, פֿאַרשפּעקולירן זיך : אויסהאַנדלען זיך : אויסבײַטלען זיך : איבערפֿירן (פטרן) דאָס ביסל געלט : פֿאַרלירן די הויע (די מכנסים, די תּחתונים) : זײַן באַנקראָט : אַרויסגיין אל ישראל (בעירום ובחוסר כֿל, גאָלע בחוסר פֿל) : גיין קאַפּוט : באַגראָבן ווערן : אַהיימקומען מיטן בײַטשל : עמען אַ באָרוועסער צו גאָט : בלײַבן אָן אַ קנעלונג (אָן אַ דריי, אָן אַ פֿירער, אָן אַ פֿערציקער, אָן הויזן) : בלײַבן מיטן בײַטשל (אין אין העמד, יאַק סטאָי, ווי ער שטייט את גייט) : בלײַבן בען הענע בען סמענע : בלײַבן זיצן אויף דער פֿלשיקער באַנק.
אָרעם ווערן, פֿאַראָרעמט ווערן — 498 : בדלות ווערן, בדיל-(ה)דל ווערן, בדילידל ווערן : געבראָכן ווערן פֿון ברויט : קומען פֿון ברויט : קומע עד קיבּר-לחם : פֿאַרקויפֿן דאָס לעצטע העמד פֿון זיך : אויפֿעסן פֿון זיך דאָס לעצטע העמד (ן י הויט) : רויִנירט ווערן : אָפּקומען, אַראָפּקומע, אַרונטערקומען, אַרונ-
טערפֿאַלן : פֿאַרזינדיקן זיך בײַ גאָט : פֿאַרשרײַבן זיך פֿאַר אַן אָרעמאַן : אָנציִען אויף זיך דעם דלות : ווערן אַ יורד : טראָגן אַ זײַדענע טאָרבע.
נקאָרק) פֿאַרשפּילן, פֿאַרשפּיליערען נ-פּ) , פֿאַראַחקענ(עף : אָנווערן, פֿאַרלירן : טאַפּן דעם טאָטער : אָפּגעברענט ווערן : ברענען ווי אַ שטרויענער דאַך — 516 : אַרויס אע טיראַזש.
האָבן (לײַע, אײַננעמען, אויסריכטן זיך) אַ מאָלה : פֿעלן: פֿאַרפֿעלן (ניט דערגרייכן) דעם ציל : כיביען : ניט טרעפֿן : שלעכט פֿאַרפֿאָרן : אויסגליטש זיך, שטאָמפּערן, שטאָלפּערן, געשטרויכלט ווערן, ז שטרויכלען : פֿאַלן, אַרײַנפֿאַלן, דורכפֿאַלן . : בלאַמירן זיך : אַוועקגיין מיט ליידיקן (מיט אַ נאָי) : האָבן אַ שלעכטן קוף (אַ פקק, אַן אָפּשניט) פּ- : שלעכט אָפּשנײַדן : ניט מט אָפּשנײַדן : ניט אָפּשנײַדן טרוקן : טײַער באַצאָלן: אָפּבריִען זיך : פֿאַרברענען זיך די פֿיטער.
ניט אויספֿירן, ניט דורכפֿירן, ניט צו שטאַנד ברענגען:דערקברןזיך:וועת אַ ברעגאָזאַן עק: בלײַבן אע אַ בלאָטע : ווערן באַזיגט (געשלאָע אאַז“מ) — אַר : ברעכן האַלדן און נאַקן : ברעכן האַלדז (לײַב) אוּן געניק : נִיזוק ונהרג ווערן : האָבן ריסוק-אַברים : אַרויס(גיך בע ועע: זײַן אויסגעשפּילט (פֿאַרלוירן אאַז“וו) — אַדי : גיין צו גרונט : אונטערגק : כאָרות גק, אַ כרה ווערן : פֿאַרהאַקן זיך: אײַנגעזונקען ווערן, אײַנגעבראָכן ווערן, ז צוזאַמענברעכן אאַז“וו— ז-1 . נפֿאַרגלײַכונגעח אַרײַנפֿאַלן ווי אין אַ גרוב : אַהיימעמען ווי דער פּאַסטעך מיטן פֿײַפֿל , ווי דער קעל-עוּלה מיט דער בײַטש : בלדבן ווי אויפֿן וואַסער, ווי אַ הת אויף די אייער, ווי אַ פּאַסטעך אָן אַ פֿײַפֿל : אויספֿירן ווי אַ הונט קעע דער לאָנה, ווי אַ סטאָפּ מיט אייער, ווי קורטע אויף דער לינקער זײַט, ווי קורטע די בעדערקע, ווי זאַבלאָצקי נאַ מידלע.
6 49
אַדי : אומגעלונגען, אומגעראָטן : שלימזלדיק, שלים-שלימזלדיק, לא-יוצלחדיק : אומדערפֿאָלגיק, אומדערפֿאָלגרײַך : מפּילדיק, טויט-געבוירן, אַבאָרטיוו : אומנוציק, נוצלאָז, צוועקלאָן : אומהכנסהדיק, אָנריווחדיק : ניטאײַנברענג(עווד)יק, ניט-לוינ(עווד)יק, ניט-באַצאָל(ערד)יק, ניט בּדאַייִק : אַרויסגעוואָרפֿן, אומזיסט(יע) — 410 : שאָדנדיק, אָסרדיק, היזקדיק, אָנוועריק, דעפֿיציטיש, פֿאַרלוסטיק : פֿאַרלוירן, פֿאַרלאָרן, פֿאַרפֿאַלן.
נפֿאַרגלײַכונגען) פֿאַרפֿאַלן ווי יוסף, ווי די קו מיטן שטראָם, ווי אין בראָד, ווי אין דעק, ווי אין קישקע, ווי איבערן גרענעץ, ווי אין אַמעריקע, ווי אין דר'ערד אַרײַן, ווי אין וואַסער אַרײַן, ווי אין נ- אַרײַן, ווי אַ נאָדל אין אַ ואַק היי, ווי אין (אַ) הונטס מויל אַרײַן, ווי אין אַ פסחדיקן אינדיק, * ווי אין אַ גענדזענעם אָחת. סורדיש, געבראָכן, געפֿאַלן, אָפֿל , פֿאַראָרעמט, פֿאַרענגט, דערונטער(דיק)— 498 : אויסגעשטעלט, אויסגעשפּילט, פֿאַרפּאַסט : פֿאַראומגליקט, רויִנירט, באַנקראָט : פֿאַרבײַ(יִק) , קאַפּוט, אויסגעקאָכט (מיט די ביינער) : אָפּגעפֿאָרן, אָפּגעברענט : דערהרגעט, געקוילעט, טויט (מיט די ביינער) , באַגראָבן — 107 : באַזיגט, איבערגעוועלטיקט, געשלאָגן, אונטערגעדריקט, אונטערגעיאָכט אאַז“ר — 464.
אינוו, פֿראַן : עס גייט ניט : עס פֿידלט ניט : עס גייט אים מיט דער פּוטער אַראָפּ : דער אָלך יִלכט ניט : עס גייט ווי דורך דערגער, ווי פֿון פּאַכאָמס דודע — 498: די געשעפֿטן גייען ווי אין ספֿירה (קיין דאַנציג) : אין זיך די קדרה מיִשבֿ און גייט גאָרניט : עס קאָכט די שפֿע נ-פּ) ! : די האָנצע חלה גייט אַוועק אויף דער המוציא : די חלה גייט (אַרײַן) אין דער המוציא:עס קלעקט נישט די חלה אויף המוציא: דער נדן גייט אַוועק אויף שדקנות : דער ריווח בלײַבט (קלעפּן) אין די רעדער : דאָס עסן בלײַבט קוים קלעפּן אין דער פֿאַן : מער ליכט פֿאַרברענט ווי געלט פֿאַרדינט : מער
אַן (רי) ברויט מיט קרופּניק האָט מען ניט דערפֿון : אַנשטאָט אַ ביסל ריווח געבליבן בײַם נערער : מער רויך ווי געבראָטנס : אַ גרויסער וואָלקן — אַ קליינער רעגן : אַ סך זמירות און ווינציק לאָקש : קליינע מזונות און גרויסע בזיונות : *אַ פּאַטשיק ספּיטשיק אָנגעוואָרן, דעם אָחת אָפּגעפֿראָרן און האָרניט אויסגעפֿאָרן : רחוק לשקר וקרוב להפֿסד : סצא שקרו בהפֿסדו : בנפּו סבוא בנפּו דצא: עס אין אים אויסגעגאַנגען (אויסגעפֿאַלן) באָקעם. נאָנווער) פּיש נאַ בערדיטשעוו! : עס אין יאכלוהו (סבש, באָנדאַש, פֿוטש, קאַפּוט. פֿאַרפֿל, פֿערפֿל, קאַלטע לאָקשן, קאַלטער צימעס, אויף אַ באָבעס קבֿר) ! : ניי אַ בײַטעלע ! : מעגסט זיך נייען אַ בײַטעלע : פֿאַרפֿאַלן לעולם (עד : פֿאַרפֿאַלן מיט די פּאָטרעכעס : פֿאַרפֿאַלן די קו מיטן שטריקל : פֿאַרפֿאַלן הונט און בייגל : איך האָב שוין געוואָלט לאָזן אויספּויקן ! : שרײַב (שטעל) דערויף צוויי פֿאען : פֿאַרשרײַב אויפֿן ושסער : פֿאַרשרײַב מיט אַ קויל אין קוימען (אויפֿן קוימען) : הנִיח מעותיו על קרן הצאָי: גיי זוך דעם פֿאַראַיאָריקן שניי (דעם ווינט אין פֿעלד) : עס אין יודל אַ גוטן טאָג (מיט דער קאַפּאָטע) ! : אַדיע ! : זײַ געזונט ! : גוד בײַ נ—) ! : אָלכה חמורך טרפֿון ! : אָלך לעולמו—פּישי פּראָפּאַלאָ ! : מען מעג שוין נאָך דעם שטעלן אַ מאַבה (אַ גראָשן ליכטל , אַ יאָרצײַט) : מען קען שוין נאָך דעם זאָגן אַ (ראָנחקדיש : געשטאָרבן, באַגראָבן קי לעולם חסדו : איך האָב עס פֿאַרזינדיקט אין דער מאַמעס בויך : וווּ איו מענס ניט פֿאַרפֿאַלן? : ואָל מײַנס איבעגיין.
נירידה) פֿון דעם מעל וועט שוין קיין ברויט ניט יש : געראָטן מען בראָך ! : די קלאָג אין פֿאַרטיק! : מען זײַט שוין אָפּ די שיטערע ! : עס אין שוע אָרות אויף קרעהן: מען האָט אים דעם קאָפּ אַראָפּגענומען (אָפּגעשניטן) : מען האָט אים געקוילעט און ניט דערקוילעט : מען האָט אים געקוילעט אָן אַ מעסער : שיין אויס-
520
6 49
געווירטשאַפֿט ! : אָתמול אפֿרוח עכשיו נִיצה : נעכטן אַ פֿייגעלע, הײַנט אַן אייעלע : ער מעג נעמען אַ טאָרבע און גיין איבער די הײַזער : פֿון אַ גוט פֿערד אין כאָטש כּדאַי אַראָפּצופֿאַלן : ער וועט שוין קיין תּחית-המתים ניט אויפֿשטיין : ער האָט דעם קדיש צו הויך אָנגעהויבן.
נשלימזל) דאָס ברויט פֿאַלט אים (איר אאַו“ר) שטענדיק מיט דער פּוטער אַראָפּ : ווו עס פֿאַלט אַ שטק טרעפֿט ער אים אַליין : וועמען וועט עס פֿאַלן אין קאָפּ אַרײַן, אַן ניט מיר?:אויסגעראַנדערטאַלע לענדער און אַהיימגעקומען אָן הויזן און אָן העמדער : מאַך אויף די טיר, דאָס (דער)שלימזל גייט: קוים געפּועלט דאָס פֿערדעלע זאָל ניט עסן, נעמט עס און פגרט (צום קוף קגרט עס) גאָר אַרעק : מײַן קו —צום מעלקן איז זי ניטאָ, און צום פגרן אין זי יאָ דאָ (נאָר צום פגרן אין זי אויך אַ בהמה) : ער זאָל אַ קוק טאָן אין טײַך, וואָלטן געפגרט אַלע פֿיש : ער זאָל האַנדלען מיט תּכריכים, וואָלט מען אויפֿגעהערט שטאַרבן : כּאַשר אָמדתי אָאָדתי—גערען אַ שלימזל און אַ שלימזל וועל איך שוין שטאַרבן : חדש ימינו בּקדם— דער אייגענער שלימזל וואָס פֿריִער.
שפר ן החילות לנפּול—נפֿול אִפּול : אַן דער מענטש פֿאַלט זאָגט אַפֿילו די שפּין אויף דער וואַנט אויך עדות קעגן אים.
נשלימזל) אָן מזל זאָל מען גאָרנישט (איז בעסער ניט) געבוירן ווערן : אַן דאָס (דער) שלימזל גייט גייט עס מיט אַלעמען : אַן דאָס מזל אין קלק—כאָטש זעץ זיך און ווק (העלפֿט ניט קיין געוויען : אַן דאָס מזל גייט ניט (וויל ניט) מאַכט קמץ נִית באַ : אַן דאָס שלימזל וויל מאַכט קמץ אַלף בע : אַן דאָס מזל גייט פֿעל אין דאָס רענדל ניט געל : אַן אינעם אין באַשערט אַ שלימזל קומט עס צו אים אַהיים (אין שטוב אַרמ) : נאָכן שלימזל דאַרף מען קיין שליח ניט שיקן : ווען עס פֿאַלט פֿאַלט עס מיט דער פּוטער אַראָפּ : אַז ס'איז באַ-
שערט איינעם דערטרונקען צו ווערן ווערט ער דערטרונקען אין אַ לעפֿל וואַסער : דאָס גליק אין ווי אַ שנירל פּערל—פֿאַלט אַראָפּ איינע, צעשיטן זיך אַלע : נמשומד) דאָס פּעלצל איבערגעקערט, אָבער דאָס מזל קען מען נישט איבערקערן:פֿון (דיאַל אָן) אַ שלימזל ווערט מען ניט רײַך : דער אָרעמאַן האָט אַ ביין שלימזל : וווהין קריכט דאָס שלימזל ? צום אָרעמאַן: שלימזל , וווהין גיסטו? צום אָרעמאַן : די ליכטיקע וועלט אין פֿון שלימזל פֿאַרשטעלט : ווען אַ שלימזל האָט אַ ווײַב לייגט זי זיך אין קימפּעט ערב פסח : אַ שלימזל : גייט ער טאַנצן, צעריִסן זיך בײַ די קלעזמאָרים די סטרונעס : ווען אַ שלימזל קוילעט אַ האָן גייט ער, דרייט ער אָן אַ זייגער — שטייט ער : ווען ער זאָל האַנדלען מיט ליכט וואָלט די זון ניט אונטערגעגאַנגען.
ניורד) אַ יורד אין ערגער ווי געשטאָרבן : דער וואָס ליגט אויף (אין) דער ערד קען ניט פֿאַלן : אַן מען ליגט אויף דער ערד קען מען ניט פֿאַלן : איידער מען פֿאַלט נאָך קען מען שוין ניט שטיין אויף די פֿיס : ווען מען ווייס, אַן מען וועט פֿאַלן, וואָלט מע זיך אונטערגעלייגט אַ קישן : פֿאַלן אין גרימער ווי זיך אויפֿ(צו)הייבן: ווען גאָט נעמט איינעם צו דאָס געלט נעמט ער אים דעם שכל אויך צו : אַן מען ווערט אָן דאָס געלט הייסט מען בײַ דער וועלט אַ חסר-דעהניק : ניט גענוג וואָס מען ווערט אָן דאָס געלט רופֿט נאָך יענער „נאַר“ : בָּלעמן מען זיצט אין הויף אין מען אַ האַר, אַן מען וואַרפֿט אַרויס פֿון הויף איז מען אַ נאַר : איבער אַן אײַנגעפֿאַלענעם בוים שפּרינגען אַלע ציגן : אַן דער וואָגן פֿאַלט זײַנען די רעדער צו שווער : אַ געפֿאַלענעם טרעט מען מיט די פֿיס : אַ געפֿאַלענעם טרעט מען ניט מיט די פֿיס : דעם געפֿאַלענעם העלפֿט גאָט : דאָס לעצטע ציגעלע גיט מילך : ווו מען האָט געלט פֿאַרלוירן, דאָרט מון מען עס אָפּזוכן : געלט פֿאַרלוירן— האַלב פֿאַרלוירן, מוט פֿאַרלוירן--אַלץ פֿאַר-
לוירן : בעסער געבויגן איידער צעבראָכן : אַן מע שערט די שעפּסן פֿרייען זיך די ציגן : אַן מען שערט די שאָף ציטערן די לעמער.
ואָנווער) ווער עס דערזעט ניט מיט די אויגן דערלייגט מיטן בײַטל (מיט דער קעשענע) : היזק פֿון האַנט איו אויך אַ ריווח : געלט פֿאַרלאָרן—גאָרנישט פֿאַרלאָרן, געלט ניט געפֿונען—אַ קלאָג צו די יאָרן : בעסער אַ שעדל איידער אַ שאָדן : ווער עס האָט דעם שאָדן דער האָט די עקרה : דער וואָס האָט אַ היזק האָט נאָך אַן עקרה אויך : נאָך אַ שאָדן ווערט מען קלוג : אַן מען עבעט אַרויס די קו (דאָס פֿערד) פֿון שטאַל מאַכט מען (שליסט מען) דערנאָך צו די שטאַל : אַן עס גייט ניט אין היזק (אע שאָדן) זוכט זיך עס אָפּ : אַן עסיקע (לעבעדיקע) זאַך ווערט ניט פֿאַרפֿאַלן : אַ ווײַב און אַ וועקסל קערן זיך אום צוריק : גאָט האָט געשוווירן, אע דער וועלט זאָל גאָרניט ווערן פֿאַרלוירן : וואָס פֿאַרפֿאַלן זאָל ניט באַנג טאָן. זען אויך : אוּמנוציקייט 410, שלעכטער מצבֿ 498.
497. גוטער מצב
ס : גליק, הצלחה, מזל : אויפֿריכטעניש, אויפֿעט אאַו“ר פּ 495 : גוטער מצבֿ : גוטע (גאָלדענע) מערכה : געהויבענע געשעפֿטן : שלדענע (גילדע(ר)נע) געשעפֿטן : פֿעט קיִעלע, פֿעטער טהאָלנט(טאָפּ) , פֿעט קוגעלע, פֿעטער עסק, פֿעט געשעפֿטל : זיבן מטע יאָר : וווילזע, וווילשטאַנד, באַהעביקייט, ז וווילהאָבי קייט : שפֿע, פראָספּעריטי נאַ-) : אַ לעבן ווי אַ לעקעך, ווי בײַ גאָט אונטערן אויוון.
רײַכקייט, עשירות : עשירות אָל קורח, קירחס עשירות : ז עושר, אַשרות : נגידות, עידי(מ)שפֿט, נגידותשאַפֿט, גרירי(מ)שאַפֿט, פֿאַרמעגלעכקייט : ריִכטונג, ז רײַכטום, פֿאַרמעע, מאַיאָנטיק : אוצרות קורח, קורחס אוצרות, אָמון קורח : דעם מלכס אוצר, מלכות-אוצר : מטמון, אַפּותיקו, אָנה נפֿה, נדן, מאַטניאַ,
מאַטניע : די קלינגערס, די קלינגע(מדיקע, דער גהאָשן, די גראָשנס, אַ שיינער גראָע, די מטמע : פֿעטע, רעכטע, גראָבע מטקע : די מאה : שווער(ע) געלט, גראָצעמער געלטער : סאַליאַנקעס מיט געלט : אַ קאַסע (אַ נאַט, אַ פלאַנק, אַ יִם, אַ שלל, אַ גרודע) מיט געלט: געלט ווי בלאָטע, ווי מיסט : אָנקומעניש, שמאַלצגרוב, זשויב : גאָלדגרוב, גאָלדמינע, גאָלדמײַן נאַ-) : כרעמאַטיסטיק, כריזאָלאָגיע : קאַפּיטאַליזם.
פּלוטאָקראַטיע: בורזשואַזיע, רויסבורזשואַזיע : גאָיר, גאָיר אַדיר, גאָיר אָצום: אָמתער, יוסטער גאָיר : גאָירה(נטע), גקירטע : נגיד, נגידה, נוּידית, נגידיתטע : עושר, ז עשיר, אַדיר, אַדיר שבאַדירים : שררה, שררהסטע : קצע, קאָינה : נִעל-אָעות, העל-קיס : געלטבײַטל, געלטזאַק, געלט(ס)מענטש : מטופּל, מעל-גוף: לײַט, בער: קאַפּיטאַליסט, בורזשואַ, בורזשוּי, בורזשוק, בורזשאַק : מיליאָנער, מיליאָנ(שטשיק, מילשרדער: טימאָקראַט, פּלוטאָקראַט, געלטשריסטאָקראַט : פינטע, ראָטשילד, רויטשילד, בראָדסקי, מאַמאָן, פּלוטאָ, נאַבאָב, קרעווס, מידאַס, קורח : גולה-בויך : יאָלד נגנ) : נקי) פּינטאַק, פּינטאַטשקע, קליוועץ : יוסטער, אײַנגעפֿונדערעטער אאַז“ר נִעלהאָית : נִעל-פּרנסה, נִעלשפֿע, נִריכולת, (קעל-)בטוח: אויפֿגעבלאָזענער גאָיר: רײַכער, אָנגעשטאָפּטער אאַז“ר — אַדי : אויפֿגעריכטער, אויפֿגעקומענער גאָיר (נגיד), אָלרײַטניק נאַ-), פאַרוועניו אאַו“ר — 495.
וו : האָבן אַל דאָס עטס : האָבן היטבֿ ומיטב (מיט טעלער און מיט לעפֿל) : באָדן זיך אין גוטס (אין אַל דאָס מטס, אין אַלעם גוטן, אין מילך און (אע) האָניק) : זײַן רײַך (באַזאָרגט, אָנגעשטאָפּט אאַז“ר) — אַדי: לעבן אַ מטן טאָג : לעבן בהראָבה (אויף אַ ברייטן פֿוס אאַז'וו) — ! 51.
נפֿאַרגלײַכונגען) לעבן (פֿירן זיך) ווי אַ מאָנאַרכע, ווי אַ מלכות, ווי אַ פּרינץ, ווי אַ
522
497
פּריוצעסע, ר אַ אָרץ, ווי אַ פּריצטע, ווי אַ גראַף, ווי גראַף פּאָטאָצקי, ווי אַ (גאַנצער) שררה, ווי אין מיעדן, ווי גאָט אין אַדעס, ווי גאָט אין פֿראַנקרײַך.
וויסן פֿון אַ וועלט (פֿון אַ לעבן) : זען אַ עטן אָלום : זײַן עט (סקיר) אע מעמד : זח אע עטע אומשטאַנדן : נאַ-) זק גוטאָפּ, זײַן אָלרײַט : זש אין די פֿעדערן : פֿילן זיך סקיף : זע אויפֿן פֿערד : גיין מיטן קאָפּ אַרויף : שטיין (פֿעסש אויף די (אייגענע) פֿיס : האָבן גוטע יאָרן : האָבן אַ גרינג (רויִק, ווײַניק) לעבן.
זע אַן עושר (אַ גאָיר אאַז“וו)— - : האָבן דעם גראָשן (די מטקע, די מאה אאַז“וו) — - : זײַן בײַ געלט: זע באַגעלט (און באַגרינט) נ-פּ) : זע ביכולת : זיך קענע פֿאַרגינען : האָבן שיין פּרנסה : האָבן ברויט מיט אַ מעסער : ווערט זח אַ פֿאַרמעע : האָבן געלט צו קײַען : האָבן געלט ווי בלאָטע, ווי האָלץ, ווי מיסט : גיין (באָדן זיך, ווייקן זיך, שווימען) אין געלט (אין גאָלד) : באָדן זיך אין מילך און אין פּוטער.
רײַך ווערן, נתעשר ווערן, באַגליקט ווערן אאַז“ר —495.
רדך מאַכן, באַרײַכערן, קעשיר זש, אָפּגילק, אָפּשיטן — בּ-פּ .
אַדי ן גוט, ווויל, שווויל, מט את ווויל , ווויל
און מט, פֿויגלדיק, סום-טובדיק — 411.
נפֿאַרגלײַכונגעח עט (ווויל) ווי אין ודעדן, ווי בך האָט אַליין, ווי בײַ אַן אייגענער מאַמען, ווי בײַם טאַטן אין ווײַנגאָרטן גריִנהויז), ווי בײַ דער מאַמען אין בויך, ווי אע פּוטער, ווי די (גאַנצש וועלט, ווי דעם נלח, ווי דעם קסיאָנדז, ווי דעם נלחס ווײַב.
רדר : שטיין רדך, שטאָק רדך : פֿאַרמער לער, באַהעביק, ז וווילהאָביק : זעטיק (מיט געלט), אָנגעשטאָפּט, אָנגעדאָפּטש(ער)עט, אָנזעשטן, אָנגענענדועט, — לויזיק (מיט געלט) : באַמיטלט, געלײַטזעליקט : ביכולתדיק, יוסט, נִעלזמַתיש, סאָליד : אומאָפּהענגיק, באַזאָרגט, פֿאַרזאָרגט, פֿאַרדאגהט : קרעדיט-
פֿעיִק, צאָלפֿעיִק, ק(חראַנט, קאַראַנט, בטוח : נאַ-) מטאָפּ, אָלרײַט.
נפֿאַרגלײַכונגען) רײַך ווי אַ מלך, ווי אַ גראַף, ווי גראַף פּאָטאָצקי, ווי אַ אָריץ, ווי אַ מאַעאַט, ווי אַ פאָסעסאָר, ווי פינטע, ווי רויטשילד (ראָטשילד), ווי בראָדסקי, ווי בונימאָוויטש, ווי האַלפּערן, ווי אײַזיק רב יעקעלעס, ווי קורח, ווי אַ גוי, ווי אַ חזיר, ווי מלך פּיק, ווי נאָך אַ טרפֿה, ווי נאָכן אָנזעצן, ווי ער וואָלט געפֿונען אַן אוצר, ווי ער וואָלט גערונען דאָס גרויסע גערינס, ווי אָנגעשאָטן.
נוּידיש, גאָיריש, עשיריש אאַז“ר — ס.
אינוו , פֿראַן : פינטע די גקירטע : בּנד הגאָירים : כּיִד הנגידים : כּדרך הנגידים : מעשה נגיד : בעד קל הון (חללא) דעלמא : עד חאָי המלכות : עס גייט אים גוט : עס גייט אים דורך טיר און (דורך) טויער: עס גייט ווי בײַ אַ מטן שליטוועגס : * ער האָט אָנגעכאַפּט גאָט פֿאַר די פֿיס (פֿאַר דער באָרד, פֿאַר די הערנער) : עס אין מיט אים געהויבן : עס גייט אים גאָרניט אָפּ : עס פֿעלט אים ניט פֿון קיין פֿויגלמילך : עס גייט אים נאָר אָפּ דאָס טעלערל פֿון הימל (קאָפּווייטאָג) : ער עסט לעקעך אין דער וואָכן : עס קריכט אים פֿון האַלדו : עס רינט אים איבער דער באָרד : עס וואַקסט אָן אויף אים ווילדפֿלייש : עס קאַפּעט גאָלד : געלט וואַלגערט זיך אין בלאָטע (אין די גאַסן) : מען האָרט מיט לאָפּעטעס : ער האָט געלט ווי גרויס ער אין : עס סטײַעט די באָבע חתונה צו מאַכן : זײַנע רימעטלעך וועגן אַריבער דיִנע דימעטלעך : ער ווייס ניט פֿון דעם אייגענעם אייעס : ער שלאָפֿט, און זײַנע ראָחים גייען : דאָס געלט האָט אים אויף די פֿיס געשטעלט : מען דאַרף מיט אים קיין עונו ניט זאָגן : זאָג מיט אים ענט ! : וויש אים אויס די טרערן ! : אַ רחאָנות, די פּערל זײַנען שיטער : זײַן גאָט : זײַנע זיבן יאָר : ווער מיר אין גאָרטן זיצט ! : ער מיינט, ער האָט אײַנגענומען פּלעוונע : ער מיינט, אַן מלך (דער מלאך) פּימפּער שפּילט
7 49
זיך מיט אים : ער האָט נאָך קיין קדחת ניט געהאַט : ער האָט נאָך גאָט בײַ די פֿיס ניט אָנגעכאַפּט : ער האָט נאָך זײַן וועלט ניט שיסגעפֿירט : ער האָט בײַ גאָט קיין וועקסלען ניט אַררסגענומען : נרײַכער קרוב) זאָל זיך האָדערען אַ האָן אויף בּאָרות (אַן אינדיק אויף פסח) : חזיר, האָסט געלט? זײַ מײַן מחותן : מען איך בין קיסר בין איך נאָך רײַכער פֿת אים (, איך וואָלט האָך צוגעקנעלט אוּיך) .
שפר ן נעטער מצב) גוט אַרעקגק דאַרף געדוערן (געווערן) : ר ע ן די זון גייט אויף אין ניט צו שפּעט : וואָס שעטער די זון גיט שיף אין זי אַלץ העלער : המבדיל קין קודש לחול—אַו עס געראָט אין טאַקע ווויל : אַן ווויל אין דעם וואָס מאַכט אָמיד וימל : ווויל אין דעם וואָס פֿירט אויס בקבוד זײַן וועלט : צו גוט אין קין ברעג ניטאָ : בעסער האָט קיין שיעור ניט : צו מט געוווינט מען זיך גיך צו : דאָס עטע מערט מען באַלד געוווינט : אַו דאָס לעבן אוּ זיס אין די וועלט אָפֿקר : די נויט מאַכט דעם מענטע בעסער, דאָס גליק מאַכט אים שלעכטער : אוּ עס אין איינעם צו מט גייט ער זיך גליטש אויפֿן אײַז: הגדולה מקאָרת סמים : בין מען דערלעבט די נאָמה קען (גייט) אַרויס די נאָמה : אַן מען באַקומט שוין דאָס ברויט קומט דער טויט : אַן עס קומט צום לעבן דאַרף מען שטאַרבן.
נרײַכקייט) אַל ששׁה דאָרים העולם עומד : אַל הגעלט, על הגעלט ועל הגעלט : אויף דרך זאַכן שטייט די וועלט : (שיף) געלט, (אויף געלט את (אויף) געלט : געלט אע די וועלט את ד וועלט אין געלט : געלט און קין געלט רעדרט די האָנצע וועלט : געלטעלע באַלײַכט ווי די זון מײַן וועלטעלע : קינדער את געלט אין אַ שינע וועלט : די בעסטע סחורה אע דער וועלט אין מזוּמן געלט : עס אין ניט אַזוי עט מ י ט דעם מי עס אין שלעכט אָ ן דעם.
געלט ברעכט אײַזן : אַ גלדן נעגעלע ציט אַן אײַזערן וועגעלע : מיט אַ ווענטקע כאַפּט מען פֿיש און מיט אַ קערבל כאַפּט מען מענטשן : אַ שלדענער (גילדע(ר)נער) שליסל עפֿנט אַלע טירן : אַלע שלעסער קען מען עפֿענען מיט אַ גאָלדענעם (גילדע(ר)נעם) שליסל : דעם מענטשנס געלט מאַכט אים פֿרײַ די וועלט : ווו עשירות דאָרט אין גבורות : אַ רענדל אין קלין, אָבער גערכטיק : אַ פֿולער זאַק שטייט פֿעסט : הקסף נענה אָת הכל : געלט פֿאַרענטפֿערט אַלע קשיות : הקסף יִענה אָת הכֿל—מיט געלט פֿאַרשטאָפּט מען דער וועלט דאָס מויל : קסף ונהב מטהר ממורים (ובפֿרט ווידים חדרים) : בָּסף ונהב מטהר חוירים : קסף ונהב זײַנען טײַערע ממורים נ-פּ) : געלט אין די בעסטע זייף—ס'נעמט אַרויס דעם גרעסטן פֿלעק : אַלע פֿלעקן קען מען אַרויסנעמען מיט אַ ביסעלע גאָלד : עס שטומען די צינגער ווען דו האָסט אין קעשענע די קלינגער : געלט האָט אַ מיאוסן טאַטן און אין דאָך אַ יִחק : דאָס קערבל אין דער גרעסטער יִחסן : קבוד את געלט רעגירן די וועלט : אַן מען האָט אָעות אין מען נִעל-האָית : אַן מען באַקומט געלט טראַסקעט מען מיט דער לאַנגער בײַטש : רער עס האָט די מאה (די מטקע) דער האָט די דעה : אַן עס עמען די מאות קומען די דעות: אַן עושר האָט אומעטום אַ דעה : האָט מען ברויט, איז מען ברייט אין דער דעה : אע באָד דערקענט מען אויך דעם גקיר : קוים פּשט זיך איינער אָפּ די שטיוול , רופֿט מען אים שוץ אויף מפֿטיר : אַם אַין אָכמה אַין תּורה—די תּורה ליגט אע קאַסטן און אָכמה אין קעשענע : דעם נגידס נאַרישקייט גילט מער ווי דעם אָרעמאַנס חכמה : אַן מען אין רײַך אין מען אי שיין אי קלוג אי מען קען זינגע : אַן מען אין אָ פֿ ש ר רײַך אין מען ג ע וו י ס קלוג : אַ (גיד אַ נאַר אין אויך אַ האַר : בך די נוידים אין געלט וואָלוול און שכל טײַער : אַן דער מאָע אין פֿול אין דער קאָפּ דול : האָס פֿולער דער
524
7 49
בויך, אַלץ לדיקער דער קאָפּ : דער גאָיר האָט דעם שכל אע טײַסטער : אַן די ציג אין אַפֿילו לויטער חלב אע זי פֿאָרט אַ ציג : אַ נגיד טראָגט זע דרראָרץ אין קעשענע : דעם עושר פּאַט אַלץ.
געלט שמעלט, אָבער צי אין דען שמעלט געלט? : געלט אין בלאָטע, אָבער בלאָטע אין קע געלט ניט : געלט אין בלאָטע, אָבער ד י בלאָטע אין כדאַי צו האָבן פֿולע קעשענעס : פֿון געלט קען מען מאַכן בלאָטע, אָבער ניט פֿון בלאָטע געלט : די מטקע גילט : ניט געטג צו זײַן אַ נגיד, גילט נאָך דעם (גידט קוויטל אויך : פֿאַר געלט באַקומט מען צוקער : פֿאַר ווינער באַקומט מען דינער : ווער עס האָט געלט, יענער עסט הערינג : נותן בצימבל , הולך בטענצל : אַן מען צאָלט פּאַרעס שפּילט מען זאַרעס : אַ קצין (אַן עושר) האָט אַ שיינע טאָכטער : דאָס שענסטע עפּעלע אין אין קצינס טעפּעלע : אַ (גידס אַ ווײַב מעג זיך פֿאַרגינען צוויי מאָל אין יאָר אע קימפּעט ליע : דער אָרעמאַן דינט, דער רײַכער פֿאַרדינט : דער מלמד אַרבעט מיטן טײַטל און דער גאָיר מיטן בײַטל : זינגען זינגט דער אָרעמער, דער רײַכער הערט נאָר צו : פֿאַר געלט האָט מען ד י וועלט און י ע נ ע וועלט : אַן מען האָט ד י וועלט האָט מען י ע נ ע וועלט אויך : אַ (גיד קען זיך שאַפֿן ביידע וועלטן : פֿאַר געלט קריגט מען אַלץ , חוץ קדחת : יאַק פּשענאָ—טאָ אי דורען קאַשע נאַוואַרע : פֿאַר געלט באַקומט מען אַלץ , נאָר קיין שכל ניט : פֿאַר געלט באַקומט מען אַלץ, נאָר ניט טאַטע - מאַמע : המבדיל קין קודש לחול—ווער עס האָט געלט (אין קעשענע) דעם אין ווויל : אַ משכון צו פֿאַרזעצן, אַבי אַ גאָיר צו זײַן : די לעצטע פּאָר הויזן (דאָס לעצטע העמד) זאָל מען פֿאַרזעצן און אַ גאָיר זאָל מען זײַן : עס אין עט צו זײַן אַ גקיר—דער רב אַליין מאַכט דעם הספּד.
דער עושר האָט דאָס מזל : דער עוער שלאָפֿט און זײַנע ראָחים גייען : געלט גייט צו
געלט : גאָלד גייט צו גאָלד : געלט קלעפּט (ציט) צו געלט : האָס בײַ אַ (גיד פֿאַראלגערט זיך נעפֿינט זיך בײַם אָרעמאַן ניט אע פֿאַרמעען אַן גאָט גיט מיטן לעפֿל , מבן לײַע מיטן שעפֿל : פֿון עידים קומען אַרויס נוידימלעך : אָמון בקעשענע אָלום בבית : אע דער דסל ליגט דער אָלום-נִית : פּרנסה את אָלום-נִית זײַנען שטענדיקע שקנים : קרכת הקית ברובה : אַן עס מאָלט דך אין מיל אין אין דער הש (אין שטוב) רויִק את שטיל : סאַמעט און אַטלעס לעשט אויס דאָס פֿײַער אע קיך : דער אין פֿריילעך, וועמען עס אין אע קעשענע פֿרי לעך : פּרנסה הילט אַלע מכּות : פּרנסה אין אַ רפֿואה צו אַלע קרענק : אַ שווערער בײַטל מאַכט אַ לײַכט געמיט : ווו פֿלש און פֿיש אין אַ פֿריילעכער טיש : אַן דער בײַטל איו פֿול אין דער מאָע רויִק און שטיל : ווען הועערט אַ גאָיר? — ווען דער דאָקטער הייסט אים.
אַ גאָיר אין אַ חדר : ווילסט רײַך ווערן? —וך זיבן יאָר אַ חזיר : וויל מע זע אַ גריר, זאָל מען זיך פֿאַרשרײַבן אויף צהאָנציק יאָר פֿאַר אַ חזיר : מען זאָגט : אָרעמע-לײַט, ווײַל די רײַכע ייִנען קין לעט ניט : געלט האַלט זיך נאָר אין אַ גראָבן זאַק : מען ווערט גיכער אַ קצין איידער אַ נִעל-האָית : ופּאַרוועניו) קתר האָט ער פֿאַרגעסן און נעריצך האָט ער זיך ניט אויסגעלערנט : דער זאַטער גלייבט ניט דעם הונגעריקן : וואָס מער קבצן מער הוליאַקע, וואָס מער (גיד מער סאָבאַקע (סוויניאַקע) : אַ דיקער טײַסטער אע אַ דיק בײַכל גיבן ניט קיין צדקה : אַן די נוידים זאָכן האָבן די אָרעמע-לײַט וואָס צו קאָכן : ווען די עשירים קרענקען טוען זיי די אָרעמע-לײַט געדענקען : מען זאָל ויך קענען אויסקויפֿן פֿון טויט, וואָלטן די אָרעמע-לײַט שיין פּרנסה געהאַט : ווען דער נמד אין אַן אָבל מון ער אָנקומען צום אָרעמאַן : בשלשׁה דאָרים אָדם דבּר : בכיסו, בקיסו, בקעסו : וואָס רײַכער מען ווערט, האָס קאַרגער אין מען : אַ קאַרגער גאָיר אין דער
7 49
ערגסטער קבצן: געלט גייט אַוועק—און אַ הונט בלײַבט אַ הונט : פֿון אַ קאַרגן גאָיר און פֿון אַ פֿעטן באָק געניסט מען ערשט נאָכן טויט : פֿון אַ נקלה קען מען אַראָפּשינדן איין פֿעל און פֿון אַ טויטן גריר—אַ סך פֿעלן.
איטלעכער עושר האָט זײַן יושר : דער עושר אין נישט קיין קעל-יושר : דער עושר האָט ניט קיין יושר : גיי זוך יושר בך ירוחם (יאָקל) דעם עושר ! : דער נגיד טראָגט זײַן גאָט אין קעשענע און דער אָרעמאַן אין האַרצן.
אַ קבצן דאַרף געלט את אַ נגיד אָבוד : דעם אָרעמאַן האַקט מען ווי פּאָדזיאַקע (שפּענער) און דער רײַכער בלאָזט זיך ווי דער סאַמאָוואַר : אַ נגיד האָט פֿײַנט אָבוד ווי אַ קאַץ סמעטענע : רבי מקבד עשירים : מען חנפֿעט ניט דעם נגיד נאָר זײַן געלט : פֿון נקיכּפים ווערט מען ניט רײַך : פֿון קאַפּ-קאַפּ קען מען קיע עושר ניט ווערן : פֿון ווינטשן ווערט מען ניט רײַך: פֿון (דיאַל אָן) אַשלימזל ווערט מען ניט רײַך : ווער עס שטײַגט הויך פֿון רויב פֿאַלט אויך נידעריק ווי שטויב : ווער עס ווערט רײַך פֿון גנלה און ראָיחה לעבט ניט אין מנוּחה.
אַ ייִד אַ גקיר צאַצקעט זיך מיט זײַן געשוויר: דעם אָרעמאַנס פּוטער-קוכן און דעם נגידס קרענק הערן זיך ווײַט : דעם אָרעמאַנס געבראָטנס שפּירט מען ווײַט, דעם עושרס טויט הערט מען ווײַט : בעסער אַ געזונטער אָרעמאַן איידער אַ קראַנקער גאָיר : וואָס קומט אַרויס פֿון דעם זילבערנעם בעכער, אַן ער אין פֿול מיט טרערן.
אַרום (בײַ, לעבן, אין) אַ פֿעטן טאָפּ אין זיך גוט צו רײַבן : אַן מען רײַבט זיך לעבן אַ פֿעטן טאָפּ ווערט מען אויך פֿעט : לעבן אַ שווערן וואָע אין גוט צו פֿוס צו גע : לעבן אַ גאָלדן וועגעלע פֿאַלט אַראָפּ אַ גאָלדן נעגעלע : וווּ מען האַקט האָלץ פֿאַלן שפּענער : ווו עס אין אַ סעודה קען מען אָפּלעקן אַ ביין : אַן מען רײַבט זיך אַרום (ביִ, לעבן, אין) אַ גאָיר רײַבט מען זיך אויס אַ לאָך : רײַב דיך ניט אין גרויסע
לײַט, וואָרעם די לאָך וועט אַלע מאָל רעסער ווערן : * פֿון קוע דעם גאָיר אין אָחת האָט מען קדחת.
ווער עס האָט די קי, דער האָט די מי : געלט לאָזט ניט רוען : אָדם אָהול אַל ממוט : ממונו אָל אָדם אָביב אָליו כּנפֿשו : מי שן לו אָנה רוצה מאאַים : מרבה נקסים מרבה דאגה : אַיזהו אָשיר? השמח באָלקו : מיט עשירות טאָר מען זיך ניט איבערנעמען : אַן גאָט האָט פּרנסה געגעבן זאָל מען יענעם אויך לאָזן לעבן : געלט אין בלאָטע : געלע אין קײַלעכ(ד)יק—אַ מאָל אין עס דאָ, אַ מאָל אין עס דאָרט(ן) : געלט אין קיִלעכ(ד)יק—הײַנט בך דיר, מאָרע בײַ מיר: אַ ייִדיש עשירות אין ווי אַ בינטל שטרוי (רי אַ מאַרצאָווער שניי) : ייִדיש עשירות קומט מיטן ווינט את גייט אַוועק מיטן רויך : נה עולה ונה יורד : עליונים למטה ותחשנים למעלה : די וועלט אין ווי אַ לייטער : אַרויף גיט איינער, אַראָפּ—דער צווייטער : פינטע אין גערען אַ גאָיר און' געשטאָרבן אַ קבצן (אַן אָרעמאַן) : דער דעסטער שיר שטאַרבט אַ מאָל פֿאַר דער צײַט : תּכריכים מאַכט מען אָן קעשענעס : אָרעם און רדר זײַנען אין קכֿר גלײַך : אָרעם און רײַך ליגן אין דער ערד ביידע גלײַך (, נאָר אויף דער ערד ליגן די רײַכע בעסער) : קסף ונהב מעשי ידי-אָדם — געלט באַגראָבט אַ מענטע : איידער דער קצין ווערט אַן אָרעמאַן שטאַרבט דער אָרעמאַן דרײַ מאָל פֿאַר הונגער : ווען אַן עושר אין פֿאַרדאָרבן און אַן אָרעמאַן האָט דערוואָרבן—אין נאָך ניט גלײַך : אַ גאָיר קומט אָפּ און אַן אָרעמאַן קומט אויף— אין נאָך ניט גלײַך : בעסער אַן אויפֿגעקומענער גאָיר איידער אַן אָפּגעקומענער עושר : אַן אויפֿגעקומענער עושר האָט פֿײַנט אַן אָרעמאַן : אַ לוין האָט אויך אַ פּופּיק, אָבער דער עיד אין ניט קיין קעלן דערויף.
זען אויך : גרויסצאָליקייט 67, אייעס 476, געלט 486, קאַסע 487, באַקום 489, דערפֿאָלג 495, פֿאַרגעניגן 1 51.
526
8 49
498. שלעכטער מצבֿ
ם : שלעכטקייט, אָרהדיקייט, ביטערקייט אאַז'וו — אַדי : אומגליק, רע מזל : אומגליק(ס)פֿאַל, (מיאוסש סיבה, אַקצידענט, עקסידענט נאַ-) : טראַגעדיע, מאַלער : חורבן, חורבן יראלים : קאַטאַסטראָפֿע, קאַטער קליזם : קלאַפּ, בראָך, אַכציק ברעך, געברער מעניש : משלחת, אָנשיקעניש, אָנשיק, אָנגער שיקטע זאַך, אָנקלעפּעניש, (בייזע) באַגעגעניש, אוּיסשס, נאַפּאַסט : פּעקל, רומל, טראָבל נאַ-), משוסע מעשה, שיינער משא-ומתן, בלאָטע : קאַלטער גיאָנום : לאַבן ברויט, ביטערע פּיל, טאַנץ : גור, גנר מן השמים, גורה, גנרה מן השמים, ערת המלכות, שטראָף, גאָטס שטראָף : נקיון, פּרור(ונמ : פּורעניות : קללה, קללה פֿון האָט, אַ פּאַטש פֿע זײַן ליבן נאָמען, אַ שלאַק מן השמים : פּלאָג, פּליאַגע, מכה, קרעצל : פרעהס מכּות : אַ מכה שלא כּתובה בתורה : אָנגעווייטאָגט אָרט : ווו דער שוך קוועטשט.
בייז, שלעכטס, י ליכע : איבערלעבעניש, איבערלעבונג, איבערלעבעכץ : אָרה : אַ אָרה אַ חורבן, אַ אָרה אַ חרבווה : אָרות מיט חרבונות : סיפּקע אָרות : אָרות אויפֿן פּוד (אויפֿן אייל, אויפֿן שאָק) : אָרות ווי האָלץ, ווי האָגל, ווי רעע, ווי באָב : אָרות איבערן קאָפּ : אַ נס מיט אָרות, קל האָרות שבעולם : אָרות נחיד, אָרות רבים, אָרות הכלל : אַ צושמעלץ (אַ פֿאַרביִסונג) צו די אָרות : אַ צוגאָב צו די נוםטובדיקע קליידער : אַ אָרה מיט שפּיצן פּ יאַז. שלעכטער מצבֿ : שווערע, ביטערע, טרויעריקע, געדריקטע, קלאָגעדיקע, פֿאַרצווייפֿלטע אאַז“ר לאַגע (מצב, מערכה, סיטר אַציע, אומשטאַנדן) : שווער, ביטער לעבן : שווערע, שלעכטע, ביטערע, הינטישע אאַז'ר ציִט : עת-אָרה, שעת-הדחק, שעת חירום, קע המאָרים, קריזיס, נויטפֿאַל , נויטשטאַנד, פֿירזאָרג, קלעם, באַדרענגעניש, דחק, דוחק, מאַנגל, דחקות, סטיס, אַפּאָטענגע, היט, בער
שטאַנד, בידע : שלעכטער, שארצער, רעעדיקער טאָג : משוגענער טאָג נאָן לייזוש : פּורימדיקע, שבתדיקע, בלויע געשעפֿטן (שד טערעסן, פֿאַרדינסטן) : באַנקראָט.
אָרעמקייט, אומפֿאַרמעלעכקייט, אבֿיונישקייט אאַזיר —אַדי : ירידה, געבראָכנקייט, געפֿאַלנקייט אאַויוו — 496 : דלות, עוּיות. אביונות, דלאָנות, קבאָנות : עלנט, נויט : געלט פֿאַרלעעהייט, געלטנויט, געלטענגשאַפֿט. געלטמאַנגל, דוחק אין געלט : באַגרענעצטע (ז באַשרענקטע) מיטלען: נויטבאַדאַרף, מיט באַדערפֿעניש : ליידיקע קעשענעס : אַ לאָך אע קעשענע : סימן דלות.
אָרעמאַן : בלוט-אָרעמאַן : אָרעם-מענטש, אָרעמע-לײַט, געמיינער מאַן, געמיינער ייִד : קבצן, קבצעניוק, קבצינע : אָני, עני אָמן, אָני ואָביון, אָני מדוכא : אָביון, אָביון שבאביונים. אָביאַק : דלפֿון, דלפֿער : אָרעמער דלות : דל, דל נאה : ניצרך, מעל-ניצרך, קעל-דאַר פֿער, (נויט-)באַדערפֿטיקער : חסר - לחם. מחוסר-לחם : בלויזע חתימה : לועער, לועך פּויקער, לאָכמאַן, האָל , האָלעפּוזניק, פּרשודתא, כּתריאל, פּינטע גאָיר נ-פּ), פּינטע די גבירטע נ-י) : לעטקעריטש נגנ), לאַזשאָרניק נקק : פּויפּער : נ-עס אָרעם-פּויער, אָנלרדי קער: ביטערער, לײַבלעכער, צו רײַכער אאַז“ר אָרעמאַן : אַן אָרעמאַן ווי שבת-הוּדול : אַ קבצן מיט אַלע חדגריבעלעך : אַ קבצן אין זיבן פּאָלעס : אַ לוסטיקער דלות : אַן אָרעמס און אַ פֿריילעכס : אַ דלות ווי אַ קורפֿירשט, ווי אין אָסוק שטייט : אַ קפֿולשמונהדיקער דלות (קבצן) : אַ קעל - הקיתטע איבער אַ הייפּטל קרויט : אַ נוידיתטע איבער אַ קאָטשערע מיט אַ לאָפּעטע : אַ אָריץ מיט אַ לאָך.
בעטלער, בעטלערטשנע, שלעפּער. שלעפּורע, שלעפּנוקוּן, שלעפּעטירניק, שלער פּערישע קישקע, שנאָרער, שאָרערשק, (קבאָנישע) טאָרבע, הײַזער-גייער, ראַשטערגייער, מדינה-גייער, מדיהייִד, חוזר על הפּאָחים,
527
8 49
פּענטאַק,הקדשניק, דזשאַד, זשעבראַק, לאַפּי טוט, לופּעטע, שנוטש, טשאַכמאַטשירקע, קאַטשעלאַפּע : נקי) טאַכריניק, טערכער.
זײַדענע טאָרבע, יורד, געפֿאַלענער, גער בראָכענער אאַז“ר — 496.
אָרעמשאַפֿט, געמיינער גראַד, חבֿרה באָרשט, קאַבצאַנסקער יריד, אָני ואָביון עט קאָמפּאַני, קבצענזאָן עט הונגערמאַן, וואָכעדיקע שמונה-אָשרה: קאַבצאַנסק, כּתרילעווקע, מאַזעפּעווקע : הושטשע.
וו : זײַן אין אַ אָרה (אין אַ קלע-, אע ש אימ-
גליק אאַז“ר) — - : זײַן אויף געהאַקטע (געברענטע, געשוואָלענע) אָרות, זײַן אין איינע אָרות : האָבן אָרות נאַ לאָקטשי : אָנעסן זיך מיט אָרות : גרין באַשטיין : האָבן זיך צו קראַצן : טאַפּן אַ ושנט : ניט קענען זיך קיין עצה געבן : הענגען בײַ איין פֿוס : וואַרפֿן זיך ווי אַ פֿיש אין וואַסער— 443 : קײַען (ווי אַ וואָרעם) די ערד : אָנלייגן מיטן קאָפּ : ביטערן, מידערען, לײַדן, דורכלעבן, מיטמאַכן, דאַרבן, פֿינצטערן, חושכן : ווערן פֿאַרשוואַרצט (פֿאַרווײַסט נ-פּ) , פֿאַרחושכט, פֿאַרפֿינצטערט, פֿאַרשוואַרצט און פֿאַרפֿינצטערט אאַז“ר) : ווערן אויסגעקערט (אויסגעריסן, אויסגעצויגן, אויסגעפֿליקט, אַרויסגעשלעפּט) : פֿאַרשוואַרצט ווערן אין עושר און אין אָבוד.
מאַטערן זיך, מוטשען זיך, מענטשען זיך נדיאַל) , קוועלן זיך, פּלאָגן זיך, מאָרדעווען זיך, רײַסן קריעה, אָפּקומען — 12- : מאַטערן זיך מיטן טויט.
נפֿאַרגלײַכונגעח מאַטערן זיך ווי בײַ אַ שלעכטן טויט, ווי (דער רשש פֿאַרן טויט, ווי אַ רשע אויף יענער וועלט, ווי אַ אַדיק אויף דער וועלט, ווי דער אָרעמאַן פֿאַר אַ גראָשן, ווי דער אָרעמאַן פֿאַר קסח.
פֿירן אַ געמאַטערט (אַ געמוטשעט, אַ הינטיש) לעבן : לײַדן וּלות : ניט לעקן קיע האָניק : ניט עסן קיע פּלעצלעך מיט פּוטער : האָבן צער אָן חיונה : האָבן מער צער ווי חיונה : ניט
וויסן פֿון אַ וועלט צו זאָע : אָפּקומען (אָפּקאַניוטשען) אַ וועלט (אַ לעבן) : האָבן צו זינגען און צו זאָגן : האָבן קאַלט און האָרעם : האָבן קרת יאָרן : האָבן קורצע (אָפּגעשניטענע, אָפּגעריסענע) יאָרן : זע אונטערן פֿערד : זע אין דר'ערד (ווי אַ באַרם : זײַן מיטן קאָפּ אין דר'ערד (ווי אַ באַרף : ליגן אָרצה (אין דער אַדמה, אין שאול-תחאָיה, אין ראָסל, אין פּעקל, אין פּעטשקע, אין קוואַס) : ליגן נע איילן (צען קלאַפֿטער) אין דר'ערד : ליגן אין דר'ערד און באַקן בייגל : אַרײַנפֿאַלן (פֿאַרקריכן) אין אַ אָרה (אין אַ בלאָטע, אין אַן אומגליק אאַז“ר) : אָננעמען זיך אָרות : יי-ן זיך אָרות : איִנ)קויפֿן זיך מפֿטיר : אָנפֿרעע זיך אַ קלאַפּאָט : זײַן אַ נזלן אויף זיך אַליין : רויִנירן זיך : לייגן זיך לעבעדיקערהייט אין דר'ערד אַרײַן.
זע אָרעם (פֿאַראָרעמט, געענגט, געדריקט אאַז“ר) פּ איי : ניט האָבן : זײַן אָן : זײַן אָן געלט : זײַן אָן מיטלען (צום לעבן) : זײַן געענגט אין געלט : זײַן אע אַ געלט-פֿאַרלעגנהייט (אין אַ סטיס, אין אַ הייט אאַן“וו) — - : גענייטיקן זיך : זײַן נקי (ריין, גאָלע, דערונטער, בדלות, בקבאַנו, באָפֿל המדרה) : פֿאַרשטעלן דעם דלות : ניט האָבן מיט וואָס צו פֿײַפֿן : גיט האָבן קק גראָע בײַ דער נאָמה (נעם לײַב את לעבן, בײַם פּופּיק, י בײַם אָחת) : פגרן (שטאַרבן, אויסציִען זיך) פֿאַר אַ גראָע (פֿאַר אַ דרײַער, פֿאַר אַ רובל אאַז“וו) : ניט פֿאַרמאָגן וואָס אַ האָר איז ווערט (וואָס אַ ציבעלע אין ווערט) : ניט פֿאַרמאָגן קיין צעבראָכענעם שילינגער : ניט פֿאַרמאָגן יענעמס מיסט, לעבן פֿון ווינט (פֿון נסים, פֿון רוחניות, י שוויענטעם דוכעם) : לעבן פֿון האַנט אין (צום) מויל (פֿון טעפּל אין מויל, פֿת אָהי קהי, פֿון די טעג, פֿון בעטלברויט, פֿון קיצבה, פֿון חלוקה) : לעבן אויף קהלש אָשבת (י אויף קאַזיאָנע פּראָפּיטאַניע) : עסן טעג : עסן יענעמס ברויט : זײַן אויף לאַסקאַווע ברויט : לעבן אוּיף אָרות :
528
לעבן בדוחק (בדחקות, בצימצום) : לעבן מיט ברויט און וואַסער : ניט האָבן קיין פּרנסה : האָבן פרנסה (עסן) בין צום מויל : האָבן וואַסער אויף קאַשע : האָבן ברויט מיטן גאָפּל (ברויט מיט לעפֿל צו עסן, ברויט ווי לעקעך) : ניט האָבן אויפֿן מאָל : ניט האָבן קיין אָזון סעודה אַחת : ניט האָבן וואָס צו קײַען : ניט האָבן אַ צאָן אויסצוקאַלופּען : ניט האָבן ניט צי בײַסן, ניט צו ברעכן : לייגן (פֿאַרוואַרפֿן) די צינגער) אויף דער פּאָליצע (אויף די בענטאַנעס, אין בײַטל אַרײַן) : אָפּלעבן מיט אַ קבֿ חרובים : זײַן זשעדנע אַ שטיקל ברויט : אויסגיין פֿאַר אַ שטיקל ברויט (פֿאַר אַ ביס אָמץ, פֿאַר אַ קיכר לחם) : שמייכלען צו אַ בולקע : אײַנציִען דעם פּאַסיק : פּעכנען אויפֿן פּיסק : שטאַרבן (קורן) דרך מאָל אַ טאָג פֿאַר הונגער (חוץ וועטשערע) : אומגיין מיט אַן אַרויסגעשטעקטער צונג — 266.
זײַן געשלאָע אין פּרנסה : גק מיטן קאָפּ אַראָפּ : ניט האָבן קיין צורה (בײַ ליִטח : שטיין בעסער פֿון אַ קאַליקע : זע הויל און נאַקעט : ניט האָבן קק העמד אויפֿן לײַב — 3-פּ : קבצענען, בעטלען : אויסשטרעקן (אויסשטעקן) אַ האַנט : אָנקומען לידי מתנת אָשר ודם — בּזפּ. מאַכן אָרעם, פֿאַראָרעמען, פּויפּעריזירן : ברענגען צו אָרעמקייט (צו בעטלברויט) : אויסבײַטלען, רויִנירן, בדלות שטעלן אאַז“ר — 482, ז-פּ : אָרעם ווערן, פֿאַראָרעמט ווערן, אַרווטערקומען — 496.
אַדי, אינוו : שלעכט, אָרהדיק, פּאַסקודנע. — באַקאַקט, — בקקאָיך : ביטער : ביטער און פֿינצטער, ביטער און מאַרנע, ביטער און זויער, שיטער און ביטער : שמער: שווער און ביטער : שמאַרץ, פֿינצטער, חושך, טעמנע, וויסט, טרויעריק אאַז“ר — בּ!פּ.
נפֿאַרגלײַכונגע) שלעכט (ביטער, זיס נ-פּ) אאַז“וו) ווי גאַל, ווי פּיאָלע, ווי טשעמעריצע, ווי אָרור, ווי פֿעפֿער אין נאָז, ווי רויך אין די אויגן, ווי דער טויט, ווי אַן אומגעריכטער טויט,
ווי דער מלאך-האָרת, ווי אין דעם מלאךחאָוותס נעגל , ווי דער (ייִדישעח וּלות, ווי דעם אָרעמאַן, ווי דעם אָרעמאַנס מזל (מערכה), ווי דעם אַלטן רבין, ווי דעם סתום, ווי דאָס לע-ן פֿון אַ ןתו-, ווי מײַן קיל (גורל), ווי מענע אָרות, ווי מײַנע יאָרן, ווי מײַן לעבן, ווי דעם אַפּיקורס : זויער ווי עסיק : פֿינצטער (חושך, ליכטיק נ-פּ) אאַז“וו) ווי דעם וויס אַ אָגא, ווי בײַם אָסור אין האַרצן, ווי די זינד.
שלימזלדיק, שלים-שלימזלדיק: ז אויסוועד לאָז, ז אויסגאַנגלאָז : אומגליקלעך, פֿאַראומגליקט : געשטראָפֿט, פֿאַרשאָלטן, שווער געפּרוּווט : שרער באַלאָדן, שווער געטראָפֿן : מוט) באַשלייערט, באַשלייערט פֿון אַלע זײַטן. אָרעם : אומבאַמיטלט, אומפֿאַרמעגלעך : געמיין, בידנע, מיזערנע : געדריקט, געענגט, געשלאָע (אין פּרנסה): פֿאַרקלעמט : (נויטסבאַדערפֿטיק : נקי, ריין, גאָלע : פֿאַראָרעמט, פֿאַרדלפֿונט, פֿאַראָביונט, פֿאַרקבצנט : פֿאַרענגט, דערונטער(דיק), אויסן וועג, געבראָכן, געפֿאַלן, טויט (מיט די ביינער) — 496 : שפֿל, באָפֿל המדרגה : מר מאָוות : מעשה קבצן, כּדרך הקבאָנים : אביוניש, דלאָניש, קאַבצאַנסקע, אָרעמאַנסקע, בעטלעריש אאַז“וו — ס.
נפֿאַרגלײַכונגעח אָרעם (רײַך נ-פּ)) ווי אַ מויז, ווי אַ גריל, ווי אַ וואַנץ, ווי אַ קלויזניק, ווי אַ פּויער, ווי אַ שיכורניק, ווי אַן אָרעם מאָלצײַט : גאָלע ווי אַ טערק.
פֿראן ן נשלעכטער מצב) עס גייט ניט : עס גייט אים (איר אאַז“וו) ווי אַ צדיק אויף דער וועלט, ווי אַ רשע אויף יענער וועלט, ווי דורך דערנער, ווי פֿון פּאַכאָמס דודע : עס פֿידלט ניט: דער אָלך נלכט ניט : עס גייט ניט, כאָטש צערײַס זיך : כאָטש לייג זיך און שטאַרב : כאָטש נעם און וואַרף זיך אין וואַסער אַרײַן : כאָטש פֿון בריק אין וואַסער אַרײַן : עס אין בראָך מאָרדע : אָאו מים עד נפֿש : קלו קל הקיצין : דער הימל האָט זיך אַראָפּגעלאָזט אויף דער ערד : דער הימל אין בע
529
498
דער ערד : אַלע וועגן האָבן זיך פֿאַר מיר פֿאַרשטעלט : עס קע שוץ ערגער ניט זײַן : אַקי הוּבר ראה עני : קצתי בסיי : ס'איו אַ ויהי : אַ שיינע מעשה כלעבן : עס קלעפּט זיך צו אים : עס איז פֿאַר אים אַ טרונק : אַלץ אויפֿן זינדיקן מענטע: אַלץ אויף מיר, אַ מט יאָר אויך אויף מיר : עס פֿעלט מיר אויס צו מײַנע נום-טובֿדיקע קליידער : עס אע אָנקת מסלדך : אויף שיסל אוּן אויף טעלער : אַ הוסט אין אַ קרענק : נאָך דער קימפּעט נאָך אַ בייזע ברוסט : אויף אַ בלאָטער אַ פּרישטש, את אויף דער מכה אַ בלאָטער : עקוּדים נקודים וברודים—אַ מכה אויף אַ מכה און אויף דער מכה אַ בלאָטער : קימחות אויף אָ אייל, אָרות אויף אַ מײַל : אָרות ווי האָלץ—און ניטאָ מיט וואָס צו הייע: בײַ טאָג מאַטערן די חובות און בײַ נאַכט די בזע חלומות : אר נאַ מעניאַ אי מי נאַ מעניאַ : אוי לי מיִצרי ואוי לי מיוצרי : אַן אומגליק (אַ אָרה) האָט אים געטראָפֿן : אַ צאָרן אין אים אויסגעגאַנגען : עס אין אים אַראָפּגעפֿאַלן ר אַ קלאָץ פֿון בוידעם (רי אַ פּיפּיטש) : די צע מכות זײַנען אויף אים אויסגעגאָסן געהאָרן : עס שיטן זיך אויף אים די גרויע האָר : ער וועט שוין קע חיבוט הקבר ניט דאַרפֿן לײַדן : בעט אַ קאָפּיקע פֿאַר אַזאַ לעבן : איידער אַזאַ לעבן אין שע גלײַכער אַ בע-ער- : מען קען זיך ניט קליע : אַ מענטש קען דען אויסרעכענען? : אַ מענטש דאַרף אַ סך האָבן? : ווילסט וויסן ווי איך לעב ? קוק אויף מע ווײַב (אויף מע קאַץ) : דער הײַנטיקער טאָג זאָל מיר געהערן צו יענעם שר : דאָס מון מען אויך פֿאַררעכער נען אין די זיבעציק שר (אע דער שלעכטער צײַט).
נאָרעמקייש אַע על שין קסף נווערטער שפּיל : אַין קשבֿ) : ויִתן לך—קק געלט איז ניטאָ, מסל השמים—ניטאָ מוּ צו לײַען, משמני האָרע—דאָס געלט אין בײַם אָרץ : אע אי וועלע קע פֿענדעלע, אע שטײַגעלע קיין הענדעלע, אין בײַטעלע קיע רענדעלע : די וועב
אויקעט, דער הונט קאַטיקעט, דאָס קינד כליפּעט און דער דלות ריפּעט : זיבן העמדער ווי די בעכערעינף מיט לאַטעס, צווי מיט לעכער : דער דלות פֿײַפֿט (סווישטשעט) פֿע אַלע ייִטן : דער דלות האָט זיך אַרפּנגעעכֿעט אע שטוב : עס אע ענג אין קעשענע : ער האַלט שמאָל : אַע קסף לאָדת נה : ער אין בלינד— ער זעט ניט אַ גראָע פֿאַר די אויגן : אָדם נאַקעט (, חוה באָרוועס נ-פּ)) : עס ציטערט אע שלאָף די אָרעמע האָף : ער גייט דײַטש— מוטער באָרוועס : ער האָט מער אין קאָפּ ווי אע קעשענע : ער קען אַלץ, נאָר קק שבת קע ער ניט מאַכן : זאָל דאָס מיר צוּקומען וואָס אים פֿעלט : וואָס ער האָט פֿ ע ל ט אים ניט, וואָס אים פֿעלט ה אָ ט ער ניט : ער פֿאַרמאָגט ניט מער ווי די ראַסיינער ריסטאָקראַטן : — ער האָט אַ פֿולן אָחת מיט מאָך אוּן ס'וואַקסט נאָך : י ער האָט אַ פֿולן הינטן מיט האָר : מען גיט אים ברכות און ער האָט מכּות : ער האָט האָס לעבן פֿון גאָט את דאָס עסן פֿון מענטע : נִעל-האָיתטע, קוקט מיך אָן את קאָכט וועטשערע : עס אע בײַ אים אַכצן גילדן אַ ביסן אָמץ : דער קאָפּ אין דול , דער מוח אין פֿול , דער מאָע ווייס(ט) ניט פֿון עפּעס צו זאָע: ער אע ניט קיין גרויסער עושר און ניט קיין קליינער אָביון : עס פֿעלט אים נאָר עאָרת אַלפֿים צום אָרעמאַן : עס פֿעלט אים אַ צענער צום רובל : ער איז רײַך ר קורח און האָט נישט קק גראָע אוּיף אַ ליכטל דאָס געלט איבערצוציילן : ער האָט אַזוי פֿיל געלט ווי אַ ייִד חנירים : ער האָט ברויט ווי לעקעך, קינדער ווי מאָן : אויך מיר אַ מַעלזאָית אין דאָרף—ני בע, ני מע, ני קוקעריקו : וואָס וועט מען נעמען בײַ אים — די קאַטשקעס אויפֿן וואַסער ?: עס אין בײַ אים חי געלעבט, אָבער מען שטאַרבט פֿאַר אַ גראָשן : אָרעם את פֿריילעך, לוסטיק דען לעבעדיק : אַ מעקע, אַ באַלאַלדקע—שן ברויט אַן אָקרײַקע : אָרעמאַן, קאָך קאַשע, זיפּ יויך : דלות, מאַך לאָקש ! — ניטאָ קק איער, דלות,
498
מאַך פֿאַרפֿל ! — ניהאָ קק מעל : אַן אָקס פֿאַר אַ גראָע—אַן קיין גראָשן איו ניטאָ : וואָס טויגן שפּאָרן, אַן ס'אין ניטאָ קיין פֿערד : וקבענו נחד : בײַ מיר אין אויך דרײַצן גילדן אַ פֿונט סקאָרינקעס : צוויי מתים גייען טאַנצן : מאַטשיק האָט ניט קע וואָגן, קובאַ האָט ניט קיין פֿערד : ווען צוויי מתים גייען טאַנצן—רער וואַרפֿט אין צימבל אַרמ? (אע שב“ס אַרײַן?) נשב“ס : שמש, נִדחן, סאַררעח) : ווען קינים זאָלן זײַן אָעות וואָלט איך גערען אַ גרויסער נִעל-האָית : אויב צײַט אין געלט האָב איך קע צײַט ניט : אַלץ קומט מיר צו, נאָר ניט קיין בײַטל מיט געלט : אָרעמער דאַך, וואָס קנאַקסטו? ! : קבצן, ווו קריכסטו? : עני ואָביון מי גוזלו? : אַ נס וואָס דער טאַטע האָט דעם דלות, פֿאַרשפּאָרט ער סכום צו צאָלן : עס אין נאָך אַ שטיקל גליק, וואָס אָרעמע-לײַט שטאַרבן : ס'אין מיט אָסד—אָרעמע-ליִט שטאַרבן : די נאָמה קען מע ניט אויסשפּײַען : ניע בילאָ או מיקיטאַ הראָש אי נע בודע : החילות לנפּול—ביסט געווען אַ קבצן און דו וועסט בלײַבן אַ קבצן.
שפּר : נשלעכטער מצבֿ) די וועלט אין אַ פֿײַנע, אָבער איטלעכער האָט דאָס זײַנע : די וועלט אין פֿול מיט אָרות, נאָר יעדערער פֿילט נאָר זײַנע : יעדער איינער טראָגט זײַן פּעקל : יעדער מענטש האָט זיך זע פּעקל : קל האָדם בּווב—איטלעכער האָט זיך זײַנע מכות : איטלעכער האָט זיך זײַן בערגל (מיש מיסט פֿאַר דער טיר : בך יעדערנס טיר איז פאַראַן מיסט אַ פֿור : אַן מען זאָל אויפֿהענגען אויף דער שט אַלע פּעקלעך וואָלט זיך איטלעכער געכאַפּט צו זײַנעם : ווען אַלע זאָלן ברעטען זייערע פּעקלעך אָרות אע מאַרק פֿאַרקויפֿן וואָלט יעדערער דך זײַן פּעקל צוריקגעכאַפּט: דאָרטן אין מט ווו מיר זײַנען ניטאָ : איטלעכער לעבט נאָר בײַם אַנדערן צופֿרידן : יענעמס גראָן איז גרינער : קיינער וויס גיט, וועמען דער שוך קוועטשט
(, נאָר דער וואָס גייט אין אים): איינעם דאַכט זיך, אַן בײַם צווייטן לאַכט (ליִכט) דך : יעדערן דאַכט זיך, אַי בײַ יענעם לײַכט זיך, קומסט צו נאָענט—אין דאָס אַ מעק קנעפּל : עס דאַכט זיך, אַי בײַ יענעם לאַכט (לײַכט) זיך, קומסט צו דער טיר—ערגער (פּונקט) ווי בך מיר.
יעדער טאָג האָט זײַנע אָרות : אַבי יאָת. ערות קומען אַלע (רעט זײַן) : אַבי יאָרן, קע אָרות איז מען ניט זשעדנע : אָרות צו האָבן אין קיין דאגה נישט: דער מענטש גייט אין דער פֿינצטער און ווייס(ש ניט, וואָס הינטער זײַנע פּלייצעס געפֿינט זיך : קיינער וויס(ט) ניט, וועמענס מאָרע עס אין : פֿון גליק צום אומגליק אין אַ שפּאַן, פֿון אומגליק צום גליק אין אַ מעל (אַ שטיק וועגס) : אַן דאָס אומגליק דאַרף איינעם טרעפֿן טרעפֿט עס אים אויפֿן גראָדן וועג (געפֿינט עס אים אונטער דער פּערענע) : אַן ס'אין באַשערט אַ אָרה קומט זי אין שטוב אַרײַן : וואָס דער מענטש טוט זיך אַלע וואָלק אים צען אָונאים ניט געטאָן.
אָדם לעמל יולד : דער מענטש האָט צוויי ברירות—אָדער קריעה ריִסן אָדער פֿאַרשוואַרצט ווערן : אין די בעסטע צײַטן זאָלסטו זײַן גרייט צו באַגעגענען אָרות און לייד : אַלץ אין איינעם איו ניטאָ בך קיינעם : מיט אַ לייטער אויפֿן הימל קען זיך קיינער ניט באַראָרענש : אויף אָרותלעבט מען: ווער עס ווייס(ש גיט פֿון נִית נווערטערשפּיל : קית—בייז) וויס(ט) ניט וואָס וּימל נטש באַטײַט : דער זינדיקער מענטש מון אַלץ אויסשטיין : דער וואָס האָט אַ הויקער מון אים טראָע : עס אין שווער צו טראָע, את אַוועקוואַרפֿן טוט באַנג : שלעכט אין נאָר דעם מענטע בין די אָרות געפֿינען זיך אַן אָרט : מיט אָרות ווערט מען געוווינט : דאָס הינדל ווערט מיט דעם שעכטן געוווינט : אַן מען געוווינט זיך צו צו אָרות לעבט מען מיט זיי אין פֿריידן : מען זאָל ניט געפּרוווט ווערן צו ושס מען קען געוווינט ווערן : לעבעדיקע אָרות
498
קומט מען איבער : אַ מענטש קען אויף זיך מער דערטראָגן איידער צען אָקסן קענען דערשלעפּן : די גוטע צײַט טראָגט אונדי, דערפֿאַר דאַרפֿן מיר איבערטראָגן די שלעכטע ציִט : שלעכט אין נאָר דעם ווער עס קען קיין שלעכטס ניט איבערושרטן : אַן מען קען נישט איבערוואַרטן גאיבערהאַרן) דאָס שלעכטע קען מען דאָס מטע ניט דערלעבן : ווער עס קען ניט דאָס שלעכטע איבערשוועבן קען דאָס גוטע ניט דערלעבן : פֿון פענוג (נחת) לעבט מען ניט, פֿון אָרות שטאַרבט מען ניט : ניט אַלע צײַטן גייען אַוועק מיט איין צײַט : דאָס גוטע געדויערט (איז) ניט אייביק און דאָס שלעכטע געדויערט (איז) ניט אייביק : דאָס גוטע און דאָס שלעכטע אין ניט אויף אייביק : בשעת הדחק (סקנה) באַקומט דער אָטן דעם קאַטער נווערטערשפּיל : אָטן מקטרג) . אַן דאָס אומגליק אין גרויס אין די הילף נאָענט : עס ווערט ניט פֿריִער ליכטיק בין עס ווערט ניט גוט פֿינצטער : די זון שײַנט ליכטיקער (בעסער) נאָך אַ רעגן : פֿון אַן אומגליק ווערט מען קלוג : מען נצא אָתוק : פֿון אַלע רעות קומען אַרויס טובות : עס אין ניטאָ קיין גוטס אָן אַ ביסל שלעכטס און עס אין ניטאָ קיע שלעכטס אָן אַ ביסל גוטס : בײַ יעדן אומגליק אין אויך אָראַן גליק : ניטאָ קין רויו אָן דערנער : וווּ האָניק דאָרט פֿליגן : סאַמע מטס נאָר אַליין קען אויף דער וועלט ניט באַשטיין : אַי מען זייט אין ליידן (ז לײַדן) שנײַדט מען אין פֿריידן : הזורעים בדמעה ברינה יקצורו.
צו אָרות אין קיין 'ברכה אַחרונה ניטאָ : אין אָרות אין האָר קיין גרונט ניטאָ : אַלע חסואָלומס זײַנען מיגלעך : נאָך אַ חתונה קומט אַ ברית : קערט מען זיך אַהער טרעפֿט מען אַ בער, קערט מען זיך אַהין גיט אַ שטאָך אַ בע : אַן מען אַנטלויפֿט פֿאַר פֿײַער באַגעגנט מען דאָס וואַסער : מען אַנטלויפֿט פֿון רעגן, באַגעעט מען האָגל : קוקט מען פֿ אַ ר זיך אין
שלעכט, קוקט מע ה י נ ט ע ר זיך אין נאָך ערגער: בײַ טאָג וואָלט מען געראָלט, עס זאָל זדן נאַכט, אין בײַ נאַכט—עס יאָל זײַן מאָרגן : אָרות אין די שווערסטע משא : אָרות טויגן אויף כּפּרות : אָרות זײַנען שטאַרקע טראָפּנס, עס טויג ניט אַ סך מיט אַ מאָל : אין פֿריידן אין אַ יאָר אַ טאָג, אין ליידן (ז לײַדן) איו דער טאָג אַ יאָר : אַ שלעכטער טאָג האָט קיע מאָל ניט קיין גוטע נאַכט : נאָר אויף אָרות אין ניטאָ קק קונה : בעסער געפֿילטע פֿיש איידער געפֿילטע אָרות : אָרות מיט יויך אין גרינגער צו פֿאַרטראָגן ווי אָרות אָן יויך : אָרות נעמען אַראָפּ דעם קאָפּ : בראָנפֿן פֿאַרדרייט דעם קאָפּ, אָרות נעמען אים גאָר אַראָפּ : קאָפּ-דאַרעניש קומט פֿון אָרות : אָרות לייגן זיך ניט אין די קליידער, נאָר אין די ביינער : אָרות לייע זיך צו ערשט (צום ערשטן) אויפֿן אָנים : ווען אָרות לייגן זיך ניט אויפֿן קנים לייגן זיי זיך אויפֿן האַרצן : אָרות זײַנען פֿאַר דעם מענטע ווי זשאַווער פֿאַר אײַזן : אָרות טרײַבן אויפֿן קיתהקאָרות.
יסורים ווערן געהיילט דורך גרעסערע : איין משא וועגט אַריבער די אַנדערע : אַן עס קומט ציינווייטאָג פֿאַרגעסט מען קאָפּווייטאָג : איבערגעקומענע אָרות אין גוט צו דערציילן : דאָס גוטע געדענקט זיך לאַנג, דאָס שלעכטע נאָך לענגער : אָרת רבים אָצי נאָמה : אומגליק בינדט צונויף, שלעכטיקייט מאַכט פֿרײַנדשאַפֿט: שלאָף , וועסטו אין די אָרות פֿאַרגעסן : ניטאָ פּאַפּע !עסן)—גיי ליו-ליו נשלאָפֿן) : אין שלאָף גייט אַלץ אַרעק : דער טויט דערלייזט פֿון אַלע אָרות : נוח לו לאָדם שלא נִברא (יותח משנִברא : פֿרעמדע אָרות טראָגט מען אַריבער : פֿרעמדע דאגות נעמען ניט אַוועק דעם שלאָף : יענעמס יסורים אין לײַכט מקבל באַהכֿה צו זײַן : אויף פֿרעמדע קאָרים וויינט מען זיך די אויגן ניט אויס.
!אָרעמקייט) אָן געלט אין ניט קיין וועלט : אָן געלט איי אַ געשטאָרבענע וועלט : אַ טויטע
498
קו גיט ניט קע מילך : געלטעלע, געלטעלע— אָן דיר אין ניט קיין וועלטעלע : האָסט קיין געלט ניט, אין בראָך מאָרדע : געלט אין אַן עבודה-נרה, אָבער אַן ס'אין ניטאָ איז אַ גרויסע אָרה : אַן ס'אין טרוקן אע האַלדז את אין די שטיוול איו נאַס קען מען ניט אַרויסגיין אין גאַס : פֿון פֿינף פֿיטער קען מען מער ווי אַ פֿײַג ניט מאַכן : לעבן פֿון אַ געציילטער קאָפּיקע איו זייער שווער : אַן מען האָט ניט קיין געלט שלאָפֿט מען אין דער פֿינצטער : אַן אָרעמאַן שלאָפֿט אין דער פֿינצטער : אַז מען גייט אָן געלט קומט מען אָן סחורה : אַן מען האָט ניט קיין קלינגער בלײַבט מען איינער אַליין ווי אַ פֿינגער : מרבה נקסים מרבה דאגה— אָבער ג אָ ר קיין נקסים ניט אין נאָך אַ גרעסערע דאגה : אָני אָשוכֿ בּקת : אַן אָרעמאַן אין געגליכן צו אַ טויטן : אָני אָשוב כקת—ביידע לאָזט מען ניט אין שטוב אָן אַ שומר: אָרעם איז געגליכן צו טויטלען קען ניט לעבן אָן ברויט : אַן אָרעמאַן אין ווי אַ הויקער : אָכמת המקכן בזויה : דער דלות פֿאַרשטעלט די אָכמה : בײַם אָרעמאַן ווערט די חכמה דערשלאָגן : וואָס אָרעמער מען ווערט, אַלץ נאַרישער ווערט מען : דער בויך פֿאַרשלינגט דעם קאָפּ מיטן שכל : האָסטו ניט, ווייסטו ניט.
אַן מען וויל ניט (אַן מען האָט פֿײַנט) דעם אָרעמאַן וואַרפֿט מען אַרויס זײַן קלומיק : הלל מאָייב אָת הענִיים : גאָט אַליין האָט אויך פֿײַנט אַ קבצן : דער דלות אין ערגער פֿאַר אַלץ : בעסער צען שלעסער איידער אין דלות : דער שווערסטער עול אין אַ ליידיקע קעשענע : אַלע מעלות ווערן אָטל קעגן איין חסרון-קיס : אַר לחם אין ערגער ווי צער (וּידול) אָנים : מיט אין ערגער ווי דער טויט : אַן מען האָט ניט קיין ברויט אין ערגער ווי דער טויט : דעם אָרעמאַן קומט אָן ביטער דאָס לעבן, נאָך ביטערער דער טויט : אויף אַלע קשיות איז דאָ אַ אָירוץ, נאָר אויף דער גרעטשענער קאַשע אין ניטאָ קיין אָירוץ, אַו מען האָט ניט
קיע געלט זי צו קויפֿן : עס האָלדערט דער אינדיק בײַם (גיד רב מינדיק, עס גרילצט די גריל בײַם קבצן רב עזריאל : דער דלות האָט אַ גראָבן קאָפּ : אַן דו לעבסט מיטן דלות ווערסטו אַ פּאָסטומדאַלעס : אָרעמע-לײַט זעצט מען אין דער זײַט : אַן אָרעמאַן שטייט בײַ דער טיר : בײַ בואי בשלום שטייט דער אָרעמאַן אויבן אָן : די קרובים דערקענט מען, אַן זיי ווערן רדך : רײַכע קריכֿים זײַנען נאָענטע קרובים, אָרעמע קרובים זײַנען ווײַטע קרובים : אָרעמע קרובים זעצט מען אונטערן אויוון : דער דלות אין אַ ננב : דער דלות טאַנצט אין מיטן שטוב : דער דלות לייגט זיך צו ערשט (צום ערשטן) אויפֿן אָנים : פֿאַראַן דאַרע נוּידים און פֿעטע אָרעמע-לײַט : פֿיר און דרײַסיק אין בּמנין דל : דלות מאַכט קסלות : נויט ברעכט אײַזן, דלות ברעכט שלעסער : אַן עס פֿעלט פּרנסה הערע אויף דער אָלום-קית : ווו דלות דאָרט אין האַלאַס : אַן עס מאָלט זיך ניט אע מיל אין אין דער היים אויך ניט שטיל (מאָלט זיך אין הויז) : מײַן אָרעמע פֿרײַנדינע לאה, האָסט ניט איבער זיך קיין דעה : דאָס מילכיקע טעפּל בײַם אָרעמאַן ווערט קיין מאָל ניט פֿלי שיק : אַן אָרעמאַן איי אָמיד פאַרערע : אַן אָרעמאַן אין אַלע מאָל מילכיק : דעם אָרעמאַן אין גרינג אויסצוראַמען דעם אָמץ און שווער אַרײַנצוברענגען דעם קסח : דעם אָרעמאַן אין אום זומער קאַלט און אום ווינטער וואַרעם : בײַם אָרעמאַן ווערט אַלץ קטל בשיסל נווערטערשפּיל : באָשים) : דעם אָרעמאַנס קישקע אין אַ לעכערדיקער זאַק : אַן אָרעמאַנס (אַ שלעפּער(קשע) קישקע קען מען ניט אָנשטאָפּן : אַן אָרעמאַן אין ווי אַ לעכערדיקער זאַק : אַ לעכערדיקן זאַק קען מען ניט אָנשטאָפּן (אָנפֿילן) : דער אָרעמאַן לייגט די ציין אין בײַטל אַרײַן (אע טאָרבע אַרײַן, אייף דער פּאָליצע) : אַן אָרעמאַן האָט קעסט אין די הײַזער און דירה אין הקדש : דער אָרעמאַן האָט אָשר ודגים—אין די ואָדות : אָרעמע-לײַט
498
קאָכן מיט וואַסער : אַם אַין קמח אַע לאָקשן : אַן אַן אָרעמאַן עסט אַ הון אין ע ר קראַנק אָדער די ה ו ן : אַן אַן אָרעמאַן מאַכט חתונה טראָגן הינט גאַנצע קעפּ : אַן דער אָרעמאַן מאַכט חתונה לויפֿן די הינט מיט געהויבענע קעפּ : אַן אַן אָרעמאַן מאַכט חתונה קריגט דער הונט קדחת : אַן אָרעמאַן קוויקט זיך מיט חלשות-טראָפּן : דעם אָרעמאַן קאָסט טײַער(עח : דעם אָרעמאַן קאָ-ט ייִן קוליש טײַערער רי דעם (גיד זײַן יויך (יש געבראָטנס): דעם אָרעמאַנס גרויפן מיט בולבעס קאָסט טײַערער ווי דעם רײַכנס געבראָטנס : דער אָרעמאַן צאָלט מער פֿאַת דרויב ווי דער (גיד פֿאַרן בעסטן דלק : אַן אָרעמאַן מאַכט אַ נול את אַ יִקרות : דעם (דאָס) יִקרות פֿילט נאָר דער אָרעמאַן : דער עושר בלאָזט זיך און דער אָרעמאַן ווערט געשוואָלן : וואָס אַן אָרעמאַן רײַסט ניט אָפּ מיט (איבער) געוואַלד דאָס האָט ער ניט : דער אָרעמאַן אין גערן צו בלײַבן (, אַי ער בלײַבט) בײַם קרן : צריי קבאָנים קענען איין שבת ניט מאַכן : פֿאַר וואָס קלאַפּט דער דלות?—ווײַל ער גייט אין קלומפּעס : פֿאַר וואָס פֿײַפֿט דער דלות? — ווײַל ער האָט נאָר אַ דודע : אָתר אַניא אַזלא עניותא : דער דלות שלעפּט זיך נאָכן אָרעמאַן : וווהע קריכט דער שלימזל ? — צום אָרעמאַן : שלימזל , ווו(היף גייסטו? — צום אָרעמאַן : אַן אָרעמאַן האָט אַ ביין שלימזל : דער אָרעמאַן גייט שטענדיק מיטן קאָפּ אַראָפּ : דעם אָרעמאַן גייט שטענדיק מיט דער פּוטער אַראָפּ : אַ גאַנץ יאָר האָדעוועט מען די בּאָרה את ערב נום-קיפּור פֿליט זי אַוועק : דעם אָרעמאַן אין אָמיד דער ווינט אע די אויגן : די מיטרענגע טרעפֿט אויך פֿריִער דעם אָרעמאַן : ווען עס רעגנט אין דרויסן מיט רענדלעך זיצט דער אָרעמאַן אין שטוב : אַן מען מאַכט דעם דלות אַ קאַפֿטן ווערט דער קאַפֿטן קלענער : ווען אָרעמע מיידן גייען טאַנצן הערן די קלעזמער אויף צו שפּילן : בך אַ קבצן וואַקסן די קינדער
געדיכטער : בײַם אָריץ מערן זיך די רינדער, בײַם אָרעמאַן מערן זיך די קינדער : בע אַן אָרעמאַן אַ צווילינג אין ווי די (אַ) פֿינפֿטע ראָד בײַם (צום) וואָגן : הזהרו בבני עוּיים שמאָם אָצא תּורה.
אַן אַן אָרעמאַן הוליעט זיך פֿונאַנדער (צעזוועט זיך) איו בײַ אים אַ גראָשן קיין געלט ניט (אין אַ דרײַער קיין דרײַער ניט) : הוליע קבצן, אָרות קאָסט קיין געלט ניט : י הוליע קבצן, דרעק איו וואָלוול : אַלץ איע קבצן— נאָך אַ טרונק בראָנפֿן : דלות את נאווה פּאַסן ניט צוזאַמען : די וועלט האָט פֿײַנט אַן אָרעמאַן אַ נִעל-נארה : דרײַ מענטע האָט גאָט פֿײַנט : אַן עושר אַ וּנכֿ, אַן אָרעמאַן אַ קעל-אַארה אע אַן אַלטן נואף : אַ פֿויגל אָן פֿליגל און אַן אָרעמאַן אַ נדלן שטאַרבן ביידע פֿאַר הונגער : וואָס נוצט קבוד, אַן מען האָט ניט צו עסן : אַן אָרעמער מיוּחס אין געליכן צו די אָברי לוחות : אָינחס קן אלעזר קן אַהרן הכֿהן—אַן ער האָט ניט קיין געלט אין ער פֿאָרט אַ פּאַרך : אַן אָרעמאַן האָט אַ עט האַרץ : אַלע אָרעמע-לײַט האָבן גוטע הערצער : אַ קבצן איז אַ מעלצדקה אויף יענעמס (אויף אַ פֿרעמדער) קעשענע : אַן אָרעמאַן אין אַ טתרן אויף יענעמס (אויף אַ פֿרעמדן) בײַטל : אַן אָרעמאַן טאָר ניט יש קיין קעל-צדקה : דעם אָרעמאַן גלוסט זיך אַלץ : אַן אַן אָרעמאַן זעט אַ גראָע שפּרינגט ער פֿון דער הויט : דעם אָרעמאַנס יִצר-אָרע אין אַ סקאָרינקע ברויט : דעם אָרעמאַן טאָר זיך ניט גלוסטן (וועלן).
אַן אָרעמאַן וויל אויך לעבן : איין אויג מון אויך שלאָפֿן : איין אויג (אין קאָפּ) וויל אויך שלאָפֿן : בײַ גאָט זײַנען גלײַך אָרעם און רײַך : גאָט טוט וסים מיט דעם אָרעמאַן : גאָט העלפֿט דעם אָרעמאַן—ער פֿאַרהיט אים פֿון טײַערע עמרות : מקימי מאָפֿר דל—אַן גאָט העלפֿט דעם אָרעמאַן, מאַשפּות נרים אָביון—אין אים גאָרניט צו דערקענען : ענִיי עירך וענִיי עיר אַאָרת—עניי עירך קודמע : אַ פֿרעמדער אָרע-
498
מאַן טוט דעם היימיק קיין טובה ניט : ווער עס ננכֿעט בײַ אַן אָרעמאַן נעמט צי בײַ שט אַליין : אין אַן אָרעמאַן קען מען זיך לײַכט פֿאַרזינדיקן.
סאה עניותא לשראל : דלות אין ניט קיין פסלות : דעם ייִדן שאַט ניט אַזוי זײַן אייגענער דלות ווי דעם אַנדערנס עשירות : אָרעם אין ניט קע שאַנד (אַבי ניט סמאַרקאַטש : אָרעם אין ניט קיין שאַנד, אָבער ניט קיע דויסער אָבוד אויך (אָבער אַ קנאַפּער ייִחוס) : אָרעמקייט אע ניט קיין שאַנד, אָבער ניט קק גרויס שײַנדל אויך: אָרעם אין ניט קיע שאַנד, אָבער אין האַרצן אַ בראַנד : אַע עני אָלא בדעה (בדעת) : אָרעם אין דער וואָס האָט ניט קיין נאָמה : עסן ע-ן בײַ גאָט אַלע גלײַך, אָרעם את רײַך : דער (גיד עסט ניט קיין רענדלעך און דער אָרעמאַן עסט ניט קיין שטיינער : דער אָרעמאַן עסט די לונגען ווי דער עושר דאָס ברוסטפֿלייש : ווען עס פֿעלט פּוטער צו ברויט אין עס נאָך ניט קק נויט : בעסער אַ שטיק טרוקן ברויט איידער צו לײַדן מיט : פֿאַר מיט עסט מען ווײַסברויט : נישטאָ קיין ברויט , טאָ גיב חלה : פֿאַר נויט טוט מע אָן דעם שבת אין (אום) דער וואָכן : וואָס מען זעט ניט נײַערהייט אע קאַסטן זעט מען אַלטערהייט אין סמעטניק : וואָס בײַ אַן אָרעמאַן קען זיך פֿאַרוואַלגערן האָט עס אַ גקיר ניט זע אייעס : איטלעכער אָרעמאַן ווייס פֿע זײַן עשירות: אַן אָרעמאַן האָט קיין מורא ניט פֿאַר קיין עבה : אַ קבצן באַדאַרף קין שמירה ניט : אַ קבצן אין די בעסטע שירה : אַן אָרעמאַן את אַ קראַנקער זײַנען שטענדיק אַקיף : דער דלות מעג אַלעס : דעם דלות פּאַסט אַלעס : פֿאַר אַן אָרעמאַן אין אַ שוואַרץ יאָר אויך גוט (אויך גענוג) : אַן מען האָט ניט קע וועש פֿאַרשפּאָרט מען וועשגעלט צו צאָלן : אַן מען האָט ניט קיין אָתרוג דאַרף מען קיין פּושקע ניט האָבן : עס איז עט צו זײַן אַן אָרעמאַן—ער עסט פֿוסנאָגע.
די מיט שאַרפֿט דעם אַכל : אוּ אָרעמאַן
האָט נישט האָס צו פֿאַרלית : ווער עס האָט שרויט האָט ניט וואָס צו פֿאַרלירן : אַן אָרעמאַן האָט דרײַ האָפֿעטנגען : אַ לעבן אין נויט אין נאָך אַלץ בעסער ווי דער שענסטער טויט : שיטער אין דײַן ברײַ—אָ לעבן אין כּדאַי : פֿאַרן טויט און פֿאַרן דלות קען מען זיך נשט באַוואָרענען (אויסהיטן) : פֿע קראַנקייט און אָרעמקייט אין קיינער נעט באַוואָרנט : לא נחדל אָביון מקרבֿ האָרע : אַלע סיאָנים גייען אונטער, נאָר דער סימן דלות בלײַבט : אויף אַרויסטרײַבן דעם קבצן דאַרף מען ערשט זײַן אַ (גיד (אַן עושר) : מיט אַ פֿוילן שטעקן קע מען ניט אַרויסטרײַבן דעם דלות : ווו דער דלות קלעפּט זיך אָן קען מען אים ניט אַזוי באַלד אָטור ווערן : עס אין דינגער אויפֿצוהייבן אַ שיכור איידער אַ קבצן : אַן אָרעמע צעברעכט מען מיט אַ וועטשערע : מיט אַ באַרשט און אַ נאָדל באַהאַלט מען דעם דלות : אַ גראָע ליים מאַכט דעם דלות רע : אַ ריינער אָרעמאַן אין אַ שיינער דלות.
אין בעטלער קען ניט זע אויף צוויי ירי דים : צוויי חשנות אין אין טאָג אין דעם בעטלערס (בטלנס) שמער און קלאָג : ווען זאָרגט זיך אַן אָרעמאַן? — ווען ער האָט צריי חתוטת אע אק טאָג : ווען קלאָגט דער אָרעמאַן? (רען וויינט דער בעטלער ?)—ווען ער האָט אַ ברית מיט אַ קדיודהאָן אין אק טאָג : ווען מען שערט די שעפּסן פֿרייען זיך די ציע : ווען פֿרייט זיך דער אָרעמאַן? — אַן ער פֿאַרלירט את געפֿינט : ווען זינגט אַ בעטלער ? — אַן ער האָט ניט וואָס צו עסן : ווען פֿרייט זיך גאָט? — אַן אַן אָרעמאַן געפֿינט אַ מאָיאה את גיט זי אָפּ : ווען פֿרייט זיך גאָט? — אַן איין בעטלער קראַצט דעם צווייטן.
נקאָנטראַסש אַ שיינע וועלט, אַ ליכטיקע— אָבער ווי פֿאַר וועמען : פֿאַר איינעם אַ טובה, פֿאַרן צווייטן אוּ אומגליק : פֿאַר וועמען אַ גליק, פֿאַר וועמען אַ שטריק : פֿאַר וועמע אַ ברויט, פֿאַר וועמען אַ טויט : וואָס פֿאַר איינעם
98—499
ברויט אין פֿאַרן אַנדערן טויט : וועמען אַן אויבל אויפֿן האַלדן (אַ בײַטש אין האַנט), וועמען אַ יאָך אויפֿן האַלדז : איינער האַלט די קו בײַ די הערנער און דער אַנדערער מעלקט זי : ווער עס נייט און ווער עס גייט : ווער עס בויט און ווער עס באַוווינט (פֿאַרוווינט) : וועמען אַ קיבוד, וועמען אַ שטעקן : איינעם וואַרפֿט מען אַרײַן, דעם אַנדערן וואַרפֿט מען אַרויס : (מי באָש ומי במים, מי נרום ומי יאָפֿל,) ווער עס פֿאָרט און ווער עס גייט צו פֿוס : אַ סוחר פֿאָרט אויף ירידים (ירידן, יאַרידן), אַ בעטלער גייט צו פֿוס : איינער קריגט פֿאַר אַ קניפּ אַ גלעט און אַ צווייטער פֿאַר אַ גלעט אַ פּאַטש.
אַזוי גייט דאָס אויף דער וועלט : איינער האָט דעם בײַטל , דער אַנדערער דאָס געלט : אַ האַלבע וועלט לעבט ווי שררות, די אַנדערע לעבט אין אָרות : איינער האָט גאָר, דער אַנדערער האָט גאָרניט : איינער בענטשט מזומן, דער אַנדערער האָט (ציילט) מוומן : איינער האָט מזומן בײַם טיש, דער אַנדערער אין טאַש : איינער לאַקאָמעט זיך אויפֿן ריווח, דער אַנדערער אויפֿן קרן : איינער האָט קוים מיטן לעפֿל, דער אַנדערער מיטן שעפֿל : איינע קלאָגט, וואָס די פּערל זײַנען שיטער, די צווייטע קלאָגט, וואָס די פּערלגריץ אין (די גרויפּן זײַנען) שיטער (וואָס די קאַשע אין ביטער) : איינער האָט ניט קיין אַפּעטיט צום עסן, דער אַנדערער האָט ניט קיין עסן צום אַפּעטיט : איינער ווערט קראַנק פֿון איבערעסן זיך, דער אַנדערער פֿון ניט דערעסן : איינער וויל לעבן און ק ע ן ניט, דער אַנדערער קען און וו י ל ניט : איינער האָט ניט אין זין, דער אַנדערער האָט ניט וווהין.
זען אויך : קליינצאָליקייט 66, הומער 286, בקשה 472, הואָאה 490, חובֿ 492, ניט-צאָלוט 494, אומדערפֿאָלג 496, ליד 512.
499. מיטעלער מצבֿ
ס ן מיטעלער מצבֿ, מיטלשטאַנד : מעסיקייט,
מיטלמעסיקייט : אַ האַלבע אָרה : מיטלקלאַס.
מיטלמאַן, מיטלשטענדלער, מיטלקלאַסמענטש : אַ ריינער אָרעמאַן נאָן חובות) : אויפֿגעבונדענע הענט : בינוני.
וו : ייִן אין מי-עלן לצכֿ : דורכקומען,
איבערשטופּן, איבערמוטשען זיך, איבערהבלען : פֿאַרבינדן אַן עק מיט אַן עק.
אַדי ן מעסיק, מיטלמעסיק, באַהעביק, גע-
וויינ(ט)לעך, דורכשניטלעך, דערטרעגלעך. אינוו, פֿראַן ן אַזוי : נישקשה : נישקשה נישט :
ניט שלעכט : גאַנץ גוט : גאַנדן גוט, אינדיק (קאַטשקע) נאָך בעסער נ-פּ) : גאַנץ ווויל : *שוואַנץ ווויל נ-פּ) : ניט צו גוט אוזניט צו שלעכט: ניט אַזוי אײַ-אײַ-אײַ : ניט אײַ-אײַ-אײַ און ניט אוי-אוי-אוי : ניטאָ מיט וואָס צו באַרימען זיך : עס האָט געקענט זײַן בעסער : מע ! : בע ! : צו דערלײַדן : צו דערטראָגן : עס איז בײַם וועג : עס גייט אויף אַ דרך (אויף אַ לאַד) : עס האַלט אויף אַ לאַד (אויף אַ שטייגער) : גאָט צו דאַנקען : מיט חסד : ניט צו פֿאַרזינדיקן : מען טאָר ניט זינדיקן : קיין ביין ניט : קיין מעשה ניט : קיין מעשה רע ניט : קיין חיות ניט : ניט קיין אומגליק : ל.א בּצעקתה : (גאָט זאָל העלפֿן) נימער ערגער : בעסער האָט קיין שיעור ניט : צײַט מײַן לעבן הלוואַי בעסער ניט ערגער : בין מײַן ענדע לעבן זאָל איך אַזוי . . . : אָן אותיות (אָן דיבורים) ! : מען וועט שוין ווי עס איז אָפּשמאַדײַען דאָס וועלטל : טריפֿט עס נישט—טראָפּט עס : האָט מען עס ניט שעפֿלדיק, האָט מען עס לעפֿלדיק : אויב נישט מיטן שעפֿל אין כאָטש מיטן לעפֿל : אויב נישט מיט פֿעסער, זאָל כאָטש זײַן מיט קאַנען : ניט אָרעם ניט רײַך—אַבי לײַטן גלדר : נישקשה איי מיט אַ קוף : נישקשה אין אויך גוט קראַנק : נישקשה אין אַ פֿויל (שלעכט) פֿערד.
99—501
שפּר : צו ברויט געפֿינט מען שוין אַ מעסער :
אַן ס'אין דאָ אַ פֿוטער וועט שוין וײַן אַ טשוואָק אים אויפֿצוהענגען : אַבי אַ פֿערד— אַ בײַטש געפֿינט מען שוין : אַבי אַ קלאָץ—אַ הונט וועט זיך שוין געפֿינען.
ם ן פּרײַזונג, שאַצונג, אָפּשאַצונג, אײַנשאַצונג,
טאַקסירונג, אָפּטאַקסירונג, וואַלואַציע, עוואַלואַציע : הערכה, ממעטע, קאָסטנשאַץ, קאַלקולאַציע, קאָסט-רשימה, איבערשלאָג, עסטימעט נאַ-) : קאָטאַציע, קאָטירונוּ : דענאָמינאַציע, דעוואַלואַציע.
פרײַי, קקח, קאָסט, באַטרעף, י צענע, טאַקסע : נאַ-) טשאַרדוש, רייט : קורס, בײַטקורס: לאַזשע, אַדושיאָ: וואַלוטע : געזעצטער (געשטעלטער) פרײַו (קקח), פּרי - פֿיקס : קאָסטפּרײַז, נעטאָפּרײַו, ברוטאָפּרײַו, נאָרמאַלפּרײַו, מאַרקפּרײַן אאַז“וו : קרן : קרןפרײַו, קרן-קאָסט : אַליינקאָסט, (אײַטקויפֿקאָסט, פֿאַרקויפֿקאָסט אאַן“וו.
ווערט, ווערדע : מאָיאה : בײַטווערט, טוישווערט, מערווערט, נאָמינאַל - ווערט אאַז“וו : פאַרי, אַלפּאַרי : טאַריף : צאָלטאַריף, פּראָצענט-טאַריף אאַז“וו : אָפּצאָל , שטײַער — ג-פּ : פּרײַזליסטע, פּרײַזקוראַנט.
שאַצער, אָפּשאַצער, טאַקסירער, טאַקסאַטאָר.
וו : פּרײַזן : באַשטימען (זעצן, שטעלן, פֿיק-
סירן) אַ פּרדי : שאַצן, אָפּשאַצן, אײַנשאַצן, טאַקסירן, אָפּטאַקסירן, י צינעווען, י צענעווען, י פֿאַרצענעווען : קאָטירן : זאָגן (פֿרעגן, בעטן, אויסבעטן, אויסבאָטן, פֿאָדערן, אָנמעסטן זיך, בענטשן, זינגען) אַ פרען (אַ קקח) : רעכענען, טשאַרדזשען נאַ-) : קאָסטן, באַטרעפֿן, כאַפּן, אויסקומען : אויסמאַכן, אויסטראָגן, אָננעמען זיך : ברענגען (אײַנברענגען, אַרײַנברענגען, אַרײַנטראָגן) אַ פרען : פֿאַרקויפֿן זיך פֿאַר.
אינוו ן פֿאַר, אום.
פֿראן : ווי אַ בייגל אַ גראָשן : עס אין ווערט
דאָס געלט : מה סקר? : מה יוקר? : ווי טײַער? — אַ דרײַער : ווי אָקח? — אַ שטיק לעקעך : צייל דײַנע ציינ(ער) : ער קען זיך זײַנע ציין אַליין איבערציילן.
שפּר : אַ ייִדן טאָר מען ניט געבן דאָס גע-
באָטענע געלט : ווער עס האָט ניט קיין געלט אין קעשענע דער זאָל קיין קקח גיט פֿרעגן : נאַר בלײַבט נאַר און קקח בלײַבט קקח : יענעמס גוטס אין גרינג צו שאַצן.
זען אויך : שטײַער יא.
501 . שטניער
ס : באַשטײַערונג, אַליין-באַשטײַערונג, טאַרי-
פֿי(צי)רונג : טאַריפֿיקאַעיע, טאַקסאַציע : צאָלסיסטעם, שטײַער - סיסטעם : שטײַערגעועץ : אָפּצאָל-פּאָליטיק, פּראָטעקציאָניזם : צאָלאָפּמאַך.
שטײַער, צאָל , אָפּצאָל, קאָנטריבוציע, טריבוט, צינדז, צינש, טשינש, סכום, טאַקסע, קכס, מס, נתינה, אָפּגאָב, אָטקופּ, אַקציז, י פאָדאַטיק, ס פּאָדאַטקעס, י נאַלאָג, י פּאָשלינע, גיבערנע, גיבורנע, י מיטע : נאַ-) דיוטי, דיוס, טעקסעס : נגנ“ח מעשר, מעשר ראשון, מעשר שני, מעשר מן המעשר, מעשר אָני, תּרומה, תּרומת - מעשר : דירעקטע, אומדירעקטע שטײַערן : צוגאָב-שטײַער, שטײַער-צושלאָג, שטײַער-צולאָג, איבערנעמ(ונג), י פּערעבאָר.
ומינים שטײַערן) קאָפּגעלט, ז קאָפּשטײַער, י פּאָדושנע : פֿאַרמעגדשטײַער, ירושהשטײַער, ירושה-אָפּצאָל : הכנסה-שטײַער, אינקאַם-טעקס נאַ-) : גרונטשטײַער, ערדשטײַער, פּלאַצאָווע : שטאָטשטײַער, עטאַט, הערכה : הויזשטײַער, וווינונגשטײַער : וואַלשטײַער, שטימשטײַער, פאָלטעקס נאַ-) : ברוקיר - שטײַער, ברוקירגעלט : געווערב-שטײַער, געווערבגעלט, באַשעפֿטיקונגשטײַער, פּאַטענטשטעער : מיט-
גלידשפּצאָל , מיטגלידגעלט : תּבואהשטײַער, קאָרנגעלט, קאַשעגעלט : נרבי) פדיון, בּוללות, מעאָדות : נפֿלש טאַקסע, קאָראָבקע, קעסטעלע, פֿליישגעלט : זאַלצשטײַער, סמעטענעגעלט, טאַבעק-שטײַער : פֿאַסשטײַער, צאַפּנגעלט, טהאָפּאָרע : אַקציז, אַקציזשטײַער : קוימענגעלט, פּאָדימנע : ואָעעלט : האַוונגעלט, האַאָפּצאָל , דאַמגעלט, אַנקערגעלט, ווערפֿאָפּצאָל , ווערפֿגעלט : גרענעעשפּצאָל , גרענעצגעלט : אײַנפֿירשפּצאָל , אימפּאָרטשטײַער, טאַריף, טאַרירשפּצאָל : אָקטראָי : קריגשטײַער, מלאָמהשטײַער : געריכטשפּצאָל , קאַנצעלאַריע - אָפּצאָל , אַקטנגעלט, שטעמפּלגעלט, שטעמפּל - אָפּצאָל , הערבאָפּצאָל, נאָטאַריוס-געלט, ואָטאַריעלער שטײַער : וועקסלשטײַער : אײַנקויפֿגעלט, אײַנטריטגעלט, אַרײַנטריט-געלט.
שטײַעראַמט, (אָפּ)צאָלאַמט : י טאַמאָזשנע, צאָלהויז, שראַנקען, צאָלטויער : אַקציז-פֿאַרוואַלטונג : צאָלליסטע, שטײַערבוך : שקלטאָג.
צינדזהאַר, פֿיסקאַל : שטײַער - מאָנער,
שטײַער - אינספּעקטאָר, צאָל - אינספּעקטאָר. צאָל-אויפֿזעער, פֿינאינספּעקטאָר נשיי) : שטיִערעאַמלער, שטײַער-קאָלעקטאָר, - סבאָרשטשיק, י איזבאָרשטשיק, מוכס, אָכס, אָכסן, י מיטניק, קעל-טאַקסע : טאַקסאַטאָר, שטײַערבאַאַמטער, צאָל-באַאַמטער, אַקציזניק : צינדזצאָלער, שטײַער-צאָלער, שקל-צאָלער אאַן“ר. וו : שטײַערן, באַשטײַערן, טאַריפֿי(צקרן, מעשרן.
אַדי ן עטאַטיק, פֿיסקאַליש, אַקציונע אאַז“ר — ס.
שפּר : הע-עך אע פעטעך גיבן ניט קיין קכס : אַ האָע „העט איך“ צאָלט ניט קיין אָכט : פֿאַר סכום טאָר מע ניט אַנטלויפֿן : פֿאַרן טויט קען מע זיך ניט באַהאַלטן ש פֿאַר סכום קען מען ניט אַנטלויפֿן : דער ערגסטער שוחט אע דער אָעל-טאַקסע : סאַם אָכסן נזלן : ווער
עס צאָלט ניט קיין סכום דאַרף קק דעה נישט זאָגן : ווער עס גיט ניט צו קהל דער האָט ניט מיטצורעדן בך קהל : ווער עס גיט ניט צושטײַער טאָר ניט אין דער קאַשע אַרדנשפּײַען : ווער עס שטעלט אין קאָן מעג שפּײַען אין קאָן : ווער עס גיט די מאה האָט די דעה.
זען אויך : פּרען 500 , באַלוינונג 605.
2—. טײַערקייט
ם ן טײַערקייט, קאָסטעוודיקייט, יקרנישקיט אאַז“וו — אַדי : טײַערער, הויכער, איבערגעטריבענער, געשהאָלענער, שאַרפֿער, געזאַלצענער, געפֿעפֿערטער אאַז“ר פּרײַז (קקח) : ניט קיין מאָיאה : קנאַפּע מעיאה : טײַערע מאָיאה נ-פּ) : גאָלדענע ציג, גילד(ער)ן ציגל : אַכצן און דרײַצן מיט ביין לויפֿעניש (את דאָס איבעריקע מינץ) : גאָלד און טאָלער : טײַערניט, טײַערונג : נקרות, יִקרות (דול : יִקרותיאָר : אינפֿלאַציע : האָסע, בום נאַ-).
יקרנות, באַרע-ערד, באַרײַסעניש, ניייעניש : הויטשינדערײַ, בײַטלשנײַדערײַ, גאָרגלשנעדערד, האַלדישנדדערײַ.
יִקרן, נקרותניק, טײַערער סוחר, באַרײַסער, נייזער, אַפּטייקער, הויטשינדער, בײַטלשוײַדער, גאָרגל-שנײַדער, האַלדושנך דער, פאַסקאַזש.
וו : זײַן טיִער, זײַן קאָ--ערדיק אאַי“יי * אַיי : זײַן בייקר : שטעגן (אַרויפֿגיין) אין פּרען : קאָסטן טײַער : קאָסטן אַ פֿאַרמעגן (אַ מאַיאָנטיק, אָמון מיט דמים אאַז“וו) — זיפּ : קאָסטן ווי אַ טאַטן, ווי אַ טאָכטער אויסצוגעבן.
צאָלן (קויפֿן) טײַער : צאָלן גוט : צאָלן אין טאָג אַרײַן : נ-פּ) אָפּנאַרן (אויסנאַרן) דעם קרעמער : כאַפּן אַ טאָטער : צאָלן (קויפֿן) ווי אַן אָנועצער, ווי אָקערשט אַראָפּ פֿון קעסט, ווי אַ נאַר, ווי אַ שוטה, ווי פֿאַר אַ ממזרל , ווי פֿאַר אַן עקרה : אויסשטײַע (אַרײַנשטײַגן) אין פּרען : איבערצאָלן : אָפּגילטן: אָפּשיטן (אָנ-
שטאָפּן) ניענעם) מיט גאָלד (מיט רענדלעך) : רדר מאַכן יענע-.
בעטן (פֿרעגן, בענטע, זינגען) אַ פּרײַן (אַ אָקח) : אָנזאַלצן אַ קקח : הייסן זיך (לאָזן זיך) באַצאָלן : מאַכן אַ געזאַלצענעם (אַ געפֿעפֿערטן, אַ געשהאָלענעם) אָשבת : איבערזעצן (איבערשטעלן, העכערן, אויפֿשלאָגן, אַרויפֿשרויפֿן) דעם פּרען (דעם אָקח) : איבערבאָטן, איבערבעטן, איבערביטן, איבעררעכענען, איבערטשאַרדזשען נאַ-) : איבערנעמען, איבערזאַלצן, איבערפֿעפֿערן : איבערציִען דעם בויגן (דאָס שטריקל) : איבערכאַפּן די מאָס : נקרענען זיך : באַרײַסן, נייזן : שנײַדן (רע-ן, שינדן) אַ פּאָלע (אַ פּאַס, די הויט) : אַראָפּרײַסן די כראַפּע : פּאַסקערען : אָנדרייען ש אויער : נעמען געלט מיט לעבער : פֿאַרקויפֿן טײַער : פֿאַרצוקערן : האַלטן אויף יִקרות.
אַדי : טײַער, יִקרות טײַער : טיִער יוי חרי-ת : קאָסטעוודיק, עקספּענסיר נאַ-) : יקרנש, באַרײַסעריש, נייועריש, שינדעריש, אַפּטייקעריש אאַז“ר — -.
פֿראַן : עס איי געזאַלצן און געפֿעפֿערט : עס אין אַן אַפּטייק : עס אין אַ רענדל אַ לויט : עס אין מיט גאָלד צו גלײַך : עס אין ניט צו קריגן פֿאַר געלט : עס האָט זיך אָנגעצונדן אין הימל (מיט רויך, מיט פֿײַעח : עס ברענט : עס אין ניט פֿאַר מײַן קעשענע : מען דאַרף צו דעם האָבן קורחס אוצרות (און מתואָלחס שרף : אַווי פֿיל געלט האָט גאָט אַליין ניט : וועלוועלע אין געשטאָרבן : וועסט קריגן די מעיאה : אַ כּאָרה דאָס געלט.
שפר ן וואָס צוליב אין שטענדיק טײַער : אַן מען צאָלט געלט אין ווערט געלט : אַן עס קאָסט געלט אין ווערט געלט : חלה אין טײַער—נאָר ס'אין ווערט : וואָס טײַער אין ביליק, וואָס ביליק איז טײַער : אַן מען צאָלט טײַער פֿאַרדינט מען טײַער : וועסט ניט איבערצאָלן, וועסטו גיט קויפֿן : אַלע יקרנים האָבן
דעם דלות : דעם (דאָס) יקרות פֿילט נאָר דער אָרעמאַן : דעם אָרעמאַן קאָסט טײַער(ער).
זען אויך : האַנדל 4—, האַגדלספּלאַץ 485.
503. וואָלוולקייט , הוּחה
ס ן וואָלרלקייט, ביליקייט, צוטריטלעכקייט
אאַז“ר פּ אַי : נול : נידעריקער, נאָמינאַלער, האַלבער אאַז“ר פּרײַו : מאָיאה, מעצאָצע נ-פּ) , באַרע נאַ-) : ווילדע, גאָלדענע, קשרע מאָיאה : אַ מאָיאה מיט ברויט צו עסן : אַ מאָיאה אויף טרפֿות : אַ מאָיאה פֿון (רי בײַ) אַ ננבֿ.
הנחה, ראַבאַט, רעדוקציע, נאָכלאָז, אָפּצוג, י סקידקע, קאָנצעסיע, דיסקאָנט, סקאָנטע, אַדזשיאָ, טאַרע.
וילוול קקח, בעסע : דעוואַלואַציע, דעוואַלוואַציע, אָפּרערטיקונג, ז אַנטרערטונג.
ר ן זע וואָלוול , זע ביליק אאַן“ר — אַדי : פֿאַלן
(זינקען, אַרונטערגיין, אַרונטערקומען) אין פּרײַז : קאָסטן ווייניק (אַ שיבוש, אַ קלייניקייט אאַז“ר) — פּפּ : קויפֿן ביליק, קויפֿן אַ מאָיאה : קויפֿן אַן אָקס פֿאַר אַ גראָע : קויפֿן ווי אין טאַמאָזשנע : אַראָפּרײַסן (אַראָפּדינגען, אַראָפּדריקן, אַראָפּקוועטע) פֿון פּרײַן : קאַסענירן, קאַשענירן : אויסקאָכן דאָס וואַסער.
פֿאַרקויפֿן ואָלרל (ביליק אאַו“וו) — אַר : געבן אַ הנחה (אַ דיסקאָנט אאַז“וו)—- : אַראָפּגעבן, אַראָפּרעכענען, אַראָפּציִען, אָפּציִען, אָפּשלאָע, (דקסקאָנטירן, טאַרערען : פֿאַרקויפֿן אין גלײַכן געלט (באָקח האָווה) : פֿאַרקויפֿן פֿאַר קאָסטפּרײַז (פֿאַרן קרן, אונטערן קרן, אונטער פּאַר, פֿאַר אַ שמעק טאַבעק(ש , פֿאַר אַ פּוטערברויט, פֿאַר אַ שיבוש, פֿאַר אַ גאָרנישט, פֿאַר אומויסט אאַז“וו) : פֿאַרנאַרן נאונטערן פּרײַח : אַרונטערלאָזן (אַראָפּלאָזן, נאָכלאָזן) פֿון פּרײַז : רעדוצירן (פֿאַרקלענערן) דעם פּרײַן : פֿאַרביליקערן, פֿאַרוועלוועלערן, מנלזל אָקח זע : דעושלויִת, דעהאָלמירן,
אָפּמערטיקן, אַנטווערטיקן : וואַרפֿן דעם
מאַרק : קוילען אויף טרפֿות.
אַדי : וואָלוול , ביליק, שפּאָט ביליק, צוטריטלעך, ז צוגענגלעך : רעדוצירט (אע פּרײַח . נפֿאַרגלײַכונגען) וואָלוול (ביליק) ווי
באָרשט, ווי מיסט, ווי גראָז, ווי שוועמלעך
(קראָפּעווע) נאָך אַ רעגן, ווי אַן אָפּגעשלאָגענע
הושענא, ווי הינער נאָך בּאָרות, ווי נאָכן יאַריד
(יריד).
אינוו : ניט-טײַער : ניט-איבערגעצאָלט : נידעריק געפּרײַזט : בנול : בןיל-(ה)ןול : בוילי-
דיטקע) : האַלב אומזיסט : באָצי חינם : בחינם :
אומזיסט : פֿאַר (האַלב) אומזיסט : פֿאַר האָר-
נישט : פֿאַר ליבע : אָן געלט : אַווי גופֿא : גראַ-
טיס : פֿרײַ : קאָסטפֿרך : פּאָסטפֿרײַ, פֿראַנקאָ :
שטײַערפֿרײַ, צאָלפֿרײַ אאַז“וו.
פֿראַן : עס איי ווערט דאָס געלט : עס אין ווערט אויף טרפֿות (אויף אַרויסצוּוואַרפֿן) :
עס אין קרוב לאָקח : עס איו וועלוועלער ווי
באָרשט : עס אין וואָלוול את לאָפּטשעט : נצו
אַ קושענירקע) אַזאַ אָקח וועל איך אויסוויינען
אויפֿן קית-עולם.
שפּר ן איידער דער ייִד גייט אין מאַרק אַרע קאָסט אים אַלץ וואָלוול : דאָס גאַנצע
געלט גייט אַוועק אויף מאָיאות : אין אַ נול
עסט מען אויף דאָס מזומנע געלט : אַ קשרע
מאָיאה איו אַ פּעקל ציצית : דאָס לעבן אין
די גרעסטע מאָיאה—מען קריגט עס אומזיסט :
וואָס וואָלוול אין טײַער : פֿון וואָלוועלע פֿיש
גיסט מען אַרויס די יויך : וואָלוול פֿלייש עסן
הינט : אַן ס'אין וואָלוול פֿיש אין אַ גע-
פּאַקטע השקמה : אַן עס כאַפּט זיך פֿיש אין
וואָלוול פֿיש, אַן ס 'איז וואָלוול פֿיש כאַפּט זיך
פֿיש.
בחינם קריגט מען קינים : אומזיסט קריגט
מען נאָר מיסט : אומזיסט זעצט זיך אַ געשוויר : אומזיסט זעצט זיך אַפילו קיין געשוויר (מכה) אויך ניט: אומזיסט טרינקט מען (נאָר) ושסער :
אומזיסט קען נאָר די קישקע אַרויסקריכן :
אומזיסט איו נאָר דער טויט, און דאָך קאָסט
ער דאָס לעבן.
זען אויך : האַנדל 484, השדלספּלאַץ 485.
504. פֿרעגיביקייט
ם : פֿרײַגיביקייט, ברייטגיביקייט, ברייטהאַרציקייט, מילדקייט אאַז'ר — אַדי :
ברייטקייט, ודאָנות, נדיבות-לב, רחכֿות-לכֿ,
וותּרנות : הכנסתשורחים, גאַסטפֿרענדשאַפֿט,
אָפֿן הויז.
ליבעראַל , ספּאָרט : ברייטע האַנט, אָפֿענע
האַנט, יִד ראָבה, אַין נפֿה, ד פּתוחה: מכניס
אורח: י שטשעדראָן, י שטשאָדרען : מילדער,
פֿרײַגיביקער, ברייטהאַרציקער אאַז“ר — אַדי :
וו : זען פֿרעגי-יק, זײַן ליבעראַל , זש מילד אש“וו — אַדי : ניט קאַרגן : געבן מיט דער
פֿולער האַנט (מיט אַ ברייטער האַנט, מיט דער
רײַכער האַנט, מיט אַ שטשירער האַנט, בנד
עפֿענען דעם טײַסטער : צערתרנען זיך, צע-
גאַרטלען זיך : לאָון ויך קאָסטן : שטעלן זיך
ברייט (שיין) : זײַן אַ מכניס אורח : האָבן אַן
אָפֿן הויז.
אדי : נדאָניש, וותרניש, מילד, ברייט, ברייטגיביק, ברייטהאַרציק, ברייטהאַנטיק, פֿרך
גיביק, גרויסמוטיק, ליבעראַל, ספּאָרטיש,
י שטשעדרע, גאַסטפֿרײַנדלעך.
זען אויך : געבוע 479, געזעלשאַפֿטלעכקייט —5 . מסהאַרציקייט פא.
505. קאַרגשאַפֿט , גײַציקייט
ם ן קאַרגקייט, קמאָנישקייט, געלטגײַציקייט אאַז“ר — אַדי : קאַרגשאַפֿט, קמאָטת : גײַצי-
קייט, ז געץ, ז געלטגע, ז געלטזוכט, האַבוד
סטרע : גאָלדפֿיבער, גאָלדגעיעג : אַגל-הןהב : מאַמאָניום.
קאַרגער, קמצן, קמצניוק, חויר, חוירעץ, חוירת, חזירטע: דברשחר, סוויניאַק, סוויניוק, קילי, קורח, אָן-נח, גנידע, גנידאָל , לויזער, קניקער, סקנער(וק), ליטשעקרופּניק, קנײַפּער, קאָפּייעטשניק, זשמינדיאַק, סקווערניאַק, פֿאַרמאַכטע האַנט, נאַ-) פּיִקער, קײַק : שוסטער נקי) : אַ הונט אויף אַ וואָגן (קופּע, קוגע) היי : — דרעקפֿרעסער.
רודף - אָמע, חומד - אָמון, אוהבֿ - אָמון : גאָלדזוכער, אוצרות-זוכער : אָץ להעשיר : מאַמאָניסט.
וו : קאַרע, אײַנקאַרע, פֿאַרקאַרגן אאַז“וו :
זשאַלעווען זיך (ניט פֿאַרגינען זיך) דעם ביסן (דאָס עסן, דאָס לעבן אאַז“ר) : לעבן ווי אַ דברשחר, ווי אַ חזיר, ווי אַ חוירניק, ווי אַ הונט : לעבן אויף שרנישט : ליגן אויפֿן גראָע : קראַפּען זיך (ראַדעווען זיך) אויף אַ גראָע (אויף אַ פֿרעמדער ציבעלע אאַז“וו) : צוציילן די גרויפּן אין טאָפּ : אײַנהאַמעווען (אײַנשלינגע, אײַנרײַסן) די וועלט : זע פֿאַרברענט (זײַן להוט אאַו“ר) נאָכן קערבל : האַבעווען, האַבונערש : דינען צום עגל הנהב : האָבן גרויסע אויגן — 541 : ניט צולאָזן ניענעם) : צולאָזן ווי דער קעל-דבר : צולאָזן ווי דער הונט אויף זע אייגן מיסט (אויף אַ קופּע היי). אַדי ן קאַרג, קאַרגלעך, ענגהאַרציק, האַרט-
לײַביק, חזירש, קמאָניש : געלטגײַציק, געלטגיריק, געלטזשעדנע, אומדערזעטלעך.
נפֿאַרגלײַכונגען) קאַרג ווי אַ הונט, ווי אַ אַויר, ווי אַ דבר-אַחר, ווי יעקע גנבֿ, ווי אַ פּראָצענטניק, ווי דער עקאָנאָם האָס דאַרף געבן פֿע זײַן קעשענע.
אינוו , פֿראַן : ניט אָנצוזעטיקן (צו דער-
זעטיקן) אים : מעשה חזיר : מעשה קמצן : הב, הב ! : אַ פּאָר הויע פֿאַר אַ נתום : ער ציילט די גרויפּן אע טאָפּ : פֿאַרלוירן די טאָכטער און וויינט שיפֿן נדן: ער קען ניטגעבן (—דאָס האַרץ
לאָזט ניש : עס ציטערן אים די הענט : ער געטרויעט ניט דער שע : ער אין גאָטס געבער : ער איי פֿון די איבעריקע געבערס : אַ מעלצדקה אויף אַ פֿרעמדן בײַטל (אויף יענעמס קעשענע) : אַ פֿילאַנטראָפּ—ער רעדט פֿיל און טוט אַ טראָפּ : מיט אין האַנט גיט ער, מיט דער אַנדערער נעמט ער : ער גיט את לאָזט פֿע האַנט ניט אַרויס : ער דאַרף האָבן דעם קרעכץ פֿאַר זיך : ער גיט אַ יאָ מיט אַ נק (מיט אַ נישט נאָך דערצח : ער קומט אָפּ מיט יהי רצון : ער גיט אַ זיפֿץ און וואַרט אויף אויסגאָב : ער ניט — ווי אַן אָקס גיט חלב : ער אין פֿון נעמעהאָר (, ניט פֿון געבעראָוח : איידער אַרײַנצר לייע אין דער פּישקע לייגט מען אַרײַן (אין בעסער) אין דער קישקע : ער ליגט אויפֿן זאַק (אויפֿן בײַטל) : וועסט מט האָבן פֿון אים אַפֿילו אַ טרונק (וואַסער) : מען קען בײַ אים קריגן פֿון אַ שטיין די ווייכע : מען קען בײַ אים קריע מיט אַ שטק אע קאָפּ : ווינטער אַ שטיקל אײַן וועסטו בײַ אים קריען : ער וואָלט פֿאַרקויפֿט דעם טאַטן מיט דער מאַמען : ער האָלט זיך פֿאַר אַ גראָע די אויע אַרויסגענומען (ביידע אויע געלאָזט אויסשטעכן) : ער וואָלט זיך שמדן פֿאַר אַ גראָע : ער וואָלט זיך געלאָזט אָפּשנײַדן די פֿינגער (מקר- זײַן) : אַלץ אין פֿאַר אים אַ קרן (אַ האַנט) : בײַ אים אין אַ קרן אַ מעק טאַבעק(ש : ער מאַכט פֿע אַ שטק אַ גראָע : ער וואָלט פֿון איינעם געמאַכט צען : ער נעמט געלט פֿון בלאָטע : ער ליגט אויפֿן סמעטניק ווי דער הונט : רײַס אים די ציינ(ער) פֿון מויל : עלעהיי פֿון אַ חזיר אַ האָר (שטשעטינע) אויסגעריסן : זאָל אַ הונט וויסן, וואָס אַ חזיר קען : זאָל אַ חויר וויסן, האָס אַ הונט קען : ביסט דאָך ניט קיין ליטוואַק, פֿאַר וואָס זשע ביסטו אַ חזיר? : ביסט זאַט, גיב דעם הונט דאָס מויל אָפּצולעקן : האָט יענער די נאָמה, האָט איך דאָס געלט : אָעות צוּר ישואָתי נווערטערשפּיל : אָעון) : פֿע שטיק האָב איך דאָך ניט אָפּגעשניטן : עס קאָסט אים טײַער : עס
קאָסט אים פֿון שטיק : גוט ביר, אָבער ניט פֿאַר דיר : די נאָמה פֿון אים !.
שפר ן אָן נח נהרג אַל אָחות מאָרה פּרוטה : אוהב קסף לא יִשבע קסף : אַ קאַרע רופֿט מען חזיר און אַ שלעכטן—קלב : אַפֿילו אין דער הוּדה געפֿינט מען דעם דברשחר : וויל מען זײַן אַ גאָיר, זאָל מען זיך פֿאַרשרײַבן אויף צוואַנציק יאָר פֿאַר אַ חזיר : ווילסטו ווערן רעך, זײַ זיבן יאָר אַ חזיר : וואָס רײַכער, וואָס קאַרגער : דער קאַרגער ליגט אויף דעם געלט ווי אַ הונט אויפֿן בע (אויפֿן בינטל היי): פֿון אַ קאַרגן גקיר און פֿון אַ פֿעטן באָק געניסט מען ערשט נאָכן טויט : ווען גיט אַן אָקס חלב? ווע דער שוחט טוט אַ פֿיר מיטן חלף : אַ קאַרגער צאָלט טײַער : אַ קאַרגער צאָלט טײַערער, אַ פֿוילער גייט מער : אַ קאַרגער צאָלט (צערט) ערגער : קאַרגע לײַט דינען דער עכֿידה נרה : אַן אַ קאַרגער ווערט מילד עסט ער באָרשט מיט לעקעך (את לעקט סיראָפּ מיט ביידע הענט) : אַן אַ קאַרגער צעהוליעט זיך אין אַ פֿרעמד קערבל בײַ אים בלאָטע : אַ קאַרגער זופּט יויך מיט אַ גאָפּל און טרייסלט נאָך אָפּ : קאַרע אַ ווײַב אין ערגער ווי שלאָע אַ ווײַב : קאַרע אין ערגער ווי ננבענען : דאָס אָרט וווּ אַ קאַרגער אין געשטאַנען זאָל מען צוויי מאָל אָפּהובלערען : איינער וויל לעבן את קען ניט, דער אַנדערער קען את וויל ניט : דאָס גוטע קען מען ניט אויסברענגען און דאָס שלעכטע ניט אײַנקאַרגן : מיצווה לחסר : אַ מיצווה פֿע אַ חזיר אַ האָר אויסצורײַסן : פֿת אַ חזיר אַ האָר אין אויך מט.
זע אויך : באַגער וא, שלעכטהאַרציקיט זא.
אַא. שפּאָרעוודיקייט
ם ן שפּאָרעוודיקייט, עקאָנאָמישקייט, אויסגערעכנטקייט אאַז“וו — אַדי : שפּאָרונג, אײַנברענגונג אאַויר : שפּאָרעניש, אײַנברענגעניש אאַז“וו — יי : עקאָנאָמיע : (געלט)אָפּשפּאָר :
לעגערגעלט : (משאָיקה-געלט : קישקעגעלט : קניפּל : שפּאָרקאַסע, נויטקאַסע, שפּאָרקעסטל : פּושקע.
(גוטע) קעל-האָיתטע : נִעל-אָכלית : אײַנשפּאָרער, אײַנברענגער, אײַנגעהאַלטענער, אויסגערעכנטער אאַז“וו — יי.
וו ן זײַן (לעבן) אויסגערעכנט (שפּאָרעוודיק,
עקאָנאָמיש אאַז“ר) — אַדי : אײַנברענגען, אײַנשפּאָרן : קאַרגן, אײַנקאַרע : פֿאַרשפּאָרן, עקאָנאָמיזירן : היטן (אײַנהיטן, אָפּהיטן, אויפֿהיטן, שוינען) דעם גראָשן (דאָס קערבל), האַלטן (אײַנבאַהאַלטן, אויפֿבאַהאַלטן) דעם גראָע : טראַכטן וועגן מאָרגן : פֿאַרזאָרע אויף אַ רעעדיקן טאָג — 403.
שפּאָרן, קלײַבן, זאַמלען, טשיליען, סיירן נאַ-) : קלײַבן ווי אָרה אין זאָק : אַוועקלייגן אויף פּראָצענט : פֿאַראיבעריקן, אָפּשפּאָרן, אָפּלייגן, רעזערווירן.
אויסרעכענען זיך : אויסמאַרקירן מיט דער הואָאה : אויסקערעווען זיך, אויסקירעווען זיך : באַגרענעצן זיך מיט, ז באַשרענקען זיך מיט, באַנוגענען זיך מיט, באַגעניגן זיך מיט, מצמצם זײַן זיך מיט : מיטלען זיך : אַן עצה געבן זיך : אויסקומען (דורכקומע) מיט דער הואָאה : אויספֿית מיט דער הכנסה : שנײַדן די הואָאה : אָפּרײַסן פֿון דער הואָאה : לעבן באָימצום (מיט אַ אַכלית, גענוי, אַקוראַט, נאָך דער קעשענע, נאָך די מיטלען אאַו“ר) : שפּאַלטן דעם מאָלצײַט : זיך שטרעקן נאָך די עקן : יוצא זײַן (אָפּקומען) מיט ווייניק (מיט אָהי אָהי, מיט אַבי וואָס אאַז“וו).
אַדי : עקאָנאָמיש, ווירטשאַפֿטלעך, קעל-
הקתיש, אויסגערעכנט, אײַנגעהאַלטן : שפּאָרעריש, שפּאָרעוודיק, ז שפּאָרזאַם, אײַנשפּאָרעריש, קאַרגערדיק, בצימצומדיק : אַקוראַט, גענוי : אַכליתדיק : אָשוט, איינפֿאַך, באַשיידן : מעסיק, באַנוגערדיק, באַגעניגעוודיק : ספּאַרטאַניש.
שפּר ן געלט צו פֿאַרדינען אין דינגער ווי
542
צו האַלטן : דער קוד פֿון דעם רובל ליגט אין דעם גראָשן : אַ גראָע היט אָפּ דעם רובל : אַן מען שפּאָרט ניט דעם גראָע קומט מען ניט צום קערבל : אַחת לאַחת ומצא אָשבת : פֿון קערנדלעך אַ הײַפֿעלע, פֿון טראָפּנדלעך— אַ טײַכעלע : פֿון איינציקע טראָפּנס ווערט אַ גאַנצער רעע : אַ ביסל און אַ ביסל ווערט אַ פֿולע שיסל : אַו מען האָט אַ קינד אין וויקל זאָל מען שוין אַוועקלייגן אַ צוויקל : באַהאַלט דעם ווײַסן גילדן אויף אַ שוואַרצן טאָג : ווער עס באַדאַרף אַ סך קען פֿיל ניט שפּאָרן : שפּאָר בײַ צײַטן, וועסטו ניט אָנקומען צו לײַטן : האָס מען שפּאָרט אָפּ איו דערנאָך ווי געפֿונען : וואָס מען רײַסט ניט אָפּ (מיט געוואַלד) דאָס האָט מען ניט : מען מון פֿון (פֿאַר) דעם רוחס וועע אויך זאַמלען: פֿאַרשפּאָרן געלט הייסט פֿאַרדי נען געלט : אַן אײַנברענגער (אײַנשפּאָרער) איי בעסער ווי אַ פֿאַרדינער : ווער עס שוינט ניט דעם גראָע אין אַליין ניט ווערט קק גראָע : שוין דאָס קלייד אין דער היים, וועט דיך דאָס קלייד שוינען צוויק לײַטן : ווער עס לעבט אָן אַ אַכלית יענער שטאַרבט אָן צײַט : אַן מען לעבט אָן אָשבון שטאַרבט מען אָן ג ידוי : מען זאָל דאָס אומריינע וואַסער ניט אויסגיסן בין דאָס ריינע קומט ניט צו פֿליסן : גיס ניט אויס דאָס אומריינע (וואַסער) קלערן דו האָסט ניט דאָס ריינע : ווי מען האָט אַזוי לעבט מען : ווי מען פֿירט אַזוי האָט מען : ווי מען שטעלט זיך דעם שטייגער אַזוי גייט דער זיגער : מען מון ויך שטרעקן נאָך די עקן : אַ שיין אָנים קאָסט געלט : אַ ברונעם שעפּט (נעמט) זיך אויך אויס : מען דאַרף דאָס שטיק ברויט טײַער האַלטן און דעם ביסן אויף צריען שפּאַלטן : אַן מען ורל זיך בײַם אָבוד דערהאַלטן מון (דאַרף) מען דעם מאָלצײַט אויף צווייען שפּאַלטן : שפּאָר, שפּאָר, קומט דער רוח (דער שמאַרעיאָר) און נעמט צו גאָר : נאָך אַ שפּאָרער קומט אַ שמאָרער : אַי מען וויל זיך אויסשלאָע די הואָאה שלאָגט מען זיך
אויס די צק : אין מאָלצײַט קען מען מיטן קיסר אויך מיטהאַלטן : בײַ אַ עטער אַעלהאָיתטע אין פֿול דאָס פֿאַס : בך אַ מטער גאָספּאָדיניע איז אָמיד פֿול די סקריניע.
ז—. פֿאַרשווענדערישקייט
ס : פֿאַרשווענדערישקייט, אויסברענגער קייט, ניטשויסגערעכנטקייט אאַו“ר — ר : שרענדונג, אויסברענעט אאַו“ר : שרענדעריִ, אויסברענגערס אאַז“ר — י : פּזרטת, עקסטראַר האָשנץ, הולטײַסטווע, שרלאַטאַנסטרע : לוקסוס.
פירן, אויסברענגער, שרענדער, אסטער, פּראַסער, טרענצלער, י ראַסטראַטשיק : געלט פֿרעסער, געלטברענער, פֿאַרלעבער, פֿוכלער, היישעריק : איבערגעוואָרפֿענער (צער וואָרפֿענער) פּאַרשוין : שיטערע פֿינגער : הולטײַ, שרלאַטאַן, יאָשקע נִעל-אַכלית.
וו : זע ניטשויסגערעכנט, זע צעוואָרפֿן, זע עקסטראַראָנט אאַז“ר — אַי : זע ניט קע נִעל-האָית(טע) : אַרײַנלייע דעם שנצן קען אע איין קרעפּל : האָבן לעכערדיקע הענט : האָבן דטערע פֿינגער : זײַן דינג אויף דער האַנט : זײַן גרינג אויפֿן קערבל גרובל , גראָע אאַז“וו) : פֿירן זיך ווי אַן אָנזעצער, ר אַן אָשוסט, ר אַ שוליער אאַז“ר : עסן (פֿרעסן)' געלט : וואַרפֿן (זיך) מיט געלט : וואַרפֿן געלט אין בלאָטע (אויף דער שס, דורכן פֿענצטער אאַן“וו) : גק פֿע האַנט : גיין אין ניוועץ.
פֿאַרשווענדן, פֿאַרשפּענדית, פֿאַרספּענדן נאַ-) : פֿאַראַכלערען, פֿאַרטעכלערען, פֿאַרטאַכטערן : צעפֿלעכטן, צעשסטען, צער שאַשטשען, צעטראַניירן, צעטרענצלען, פֿאַרטאָן : מאַבד אָמון זע : פורנען, פֿוכלען, אויסברענגען, (ס)טראַטשען : צעהאָרפֿן דך (צעשמײַסן ייר) מיט געלט : פֿאַרטעכערן (פֿאַרפּאַטש, פֿאַרברענען, פֿאַרקוועטש, (צש-
פטרן, אַרויסוואַרפֿן, צעטראַטעווען, י זמאַרנעווען, איבערפֿירן, קאַליע מאַכן) געלט : צעטעכערן, צעפּאַטשקען, צענישט(שע)ן, צענישטערן, צערײַבן, — צעקאַקן, צו רעכט מאַכן, חתונה מאַכן, באַשטאַטן : מאַכן אַ מחק (אַ אַכלית, אַ ל , אַ סך-הכל , אַש און בלאָט(ע), טשור-פּור) : פֿאַרלעבן, פֿאַרהוליען, פֿאַרשאַרלאַטאַנעווען, פֿאַרהולטייען, פֿאַרהילטעווען, פֿאַרבאַליערען, פֿאַרטרינקען, פֿאַרזויפֿן, פֿאַרשיכורן, פֿאַרנאַשן, פֿאַרפרעסן, פֿאַרשלינגען, פֿאַרנואפֿן.
אַדי ן אויסברענגעריש, פֿאַרשווענדעריש, פּזרניש, עקסטראַוואַגאַנט : צעוואָרפֿן, איבערגעוואָרפֿן : פֿוכלעריש, געלטפֿרעסעריש, הולטײַיִש, הולטײַסקע, שאַרלאַטאַניש, שאַרלאַטאַנסקע : ניט-שפּאָרעריש, ניטשפּאָרעוודיק, זניט-שפּאָרזאַם, ניט-אויסגערעכנט, ניט-אײַנגעהאַלטן, ניט-עקאָנאָמיש, ניט - נִעלהקתיש, ניט-ווירטשאַפֿטלעך, ז ווירטשאַפֿטלאָז. פֿראַן : וואָלוול געלט בײַ אים : עס צעקריכט בײַ אים אונטער די הענט (פֿינגער) : דער גראָשן איו בײַ אים אַ ממור : ביי אים וואַרעמט זיך קיין מאָל אַ קאָפּיקע ניט אָן : שיט מעל , גיס וואַסער.
זען אויך : אומנוציקייט 410, פֿרפּגיביקייט .א.
508 . געמיט , געפֿיל ,
פילעוו דיקייט
ס : פֿילעוודיקייט, שפּירעוודיקייט, עמאָציאָנעלקייט, פֿאַרכאַפּטקייט אאַן“וו — אַדי : געמיט : געמיט-צושטאַנד, הומאָר, אומער : שטימונג, ז לוינע : כאַראַקטער, עבע, נאַטור, אייגנאָפֿט, קוג, טעמפּעראַמענט : גײַסט, ז אַרט, טאָן : נייגונג, נטיה, דיספּאָזיציע : סימפּאַטיע, ליבע : ז פֿאָרליבע, פּרעדיספּאָזיציע, פּרעדילעקציע, דיאַטעזיס : האַרץ, נאָמה, זעל, זייל.
פֿילונג, אויפֿנעמיקייט, אויפֿנעמערדיקייט : שפּירונג, ז עמפֿינדונג, אַנטפֿינדונג נאַר-) , אָרא, הרוּשה : געפֿיל , נשמה-לעבן, ז דאָס אינערלעכע, דאָרים שבלב, סענטימענט : געמיטבאוועגונג, עמאָציע : חוש, אינסטינקט, אימפולס : רושם, אימפּרעסיע, אײַנדרוק, סענסאַציע, אַפֿעקט, שפּאַנונג : האַרצאויסעס, השאַפּכות - הנפֿש, השאַפּכות - הלב, האַרץאיבערגאָס : דקקות, התדבקות. פֿאַרצוקונג, אַנטציקונג : שיכרות ז באַרוישונג : עקזאַלטאַציע : נאַרקאָלעפּסיע, נימפֿאָלעפּסיע.
התפעלות, רעגונג, אומרו, אויפֿרודערונג, שאָק, אויפֿריר : אַנטוועקונג, דעררעקונג, אויפֿוואַכונג, התעוררות, התערותא דלעילא, התערותא דלאַתא : האַרצקלאַפּן, האַרץ-קלאַפּעניש : נשמה-ציטער : עקסטאַז, כענה, פּאַטאָס : סטימולאַציע, באַגײַסטערונג, התרוממות (הרוח), אינספּיראַציע, רוח-הקודש, עליתנאָמה : גאַרונג, בענקשאַפֿט, השתוקקות אאַז“וו — !פּפּ : ענטוזיאַזם, פֿײַער, ברען אאַז“ר — 510 .
סענסיטיווקייט, סענסיטיריטעט, סענסי ביליטעט : ראָמאַנטיזם, ראָמאַנטיק, ליריציזם, סענטימענטאַליזם, סענטימענטאַליטעט, סענטימענטאַלעכע, סענטימענטלערײַ, ז שווערמעריִ, עמאָציאָנאַליזם.
שטימונגסמענטש, נִעל-הרוּשה : ראָמאַנטיקער, ליריקער, פּאָעט, דיכטער : סענטי מענטאַליסט : פֿײַנפֿילער, צאַרטפֿילער אאַז“וו, פֿײַנפֿיליקער, צאַרטפֿיליקער אאַן“וו — אַדי : ווייכע הויט, ווײַבער(י)שע נאָמה, צעקראָכענע מיירע : ענטוזיאַסט, היציקער אאַז“וו — 10-. וו ן האָבן אַ חוש (אַ נייגונג, אַ געפֿיל אאַז“וו) — - : זײַן געשטימט, זײַן גענייגט, זײַן דיספּאָנירט אאַז“וו : זײַן סענסיטיוו, זע פֿילעוודיק, זײַן אויפֿנעמיק אאַז“וו —אַדי : זײַן פֿון פֿלייש און בלוט : האָבן אַ וואַרעם (צאַרט, סענסיטיוו אאַז“וו) האַרץ: שפּירן, פֿילן, דורכפֿילן, ז אָפּפֿילן, מרגיש זײַן : קומען פֿת האַרצן : אויפֿ-
544
נעמען, ז עמפֿינדן, אַנטפֿינדן נאַר-) : וויסן וווּ דער שוך קוועטשט : פֿילן טיף, ערנצט אאַז“ר: נעמען (זיך) צום האַרצן : צולאָזן (זיך) צום האַרצן : איבערגעבן זיך דעם (אַ) געפֿיל : סענטימענטאַליזירן, סענטימענטעווען: חלומען אאַז“ר — 346 : גאַרן, בענקען אאַז“וו — 41-.
ווערן באַגײַסטערט (מיטגעריסן, פֿאַרכאַפּט אאַן“וו) — אַדי : אויפֿכאַפּן זיך, אויפֿוועקן זיך, צעוועקן זיך : פֿאַרגיין (אַרײַנפֿאַלן) אין התפעלות: כאַפּן קעלבערנע (אַרײַנפֿאַלן אין קעלבערנער) התפעלות — 43- : פֿאַרדקקהן זיך (ווי אַ חסידישער רבי, ווי אַ חקדניק): האָבן עלית-נאָמה : פֿאַרגיין זיך, פֿאַרכלינען זיך : צעהתלהבותן זיך, צעפֿײַערן זיך, צעפֿלאַמען זיך אאַז“וו — 10- .
מאַכן אַן אײַנדרוק (אַ רושם, ז אַן אימפרע-יע אאַי“ר) אויף : אַרען אין קאָפ : אַרען אין נאָן : קלינגען אין די אויערן : האָבן אַ ווירקונג (אַן עפֿעקט) : אַרויסברענגען (אַרויסרופֿן) געפֿילן (שטימונגען אאַז“וו) : רירן, וועקן, צעוועקן, ז רעגן, באַוועגן, באַרירן, אויפֿרעגן, אַרומנעמען, באַהערשן, איבער(גע)ווערטיקן : אָננעמען (אָנכאַפּן) בײַם האַרצן : דורכדרינגען (אַרײַנדרינגען) אין האַרצן : טרעפֿן אין האַרצן : דערגיין צום האַרצן : געפֿינען דעם וועג צום האַרצן : פאַקן, פֿאַרכאַפּן, מיטרײַסן, אויפֿוועקן, דערוועקן : אויפֿרודערן, אויפֿרירן, אויפֿברויזן : צעטרייסלען, ז דערשיטערן : דערציטערן, פֿאַרצאַפּלען : רייצן, אויפֿרייצן: אַנטוועקן, זאָנרעע: סטימולירן, אויפֿמונטערן : עלעקטריזירן, גאַלוואַני זית : באַגײַסטערן, אינספּירירן : פֿאַרשיכורן, ז באַרויש, פֿאַרטויבן, באַטויבן : באַרויבן פֿת ווערטער (פֿון פֿאַרשטאַנד) : פֿאַרשטאַרן, פֿאַרשטיינערן אאַז“וו — 2-3 : אַנטציקן, פֿאַרצוקן, פֿאַרקישופֿן, באַצויבערן : פּלעפֿן, ז דערשטוינען, פֿאַרחידושן אאַז“ר — 43- : אויפֿקאָכן (אויפֿפֿלאַמען, אָנצינדן) דאָס בלוט אאַו“וו — 510.
אַדי : געשטימט, גענייגט : אויפֿגעלייגט, דיספּאָנירט, נוטה (צו), דיאַטעטיש : פֿיליק, פֿילעוודיק, שפּיריק, שפּירעוודיק : אויפֿנעמיק, אויפֿנעמעוודיק, ז עמפֿינדלעך, אַנטפֿינדלעך נאָר-) , סענסועל, עמאָציאָנעל, אימפּולסיוו, אימפּרעסיר, סענסיטיוו, איבערסענסיטיוו, סופּערסענסיטיוו : קוואָלע, י טשוטקע : ערנצט, טיף : געפֿיליק, שטימונגדיק, אײַנדריקלעך, געפֿילפֿול, שטימונגספֿול, אײַנדרוקספֿול.
פֿײַנפֿיליק, צאַרטפֿיליק, עסטעטיש, (זיס) סענטימענטאַל, פּאָעטיש, ליריש, ראָמאַנטיש, ז שווערמעריש : ליבלעך, סימפּאַטיש, אײַנגעבאַקן (אין האַרצן), איבערגעגעבן (צו) : מילד, צאַרט, פֿײַן, ווייך, ווייכהויטיק, זאַנפֿט(יע) : וואַרעם, האַרציק, האַרצעדיק, ז האַרצלעך : ווייכהאַרציק, צאַרטהאַרציק, וואַרעמהאַרציק, ליבהאַרציק, ברייטהאַרציק, אָפֿנהאַרציק : עקסטאַטיש, פּאַטאָסדיק, פאַטעטיש, דקקותדיק : גײַציק, התלהבותדיק, התקעלותדיק, ענטוזיאַסטיש : (פֿלאַסחפֿײַערדיק, פֿלאַמיק, הייס, היציק אאַן“וו — 10-.
באַאײַנדרוקט, באַאײַנפֿלוסט, אַפֿעקטירט, גערירט, באַרירט : ז אָנגערעגט, ז דעררעגט, אויפֿגערעגט, באַוועגט: באַהערשט, באַצווונגען, איבערגעשטאַרקט, איבערגעוועלטיקט : אַרומגענומען, פֿאַרכאַפּט, געטראָפֿן, מיטגעריסן, דורכגעדרונגען : אויפֿגעכאַפּט, אַנטוועקט, צעוועקט, אויפֿגעוועקט, דערוועקט : אויפֿגערודערט, אויפֿגערירט, אויפֿגעברויזט : צעטרייסלט, ז דערשיטערט : דערציטערט, פֿאַרצאַפּלט : גערייצט, אויפֿגערייצט : געשפּאַנט : סטימולירט, אויפֿגעמונטערט : עלעקטריזירט, גאַלראַניוירט: באַגײַסטערט, אינספּירירט: אַנטציקט, פֿאַרצוקט, פֿאַרקישופֿט, באַצויבערט : עקזאַלטירט, פֿאַרשיכורט, ז באַרוישט : פֿאַרדמקהט, פֿאַרחלומט, פֿאַרבענקט, פֿאַרחושט אאַז“ר — 543 : פֿאַרחידושט, ז דערשטוינט אאַן“וו — 542 : פֿאַרשטאַרט, פֿאַרשטיינערט אאַז“וו י— 2-3 : אויפֿרייצ(עווד)יק, אויפֿי
רעג(ערד)יק, אויפֿברויז(נד)יק, אויפֿרירעריש, האַרצפֿאַרכאַפּנדיק אאַזיוו
אינוו , פֿראַן : ג-ענה : ג-יכֿד ראָש : פֿון גאַנצן האַרצן : פֿון דער טיפֿענע פֿון האַרצן : מיט לײַב את לעבן : מיט לײַב את זייל (נשמה).
שפּר : זכֿ יודע קרת נפֿשו : איין האַרץ אין פֿאַר דעם אַנדערן אַ שפּיגל : דאָס האַרץ זעט בעסער פֿון דעם אויג : אַ האַרץ פֿילט אַ האַרץ : הערצער פֿילן זיך : דאָס האַרץ איז אַ האַלבער נביא : אַ האַרץ אין אַ שלאָס, מען דאַרף דעם ריכטיקן שליסל : מען קען ניט אַרײַנקריכן דעם צווייטן אין דער נאָמה : אין די אויגן קען מען אַרײַנקוקן, אָבער ניט אין האַרץ : יודע אָדם נפֿש באָמתו.
זען אויך : פֿאַנטאַזיע 846, הייסבלוטיקייט 510, באַגער 541, ווונדער 548.
509. אומפֿילעוודיקייט ,
קאַלטבלוטיקייט
ם ן אומפֿילעוודיקייט, אומשפּירערדיקייט, ז אומעמפֿינדלעכקייט, קאַלטבלוטיקייט, געדולדיקייט, געזעצטקייט אאַז“ר — אַדי : קאַלט בלוט : פֿישבלוט : ייִשוב-הדעת : מיושבדיקער אַכל : פֿילאָסאָפֿיע : רו : רו פֿון געמיט, געמיטרו : אָלימפּשע, סטאָיִשע רויִקייט : רויִק געמיט : האַרץ פֿון שטיין, שטיינערן האַץ אאַזיר — זפּפּ : אײַזן, שטיע, מירמל , מאַרמאָר, אײַז.
מעסיקייט, מאָס, מאָדעראַציע, גאָלדענער
מיטן (מיטלוועג) : געפֿיל-קאָנטראָל , אַלייך קאָנטראָל , אַליידבאַהערשונג, אַליבאַגרענעצונג : געדולד , סבֿלנות : אײַזערנע געדולד, אָיובס געדולד : טאָלעראַנץ, טאָלעראַנטלערך נ-אָיס : אויסדויער, סטאָיִציזם : רעויעאַציע : קוויעטיום : פּאַסיווקייט, פּאַסיריטעט : נייטראַלקייט, נייטראַליטעט : אינערציע, לעסיי
פֿער : לעטאַרגיע : אַפּאַטיע, פֿלעמע : אומאַקטירקייט — 434.
קאַלטער מלאך, קאַלטער לונג את לער בער, קאַלטע קוזניע : שטרויע פֿײַער : פֿלעד מאַטיקער : טרוקענער מענטש, טרוקענע נאָמה, פּראָזאַיִקער : שטילער מענטש, שטילער האָרעם, שטיל וואַסערל : שאָף, קאָטינקע, קעצעלע, כומיקל , ניונקעלע, נעבעכל .
באַרוטער, געזעצטער, געשטעלטער, סטאַלנער, אײַנגעסטאַלירטער, סטאַטנער, אײַנגעהאַלטענער, ז צוריקגעהאַלטענער, קאַלטבלוטיקער, גלײַכמוטיקער, מיושבדיקער, באַזונענער, געדולדיקער — אַדי: סטאָיִקער, טאָלעראַנטלער: סבלן, אָרדשאַים : גוייִשע ביינער. וו ן זײַן אומפֿילעוודיק (ניט-סענסיטיוו, טעמפּ) — אַדי : זײַן אָן חושים (אָן נערוון, אָן לעבן, אָן נאָמה, אָן האַרץ, אָן געפֿיל , אָן עמאָציעס, אָן לײַב אין לעבן אאַי“ר) : זײַן טויט צי : זח בלינד צו : זײַן טויב צו : זײַן ווי אַ נעכטיקער : ניט פֿילן אויף קיין האָר : ניט זײַן איבער(גע)ראַשט : ניט נתאָעל ווערן : ניט ווונדערן זיך (פֿון קיין זאַך) : האָבן אַ דיקע (גראָבע) הויט : האָבן אַ האַרץ פֿון שטיץ * ז-פּ : יש קאַלטבלוטיק (געזעצט, מיושב אאַן“וו) — אַדי: ניט לאָזן זיך אַרויסברעטען מן גלײַכוואָג : היטן דאָס געמיט : ניט פֿאַרלירן דעם קאָפּ (דעם שכל הנשר אאַן“וו): ניט נעמען זיך צום האַרצן : ניט צולאָזן זיך צום האַרצן : ניט אויפֿרעגן זיך : ציִען מיט די אַקסלען (מיט די פּלייצעס, מיט די באַרקעס) : ניט מאַכן זיך פֿון : ניט מאַכן זיך קק לאָך אין קאָפּ פֿון : ניט אַרן : אַרן ווי דער נעכטיקער האָג, ווי דער פֿאַראַיאָריקער שניי : נעמען לײַכט (קאַלט אאַן'ר) : ניט קימערן זיך וועגן : נעמען זאַכן ווי זיי גייען : האָבן געדולד : זײַן באַוואָפֿנט מיט געדולד : — האָבן אַ פּלאַטשיקן הינטן : געדולדיקן זיך : אויסהאַרן, אויסוואַרטן : לעדן, פֿאַרלײַדן, דיר-לײַדן : טאָלערירן, דולדן, איבערדולדן, סובל זײַן, י טערפּען : באַשטיין, אויסשטיין, איבערשטק,
09 5
אויסהאַלטן : אויסהאַלטן דעם וּלות (דאָס יידישקייט) : איבערהאַלטן : דערטראָע, פֿאַרטראָגן, איבערטראָע, אַריבערטראָגן : איבערלעבן, אַריבערלעבן, דורכמאַכן : איבערקומען, איבערשטופּן, אַריבערשטופּן, איבערמאַטערן זיך, איבערמוטשען זיך, איבעררייטאָע, איבערווייטיקן, איבערבידעווען, אַריבערקומען : זײַן צופֿרידן : (אָפנעמען פֿאַר ליב : מקבל באַהכֿה זח : מצדיק זש דעם דע : לצדיק הדין זײַן.
מאַכן זיך אומפֿילעוודיק : (אָטשטאָלן ((אָטשטאָלעווען) דאָס האַרץ : פֿאַרשטאַרן (פֿאַרשטאָקן, פֿאַרהאַרטעווען, פֿאַרשטיינערן, אָפּטעמפּן, אָפּשטומפּן, אָפּטייטן, גובר זײַן, באַקעמפֿן, באַהערש, באַ(גע)וועלטיקן, איבערוועלטיקן, איבערזיגן נאַר-) , אונטערדריקן, דערשטיקן, ז דעמפּן, פֿאַרטויבן, אײַנשלעפֿ(ער)ן אאַזיר) די געפֿילן (די עמאָציעס אאַז“וו): קאָנטראָלירן זיך : האַלטן זיך אין דער האַנט (אין די הענט) : האַלטן זיך אין דער מעלה (אין צוים, אין די גרענעצן) : אײַנהאַלטן זיך פֿון, אָפּהאַלטן זיך פֿון, ז צוריקהאַלטן זיך פֿון : האַמערען זיך, טאַמעווען זיך : צוימען זיך, צאַמען זיך : פֿאַסן זיך : נעמען זיך אין די הענט (אַרמ) : צוזאַמעננעמען זיך : אָנשטעלן אַ פֿריי לער קנים (אַ פֿריילעכע מינע) (צו אַ בייזער שפּיל) : קנײַפּן די באַקן אַן די פֿאַרב זאָל שטיין — 531 : ניט באַליידיקן זיך : ניט באַקלאָגן זיך : ניט נעמען פֿאַר אומגוט : אַראָפּשלינגע אַ באַליידיקונג (אַ ביטערע פּיל): פֿאַרשריִגן : ניט ענטפֿערן : פֿאַרבײַע די ליפּן : ניט מאַכן קיין קרומע מינע : אונטערגעבן זיך דעם גורל (ז דעם שיקזאַל) : ניט שטעלן זיך : נאָכגעבן — 4-6 : באַרויִקן זיך, אײַנשטילן זיך : אויסניכטערן זיך : קומען צום זינען : צוגעוווינען זיך צו : מעסיקן זיך : אָלום מאַכן מיט : רעזיעירן : אָפּביזערן זיך, איבעררוגזן זיך, איבערבעטן זיך, איבערקאָכן זיך, אָפּקילן זיך, בעסער ווערן.
אַדי ן אומפֿילעוודיק, ז געפֿיללאָז(יק), אימאויפֿנעמיק, ז אומעמפֿינדלעך, אומאַנטפֿינדלעך נאַר-) , אומסענסיטיר, ניט-עמאָציאָנעל , ז אײַנדרוקסלאָזיק, אַפּאַטש, ז אַפּאַטעטיש, אומבאַרעגט, אומגערירט, אומבאַרירט, אומבאַאײַופֿלוסט, ז אומבאַקימערט, אומגעשטערט, אומצעטרייסלעך, ז אומדערשיטערלעך, זאָרגלאָו(יק), גראָבהויטיק, דיקהויטיק : אָנהאַרציק, האַרצלאָו(יק), קאַלטהאַרציק, האַרטהאַרציק אאַז“ר — ז-פּ.
פֿלאַך, באַנאַל, טעמפּ, 'טומפּיק, אָפּגעטעמפּט, אָפּגעשטומפּט, טרוקן, פראָזאַיִש, אומפּאָעטיש : שמער, שטײַף, האַרט, האַמעטנע, אומדורכדרינגלעך, פֿאַרהאַרטעוועט, אָפּגעהאַרטערעט, געשטאָלט, געפּאַנצערט, אײַזערן, שטאָל(ער)ן, פֿאַרשטאָקט, פֿאַרשטיינערט, טויט, אָפּגעטייט, אָפּגעשטאָרבן : טויב, בלינד : בלאַזירט.
קאַלטבלוטיק, קאַלט, פֿראָסטיק, קיל: פּאַרער(ע), מיניך נדיאַל) : לעבלעך, לוי נדיאַל) , לוילעך נדיאַל) : נייטראַל : גלײַכמלטיק, ניטאַמביציעז, אומלײַדנשאַפֿטלעך : אומאויפֿגערעגט, אומאויפֿגערייצט אאַז“וו — 510 : קילקעפּיק, קאַלטקעפּיק, סטאָיִש, אָלימפּיש, פֿילאָסאָפֿיש, פלאַטאָניש, ציניש, אַקאַדעמיש, אָפֿיציעל : גלײַכמוטיק, מיושבדיק, באַוונען, באַדאַכט, באַטראַכט, ערנצט, ניכטער.
שטיל, שטילינק, רויִק, י ספּאָקאָינע : מילד, זאַנפֿטמוטיק, געמאַך, געמיטלעך, בניחותאדיק, באַרוט : סטאַטנע, סטאַלנע, סטאַטעטשנע, סאָליד : שטאַנדהאַפֿטיק, אויסהאַלטעוודיק, שטאַרק, פֿעסט, געזעצט, געשטעלט, אײַנגעסטאַלירט : געלאַסן, פּאַוואָליע אאַז“וו — 439 : פּאַסיוו, אינערט אאַז“ר — 434 : געפֿאַסט, געזאַמלט, אײַנגעהאַלטן, ז צוריקגעהאַלטן, רעזערווירט, אײַנגעצאַמט, באַהערשט, קאָנטראָלירט, אײַנגעשטילט, באַרויִקט, אָפּגעקילט, אויסגעניכטערט, רעזיגנירט : אונטערטעניק אאַז“וו — 4-6 : צופֿרידן, געדולדיק, פֿאַרליטן,
לײַדערדיק, י טערפּליווע, י טשערפּלירע, סבלניש, סבלנותדיק, אָרך-אַקימדיק, טאָלעראַנט.
נפֿאַרגלײַכונגעח טרוקן ווי אַ פּאָדעשווע : קאַלט ווי אַ קריס, ווי יוסף הצדיק, ווי אַ זשאַבע, ווי אַ שטשאַוו(יע) : שטיל ווי אַ זײַדענער יונגערמאַנטשיק, ווי אַ לעמעלע, ווי אַ מויו, ווי אַ טויב, ווי אַ קעצעלע, ווי אַ קאָטינקע, ווי פֿון הינטערן אויוון.
אינוו, פֿראַן : מיישכֿ : בניחותא : בנעימות : בנימוס : אויף קאַלט : אע קאַלטן בלוט : טרוקענער שײַט האָלץ, מען קען פֿון דיר קינעלעך שפּאַלטן ! : מען הערט אים ניט און מען זעט אים ניט : ער קען קיין צוויי ניט ציילן : ער אין ניט קאַלט און ניט וואַרעם : די שטוב ברענט און דער זייגער גייט : דאָס לאַנד ברענט און די באָבע צוואָגט זיך : דער קעס אין מיר (דיר אאַו“ר) אָפּגעגאַנגען : דער שטאָך און נאָך אַ שטאָך מאַכט מיר אויך ניט קיין לאָך.
שפר ן שטיל וואַסער גראָבט טיף : שטיל אין אַ וואָרעם און געבט טיף : די שטילע וואַסערלעך רײַסן אײַן די ברעגן : מיט געדולד שעפּט מען אויס אַ קוואַל : מיט געדולד בויערט מען דורך אַפֿילו אַ קיזלשטיין.
זען אויך : אומטעטיקייט 484, געלאַסנקייט 489, אונטער טעניקיט 466, שלעכטהאַרציקיט זא.
510. הייסבלוטיקייט , קעס
ס ן הייסבלוטיקייט, אויפֿגעקאָכטקייט, אויפֿגעבראַכטקייט, אויפֿגערייצטקייט, אויפֿגערעגטקייט אאַו“וו —אַדי : אויפֿרעגונג, ברויזונג, דערצערענונג אאַז“ר : קאָכעניש, ברענעניש, צעזעצעניש אאַז“וו — יי : מאָלערישער, סאַנד ווינישער אאַן“וו טעמפּעראַמענט : סאַנגריניזם, הייס בלוט : אומגעדולד, אומרו, נערוועיִשקייט, נערוועזקייט, נערוועויטעט, נערראָויטעט : וועקונג, ז רעגונג : ציטער, פֿלאַטער, שוידער אאַן“וו — 202 .
פֿײַער, פֿלאַם, פֿלאַם-פֿײַער, פֿײַער את פֿלאַם, פֿלאַקער, ברי, ברען, היץ, פֿיבער, גלי, גלוט, גראַטשקע, י גאָריאַטשקע : ענטוזיאַזם אאַז“וו — 8-פּ : טומל , גערודער, רעש, קאָך, אויפֿרודערונג, אויפֿריר אאַו“וו — 80- : אויסבראָך, ז אויסברוך, עקספּלאָזיע, אויפֿרײַס, ערד-ציטערניש, ערד-טרייסלעניש, ערדבידעם נאַרנ) : אויפֿברויז, צעברויז, שטורעם, געוויטער: ווולקאַן, קראַטער, פֿײַערשפּײַער, פֿײַערשפּײַענדיקער באַרג : ג(ע)וואַלד, אָנגעשריי, געבייזער, סצענע, טרעוואָגע, אַלאַרם: לײַדנשאַפֿט, פּאַסיע : שיכרות : אָנפֿאַל, ספּאַומע, קאָנווולסיע, פּאַראָקסיזם, היסטעריק(ע) : פֿאַרצווייפֿלונג, דעספּעראַציע : אַגאָניע, גסיסה : משונעת, דעליריום.
קעס, צאָרן, גרימצאָרן, ז וווט, פּראַליש, ריגוה, רוּגוא, רגננות, ראָיחה, חמה, אַף וחמה, קפּדנות, קקידה : מפֿט, גאַל, גיפֿט און גאַל : שעירדות, סטירדעס, סטערדעס : ציידקריצערײַ, ציידקריצעניש : שלעכט, בייז, קאָכיק, זידיק, גגביש, טריפֿהן אאַן“ר בלוט : בליצנדיקע, פֿינקלענדיקע, פֿײַערשפּריצנדיקע אאַו“ר אויגן (בליקן) : פּראָוואָקאַציע.
היצקאָפּ, שוועבעלע, גראַטש, ספּילשליווער, סאַנגריניקער, כאָלעריקער : אָנגעכאַפּטער, אָנגעצונדענער, אויפֿגערעגטער אאַו“וו — אַדי.
בייוער מענטש, בייזער אָריץ, בייזע פּריצטע : קעל-קעס(ן) , קעסן, קעסניק, קפּדן, רגזן, פֿהן : אַ פֿהן צוויק כהנים : פֿאַרקאָכטע יוכע, צעיושעטער קאָפּ : ווילדע אָיה, טיגער : פֿײַער-פֿרעסער.
וו ן האָבן הייס בלוט : זײַן אויפֿגעקאָכט (אויפֿ-
גערעגט, צעפֿלאַמט אאַז“וו) —אַדי : ניט קענען לײַדן (פֿאַרטראָגן) : ניט קענען זיך צוימען (באַהערשן, קאָנטראָלירן) : ניט האָק ן ויך אין דער האַנט (אין די הענט) : פֿאַרלירן די רויִקייט (די געדולד, דעם פֿאַרשטאַנד אאַז“ר) : נערווירן זיך, אויפֿרעגן זיך : זע אומ-
548
עדולדיק : רופּענ(עף : שטיע (ויצן) ווי אויף שפּילקעס, ווי אויף הייסע (ווי אויף ברענענדיקע) קוילן — !54 : ברענען, פֿלאַמען, פֿלאַקערן, פֿײַערן : שפּריצן מיט פֿײַער : פֿיבערן, גליִען, היצן זיך, קאָכן זיך, פּרעגלען זיך : בריִען, בראָטן, זידן : דערוואַרעמען זיך, דערהיצן זיך, צעוואַרעמען זיך, צענערמירן זיך, דענערווירן זיך, צעברענען זיך, צעפֿײַערן זיך, צעפֿלאַמען זיך, צעפֿלאַקערן זיך, — צעפֿלאַקאַקערן זיך נ-פּ) , צעקאָכן זיך, צעשטורעמע זיך, צעבושעווען זיך, * צעראָצן זיך, צעשפּילן זיך : עקספּלאָדירן, אויסברעכן : אויפֿשטורעמען, אויפֿברויזן, אויפֿבורען : אויפֿברענען, אויפֿפֿלאַמען, אויפֿפֿלאַקערן, אויפֿקאָכן : פֿונאַנדערברענען זיך, פֿונשדערפֿלאַקערן זיך.
זע אין קעס (אין רוגו, אין רוגוה אאַז“ר) — - : טראָע (האָבן) אַ האַרץ אויף : זײַן נאויף עמעצח קלא קעס (אָלא חמה, אָלא ראָיחה, אָלא נזלן, אָלא אָמן, אַף וחמה, אַש לאָבה, פֿלאַם-פֿײַער, פֿײַער-פֿלאַם, בראַנד-פֿײַער, להרוג ולאַבד, להשמיד ולהרוו, להרוג ולהער מיד) : זײַן שיסער זיך : זײַן ווילד (משוּגע) (פֿאַר קעס) — אַדי : ברויזן, שטורעמען, בושעווען : שוימען, פּינען : הייבן, אויפֿהייבן, אונטערהייבן : טראָע (אע דער לופֿטף , אונטערטראָע, פּערען : יוירן : אַרויסגיין פֿון די קלים : אויפֿשוידערן : טרייסלען זיך (ציטער אאַז“וו) פֿאַר קעס : פֿלאַטערן, צאַפּלען זיך אאַז“ר — בּ-2 : האָרפֿן זיך (הײַזער הויך) ן שלײַדערן זיך, שמיצן זיך, מאָרדעווען זיך, טראַפּעטשען זיך, ניכפּהן זיך : נעמען (כאַפּן, וואַרפֿן) די נִיכפּה : וואַרפֿן אילנווײַו : טאַנצן (שפּרינגען) אע דער לופֿטן (אויף די ווענט) : שפּרינגען פֿון הויט (פֿון די קלים, פֿון די האַלאָבליעס) : שפּרינגען בואי באָלום : קריכן אויף די (גלײַכש ווענט : קריגן דעם פּיפּיטש.
ווערן אע קעס : ווערן צעשפּרונגען (צעצאַפּלט, פֿאַרקאָכט,צעזעצט אאַז“וואַדי: ווערן
אַן אָנגעצונדענער (אַ צעקאָכטער, אַ צעצאַפּלטער אאַזיוו) — אַי : מַעס(ענע)ן זיך, צאָרענען, צאַרענען, צערענען, דימען, גרימצאָרענש : אַרײַנאַרבעטן זיך אין אַ קעס : צעקעסן זיך : אַרײַן אין דער ראָיחה, אַרײַן אין אַ קקידה : אַרײַנקומען אע דער פּאַסיע : אַרויסבאַוופּע דעם פֿהן : גע מיט שטירדות : בייזערן זיך, ביינערן זיך נ-פּ) : שרײַען, ג(ע)וואַלדעווען אאַז“וו — 289 : אויסברעכן אין צאָרן : אויסלאָזן (אויסגיסן) דעם צאָרן (דעם קעס, קל חאָתו, דעם גאַנצן שפֿור-חאָתך) אויף : דטן (שפּײַען) מיט פֿײַער : בילן אויף דער לאָנה : אָנשרײַען (אָנבייזערן זיך) אויף : צעבייזערן זיך : צעיאַכמערן זיך, צעשרײַען זיך : פֿאַריושען זיך, צעיושען זיך : אויפֿהייבן דעם דאַך : צעוואַרפֿן זיך, צעשמיצן זיך : אויסשפּיזן (אויסשטעלן) אַ פּאָר אויע ווי דער בריסקער מלאךהאָוות : קריצן מיט די צין : ביִלן (באַלן) די פֿויסטן : בײַסן די פֿינגער : טופּען מיט די פֿיס : וואָי(ע)ווען, קאָמאַנדעווען, סקאַנדאַלעווען : מאַכן אַ סצענע (אַ סקאַנדאַל , אַ טומל אאַו“מ) : אַרבעטן (אָנגעבן) מעשים : מרעיש עולם (עולמות) זײַן : רײַסן קקרים : קריגן היסטעריק(ע) : ווערן ווײַס (בלייך, רויט, שוואַרץ, גרין) פֿאַר קעס : ווערן אַלערליי קאָלירן : פֿאַרפֿלאַמען זיך, פֿאַרפּאַליען זיך : פֿאַרלויפֿן מיט בלוט : ווערן פֿלוימען מיט פֿלש : דורכשטעכן מיט די אויגן : אויסזען ווי דער טערקישער מלאך-האָוות.
נפֿאַרגליִכונגען) אָנכאַפּן זיך (אָנצינדן זיך) ווי אַ קינעלע, ווי אַ שוועבעלע, ווי (ש פֿלאַםפֿיִער, ור אַ העליש פֿײַער, ווי אַ סטויג (קופּע) היי : ברענען ווי אַ פֿײַער, ווי פֿלאַם-פֿײַער, יוי אַ העליש פֿײַער, ווי אַ שטרויענער דאַך, ווי אויף פּאָקן, ווי אין קדחת, ווי אין פֿיבער, ווי אין היציק שלאַפֿקייט, ווי אויף (הייסע) קוילן, ווי אַלטע ליבע, ווי קינאהשינאה צרישן אייגענע : צעוואַרעמען זיך ווי נאָך דעם רעכטן טרונק, ווי נאָך אַ מטן טרונק בראָנפֿן : זידן (קאָכן) ווי
549
אַ סאַמאָוואַר, ר אַ קעסל, ווי אַ רוצח, ווי אַ נזלן, ווי חיהלע פֿאַרן אָית-דע, ווי מען וואָלט אים באַנזלט, ווי אַ שוסטער אין בולבע-קאַשע, ווי דרעק אין סמאָלע : וואַרפֿן זיך ווי אַ ממזר, ווי אַ כּאָרה אין קאָשיק, ווי אַן אָפּגעריסענער פֿון אַ קייט : צעשרײַען זיך ווי מען וואָלט אים געקוילעט, ווי מען וואָלט בך אים צוגעטמען דער באַבעס ירושה : צעיושען זיך ווי אַ וואַלדנולן, ווי אַ שיכורער פּויער : אָפּריִסן זיך ווי פֿון אַ תּליה, ווי אַן אָפּגעריסענער נאַר, ווי אַ הונט פֿון אַ קייט.
אַרײַנברענגען ניענעם) אע קעס (אין צאָרן אאַז'ר) : אַרויסברענגען פֿון דער געדולד (פֿון דער העזה, פֿון די קלים) : אַרויסרופֿן דעם צאָרן פֿון : אַרויסרופֿן אויף דער העזה : אָנרײַסן זיך : דערביטערן, צענעררירן, דענערווירן : צעקאָכן (אויפֿקאָכן) ניענעם) דאָס בלוט : רייצן, אויפֿרייצן, פּראָוואָצירן : צולייגן האָלץ צום פֿײַער : אָנצינדן, אויפֿברענען, אויפֿטראָגן, אויפֿרעגן, דערבייזערן, דערקעסן, דעררוגון, דעררגוענען, דערצאָרענען, דערצערענן, אײַנצאָרענען, אײַנריגין : קיפלען : דאָביווען די לעבער : עדערן : מאַכן משוּגע : רייצן זיך : שילן זיך ווי אַ קאַץ מיט אַ מויו.
אַדי ן הייס, הייסבלוטיק, פֿולבלוטיק, לײַדנשאַפֿטלעך, האָפֿער(ד)יק, אייפֿער(ד)יע, טעמפּעראַמענטיק, טעמפּעראַמענטפֿול, סאָנד וויניש, מאָלעריש, היסטעריש, פֿײַער(ד)יק, פֿלאַם - פֿײַערדיק, פֿלאַמיק, פֿלאַמעדיק, פֿלאַקערדיק, בראַנדיק, ברענעדיק, קאָכיק, קאָכעדיק, היציק, גליִיִק, גלוטיק, זודיק, פֿיבעריש, פֿיבערדיק, ז פֿשערהאַפֿט(יק) , שטורעמדיק, ז שטורמיש, ברויזיק, יויריק, שוימיק, ווולקאַניש, עלעקטריש : טומלדיק, רעשיק, אויפֿרעגנדיק, אויפֿרעגערדיק, אויפֿרייציק, אויפֿרייצעוודיק, קיפּלעריש : אויפֿגערעגט, אומרויִק, אומגעדולדיק, רופּעטליווע, נערוועז, נערוועיִש, ז נעררנע, פֿאַרברענט, פֿאַרפֿלאַמט, פֿאַרקאָכט, פֿאַרבראָטן, אָנגעכאַפּט, אָנגע-
צוודן, אויפֿגעברענט, אויפֿגעפֿלאַמט, אויפֿגעפֿלאַקערט, אויפֿגעוועקט, צעוועקט, אויפֿגעכאַפּט, אויפֿגערודערט, אויפֿגעברויזט, אויפֿגעקאָכט, אויפֿגעזאָטן : דעריאַכמערט, דערוואַרעמט, דערהיצט : צעוואַרעמט, צעהיצט, צעברענט, צעפֿײַערט, צעפֿלאַמט, צעפֿלאַקערט, צעקאָכט, צעברויזט, צעשטורעמט, צעבושעוועט, צערייצט, אויפֿגערייצט, צענערווירט, דענערווירט, פֿאַרצאַפּלט, צעצאַפּלט. ביין : ביין ווי אַ ווילדע חיה, ווי אַ שלאַנג, ווי אַ שטעקן : בייזלעך, בייזערדיק, קעסיק, (אינ)קעסדיק, צאָרנדיק, צערנדיק, גרימיק, גרימצאָרנדיק, רגנניש, רגננותדיק, רוגזהדיק, קאָידהדיק, קפּדניש, קפּדנותדיק, ראָיחהדיק : ביטער : גאַליק : סטערדיש, סטירדיש, הייס געבאָדן, ספּילשליווע, הייסקעפּיק, היצקעפּיק, פֿאַרדריסלעך : אויפֿגעבראַכט, אויפֿגעטראָע, אויפֿגעצאָרוט, באַצאָרנט, דערצאָרנט, אײַנגעצאָרנט, דערצערנט, פֿאַרקעסט, דערקעסט, צעקעסט, אײַנגערוגוט, צערוגוט, דעררוגזט, אָנגעלאָדן : פֿאַרבייזט, דערבייזערט, דערביטערט : פֿאַריושעט, צעיושעט, מלד, משוגע, באַנומע.
אינוו, פֿראַן : למירת רוח : בחרי אַף : אַל אַפּו ועל חאָט : אַ לאַפּע ועל חאָתו נ-פּ) : ער האָט ניט קיין געדולד : — ער האָט שפּילקעס אין הינטן גאָחת) : עס פּלאַצט אים די געדולד : עס פֿאַלט אים פֿון די הענט פֿאַר אויפֿרעגונג : אַ טײַוול זיצט אין אים : עס גרימט זײַן צאָרן : עס קאָכט (עס זידט) אין אים דאָס בלוט (דאָס האַרץ) : אַ קעס אויף אים ! : עס שטייט אוּ אויף אים דער טאָג!: דער כהן האָט זיך אין אים צעשפּילט : אַלה תּולדות כּהן : די תּורה האָט זיך אע אים אָנגעצונדן : די געבליטן (די דמים) האָבן זיך אע אים צעשפּילט : עס ברענט אים דאָס אָנים : עס בײַטן זיך אים אַלע קאָלירן : פֿון וועלכער תּליה האָסטו זיך אָפּגעריסן?.
שפּר : אין דרײַ זאַכן דערקענט מען אַ מענטע (בשלשׁה דאָרים אָדם ניכר) : בכוסו,
בקיסו, בקעסו : דער קעס איו אַ נאַר : קעס מאַכט אַ קלוע צו נאַר : קעס וחמה מאַכן אַ מענטע פֿאַר אַ בהמה : אָא לבּלל קעס—אָא לבּלל אָעות : אַ קעסן אין ערגער ווי אַ שוועבעלע : קעס אין עבודה-נרה : קל הבּועס בּאָילו עובד עבודהערה : דער צאָרן אין אין האַרצן אַ דאָרן : דער קעס את דער צאָרן פֿאַרקירצן די יאָרן : אַן דער מענטש קומט אַרת אע היץ הערט ער ניט דעם דונער און זעט ניט דעם בליץ : ווען דאָס אײַזן צעהיצט זיך ניט וואָלט דער האַמער געבליבן דער נאַר : אַן מען אין אין קעס אויפֿן חזן זאָגט מען ניט קין אָמן (שפּרינגט מען ניט קיין קדושה) : אַן מען וויל אָפּטאָן דעם נִעל-עןלה אַ שפּיצל גיט מען בײַם וואָע צו פֿוס : אַן די קו ווערט אין קעס גיט זי גאָר אַ בריק אין (קערט זי איבער די) דויניצע : אַן אַ בייזע נִעלזאָיתטע ליגט אין קרויט און שטעלט באָרשט ווערן ביידע זויער : מיט רוגזה פֿאָרט מען ניט וועט : לא הקפּדן מלמד.
טרעט אָן אויף אַ קאָטשערע, וועט זי אויך אָפּשפּרינגען : אַן מען טרעט אָן אויף אַ קאָטשערע שפּרינגט זי אויך צוריק : אַן מען שלאָגט דעם קאַלטן שטק פֿליט אַרויס אַ הייסער פֿונק : אַן מען צעטרעט אַ וואָרעם קרימט ער זיך אויך : אַ שטינקע האָט אויך אַ גאַל : אַ האָלץ האָט אויך אַ האַרץ : אַלע עטע פֿערד זײַנע משוגע : אַ שוועבעלע צינדט זיך גיך אָן און ווערט באַלד פֿאַרלאָע : אַן מען בייוערט זיך אָפּ גייט אָפּ דער קעס : מענה רך נשיבֿ חמה : וועסטו זע אין קעס, וועסטו טרינקען קוואַס : דו ביסט בייז, בין איך וּימל : * ביסט אע קעס?—רײַב (אס דעם אָחת אין אַ שטיין, וועט דיר דער קעס איבערגע : מיט שרײַען פֿירט מען ניט אויס : אַ קאַץ וואָס מיאַוקעט קען קיע מײַן ניט כאַפּן.
זען ארך : געטומל 280, פֿילעוודיקיט א, רומ נא.
511 . פֿאַרגעניגן , זאָרגלאָזיקייט , פֿרייד
ס ן אָנגענעמקייט, פֿריילעכקייט, מונטערקייט, אויפֿגערוימטקייט אאַז“וו — אַדי : פֿאַרגעניגן, — פֿאָרצגעניגן נ-פּ) : קערפּערלעכער, פֿיזישער, סענסועלער פֿאַרגעניגן : עונג מפֿני, עונג חומרי : גײַסטיקער פֿאַרגעניגן, עונג רוּחני : פּלעזשור נאַ-) : אַקעה, עולם-היה, עויה, עולם הויזן נ-פּ) : וווילטאָג, שוווילטאָג : צד-טעם נאַ-) : נום-טוב, גאַלאַ : אַענוג ל“ר תּענוגים : תּענוגי עולם - הזה : עונג : עונג שבת, עונג נום - טוב אאַו“וו : ןךעדן (האָחתוך : טערקישער מיעדן : שפּאַס, קאַטאָוועס, פֿאַרווײַלונג אאַז“וו — 14- : הנאה, ז גענוס : ז קערפּערלעכער, גײַסטיקער גענוס : לאָבונג, חיות : דערקוויקונג, דערקוויקעניש : מחיה, מחיהניש, חידוש, מאכל , מאַיה-נפֿשות — 268 : לוקסוס, י ראָסקאָש, קאָמפֿאָרט : היימלעכקייט, געמיטלעכקייט, באַקוועמקייט, באַקרעמיקייט, באַקוועמלעכקייט : וויגאָדע, רחבות, הרחבֿה, הראָחה : קל הריגאָדעס, י וושעלקע וויגאָדעס, שמעלקע וויגאָדעס נ--).
סענסואַליטעט, סענסואַליזם, עפּיקוריזם, העדאָניזם.
צופֿרידנקייט, סאַטיספֿאַקציע : פֿרײַ, לײַכט, גרינג געמיט : וווילגעפֿיל : לײַכטזיניקייט, ליִכטוינ(ען), קלות-דעת, קלות-ראָש : געמיטרו, נעימות, וימוס : דטע, געהויבענע, פֿריילעכע שטימונג : הראָבת-הדעת, רחכֿתהדעת, רחבֿתזנפֿש : אָפּטימיזם : באַפֿרידיקטקייט, הסאַפּקות : נחת, נחת-רוח, עף-נחת, זשמעניע נחת : פֿרייד, לעבנספֿריד, לויבפֿרייד : גליק : לוסט, לעבנסלוסט : זענפֿטיקייט: אַנטציקונג, באַגײַסטערונג, עקסטאַז אאַז“וו 8-פּפּ : יובל : שימחה, גדולה : קאָשקעלעס גדוּלה נ-פּ) : אַ גדולה מיט בראָטיויך נ-פּ) : חדווה, אָימחה ואָטון, אָשון ואָימחה : יובלגעשריי, יובל-געזאַנג, פֿריילעכס — 83- : אָעת-
(אַת-)אָדרה : חוּיגה, הוליאַנקע, הילולא וחינגא, נאַכטקראַץ נ-פּ) : שוואַרץ - שימחה, שוואַרץשבת,אָרגיע, וואַקכאַנאַליע — 4-פּ .
געלעכטער, געלענדער נ-פּ) : שאָס : קאַסקאַד(ע) געלעכטער : האַרציקער, פֿערדישער, עבישער אאַז“וו געלעכטער : אַ געלעכטער פֿון דער באָבעס טעכטער : כאַר, כאַכעניש, כיך : שמייכל : לאַקרעץ-שמייכל : סאַרדאָנישער, סאַרקאַסטישער שמייכל : לעכעלע נ-פּ) . פֿאַרגעניגן - זוכער, וווילטעגער, שוווילטעגער, לעביונג, לעבמאַן, ז לעבעיונג, ז לעבעמאַן, הוליאַק(ע) , באָנוויווגן, עולם-הזהניק, סיבאַריט, נִעל-אָאווה(ניק), נאָכגעגעבענער, סענסואַליסט, עפּיקור, באָהעמיען : לעבוועלט : הוילער, פּוסטער, לײַכטער, גרינגער אאַייוו קאָפּ : פֿריילעכע נאָמה : לוסטיקער דלות : אַן אָרעמס און אַ פֿריילעכס : בּתרי(א)ליק, שײַנענדיקע אויגן : צופֿרידענער, שמח באָלקו : מסאַפּק במועט ; נחום (אָיש נם זי : נם-זו-לטובהניק : לאַכער(קע).
ר : מאַכן (פֿאַרשאַפֿן, דערוועקן) פֿאַרגעניגן : מיצא חן זײַן, ני-א חן זײַן : געפֿינען געשמאַק (אַ טעם) אין : געפֿעלן, וווילגעפֿעלן, געשוועלן נ--) : געפֿעליק זײַן (ווערן) : אויסנעמען : זײַן צום האַרצן : זײַן נאָך נעמעצנס) האַרצן : זײַן לרצון : זײַן קיחא : זײַן צופֿרידן פֿון : פֿאַנגען דאָס האַרץ : פֿאַרכאַפּן : זײַן אַנטציקט פֿון : זײַן אַנטציקט און אַנטבאָקט נ-פּ) : זײַן באַגײַסטערט פֿון, זײַן באַצויבערט פֿון אאַו'וו — 8-פּ : באַפֿרידיקן, צופֿרידן שטעלן : קיצלען דעם ממען, פּאָליובען — 2-8 : שפּיגלען זיך (טשעשען זיך, טשעטשקען זיך, צאַצקען זיך, טשאַקען זיך) מיט (אין).
האָבן אַענוג, האָבן פֿאַרגעניגן אאַן“ר — - : האָבן קל הפֿאַרגעניגנס : פֿאַרגעניגענען זיך, ענדושאָיען זיך נאַ-) : מקבל מענוג זײַן : מחיה זײַן זיך, לאָבן זיך, קוויקן זיך, פּאָסמאַקעווען זיך, חיותן זיך, לאַקאָמען זיך : באַלעקן זיך, לעקן די פֿינגער פֿון אאַן“וו — 2-8 : אָנטאָן זיך
(צולאָזן זיך) אַענוג (פֿאַרגעניע אאַז“וו) — ס: געניסן (פֿון לעבן) : וווילטאָגן זיך, שוווילטאָגן זיך, וווילטאָן ויך, וווילמאַכן זיך : לאָזן זיך וווילגיין : לעבן און לײַבן : לעבן אויף אַ ברייטן פֿיס : לעבן אין רחבות (י אין ראָסקאָש, אין קאָמפֿאָרט) — 497 : פֿירן אַ גרענדע (אַ גרויסן שטאַט) : פֿירן זיך גרויס, פֿירן זיך ניט-קליין, פֿירן זיך מיטן טראַסק : פּאַנעווען : י צעראָסקאָשעווען זיך , צעזשוזשען (צעווזען) זיך : ניט שטיין אויף געלט : שטיין אויף דער ערד : אַרײַנלאָזן זיך אין עולם-היה : עולם-הזהווען : זיך פֿון גאָרניט אָפּזאָגן : פֿאַרגינען זיך אַלע תּענוגים : הוליען, הולטײַעווען : נאָכגעבן זיך די שמד (די קישקע, דעם נצר-אָרע) : גיסן (זיך) גאָלד אין האַלדן : לעבן (צולעבן) אַ גוטן (משוגענעם) טאָג : אונטערלעבן, אַרײַנלעבן : לעבן אַ חזירשן טאָג : אויפֿרײַסן לעטן די מעלער.
זײַן אָן זאָרג, זײַן אָן עגמת-נפֿש אאַז“וו — 512 : ניט זאָרגן זיך : זאָרגן זיך פֿאַר רב אײַזיק רב יעקעלעס נ-פּ) : ניט נעמען זיך צום האַרצן : זײַן מיט אַ ריינעם קאָפּ : זײַן אין אַ גוטן אומער : ז זײַן גוט געלוינט : זײַן פֿריילעך געשטימט : זײַן צופֿרידן, זע קאָנטעט — אַדי : זײַן אָלום (צופֿריד ) מיטן גורל : (אָנ)נעמען פֿאַר ליב : ניט פֿילן קיין באַדערפֿעניש אין : באַ(גע)נוגענען זיך, באַעיגענען זיך : רײַבן די הענט : פּאַטש זיך אין בײַכל : צעשײַנען זיך, צעשטראַלן זיך : פֿרייען זיך (כעל קל הון) : זײַן אויסער זיך פֿון פֿרייד : זײַן אין (אויפֿן) זיבעטן הימל : זײַן אין מיעדן : שווימען אין גליק : זײַן שיכור פֿון גליק.
שעפּן (קלײַבן, אײַננעמען) נחת : שעפּן נחת ווי פֿון אַ ברונעם : מקבל נחת זײַן : קרעלן, אָנקוועלן, טייען : ווערן גראָב פֿון נחת : ווערן ברייטער ווי לענגער : שמעלצן זיך פֿאַר נחת (פֿאַר אַענוג, פֿאַר פֿרייד, פֿאַר פֿאַרגעניגן אאַז“וו) : פֿאַרגיסן טרערן פֿון פֿרייד : זײַן לוסטיק, זײַן לעבעדיק, זײַן פֿרילעך — אַדי : זינגען,
שאַלן, יובלען, יויכצן, יאָכצן : אויסשרײַען פֿאַר פֿרייד : שפּרינגען, טאַנצן : טאַנצן אין די זאָקן : טאַנצן אין די גאַסן : טאַנצן פֿת דער הויט : פּאַטש אין די הענט : משׁמח זײַן ויך : רומפּלען, שמאָכן, האָפֿערן, הוליען : לאַכן, לײַכן, שמייכלען, כיכען, כיכיקען, היהיקען, זקיכערן, כאַכאַקען, היכצן, כאָכאָטשען, ראַהאָטשען, הירזשען, קײַכן, קישניען : פֿאַרגיין זיך, פֿאַרכליניען זיך : קײַקלען זיך, קאַטשען זיך (אויף די בײַכעח : (ד)זשאָכן נקי) : שטיקן זיך : האַלטן זיך בך די זײַטן (פֿון געלעכטער) : צעשמאָלצן ווערן (צעגאָסן רערן, צעקנאַקט ווערן, צעפּלאַצט ווערן, פּלאַצן, שטאַרבן אאַו“ר) פֿון געלעכטער : בלײַבן אָן אַ יויך (אָן זײַטן, אָן קישקעס) לאַכנדיק : אויסשיסן אין (ש געלעכטער : סקאַליען (אויסזעצן, (אויס)שטשירען) די ציין : גרינדן(ע)ן, ז גרינען : שמייכלען אין אַרבל (אין באָרד, אין די וואָנצעס).
נפֿאַרגלײַכונגעאָ לעבן (פֿירן זיך) ווי אַ שררה, ווי אַ גראַף, ווי אַ גראַפֿיניע, ווי אַ מאָנאַרכע, ווי אַ קיניג, ווי אַ קיניגינ(קע, ווי אַ קריץ, ווי אַ (גיד, ווי גאָט אין פֿראַנקרײַך (אע אַדעס), ווי אע אַן - עדן : לעבן ווי אַ לעבעדיקער : קרעלן ווי אַ באָקסער : שמעלצן זיך (פֿאַר נחש ווי אַ קניידל אין פּוטער : צעהוליען זיך ווי שמחת-תּורה, ווי אויף אַ חתונה, ווי קורטע, ווי שקצים אע אַ שענק, ווי נאָוואָבראַנצעס : צעלאַכן זיך ווי מיט גלעקלעך : הירזשען יוי אַ (רי דער דעסטער) נאַר, ווי אַ זשערעבעץ, ווי אַ פֿערד, ווי אַ בהמה, ווי אַ קליאַטשע : אויסשטשירען די ציין ווי אַ הונט : צעשמייכלען זיך ווי אַ קינד, ווי די זון נאָך אַ רעגן : שמייכלען ווי אַ וואַנץ, ווי אַ יאַטקעהונט, ווי אַ קגר (אומגעוואַע).
אַרעקאָרפֿן די זאָרגן : צעטרײַבן די אָרהשחורה : צעשלאָע די רעיונות : שפּאַסן, אַמוזירן זיך, אונטערהאַלטן זיך אאַז“ר * 14- : פֿאַרשאַפֿן ניענעם) פֿאַרגעניגן, דערפֿריש, דערקוויקן אאַז“ר — 13-.
אַדי : אָנגעלייגט : אָנגענעמיעד, אײַנגענעמ(עף , אָנגענעמלעך, אָנגענומען : ז ווילקאָמען, ווויל געקומען : באַקוועם, באַקוועמלעך, קאָמפֿאָרטאַבל, וויגאָדנע : ברייט, ברייטלעך, געמיטלעך, רחבותדיק, הראָבהדיק, הראָחהדיק : לוקסוסדיק, י ראָסקאָשנע, ז לוקסוריען : פֿאַרגעניע ברענגענדיק, פֿאַרגעניגיק, ז פֿאַרגעניגלעך, אַענוגדיק, עונגדיק : געפֿעליק, צופֿרידנשטעליק, באַפֿרידיקנדיק, באַפֿרידיקט : ווויל, גוט, פֿײַן, ליב : זיס, געשמאַק, געשמאַקפֿול , אַפּעטיטיק, אַפּעטיטלעך, מאכלדיק, ז גענוסרײַר, חיותדיק, מחיהדיק, מחיה-נפֿשותדיק, דערקוויקלעך, דערקוויקנדיק, לאָביק, דערפֿריש(נד)יק, האַרצשטאַרקנדיק אאַז“וו — 2-8 : געשמאַק ווי אין ודעדן : ווונדערלעך, ז ווונדערבאַר, חידושדיק, חידוּשימדיק, חידושלער, הערלעך : הימל(קש, ודעדנדיק, געטלעך : באַצויבערנדיק, קישופֿדיק, רייצ(נד)יק, צוציִענדיק, ז אָנציִענדיק, אַנטציקנדיק : דערפֿריילעך, דערפֿרייענדיק: אַמוואַנט, אונטערהאַלטנדיק : סענסועל, עולםשזהדיק, עפּיקורעיִש, באָהעמיש.
אומבאַזאָרגט, זאָרגלאָז, ז קומערלאָז, אומבאַקימערט, אומבאַטריבט, אומבאַלעסטיקט : רויִק, נעימותדיק, נימוסדיק : לײַכטויניק, לײַכטהאַרציק : צופֿרידן, באַפֿרידיקט, קאָנטעט, קאָנטענט : לעבעדיק, ז לעבהאַפֿטיק, באַלעבט : אַנטוועקט, אויפֿגעוועקט : פֿריש, מונטער, היימלעך, אויפֿגערוימט, אויפֿגעראַמט, אויפֿגעלייגט: הײַטער, אויפֿגעהײַטערט, פֿריילעך, לוסטיק, קאָדערדיק (און לוסטיק), לעבנסלוסטיק, האָפֿערדיק, בגילופֿנדיק, שיכור (פֿאַר פֿרייד) — 595 : פֿריידיק, אָדרהדיק, שון - ודמחהדיק, שימחה -ואָשונדיק, פֿריידפֿול : דערפֿרייט : שלווהדיק, זענפֿטיק, זעליק, ז גליקזעליק, באַועליקט : גליקלעך, איבערגליקלעך : שײַנענדיק, לויכטנדיק, לײַכטנדיק : ןום-טובֿדיק : אַנטציקט, באַצוי בערט, באַגײַסטערט אאַו“ר — 8-פּ.
נפֿאַרגלײַכונגען) פֿריילעך ווי אַ פֿויגל (אין וואַלד) , ווי פּורים צו דער סעודה, ווי שימחתתּורה, ווי אויף אַ חתונה, ווי נאָך דעם גרויסן גערינס : גליקלעך ווי די (שנצע) וועלט, ור די ראַבע (שוואַרצע) קאַץ, ווי אַן אַלטע מויד וואָס ווערט אַ נִלה, ווי אַ אַם, ווי ערשט געבוירן.
אינר ן בהראָבה : בהראָחה : בנעימות : אָלא שימחה : אָלא גדוּלה : אָלא אָדווה : בוילה ברינה: בגעלע בגרינע נ-פּ) : בשימחה רבה: בשימחה באַבע נ-פּ) : היזי ! : כיכי ! : כאַכאַ ! : הוראַ! : הידד !.
פֿראַז : די לי בקכֿ חרוכֿים מאָרכֿ שבת לאָרכֿ שבת : נם זוּ לטובה : ווי גאָט וועט געבן : מען ווייס ניט, פֿאַר וואָס גאָט צו דאַנקען : עס אין אים גוט צו מוט : עס אין אים עט אויפֿן האַרצן: עס טוט אים הנאה: דער קאָפּ שײַנט אויף אים : דער גאַנצער קאָפּ לאַכט אין אים : עס ווײַזט זיך אַ פֿײַערל אין זײַנע (אירע אאַז“ר) אויע : אַ גדולה (אַ שימחה) אויף אים (אויף איר אאַזיוו) : אַ גדולה (אַ שימחה) אויף זײַן (איר אאַו“ר) קאָפּ : אַ גדולה (אַ דמחה) אויף זײַן באָבע : ער פֿרייט זיך (ער האָט הנאה), וואָס די מאַמע האָט אים געהאַט (את ניט קיין פֿרעמדע ייִדענש : אַ גדולה—די באָבע האָט חתונה געהאַט ! : ער אין צופֿרידן, ווי הינט וואָלטן אים רײַסן : לאַך לאַך, וחלקלקות : ער לאַכט—דער נאַר שטופּט אים : פֿיל שמייכל און ווייניק שכל : ער קיצלט זיך אַליין און לאַכט אַלק : ער האָט הנאה פֿון זע חזירש לעבן : (ויהי) בּטובֿ לבֿ האָלך ביִין : והעיר שוע אָהלה ושמחה : והעיר שניפּשאָק אָהלה אמחה נ-פּ) : פֿריילעך אין שטעטל ! : אַ שימחה בײַ קהל ! : אַ שימחה בקעקע ! נ--) : עס אין נום-טוב בײַ טאָג ! : עס אין ליהודים ! : ששו שימחו ! : חי עלעבט ! : אַלץ איין קבצן ! : אַזוי אַן אָרעמאַן, אַזוי אַ שלעפּער ! : אָאָינו מלך, דאָס האַרץ אין מיר פֿריילעך : דער רבי האָט געהייסן פֿריילעך זע ! : אָשו בני מעי ! : פֿריי זיך מע האַרץ !.
שפר : דרײַ ייִדישע תּענוּגים : אַ פֿריילעכער קית-עולם, אַ ושרעמע מיקווה און אַ ליכטיקע לאָנה : אַ ייִדישער אַעווג אין אַ גרינגער אָענית (אַ קילער רשעה-באָב) : אַ גרויסע שימחה אין אויף אַ קליינער ווײַלע : בעסער קימחה אָן מנוחה איידער מנוחה אָן שימחה : ד ע ר אין פֿריילעך וועמען עס אין אע קעשענע פֿריילעך : אַ שייערער בײַטל מאַכט אַ לײַכט געמיט : בשעת חדאָתא חדעתא: בשעת חדווה אין חדעתי.
אָרוך ה' יום יום—אויף (פֿאַר) מאָרע זאָל (וועט) גאָט זאָרגן : לאָן זיך דער זאָרגן וואָס האָט ניט קיין גאָט אויף מאָרגן : דיה לאָרה בשעתה : אַ פֿערד האָט אַ גרויסן קאָפּ, זאָל ע ר דאגהן : *זאָל דער הינטערשטער דאגהן : בעסער פֿאַרלירן דעם הוט איידער דעם קאָפּ : לאַכן אין געזונט, דאָקטוירים הייסן לאַכן : דאָס ביטערסטע מזל קען מען פֿאַרשטעלן מיט אַ שמייכל : אַ געלעכטער הערט מען ווײַטער ווי אַ געוויין : בשעת מע וויינט זעט קיינער ניט, בשעת מען לאַכט זעע אַלע : אַו מען וויינט וויינט מען אַליין, אַן מען לאַכט לאַכט די גאַנצע וועלט מיט : ניט איטלעך האַרץ וואָס לאַכט אין פֿריילעך: ניט יעדערער וואָס זינגט אין פֿריילעך : אַן מען לאַכט אין דער פֿרי וויינט מען בך נאַכט : פֿאַר גאָט זאָל מען וויינען, פֿאַר מענטע—לאַכן : וויינען און לאַכן זײַנען בע וועבער לײַכטע זאַכן : מען קען די וועלט ניט איבערמאַכן : אַנדערע ווי נען, אַנדערע לאַכן.
הוליע קבצן, אָרות קאָסטן קיין געלט ניט ! : * הוליע קבצן, דרעק אין וואָלוול ! : אייביק לעבט מען ניט : צוויי מאָל שטאַרבט מען ניט, איע מאָל מ ו ז מען שטאַרבן : קיין צוויי וועלק לעבט מען ניט : ד י וועלט אין אויך אַ וועלט : אַ חעעה אין אויך גוט (אין אויך געלעבט) : כאָטש אק מינוט, נאָר לעבן גוט : דאָס ודעדן און דאָס גיהנום קע מען האָבן אויף ד ע ר וועלט : וווילטאָג דריקט אַ מאָל אויך דאָס
האַרץ אָפּ : אַן מש הוליעט צו פֿיל אין דער יועט, בעטלט מען אויף דער עלטער.
זען אויך: עסן דען טרינקען 4—, באַטעמטקייט א, עטער מצבֿ 497, פֿילערדיקיט א, פֿאַרלײַכטערוט 518, פֿאַרוועלוט 514, יום-טובֿ 551, שיכּרות 595.
512. לייד , זאָרג, טרויער
ס : פּײַנלעכקייט,יווייטאָגדיקייט, שמערצלעכקייט אאַז“ר — אַדי: פּײַניקונג, דריקונג אאַו“וו — יי : פֿיזישע ליידן — 420 : גײַסטיקע ליידן : געברענטע, געבראָטענע לייד : אַבעלעס לייד : פּע, ליד אוןפּיִן, יסורים, וויי, ווייטאָג, שמאַרץ, ז שמערץ : נאָעדיקער, האָיענדיקער, גריזשענדיקער, שאַרפֿער אאַז“ר ווייטאָג (שמאַרץ) : וואָרעם : טויטשרייס, נויטשווייס, אַנגסטן : עינוּים (קשים) : מאַטערניש, מוטשעניש, קוועלעניש, פּלאָג : (בלוטיקע) ווונד : אָנגעווייטאָגט (ווייטאָגדיק) אָרט : ווו דער שוך קוועטשט : שטאָך (לאָך, ריס) אע האַרצן : שטיינער אין בויך : אָפּקומעניש : פּרור(ונם , נקיון : וּלות, גיהנום : טעם גיאָנום, גיאָנום אויף ד ע ר וועלט, שבעה מדורי שינום : חיבוט-הקבר : אָבלי משיח : עינומדע : טאַנטאַלוס-פּע : יסורים אָל אַהבה : קאָשמאַר : וועלטשמערץ, ליידנסוועג, ליידנס-בעכער.
עמת-נפֿש : פֿלאָדדעגמת-נפֿש נקליינער עגמת-נפֿש : צער : צער וּידול-אָנים, צער פֿון טראָע : האַרצוויטאָג, שאָירת-לב, שבֿר(ק-לב, קברות-לב, אָברודלבֿ : פֿאַרדראָס, ז פֿאַרדרוס, דימעניש, ערגערניש, קרענקונג, גרי זאָטע, גריזענינע, גריזשעניש, נאָגעניש, קלעמעניש, האַרץ-ברעכעניש, (האַרער)ביטערניש, באַטריבעניש, (גאַלסעסעניש, (גאַלסצעלאָפּעניש, (שלסצעשפּרינגעניש, י דאָסאַדע, יאַדעניש, שדעננע.
זאָרג, דאגה : דאגת-חיוּנה, דאגת-פּרנסה, עול דרדשרץ : דאגתעחיד, דאגת-רבים : דאהעיבור, דאגתזכלל : אומרו, אַנגסט, מורא — 39- : קומער, קימערנש, קאָפּווייטאָג,
קאָפּ-דרייענש, קאָפּ-דאַרעניש, קאָפּ-דולעניש, קלאַפּאָט, כלאָפּאָטע, טאַלאָן : עול , יאָך, לאַסט, משא : שווערע משא, משא כמדה : הכאָדה, שווערעניש, דודע, באַרג (אויפֿן קאָפּ) : באָמבע, י אַבוזע, יאַרמע, סוביעקציע, אָירדות (הזמן) : נאַ-) טראָבל , באַדער.
אומעט : שווער, געדריקט געמיט : שווערגעמיט, ז שרערמוט, ז וויימוט : אָרהשחורה, מעלאַנכאָליע, היפּאָכאָנדריע, ספּלין, כאַנדראַ: שוואַרצזעערײַ, פּעסימיזם, הידראָמאַניע : אָרעם באַדעקנס, שטילע חתונה : שווער, ביטער, צעריסן, צעבראָכן, צעווייטאָגט, געשוואָלן, בלוטיק, צעבלוטיקט אאַז“וו האַרץ : נ--) גומהאַרץ : שלעכטע שטימונג, ז שלעכטע לוינע : נשמה-געפֿאַלנקייט, מוט-געפֿאַלנקייט אאַז“וו — אַדי.
טרויער, טרויער(דקקייט, עצבות, נגון ואַנחה : ייִאוש, פֿאַרצווייפֿלונג — 538 : טרויערהויז : טרויערטאָג, טרויערצײַט, אַקלות : שבֿעה, שלשׁים : טרויערשטאַנד : טרויערצייכן, טרויערבאַנד, קרעפּ, אַלאָנה-שלייער, טרויערקליידער, קלאָג, י זשלאָב : טרויערפֿאַרזאַמלונג, טרויערשקאַדעמיע, טרויערפּראָצעסיע אאַזיוו — 245.
האַרצאויסגאָס, ווייטאָג-אויסבראָך, הער אַפּכות-הנפֿש : געווק, (גע)קלאָג, (גע)יאָמער, (גע)כליפּ, (גע)בעטש, (גע)שלאָכץ, (גע)שלוכץ, (גע)יאַכמער, (גע)ראָי, (גע)רער, (גאָהעל , (גע)ווימער אאַז“ר— יי : יִעלה, יללה : אַ יללה (אַ יאָמער) ווי בך אַ לטיה, ווי צו ונמנה תּוקף : היסטעריק(ע) : ווייגעשריי, ווייקלאָג, יאָמערגעשריי, לאַמענטאַציע, אַנגסטרוף : טרויערגעווק, טרויער-געזאַנג, טרויער-מוזיק : הספּד, אַל אָלא רחמים, אָלא : קלאָגליד, עלעגיע, קינה, קיטת, אַיכה, ז יערעמיאַדע : אָיונס קלאָג : דראַמע: טראַגעדיע : בקיה לדורות : אִשעה באָב: חורבן קית-האָיקדש: קית-עולם: עמק-האָכא : טראַגיזם, פּאַטעטיק : ביטערער געלעכטער : בלוטיקער שפּאַס.
512
טרערן : בלוטיקע טרערן, דמעות שלש : טרערן ווי פּערל, ר דימענטן, ווי באָב, ווי רעגן-טראָפּנס, ווי מילך : פֿאַלשע, עכֿישע טרערן : ציבעלע-טרערן, קראָקאָדיל-טרערן. מאַרטירערשפֿט, מאַרטירערײַ, ז מאַרסירערטום, מאַרטירער-קרוין.
אומגליקלעכער, לײַדנדיקער, באַעוולטער, געמאַטערטער, געמוטשעטער, געיאָגטער, געפּלאָגטער, פֿאַרפֿאָלגטער אאַז“וו — יי : קרבן, מאַרטירער, ז מוטשעניק : אָיוב : יאָמערגעשאלט, טרויער-געשאַלט : קעל-יסורים : מר-נפֿש, נִעל-אָרהשחורה, אָרהשורהניק, מעלאַנכאָליקער, היפּאָכאָנדריקער, ז היפּאָכאָנדרשק : אײַטערעדטער (ז אײַנגעבילדעטער) קראַנקער (חולה) : פּעסימיסט, שהאָרצזעער, כמוראַק, מרוק — בּ-פּ : האַרטער, צעבליטער, צעיושעטער, פֿאַרדרייטער, פֿאַרשלאָגענער אאַז“ר קאָפּ : קרומע, זויערע טינע : ערנצט, לאַנג, אויסגעצויגן, קרום, זויער, נער בעכדיק אאַז'ר קוים (געזיכט) : עסיק זויערע צורה, זויערע וועטשערע.
אָבל , אונן, קבעהעיצער : אָבל וחפֿוי ראָש : אָרוי באַער : מקונן, הספּד-מאַכער, מספּיד, ספּדן : וויינער, קלאָגער , נִעל-אָכי : נגעדונגענע ווײַבער) ריינערע, קלאָגערע, קלאָגמוטער : קאָרים - מעסטערע, קנייטללייגערע : פֿאַרוויינטע, פֿאַרקלאָגטע נאָמה : ירו, פּישטשענע : געשוואָלענע אויגן : פֿאַרווייר טער, פֿאַרקלאָגטער, פֿאַרטרויערטער אאַז“וו — אַר.
וו ן פֿילן אַ ווייטאָג (אַ שמאַרץ אאַו“מ) — - : לײַדן, ביטערן : אויסשטע, דערהאַלטן, י טערפּען, י טשערפּע : ווייטאָע, שמאַרצן, מערצן : פּלאָע זיך, מאַטער זיך, מוטשען זיך, פּיִניע זיך, קעלן זיך אאַז“ר — 498 : האָבן (אײַעעמען,טרײַבן נאַר-)) עגמת-נפֿש (צער אאַז'וו)— - : מצער זע זיך, מצטער זע זיך, האָבן שפֿיכת-דמים : כלשניען : ערגערן זיך, קרענקען זיך, גריזשען זיך, גרימען זיך, (פֿאַר)-
עסן זיך : נעמען זיך (צולאָזן זיך) צום האַרצן : אויסעסן זיך (אויפֿעסן זיך, אָפּעסן זיך) דאָס האַרץ (די גאַל , די לעבער, די נירקע) : אויפֿעסן זיך אַ לעבעדיקער (לעבעדיקערהייט) : פּלאַצן פֿאַר עגמתינפֿש (פֿאַרדראָס) : קריגן די פּלאַץ : האָבן די גאַל פֿון : קײַען די ערד פֿון. זאָרגן, דאגהן, אַרן, קאָרטען, באַנג טאָן, איבערקלערן : באַאומרויִקן זיך, מורא האָבן, אַנגסטיקן זיך אאַז“ר — 39- : קימערן זיך, קלאָפּאָטשען זיך : טראָגן אויפֿן קאָפּ : קריגן אַ האַרטן (אַ געשוואָלענעם) קאָפּ : האָבן אַ מיל(כל) אין קאָפּ : ניט האָבן קיין באַרוטע מינוט : מט שלאָפֿן קיין נעכט.
זײַן אומצופֿרידן (אומבאַפֿרידיקט, אומעטיק אאַז“וו) — אַדי : וײַן ברוגן מיט דער וועלט : באַקלאָגן זיך : פֿילן דך באַליידיקט (אַנטוישט) : אומעטיקן זיך, כמורען זיך, שווערזשען : ניט אַ שמייכל טאָן : ניט מאַכן קע פֿריילעכע מינע : אַרײַנפֿאַלן אין אַ אָרהשחורה : אָנציִען אויף זיך די אָרהשחורה : זען אע אַ שלעכטן אומער : זע אע אַ שלעכטער שטימונג (ז לוינע): זע בלייך אונטער די זשאַברעס : זײַן אויסער זיך : זײַן אָן אַ קאָפּ : זײַן אַ פֿאַרביטענער : אויפֿשטיין אויף דער לינקער זײַט : אויפֿשטק מיטן לינקן פֿוס פֿון בעט : ניט געפֿינען זיך קיין אָרט : אייסיען שראַרץ (פֿינצטער, חושך אאַז“וו) — אַדי אין איניי : אַרויסמײַון אומצופֿרידנקייט : גע מיע קאָפּ אַראָפּ : אַראָפּלאָזן (אַרונטערלאָזן) דעם קאָפּ (די נאָז, די פֿליגל) : פֿאַרדרייען די נאָן : פֿאַרקרימען זיך (רי סרעדאַ נאַ פּיאַטגיצו) : מאַכן אַ זויערן אָנים : ניט באַרײַזן קין פֿרײַ מוט (קיין פֿרײַ געמיט) : פֿאַרצאָן, פֿאַרצווייפֿלען : אָפּלאָון (אַראָפּלאָזן, אַרונטערלאָזן) די הענט אאַזיר — 39- .
נפֿאַרגלדכינגעף זײַן ווי אָן זיך : זח ווי אַ נעכטיקער : פֿילן זיך ווי אַ הונט אין די נק טעג, ווי אַ קינד אָן אַ מאַמען : אַרומגק (רק אָן אַ קאָפּ, ווי אונטער דער ערד, ווי הינטער דער וואַנט, ווי אַ געקוילעטער האָן : אויסזען מי אַ
מלמד אָן אַ קנעלונג, ווי אַ חון אָן אַן עמוד, ווי די וועלט ראָלט אויף אים געלעגן, ווי ער ואָלט אָנבאַקומען זאָרע מיט דער פֿרישער שיף, ווי זײַנע שיפֿן וואָלטן אים אונטערגעגאַנגען, ווי אַ שיף מיט זויערמילך וואָלט אים אונטערגעגאַנגען.
זח אין טרויער : טרויערן, באַטרויערן : רע-ן קריעה, קורע זען : זיצן זכֿעה : האַלטן (אָפּריכטן, נוהג זײַן) אַקלות : הילן זיך אין טרויער : גיין אין קלאָג (אין זשאַלאָב) : זיפֿצן, קרעכצן, שטאָנען, קווענקען, יענקען, סטענקען, יויכצן, יענטשען, אַנקען, אַכען, אַכקען, אָכען, אָכקען, אָכצען, אויקען, אײַקען, ווייקען.
וויינען, קלאָגן, יאָמערן, כליפּען, שלוכצן, שלאָכצן, שלויכצן, שלאָכן, העשען, העשלען, יאָפּען : רײַסן זיך (אויף די ציך : י פּיק מיט די אויגן : פּלאַנכענען, נעלהן, מאַכן יִעלות, שרײַען (אויף די צק) : יאַכמערן, כניקען, פּכיקען, פּישטשען, ריטשען, קוויטשען, וואָיען, רערען, הײַלן, ז הוילן, בעטשען, סקאַוווטשען, קאַנויקען, ווימערן, ווינזען, וויזגען, פֿליסן נקי) : *שטעלן לופּעס : מאַכן (ברעכן) פיסקעס : נעמען מים אויף די עינים : אויפֿהייבן אַ געשריי : אויסברעכן אַ ערע : זאָגן קינות : קלאָע אויפֿן חורבן (אויף וּלותזשקינה, אויפֿן בינטל יאָרן) : וויינען מיט ביטערע טרערן (בדמעות שליש) : באַוויינען, באַקלאָע : לייגן קנייטלעך : פֿאַרוויינען (פֿאַרקלאָגן, פֿאַריענטשען אאַז“ר) די יאָרן (די טעג אאַזיר) : וויינען (י פיק) מיט ציבעלע-טרערן : צעטרערן זיך : פֿאַרגיסן אַ טרער : פֿאַרגיסן הייסע טרערן : פֿאַרגיסן טײַכן (בער, באָכן) טרערן : זח אין טרערן : באַוואַש זיך (באַגיסן זיך) מיט טרערן : באָדן זיך (שממען) אין טרערן : צעגאָסן ווערן (צעשמאָלצן ווערן) וויינענדיק : פֿאַרגיין זיך, פֿאַרקײַכן זיך : אויסוויינען זיך די אויגן : אָנמאַכן אַ נִית-עולם (אַ אָשעה-באָב) : מספּיד זײַן, מאַכן אַ הספּד, באַאָספּדן.
נפֿאַרגלײַכונגש) קרעכצן ווי אוּ אַלטע ייִדענע אין באָד : וויינען (קלאָע, יאָמערן אאַן“ר) ווי קעץ אין צײַט פֿת פּאָרן ויך, ר אַ ביבער, ווי אַ קליע קינד, ווי אַ ןרם, ווי אַ יתומה, ר אַ קלה צו באַדעקנס, ור אַ וויסטע אַלאָנה, ווי אַ קלאָגמוטער, ווי אַ בערעוענע בערווענע, ווי נאָך אַ טויטן, ווי אויף חורבן קיתזמיקדש: צעריינע זיך (צעקלאָגן זיך, צעיאַכמערן זיך אאַז“וו) ווי אַ ייִדענע צו ונאַנהתּוקף, ווי אַן אַלטער חזן צו די ערשטע סליחות : אָנוויינען זיך ווי אַ פּויק.
ברעכן (פֿאַרברעכן) די הענט : קריצן מיט די ציין : בײַסן זיך די פֿינגער (די נעגל) : ריִסן פֿון זיך די הויט (די האָר פֿע קאָפּ, דעם ספּאָדיק) : רײַסן פֿון זיך שטיקער : ריִק די סטעליע : רײַסן קאָרים : וואַרפֿן זיך אויף דער ערד : רײַסן זיך אויף די (גלײַכע) ווענט : שלאָגן זיך קאָפּ אין וואַנט : טשצן (שפּרינגען) אע דער לופֿטן : אַרבעטן (צעאַרבעטן, אָנגעבן) מעשים : מרעיש עולם זײַן, מרעיש עולמות זײַן : פֿאַרשעלטן דעם טאָג (פֿון געבוירן) : דראַמאַטיזירן. אָפּריידן זיך פֿת האַרצן : אויסריידן דאָס האַרץ פֿאַר : אויסגיסן די באָד פֿאַר : איבערריידן (אויסגיסן) דאָס ביטערע האַרץ ווי פֿאַר האָט, ווי פֿאַר אַן אייגענער מוטער : לאַכן פֿאַר אָרות : לאַכן מיט יאַשטשערקעס (מיט קרעמעניע, מיט (גרינע) ווערעם, מיט גרינער של).
אוי ן אומבאַקוועם, אומבאַקוועמלעך, אומאָנגענעם, אומגעשטאַק — 9-בּ : אומדערקריקלעך, אומדערפֿריילעך, לעסטיק, באַשווערלעך : שמאַרציק, שמערצלעך, שמאַרצפֿול, ז שמערצהאַפֿטיק, ווייטאָגדיק, קלאָגעדיק, פלאָגעדיק, פּײַנלעך: פֿאַרווונד(ע)ט, טוטוויייִק, בײַסיק, עסעריק, עסיק, שטעכיק : רירנדיק, האַרצריִסנדיק, האַרצפֿאַרכאַפּנדיק. האַרצברעכנדיק : אומדערטרעגלעך, אומאויסשטי לער : קאָשמאַריק : צערייטאָגט, צעפּײַניקט, באַצערט : פֿאַרצערט, פֿאַרליק, פֿאַרביטערט, באַקלעמט, פֿאַרקלעמט, צעקלעמט,
פֿאַרעסן : געקרענקט, ערגערדיק, געערגערט, געדריקט, געקוויילט, פֿאַרדראָסיק, ז פֿאַרדרוסיק, פֿאַרדריסלעך, י דאָסאַדנע, עדערדיק, געעדערט.
שלעכט, בייז, פּאַסקודנע, * באַקאַקט : חושך, פֿינצטער, י טעמנע, שוואַרץ, חושכדיק, פֿאַרחושכט, פֿאַרשוואַרצט, פֿאַרפֿינצטערט : וויסט, האַרט : ביטער : שווער און ביטער, ביטער און פֿינצטער : זויער : מר מאָוות : גאַליק : אָנגעזאַלצן (אָנגעזאָליעט, * אָנגעקאַקט) (אויפֿן האַרצן).
שרעקלעך, שוידערלעך, ז שוידערהאַפֿט, גרויליק, גרוילהאַפֿטיק אאַן“וו — 39-.
זאָרג(טפֿול , פֿאַרזאָרגט, באַזאָרגט : קומערפֿול , באַקימערט : פֿאַרדאגהט, פֿאַרשלאָגן : צעדרייט : אומרויִק, באאומרויִקט, פֿאַרצאָגט : אומצופֿרידן, אומאויפֿגעלייגט, שלעכט געשטימט, ז שלעכט געלוינט, שווערמוטיק, קליינמוטיק, פּעסימיסטיש: ערנצט: אָרה-שחורהדיק, פֿאַראָרה-שחורהט, מעלאַנכאָליש, היפּאָכאָנדריע : האַרצקראַנק, געמיטקראַנק : אומעטיק, אומעטיקלעך, אומהיימלעך : פֿאַראוּמערט, פֿאַרוויערט, פֿאַראָרהט, פֿאַרצאָרנט, פֿאַרקרימט, באַטריבט, קאַלעמוטנע, מאַרקאָטנע, פּריקרע, סמוטנע, סומנע : כמורנע, כמורע, פֿאַרכמאַרעט, פֿאַרוואָלקנט, אָלולדיק : געפֿאַלן, אָפֿל, (גײַסטיק) געבראָכן, דערשלאָגן : ז נידערגעשלאָגן, באַטראָפֿן, אַנטוישט, אַפּעטושעט, פֿאַרלוירן, אַפּסעט נאַ-).
טרויעריק, פֿאַרטרויערט, פֿאַראָבֿלט : מוטלאָו(יק) : ייִאושדיק, פֿאַרייִאושט, פֿאַרצווייפֿלט, האָפֿענונגסלאָו(יק): אומטרייסטלעך, אומגעטרייסט, טרייסטלאָז(יק) : אומגליקלעך : באַדויערלעך.
באַטרערט, פֿאַרטרערט, מיינע(וו)דיק, קלאָגעדיק, יאָמערדיק, יאָמערלעך, היסטעריש, פּעסטשענע, פּלאַקסיווע, פֿאַרקלאָגט, פֿאַריאָמערט, פֿאַרוויינט : טראַגיש, פּאַטעטיש. נפֿאַרגלעכונגען) שוואַרץ (גרוי, פֿינצטער
אאַן“ר) ווי מײַן האַרץ, ווי מע לעבן, ווי מח מזל , ווי מײַן גליק, ווי דאָס לעבן פֿון אַ נתום (יתומה) : זויער (ווי) עסיק : ביטער (ווק של , ווי פּיאָלע, ווי טשעמעריצע, ווי אָרור, ווי דער טויט.
אינוו, פֿראַן : ע- פֿאַרדריסט, עס עדערט, עס קרענקט, עס ברענט, עס בראָט, עס באַרירט, עס פֿאַרכאַפּט (בײַם האַרצך : עס פֿאַרדריסט אים ווי ער וואָלט זיך געשמדט, ווי ער וואָלט זיך אַ מיתה משונה אָנגעטאָן, ווי ער וואָלט אַרויס אָן אַ העמד : עס אַרט אים נישט, נאָר עס קרענקט אים נ-פּ) : עס ברענט ווי אַ ווונד אין האַרצן, ווי אַ פֿרישע עוולה : עס צענעמט ווי אַ קדחת (ראָיעיש : עס פֿוילט די לעבער : עס כאַפּט אָן גע דער לעבער : עס באַפֿאַלט אַ חולשת-הדעת : עס פֿאַרגייט (עס שטעכט) אין דער זיבעטער ריפּ : עס איז ביטער אין נאָז (אין מויל, אין פּיסק, אין גומען, אין עק) : עס גייט אַרויס (עס גיט איבער) די גאַל : עס לאָזט די גאַל : די גאַל קען צעזעצט ווערן : מען קען פּלאַצן : עס אין ניט צו דערטראָגן (ניט צו דערלײַדן, ניט אויסצושטיין, ניט איבערצוטראָגן, ניט אויסצוהאַלטן) : עס פֿאַלט (עס לייגט זיך שווער) אויפֿן האַרצן : עס ליגט ווי אַ שטיין אויפֿן האַרצן : עס טרעפֿט אין האַרצן : עס שנײַדט (עס זיגעט) בײַם האַרצן : עס פֿאַרקלעמט דאָס האַרץ : עס נאָגט (עס נאָיעט, עס דריקט, עס גריזשעט) אין האַרצן : עס נעמט אָן (עס כאַפּט אָן, עס פֿאַרקאַלופּעט, עס פֿאַרבראָט, עס פֿאַרגייט) בײַם האַרצן : דאָס האַרץ ווערט צעריסן (צעפּלאַצט, צעלאָפּ(טעט) : עס רײַסט אויס אַ שטיק האַרץ : עס ווערן צען לעכער אין האַרצן : עס פֿוילט דאָס האַרץ (די גאַל) : עס טריפֿט (עס צאַפּט זיך, עס גיסט זיך) בלוט פֿון האַרצן (פֿון די אויגן) : דאָס האַרץ פֿאַרלויפֿט מיט בלוט : ווי הינט וואָלטן אים געגעסן : מײַן האַרץ פֿון יאַטקע : אַ הונט זאָל מײַן האַרץ אויסכאַפּן (אויפֿעסן), וואָלט
ער משוגע געוואָרן : מען דאַרף האָבן אַ האַרץ פֿון אײַזן (אַן אײַזערן האַרץ) דאָס אויסצוהאַלטן : כּאָרב פּיקיות : ווי אַ טעמפּער מעסער אין האַרצן אַרײַן : עס פֿאַלן מיר אָפּ שטיקער (פֿונטן) פֿלייש : נער מאַטערט מיך) איך האָב פֿון אים קיין גאַס נישט : דעם מייִע גאָט האָט מען אַזוי ניט געמאַטערט : פּערל אויפֿן האַלדז, שטיינער אויפֿן האַרצן : אַ ווייטאָג איו עס—און לײַדן מיי מען.
ניאָרגח עס דאַרט (עס טריקנט, עס טראָגט, עס שפּאַלט זיך, עס לעכערט, עס עגבערט, עס בויערט, עס פּיקט) דער קאָפּ (דער מוח) : דער קאָפּ (דער מוח) ווערט צעועצט (צעטראָגן, צעפּלאַצט) (אויף שטיקער) : דער קאָפּ גייט אויף רעדלעך : דער קאָפּ אין דערהרגעט : דער קאָפּ ליגט אין דר'ערד : עס אין ענג אין קאָפּ (אין מוח) : עס שטעכן די האָר פֿון קאָפּ : עס דרייען די ציינ(ער) : ניט דאָס היטל אין פֿאַרדרייט, נאָר דער קאָפּ : בײַ טאָג מאַטערן די חובות און בײַ נאַכט די בייוע חלומות : האָפּהאָפּ—און מיר אין איינס (מײַנס) אין קאָפּ : ניע מיאַלאַ באַבאַ קלאָפּאָטו : איך בין פֿון דעם ניט זאַט.
עס אין שרער (ביטער, זויער, אָנגעזאַלצן, אָנגעזאָליעט, * אָנגעמאַכט, — אָנגעדאָסט) אויפֿן האַרצן (אויף דער נאָמה) : עס אין שלעכט צו מוט : עס אין מיאוס דאָס לעבן : עס אין ניט ניחא דאָס לעבן : עס גייט ניט אע דאָס לעבן (די וועלט) : עס גייט ניט אויפֿן האָרע : עס גייט ניט אין קאָפּ : עס שטייט ניט דער קאָפּ צו : ניטאָ דער קאָפּ צו (קע זאַך) : הענעך די קמרע, ווו אין די שלורע? : והעיר שוק נבוכה : והעיר שניפּישאָק נבוכה נ-פּ) : עס שטיקן די טרערן : עס שטעלן זיך טרערן אין די אויגן : ער האָט שוין דעם וואַסער-פֿירער אע די אויגן : עס וויינט אַ שטיין פֿע וואַנט : דער טאָג וויינט מיט : וויין זיך אויס, וועסטו ווערן אַ קלה : ניט וויין, די נִעל-האָיתטע וועט געבן סמעטענע : באָבע צוואָקלע, זע ניט קיין קוואָקלע, לייגסט
ניט קק איי: כאָטש צערײַס זיך פֿון געריע—את קיין טרערן ווילן ניט גיין : אָנגעשיכורט פֿון אָרות, אויסגעניכטערט פֿון טרערן : אַן אָך את וויי צום געלעכטער : טאַטע דו לאַכסט ? — אַז אָך און וויי (איח צו דײַן געלעכטער: איך לאַך, וועל איך האָב ניט ווו צו וויינען נרערטערשפּיל : וויינע—רוינען) .
נאויסרופֿח אָ ! : אָך ! : אַך ! : אוי ! : אך ! : וויי ! : אוי וויי ! : ווינד ! : אָך און וויי ! : ווינד און וויי ! : וויי און ווינד ! : וויי צו די יאָרן ! : ווייצענע יאָרן מיט קאָרענע טעג נ--) ! : אַ קלאָג ! : אַ קלאָג צו די יאָרן ! : אָך אין מיר ! : וויי (איז) צו מיר ! : אָך און וויי צו מיר ! : וויסט אין מיר ! : ווינד און וויי אין מיר ! : אַ קלאָג צו מיר ! : אַ קלאָג צו מײַן וועלט (צו מיִנע יאָרן) ! : פֿינצטער איז מיר ! : פֿינצטער אין מיִן וועלט (מיִן לעבן) ! : אַ בראָך אין מיר !: אַ שלאַק אין מיר !: אַ חורבן אין מיר !: ויט גוט אין מיר ! : אוי מען בראָך ! : אַן אומגליק אין מיר געשען (האָט מיך באַגעגנט, האָט מיך געטראָפֿן) ! : אַ דונער האָט מיך דערשלאָגן ! : וויי געשריגן ! : אוי מה אָיה לנו ! : וואָס פֿון אונדן אין געוואָרן ! : אוּי לעינים שקך רואות ! : אוי לאָזנים שקך שומעות ! : וויי צו די אויע וואָס זעען דאָס ! : וויי צו די אויערן וואָס הערן דאָס !.
שפּר : איטלעך האַרץ לײַדט זײַן שמאַרץ : אַ האָלץ האָט אויך אַ האַרץ : דאָס האַרץ איו אַ זייגער, אָבער מיט צעבראָכענע ווײַזערס: צער אע אַ קיסר נרערטערשפּיל : צאַר) : ניט וויסן פֿון קיין יסורים היסט ניט זײַן קק מענטש : האָסט ליב סמעטענע, פֿאַרזוך אויך אַ ביסל זויערמילך : פֿון צער ווערט דער בק (דאָס ביינדל) דאַר : בעסער אַ קראַנקע קעשענע איידער אַ קראַנקע נאָמה : בעסער אַ לאָך אין קעשענע איידער אַ לאָך אין האַרצן : אַ צעריסן געמיט אין שווער צו היילן : ווי דער אַער אַזוי דער שקר : לפֿום אַערא אַדא : מען רעדט פֿע פּײַן אַזוי ווי פֿון ווײַן : ווען יענער איי מיט אַ ביטערן מאָגן גיי דך צו אים ניט באָקלאָע :
אַין אָדם ותפֿש על צערו : די גאַנצע וועלט זאָרגט (קלאָגט) : איינע זאָרגט (קלאָגט), וואָס די פּערל זײַנען איר שיטער, די צווייטע—וואָס די פערלגריץ אין (די גרויפּן זײַנען) שיטער (וואָס די קאַשע אין ביטער, וואָס דער קאָל'ש אין ביטער) : איינעם דאַרט דער קאָפּ וועגן פּרנסה, דעם צווייטן דאַרט דער קאָפּ אויף נוטריקון : איינער זאָרגט פֿאַר אַ קוגל, דער אַנדערער פֿאַר אַ גאַנצן טשאָלנט : אַ נאַר און אַ פֿערד האָבן ניט וואָס צו זאָרגן : ווער איז אָן דאגות? — דער מלך פֿון קאָרטן.
איטלעכער מאָרגן ברענגט זײַנע זאָרגן : בעסער צען (אַ סך) דאגות איידער איין דאגה : ניטאָ קיין ערגערע זאָרג ווי פֿעלדזאָרג : זאָרגן און יאָר מאַכן גרוי די האָר : דאגות לאָע ניט שלאָפֿן : ווערעם עסן טויטערהייט און דאגות לעבעדיקערהייט : זאָרג און זינד לייגן זיך אויפֿן אָנים : פֿרעמדע (יענעמס) דאגות קען מען אַריבערטראָגן : פֿרעמדע (יענעמס) דאגות נעמען ניט אַוועק דעם שלאָף.
אַין השקינה שורה מתּוך עצבות : אַנחה שואָרת חעי גופֿו אָל אָדם : זיפֿצן און קרעכצן צעברעכן אַ האַלבן גוף פֿון מענטע : אַ שלעכטע שפּיל איו : ווען איינער לאַכט און איינער וויינט : לבֿ יודע אָרת נפֿשו : לב יודע אָרת גיטל נ--) : אַן אויפֿן האַרצן אין ביטער העלפֿט ניט אע מויל קיין צוקער : בך וועמען די גאַל אין אין מויל דעם אין שטענדיק ביטער : ווער עס האָט ביטער אין מויל קען זיס ניט שפּיִען : מען שרײַט ניט „אוי“, אַן עס טוט ניט וויי : מען זאָגט ניט „אָך“, אַן עס גיט ניט קיין שטאָך : וועמען עס טוט וויי דער שרײַט : אַן עס בײַסט קראַצט מען זיך : אַן דאָס האַרץ אין פֿול גייען די אויגן איבער : אַן עס וויינט זיך מיינט זיך : ווען מען לאַכט זעען אַלע, ווען מען וויינט זעט קיינער ניט : עס לאַכט זיך אַליין און עס וויינט זיך אַליין : אַן מען וויינט זיך אויס ווערט גרינגער אויפֿן האַרצן : איינער האָט עס אויף דער לונג, דער אַנדערער אויף דער צונג : דער
גרעסטער ווייטאָג איז דער וואָס מען קען (פֿאַר אַנדערע) ניט אַרויסזאָגן : אַן מען רעדט זיך אויס דאָס האַרץ ווערט גרינגער : וויפֿל אַ מענטש זאָל ניט (אַחאָפּריידן פֿון האַרצן—דאָס געדיכטע בלײַבט בײַ אים : אַזוי לאַנג מען לעבט טאָר מען ניט ריידן, אַן מען שטאַרבט קען מען ניט ריידן : טרערן זײַנען ניט קין וואַסער: ציבעלע-טרערן רירן ניט דאָס האַרץ: ייִדישע קעפּלעך : קלאָגן און וויינען און עסן ווײַטער קרעפּלעך.
זען אויך : קבֿורה 245, אומבאַטעמטקייט 269, שלעכטער מצבֿ 498, אַנטוישונג זמ, ייִאוש אנ, שרעק פע, רוגן 562. 513. פֿאַרלײַכטערונג
ם ן פֿאַרלײַכטערונג, פֿאַרגרינגערונג, באַרויִקונג, דערמונטערונג, טרייסטונג אאַז“וו — יי : טרייסט, קאָנדאָלענץ : גוט (פֿרײַנדלעך) וואָרט : נאָמה : ויחוםשקלים, תּנחומין.
טרייסטער, מנחם - אָבל : פֿרײַנד אין
נויט.
וו : מאַכן ניענע-) לײַכט (גרינג) דאָס האַרץ : פֿאַרלײַכטערן, פֿאַרגרינגערן : מאַכן באַקרעם : באַפֿרײַען פֿון : אַראָפּנעמע אַן עול (אַ יאָך, אַ שטיין, אַ שווערקייט) (פֿון האַרצן) : אָפּבלאָזן (פֿון שרעק) : לינדערן, מילדערן : פֿאַרגלעטן, פֿאַרריידן, צעריִבן : פֿאַרזיסן, קמתיק זײַן : אײַנרויִקן, באַרויִקן, אײַנשטילן, אולײַען, אײַנאַלדען, או-פּאָקאָיען : איִנהאַלטן, אײַנהאַמעווען : אײַננעמען, פֿאַרשפּילן, אַוועקזעצן: אײַנשלעפֿ(ער)ן, אײַנליוליען : אויסריידן (גרינגער מאַכן) דאָס האַרץ : שטילן דעם ווייטאָג (דעם שמאַרץ) : טרייסטן, מנחםאָבל זע : צוגעבן מוט (קוראַזש) : מוטיקן, דערמוטיקן, אויפֿמוטיקן : קלאַפּן אין פּלייצע : געבן (אויפֿוועקן, דערוועקן) האָפֿענונגען : אָפּווישן די טרערן.
מאַכן (פֿאַרשאַפֿן, אָנטאָן) פֿאַרגעניע (נחתרוח אאַז“וו) — 1 !פּ : באַשמירן מיט פּוטער :
560
דערפֿרייען דאָס האַרץ: לוסטיק מאַכן, באַלוסטיקן : אויפֿהײַטערן, אויפֿמונטערן, אויפֿטשוכען : שטאַרקן : דערפֿרישן, לאָבן, דערקוויקן, מחיה זע : אויפֿריכטן, באַלעבן, אויפֿלעבן אאַז“וו — 426.
באַרויִקן זיך, אײַנשטילן זיך אאַז“וו — אייגן : קילן זיך : קילן (אָפּקילן) דאָס האַרץ : אויסריידן דאָס האַרץ : (אַר)אָפּריידן זיך פֿון האַרצן: אויסגיסן דאָס ביטערע האַרץ : אויסלאָזן נצו עמעצח דאָס ביטערע האַרץ : פֿאַרטרינקען די אָרות : אָפּוווינען, איבערוויינען זיך : אָפּזיפֿצן, אָפּקרעכצן, אָפּקלאָגן, אָפּטרויערן : אָפּווישן די אויגן (די טרערן) : שטילן דעם ווייטאָג : צוואַמענועמען זיך : אָפּעטעמען — 422 : מקבל תּנחומין זײַן.
פֿראַן : דער קע- איי מיר אָפּגעגאַנגען : עס אין מיר אַראָפּ אַ שטיין פֿון האַרצן : !את גחאָתי בעניי : נטרייסטונגען) קיין גרעסערע דאגה (קיין גרעסערן צער, מער קיין צער) זאָלט איר ניט האָבן : גאָט וועט העלפֿן : ער מ ו ז העלפֿן : דער אייבערשטער וועט רחאָנות האָבן : דער אייבערשטער דאַרף דאָך רחאָנות האָבן : דער הימל אין נאָך ניט בײַ דער ערד : דער הימל האָט זיך נאָך ניט אַראָפּגעלאָזן אויף דער ערד : די וועלט אין נאָך ניט אונטערגעגאַנגען : אַלץ בעסער ווי געשטאָרבן : האָקום ינחם אָתכם בתוך אַבלי עיון וירושלים : האָקום ימלא חסרונך : גאָט וועט אַוועקגעבן : דער אייבערשטער וועט אײַך ממלא זײַן : איר זאָלט שוין ניט וויסן פֿון קיין (שוּם) אַער (שלעכטס): מען זאָל זיך שוין זען מיט פֿריילעכע הערצער : הלטאי אויף שימחות — 8-- : נענטפֿערס אויף יענעמס טרייסט) יענעמס מכה אין ניט מײַן רפֿואה : איך בין פֿון דעם ניט זאַט.
שפר ן אַ גוט וואָרט פֿאַרנעמט אַן אָרט : אַ גוט וואָרט אין ק(אַ)ראַנטער פֿון אַ נדבֿה : אַ גוט וואָרט קאָסט ווייניק און העלפֿט פֿיל : אַו מען רעדט זיך אויס דאָס האַרץ ווערט גרינגער : וויפֿל אַ מענטש זאָל זיך ניט (אַר)אָפּ-
ריידן פֿון האַרצן—דאָס געדיכטע בלײַבט בך אים.
514. פֿאַרווײַלונג , ספּאָרט
ם : פֿאַרווײַלונג, שפּיל , אונטערהאַלט(ונפ.
צײַטפֿאַרטרײַב, ז צעשטרייונג, קורצווײַל נאַר-) , זאַבאַווע, גיים נאַ-) : פֿאַרגעניגן, י פאָטיעכע, י פּאָציעכע : נאַ-) גוד-טײַם, פּלעזשור : שפּאַס, קאַטאָוועס, פֿאָן נאַ-) : שטיפֿערײַ— ז !פּ.
געיעג, (גע)יעגערײַ, ז יאַגד, ז יאַכט, י פּאָלעוואַניע, פֿאַנג, געפֿאַנג : פֿויגלפֿאַנג, פֿישפֿאַנג, אויסטערפֿאַנג, וואַלפֿישפֿאַנג אאַז“וו : געיעגסעזאָן, ז יאַגדסעזאָן : געיעגזאַק, ז יאַגדואַק, יעגערזאַק : שראָטבײַטל , פֿײַלנטאַש, פֿײַלנזאַק, פֿעלבעטל : געיעגהײַזל, יעגערהיִזל , ז ישדהעול.
ספּאָרט : אַטלעטישע ספּאָרטן : וואַסערספּאָרט, אײַוספּאָרט : אַלפּיניום, בערגספּאָרט, בערגקריכן : בויגן-שיסן : פּאָדקעווע-וואַרפֿן, דיסקוס - וואַרפֿן : רעדלען, סקייטינג נאַ-) : גליטשן, אײַזגליטע : רעדלשיך, סקייטס נאַ-) : גליטשערס, שריצן, גליטשאײַונס : נאַרטעס. סקי, שליטנשיך, שניישיך.
גימנאַסטיק, קאַליסטעניק : געוונט - גימנאַסטיק, פֿיזקולטור נ-אָיס : אַטלעטיק : לײַכטאַטלעטיק, שווערשטלעטיק : (קערפּערסגעניטונג (ז איבונג), עקסערסײַן נאַמ).
פֿאַרמעסט : (גע)וועטלויף, וועטגעלויף, לויפֿגעוועט, רייס נאַ-) : זאַקגעלויף, אויטאָגעלויף : פֿערדגעיעג, פֿערדפֿאַרמעסט, פֿערדריסעס נאַ-) , דערבי : רעגאַטע : געוועטבוך : טאָטאַליזאַטאָר : גערעטקאַמף, טורניר : בליצטורניר, שאָכטורניר אאַז“וו : מאַטש, קאָנקורס. קאָנטעסט : אָלימפּישע שפּילן : אָלימפּיאַדע. מקביאַדע, ספּאַרטאַקיאַדע.
בייסבאָל : פֿוטבאָל : האַנטבאָל, וואָלייבאָל.
קאָשיקבאָל, פֿוסבאָל , סאָקער נאַ-) , קראָקעט, קריקעט, טראָקאָ, לאַקראָס, שיני : פאָלאָ, וואַסער-פּאָלאָ : גאָלף : טעניס, לאָנטעניס : האָקיי, אײַזהאָקיי : קעגלשפּיל , קוגלשפּיל : פּיט-פּאָנג : באַלעם, פּילקע, ז באַל , י מיאַטש, באָל נאַ-), טעניסבאָל אאַז“וו : שטעקן, גאָלפֿשטעקן : הילקע, הילניק, קיטשקע, פאַלענט, קליפּע: שלאָגנעץ: צילברעט, מעטע, גאָל.
פּוגיליזם, פֿויסטנקאַמף, באָקס : ראַנגל, ראַנגלעניש, שײַערונג, באָרעניש, געראַלגער, י וואַלקע : דזשרדזשיטסו : פּרײַזקאַמף, פריִד פֿײַט נאַ-) : אָקסנקאַמף, גאָנערקאַמף, הענערקאַמף אאַן“ר : פֿעכטשול : פֿעכטקונסט, פאַסאַד(ע) : פֿעכטשפּיז, טורנירשפּיז, פֿעכטשווערד, ראַפּיר, באַנדערילע.
אַקראָבאַטיק : אַקראָבאַטישע שטיק (קונצן) : קאָזשעליק, סאָמערסאָלט נאַ-), סאַלטאָ מאָרטאַלע : שטאַנג, צוויישטאַנג, אַקראָבאַטןשטאַנג, באַלאַנסירשטאַנג, טראַפּעציע, שפּרינגברעט, ז שפּרונגברעט : קונצן - מאַכערײַ, שוואַרצקונסט, שוואַרצקינצלערײַ : ביין וווּנדער : קונץ, גבורה-קונץ, קונצשטיק, אָכמה : פֿאָקוס, פֿאַקסן, האָקוס - פאָקוס, הוקעספּוקעס : לופּ - דע - לופּ נאַ-) : קאַרוסעל(ע), קאַרוועל(ע) , הוידלקע, הוידע, הוידעווקע, הוטאַרעליע, האַרעליע : וויגברעט, וויגשטאַנג, וואַקלשטאַנג : קוקקאַסטן, קוקע דע לאָכע נ-פּ). האָר, ז שאַך,שאַכצאַבל נאַר-), שאָכשפּיל, שאַכמאַט, טשאָכטשעוועס : צוויישאָך : האָכפאַרטיע, פּאַרטיי : שאָכברעט(ל), פֿעלד, האָכפֿעלד : שוואַרצע, ווײַסע פֿעלדער : שוואַרץ, ווײַס : שאָכפֿיגור, שטוקע : קלי, סאָלדאַטל, פּויער, פֿענדל , פּיאָן, פּ(י)עשיק, פּיעער קע, ציגל : שפּרינגער, פֿערדל , ראָס, ריטער, לויפֿער לאַפֿער, נקן : טורעם, ראָך ל“ר ראָכן, רעכער : קיניג, מלך : דאַמע, קיניגין, מלכה : גאַנג, ז צוג, אַרויסגאַנג : ראָכאַדע : שמאָלע (לאַנגע), ברייטע (קורצע) ראָכאַדע : פּאַט, האָמביט : מאַט, רעמי.
דאַמקעס, דאַמענשפּיל : טערקישער דאַם : שפּילברעט, דאַמענברעט : דאָמינאָ, שטיינער: טאָפּלשטיין, ביינדלעך : מאַשאַן.
ביליאַרד, פּול נש) : טיראָלי : ביליאַרדטיש : ביליאַרד - בײַטל : ביליאַרד - שטעקל : שיל.
נפֿאַררײַלונג-פּלעצער) טעאַטער, אָפּערע : קינאָ, קינעמאַטאָגראַף, סינעמאַ, מורי נאַ-) , נפֿאַרעלטערט) ביאָגראַף, אילוזיאָן : פֿילהאַרמאָניע, קאָנצערטואַל, מוויקהאָל נאַ-) : סטאַדיום, סטאַדיאָן : וואָדעוויל, וואַריעטע, קאַבאַרעט, קאַפֿע - שאַנטאַן : נאַכטקלוב, נאַ-) נײַטקלאָב, ספּיקאיזי : דאַכגאָרטן : זאַל, האָל נאַ-) : טאַנצזאַל : באַנקעטואַל, באַלואַל, באָלרום נ—) : צירק, קאָמעדיע, העצע : קליינצירק : אַמפֿיטעאַטער, היפאָדראָם, קאָליויי, קאָלאָסעום : אַרענע : סטיפּלטשייו : פּאַגאָפּטיקום : קלוב : יעגערקלוב, גאָלפֿקלוב, יאַכטקלוב, שאָכקלוב אאַן“וו : גימנאַסטישער זאַל, גימנאַזיום, דזשים נאַ-) : ביליאַרדואַל, ביליאַרד-ציער, פּולרום נאַ-) : קרענגעלניע : שיסעאַלעריע : קאַסינאָ, קשינאָ.
שפּילפּלאַץ, פֿאַרגעניגדפּלאַץ : נ--) קאָני אײַלענד, קוני-אײַלענד : ספּאָרטפּלאַץ, אַטלעטש פֿעלד, פּאַלעסטרע : טעניספּלאַץ, טעניסקאָרט נאַ-) : גליטש, י קאַטאָק : ויאמרדוד-גליטש: וועלאָדראָם, רייסטרעק נאַמ) : גאָרטן, פּאַרק : מענאַזשעריע, ז טירגאָרטן, י זרערינעץ: זאָאָלאָגישער אַרטן, זאָאָפּאַרק, זאָאָ, זו נאַ-).
יעגער : פֿעלדיעגער, לייבן-יעגער, פֿוקסך יעגער אאַו“ר : ומרוד : פֿויגל-כאַפּער, פֿיער כאַפּער, פֿויגל-פֿאַנגער, פֿעפֿאַנגער אאַז“מ.
ספּאָרטסמאַן, פֿיזיקולטורניק נ-אָיק : אַטלעט, גימנאַסט(יקעח, ז טורנער : דיסקוסוואַרפֿער : גערעטלויפֿער : זשאָקיי : גליטשער, נאַרטלער, סקיִער, סקילויפֿער : פֿעכטער, שפּיזפֿעכטער, ראַפּיר-פֿעכטער אאַז“וו: פֿעכטמעסטער : אָקסן-פֿעכטער, אָקסןשטעכער,
562
אָקסן - קעמפֿער : טאָרעאַדאָר, פיקאַדאָר, מאַטאַדאָר: גלאַדיאַטאָר.
פּרײַוקעמפֿער : פֿויסטקעמפֿער, באָקסער, פּוגיליסט, שלאָגער, פֿעטער נאַ-) : פֿעדערראָג(יקעח , מיטלראָג(יקער), שווערוואָג(יקער) : טשעמפּיאָן, רעקאָרדסמאַן נ-אָיס : ראַנגלער, שטײַערער, רעסלער נאַ-) : קאָמאַנדע, מאַנשפֿט, טים נאַ-) : שפּילער : באַלעמשפּילער, טעניסשפּילער אאַז“ר : בייסבאָלשפּילער : פֿוטבאָלשפּילער, פֿוטבאָליסט : פֿוסבאָלשפּילער, פֿוסבאָליסט : (באַלעםס וואַרפֿער, פּיטשער : ווײַזער, שפּילמײַסטער, אײַנלערנער, (איינ)טרעסירער, קאָוטש נ—).
קונצדמאַכער, שראַרצקינסטלער, שוואַרצקינצלער, פֿאָקוסניק, פֿאַקיר: פֿײַער-פֿרעסער, שווערדשלינגער: דראָט(גייער , דראָט(זחטענצער, שטריקטענצער, דראָנגגייער : עקוויליבריסט, אַקראָבאַט, קאָזשעלישמאַכער: זשאָעליר, ז זשנגליאָר : פּאַנאָראַמשטשיק.
שאָכשפּילער, שאַכמאַטיסט : ביליאַרדשפּילער : מאַרקיר(ער) , מאַרקלר.
וו : גיין אויף געיעג (ז אויף יאַגד) : פֿאַנגען,
כאַפּן: פֿיש : מאַכן גימנאַסטיק : ברעכן זיך : וויִע קונצן : ז טורנען : געוועטלויפֿן : פּערעדערען זיך : שפּילן (וועטן) אויף פֿערדלעך : פֿאַרנעמען זיך (אָפּגעבן זיך) מיט ספּאָרט : גיע (קריכן) אויף בערג : גליטשן ייר. רעדלען זיך, סקיטן נאַ-) : גיין אויף נאַרטעס (אויף סקי), נאַרטערען : שווימען : שפּילן אין בייסבאָל (אע פֿוטבאָל אאַז“ר) : ראַנגלען זיך, שטײַערן זיך, באָרען זיך, באָרעווען זיך, בערען זיך נייאַל) : שלאָגן זיך, פֿעטן זירנאַ-) : באָקסן, באָקסית : פֿעכטן : מאַכן אַקראָבאַטישע שטיק: קוליען זיך: מאַכן קאָזשעל(קקעס : שפּרינגען : גע אויף אַ שטריק (אויפֿן דראָנג אאַז'וו) : זשאָנגלירן.
שפּילן אין שאָך (אין דאַמקעס, אין דער מינאָ אאַז'וו): מאַכן אַ פּאַרטיע, מאַכן אַ גאַנג (ז אַ צוג) : שלאָגן, ראָכירן : זאָגן (אָנזאָע) שאַך :
געבן מאַט, מאַטן : מאַכן שאַכמאַט אאַז“ר : שפּילן ביליאַרד : שפּילן אין קאָרטן — 16- .
ווײַלן זיך, פֿדרעלן זיך, שפּילן זיך : שפּילן זיך ווי אַ קינד, ווי קינדער : צאַצקע זיך, אונטערהאַלטן זיך, באַרען זיך, י זאַבאַווען זיך, פֿאַרגעניגענען זיך, טישען זיך, י טשעשען זיך, אַמוזירן זיך, פֿאַרברענגען, ז צוּברענגש, ענדזשיען זיך נאַ-) : מאַכן שפּאַס (קאַטאָוועס אאַז“ר) : האָבן פֿאַרגעניגן : ז צעשטרייען זיך : האָבן אַ גוד-טײַם נאַ-) : צעשלאָגן די געדאַנקען : פֿאַרגעסן די אָרות (די זאָרגן אאַז“ר) : דערהרגענען צײַט : פֿאַרטרײַבן די צײַט : שטיפֿן, וואָי(ע)ווען, קאָמאַנדעווען אאַז“ר — ז 51 .
אַדי : פֿאַרווײַליק, אונטערהאַלטיק, פֿאַרגעניגיק, קורצווײַליק נאַר-) , אַמוואַנט, ספּאָרטיוו, ספּאָרטסמעניש, גימנאַסטיש, אַקראָבאַטיש אאַז“וו — - און יי.
פֿראַן : שטייען לצים, האַלטן לאַנגע אַציאון קלאַפּן אין די נִיצים נ-פּ ביליאַרח : צי אין דאָס נישט קיין קונץ, וואָס דער קונצןמאַכער האָט ניט ברויט אַן אונץ?.
שפּר : אַי מען דאַרף האָבן אַ קלר איי אַ קאָריק (אַ שוואַנץ פֿון אַ רעטעך) אויך אַ מלך נשאָך) .
זע אוּיך : פֿאַרגעניע 511. קאָרטנשפּיל 518, קינדערשפּיל 817.
ם : טאַנץ, רקידה(לע) , ריקוד(ל) : באַלעט, באַלעטקונסט, כאָרעאָגראַפֿיע : טאַנצמאַניע, כאָראָמאַניע, טאַראַנטיזם.
באַלעטטענץ, טעאַטער-טענץ, כאַראַך טער - טענץ : איוטערפּרעטאַטיווע טענץ : נאַציאָנאַלע טענץ : פֿאָלקסטאַנץ, חתונה-טאַנץ, שלייערטאַנץ, מאַסקנטאַנץ, שפּאַצירטאַנץ, בלומענטאַנץ, זאַמדטאַנץ, פֿאַקלטאַנץ, זונטאָץ, פֿײַערטאַנץ, שווערדנטאַנץ, שלאַנגענטאַנץ, בויכטאַנץ, קריגסטאַנץ, טויטנטאַנץ,
דאַנס - מאַקאַבער, שדים - טאַנץ, פֿייענטאַנץ, פֿייעסטאַנץ אאַז“וו.
נייִדישע טענץ) חסידיש, פּניה, דעפּטאַק, האָפּקע, העצקע, שבת-טאַנץ, ברוגז-טאַנץ, מיצווה-טאַנץ, קשר-טאַנץ, געזעגן-טאַנץ, שעמעלע, ראָד, רעדעלע, רעדלטאַנץ, רונדטאַנץ, רינגלטאַנץ, בייגעלע, קל - הנאָרים - טאַנץ, לוּלב את אָתרוג, דריידל , קאַראַהאָד, דײַטש, ציגײַנערל, וואָלעכל , וואַסער, לעוואָניכע, קאַלאַמייקע, האָראַ, הויראַ.
נרוסישע טענץ) קאָזאַצקע, קאַזאַטשאָק, פֿאָניע, פּריסאַדקעס, פר ינקעס, טרעפּאַק, כאָראָראָד, קאַמאַרינסקע : נפּוילישע טענץ) פאָלקע, שנעלפּאָלקע, שאָטיש, מאַזורקע, פּאָלקע-מאַזורקע, פּאָלאָנעז, קראַקאָריאַק, וואַרשאַריאַק : (אונגערישער טאַנץ) טשאַרדאַש : נטשעכישע טענץ) פֿוריאַנט , רעדאָוואַ: נענגליער אַמעריקאַנער טענץ) סטראַטאָספּעי, ריל, (ד)זשיג, פֿאָקסטראָט : איינטריט, וואָנסטעפּ : צרייטריט, טוסטעפּ: קעקוואָק, קוואַדראַטטאַנץ, סקרערטאַנץ, טשאַרלסטאָן, שימי, בוגי וווגי : נפֿראַנצייזישע טענץ) ריגאַרדאָן, פּעריגורדין, לור, פֿאַראַנדאָל(ע) , קוראַנט, פאַספיעי, קאַרמאַניאָל , בורע, טאַמבורין, פֿראַנסעו, אַנגלען, קאָנטרעדאַנס, גאַוואָט, קאַנקאַן: נשפּאַנישע טענץ) פֿאַנדאַנגאָ, באָלעראָ, טאַנגאָ, סאַראַבאַנדע, יאַלעאָ, פֿאָליד 'עספּאַן, קאַטשוטשאַ, פאַסקאַליע, סעגידילע, פּאָלאָ : נאיטאַליענישע טענץ) גאַיאַרדע, פֿאָרלאַנאַ, שאַקאָן, קאַלאַטאַ, פּאַוואַן, פּאַסאַמעדואַ, טיראָליען, סיציליאַנאַ, סאַלטאַרעלאָ, טאַראַנטעלע, בערגאַמעסקע : נפֿאַרשיידענע טענץ) פּאָלסקאַ נשוועדיש) : טשאָנטשינאַ ניאַפּאַניש) : באַמבולע, אַלעמאַנדע, באַטוטאַ,י וואָלטאַ, לעוואַלטאַ, גאַלאָפּ, גאַלאָפּאַד(ע), מינועט, קאַדריל, לאַנסיי, מיניאָן, וואַלס, וואַלץ, קאָטיליאָן, מאַטשיש, ראָנדאָ, רומבאַ.
נטאַנצפֿיגורן) פאַ, שאַסי, קאָן, קופּע, פּירועט : וויספּעטקע נפֿוסקלאָפּ) .
טענצער, טשצערין, טענצערקע: באַלעט-
טענצער, דראָט(טענצער, שטריקטענצער :
באַלערינע, קאָריפֿיי : גיישאַ : באַשדערע :
פֿיגוראַנט : באַלעט-מײַסטער, טאַנצמײַסטער,
כאָרעאָגראַף : טאַנצלערער : מיטטענצער,
פאַרטנער : קאַראַלער, קאַוואַלעריע, * קאַקאַ-
לעריע נ-פּ) : טאַנצקלאַס, טאַנצשול , טאַנץ-
אַקאַדעמיע : טאַנצזאַל , באַלצימער : טאַנץ-
אונטערהאַלט, טאַנצאָרנט, טאַנצולקע, דאַנ-
סינג : מאַסקעראַד, מאַסקאַראַד, באַל-
מאַסקעראַד, מאַסקנבאַל, טראַסקנבאַל נ-פּ) :
רעדוטע.
וו ן טאַנצן : אומטאַנצן, אונטערטאַנצן, אַרומטאַנצן : אויסטאַנצן ואַ מעלאָדיע) : צע-
טאַנצן זיך : טענצלען, אווטערטענצלען אאַז“ר :
האָפּען, האָפּקען, האָפּסען, העפּען : דרייען
זיך, וואַלסית, וואַלצירן : כאַפּן אַ טענצל (אַ
ריקודל) : נקק שאַנצעווען, *שראַנצערש,
שמאַלצעווען.
ופֿאַרגלײַכונגען) טאַנצן ר צעדולט, ר
משוגע, ווי אָן זיך, ווי בײַ דער מיזינקע שיף
דער חתונה, ווי אַ פֿייגעלע, ווי אַ פֿערדל, ווי
אַ לאָשיק, ווי אַ מויז איבערן צימבל, ווי אַ באָק,
ווי אַ בער (אויף אַ שטריק) , ווי אַ הינטל (אויף
די הינטערשטע פֿיסלעך) , ווי אַ נאַר אויף אַ
חתונה, ווי אַן אָרעמע מחואָנתטע, ווי אַ בלײַ-
ע(חנער פֿויגל , ווי אַ (פּאָרצעלײַענע) ליאַליע,
ווי אַ טאָק, ווי אויף טאָקעניש.
אינוו , פֿראַן : -אָץ ! : האָפּ ! : הע- ! : האָפּצאַ ! : האָפּליאַ ! : האָפּאַ ! : אָלה ואָלה
בטענצל מטנצלים.
שפּר : אַ טשע גיט ניט פֿאַרן ע-ן : טאַנצן אין קרענצל איז דאָס שענסטע טענצל :
אַז מען טאַנצט אויף אַלע חתונות וויינט מען
נאָך אַלע מתים (אויף אַלע לטיות) : אין מיטן
טאַנץ פּלאַצט די סטרונע : אויף קאָרטן און
אויף אַ טאַנץ באָרגט מען ניט קיין געלט.
זען אוּיך : פֿאַרנעניע 511, פֿאַרוובלוע 514.
564
516. אַזאַרטשפּיל
ם ן אַזאַרט, אַזאַרטשפּיל , קאָרטנשפּיל : ספּעקולאַציע, ריזיקע אאַו“וו — 40- : טראַף, צופֿאַל , פֿאַל , שאַנס, שנץ, טשענס נאַמ) : מזל , גאָטזאַך, גליקזאַך : וועט, געוועט, בעט נאַ-) : לאָטעריע, לאָטעריי(ע) : גורל, ל(סאָס, לאָן : פּלעט, ראַפֿל נאַ-) : פֿאַנטן-לאָטעריע, י פֿאַנטאָרע לאָטעריע : (לאָטעריע-)צעטל, (לאָטעריע-)בילעט, קוויטל : י וויגרישנער בילעט : זשערעב : אָלק, גלאַט, בלאַנק : נכה בצרל , טרעפֿער, הויפּטטרעפֿער : ציִונג, טיראַזש.
שפּיל, נאַ-) גיים, גיימקע : (אַמבע)טערנע, טערני(ט)שקע, טאַרנישקע : לאָטאָ, קוטשעבער, טאָמבאָלע : טשוקינ(ע), טשיקין : טרעף אָדער פֿעל : טשייכן, צייכן אאַז“ר — זזפּ : שאָך, דאַמקעס אאַז“וו — 14- : ווערפֿלשפּיל, קרעפּ נאַ-), טאָפּלשטיין, ביינדלעך, קלעצל, ווערפֿל, ז ווירפֿל, קאָסקע : דובלעט: ווערפֿל-בעכער, פֿאַנגבעכער : פּאַסיקשפּיל : רולעט(קע).
נקאָרטנשפּיל) קאָרטן אָל מיצווה : גרינער טיש, קאָרטנטיש : הילכות קאָרטן : קאָרטנשטיבל , קאָרטנהײַזל , קאַרטעווניע, קאַרטאַרניע, קאַרטיאָזשניע, שפּילאַרניע, קלוב, קאַסינאָ, קאַזינאָ, געמבלאַרניע נאַ-) .
נאָינים שפּילן) איין און צוואַנציק, אָפֿענער איין און צוואַנציק : איין און דרײַסיק, אָפֿענער איין און דרײַסיק, למד - אַלף - שפּיל : פֿינף הונדערט, אַלטע מויד, אַלע פֿיר : אָקע, ייִדישע אָקע, אָקע גדולה, אָקע מיט קרענץ, טיאָמנע, טיאָמקע : באָסטאָן, באַקאַראַ, ברידזש, דיאַבעליק : דערדע, לאַנגע דערדע : ווינט, וויסט : זעקס און זעכציק, אָפֿענער זעקס און זעכציק, קיקס : ט(אַ)ראָק, טראַשאַקין, טריליסטיק, טריק-טראָק, בעזאַק, לאַנג והוא-רחום, לאָמבער, לו, מושקע, נאַפּאָלעאָן : טערטל-מערטל, נײַנטער וואַל, י דעוויאַטי מאַל : סאָליטער, סטאַרשי קאָזיר : סטוקלקע, שטוקלקע : ספּע-
קולאַציע, עקאַרטע, פּאַסיאַנס, פּוילישע באַנק : פּאָקער, פּויקער נאַ-) : אָפֿענער, פֿאַרמאַכטער פּאָקער : פּיקעט, פּאַנקיטן : פּינאַקל : פּישעפּיישע, פּיטשע-פּייטשע : פּרימע : פּרעפֿעראַנס, פּרעפֿעראַנץ : פֿאַראָ, צדקה-שפּיל , קאַדריל , קאָמערץ, קאָנטשעניע, קאַסינאָ, קאַזינאָ, קאַרטעבאַסע, קויפֿלאַריטן נאַר-) , קעהאָסינע נ—) : קריבעדזש, ראָבער: רונדשפּיל, ראָנדאָ: ראָמי, דישין ראָמי : רעווערסי, שאַרפּע : שטאָס, סטאָס : שלימויז, שלעם.
קאָרט, שפּילקאָרט, בלעטל, קלף : קאָרטן, קלפֿים, קאַרטאַטע, קנויטן, סטאָרקעס, קלים : למד-אַלף-קאָרטן, אָקע-קאָרטן, דערדע-קאָרטן אאַז“ר : געצייכנטע, געפּינטלטע, געשטאָכענע, (אָנ)געמערקטע קאָרטן : פֿאַרמאַכטע, אָפֿענע קאָרטן : טאַליע, טאַלאָן, טעשל , דעק(ע), פאַש, פּעשל, פעשיע : קאָרקש“ס, קליזש“ס, קליינער ש“ס, ש“ס קטן, ש“סל, משניות, קליין-תהילים, תּהילימל, תּהילימיע, קליינער ריקון, אָיקואָבועות : קשרע קאָרטן, קוויטלעך, צאַנדזער קוויטלעך, יאָפּקעס, למדשלף-צעטלער.
נפֿיגורן, קאָלירן אאַז“ר) נישטל, נשטיע : צוויי, צווייטל : דרײַ, דרײַטל : פֿיר, פֿערטל : זעקס, זעקסטל, וואָרער : זיבעלע, זיבעטל, זײַ(ע)נער : אַכט, אַכטל , אָיתער : נײַנטל, נײַנטיע, עיתער : צען, צענטל, אָשר, יודער : איבער, יאַס, פּויער, קפֿרי : אונטער, וואַלעט, אָפֿיציר, יונקער, באָיאַר, ייִנגל, יונגערמאַן, שייגעץ ל“ר שקצים, רב מיכל, דזשעק נאַ-) : מלכה, קיניגין, קווין נאַ-) , דאַמע, פֿריִלע, מויד, בתולה, כלה, שיקסע : מלך, קיניג, קינג נאַ-) : מלכים, לאַנדסלײַט : טוין ל“ר טײַז, אייס נאַ-) , איינסטל , אָחדל , חזיר.
קאָליר, מאַסט, מאַשטש : שעל, שערל , בובנע, קאַראָ, לעקעך, אָבן, דײַמאָנד נאַ-) : רויט, האַרץ, לב, האַרט נאַמ) : גרין, שיפּע, פינק, ספּייד ואַ-) : אייכל, צלם, אָחור, קרייץ, טרעף, שפּוג, קלאָב נאַ-ס.
אויג פּיק, לייו, שטאָר, י ווויאַטקע: טרומף, טרונעף, נום-טוב, קאָזיר, ודול אָבע, טראָמף נאַ-) : רופֿעכץ : לאַקריץ ננײַנטל איכל) : מינעל ננײַנטל טרומף) : בנסמין ואונטער גרין) : זאָדיק נצענטל רויט) : גוטער שמש נצענטל שעל) : לודמער (לודמירער) מויד ומלכה שעל) : קרענץ נמלכה, מלך, טויו) : בעלע !מלכה, מלך טרומף) : שלימוין נטוין פיק) : שני ויתים : פֿול הויז, רויש, רומל : נאַ-) פֿלאָש, ראָיאַל פֿלאָש : נאַרוש, נאַראָש, נאַרוס : בערדע : נאַ-) בייט, סטרייט : פֿוטערפֿאַס : יאַן, יאַנע : שרגא נשעל, רויט, גרין, אייכל) , שראַגע : פּוסטע שראַגע : שראַגע מיט אַ גלאָק.
קאָן, פּאַרטיע: ז פּאַרטיי, קאָליע, קאָלייע: האַנט : ערשטע האַנט, פֿאָדערהאַנט, פֿאָרהאַנט, אייבערהאַנט, פּיערשע : שטעל, אײַנשטעל , שטעלעכץ, סטאַווקע, שטיכע, קאָן, סטייק נאַ-) : נגעלט) פֿאָדעם, בלעך : ווייע : געלטצייכן, שפּילמאַרקע, שפּילצייכן, שפּיליאַרקע, שפּיליק, טשיפּ נאַ-) , פּאַסן : קאָרטנגעלט, טאַצגעלט, מוידגעלט, שוידערגעלט, שאָלדערגעלט, שלידערגעלט, קידי נ—).
ביינדלשפּילער, קלעצלשפּילער, פּאַסיקשפּילער, פּאַסקאַוש : קרופּיע : שפּילער, קאָרטנשפּילער, האַנט : קאַרטאָווניק, קאַרטערניק, קאַרטיאָזשניק, קאַרטעושניק, קאַרטעטשניק, געמבלער נאָ-), צחקער, צאָוקער, סראָקער, גראַטש, למדן, יודע-נע, קלאַפּער: קיבעצער: דעם איבער אייכלס אַן אייניקל : אָברה קלאַפּערס, בּליזאָרים : שוליער, אָקרניק, שענקערניק, בײַטלשנײַדער, נאַראָדטשיק אאַו“ר — 3-3 : נלאָטעריע-צעטלעח קאָלעקטאָר, סובקאָלעקטאָר.
וו ן נעמען אַ שאַנס (אַ טשענס נאַ-)) : שפּילן מיט מזל : פּרות דאָס (דעם) מזל (דאָס גליק) : שטעלן אויף דער מערכה : לאָזן צום מזל : ריזיקירן, ספּעקולירן, אײַנשטעלן : (פֿאַר)וועטן זיך, געוועש ויך : מאַכן אַ וועט : גיין אע גערעט : פֿאַרלייגן זיך, בעטן נאַ-) : פּלעטן, אויספּלעטן :
אויסשפּילן, אויסגורלען, ראַפֿלען נ—) : וואַרפֿן מרל , ציִען קניפּלעך : שפּילן אין פּאַסיק, רימען שטעכן.
שפּילן אין קאָרטן : אָנשפּילן, אונטערשפּילן אאַי'ר : האַקן, טראַסקען, גע, צחקען, צאָוקן, סראָקן, ניינען, קאַר-ערען, שנײַדן, אײַנשנײַדן, לאַבערן נקי), געמבלען נאַ-) : שפּילן גרויס : שפּילן קליין : וויסטירן : לערנען קלייש“ס, זאָגן אִיקון, פּראַווען חאָות : נעמען אַ האַנט : שטיין אויף יענעמס קאָרטן (אויף יענעמס מזל) : האַלטן מאַזאָ : זעצן זיך צום סדר : טאַש, טאַסן, טאַסעווען, טאַשירן, מיש, פּאַשן, טאַלירן, מבליל זײַן : אָפּהייבן, מגקיה זײַן : אײַנשנײַדן : אויסוואַרפֿן : וואַרפֿן די באַנק, שפּילן מאַ-באַנק : אַראָפּנעמען : געבן, דילן נאַ-) : פֿאַרגעבן נצו פֿיל) , פֿוציעווען : אײַנשטעלן, אײַנזאַלצן : פּאַע, פֿאַרפּאַסן, אַוועקלייגן זיך : ענטפֿערן, פֿאַרענטפֿערן : נתנען : פּאָנטירן, איבערשלאָגן, אַריבערשלאָגן, מכה זײַן, מבּהנען : סטראַשען, נייטן : אויפֿדעקן : עפֿענען דאָס בלעטל : ליגן בייט : שטעלן אַ בייט : אויסזיצן אַ באַנק : רופֿן : אויסנעמען, אַראָפּשוידערן, אַראָפּשאָלדערן : מאַכן מאַטש, (שטאַם, לעמל) : מאַכן אַ שניצער : אָנהייבן (אויף) אַ נײַעם קאָן.
מאַכן שקרות (אָקרעכץ, שענקערעכץ, קרוטשקעס) : טאָן אָקר (שענקער) : שפּילן מי ע אָשוסט, ווי אַ שוליער : קלפֿים מלן (מל(ע) זײַן, מאָלן): קלפֿים צינקע: אויסגעווינען, אויסשפּילן : אָנשלאָגן אַ היטל מיט גאָלד : אָפּרייניע גענעס) : לאָין ניענעם) זיצן אויפֿן קלאָץ : אָפּדאַצן, אָפּקאָטערן : נעמען ווי אַ פֿראָסט : אָנווערן, פֿאַרלירן, פֿאַרשפּילן, פֿאַרשפּיליעווען נ-פּ) : כאַפּן דעם טאָטער : באַדאָבן ווערן : פֿאַרקילן זיך : פֿאַרצחקענען : אַרויסגע בחרבו ובקשתו נ-פּ) : ברענען ווי אַ שטרויענער דאַך : (מיט)גע אויפֿן דראָנג (אויפֿן דראָנזשק, אויפֿן האָפּטשיקטשק, אויף אַ הונט און אַ בער) : שפּילן אויף פֿאָנפֿע (אויפֿן פֿאָנף) : ליע
אע פֿאַס (אע רעמי) : ציילן ספֿירה !צילן זיבעטלעך).
אינוו, פֿראַן : אַל-קי גורל : וויפֿל גערעט (געראָט)? : טערנע ! : קרינטערנע ! : באַש ! : פּאַס ! : בלאָדי ! : דיינו ! : פֿוטש ! : בלא ראיה : על מנת : עס גייט (עס שפּילט) אַ קאָרט : עס גייט אַרעק דאָס בלעטל : ויהי ערב ויהי פּוי קער נ-פּ) : אַ קאָרט אָדער אַ פּאַלקע ! : מאַבאַנק ! : אע פּינטשעוו (שניפּישאָק) טאָגט שוע ! : מען מעג אים אָפּהאַקן הענט את פֿיס (פֿאַר אַזאַ שפּילח : ער מעג שפּילן אויף אַלע חתוטת : פֿון קלקיס ווייס ער נאָר פּאַס : עס גייט ניט קיין קאָרט : דער אָלך יִלכט ניט : איך האָב פֿון איטלעכן דאָרף אַ הונט : שפּיל ביִ נאַכט (אום ווינטער) אין קאָרטן ! : די קלאָג צום טעטש ! : נאָך אַ גילן אע וועטער שפּילן ! : רי-אַ פֿיש, געלט אויפֿן טיש ! : גיי שינעס פּוצן ! : בלא חרטה ובמא דריי.
שפּר ן עביש געלט אוּן לאָטעריע-געלט האָבן ניט קק קיום : אַין אָכמה ואַע תּבונה (שנגד שלעכטע קאָרטן : די ערשטע טויז אע אַ סימן דלות : דאָס נײַנטל שלאָגט די טוע : מיט שראַגע רופֿט מען אויף, אָבער אַ קאָרט קען מען נישט אויסנעמען : „גענוג“ האָט רויטשילד : דער ערשטער קאָן איי אַן אָרעמער מאָן : פֿון אַ קאָן קאַרגט מען ניט : דער ערשטער גערינער אין דער לעצטער פֿאַרשפּילער : פֿאַרזען אין פֿאַרשפּילט: אַ בלינדער שפּילט ניט אין (קיין) קאָרטן: אַ ביז(ע) שפּיל קומט צוריק: ווען צוויי שפּילן מוו איינער גערגען את דער צווייטער פֿאַרשפּילן : אַ קאָרט האָט פֿײַנט אַ ווײַב און אַ טשטעך : קאָרטן האָבן אין זיך אַ מאַגנעס : אַ קאָרטזשפּילער אין אַ בריליאַנט : דער וואָס טויג ניט צו קין קאָרט טויג ניט צו קיין אַנדער זאַך : ווען משיח וועט קומען וועלן אַלע קאָרטן זײַן גלעוערנע: יונגע שפּילערס—אַלטע בעטלערס : אע (ל)רחם בקאָרטן : אויף קאָרטן און אויף אַ טאַנץ באָרגט מען ניט קיין געלט : קרײַד אין ש פֿאַר ווערעם : קאָרטנגעלט מט
מען ניט אָפּ : פֿאַרשפּילן אע אָקע הייסט ניט געבן צדקה.
זע אוּיך : שוויגדל —בּ, פֿאַרוופּלוע 514.
517. קינדערשפּיל
ס ן שפּיל, פֿאַרווײַלונג, י זאַבאַווע אאַז'ר — 14- : שטיפֿערײַ, קונדסערײַ, יונשטשערײַ, שקאָצערײַ, ממזרײַ : מעשים תּעתועים : שטוקע, שטיק, שמדשטיק, שמד, קאָפּשטיק, שטיקל, ממזרשטיקל, שטוטשקע(לש, קרוטער קע, י קאָראַל, י פֿיגעל, י זביטקע, אויפֿטו, אויפֿטוענש, אויפֿטועכץ, אייבערקעפּל, אָפּשניצל, המאָאָה, י וויביעג, ראָלע, שפּיצל , פֿאָרטל, י פּאַקאָסט, מאַניפֿאָרגע, אייבערשפּיצל , טריק, ז טריוק, לאָנות, העץ, העצע, קאַטאָוועס.
נקינדערשפּילח בלינדזעקייט, געוועטלויף, לויפֿע(ר)לעך, יאָגע(חלעך, כאַפּע(ר)לעך, כאַפּעניש, באַהעלטע(חלעך, בלינדע קו, י זשמורקעס, קוהאָרן, באַהעלטעניש, קאַמערקאַמער(-הויז) : מעק דיך את שטעל דיך, שלעפּע באַבע, טשיטשע-באַבע, קוציבאַבע, באַביצע : ציילעניש: ציִע(ר)לעך : צייכנשפּיל, צייכנס, טשייכן, סטרולקעס, טשײַעס, קנעפּ, מאָניאַקעס, ציילן קנעפּ, סטאַלקעס, זאַפּלקעס, ניס, ראָס, רעסל , גריבל, ביטש, קאַפּל, יאַרמלקע, קופּקע(לער), אונטערטעפּלער, איינס און צען, טעלערל, שאַרעלעך, האָרפֿע(חלעך : טהאָרט, קליפּה, פּאַלענט, פֿאַנטן, וואַרפֿל, טודליקעס : דריידל, חנוכה-דריידל : נזזויפֿשריפֿט אויפֿן דריידל) נ' ג' ה' ש' : נאויסטיִטשונגען) נס וּדול אָיה אָם : נק, עט, האַלב, שלעכט, : נישט, האָר, האַלב, שטעל : נזאָטקע ננב האַקט שלעסער נ-פּ).
לאַפּעצקעס, באַב און צור,אויסקלויבע(חלער, אײַנגעבע(ר)לעך, טרעפֿעניש, עקער און אָקח, שפּיצקאָפּ, טעשעלע, שטריקלעך,
ע!עטל-בעטל , עטל-בעטל , פּלישקע-פּלייסטרע, ציפּ-צאָפּ, איקס-מיקס-דריקס, קאָפּ צי ר'עשט, קאָפּ צי שלאַק, קאָפּשלאַק, קאָפּ צי אָדלער, רעשעטע-אָדלער, זײַט צי אָדלער, גראָד צי אום, גראָד און אום, אום (צי) גראָד, צומציגראָד.
פּאַטשע פּאַטשע קיכעלעך, אַ ראָד און אַ ראַנע, רודענע ראַנע, רודע-מאַראַנע, קאַראַהאָד, פּעטשעלעך, פּאָטשע(ר)לער, דופּניק, דרייע(ר)לער און פעטשעלעך, בלינדע פּעטש, קדשים קלים, קיצלען זיך, בלינצען, בלינצע(ר)לעך,העזעלעך, זײַצעס,טשיזשיקעס, קאַץ און מויז, ציגל-מיגל, ציג און וואָלף, ציגנוואָלף, אויפֿן באַראַן, קיצקע, קוקעריקו, אַ קעלבל צו פֿאַרקויפֿן, בראַנטשיק, בראַנציק, אַ לאַנג פֿערד, חתונה-פֿייגל, אַ פֿייגעלע פליט, חזירל, איינע-ביינע, באַנק, בענקל , בענקע, ברעטל, שטראָפֿבעטל, בראַנד, גראַםשטראָם, גרענעץ, הענגען, הענגל-לײַכטער, האַלבער צוועלף, צען צוואַנציק, פֿא סמך, קם שין הא, וועגן זאַלץ, טאַמע טאַמע טיר, אָתן - קלה, פֿאָרשפּיל, קלה באַזינגען, באַדעקנס, חופּה-שפּיל, לאַשטשענע, באָרגעלע גוט שבת, שלום-עליכם אַ גוטער ייִד, שבתלעמפּל, קליין ייִדעלע, אומר אין אַ זאָגער, אָאָינו קלך, אַשר, אָנו ראָנן, גנבים, טאָני מלך עלך, ננב, טאַטעלע פּיִאָק, פּאַני, סטראָזש, געפֿענקעניש, זעלנער, זעלנערס גייען, בעקנברויט, מצה, פֿעסעלע ביר, טריפֿהנע קישקע, קאַשע מיט מילך, קאַווענעס, פֿאַרפֿוילטער מייער, זעקעלע מעל, אַרבעס, באָבעס : טוטשקע, סובאַראַן, מישפּט, סענאַט, פֿאַרבן, פֿעט און מאָגער, קאָטשעבע-לאָפּעטע, הייס און קאַלט, קאַלט און וואַרעם, קאַן וואַסער, שעלע-מעלע-באָם, אָרדע-באָרדעשאָרדע, שוועבל, שור(ע)-בור(ע)-קילע, שורע די בורע די לאַפּע, שטיינער און ביינער„ שלי שיִך, אַ שינדל אַ נאָגל : קיסר: מלחמה: גיבורים-שפּיל : גראָבער פּויער שן דינער פויער : הערשל
מלך פּויער : אַ סטאָליער (סטאָליאַזש) אין געגאַנגען אַ קעסטל באַשלאָגן : בין איך מיר געגאַנגען קעסעלעך סומען : מאָלנאַ דראָזשקאַ? : ווער וויל די זאַך? : ווער וויל דאָס?.
מאַריאָנעטן-שפּיל , ליאַלקעשפּיל, ז פופּנשפּיל, טעקלעך : טאָק, טעקל, טעקעלע, דאָמי נאַ-) , מאַריאָנעטקע, ליאַלקע, דראָטליאַלקע, וואַרטעפּל : אויטאָמאַט.
נשפּילעכלעך) שפּילוואַרג: שפּילכעלע, שפּילכל, שפּילעכן, צאַצע, צאַצקע, שפּילצאַצקע, טשאַטשקע, י זאַבאַווקע, י איגרושקע, ליאַליע, ליאַלקע, ז פּופּע, ז פּופּקע, פּאָפּקע, ז קוקלע, האַנדזיע : דריידל, גאָר, טראַנדל , טרענד(ער)ל , פֿערגעלע, גאַנקע : ווערפֿל : גרעגער, אָמן-גרעגער, גראַגער, אָמן-גראַגער, דרייער(ל) , אָמן-דרייער, קלאַפּער, קלעפּל , קלעפּערל , אָמן - קלאַפּער, אָמן - קלעפּל, פאַטשער, אָמן-פּאַטשער, שרײַער, שנאָרער, קאַלעקאָטקע, ריזל : ניס : ביקל, ראָס, רעסל, רעשל , מאַרבל נאַ-) : פּאַפּירענע שלאַנג, לופֿטשלאַנג, פֿלישלאַנג, זמיי, ראַציע, ראַצע, י לאַטאַוויעץ : וואַרפֿער, וואַרפֿלקע, אַרבעסשיסער, ראָדביקסל, פֿויגלשפּראָצער, פּראָצע, ראָגאַטקע: שפּרינגשטריק: וויגפֿערד(ל), שאָקלפֿערד(ל) : שניימענטש, שנייבאַבוק, פֿעטער שנייער : שנייקויל , שנייבאַל , 0סנעןשקע, קוליע, קולקע : פֿאָנפֿע, פֿאָמפֿע : פיסטאָן, פּעטאַרדע, פֿײַער-קרעקער נאַ-).
שטיפֿער, ווײַסער חברהניק, קונדס : שייגעץ, שקאָץ ל“ר שקצים : יונגאַטש, אַרצייונגאַטש, זשוליק, לאָבוס, אַכבעראָש(ניק), מהנעשהניק, קאַטאָוועס-טרײַבער, קטף נאַר-) , קאַטעווניק, שטוקע-מאַכער, לץ, שעלמע, שעלמאַק, גוטע שטוקע, מאדים, געשעדיקטער יונג, פֿויגל , ננב, ווײַסל פֿון אויג, ממזר, באַנדיט, משומד, שמדילניק, שמד-קאָפּ, ימח-שמוניק, קלבו, בָּל-בוניק, אויסוואָרף, אויסווערפֿונג, אויסווערפֿלינג, אָכשיט, מזיק, מחבל , טײַוול , זמאָרע, משחית, שאָדן-ווינקל, שאָדן-מאַכער,
568
שקאָדניק, י פאַקאָסטניק, בראַנד, בראַנדפֿײַער, ברען, שפּירט, טויזנט-רוחותניק, אומרו, אומראַס, ט(ר)ענדערל, סמנִטיון, וילגול, קוועקזילבער : זשערעבעץ. לאָשיק : ומיידלז (ווילדע) ציג, ווילדע צילקע, קאָזע: ראַץ, חיהרעה : קרא - אָדם, ווילדער, צעלאָזענער, אינדיאַנער, באַשיבוזוק, באַשיבאָזשוק, נדו בכֿל ויִד קל בו, אַ קינד ווי אַ שד : ווײַסע חברה, אָברה לצים, אָברה פּלעצל , קונדסים, קאָלייקע, באָסע קאָמאַנדע, דופּניק - שפּילערס.
וו ן שפּילן זיך, פֿאַרווײַלן זיך אאַז“ר — 14- : פּאַטש לאַדאָשקעס : שטיפֿן, קונדסן, קונדייסעווען, אָנגעבן, דעראַרבעטן, האַלאָסעווען,רעגירן, ראָנדן(ש)ען, וואָי(ע)ווען,(חבראָיען, בריטשקענען, קאָמאַנדעווען, אַרודעווען, יונגאַטשערען, ווילדעווען, יאָלדעווען, פּאַנעווען. ראַהאָטשען. פֿירן ראָליעס, ראָליען, שאָלטיקן, שקאָצעווען. פֿירן ס'קרענצל . שגעונען זיך : פֿאַרשטיפֿן אַ מעשה : אָפּטאָן אויף טערקיש (אויף רײַסיש) : אָפּטאָן שטוקעס (שפּיצלעך אאַז“וו) : קערן (אָנגעבן, פֿאַרפֿירן, אַרבעטן אאַז“ר) מעשים : קריכן אויף די גלײַכע ווענט : ברענען אַ וועלט : קערן (איבערקערן) די וועלט : פֿירן (פֿאַרפֿירן, קערן) וועלטן : איבערקערן די שטוב : אַראָפּדרייען דעם קאָפּ : אַרויפֿקריכן אויפֿן קאָפּ (אויפֿן דאַר).
אדי ן שטיפֿעריש, ממוריש, קונדייסקע, קונדאַצקע אאַז“וו — - : צעלאָזן ווי אַ אָן-נחיד. שפּר : אַ ייִנגל אַ שטיפֿער האָט אַ עט קע-ל . זען אויך: פֿאַרווײַלוט
518. וויץ , שפּאָט
ס : וויציקייט, קאָמישקייט, לעכערלעכקייט אאַז“ר — אַדי : שפּאַסמאַכערײַ, ווערטלזאָגערײַ, שפּעטערע אאַז“וו — וו: הומאָר: תּליההומאָר, ז גאָלע-הומאָר : גײַסטרײַכקייט, עספּרי : קאָמיזם, טראַגיקאָמיזם : איראָניע, סאַר-
קאַים, ציניזם, חוזק, חיזקשמייכל , געלעכטער : איראָנישער, סאַרדאָנישער אאַו“ר שמייכל.
קאַטאָוועס, שפּאַס, פֿאָן נאַמ) : י שוטקע : לאָנות, לצי-לאָנות : י פּאָציעכע, י פּאָטיעכע : אָנשטעל, שטיק, שטוקע, מחנקות : שפּאָט, שפּאָט - געלעכטער, חוכא - וטלולא : העץ, העצע, פּענדיע, טורעס, טאָרעס, טערעס : שפּאָטוואָרט, אַרײַנזאָגעניש, קיבעץ : שטאָכוואָרט, שטאָכווערטל : קאָמישע מימיק, גרימאַסע : וויץ, דזשאָוק נאַ-) : קלאַסישער, בריליאַנט(עמער, פֿעפֿערדיקער, פֿעטער, שמאַלציקער, חלבדיקער, אָפּגעדראָשענער, אויסגעדראָשענער, פֿוילער, אַלטער, נאַרישער אאַז“ר וויץ : אַ וויץ מיט אַ באָרד : ווערטל, שאַרף ווערטל , גלײַך וואָרט, גלײַכוואָרט, גלײַכווערטל , באָן מאָ : שלאָגוואָרט, שלאָגער : שפּיציקער, בײַסיקער ענטפֿער: רעפּאַרטי : בדיחה, מילתא דבדיחותא : ווערטערשפּיל , וואָרטשפּיל , קאַלאַמבור, אַנאַגראַם, עפּיגראַם, פאַראַגראַם : אַנעקדאָט, הומאָרעסקע, לאַכערײַקע : געלעכטער-לע-ה : אײַנפֿאַל, אָ-מה, המאָאה, הלצה, סאָרהלע, סאָראלע, אָפּשניצל: לעכעריקס, געלעכטער: וויצנבלאַט. וויצנבוך. טעאַטער, פּורים-שפּיל קאָמעדיע : אַ ריינע קאָמעדיע : טראַגיקאָמעדיע : אַקט : פֿאַרס, גראָטעסק, שאַרזש, בורלעסק : באַלאַגאַן : עקסטראַוואַגאַנץ : (ה)אַרלעקינאַד(ש : סאַטירע, פּאַראָדיע, טראַוועסטיע : קאַריקאַטור, נאָכקרימעניש : בדאָנות : פּאַשקעוויל , פּאַסקוויל : לאַמפּון נאַ-) : שפּעט-לשע.
קאַטאָוועסניק, קעל - קאַטאָוועס, קטף נאַר-) , קאַטעווניק : שפּאַסמאַכער, שפּאַספֿויגל : מעל - המאָאה : לוסטיק - מאַכער, פֿריילעךמאַכער : הומאָריסט. סאַטיריקער, עפּיגראַמאַטיסט : וויצואָגער. ווערטל-זאָגער, גלײַכווערטל-זאָגער, וויצלער, וויצלינג, וויצליאַק : יִע, לצן, הלצהניק, פֿאַרשלעפּטע קרענק, בלאַזן, לאָנות-טרײַבער, קאַטאָרע--טרײַבער : אָנשטעלער, אָנשטעל - מאַכער : מימיקער:
569
מאַלפּע, בוזשן, י אָבעזיאַנע : ווײַסע-חבֿרהניק, ווײַסער חברהניק : הוילער (פּוסטער) קאָפּ : לצים, אָברה לצים, קת-לצן, קת לאָנים, וואַגאַנטן, ווײַסע חברה, חברה קרוע בלוע, לאָניזדור : מושבֿ לצים, קיבעצאַרניע, לאַכאַרניע.
קאָמעדיאַנט, פּורים - שפּילער, פּוריםשפּילניק, מאָנדריש, מאָנדריש : פּורים-רב : מדחן, מאַרשעליק : קאָמיקער, בוף, קלאָון, פּאַיאַץ : הויפֿנאַר, הויף-לץ. י שוט : (ה)אַרלעקע, פּאָלישנעל. פּאַנטאַלאָן, סקאַראַמוטש, פּונטשינעלאָ : הערשעלע אָסטראָפּאָליער, מאָטקע חנִד, (א)פֿרים גריידיקער : חוזקמאַכער, שפּעטער, אָפּשפּעטער, באַשפּעטער, אָפּלאַכער, אויסלאַכער, קיבעצער : ליעג לרש : ציניקער, פּראָפֿאַן, לעסטערער.
אויסגעלאַכטער, פֿאַרלאַכטער אאַז“וו—אַדי: דער וואָס קריגט די פּעטש : חוזק, חוזק-פֿיגור, דונם צאָץ, רבי מב צאָץ, כעלעמער, כעלעמער רב צאָץ, לינצקער, אַפּריל-נאַר נאַ-).
וו ן זאָגן אויף (אין) שפּאַס (אויף, אין אַ געלעכטער) פּ-: וויצלען זיך, ווערטלען זיך. גליִכווערטלען זיך, אָכמהניעח זיך, אונטער אָכמהנ(עף זיך, אַכלען זיך, דזשאָוקן נאַ-) : נִדחנען : צופֿעפֿערן אַ וויץ : שפּאַסן : טרײַבן שפּאַס (לאָנות, קאַטאָוועס אאַו“וו) — - : פּאַראָדירן, טראַרעסטירן, בורלעסקעווען, שאַרזשרן, פּאַיאַצערען, קלאָונעווען, באַלאַגאַנעווען : מאַכן צום לאַכן : לצן, ?צערען. יאָלדעווען.
מאַכן (טרײַבן, אָפּשטעלן) חווק : חוזקן, אויסחוזקן, אָפּחוזקן : שפּאָטן, אָפּשפּאָטן : שפּעטן, אָפּשפּעטן : פֿאַרשפּאָטן, פֿאַרשפּעטן : באַשפּעטן : אויסשפּאָטן, אויסשפּעטן : לעסטערן : איראָניזירן : ז לוסטיק מאַכן זיך איבער : לאַכן פֿון : אויסלאַכן (ווי אַ משוּגענעם) : מאַכן לײַטיש געלעכטער פֿון : וויצלען זיך אויפֿן אָשבת פֿע : יעקן פֿון. מאַכן פֿאָן פֿון נאַ-), אָר ציִען : שטעכעלירן, קיבעצן : אָפּשילדערן
(אָפּלצעווען, אָפּריכטן) פֿון : פֿירן (מאַכן) טורעס גפּענדזע, פּודעלע) פֿון : מאַכן אַ בער פֿון : מאַכן אַ קאָטער פֿון : מאַכן אַ נאַרנקאָפּ פֿון : נעמען אויף דער העצקע (אויף די האָצקעס) : העצקען : אויפֿהייבן נאַ הוראַ : מאַכן צום נאַר(ך : פֿית בך דער נאָן : אָפּטאָן אַ שפּיצל אאַז“ר — 3-נ : מאַכן צו שפּאָט (צו שאַנד, צו שאַנד און צו שפּאָט, ללעג ולקלס, לאָשל ולשנִינה) : שפּאָטרידן, מנלזל זײַן, מאַכן צו קליינגעלט אאַז“וו — 82- : איזדיעקעווען זיך איבער : מאַכן חוכא-וטלולא פֿון : חוכד וטלולאן : לאַכן (קײַכן) אין די הויפֿנס (אין די פֿויסטן, אין אַרבל) : אָפּלאַכן פֿון : לומען זיך, איבערקרימען (זיך) אאַז“וו — 14 .
זדן לעכערלעך : זײַן אויף לעטש געלעכטער : ניט האָבן קיע צורה (קיין אָנים) בײַ לדטן : האָבן אַ קנים רי חייק (אין נן-אַדד : אויסזען קאָמיש (לעכערלעך אאַז“וו) : אויסזען ווי אַ פֿלוי אין פּאַנטאָפֿל , ווי אַ פֿלוי אע אַ טלית, ווי אַ קאַץ אין זויערמילך : האָבן אַ קעם ווי צוויי גויעס קוק זיך : מאַכן אַ נאַר פֿון זיך : מאַכן זיך צום נאַר (צום בלאַזן).
אַדי ן וויציק. הומאָריסטיש, שפּאַסיק, ז שפּאַסהאַפֿטיק, אונטערהאַלטנדיק, אַמוואַנט, לוסטיק, קאָמיש, טראַגיקאָמיש, קאָמעדיעדיק, גײַסטרײַך : פֿלינק (אויף דערלאַנגען) , דערלאַנגעריש, שלאָגפֿאַרטיק : ווערטלדיק, חכמהדיק, אַנעקדאָטיש, עפּיגראַמאַטיש, פּאַראַגראַמאַטיש, גראָטעסק, בורלעסק. פֿאַרסיש, פֿאַרס(נד)יק, פּאַראָדש, פּאַראָדיסטיש, סאַטיריש, קאַטאָוועסדיק, שפּאָטיש: צווייטײַטשיק, טאָפּלטײַטשיק, ז צוויידײַטיק : איראָניש, סאַרקאַסטיש, ציניש, סאַרדאָניש : שאַרפֿצועיק, גיפֿטיק, שנײַדיק, עסעריק, בײַסיק, שטעכיק, שפּיציק, פֿעפֿערדיק, געזאַלצן : בדאָנש, קאָמעדיאַנטיש אאַז“ר — - : חוזקדיק, לאָנותדיק, לעכערלעך. גוזמאדיק, איבערגעטריבן, איבערטריבן, קאַריקירט, נאַריש.
אינוו, פֿראַן : אויף נאַריש : אייף קאַטאָרע- :
אין קאַטאָוועס : אויף אַ געלעכטער : בדרך הלצה : מעשה חוזק : בע ! : חוזק אין זע נאָמען : מען דאַרף ניט קיין טעאַטער : עס אין אויף בילעטן צו גיין : עס איז צום קראַנק לאַכן : אַ בּאָרה טעאַטער : עס שיט זיך פֿון אים אָכמות ווי פֿון אַ ציג באָבקעס : אַ געזונט אין דײַן אָכמה ! : צו אַזאַ אָכמה באַדאַרף מען קיין געזונט ניט : פֿון אַזוינע וויצן קען מען אָנהייבן שוויצן : אַ הונט האָט געזאָגט אַזאַ אָכמה, אין ער שוין לאַנג געפגרט.
שפּר : בעסער אַ וויציקער נאַר איידער אַ נאַרישער וויץ : אַ קאַטאָוועס אין אַ האַלבער אָמת : אַן אַנעקדאָט און אַ קאַץ האָבן קיין נִעל-האָית ניט—רער עס כאַפּט זיי, יענעמס זײַנען זיי : פֿון קאַטאָוועס קומט קע גוטס ניט אַרויס : גאָט פֿאַרשטייט ניט קיין קאַטאָוועס : זײַ ניט קיין נאַר, וועט מען פֿון דיר ניט לאַכן : אַן די וועלט לאַכט אין דאָ פֿון וועמען און פֿון וואָס : פֿון וואָס מען לאַכט קומט אַלץ פֿאַר די אויגן (אויערן) : פֿון וואָס מען לאַכט קען אויסגיין צו די אייגענע אויע : עס אין לײַכט צו לאַכן און שווער צו מאַכן : זאָלן לײַט לאַכן, את מיר וועלן מט מאַכן : דער וואָס לאַכט צום לעצטן דער לאַכט צום בעסטן : ניט מיט שעלטן און ניט מיט לאַכן קען מען די וועלט איבערמאַכן.
זען אויך : אימיטאַציע 14, אָקר נננ, פֿאַרוופּלוע 514.
519. לאַנגוועליקייט ,
איבערגעזעטיקטקייט
ס : אומאינטערעסאַנטקייט, פֿלאַכקייט, טעמפּקייט אאַזיר — אַדי : אומאינטערעס : פּוסטע רייד : פֿוילער וויץ, פֿוילער שפּאַס, נאַרישע אָכמה.
לשגווײַל , לאַנגווײַליקייט, י סקוקע, י דאָקוקע : אומעטיקייט — 512 : איינטאָניקייט, מאָנאָטאָניע : פּראָזע : לאַנווײַליקע (ניט-אינ-
טערעסשטע) אַרבעט : י דלובענינע : יאָרעסק, יאָר-משא-ומתן : נודנעקייט, מדאָטע.
איבערגעזעטיקטקייט, דערעסנקייט אאַי“ר —אַדי : ניט-טטקייט, עקל , מיגל , חלשות — 542 .
לאַנגווײַליקער, ניט - אינטערעסאַנטער, פּראָזאַישער מענטש : טרוקענער מענטש, טרוקענע נאָמה : פֿיליסטער : נודניק, נודע, זאַטדע, מין, ניגל, זאַקוציע, פּלאָג, פּלשגע, אָרה, פּגע, פּגע רע, פּגע פֿון פֿאַרן דאַווענען, אָנשיקעניש, משולחת, קלעק, קלעשטש אאַז“וו — ז-פּ : נעוטדניק נ-פּ) .
וו ן זע ניט-אינטערעסאַנט (פֿלאַך, נאַריש,
נודנע, מאָנאָטאָן אאַז“ר)— אַר : זײַן לאַר וויִליק : ניט וויסן ווי (אַזוק די צײַט צו דערהרגענען : לאַנגרדלן זיך, לאַנגרדליקן זיך : ניט אַמוזירן זיך, ניט אונטערהאַלטן זיך : נודען זיך, נודיען זיך, נודזשען זיך : גענעצן, אײַנשלאָפֿן, אַנטשלאָפֿן ווערן : אויסגיין (שטאַרבן) פֿאַר לשרײַל : לאַנגווײַל(יק)ן זיך צום טויט.
זח זאַט פֿון : איבערעסן זיך מיט : איבערזעטיקן זיך מיט : האָבן גענוג פֿון : האָבן מער ווי גענוג פֿון: האָבן די והותר פֿון : האָבן צו פֿיל פֿון : קריכן פֿון האַלדן : צועסן זיך, דערעסן (זיך) : דערעסן ביזן ביין.
נפֿאַרגלײַכונגעח דערעסן ווי אַ ביערע ציבעלע, ווי אַ גריל , ווי אַ דראָץ,' ר דעם מבינס מוסר, ווי דעם (דער) ווײַבס ספּאָדניצע : מיאוס ואָאוס ווערן : נִימאס ואָאוּס ווערן : י אַפּריקרש זיך : עקלען, מיגלען : ווערן ניט עט : קערן צום ברעכן : קראַנק ווערן פֿע אאַן“ר — 542 .
לאַנגווײַל(יק)ן ניענעם) : אײַנשלעפֿ(עחן : מדען, טדיען, נודזשען, זאַנודען, פֿאַרנודען, פֿאַרנודזשען: אַרויסנודזשען די נאָמה : * מאַכן טראָגעדיק, * מאַכן מעואָרת, * מאַכן קעלביק, מאַכן קראַנק : דולן (דרייען, מאָראָטשען אאַז“וו) אַ קאָפּ (אַ היטל , אַ ספּאָדיק אאַז'וו) — 373 : צושטיין, אָנזעצן זיך, צוטשעפּע זיך (ווי אַ קלעק אאַז“ר — ז-פּ.
אַדי : ניט-אינטערעסאַנט : פּוסט : פּאַרעוו(ע),
מילכיק : אָנאינהאַלטיק, אָנגײַסטיק, ז אינהאַלטלאָז(יק), ז גײַסטלאָז(יק) : ניט-אָריגינעל, ניט - וויציק, אָנהומאָריק, ז הומאָרלאָז(יק) : סקאַרבאָווע, קאַזיאָנע, אַלט געבאַקן, אויסגעדראָע, אָפּגעדראָשן, באַנאַל : שווער, שטײַף, האַרט, טעמפּ, טרוקן, ניכטער, פּראָזאַיִש, וואָכעדיק, טאָג-טעגלעך, ז אַלטעגלעך : נאָריש, פֿלאַך, פּלאַטשיק אאַז“וו — 340 : לאַנד וויִליק, מאַרודנע, מדנע, מאָנאָטאָן, אײַנשלעפֿ(ערנד)יק : טויט : אָן לעבן : אומעטיק, ערנצט אאַן“וו — 12- .
זאַט, איבערזאַט : איבערגעזעטיקט, בלאַזירט : דערעסן, צוגעגעסן : מיאוס, מיאוס און אָאוס, נִימאס ואָאוס : לעסטיק, ז איבערדרי סיק : מיד, מאַט : פּריקרע, ניט-גוט, עקלדיק. מיגלדיק, חלשותדיק אאַז“ר — 542 .
אויסגעראַע די שיסל און ווײַטער באָרשט : מאָרגן ווידער חדר מיט גרויפּן : קרעפּלעך (פּירעשקעס, לעקעך, צימעס, קאַפּהענער) ווערט אויך נימאס (עסט זיך אויך צו, ווערט אויך דערעסן).
שפר : אַן די מוין אין זאַט אין (איח דאָס מעל
ביטער.
520. שיינקייט
ס : שיינקייט, באַחנטקייט, הערלעכקייט,
פּרעכטיקייט אאַז“ר— אַדי : פּראַכט, גלאַנץ, שימער אאַז“ר — 289 : גלאָריע, יופֿי, בחיר, קשוף, חנעוודיקייט, רייץ, עאָד, לײַטועלי קייט : חן : קלה-חן, חן ווי פֿרישער כריין נ-פּ) : גראַציע, עלעגאַנץ : חדפּינטעלע, חדגריבעלע, חדבראָדערקע.
שיינער, פּרעכטיקער אאַז“וו —אַדי : פּאַרשוין, בילדפּאַרשוין : מראית-עין, הדרת-אָנים, מראה-כּהן : פּאָר : קראַסאַוועץ, י טשיסטער
יונג : (קאַרפֿירער אָתרוג : שיינהייט, שוינהייט, נדיאַל) שאָנהייט, שאָנקייט : בילדשיינהייט : פֿאַרבלענדעניש, פֿאַרנעמעניש : צויבער-געשטאַלט : צורה-מלוכה : פּאָרצעלײַענע צורה (צורהקע) נ-פּ) : יפֿת-מראה, יפֿת-תואר : ו-פּ) אַ פֿאַס ווי אַ טויער, * פֿאַס צואה : יפֿהפֿיה, מכוערת, מכורעת, מעכורעניש, קראַסאַוויצע, ליאַליע, ליאַלקע, פּאָפּקע, ז פּופּע, י קוקלע, טעקעלע : פּאָרטרעט, בילד, פּיקטשע נאַ-) : זון, לאָנה, שטערן: בלום, רויו : צירונג, בריליאַנט, באַרליאַנט, בורליאַנט : אידעאַל : קונסטווערק, שעדעווער : מלאך : אַפּאָלאָן, אַדאָניס, נאַר ציסוס : וועטס, מאַדאָנע.
שיין אויסזען : שטאַלט, י אַסאָבע, פּערסאָנאַזש.
ופֿאַרגלײַכונגען) אַ קנימל ווי אַ שימחתתּורה-עפּעלע : באַקן (בעקעלעך) ווי סאַמעט (ווי רויזן, ווי באָנדעס נ-פּ), ווי (דק פּאַמפּושקעס נ-פּ)) : אַ אָחור כהלכה, אַ אָחור כּאַרזים: אַ אָחור ווי אַ בוים, ווי אַ סאָסנע, ווי אַ קאַרפֿירער אָתרוג : אַ מויד (אַ מיידל) ווי אַ מזוזהלע, ווי (ש פֿאַרפֿל-צימעס נ-פּ) אאַז“ר —אַדי.
וו ן זײַן שיין (פּרעכטיק, באַחנט אאַז“וו) —אַדי : מאַכן אַ גוטן אײַנדרוק : אַרויסרופֿן באַווונדערונג (אַנטציקונג) אאַז“ר : ליִכטן, לויכטן, שײַנען, שטראַלן, בלישטשען, גלאַנצן אאַז“ר — 289 : לויכטן (לײַכטן) ווי די זון (אום אַמוז), ווי די שטערן אאַן“ר — אַדי : פֿאַרלויכטן, פֿאַרלײַכטן, פֿאַרשײַנען: אַרויסשײַנען ווי אַ יאַג(ע)דע פֿון דער מילך : פֿאַרנעמען (אָפּנעמען, פֿאַרכאַפּן, פֿאַרבלענדן) דאָס אויג (אַן אויג, די אויגן) : אויסברענען אַן אויג נ-פּ): פֿאַרנעמען אַ וועלט : בליִש ווי אַ רוין : צעבליִען זיך ווי אַ קלה-מיידל : וואַקסן גלײַך (הויך, שיין) ווי אַ טאָפּאָל, ווי אַ סאָסנע : האָבן דעם זיבעטן חן (טויזנט חו(עח, אַ יִם מיט חן, אָסתר המלכהס חן) : האָבן סעקסשפּיל נ—) .
מאַכן שיין : פֿאַרשענערן, פֿאַרפֿײַנערן, פֿאַרהערלעכן : קינצלען, קינסטלען : אָפּ-
572
קעצלע, אויסקינצלען : אָפּצירקלען, אויסצירקלען : אָפּניגלען : אָפּטאָקן, אויסטאָקן : אויסאַרבעטן : פֿאַרצירן, פֿאַרפּוצן אאַז“ר —529.
אַדי : שע, ווונדער שיין, בילד שיין : ז היפּש : חנעוודיק, חניק, באַחנט, חנעט נאַר-), שוואַרצחנעוודיק: מעכורעדיק: איבערגעוואַשן, י פּישנע, קליוו נקק : בליִענדיק : ווויל געפֿורעמט, ווויל פֿאָרמירט, שיין געבויט, ווויל געשטאַלטיקט : שטאַלטיק, י שטאַלטנע, שטאַטלעך, י שטאַטנע : מאַיעסטעטיש : אָנזעעוודיק, אימפּאָזאַנט : פּרעזענטאַבל : ליכטיק, לויכט(נד)יק, שײַנ(ענד)יק, שטראַל(נד)יק, בלענד(נד)יק, גלענצנדיק אאַז“וו — 289 : בריליאַנט(ח , פּרעכטיק, פּראַכטפֿול , מאָלעריש, ז מאָלעריש, פּיקטורעסק, בילדעריש, ז בילדלעך : דערהויבן, הערלעך, סובלים, איבערערדיש, הימל(קש, געטלעך : צוציִענדיק, ז אָנציִענדיק, מאַעעטיש : באַשמעקט : באַווונדערונגס-ווערט : אַטראַקטיר, רייציק, רייצנדיק, קישופֿדיק, באַצויבערנדיק, אַנטציקנדיק : סימפּאַטיש : אַדאָניש, יונאָניש : אָנגענעם, אָנגער נומען, ליבלעך, ליבנסרערט : צירלעך, פֿײַן, נעט, עלעגאַנט, גראַציעז, זגראַבנע, פּיקאַנט : קינסטלעריש, קונציק, געקינצלט, געקינסטלט, סימעטריש, אָפּגעצירקלט, אָפּגעניגלט, אָפּגעטאָקט, אויסגעגאָסן : פּערלדיק.
נפֿאַרגלײַכונגען) שיין (פּרעכטיק, ליכטיק אאַו“וו) ווי דער טאָג, ווי אַ זוניקער טאָג, ווי די (ליכטיקש זון, ווי די זון אום אַמוו, ווי די זיבן זונען, ווי די (ליכטיקע) שטערן, ווי די (ליכטיקע) לאָוה (אין אָצי חודש, ווי די (גאַנצע) וועלט, ווי אַ גראַף, ווי גראַף פּאַטאָצקי, ווי אַ מאָנאַרכע, ווי אַ פּרינץ, ווי אַ פּרינצעסין, ווי אַ נִת-מלכה, ווי אָסתר המלכה, ווי די מלכה שבאָ, ווי יוסף הצדיק, ווי די מוטער רחל, ווי אַ אָתדאָחור, ווי אַ קלה אונטער (צו) דער חופּה, ווי אַ מלאך (פֿון הימל , פֿון וײַן ליבן נאָמעח, ווי אַ (שטיק גאָלד, ווי לויטער גאָלד,
ווי אַ שטק, ווי אַ דימענט, ווי אַ בריליאַנט, ווי אַ דלדן פֿינגערל , ווי אַ גילדן בעכערל , ווי אַ בלום, ווי אַ רויז, ווי אַן אָתרוג, ר אַ קאַרפֿירער אָתרוג, ווי אַ בילד(ל), ווי אויסגעהאַקט, ווי אויסגעמאָלט, ווי אויסגעמאָלן, ווי אויסגעטאָקט, ווי אַן אויסגעשײַערטער, ווי אַן אַרומגעצראָגענער, ווי נאָך אַ באָד, ווי אַ נײַער.
אינוו, פֿראַן : לנוי: מכוער: שיפֿרא דשופֿרא: מַפֿתור ופֿרח : אָלא חן : אָגיל ואָשׁמח ( — קײַלעכיק את שפּיציק) נ-פּ) : טשוקעדיק און טשאַקעדיק : מיטן קנאַק : שיין צו קוקן : שיין—אַ פּאָרטרעט (אַ קיסר, נאָר אָפּצומאָלן, אַ שהחענו צו מאַכן, אַ ברכה צו מאַכן , אין דער וויסטאַווע אַרײַנצושטעלן): שיין (אָנגענעם) פֿאַרן אויג : אע פֿולן בלי : די שקינה רוט אויף אים : אין זײַן אָנים ניט אַרײַנצוקוקן : אויס קוק (יעדער גליד) : אַ רונדער דער קיסר האָט אַ שיינ(ע) ווײַב?: אַ חסרון די קלה אין צו שיין : ווער ס'אין שיין, (און) איך בין קלוג : אַן איך בין גערען אַ קליינינקער בין איך געווען אַ שיינינקער : נ-פּ) אַ יונג ווי אַ ליכט, נאָר ברער נען זאָל ער: אַ מויד ווי אַ סוכה, נאָר אַ שלאַק פֿעלט איר נשלאַק—פֿליגל פֿון אַ סוכה).
שפּר : בנית שראל (אות הן (אָלא שהעקיות מנוולתח : אָשה כליןיינה עליה : קוק אויף דעם מיידל, ניט אויף דעם קליידל : אַ שע מיידל אע אַ האַלבער נדן : אַ שיין מיידל אין אַ ק(אַ)ראַנט שטיקל סחורה : אַ כאָרה די כּהונה פֿאַר אַ שיין אָנים : אַ שיין מיידל אין אַ שק ווײַבל : אַ שיינע מויד—אַ שיינע באָבע : אַ שיינע ייִדענע אין אַ שיין אָת : אַ מיידל אַ גאָלד האָט יעדערער האָלט : אַן עושר (אַ קצין) האָט אָמיד אַ שיינע טאָכטער : בעסער פֿון אַ שיינעם אַ ביס איידער פֿון אַ מיאוסן אַ קיש : אַלע קלות זײַנען שק, אַלע מתים זײַנען פֿרום : ווען ניט די שיינע מיידלעך וואָלט מען געהאַט דעם דצר-אָרע אין דר'ערד : אַן דאָס מיידל האָט אַ גלאַט אָנים האָט זי אַ צעקנייטשט קליידל : אַו אַ שיינע הון גייט אַרום אין שטוב אע אויך
שיין : צ ו שק אע אַ מאָל אַ חסרון : אַ שיין אָנים קאָסט געלט : אַ וואָיאַזשאָר טאָר ניט נעמען קיין שיינ(ע) ווײַב : ייִדישער חן אין אומעטום שיין : חן שטײַגט (גייט) איבער שיין : חן קאָסט ניט מער ווי אומחן : בעסער שוואַרץ און פּעכקע איידער ווײַס את ליעפּקע : שוואַרצלעך אין האַרצלעך : מזל און חן קויפֿט מען ניט אין קרעמל : הדרת אָנים נקן.
שקר החן ואָבל היופֿי : שיינקייט פֿאַרגייט, אָכמה באַשטייט : אַ מויד ווי אַ צימעס קען אויך ווערן נִימאס : ניט דאָס שיינע אָנים אע דער עיקר נאָר דאָס שיינע האַרץ : מען מעג זײַן שוואַרץ, אַבי האָבן אַ גוט האַרץ : כאָטש שוואַרץ—אַבי אַ גוט האַרץ : וואָס קומט אַרויס פֿון דעם שיינעם עפּעלע, אַן עס האָט אַ ווערעמדיק הערצעלע? : אין אַ שיינעם עפּל געפֿינט מען אַ מאָל אַ וואָרעם : צעבײַס דעם עפּל, וועסטו געפֿינען אַ וואָרעם : אַ באָקסער אין שוואַרץ, אָבער זיס ווי צוקער : אַלע רויזן שמעקן, אָבער זיי שטעכן : ניט דער שיינער פֿויגל זינגט גוט : ניט פֿון אַ שיינער צורהקע ווערט אַ עט(ע) ווײַב : ניט דאָס וואָס ס'איז שיין געפֿעלט, נאָר דאָס וואָס עס געפֿעלט אין שיין : ניט דאָס איו ליב וואָס ס'אין שיע, נאָר דאָס אין שיין וואָס ס'איי ליב : ניט דאָס אין שיין וואָס ס'אין שיין, נאָר דאָס וואָס ס'גער פֿעלט : ניט דאָס וואָס ס'אין שיין אין שיין, נאָר דאָס וואָס ס'אין ליב : איטלעכער אע מיט זײַן אָנים און מיט זײַן שכל צופֿרידן.
זען אויך : סימעטריע 151, ליכטיקייט 289, פּערפֿעקציע 411, פּוץ 529, מאָדע 580, עטער געשמאַק ש.
521. אומשיינקייט
ס ן אומשיינקייט, אומבאַחנטקייט אאַז“ר —אַדי : אומחן : מיאוסקייט.
מיאוסניק ל“נ מיאוסניצע : העסלעכקייט, מכורעת : נִיבזה, האַד : פּאַצוק, שפּין, מאַלפּע, בוזשאַן, י אָבעזיאַנע, מאָנקי נאַ-) : פֿאַרזעעניש,
בריאה משונה, מאָנסטער, מאָנקאַלב, גאָטס געזעגנס, גאָטס גאַשעכעניש — 3- : קאַריקאַטור : הינטישע צורה, הינטיש פרצוף : קאַלאַקוט, פאַרצע, פּאַטשורע, פּאַטרעטל, מורי(ש)ע, פֿיגור נ--) : דולבע, מאַזעפּע, מכשפֿה : אַ קלאָץ (שטיק פֿלייש) מיט (צוויי) אויע : אַ הדרת אָנים ווי נאָטע ננב : צעקרימט(ער) אָנים, פֿאַרקרימעניש, יויו,ני(וו)זיק : זויערע צוּרה, זויערע קיסליצע, גרינער אַגרעס, גרינער שפּיק : פּוגאַלע, פּודעלע, טשוטשעלע, סטראַשידלע, סטראַש אאַו“וו — 39- : מצה-אָננם : אַ אָנים ווי אַ ריבאײַזן : קאַרנאַץ, בלאַוסניק : קעלמום, קאַליקע, הויקער, האָרב, ז קריפּל אאַז“וו — 420 .
זומער - שפּרענקל ( - שפּרינקל), זומערשפּראָץ, קלײַען, פֿרעקלס נאַ-) : פֿלעק, פּליאַמע, האַפֿט, שראַם, סקאַז, ברען, הויטפֿלעק : געבוירדפּינטל , געבורטפֿלעק, מוטערפֿלעק, סטידע, פֿעפֿערל : שטופּל , פּאָקצייכן, פּאָקןגריבל : פֿעלער, מום, האָנוליפּ, קלומפּפֿוס, קלומפּע אאַז“ר — 420.
וו ן זײַן ניט שיין (ניט באַחנט אאַז“וו) — אַדי : ניט
האָבן קיין קנים (קיין צורה) : באַליידיקן דאָס אויג : מאַכן אַן אָפּשטויסנדיקן אײַנדרוק.
נפֿאַרגלײַכונגען) לויכטן (לײַכטן, שײַנען) ווי די לאָנה (ווי אַ מנורה) אין קוימען, ווי די לאָנה אין קוף חודש, ווי חיים בער (ווי דער קוימען, ווי דעם זיידנס קאַפּאָטע) אויף דער לינקער זײַט, ווי דער פסחדיקער באָרשט.
מאַכן ניט שיין : צעקאַליעטשען, פֿאַרקריפּלען אאַז“וו — פּבּפּ.
אַדי ן אומשע, ניטשיע, אומחנערדיק, אומ-
חניק, אומעלעגאַנט, אומגראַציעו, אומבאַטעמט, אָפּגעשמאַקט, ז רייצלאָו(יק), מיאוסאָנימדיק, (גע)שפּעטנע, העסלעך : אָפּשטויסנדיק, עקלדיק אאַן“וו פּ 42- : שרעקלעך, גרויליק, ז אָפּשײַלעך, לאַזש נקי) , צעקרימט, צעלאָמט אאַז“וו— 1-4 : סטילעוואַטע, סטעלעוואַטע, י סאַטולעוואָטע : לאַנגנעזיק, קרומ-
574
נעויק, קאַרפּענאָסע, קאַרקענאָסע, קורנאָסע, בעזנאָסע, בולבעוואַטע : לאַטאויערדיק, לאַנגהאַלדויק, אאַז'ר — בּ-4 : געשטופּלט, קלײַענדיק, קרום און שטום, קרום את לאָם, קרומפֿיסיק, ז פֿאַרקריפּלט אאַז“ר— 4-0: קורץ את דיק.
נפֿאַרגלײַכונגעח מיאוס ווי די נאַכט, ווי אַ פאַצוק, ווי די זינד, ווי דער מלאך-האָוות, ווי מיִנע אָרות אויף דער לינקער זײַט, רי יורקעס גיווענימעס נדירה) : געשטופּלט ווי אַ רעשעטע.
אינוו, פֿראַז : ליאו- חלשות : אָן קע- און אָן ראַם (גראַם) : (אַ) מוקצה מחמת מיאוס : אַ מינטערניש צו קוקן : מען קען שטאַרבן קוקנדיק — 42- : אַ שטיקל ברויט פֿאַר אים ניט אויפֿצועסן : ער שײַנט אוּן גענעצט : די שקינה רוט אויף אים ווי אויף אַ אַזלן : עס אין צו שניצן און צו מאָלן און אין דר'ערד צו לייגן : מען דאַרף עס אַרויסשטעלן אין פֿענצטער, אָבער מען דאַרף פֿריִער צומאַכן די לאָדנס : ווער עס האָט קק שענערס ניט געוען דעם מעע אויך די אויגן אַרויס.
שפּר : אַלע שיינדעלעך זײַנען קיאיס, אַלע גיטעלעך זײַנען שלעכט און אַלע זיסעלעך זײַנען ביטער : ווען אַ מיאוסע מויד קוקט אע שפּיגל זעט זי פֿאַר זיך אַ ליטער : אַ מיאוסע מויד האָט פֿײַנט דעם שפּיגל : אַן די מויד אין מיאוס זאָגט זי, דער שפּיגל איו שולדיק : אַ מיאוסע מויד אין אַ שינאת-חינם : שינאת-חינם— מאַכט רשי : אַ מיאוסע מויד : אַ מיאוסער מויד טאָר מען קיין קוש ניט געבן : אַ מויד מיט אַ הויקער מאַכט האָרג ערבֿ ובֿוקר : אַנטלויפֿן של מען פֿון אַ קלה מיט דרײַ קמען : אַן מען האָט אַ מיאוס(ע) ווײַב מון מען אַלע נאַכט ווידוי זאָע : מען ווערט ניט קיין קרוש, אַי מען האָט אַ שק ווײַבל : בעסער אַ מיאוס(ע) ווײַב פֿאַר ז י ך איידער אַ שיינ(ע) ווײַב פֿאַר אַנדערע : די מיאוסטע מויד געפֿינט איר ויווג : אַן מע זעט ניט אָרה די בלינדע איי רבֿקה די
שוואַרצע שענער : אַן מען מאַכט צו דעם לאָדן מיינט מען, אַן ס'אין פֿלאָדן : אַן מען פֿאַרלשט די ליכט אין אַלץ איינס דאָס געריכט : בך נאַכט זײַנען אַלע קי (קעץ, אָקסן, שאָף) שמאַרץ : אין באָד אין די טוקערין אויך אַ פּאַרשוין : אויף אין אויג איו נאָר די קו בלינד : איין אויג שאַט דער גאַנצער באַק : אַן די פּאַרע קוקט אויף אירע פֿעדערן קרעלט זי, אַן וי קוקט אויף אירע פֿיס וויינט זי.
זען אויך : אויסנעם 53 , אַסימעטריע 52 1 , חסרע אוּ , קראָקייט אוּ , פֿאַרערגערונג 425 , שלע כטער געשמאַק 4—, דערווידער 2—.
522 . באַקליידונג
ס : באַקליידונג, אויסקליידוט : אויסריכטונג, אויסשטאַטונג, אויסשטאַפֿירונג אאַז“וו פּ יי : קליידונג, הלאָשה, בוּדים, מלבושים, הולך, הילוך, גאַנג, זאַכן, געשלידער : אָנטו, אָנטועכץ, אָנגעטועכץ, אָנטאָן : אויסשטאַט, י אוביאָר, י אובראַניע, טראַכט, גאַרדעראָב, טואַלעט, גענייטס : קליפֿטאָריע נננ) : פֿאָלקסטראַכט, נאַציאָנאַל-טראַכט אאַו“ר : קגדשבת : נִגדי ןום-טוב, ןום-טוב-קליידער : קגדי-אָבוד, נִגדי אָול, קגדיאָשי, קגדימלכות אאַז“ר : נִגדי קודש, קגדיכהונה אאַו“וו — 617 : ציוויל(קליי דער), מופֿטי נאַ-) : הויזקליידער, אַרבעטקליידער : באַלקליידער, אָוונטקליידער, י פּאָלנע פֿאָרמע, פֿול דרעס נאַ-) : זומער קליידער, ווינטערקליידער: לײַכטע, - ליעטנע, שווערע, ווינטערדיקע אאַו“ר קליידער (מלבושים) : האַרבסטקליידער, שפּאַצירקליידער אאַו“וו : קלה-מלבושים, פּאָוועלע : אויסריכטונג, אויסשטײַער, אויסשטאַטונג, אויסשטאַפֿירונג, חופּה-קליידער, טרוסאָ נאַ-) אאַן“ר — 5-3 : תּכריכים, טויטנקליידער אאַו“מ. 245 : טרויערקליידער, זשאַלאָב — בּן-.
אָגד, מלבוש, גאַרמענט נאַ-) : קאָסטיום, אוניפֿאָרם, גאַלאַ-אוניפֿאָרם, מונדיר, ליוורעע,
דגל נ-נ) : פֿאַרטיקער, באַשטעלטער מלבוש : איינריייִקער (איינבאָרטיקער, ז איינבאָרטנער), צרייריייִקער (צווייבאָרטיקער, ז צווייבאָרטנער) מלבוש : מאַסקע, מאַסקן - קאָסטיום, מאַסקעראַד (מאַסקאַראַד)-קאָסטיום, דאָמינאָ : טעאַטער-מאַנטל, אָפּערע-מאַנטל : מאַקינטאָש, רעגן - מאַנטל , וואַקס - אָגד, אימפּרעגנירטער אָגד, וואָטערפּרוף נאַ-) : וועגמאַנטל, רײַזעמאַנטל , שטויבמאַנטל , רײַטמאַנטל, רײַטקלייד, רײַטהויזן, ריִטוזן : באָדקאָסטיום, באָדהויזן, באָדהייזלעך, שווימגאַטקעס, שווימיאַק(ע) , ביידינגסוט נאַ-) : ספּעצאָווקע, אַרבעטהויזן, איבעראַלצן, אָוועראָלס נאַ-) : צוואַנגקלייד, משווּעים-העמדל, צוואַנגיאַק(ע).
קאָסטיום, גאַרניטער, גאַרניטור, ס אובראַניע, גאַנג, אָנצוג, סוט נאַ-) , טערנע נבראַזיל) . נמענערקליידער) ראָק, שלוסראָק, וויזיטראָק, וויזיטקע, סורדוט, סערדעט, סורטוק, סערדאַק, פּרינץ אַלבערט, רעדינגאָט, ראַר לאַנ(יק), פֿראַק : קאַפּאָטע, קאַפּאָטוכע, קאַפּאָטעכע נ--) : געהאַקטע, קורצע, לאַנגע אאַז“ר קאַפּאָטע : לאַפּסערדאַק, קאַפֿטאַן, קאַפֿטן, אונטערקאַפֿטן, זשופּעצע, יופּעצע, יוקל, יעקל , אָביצע, לעטניק, כאַלאַט, שטובכאַלאַט, רעדניאַק.
מאַרינאַרקע, רעקל, פּידזשאַק, ווייטיקל נ-פּ) , דזשעקעט נאַ-) : שפּענצער, טוזשורקע, ברישליק, קורטקע, קערטקע, פּאָדיאָווקע, פֿרענטש, גימנאַסטיאָרקע, בודיאָנאָווקע נ-אָיס , טאָלסטאָווקע : סמאָקינג, טאָקסידאָ נאַ-), פּרנסה-רעקל נשטיאָרי-).
מאַנטל : אייבערמאַנטל, אייבערמלבוש, אייבערראָק : זומער-מאַנטל, סאַק(ל) , ז איבערציִער, ספּרינגקאָוט נאַ-) : ווינטער - מאַנטל, פּאַלטן, פּאַלטאָ, אָרערקאָוט נאַמ) : פּעלערינע, (איִנ)היל , היליע, אַפּאַנטשע, פּלעד, טיזליק, קאַצעווייקע, זשופּיצע, בעקעש(ע), טענדעווערענדע, ראַדזירולקע, ראַדזשיווילקע, ראַדויווילאָווקע, יופּע, יאָפּע, באָנדע, בונדע,
נאַקידקע, דעליע, באַלאַכאָן, לאַכמאַן, כלאַמידע, כאַלמידע : נ-) מצה, קליפֿט : פֿוטער, פּעלץ, ווינטערפּעלץ, שאָפּנפּעלץ אאַז“ר : שמויס, שמויש, בורנעס, טולופּ, שובע, שה יצע, פּאָלושובאָק, קאָזשוך, בורקע, שיפּקע, דאָכע, טשוּיקע, טרינע, טווינקע, מאַגערקע, סערמע(נ)גע, סערמיאַנקע, סוויטע, זשופּאַן, קובע, טשומערקע, טשאַמאַרקע : שינעל : (נלח) סוטאַנע, דאַלמאַטיקע : נפּראָפֿעסאָר) טאַלאַר : נאָקסן-פֿעכטער) באָלעראָ : נמאָנאַך) סקאַפּוליער : נדרום - אַמעריקע) פּאַנטש : נטערקײַ) בעשמעט, דאָלמאַן, איזאַר : נמאַראָקאָ) האַיק : נגריכישט הימאַטיע: נרוים) לאַטיקלאַווע, סטאָלע, טאָגע.
הויזן, פּלודערן, מכנסים, תּחתונים, פּאַנטאַלאָנעס, שאַראַוואַרעס, פּענטס נאַמ) : מאַסקאַטניעס נננ) : גאַליפֿע, קניהויזן, הייזלעך, הייזקעס, טרוסיקעס : שאָרטן : נאַ-) שאָרטס, ניקערבאָקערס, ניקערס : אונטערהויזן, גאַטקעס, גאַטיעס, גאַטוועס, פידשטאַניקעס: קאָמבינאַציע, קאָמבינעזאָן, יוניאָן-טוט נאַ-) : שלייקעס. שעלקעס, ז הויזן-טרעגער, ז פּאָדטיאַזשקעס, סוספּענדערס נאַ-).
זשילעט, וועסט, וועסטל, קאַמזויל, קאַמ(קועלקע : לײַבל, לײַבקע, שפּאַנצער, שפּענצער, וועסטלשפּענצער, שפּאַנציריק, וואַטוּווקע : סוועטער : קאָשולקע : דזשעמפּער, דזשאָמפּער נאַ-) : טריקאָ, טײַטס נאַ-) : בלוזע, רובאַשקע, קאָסאָוואָראָטקע, מײַקע, קונטושל : לײַבסערדאַק, אַרבע-כנפֿות
כאַלאַט, שלאָפֿראָק, ז שליאַפֿראָק, קוטע, קיטל : העמד, אייבערהעמה מאַנישקע, האַרץ, פֿאָרהאַרץ, פֿאָרהעמדל, פֿאָרלאַגע : קאָלנער ל“ר קעלנער (קאָלנערס), קראַגן, קאַלער נאַ-) : ווייכער, געפּרעסטער, אַריבערגעלייגטער, שטייענדיקער, ז סטאָיאָנצנער, פֿרעמדער אאַז“וו קאָלנער (קראַגן) : פֿאָטערמערדער, קל-חמירא נ-פּ) : מאַנזשעטן, מאַקעטן, קאָפֿס נאַ-) : שפּאָנקע, שפּאָנגע, ספּינקע,
זאָ ינקע, שפּײַקע, קאָלער-בּאָטן נ—) : העלעקע : אָרעםזאַלטער, אָרעמבאַנד.
שרויענקליידער) קלייד(ל), פּלאַטיע, פּלאָטיצע, סוקיענקע, ראָק : סטאָן, דער באָבעס שטענדעלע : נאַ-) דרעס, סעיט : פּרינצעסע, פּרינצעסקע, קרינאָלינע, פֿאַטאַ וקלה-קלייד) , קילט: של(קומפּער נ-פּ): מאַסיקאַנקע נקי): טורניר, היפֿטן-קישעלע: (אַקאָל-) קישעלע, אַקסלקע, אויסבעט, פּעד נ—) : שלעפּע, שלייף.
מאַנטל : האָלמשטל : קאָוט נאַ-) : סאַק(ח , זשקעט : ראָטאָנדע, מאַנטיע, מאַנטאָ, מאַנטיל(יע), (אײַטהיל , היליע, פּעלערינע, רעווערענדע, האַבעליאַק, קייפּ נאַ-) : עפּע, בונדע, באָנדע, סוקניע, בורנעס, קופֿײַקע, קוצעפֿײַקע, קוצעווייקע, לײַבטעקנאַשל , סאַליאָפּ, סאָל(קעפּ : טאַלמע, דאָלמאַן.
בלוזע, בלוזקע, בלוו ודיאַל), טוניק, סטאַניק, קאָפֿטע, קאָפֿטל , קאַפֿטל, וויסטל נאָ) : האָריבאַלדי, מאַטראָסקע, יאַק(ע) : מונדירל, מאַנדירל : סטאַניק, ליף, ליפֿטשק, לײַביאַק, מידער : סטאַניקל , ברוסטהאַלטער, ביושהאַלטער, בראַזיר נאַ-) : ברוסטטוך : באַנדאַנע : קאָרסעט, גאָרסעט, קאָרסעלעט, קאָרסאַזש, סערדאַק : אַרויפֿציִער, איבערסליפּ נאַ-) : שעמיזעטקע : שנראָרקע.
אווטערקליידל, אונטערשט קליידל , ספּאָדניצע, באַרכשקע, האַלקע, יופּקע, פּעטיקאָוט נאַ-) : נעגליזשע : קאַפּאָט, פּעניואַר, מאָרעראָק, מאָרעיאַק, מאָראָקע, שלאָפֿראָק, ז שליאַפֿראָק, גאַברעלע, קימאָן: מאַטינע נאַ-) .
פֿאַרטעך, שערץ, שיע, סאַראַפֿאַן : נ—)
אייפּראָן, פינאַפֿאָר : נקינד) גאַווערטיכל , גאַווערל, קינדער - פֿאַרטעכל , שווער - פֿאַרטעכל, * ראָצטיכל, באָילקע.
גרעט, ווײַסגרעט, וועש, קוועטש נ-פּ) : לײַבוועש, אונטערוועש, קינדעררעש אאַז“ר : ווײַסצײַג, לײַבקליידער : נ—) לינען, לאָנדרי :
אָרחץ נ-) : העמד, אוּנטערעמד, נאַכטהעמד, שלאָפֿהעמד : סטאָן, וובאַכע, כיטאָן : קמיזע נקל) : מײַטקעס, בלומערס נ—) : אוּנטערלעך. אָגדיס נ—).
קאָפּבאַדעק, קאָפּ-באַדעקוע, קאָפּצודעק, קאָמבשפּוץ, קאָפּ-טואַלעט.
נמענערש טראַדיציאָנעל) שטרײַמל , האַלבשטרײַמל, ספּאָדיק, האַלבע לאָנה, קריינדל, מערצעלע, וואַרעניקל, האָזניצע, ראָאָרקע, מתאָלחס היטל, אָריה-ורביהזיטעלע, אָצישבתל, עם - קיפּור - היטעלע, נאַפּאָלעאָנקע, ייִדש היטל, מאַטשעיוּווקע, פּריוויסאָווקע, נמאָדערח הוט, העסנ—) , פּאַנאַמע : שטרויהוט : פּוישטהוט, פֿילצהוט אאַז-ר : קאַפּעליוש, קאַפּעלאַטש, באַקעלש נ-פּ) : שליאַפּע, שליאַמ פּיץ נש) : וויכער קאַפּעליוש, האַרטער (דאַרער) קאַפּעליע, קעסעלע, דוירבי נאַ-) : גאַספּאַראָן : צילינדער(צילענדער)-הוט : אָפּער רע-הוט, שפּאָקלאַק : נ-פּ) קוימען, לאָקשנטאָפּ : היטל, כּובע, מצנפֿת, קאַשקעט, קאַרטוז, קאַטערוכע : נקל) קאַטרע, קאַטרישקי : אויערהיטל, לאַפּנהיסל : פֿוראַזשקע, קעפּ, קעפּקע : וועלאָסיפּעדדהיטל, וועלאָסיפּעדי קע: זשאָקיהיטל : בערעט, באַרעט, ברעט נר-ז, סטודענעדהיטעלע: פּאַפּאַכע,מאַגערקע, עטשמע : פּעלצהיטל, קרימע : יאַרמלקע, יאַמפּערקע נ-פּ), שרמילאָך נ-פּ), קאַפּל, קיפּקע, קאַלאָטכן, קאָלפּאַק : שלאָפֿקאַפּל : מיץ, מיצל , מעקע : שלאָפֿמיצל , נאַכטמיצל , וועד מיצל , לאַפּנמיצל , קלאַפּנמיצל אאַז-וו נעקזאָטיש וויטע (טערקישע) שרמלקע : טורבאַן, טאָלפּאַן, טאַרבוש, פֿע, פֿעסקע, סאָמברעראָ: נמיליטערש קימער, קאַסקע, העלם, העלמעט נ—) , פּיקלהויב, טאקע, פּשצערהיטל : קאַפּטור, קאַפּטער : באַשליק, קאַפּישאָן : מיטרע, כלאַמידע : קרוע : טריומפֿקרק, מאַרטירער - קרוע : קתר - מלכות : טשרע, דיאַדעם.
נטיילן הוט) דאַשיק, קאָדאַשיק, בריליק,
קאָזיראָק, דעניק, דענקע, שירעם : ווערך : ראַנד , פֿליגל , קריסע : הוטבאַנד, שנורבאַנד, אָקאָלישיק, אָקאָלישקע : שריצבאַנד, שוויצלעדערל : הוטדראָט : אויער-לעפּל, אויערדעקל , קליאַפּע.
נפֿרויש טראַדיציאָנעל) פּאַסטערקע, פּוסטערקע, קאַפּטור, קאַפּטורקע, קאַפּטיריק, קאַפּוצע, הויב, הײַבל, נאַכטהײַבל, שלאָפֿהיִבל , באָדהײַבל אאַז“וו : קאָפּקע, קופּקע, אונטערקאָפּקע, שלאָפֿקאָפּקע, גורה-קאָפּקע אאַז“וו : טשיפּיק, אָטשיפּיק, חופּה-טשיפּיק, ואַכטטשיפּיק אאַזיר : קיטשקע, ריישער קעפּל , מושקע, האָרשפּאַנגע, געשלייער, האָפּטשיקטשאַק, שטערנטיכל, בינדאַליק, ראָגעווקע. יאַמפּערקע : נמאָדערן) הוט, העט נ—) : היטעלע : קאָפּ(טטיכל , קאָסינקע, פֿישו, נאַמיטקע, נאַמעטקע : שייטל , שויט, פּאַרוק, פֿרעמדע האָר.
קאָפּפּוץ, קאָפּ-באַפּוצונג, האָרפּוץ, האָרבאַפּוצונג : אויפֿזאַץ, שיניאָן, טורניר, פּאַפּי לאָטן, שויבע, פֿליאָרע : פֿריזור, שעוועליור אאַז“ר — 528 : האָרנעץ, סיטקע, שאַטקע : האָרבאַנד, שטערנבאַנד, קאָפּבאַנד, קאָפּבינדע, באַנט, שלייפֿל , צעפּלינג : פֿעדער, שטרויספֿעדער : הוטנאָדל , שטעקנאָדל : האָרנאָדל , האָרשפּילקע : קעמל.
ווואַל , שלייער, דעקטוך : נטערקײַ) מהאַרמאַ, יאַשמאַק.
נהאַלדז-באַקליידונם שניפּס, ז שליפּס, אויסבינדער, בינדער : קראַוואַט : ווינדזאָר-קראַוואַט, קינסטלער-קראַוואַט אאַז“וו : צווארלע נאַר-) : נאַ-) טע, געקטײַ : שלייפֿל, מאַשל : האַלדזטוך, האַלדזשטיק, שאַרף, סקאַרף נאַ-) : באָאַ, שאַל , שאַלכל , קאָשנע : שפּיצדקראַגן, שפּיצדקאָלנער, שפּיצאָייקע, גאָרזשעט(קש, גריושעטקע, זשאַבאָ, קרוזשעווע, קריסקע.
טוך, טיכל, ברוסטטיכל , פֿאַטשיילע, עפּל-פֿאַטשיילע, דערע, דערעלע, שאַל, טערקישע שאָל , לאַנגשאַל , באַרווע.
שרטל : טאַליע-אָרטל , ןוף-קיפּור-שרטל אאַז“ר : פּאַס, פּאַסיק, אָטשקור : נ—) בעלט, סטראַפּ : אַרומבאַנד, גאַרטלבאַנד, ריפֿבאַנד, שלעפּדטרעגער, שלומפּערפּאַס : ניאַפּאַח אָבי: אַקסל-רימען, אַקסלבאַנד, אַקסל-לענטע.
מופֿטע, מוף, מופֿקע : הענטשקע, העניטער קע, האַנטשיך, האַנטשן : גלאַסיהענטשקעס, רײַטהענטשקעס, האַלבהענטשקעס, פֿויסטהענטשקעס אאַזיוו : מיטענקע נהענטשקע אָן פֿינגער) : הענטשקע - אויסציִער, הענטשקעפֿאַרקנעפּלער : פֿאָכער, פֿעכער, ווייער, וואַכליער, ז וואַכליאַזש.
שירעם, שערעם, פּאַראַסאָל, באַלדעך : רעגאָירעם, זונשירעם אאַזיוו.
פֿוס-באַקליידונג — ז-פּ : קליידער-צימער — 114 : קליידערשנק — 5 1 1 : קליידערקראָם, קליידער-מאַגאַזין : שלאַנטעריע-קראָם, צעלניקקראָם : שניפּסאַרניע, שניפּסלערך : גאַלאַנטעריע-הענדלער, גאַלאַנטעריישטשיק, צעלניקער, שפּיצן-הענדלער אאַז“וו.
ובאַקליידערס) שנײַדער, נייטאָרע — פּ-- : קאָסטיומער — 383 : שוסטער — זבּפּ : היטלמאַכער, קירזשנער, שטרײַמל-מאַכער, קאַטראָשניק נקי) : הוטמאַכער, קאַפּעליודמאַכער, קאַפּעליושניק, קעפּמייקער נאַ-) : פּוצערע, פּוצערקע, הוטן - פּוצערקע, פּוצמאַכערע, פוצמאַכערקע, פּוצדמאַכערין, מאָדיסטקע, מאָדניצע, הויבן - פּוצערקע, מילינער נאַ-) : שלייער-מאַכער, שלייער-וועבער : פּאַרוקך מאַכער, פֿריזירער : שייטל-מאַכערקע, קעמערקע : קראַוואַטדמאַכער, שניפּסמאַכער : גאַרטל - מאַכער, באַנדמאַכער : זעמשער, זעמסער נדאַל) , זעמשניק, הענטשקע-מאַכער : קלעפּל-מאַכער, שפּיצדמאַכער אאַז“וו.
וו : טראָגן, גיין : קליידן זיך, באַקליידן זיך,
אָנקליידן זיך, אויסקליידן זיך, דרעסן זיך נאַ-) : אָנטאָן זיך: איבערטאָן זיך, ז אומטאָן זיך : אָנפּעלצן זיך : באַנייען זיך, אָפּנייען זיך : באַנײַען זיך (מיט אַ אָגד) : שלייערן זיך : אַרייפֿ-
כאַפּן (אַרויפֿוואַרפֿן, אַרויפֿשלעפּן) אויף זיך : אָנטאָן דעם נאַקעט : אָנטאָן זיך לויט דעם טאָג (לויטן וועטער) : גיין אע טאַליע נפֿרוי : אָן אַן אייבעראָגד) גק צו דער פֿיגור : פֿאַרדעקן די אָרות : אויסריכטן, אויסשטײַערן, אויסשטאַפֿירן אאַזיוו — 3-פּ : קאָסטיומית : (צמגאַרטלען זיך, אָנגורטן זיך : באַהויבן זיך, באַשייטלען זיך, באַשטרײַמלען זיך, באַקימערן (באַהעלמען) זיך : באַטיכלען זיך, אײַנטיכלען זיך : באַשלייערן זיך, פֿאַרשלייערן זיך : שוכן זיך, באַשוכן זיך, אָנשוכן זיך, אָנשטעקן נשטעקשיך) : מלביש ומנעיל זײַן : גיין אין שפּענצערהויזן.
אַדי : באַקליידט, באַקליידט את באַנייט, אָנגעטאָן, אָנגעפּעלצ(ערע)ט, באַשוכט, באַהויבט, באַשטרײַמלט, באַשלייערט אאַז“ר —וו
אינוו , פֿראַן : מליבש : (מאָדע) דדטש : עכט דײַטש : דײַטשמעריש : חסידיש : מאָדערן : האַלב דײַטפּאָלאָרנע רײַסיש — יבּפּ : אע די זאַכן : אע אַלעמען נאָנגעטאָח : אַ נפּ(עח קגד מיט אַלטע לאַטע- : אַ נײַ קלייד מיט אַלטע לעכער (לאַטעס) : איך וועל אָנטאָן דעם נײַעם נאַקעט אע דעם אַלטן באָררעס : דאָס איז מײַן שבת און מע נום-טוב : עס אין צו וואַקסן את צו קרעלן : עס זינגט אַראָפּ. שפּר ן א י ן בויך זעט קיינער ניט, א ו י פֿ ן בויך זעען אַלע : ושס מען לייגט אַ ר פּ ן זעט קיינער ניט, וואָס מען לייגט אַ ר ו י ף זעט איטלעכער : דאָס קלייד האַלט ערלעך דעם מענטע : קליידער מאַכן לײַט : דאָס אייבערשטע קלייד פֿאַרדעקט די אונטערשטע לייד : שוע (שאַנעווע) דאָס קלייד אין דער היים, וועט דיך דאָס קלייד שוינען גאָנערען) צוויק לעט : אַן מען האָט אַ נײַ קלייד אויף דער וואַנט אין דאָס אַלטע קלייד ניט קיין שאַנד : אַן מע האָט הענגע אַ נײַ קלייד אויף דער שטאַנג טוט דאָס אַלטע ניט באַנג : דאָס נײַע קלייד טראָד סטו, דאָס אַלטע קלייד טראָגט דיך : ווי דאָס
געמיט אַזוי דאָס געשלידער : אע שלעכטע צײַטן זאָל מען גוט עסן, אע גוטע צײַטן זאָל מען זיך גוט קליידן : אַ ייִדישע קאַפּאָטע אין אַ זאַק מיט צוויי קליינע זעקעלעך : בעסער טראָגן די וואָכעדיקע קליידער אום נום-טוב איידער די נום-טובדיקע (קליידעח אין דער האָכן : האַמעניו אין נייטיקער ווי אַ קאַפּאָטקעלע : אַ שקאַרפּעטקע (סקאַרפּעטקע) אין קיין אָגד ניט : ווען דער קירזשנער האָט ניט קיין אַרבעט אין אים אויך קאַלט : ווע דער היטלמאַכער זאָל קענען אַלע היטלען מאַכן אויף אק מאָס וואָלט ער ניט געהאַט וואָס צו זאָרע : אַ וועדנייטאָרע אין פֿרום את אַ פּוצדמאַכערין אין דום.
זען אויך : שנײַדערײַ 526, פּוץ —5, מאָדע ש, מטער געשמאַק נמ, שלעכטער געשמאַק 584.
523 . נאַקעטקייט
ם ן נאַקעטקייט, הוילקייט, אָפּגעריסנקייט אאַו“וו פּ אַדי : דעקאָלטע, דעקאָלט, גאָרס : וילויראָש : אַלאָפּעציע.
פּליך, פּליכקאָפּ, ליסע, ליסינע: פֿאָדערפּליך, הינטערפּליך : (ווײַס) טעלערל, טאָנזור, ז גלאַצע : געסקראָבעטע מאָרדע, גאָלע בראָדע, גלוח : מדיום: וודיסט.
האָלעדראַניעץ, אָבאָדראַנעץ, לאַכודרע, הולפּאַק, אָבאָרוואַנעץ, האָליק, האָליש, האָלעפּוזניק, האָלעפּופּניק, האָלעדרילע, האָלעדריגע, האָלעדריזניק, לאַבעדראַנעץ, כלאַמידניק, לאָך, לאַכמאַן, שלעפּער, שלעפּעטראַנ(ט)ע, לאַטיק, לאַפּסערדאַק: באָרוועסער, מאָס(קאַק : אָפּגעריסענער, אָפּגעשליסענער אאַן“וו — אַדי.
וו : זח נאַקעט, זח בלויז אאַיייי : זש (גק, אומגיין) צעריסן (צעשליסן, קרוע-בלוע אאַן“מ) — אַר : גע אין אַ הולך : זע אָדם שקעט : זש אע אָדמס קליידער : זח אע דער באָבע מווהס מלבושים : זח אין אין
העמד : ניט האָבן אויף זיך האָרניט : גע צו ריתן נ-פּ צעריסח : גע אַ לאַטע אויף אַ לאַטע : !יע אָן דך : גיין אָן אָפּצאַסן : גיין מיט די פֿינגער אין דרויסן : גק מיט אַ פאָיחה בײַ די שטיוול : גע לעבן די שיך : גע ווי אַ פֿראַנצויז : גע אע בלויזן קאָפּ (בוּילוי ראָש, בוּילוי עריות נ-פּ)) : גק אָן אַ דטל : גע אע די (אייוענש האָר : גק מיט געגאָלטע קעפּ ר די אַרעסטאַנטן : גק אין שמאַטעס, גיין אין לאַכעס — פּ-פּ.
מאַכן נאַקעט : אָפּדעקן, ארפֿדעקן : אויפֿמש, אויפֿבלעטערן : אויסטאָן (זיך), פֿונאַנדערטאָן (זיך), אויסקלײַבן דך : אַראָפּשלעפּן (אַראָפּציִע, אַראָפּוואַרפֿן) פֿון זיך : דער מאַסקירן (זיך), אויסבלייזן (זיך), אַנטבלויזן (זיך), דעקאָלטירן (זי , אויסגאָרסעווען (זיך) : נפֿערד) אויסזאָטלען : אויספּאַקן, צעפּאַקן, אויפֿפּאַקן, אויפֿוויקלען : אויספּעקלען (זיך) , צעפּעקלען (זיך) : אויסווינדלען : צעשרטלען זיך : צעגאַרטלען זיך ווי בײַם טאַטן אין ווײַנגאָרטן (ווײַנהויו), ווי נאָך אַ עטן יאַריד, ווי יעקעלע באַרימער : צעקנעפּלען זיך, צעשפּיליען זיך : פֿאַרקאַשערן (פֿאַרשאַרצן, פֿאַרהייבן, פֿאַרערן, פֿאַרקאַטשע, פֿאַררײַסן, אײַנשלאָגן, פֿאַרנעמען) די פּאָלעס : צעכראַסטען זיך, צעכראַשען זיך, צעכראַשטשען זיך, צעכראַסנענען זיך: צערעפּען : נהיטל) צעשטער רענען זיך : אָפּשערן, אָפּשלן אאַז“וו — 28- : ווערן נאַקעט : נהאָר) אויסקריכן.
אַדי : נאַקעט, באָרוועס, הויל , בלר, של : מוטער נאַקעט, הויל נאַקעט, בלויז את נאַקעט, נאַקעט און בלויז, נאַקעט את באָרוועס, האַלב נאַקעט : פּליכיק, פּליכעוואַע, ליסער וואַטע, קאַל נאַר-) , אָנהאָריק : אָפּגעדעקט, אויפֿגעדעקט, ניט-צוגעדעקט, ניאָזגעטאָן, אויסגעטאָן, אָפֿן, אויסגעבלייזט, אַנטבלויזט, דעקאָלטירט, אויסגעגאָרסעוועט, אויסגעשטערנט, צעגאַרטלט, צעקעפּלט, צעשפּי ליעט, פֿאַרקאַשערט, פֿאַרשאַרצט, פֿאַרהויבן, פֿאַרריסן: צעכראַסטעט, צערעפּעט אאַז“ר— יי.
צעריסן, צאָליסן, אָפּגעריסן, אָפּגעשליסן,
קרוע-בלועדיק, צעפֿליקט, צעהאָדערט, צע-
קאָדערט, צעפּאַואַכעט, צעפֿלאַטערט.
נפֿאַרגלײַכונגעח הויל (נאַקעט) ר (ש
קאַטויל, ר אַ פּיסטרל, ווי אַ קויל, ווי די מאַמע
האָט אים געהאַט, ר די מאַמע וואָלט אים
איצט געהאַט, ר ער ואָלט איצט אַרויס פֿון
דער מאַמעס בויך, ווי פֿת דער מוטערס בויך,
ר אַ נאָדל , ר אין באָד, ר אע פּריסוטסטווע,
ווי אַ רשע אָן מיצוות, ווי ביימער אום ווינטער :
אָפּגעריסן (אָפּגעשליסן אאַז“וו) ווי אַ לשרווע,
ר אַ לורבע (לורביס), ווי אַ שד, ר אַ רוח,
ר אַ בעטלער, ווי נאָך קריעה, ווי פֿון קריעה,
ר הינט וואָלטן אים באַפֿאַלן : אָפּגעפֿליקט
ר אַ האָן : האָל ווי אַ קאָפּ פֿון אַן אַלטן מעל-
אַאח.
פֿראַן : אַ גלאַטער קאָפּ—נאָט- נעם אע קאַטשע אויס אויף אים אַ בלאַט לאָקש :
חרח מעאן וקרח מעאן : איר האָט מסאָמא
געהאַט אַ מטן טאָג נצו אַ ייִת מיט אַ פֿאַר-
שרצט היטל) : הנאָלים פּותחים אָת אָשם
ואומריס דרה.
שפּר : אַן מען זיצט אָן אַ היטל וועפּט זיך אויס די תּורה : ווער עס צערײַסט פֿיל
מון לאַטע פֿיל : שענער אַ מיאוסע לאַטע
איידער אַ שיינ(ש לאָך : בעסער אַ מטע לאַטע
איידער אַ זיינ(ע) לאָך : אַן מען פֿאַרריכט ניט
אַ קליינ(ע) לאָך ווערט אַ גרויס(ש לאָך : אַן
מען לייגט ניט אַ קליינע לאַטע ווערט אַ
גרויס(ע) לאָך.
זען אַרך : פֿאַרערגערוע 425, שערערײַ 528.
524. וועבעריי , שניט-סחורה
ם ן וועבונג, פֿלעכטונג, שטריקוט אאַז-וו : עבערײַ, פֿלעכטערײַ, שטריקערײַ אאַו'ר
— יי : געוועב, געפֿלעכט, געקרץ, געקניפּ,
עהעפֿט : בלאָקשטאָך, שטריקשטאָך, פּערל-
שטאָך, פּלאַטשטאָך, קייטלשטאָך, קייטל-
580
שיכל, מעדעזשע, מערעזשקע, רעזשיכע נשיטער געוועב) : אויג, אייגל.
נדי מלאָכח וועבאַרבעט, וועבערײַ : קרעמלערײַ, וואַלקערײַ : שטיקערײַאָרבעט), שטיק(עחוואַרג : האָלשטיקערײַ, וואָלאַרבעט : פּלאַטשטאָרשטיקערײַ, שלדשטיקערײַ, כריזאָגראַפֿיע : פֿלעכטערײַ, פֿלעכטוואַרג, פֿלעכטאַרבעט: שטריקעריִאָרבעט), שטריק(עחאָרג : העקל - אַרבעט, בראַנאַבור : שמוקלערײַ, שמוקלערוואַרג, מוקלער - אַרבעט, פּאַסעמאַן - אַרבעט, שפּאַניערשרבעט, פּאָזומענטיר-אַרבעט, פּאָוומענטהאָרבעט, עמבראָידערי נאַ-) : טאַמבורירשרבעט : גענעעשרבעט, נעצושרג: פֿיליגראַן(שרבעט), דראָטאַרבעט.
נאַרבעטפּלאַץ) וועבערײַ, וועבפֿאַבריק, טו-פֿאַבריק : טוכרעבערײַ, ייִדרעבערײַ אאַז“ר : שטריקערײַ, שטריקפֿאַבריק, שטרי קאַרניע.
גמכקירים) וועבמאַק, וועבשטול : האַנט (וועב)שטול, טרעטוועבשטול : פּעדאַל , וועבערשטאַנג : שאַפֿט, שיף, שפֿל , וועבער מפֿ : הינטעדעטע, פֿעדעדשטע קאַטשלקע : קעטע, שפּול שפּוליק, קאָלער, טאַ(קלקע, געוועב-מקל . אוּיפֿציוויקל : מס, אָסנאָווע, קמערפֿאָדעם : שפּולמאַשע : וועבערקאַם : קשווע, באָטשײַקע, טאַמבור : שטריקדריי מאַשין : ואָקדמאַק אאַו“מ.
נשטאָפֿן) סחורה, מאַטעריע, מאַטעריאַל, שטאָף, צײַג : הוענצײַג, בלויצײַג אאַז“ר שניט מחורה, מאַנופֿאַקטור(-סחורה), געווענטשניט, טעקסטיל, דרײַטדס נאַ-).
נמינים שטאָפֿח באַמלצײַג, ז בײַממל, קאַטן נאַ-) : לײַוונט, לײַנען, לינען נאַ-) , וועבל, וועבע : סקאַצקע לײַוונט, שטײַפֿלײַרנט, וואַקסלײַרנט, זאַקלײַוונט, לעדער - לײַוונט, פּאַקלײַרנט, פּאַקצײַג, דאָזלײַוונט, קאַלקיר-לײַוונט אאַזיוו : בײַע, בײַקע : ברעוענט, ממילאַסטיק, גלאָסע, אַרבלצע, דאַמאַסטיק, טיק, טשערקעשין,
לאַסטינג, לאַסטיק, מאַדאַפּאַלאַם, מאַדאַפּאַלאָ, מאַרליע, מערליע, מוליע, מולט(ע), מולטאָן, מעלטאָן, בומאַזיי(ע), מוסלע, מוסלינעט, נעסטל, זשאַקאָנעט, טאַרלאַטאַן : מיטקאַל, צע, ציט, ז סיץ : טאַרפּאָלע, זעגלטוך, פּאַרוסינ(ע), זעגל - לײַוונט : פּיקיי, פּיקע, פּערק(אַ)ל, פֿלאַנעל, טשאָרטערע קאָזשע, אַלפּאַגע, אַלפּאַקאַ, קאַמלעט, קאַמלאָציק, לוסטרע, קאַליקאָ, קאָלענקאָר, לאַנקאָט, פּלאָטשענקע, פּלאָטשענעטשקע, זאָנע: קאַרטע, קיטײַ(קע) : נאַנקע, נאַנקיט : קראַשענינע, קרעטאָן, שרעביש, שינע, טשינץ, קיסיי, דרילע(ך), דרילך : צעראַטע, ז סעראַטע, לעדערטוך, קלעיאָנקע, אוילקלאָט נאַ-).
וואָלנמ, וואָל(טצײַג, וואָלשטאָף, געמאַט, טוך, קלאָט נאַ-) : דראַפּ, האָרטוך, גווד דייסקע געוואַנט, ביבער, באָבריק : באַטיסט, קאַמערטוך, באָסטאָן, באַראַקאַן, באַרעוש, בעזשע, בערנפֿעל , בראָקאַטעל, בריליאַנטין, האָבאַרדע, גאַטי, גיטהאַם, גרענאַדע, דיאַהאָנאַל, רימע, דראַדעדאַס, וועלוטע, ווערעטע, זעפֿיר(צײַמ, טאַבינעט, טאַבאַרעט, טאַמיו, טאַמע, סטאַמע, מאַנטינע, טאַרטע, טשינטערלע, כאַקי, דשגאָנאַל-לשטיק : מאָרע, שטיק*טאָרע, ראַצעמאָרע, מאָהער, מואַדע, מורשטשיק, וואָלמוסלין, סאַרשע, סאַרזשענט, שיעט, סיראַטשק, סיעראַטשקע, שאַנזשן, מעניע. פּאָפּעלע, פּאַראַמאַטע, פּײַ, פּרונעל, מרונ ל , פֿולאַר, סאַטזפֿולאַר, קאַוימיר : קאַמאַש, קומאַטש : קאַמשר(ח, קײַנגאַר, קאָגאָר : קאַסטאָר, קאָרט, טריקאָ, מאַטע-טריקאָ, קאַרמעליט, קאַשמיר, קאַשמירעט, קענדאַל, ראַטע, ראַטינעט, ריפּס, רעדנע, האָלאָן, שעוויאָט, באַרכאַן, ליסטער, דעמיקאָטאָן, מילאַנזש, שינעט.
זײַד, יעדנס. זײַדנצפּג, זײַדנשטאָר, סילק נ—) : איילוײַד, באָמבאַזין, גראָגראַם, בראָקאַט, דאַמאַסק, דאָאַסקין, אַדאַמאַסקין, יעדער מאַשק, טאָבע, טאַפֿט, טע(ע)טאַ, טאַדטאַרע,
טשעסונטשאַ, לעראַנטע, מאַדראַס, מאַרסעלע, סאַרסענט, פּאָנדזשי, פאַרטהאָ, קאַונאָס, מאַטריקע, נײַלאָן, נילאָן : קונסטזײַד, רעיאָן נ—) : טיול, שיפֿאָן, קרעפּ(ע), קרעפּ-דע-שין. שוע, גיפּיור, זשאָרזשעט : פּליוש, וועלוועטין, פֿליס, פֿעלפּ, האָלדעמאַר : סאַמעט, ז באַר כעט : האַלבסאַמעט, ז האַלבבאַרכעט, באַוולסאַמעט, סאַטינעט, וועלוועט נאַ-), בילמעט, וועלרערעט, וועליור, מאַנטשעסטער(-סך מעט) , קאַסטאָרע : אַטלעס, האָלאַטלעס, סאַטין-געוואַנט, סאַטע, סאַטען, באַוולשטלעס, סאַמעט-סאַטין, סאַטינדילשן, זיִאָטלעס, אַלקיטײַע.
פוישט, פֿילץ, פּילטש, פּוישטטוך, פֿילעטוך, וואָליק : טריקאָטאַזש, סיטקע, שעטקע, רעשטקע, גאַן
האָר, וואָרסע, באַרווע : קאַנט, (אָ)קרײַקע, קראָמקע, שלשק, באָרדער נ—).
שניטגעשעפֿט, שניטקראָם, טוכהאַנדל , זײַדחאַנדל אאַז“מ.
וועבער : לוינקעטניק : טוכרעבער, זײַדוועבער, זײַדן-וועבער אאַז'וו : קרעמפּלער, גאַרדמעסטער, טוכשערער, ושלצער, וואַלקער : גופערקע, שפּולערקע : קלעפּל-מאַכער, שפּיצדמאַכער, שמוקלער, פּאַסעמאַנער, פּאָזומענטירער, שטיקער, האַפֿטער, העפֿטער, עמבראָידער נ—) : שטריקער, שטריקראַרגער, שטריקמאַכער, שטריקדרייער, ועצשטריקער : זאָקדמאַכער : טעקסטילער : שניטקרעמער, געייענטער, גערענטשניטער, שניט-סוחר, טוכהענדלער, לײַרנטזענדלער, זײַדמאָ, זיִדך הענדלער אאַו“וו.
וו : (אַרבעט-פּראָצעסן) וועבן : צאַרבן, נעצ-
וועבן : פֿאַרלייגן, אַריבערלייגן, קרייצן, איבערקריצן, דורכקרייצן אאַו“ר : דורכוואַרפֿן : קרעמפּלען : דעקאַטירן : ושלקעווען : העפֿטן, האַפֿטן, אויסנייען, שטיקן, העקלען, קניפּן, קניפּלען, שטעכן, אַושורירן, קיטלען, טאַמבורירן, פֿלעכטן, שטריקן :
אַרבעטן נאַ זאָק) : אָפּלאָזן, אַרונטערלאָזן האָן אייגל) .
אַדי, אינוו : געוועבט, געשטריקט, געקייטלט, געפֿלאָכטן, קפֿולשמונהדיק : קרייצוועז, קווער(יק), אַזשורירט, אַזשוריק, ז אַזשורנע : האָלן האַלבראָלן, זײַדן, האַלבזײַדן, געשנטן, געווענטן : האָריק, וואָליק, פּוישטן, פֿילציק, פּאַרטשעווע, מאָרנעפּאַסענע, בעזשענע אאַז“וו : געקווייטלט: געפּינטלט : מיט טופּעלעך : גער שפּרענקלט, געשפּרינקלט, געשטרײַפֿט, גער פּאַסיקט, פּאַסקעהאָטע, פּעריסטע : מיט פּינטעלעך געפּינטלט און מיט שפּרענקעלעך געשפּרענקלט : קעסטלדיק, געקעסטלט, קאַרירט, קראַטענע, אין קראַטן : פּיסטרע — 93- : וועבער(י)ש, טקאַצקע, שמוקלער(י)ש אאַן“וו —ס און וו
525. גאַרבערײַ
ם ן גאַרבונג, שטרײַכונג אאַן“ר — יי : גאַרבערײַ, שרבאַרניע, לעדער-פֿאַבריק : לעדערהאָדל , רויכהאַנדל.
פֿעל, פֿעלכל, שקורע : נקצכֿי-) קאַפּאָטע, נאַסאָסיק : אָקסנפֿעל , ציעפעל, שאָפּנפֿעל אאַו“וו : בלאַם, אָבלאַם.
פֿוטער, פּעלץ, פֿאָר נאָ-) : פֿוטערארג, פּעלצוואַרג, רויכוואַרג : נמינים פֿוטער) שמויס, שמויש, פֿאָרשקע, באַראַשיק, באַראַנקע : סויבל , צויבל , ז סאָבאָל : פֿוקסנפֿעל, שליאַמע : קאַראַקול, האָרמעלע, הערמעלין, י גאָרנאָסטײַ : טשינטשילע, סאַקסאַקן, יענאָט : פֿאָקע, קאָטיק : פֿי, מינק.
לעדער-סחורה, לעדערוואַרג : לעדער, רימען, ז רעמען : רוילעדער, שיכלעדער, פּאָדעשווע - לעדער, זוילן - לעדער, זאָטללעדער, הענטשקע - לעדער, אשלעדער : הירשלעדער, הירש-לעדער, חזיר-לעדער, שאָפֿלעדער, לאַמלעדער : אירכע, יערכע, בליִן : קאַלבלעדער, באָקלעדער, ציגן-לע-
582
דער, לײַקע : הונטלעדער : פֿערדלעדער, פֿערדדלעדער, קאָנינע : בופֿלאָקס-לעדער, האַמבורגער, ז האַמבורסקע : יוכט(ך , יאָכט(ך : לאַקיר, רונדלאַקיר, גלאַנצלעדער, שפּיגללעדער, פּעטנט-לעדער נאַ-) : זאַמש, זעמש, געמזע, שערראָ, שאַגראַן, שאַגרע, כראָם, סאַפֿיאַן, מאַראָקאָ-לעדער : האַלבלעדער, ממו-לעדער, אימיטאַציע-לעדער, לעדערעט נ—ז.
האָרבער, ז גערבער, גאַרבאַרניק, סקאָר-
ניק, סקאָרניאַק, רימער, שאָרניק, באַלטושניק, פּוסטילניק, פּאָסטילניק, קירזשנער, שטרײַכער, פֿאָריער נאַ-) : זעמשגאַרבער, זעמשער, זעמסערנ דאַל) , וואַלקער : רויכהענדלער, פֿוטערהענדלער, פּעלצהענדלער, רויכוואַרגער, פֿוטערוואַרגער, לעדערזענדלער, לעדער סוחר.
ר : האָרבן, שטרײַכן, אויסמאַכן, קליבערש. אַדי ן יוכטענע, יוכטאָרע, באַראַנקאָווע, כראָמאָווע, זעמשענע, סויבלנע אאַז“וופּ-. 526. שנײַדערײַ
ם ן נייוט, שוײַדונג, פּרעסונג אאַז“ר — יי : שנך דערד, פרעסערײַ : שנײַדערקינ-ט, נאָדל-אַרבעט : שדל-אינדוסטריע : שנײַדער אַקאַדעמיע.
ומינים אַרבעט) באַשטעלטע אַרבעט, באַשטעלונג, שטובאַרבעט : אַרבעט פֿאַרן מאַרק : פֿאָרמענע, ס וואָיענע, פּאַרטיקולאַרע, ציווילע, י שטאַטסקע, מייִשע, אַלחישע אַרבעט : איבעראַרבעט, טאַנדעטשרבעט, קינדעראַרבעט, מאַגאַוע-אַרבעט, פֿאַבריקשרבעט : קאָנפֿעקציע, קאָנפֿעקסיאָן.
נאַרבעטפּלאַץ) וואַרשטאַט, ז ווערשטאַט, ווערסטעט, ז ווערסטאַט, ז וואַרסטעט, ווערקשטאַט, ווערקשטוב, ווערקשטעל , געווערקשטעל, מערקטיש, מאַסטערסקײַע, שוואַלניע, ראַבאָטשע : נפֿרשקרעך) אַטעליע : נאַ-) האָפּ,
שוויצאפּ, סוועטשאַפּ, יונשנשאַפּ, אָפּען שאַפּ , אָפֿענער שאַפּ, קלאָוזד שאַפּ, געשלאָסענער שאַפּ: פלייס : שנײַדער-פֿאַבריק, ניפֿאַבריק. נמכאָירים) שמאָלער וואַרשטאַט, שמאָלער נייטיש : קײַלעכ(ד)יקער וואַרשטאַט, קײַלעכ(ד)יקער ניטע : קאַטאָק, שנײַדערבאַנק, קעסטלטש, נייקעסטל : ניימאַשע, זינגערמאַשין, זינגער-קעפּל, קאַבינעט-מאַשין, פֿוסמאַטע, מאָטאָר-מאַשע, לויפֿמאַשע, דפֿלמאַשע, האַנטמאַשע, צענטראַל-מאַשין : קאַטערינקע נאַ-) : ניירימענדל , טרעטברעטל.
פּרעס(ל) , דאַמפּפּרעס, שזפּרעס, עלעקטרשער פּרעס : אײַזן, פּראָסטער אײַזן, פּרעסאײַזן, פּלעטאײַון, ביגל-אײַזן : פּרעסמאַשע, ביגל - מאַשע : מאַנגל , מאַגל, רול : נטיילן פּרעס) הענטל, האַנטושקע, אויער : נטיילן משגל) מאַטלהאָלץ, וואַלגערהאָלץ, רולהאָלץ, ושליק, רידליק : פּרעסטש, פּרעסקלאָץ, ביגלבאָק , קײַלעכ(ד)יקער קלאָץ, אַקסלקלעצלעך, אַקסלברעטלער, צווייענדיקע קלעצלעך, גיטאַרע-ברעטל, הויזנברעטל, הויזן - קאַנטאָרקע, קאָלנערדראָט, קאָלנער-קאַנטאָרקע : ביגלברעט : פּרעסטוך, ביגלטוך : פּרעסגעראַנט, פּריטיוזשקע, ברוסטקשעלעך, פּרעסקישנס, פּאַרע - קישעלעך, אַקסל-קשעלעך. .
צושניט, וויקראָיקע, פּאָקראָי, שניט, פֿאַסאָן, פּאַטראָן : צוּשנײַדטיש, צייכנברעטל : בולוואַן, באָלאָן, מאַנעקען, ליאַלקע, פֿיגור(ע), מאָדעל-פֿיער : זייפֿל , ווינקל-ווירע, שטופּל : זשורנאַל , טאַבעלטיר : מאָס, צענטי מעטער, סאַנטימעטער, שליאַק.
נאָדל : פּויערשע, ציגײַנערשע, דרײַעקיקע אאַז“וו נאָדל : צילע - נאָדל, סילע - נאָדל : פּאַקנאָדל, זאַקנאָדל , טאַפּעציר.- נאָדל, צירערעעאָדל , שטאָפּנאָדל, מערעזשע-נאָדל, העקל-נאָדל , שטיקנאָדל , העפֿטנאָדל, האַפֿטנאָדל : שטריקנאָדל , שפעל, שפּיסל, דריטל, דרעטל, פּרוטיק, פּרענטל, סידעלקע, טאַמ
בורקע, סאַראַסאַדקע : לעכל, אַרער(ח נפֿת נאָדל) : בריל , טאָל, נאָדלעל , האָדלהאַלטער : נאָדל י קשלע, ניקקעלע : פֿינגערהוט, פֿשערהוש ודאַל) , מעעריק.
שער : מײַדערשע, דויסע, ענלשע, פֿרשצייזישע, עלעקטשע ער: דאָלאָטקע.
מאַטעריאַלן) שטאָף, מורה, מאַטעריאַל. ציִג, מאַטעריע : אָרדינאַרע (איינלאַגיקע), צוויילאַגיקע סחורה : אייבערשלאַק, איבער שלאַק, אייבערשטאָף, אייבערציִג אייבערשט, ווערך, דעק : אונטערשלאַק, אונטערשטאָף, אונטערשט, אונטערלאָג, פֿוטער, אונטערפֿוטער, אַרבל-פֿוטער, ז ערטל-פֿוטער, פֿוטרער שיע, אײַנפֿיט(ע)רעכץ, לײַוונט, פּידקלאַדקע, פּאָדשעווקע, פּיטשעווקע, ליף, ממש : נטילן מאַטעריאַל) זאַפּאַס : קאַנט, שליאַק, באָרדער : האָר. וואָרסע : ייִתור, לי, שוג, מאַווריִע, מבריח.
האָטע, האָטעלינ(ע), וואַטע, קלאָטשע : רק באַוולע, רק האָלענע, געמשטע האָטע : פֿויגלפּוך, קעמלפּוך, האָל , קעמלהאָר.
נצושב-מאַטעריאַלח צודאַטן, דאָקלאַד, דאָקליד, מיקלאַד : פֿאָדעם, מ אַראַ, צרעראָ, פּראַגע, ז פּענדזע, באַוול , שת, קאַטן נ—): נייפֿאָדעם, נאָדל-פֿאָדעם, שפּולקער פֿאָדעם, סוראָווע פֿאָדעם, קאַטושקע-פֿאָדעם, נייבאַוול , פּאַסמערבאַוול , מאָטקע-באַוול, זײַדך באַוול , אײַזהאָר, שטעפּזײַד, לעכערוײַד. שפּולקעוײַד, פּעקלזײַד : קאַרקאַס : אָשרע פֿאָדעם : דרים נפֿאָדעם! : קלעצל, קאַרדך קע, וויקל, ראָלקע, מאָטיק, פּאַסמע, קאָלערל, קלומביק, קאַטשקע, קעיל, שפּול(ש, שפּרק : אָסנאָווע, וויטיטשקע.
גלאַסע, אַרבלציץ, אַרבלהאָר, שש, אײַזאַרן, אַרבלעקראַסקעס, פּאַרהעטעס, שהאָפּערקעס, וועטעש : האָר, ביבערהאָר, באָבערהאָר, באָבריק, אלעס : ברעגלעך. (שק ײַקעס, פּרעעל, סטשקעמ : אוּנטער זדלעטניק.
קנעפּ : ביינוע, הילצערנע, פּעכענע, פּערל-מוטערנע, מוטער-פּערלנע, ז פּערלער מוטערנע, לעדערנע, באַצויגענע, שוקלערשע אאַז“וו קנעפּ : מ(יש, באָטן נאַ-) : באַרילקעס, באָלוואַנקעס : פּעטליע, פּעטלקע, פּעטלטע. פּעקלקע, פּיטעלקע, טאָמבאַק : שלעסל , בליצשלאָס, זיפּער : פּאַסשאַטעריע : שנורן, שוטאַס, סוטש, שלטאַש, מורשסיק, שנורן מיט רילקעס : שליפֿעס, עפּאָלעטן, פּאַלעטן, יפּעעס : אַקסלבאַנטן : פּיסטאָנעס : מיצבלעטער, שווייסבלעטער : האַקן, הויזהאָקן, העקלעך, זאַבעל : מאַנעלע, ריִבעלע : שנאָל, ששל, ספּראָנדזשקע, פּעשקע.
באַפּוצ(וש, באַברעמ(עכץ) , שרנד, האָר ניטור, גאַרנירעכץ, טרימעג נ—) : באַלאָ, אויפֿלאָג, בעלאָג, בשי(עכש : געהעפֿטשץ, האַפֿט, באַהאַפֿט(וש, בראַנאַבור. שמ בראָידערי נאַ-): באַק, אײַמאַץ אײַנועל, לאַר געטן : טאַשמע, טשעמקע, סטענגע, לענטע, קאָשניק, קאַנט, האָדרקע, פּראָשווע, קרײַזל : שנור, לאַמפּאַס, באַנט,זײַדבאַנד, בענדל ,שעניל , טרעסט(ל) : שלת, שלוע. געליינד , שליאַרע, סטראָקע : שעך, שעכפֿעדעם, מך, בל(קאָנד, מישוראַ, בליאַשקע, האָלדפֿליטער, פֿליטער האָלד, פֿליטערלעך : שיצן, (חשעמ, ד פּיור, קאָראָנקעס, קתזשעווע, קרוושען בראַבאַנטער שפּיצן, בריסעלער שפּיצן אאַז“וו : פּאַסעמאָ, פּאָזומענטעריע, פּאָזומענט, פּאָזאַמענט, שפּשיע, שפּשער: מאַרצשאַנאָרע שפּאַגיער : בראָקאַט, גאָלדבראָקאַט ן מראָדד, טראָלב, פֿשדז, פֿראַר, פּאָמפּאָן, קוטאַס, קילשע : וולאָטשקע, בלאָשקע, וולוטשקע, בלוטשקע, האָעס.
הענגבענדל, העעשלנער : די העמ, הענגער, שראַגע : מעטאַלענע, רימענע העטערס : י וועלקע.
נדער מלבוש את זשע טילח פּאָלע, פּל לענע, פֿאָרנט, פּהאָדיק, קלייד(ש, פּאָדאָליע רעווער, זע-ל : גלפּך זײַטל. קפּלעכ(חיק
זײַטל: פּאַס: פֿאָרנטפּאַס, גלײַכע פּאַסשטיק, נלײַכשטיק : טאַליע, טאַלקע, ליץ : גאַנצער, אויסגעהאַקטער פֿאָרנט : לײַסט, אוּנטערלײַסט : ברוסט, גרוד, שטײַפֿברוסט, האַרץ, פֿלאַך האַרץ : מולטער : פּלייצע, אונטערפּלייצע : האַלבע, אָפּגעהאַקטע פּלייצע : זעדל, זאַדינקע, פֿאַלדינקע : קאַרטשיק : קישעלעך, אַקסל - קישעלעך, אַמעריקשער אַקסלען, אויסבעט, פּאַד נאַ-) : וואַטינקעס, אונטערפּלייצלעך, אונטערפּאַכרעס, פּאַכווינקעס : שפּיגל, פֿאַסאָן, פּראָסרעט, קלאַפּ(ע), קליאַפּע, לאַפּ, לאַץ : אָפּגעלייגטע, שטייענדיקע לאַצן : לאַצן מיט שפּיצן : האַטשקע, האַטשאָק, פּאָפּערעטשקע : קאָלנער ל“ר קעלגער, קאָלנערס, קראָגן, קראַגן : אייבערקאָלנער, אונטערקאָלנער : סטאָיקע : צונויפֿגעשפּי ליעטער,אויסגעלייגטער, געפּרעסטער, י סטאָיאָנצנער, אָפּגעלייגטער אאַז“ר קאָלנער : פּעטליעעס : געס(טזקע : פּעלערינע : פֿליגל : קד פּישן, וואָראָטשיק, קאַפּיק, קאַפּטור, קאַפּטער : נשינעל) כליאַסטיק, סטאָלביק, פאַדקע. אַרבל, ז אַרמל, ז ערמל : אונטערשטער, אייבערשטער אַרבל : אַרבל אויף וואַטע, אַרבל אויף פֿוטער : קאָפּ, בופֿע : מאַנזשעטן, מאַנקעטן, שטולפּן, קאָפֿס נאַ-) : אַרבלשיצער: אַרבללאָך, אָרעמלאָך.
קעשענע, ז טאַש, ז טעשל, פּאַקעט נאַ-) : נ-) פּוך, טאָוול, גאַרגאָליע : זאַר(קע), גלאַנציר, פּאָלעאטשקע, קלאַפּקאָרע : אונטערשׁטע, אייבערשע, פֿאָדערשטע, גלײַכע, פּאָפּער רעטשנע קעשענעס : בוזעם-קעשענע, ז ברוסטטאַש, ברוסטטעשיע, זייגער-קעשענע, וועסטלקעשענע, שרעבעלערקעשענע, הויזן-קעשענע, אוּנטערשטע קאַסע-קעשענע, עבישע קעשענע : פיסטאָלעטן-קשענע : קלאַפּאַן : עסטרײַכישער, דריִשפּשיקער קלאַפּע : פּאַט, פּעטל : אייבערשט, צוגעשטעלט פּעטל : טעשל, אייבערטעשל, קליאַמע : שטריפּליק, ליִסטל, מפּוסקע, מושקע : עפֿעס, געווער-
לאָך : אָסנאָע, שנירלעך. אָנגענייטע שנירלער.
נטיילן זשילעט) פֿאָרנטל, פּאָלקע, באָרטיק : אָפֿן האַרץ, אויסשניט, גאָרס : זייגערלעכל.
נטיילן הויזן) קאַלאָש(ע), הויז, פֿוס, נאָנעוויצע, נאָגערקע : פֿאָדערשטע, הינטערשטע קאַלאָשע : פֿאָדערהויז, פֿאַרטישיק : הינטערהוע, זעדל : זיצער, געזאַס, געזעס: טאַז, קלובעס : קראָק, שג, טראָט, שערינקע : גאַרטל, פּאָיעס, גורט, באַנד, פּאַסיק, באַנדפּאַסיק, קאָרסאַזש, קאָרסעט : שטריפּליק, אונטערשטריפּליק, גולפּיק, סטרעמניע : אונטערלעצל, פּידלאַץ, קאַסעשטיק, אַטקאָסיק : בײַטעלע, לײַעס : אויבנס : רוסשע, פֿראַנצייזישע אויבנס : אונטנס, אונטערשטיקער : דאַשיק, קאָזיראָקל : פּאַלגע : פֿירמע-ווינקל : מאַנזשעש, מאַנקעטן.
נפֿאַרשיידענע טיילן מלבוש צוויק(ל), צוויקלע, קלע, העקל, פּיקל, לאַסקע, באַוועד : פּאַטקע, פּאַס, פּאַכווע, פּרײַמע : שרעגע (קאָסע) פּאַסן : זוים, זײַם, ליגמאָרקע, ליאַמעווקע, ליאַמע, נאַשיווקע : ברעע : רויע, אָפֿענע, אָפּגעבאָקעוועטע, צוגעטאָנענע, אָפּגענאַשיוועטע ברעע : שטײַפֿרינקל, קרעפּע, אוקרעפּע, זאַקרעפּע : פֿאַלב, פֿאַלבאָן, סקלאַדקע, פֿאַלד, קאָנטרעפֿאַלד, באַגעט : געלייגטער, געמאַכטער פֿאַלב (פֿאַלד) : אָנגעקליבענע פֿעלבלעך (פֿעלדלער) : קלשש : בוף : אָטוואַל : קנייטש, לוג, לאָג : שפּאַלט, שליף, ראָספּער, ראַספּאָר, אָסבער : פֿאָדערשטער, הינטערשטער ראָספּער.
לאָך, לעכל : נאָינים לעכער) פּרענטלאָך, קנאָפּלאָך, גלײַכלאָך, בוטעלקע, באָטנהאָל נאַ-) : אָמתע, אייבערשטע, אונטערשטע, פּאָטײַנע, גלײַכע, אינעווייניקסטע, קײַלעכדיקע, פּראָסטע, ייִדישע, פֿראַנצייזישע, פֿאַלשע, בלינדע, אויסגעלייגטע, קאַרקאַסענע, רוסישע לעכער : פֿלוימענלעכער, קאַרשנלעכער :
לעכער - מאַשע : פּעטל -האָשע : שאקעט, ביינדלעך.
נדי אַרבעש ריגעמאַניע, פֿאַרטרגע. עכעניש, עניי, אוּישענג, האָסאָנע, טדאָקל , לעמל : שטאָך, שטעך : נמינים שטעך) ערייצשאָך, צלסאָך, קייששטאָך, שטעפּשטאָך, האָשאָך, נאָדילשטאָך, מאַשינשטאָך : פֿאָדערשטע, אָנגעקליבענע שטעך : הינטערשטע, זײַטיקע, געצימבלטע שטעך : קאָסעשטעך : קליינע, אידעלע, געפּערלטע, געדיכטע שטעך : שבת - שטעך, שבתדיקע שטעך, תּכריכיסשטעך : שטעך אונטער דער נאָדל , שטעך פֿאַר דער נאָדל : נאָט, נעט : נאָינים נעט) פּלאָשטש, טאָפּלנאָט, שטעפּל , שטעפּעכץ : מאַנקעטנאָט : קראָקנאָט, שריטנאָט, האָרטלנאָט : שאַגנאָט, עלנבויגן-נאָט : לאַשנאָט, אָחת, שפּיגל , אַקסל , גרימקע, זײַטן, באָקעס, שליאַמעס: פֿלאַכע, אָנגעהאַלטענע, אַריבערגעוואָרפֿענע, צווייענדיקע, גלײַכע, לאַנגע, זײַטיקע, קאָסע, קײַלעכ(ד)יקע, אָפֿענע, פֿאַרזוימטע, אָפּגעליאַמעוועטע, פֿאַראַרבעטע, פֿאַרפּלאָשטשעטע, פֿונאַנדערגעפּרעסטע, פֿאַרפּרעסטע, פֿונאַנדערגעשטעפּטע, פֿאַרשטעפּטע, פֿאַרנאַשיוועטע, פֿאָדערשטע, מיטלסטע, הינטערשטע נעט.
ומאָסן) טאַליע, לענג טאַליע, סטאָן, קראָק, שע, גאַנצע לענג, ברייט ברוסט, האַרץ, פליי צע, אייבערגרעב, אונטערגרעב, גרעב, זיצער, טאַי, גרעב האַלדו, הייך קאָלנער, ברייט פֿאַרן פֿוס , פּאַסניצע, לײַבלסטאָן, לאָפּעטקע, וויסטלײַן נאַ-).
נדער מעל-מלאָכה) שנײַדער, חייט, טילאָר נאַ-) , נאָדלשרבעטער : נ-) קליפֿטך שטיקער, קליפֿטשיק-מאַכער : שער און אײַזן : אונדזער פֿאָלק) עמך : פּאַלגע, פאַללץ, שנײַדורע, ץנדדערוּק, שנײַדעראָק, שנדדערונקעלע, שנײַדערטשינע, שנײַדערוואַנץ, שנײַדערווענעל , * קאַשע-אָחת, קרשועץ לפּורים : פּאַרטאַטש, קאַליקע, שטשאָבון : שטעפּער,
, אַרערקר אי) : זער, בשסער נאָ-) : שרנירער, באַנייער: לעכלשלײַפֿער : (אויס)ענדיקער, פֿעישער (אַ-) : צושײַדער, י קראָישטשיק, י פּריקראָישטשיק, י זאַקראָי שטשיק, אטער נאַ-) : צייכענער, דעועער נאַ-) : נפֿוטער-שנײַדערס) סקאָרניק, פּאָדבאָרשטשיק, טשילעטשניק : פּרעסער : נאַ-) ביגלער, אונטערביגלער : מאַנגלער, רולער. נִעל-האָית, מײַסטער, שנײַדער : נאַ-) דושאַבער, קאָנטראַקטאָר : אַרבעטער, פועל , מענטש, געזעל(ך , האַנט, פּאָדרוטשניק, שנײַדער-געזעלן, שנײַדערייִנגל , לערנייִעל , בורש, טלית ובאַרײַבטער) , אָחור : פאַרטיקולאַרער , גוייִשער, י וואָיענער, שטאַטסקער אאַז“וו שנײַדער : מענער-שנײַדער: מאַנסקער (0 מענסקער) שנײַדער : דאַמעןשנײַדער, פֿרויעאָנײַדער : דאַמסקער (ס זשענסקער) שנײַדער: נאַ-) קלאָפּמאַכער, קלאָקמייקער : טשדעטשוײַדער, טשדעטניק : לאַטניק, לאַטוטניק, כאַלאַטניק : מאַגאַזין - אַרבעטער, פֿאַבריק - אַרבעטער, שטובאַרבעטער, כאַלופּניק, קוואַרטירניק : טאָגאַרבעטער, שטיקאַרבעטער : שנײַדערע, שנײַדערקע, נייטאָרין, נייטערקע, מאָדיסטע, מאָדיסטקע, מאָדניצע, מאַרשאַנטקע : (ווײַס)נייטערקע, (רעש)נייטאָרין.
וו : נאַר-עט-פּראָצע-ן) שגעדעת : נעמען (אַרונטערנעמען, אַראָפּנעמען) אַ מאָס : צייכענען, אויסצייכענען, אָנצייכענען, אָפּצייכענען, אַרומצייכענען : שטופּלען, אָפּקלאַפּן, קאָפּירן : שנײַדן, אויסשנײַדן, איבערשנײַדן, אָנשנײַדן, אַרומשנײַדן, דורכשנײַדן, פֿאַרשנײַדן, צושנײַדן : שערן, אוּנטערשערן, אויסשערן, פֿאַרשערן, צעשערן : אַרויסנעמען, אויסהוילן, אויסקאַטשען, אויסקײַקלען : אָפּגלײַכן, אַרומגלײַכן, צוגלײַכן, באַגלײַכן, י אָפּראַמניאַען : אײַנהאַקן, צוהאַקן : אָפּשלייפֿן (באַשלייפֿן) ברעע : גאָרסעווען, אויסגאָרסעווען : קאַנטעווען : פֿאַרקײַלעכ(חיקן (אויסקיִלעכ(ד)יקן) פּאָלעס : אָפּקירצן, פֿאַרקירצן,
586
526
אונטערקירצן : נעמען, אײַננעמען, אַרײַננעמען, פֿאַרנעמען, אײַנציִען, פֿאַרקלעמען, אײַנקלעמען, שמעלערן : אָפּשטעכן אַ לאַץ : אײַנלאָזן, איבערלאָזן, פֿאַרלאָזן, צולאָזן, אָפּלאָזן, אַרויסלאָזן נזאַפּאַס) .
לאָדעווען, אויסלאָדעווען, אָנלאָדערען, אויסריכטן, אויסריכטעווען, צוּריכטן : אונטערשלאָגן, אונטערפֿוטערן, אויספֿוטערן, אויספֿוטרעווען : גרייטן : אויסלייע וואַטע : נעמען (אַרויפֿנעמען) אויף לײַוונט : אויססטאַנערען, פֿאַרסטאַנעווען, צונויפֿסטאַנערען, צוטיפֿנעמען : וואַטעווען, אונטערלייגן, אויסליגן, אָנבעטן : שטוקעווען, דערשטוקעווען, אויסשטוקעווען, אונטערשטוקערען, אָנשטוקעווען, צושטוקעווען, צונויפֿשטוקעווען, אויסשטיעלען : איבערדרייען, אויסדרייען, איספּראַרען : אָפּלייגן, אויסבייגן, ז אויסבייגן, פֿאַרבייגן, אָפּבייגן, אויסשלאָע, איבערשלאָגן : שלאָגן (אויסשלאָגן, אויסשטעכן) צו פֿאָדעם : אויסציִען, אָפּציִען, אַרומציִען : רוקן, אָפּרוקן, אַראָפּזעצן, אָפּוואַרפֿן : שטעלן, אויסשטעלן, איבערשטעלן, אַרײַנשטעלן, צוטיפֿשטעלן, צושטעלן.
אָפּאַרבעטן, אויסאַרבעטן, אַרומאַרבעטן, באַאַרבעטן, פֿאַראַרבעטן, אָפּמאַכן : באַוואַרפֿן (אַרומבאַוואָרפֿן, צונויפֿבאַראַרפֿן, איבערוואַרפֿן, אַריבערוואַרפֿן, צוּוואַרפֿן) ברעגלעך : פֿאַראַנטעלירן (לאַנטירן, פֿאַרנאַשיווען, דורכגיין, פֿאַרמאַכן, פֿאַרציִען) אַ ריס : מאַכן אַ בויך : אַרדנלאָין (אָנקערן) אונטערשלאַק : צולייגן, צוטרײַבן, צוגלײַכן : אָפּבאָקעווען, פֿאַרבאָקערען, אויסבאָקעווען : אויסדרייען, אײַנדרייען, אויסברעכן, קליאָשעווען : פֿאַרקלאַפּן נעט : אָפּשפּיגלען אַ לאַץ : לייע ברעגלעך : אָנהאַלטן די לײַסט : נעמען פאָלעס אויף ברעגלעך : אָנציִען (אָנקלײַבן, אויפֿקלײַבן, אונטעררוקן) פֿאַלדן : איבערציִען (באַציִען) אַ אָגד : אָנדעקן דעם קאָלנער : איבערקרעפּעווען: אויסשלייפֿן (האַקן, דורכ-
האַקן, אויסהאַקן) לעכער : באַזעצן, גאַלאָנירן, טרימען נאַ-) , פּוצן, באַפּוצן, פֿאַרפּוצן, באַלייגן, באַקרײַזן, אויסנייען : אָנדרייען (אָנריקלען) באַרל : סילען (אײַנסילען, איבערסילען, צילען, צילעווען, דורכצילערען, פֿעדעמען, אײַנפֿעדעמען) אַ נאָדל : אַרדנציִען (דורכציִען) אַ בענדל : אַרויסציִען די פֿאַסטריגע : אָפּרײַסן די ברעגן : מאָצעווען (פֿאַרמאָצעווען, קרעפּעווען, פֿאַרקרעפּערען, צוקרעפּעווען) אַ נאָט. נייען, אויפֿנייען, אונטערנייען, איבערנייען, אײַננייען, אָננייען, אָפּנייען, אַריבערגייען, אַרײַננייען, אַרויפֿגייען, אַרומנייען, דורכנייען, פֿאַרנייען, צונייען, צונויפֿנייען, צוזאַמענגייען, באַנייען, אײַנבאַנייען, אויסבאַנייען, אָפּבאַנייען, אַרומבאַנייען, פֿאַרבאַנייען, צובאַנייען : רוי נייען : נאַשירען,אויסנאַשיווען, אָפּנאַשירען, צונאַשירען, צונויפֿנאַשיווען : שטעפּן, אויסשטעפּן, איבערשטעפּן, אָנשטעפּן, אָפּשטעפּן, אַרומשטעפּן, אַרײַנשטעפּן, פֿונאַנדערשטעפּן, פֿאַרשטעפּן, צושטעפּן : סטריגעווען, איבערסטריגעווען, אײַנסטריגעווען, אויססטריגעווען, אַרויפֿסטריגערען, אַרײַנסטריגערען, אָנסטריעווען, פֿאַרסטריגעווען, צונויפֿסטריגעווען, צוסטריגעווען, צונויפֿטראָבלען : בייסטן נאַמ) : אָפּצימבלען, ציגערען : ריגעווען, אויסריגעווען, פּיקערען : שטעכן, אויפֿשטעכן, אָנשטעכן : מערעזשען, פֿאַרמערעושען : צירעווען, צערעווען, פֿאַרצירעווען : זוימען (באַזוימען, אײַנזוימען, אַרומזוימען, אונטערווימע, אָפּזוימען, פֿאַרזוימען) ברעגן : ליאַמעווען, ליאַמעיען, אַרומליאַמעווען, אונטערליאַמעווען, אָפּליאַמעווען, צוליאַמעווען : איבערגיין (דורכגיין) מיטן פֿאָדעם : צוגיין, אָפּטאָן !צונייען) : אַרומגעבן, אַרומנייען : מאַכן אַ טאָפּלנאָט : פּלאָשטשען : שטשאָבען, פֿאַרשטשאָבען, צונויפֿשטשאָבען : טערכענ(ען) , אויפֿטער מענ(עף , צונויפֿטערכענ(ען) : טעכערן : שטערמען, אויפֿשטערכען, צונויפֿשטערכען : צונויפֿפאַרטאָליען, פֿאַרקנישערען : קוטשעראַבען,
587
פֿאַרקוטשעראָבען : סעווע ; פֿושערען, אָפּפֿושעווען, פּאַרטאָטשעוו1ען : מאַכן פֿון דער האַנט : ניצעווען, איבערניצעווען, אוי-ניצעווען, ז ליצעווען, ז איבערליצעווען, אויסקערן, אויסקערעווען, איבערקערן : לאַטען, פֿאַרלאַטען, אויסלאַטען : אַרויפֿלייגן אַ לאַטע : טרענען, צעטרענען, אויפֿטרענען, אָפּטרענען, אויסטרענען, צענעמען : אויפֿלאָזן אַ נאָט.
מעסטן, אָנמעסטן, צומעסטן, אָפּמעסטן, איבערמעסטן : מעסטן אַ רויע : מעסע אָ צווייטע (אַ פֿאַרטיקע) : אָנטרײַען נאַ-) : פּאַס(ט)ן, אָנפּאַס(ט)ן : פֿאַרפּאַסן נשלעכט אויפֿנייען) : באָדן זיך, באַדערן זיך, צולייגן אַ פּלייצע.
נדאָס פּרעסן) מאַכן אַ פּרעס, צורייטן אַ פּרעס, מאַכן אַן אײַזן, מאַכן אַ פּליטע, אָנוואַרעמען אַן אײַע, אָנושרעמען אַ פּליטע : אָברענען (צוברענען) אַן אײַזן : אָנהייצן אַ פּליטע : אויסבלאָזן אַן אײַזן, אָפּרײַבן דאָס אעע : נעצן, וויקלען, דעגאַטירן, דעקאָטית, שטעמפּלערען, סטעמפּעווען, שטעמפּעווען, שטאַמפּעווען, צוקלאַפּן : פּאַרען, אויספּאַרען, אָפּפּאַרען, צופּאַרען : אויספּאַרען אע דער לופֿטן : אָפּפּאַדען אויף דער האַנט (אויף די אָי): אַראָפּנעמען דעם גלאַנץ : פּרעסן, אײַנפּרעסן, איבערפרעסן, אויספּרעסן, אָפּפרעסן, פֿונאַנדערפּרעסן, צורעסן, פֿאַרפּרעסן : פּלעטן, אויספּלעטן, אָפּפּלעטן אאַז“וו : בימ לען, אוּיסביגלען, אָפּביגלען אאַז'ר : פֿאַרציִען, אָפּציִען, אויסציִען : איבערגיין (דורכגיע) מיטן אעען אויספּרעסן אויף טרוקן : אויאראַווען, —איספּראַרען : מאַנגלען, מאַגלען, מאַגלעווען, וועלגערן, רולן.
איבערקוקן, אַרומעקן, שפּריצן, באַ שפּריצן, אָנשפּריצן : בערשטלען, באָרשטן, —טמסטש : צומיפֿלייגן די אַרבעט.
אַדי ן שנעדער(קש, אַעל-מלאָכיש אאַז'וו פּ- : פֿאַרנייט, פֿאַרפּרעסט, צעטרענט אאָן“וו
פֿראַן : ער מאַכט פֿון דער אָרה אַ מאָדען
דאָס אײַזן קאָכט.
שפּר : קליידער מאַכן לײַט און לײַט מאַ-ן
קליידער : ווער עס נייט אוּן ווער עס גייט : אַן מען באַצאָלט ניט דעם שנײַדער שלעפּט ער די פֿאַסטריגע ניט אַרויס : שבתשטעך האַלטן ניט : ווו אַ אָרה דאָרט אַ מאָדע : ניט אומזיסט זיצט דער שנײַדער העכער פֿאַרן שוסטער : שנײַדער און שוסטער האָבן גער שוווירן בײַם באַרג מיני ניט נעמען ייִתור : דער איינציקער שנײַדער וואָס ננבעט ניט קע ייִתור איז דער מוהל: די תּורה האָט קק דונט ניט את שנײַדערײַ האָט אויך קיין גרונט ניט : מעגסט ייִן אַ שנײַדער, אָבער ייִ ניט קע שנײַדער : אַ בערשער שנײַדער לעבט ניט גוט מיט דער אייגענער (דעם אייגענעם) ווײַב : אַ דאַמסקער שנײַדער קריגט זיך מיט דער (מיטן) ווײַב : ווען נייט אַ שנײַדער אומזיסט? — ווען ער פֿאַרגעסט צו מאַכן אַ קניפּל : ווען בייזערט זיך ניט דער שנעדער אויפֿן שטיקל אַרבעט? — ווען מען נייט אים תּכריכים : ווע זינגט ניט דער שנײַדער? — ווע מען נש אים תּכריכים : ווו אַ נאָדל שטעקט אע טריפֿה : אַ שנײַדערס אַ וועב אין ניט קע אָשת-אָש. ען אוּיך : מאַעלידוט שפּ.
זבּפּ. שוסטערײַ, באַשוכונג
ם : שוסטערײַ, לאַטוטערײַ : מכפֿאַבריק,
שוסטער-ווערקשטעל, שוסטאַרניע : ממ טערבענקל, דרײַפֿוס.
ומכאָירים) קאַפּול, קאַפּויל, האָפּיט(ש, קאַלאָדקע, לײַסט, סטאָטשיק, פּראַווידלע : נטיילן קאַפּול) קלע, קליניקל, דעפּקע, סטאָלקע, האַנטשלאַק, אַנלאַק, העסקע, אָטשיסקע, ספּאָליע, מיענדזימג, פּאָד, ספּאַד, סטאָפּקע, קעפּל, פּיאַטע, פּיענטע, טיליק.
שסטער-האַמער, קלאַפּהאַמער, ריכטער ווע-האַמער : שוסטער-מעסער, ראַנדמעסער,
588
בעמעסעד, מצענץ : שיידל נפֿת מעסעח : צוואַנג : בײַסצוואַנג, טשוועקצהאָט, האָגלצאנג : אָל , נאָל : קרומע, עטלשע אָל : קרעראַט, קוועריטל , קוועעל , שפּילערט, שפּילאַרטשיק, קראַנצאָווער שפּילערט : שטילעכל , העפֿטל, העפֿטיע : פֿײַל : קלק פֿײַלעכל, קלעצלפֿײַל , ראַשפֿײַל, ראַשפּול , ראַשפּל , לעפֿל : אַמבוס, קוליס, קולוס, פֿלעקאָרער קוליס, שאַרפֿשניט, גלאַניק-אײַזן, קאַנטאײַזן, פֿומעל : שטעפּאײַזנדל , שטאָכועצער, שטעפּקענטל , באַלקענטל , שטופּער, רעדל : קלאַפּשטיץ, פּליטקע : האַטשיק, האָק, קייטל , שליסל: שפּאַנרימע, פאָטשענגל , נאַשילניק, פּאָטשטש, אָבעדריקעס, לאַבעדריקעס : שנײַדברעט, קראַרניצע : גלעטשטק, גלאַטעטין, וועטשטק, שאַרפֿשטק, מאַרמולקע, טאָטדלע, אָסלע, שרפֿפּאַסיק : ביינדל, שנײַדביינדל, אָפּוסקע, אָפּושקע, שנײַדקאַם, שובעניצע, שקע : גוויאַזדקע, הימלשטוי סער : קאָאדלע, באָבקע, בורגמישט : דראָפּאָק, שטיצע, דעפּשטאָק, וואַליקברעטל, בישרעטל , שויסברעט : קאָפּיסקע.
ופּוץ-מכאָירים) פּוצרעדל, זוילנרעדל , בלומענרעדל , באָיטשק, שפּאַלטאיִזן, שטאָל , סהאָלקע, סטאַלוווקע, סטאָפּקע, גאַלאַנט, גלעטאײַע, קאַוטועצער : גלאָפּאַפּיר, ז גלאַטפּאַפּיר : טעטבערשטל : פּוצליאַק, פּוצלאַפּן, פּאָקראָרצע : רײַבשטיין, סומיעניאַזש, דער ברעטל.
ומאַטעראָלן) דראַטווע, פּראָשע, רשפּע, י פּעדזע, משעטשינע : פּער, שוסטערפּעך, פּאַפּ, קלײַסטער : האָקס, געלמאַקס, פּוצוואַקס, בירלײַם, מערלײַב, וועצ(ע) , גלאַזור : שפּע, ראָרעס, ברעטלעך, גליאַניקברעט לעך, לופּ, וושנו, אָווקאָרע : באַליעדרע : טשוואָק, טשוואָק, אמעקנעגל, מסטעחע טשוועקלעך, קלעערנעגל, שטיפֿט(דש, שפּאָל , שפּײַל, טעקס, פֿלעקל : פֿעדער ווײַס, קאָשנע מאָדע, קעס.
נטיילן לעדער) קאָרק : לע : קרץ, קרופּאָ : באָקעס : אָגען פּאָכווע : פּרשווע, פדסווע, אייבעדלעדער, ווערך, צונאַטן.
נטיילן שוך) קעפּל, ספּוד, אוּנטערנייעכץ, קאַפּאָוואַניע : זויל , האַלבע זויל, בראַנדזויל , פאָדמיאָטקע, פאָדמעטקע, פּאָדעשווע, באַל, גליאַניק, טרעפּ : זאַקלאַדקע, טיליק : שפּאַלט : שפּע, אונטערשפּע, קאַפּע, קאַפּקע, אונטערקאַפּקע, נאָסיק, פּאָדנאָסיק, פּידניסיק : קעדרע, פּאָדסורקע, פּאָסוווקע : פּאַס, רימע, קראַנץ : פֿלעק(ח , פֿלעטשיק, אייבערפֿלעק, אונטערפֿלעק, פּאָדפֿלעק, שפּעפֿליק, לעטל, אוּנטערבלעטל, רובטשק, קאַפּטורקע, זאַפּראַווקע, אונטעררימע : קנאַפֿל, קאָריק, קלאָץ, קלעצל, הילצערער קלאָץ, אָפּצאַס, אָפּסאַץ, זאַקאַבלוק, היל נ—) : פּאָדקערע, זשבקע : קאָלקע נלעכל פֿאַר שנירל) .
נטיילן אע שוך) אָבערשסינע, טעלעדרע, צעלעדרע, האַפֿטלעדרע : שטלקע, ווער טשולקע : סקריפּקע : שטויסקאָפּ, ראַנד, ביז, לאַטע, פֿליק : פֿוטרע : פודלע ושוך אָן זוי.
פֿוס-באַקליידונג, באַשוכונג, הנאָלה : שוך, שיך : שיך-אוואָקן : שכראַרג : מענערשיך, פֿרויענשיך, קינדערשיך, שנורשיך, שנירדך אש“ר : נ-פּ) שיכאַלעס, דכײַלעס, טרעסערס, חלות נ---ער-ז, בוע נגנז, כילנקעס נקק.
נמינים אַרבעט) שפּילקאָרע, געשפּיִלטע, געגרירעטע, גריאָרסקע, מעכאַנישע, שילהאָגעגריוועטע, שיטערביטע, פאַסאָווע, ר נימע, שפּאַלטאָווע, ווימראָטקאָרע, פֿולעדראָרע, גראָבע, לוקסוסאָווע אש“וו אַרבעט : האָלאַנטעריאָרבעט : נאַפּראַווקעס, פּאָדנאָסקעס : אונטערגעניי, קעפּלעך : פּאַטשעקעס.
נמינים שר) קאָמע, שטיבלעטן, שמוו(קלעטן, שטיפֿעלעע, האָק, באָטעס, באָטיקעס, באָטנקעס, קלומפּעס, טרעפּעס, טשבעסעס, טשעמעס, כאָדאַקעס, פּאָסטעלעס : לאָק, שטעקמך, ליאַפּעס, אײַנשטעקער, שטעך לאַטע, פּאָאָפֿל, שטוביקע שיך, מופֿלעס,
589
מעשטעס, סליפּערס נאַ-) : באַרלאַטש, בורליאַטש, שליורעס, באָמבאָשן, ווילאָגן, פּאַפּוטשעס, באָסאַקעס, לאַפּטשעס, שקראַבעס, קאַפּ(ע)טשעס, קורפּיעס : סאַנדאַלן.
נפֿאַסאָנע) טשיכע, סלופּקאָווע, ווינער, ווידענסקע, פֿראַנצוסקע, אַנגעלקעס, כינקעס, באַבסקע, שרעדניאַקעס : שרעדניע מענער, שרעדניע דאַמען, מאַלע דאַמען : קינדערישע, גוסאַרקעס, ליאַלקעס, ליאַלקעלעך, פּאַניעטקעס, פֿולעדערקעס, שיטקעס, לודקעס, שיפֿעלעך, קאַלישוווקעס, לאַקירקעס, לאַקערקעס, ספּאָרטאָווע, גענעראַלקעס.
שטיוול , שטיוואַלעס, כאַיאַלניקעס נקי) : האַלבשטיוול , פֿוטער - שטיוול , פעלצשטיוול , שטולפּזשטיוול , בוטילקעס : כאָליעוועס, כאָליאַוועס, באָטפֿאָרטן : אויערן נפֿון שטיוול) : שטיוולהאָק, שטיוול - האַקן, שטיוול - ציִער : שיכהעלצער : קאַלאָש, קאַלאַע, גאַלאָש, ראָבערס נאַ-) : וואָליקעס, פּוישטן, פּוסטן.
גליטשערס : שלייף, שריץ, ליושבע, פּאָדריעזע: אײַושיך, גליטששיך, קאָניק ל“ר קאָניקעס , ז קאָנקעס : נאַרטעס, שניישיך, עליטשיך, ז ליזשעס, סקי : רעדלשיך, ז ראָלשיך, סקייטס נאַ-).
אייבערואָקן, געטרעס, ספּאַטס נאַ-) : זאָקן, סקאַרפּעטן, שקאַרפּעטן, שקאַרפּעטקעס, שטרימפּ : אונטערגעמאַכטער זאָק : נטיילן זאָק) קאַפּציע, סטופּניע, קנעכל , קולנע : אָני צע, אָניטשע, צילקע : שיכבענדלעך, שנוראָוואַדלעס, שולייסעס נאַ-) : זאָקנבענדל, פּאָדעסקע : פֿוסבאַנד, קנעכלבאַנד.
שוכקראָס, שוסטאָר נאַ-) : טהרה-ברעטל (שוסטערישן
נדער מעל-מלאָכה) שוסטער, שײַסטער נ-פּ) : סנדלר, סאַפּאָזשניק, שערטשאָק : כילניקמאַכער נקק : שוסטשאַק, שוסטערוק, סמאָלעקאָפּ, סמאָלע-הינטן, שוסטעריונג, שוסטערגעזעלן : געגריוועטער שוסטער, גריוויאַזש : שפּילקאָווע, פּאַסאָרער, גענייטער, לוקסו-
סאָווער שוסטער : גאַלאַנטעריע - שוסטער : וויווראָטקאַזש, סאַנדאַלן - מאַכער, באָסאַקמאַכער : פּאַניעטקאַזש, טרעפּיאַזש, קאַפּטשאַוש, קורפּיאַוש, לאַטשאַוש, לאַטוטניק : בוטשאַזש : טשוועק(ער)ער, טשוועקיאַזש, קלאַפער : פּוצער, ריכטעווער, רעכטערער, קאָווער, נייער, אָפּצאַסדפּאַפּער : לײַסטןמאַכער, קאָפּיטשאַוש: קאַמאַשדמאַכער, (קאַמאַשןסשטעפּער, קאַמאַשניק, זאַגאָטאָוו(ש)טשיק, צונאַט(אָ-מאַכער : שוכהאָרגער, שוכהענדלער. וו ן נאַרבעט-פּראָצעסח שוסטערן : אויספּאַסן (צופּאַסן, אויסריכטן) די קאָפּיטע: ריכטעווען, רעכטעווען, צוריכט(עווע)ן, צורעכטערען, אויסבאַליערען, אויסבאַליעדרירן, לאָדעווען, לאַדעיען, שיקעווען, שיקעיען, ראַספּראַוויען, פֿאַרציִען, שנירן, פֿאַרשנירן, שנורעווען, ריגעווען, צוהעפֿטן, דובלעווען, דובלעיען : טשוועקעווען, פֿאַרטשוועקעווען, פֿאַרטשראָקערען, שפּיִלן, אַרומשפּײַלן, אָפּשפּיִלן, שפּילקערען, קאָרען, אַרומקאָווען, אַרומקלאַפּן, באַזוילן, פֿאַרשפּאַלטעיען : ריסערען, אײַנריסערען, ריסעיען, פֿאַרסמאָליעווען, וועצעווען : אויספּאַפּן, קלײַסטערן : שטופּערן, אויסשטופּערן : אַרומבלימלען, קליסעיען, אויסגלעסערען, אויסגליסעיען : שאַרפֿן, פֿוגעווען, שאָבן, פעלצן, לעכלען, אויסברענען, אויסדראַפּען, אָפּראַשפּלען, פֿומלען, וואַלקן : מאַכן אַ דראַטווע : מאַכן די רישפּע : צושטיקן דעם ששלאַק : מאַכן דעם טרעט : אַרומלאָזן דעם דובעל : נעמען אויף דער קאָפּיטע.
אדי : שוסטער(קע, גענייט, פֿאַלש געניט, באַזוילט, פֿאַרטשרעקערעט אאַזיוו — ס, יי. שפּר : שנײַדערײַ טויג אויף יקרות, שוסטערײַ ליגט אע דר'ערד : אַן מען איי אַ שייגעץ גיט מען אָפּ פֿאַר אַ שוסטער : אַלע שוסטערס גייען באָרוועס : צוויק אַלע שוסטערס אל דער בעסטער שנײַדער יאָסל דער סטאָליער— ער מאַכט אַ היטל, ליגט עס אויפֿן קאָפּ ווי אַ הענטשקע נ-פּ) : שנײַדער און שוסטער האָבן גע-
590
שוווירן בײַם באַרג סיני ניט נעמען ייִתור : שוסטער, גליִ- בײַ דדן מלאָכה (בע דח קאַפּול, גע דח קאָ-עטע) : דער שוסטער בעקאַפּול—את דער טאָפּ אין פֿול : נע ראָנים קענען קק מנע ניט מאַכן, אָבער צען שוסטערס יאָ : אַ קאַמאַאָטעפּער האָט ריינע הענט.
528. שערערײַ
ס : שערונג, גאָלונג, שערענש, גאָלעניש אאַז'ר — יי : ראַזירשטוב, ראַזורע, רעוורע, שער ראַרניע, האָלאַרויע, פּאַריקמאַכערסקע, קי רולניע, צירולניע, פֿריזירשנשטאַלט, טשער קאַלניע נקק , באַרבערשפּ נאַ-) : שיינקייט סאַלאָן, ביוטי-פּאַרלאָר נאַ-).
נמכשירים) שערל : גאָלמעסער, מעסערל אאַז“וו — 1-1 : שערמאַשינ(קע), טשעקאַל נקי) : ראַזיר-בעכער, ראַזיר-פּענדזל, שמירבערשטל, זיפֿנשל : היס טיכל : האָרצווענגל : קרײַזלאַפּאַראַט, פֿריזירשפּאַראַט, פּלויקע, פֿריזיר קאַם : בינדע נראָנצח .
האָר : נקי) סראַס, סאַרעס : האָר ווי שטריק, ווי פֿלאַקס : האָר ווי זײַד : בײַהאָר נפּאַטילניצע) , פּוך : נגרויע האָח קאָרות-בלעטלער, נִית-עלמזבלעטלעך, מתים-בלעטלעך: קודלע, קודרע, טשוב, טשאָפּ, טשופּרינע, קוּטשער, קוטשמע(גע) , קאָלטן, קאָלטען, קאָלטאַ, כאַכאָל , פאַטלע, פּעלעך : נפֿערד) גריווע, כאָלקע, קרעטע : פּאָלקע, יעזש, שושיק : טרעפּ : קאה, קאהלע, קארקעלע, קאותלעך, פּאַיוצן : קרויז, האָרקרויז, גרײַזל , קרײַזל, לאָק, האָרלאָק, רינגללאָק, פֿאַרפֿעלע, גזשיור קע, ניאָפּקע, טשלקע, קרעפּינקע : שטערר לאָק, ושתיס וויידל : צאָפּ, צעפּל , פֿלעכטל : העדאַדקרוע, פּאָמפּאַדור, שיניא : גרעק, קאָקס, קעקסל, מושקע : פֿריזור, שעוועליור : שרונט, שרינט, שטעגעלע, ז שייטל : קאָפּפּוץ — בּבּפּ .
האָנצ(ע), וואָנסע: וואָנצעס, ווונצן : אָרמ
האָנצן: באָרד, זיקנה, האָימתעקן, טשעקמאַן נקי), קאָרדאָן נ-ער-רי-) , והאַרטע באָרד) פּאָדעשווע, נדויסע באָרד) בעזעם, פּאָמעלע : וויסקערס נ—) : קאָזשעבערדל, קאָזעבערדל, צאַפּנבערדל , ציגנבערדל, טשיביקבערדל , קמץבערדל, קמצל, וואָ-דײַק : האָקנבערד, באַאָבאַרדן, פֿראַנעיאָזעף-באָרד.
וואָנציקער, באַוואָנצ(ע)טער : בערדיקער, באָרדיקער, באָראָדאַטש : גלוּח.
שערער, באַלבירער, באַרבירער, האָלער, ראַזירער, צירולניק, רופֿא, טשעקאַלניק נקי) : באַרבער נ—), פֿריזירער : פּאַריקמאַכער, ביוטיש נאַ-).
ר ן זע האָריק (באַוואַקסן אאַז“וו) — אַדי :
קלײַבן פֿאַר דער (דע-) ווײַב אויף אַ פּאַריק נבאַראַקסן) .
!אַרבעט - פּראָצעסח שערן, באַבן נ—) : אָפּשערן, אָפּשניצן, אָפּפֿידלען, אונטערשערן, אַראָפּשערן, אַרונטערשערן, צושערן, אויר שערן, באַשערן, אַרומשערן, פֿאַרשערן : נשעת גיך) שטעכן שיטער, פֿליקן פֿעדערן : מאַכן אויפֿן קאַנט : אָפּכאַפּן דעם אָבדיריק : פֿאַרקאַטשען די שפּיל נשערן הויך) : פּאָפּראַווען די פּאָליצע (די טרעפּ) : גאָלן, ראַזירן, שייוון נאַ-) : טערכענען, אָפּגאָלן, אָפּראַזירן, אָפּבורערען, אַרומגאָלן, אַרומראַוירן, אויסגאָלן : מאַכן ווילו בראָדה נ-פּ גאָלע בראָדש : פֿאַרגלאַזורן נפֿאַרשמירן שניט) : גרײַזלען, קרײַד לע, קרויזן, פֿריזירן, אָנדולירן.
אדי ן באַהאָרט, האָריק, העריק, באַושקסן,
לאַנגהאָריק, מאָכקע, רויכיק : געלאָקט : קודלאַטע, קודלעוואַטע, טשובעראַטע, קאָסמאַטע, פּאַטלאַטע, קלאָטשקעעטע, קוסשעהאָווע: האָנציק, בערדיק, באָרדיק, באָבער דיקט, באַבערדלט.
בערדל : אַ מאַן אויף אַ שפּאַן, אַ באָרד אויף אַ מײַל : ופֿון שערער-לשת) פֿידל די קאָטקע נשער גיכער) : מען קען קריכן צו גאָט
328—329
נטרעפּ) : אַטן באַרינאַטן צוואַנציק גראַם נדער קליענט האָט אַ פּאַרך) .
שפר נ אַ פֿריזירער אע אַ מולירער.
ס ן פֿאַרפּוצונג, פֿאַרצירונג, פֿאַרשענערונג
אאַז“ר : פֿאַרפּוצעכץ, פֿאַרברעמעכץ אאַו“וו : פּוצערײַ, צירערײַ, פֿראַנטערײַ אאַז“וו — יי : פוץ, פֿאַרפּוץ, אָויספּע, אויפֿפוץ : ציר, אויסציר : פּאָר : אָרנאַמענט : רײַכקייט, גלאַנץ, פּאָליטור : אָרנאָמענטיק, אָרנאַמענטאַלע קונסט : דעקאָראַציע : אילומינאַציע נבוך) : אַרכיטעקטאָנישע באַפּוצונגען — 13 1 .
בלום, בוקעט, ? בלומענשטרויס, געבינד, גירלאַנדע, פֿעסטאָן, פֿיקוס : וואַזע, בלומעך וואַזע, בלומענטאָפּ, וואַזאָנע, וואַזאָניק, אַשל, אַשליק, אורנע: קאָנפֿעטי, פֿליטערלעך, פּי(שטשערקעס, אַגין, נוי-סוכה, שבועותל, רייזעלע, בלימעלע, קווייטל.
יקר-המעיאות, זעלטנהייט, קונסטווערק, אַנטיק, קריקש-בראַק.
שטאַט : קגדי שבת. קגדי נום-טוב : גאַלאַ: קאָפּפּוץ אאַו“וו — 22- : טואַלעט, סטראָי : פּוצזאַך, אַכשיט, צאַצע, צאַצקע, שײַנדל , שײַנדלינג : אויסנייעכץ, שטיקערײַ, שטיקעכץ, האַנטאַרבעט, באַזאַץ, באַנייעכץ, באַשלעג אאַן“ר — 26- : האָרפֿאַרב, שמינק(ע) : רוזש, ליפּן - פּאָמאַדע, ליפּסטיק נאַ-) , מאַסקאַראַ, פֿיקסאַטו(אַ)ר : פּודער, נאַ-) פּאַודער, פּוי דער : פּודער-קישעלע : קאָסמעטיק : פֿרי זיר-אָנשטאַלט, שיינהייט-סאַלאָן, נאַ-) ביוטיפאַרלאָר, ביוטישאַפּ : בודואַר, טואַלעטצימער אאַז“ר — 14 1 : חן-פֿלאַסטערל (-פֿלעסטערל), שיינהייט-פֿלאַסטערל ג-פֿלעסטערל).
מאָדעשרטיקלען, ז מאָדע-ראַרן, גאָלדמאָרג, גאַלאַנטעריע, ז גאַלאַנטעריי(-סחורה) : אָירונג, ז שמוק, געשמיק, דושולערי נאַ-) , טשוועקעס נינ) ; רינג, רונג, רינגל, סיטעט, חותם-
פֿינגערל , חותם-מיט, חתימה-רינג, ז זיגלרש, רייפֿל , בייגעלע, פֿיעערל , קדושזפֿיטערל, קדושידרינגל, טנִעת-קדוק : אויריע(ל), יוי ריט נ-פּ) : הענגל-אוירינג, געהענגען, קילטשעס : ניי-ח נאָזרינג, נאָז(טבאַנד : קייט, קייטעלע, אַרבעסקייטל, גאָרגלקייט : פּערלקראַנץ, פּערלשנור, בערטל פּערל, האַלדזבאַנד, קאָליע, ריוויער, י נאַשייניק : אָרעמבאַנד, בראַסלעט, בראָנדזעלעט : פֿוסרינג : שטערנבאַנד, קרוע, דיאַדעם, טיאַרע : ציטערשפּילקע, ציטער-נאָדל , שאַלשפּילקע, ברוסטשפּילקע, דימענט - שפּילקע, י בולאַווקע: בראָש, בראָשקע : מעדאַלשן, אויבל, זשעטאָן, ברעלאָק, קורלאָק, באָרלאָק, דימעקע, באָמבעלע, באָמבערל , הענגעלע, עאָשהעעערל, שאָרשטיק, סטרעמפּל, רימפּל.
צירשטיין, טײַערער שטיין,אָבדטובֿ, איידלשטיין, ז קליינאָד : דימענט, דימעט נדיאָל), רויט נ-) : געשליפֿענער, אומגעשליפֿענער דימענט: בריליאַנט : שליף, פֿאַצעט, וואַסער(גלאָץ). נמינים שטיינער) אַמעטיסט : אָפּאַל, האַלבאָפּאַל , פֿײַעאָפּאַל, גיראַסאָל, הידראָפֿאַן : אַגאַט, אַכאַט, בלוטאַכאַט, העמאָכאַט : קאַרנעאָל, העמאַטיט, בלוטשטיע : אַלמאַן. סטראַן : אַדאַמאַנט : אָניקס, אָניקל , אָניקלשטיין, יאַספּאַניקס, סאַרדאָניקס : אַקסיניט : אָפֿיט, שלאַנגענשטיין : אַקטינאָליט, שטראַלשטיין : אַסטעריט, שטערנשטיין : בעריל, אַקוואַמאַרין : בורשטע, בורשטיין, ברושטין, ז בערנשטיין : גלימער(שטיף : גרשאַט, האָרנעט, פֿײַער-גראַנאַט, רויטער אַנאַט : האָרפֿינקל, גאַרפֿונקל , גאָרפֿינקל : כרעליט, גאָלדשטיין : גראָנוליט, ווײַסשטק : היאַצינט : טאָפּאַז, אָריענטאַלישער טאָפּאַז, טאָפּאַואָליט : טורמאַלין, רויטער טורמאַלין, טורקיז, טירקיז, טירקאָז : ווײַנשטיין, טאַרטאַר : יאַשמע, יאָער פיו, יאַספּיס, יאַצום, יאָכצום, שכצוט : כאַלקעדאָן : כריזאָפּראַן : לאַזורשטיין, בלוישטק, אַזוריט, לאַפּיס-לאָזולי ; מאָנדלשטק : פּראָזע,
פּראַזעם : פּערליט, פּערלשטיין : פּריזאַנט : פּיראָפֿאַן : רובין, רובקפּינעל , רוביצעל , רובעליט : שמאָראַק, שמוראַק, שמערגל , שמאַראַד, ז איזמאַראַגד, ז סמאַראַגד, עמעראַלד : שפֿיר, סאַפֿיר(שטס , שטערדסאַפֿיר : לאָנהשטיע : זונשטע : פּערל, גלאָזפּערל , ביסער, פאַטשערקעס, קרעלן : געשמילץ, מישורע : טשוואָק נאימיטאַציע).
צירונג - שקעטל , צירונג - שאַכטל, עטווי, טואַלעט-קעסטל , נעסעסער.
יווועליר - אַרבעט : דימענט - שלײַפֿערײַ : פּערל-פֿישערײַ.
אָרנאַמענטירער, אָרנאַמענטיסט, אָרנאַמענטאַליסט : אילומינאַטאָר : שטיינשנײַדער, שטיינשליִפֿער, דימענטער, דימענט-אײַנפֿאַסער, בריליאַנט(עט)שיק, יורעליר(עח , יר בעלירער, דובעלירער : צירונג-הענדלער, דימענט -הענדלער, דזשולער נאַ-) : פּערלפֿישער.
פֿראַנט, פּוסטער פֿראַנט, עלעגאַנט, פֿאַצעט: נ-פּ) פֿראַנצעט, טראַנצעט : ספּאָרט, שלאַנט, גאַלאַנטאָן, דאַנדי, שטוצער, גיגערל , פֿירציק, וואָנצדדרייער : אַדאָניס, מאָדיסט, יאָלד, שוויצער, שטשאָג(ע)ל , קאַטשעלאַפּניק, צאַצקי נאַ יאָלקע : פֿראַנטיכע, פּוצערקע, אויסשטעלערקע, יאָלדעווקע, מאָדיסטקע, מאָדניצע, שטוצערקע, פֿאַנפֿאַראָנקע, קאַטשער לאַפּעכע, פֿרשצימערקע, פּופּע, ליאַלקע, פּופּע-ליאַלע, קוקלע, (געשלייערטש האַנדזיע, טראַנטשיכע.
וו : מאַנן שיין (רײַך, עלעגאַנט אאַז“יי) פּ אַיי :
פֿאַרשענערן, באַשיינען, באַשײַנען : באַשײַנען די חתונה : פֿאַרצירן, פֿאַרפּוצן, פֿאַרפֿײַנען, פֿאַרפֿײַנערן, באַרײַכערן : אָרנאַמענטירן, קרישלען, דעקאָרירן, אילומינירן: נמעטאַלן) קעסטלען, בלעכמאָלן : באַגילדן, קאַגילש, באַזילבערן אאַז“ר — פּ-בּ : גאַרנירן, דראַפּירן, באַלייע אאַז“ר — פּבּפּ .
(אויפֿ)פּוצן, פֿאַרפּוצן, צופּוצן, אויספּוצן,
אויספּוצקען, צירן, פֿאַרצירן, מוקן, קאַראָיען, אויססטראָיען, אויסשמיערן, שיאשקעווען, שיסשניגלען, אויססטראָצלען, אוּיסשטראָנצלע, אויסצמיקלע, אויספּרינדען, אויסקאָלנערן, מסצאַצקען, אויסשמורגלעווען : אויפֿפּוצן זיך, פֿאַרפּוצן זיך, צופּוצן זיך אאַזיר : בראַמענען זיך, ייִנגלען זיך, פֿאַרייִטערן זיך, אָחורן זיך, קלהנען זיך : פֿאַרען זיך, מאָלן זיך, שמינקען זיך, שמירן דאָס אָנים : מאַכן (צושמירן) די ליפּן : פּודערן זיך: מאַכן די נעגל , מאַניקירן זיך.
פֿרשטערען, פֿאַצעטערען, יאָלדעווען, שטוצן, ספּאָרטערען, - שטשעשליען, דרייען די וואָנצעס : אָנטאָן זיך (אויספּוצן זיך אאַז“וון אע עסיק און אע האָניק : פֿאַרדעקן די אָרות : פֿאַרשאַרצן דעם של(קומפּער : אַרויפֿציִען (אָנהענגען, אַרויפֿשלעפּן אויף זיך) דעם רוּח, (דעם אָלוי).
נפֿאַרגלײַכועש אָנהענגען אויף זיך ווי אויף דער שוויענטע מאַריע, ווי אויף דעד מאַטקע באָסקע : אָנטאָן זיך (אויספּוצן זיך האָז“וו) ווי אַ קלה(-מויד) , ווי אַ אָתן(-אָחוח , ווי אַ קלה אונטער דער חופּה, ווי ער וואָלט זיך געאָתנט, ווי דער פֿהדוּדול , ווי אַ מאָנאַרכ(ש, ווי אַ מלכות, ווי אַ פּרינץ, ווי אַ פּרינצעסין, ווי אַ מת-מלכה, ווי אַ גראַף, ווי אַ דאַפֿיניע, ווי אַ פּשיענקע, ווי אַ ליאַלקע, ווי אַ טעקעלע, ווי אַ רײַכע מחואָותטע, ווי אע קימפּעט, ווי ציפּעלע (אַרהלע, חיהלע, נאַשקע) צום וט, ווי אַ משגענע פּריצטע, ווי אַ גוי אום זונטיק, ווי אַ קגר, ווי צו דער פּוּירה : אויסזען ווי אַן אַלמן נאָך שלשׁים.
אַדי : צירלעך, רײַך, אָרנשענטאַל : מאַנדלקריטיק נרנ'ח : דעקאָראַטיוו: פֿאַרשענערט, פֿאַרפֿײַנט, פֿאַרפֿײַנערט, באַרײַכערט, דעקאָרירט, אָרנאַמענטירט, אילומינירט, באַניל(ד)ט, באַזילבערק, געקווייטלט, געבלעכמאָלט, געבלימט, געבלימלט, געצאַצקעט, געצירט, פֿאַרצירט, געפּוצט, פֿאַרפּוצט, אויסגעפּוצט :
אויסגעפֿשקעוועט, אויסגעסטראָצלט אאַז“וו — וו : אָפּגעלעקלט, אָפּגעטעקלט, אָפּגעטאָקט : מהוּדרדיק, שבתדיק, נום-טובדיק, טאָקנדיק, צאַצקעדיק, צאַצקעוואַטע, טשעפּקע : פֿראַנטיש, שלדיש, אַדאָניש אאַז'וו— - : באַשיינט , באַשײַנט : אײַנגעמאַרינירט (אע עסיק און אין האָניש .
אינר, פֿראַן : מהודר : מיט גלעקלעך : מעשה פֿראַנט : באַהשגען מיט צירונג ווי גאָטס מאַמע : האַלב דײַטש, פּאָלאָווינע רוסיש (רײַסיש) : פֿאָרנט ווי אַ מאַיאָר , הינטן ווי אַ שראַרעיאָר : אויבן פֿיקס, אונטן ניקס : (פֿע) אויבן פּוץ, (פֿאָ אונטן שמוץ : (פֿאָ אויבן פֿאַרלעקט, (פֿוף אונטן פֿאַרשמעקט : פיטש מיטש אַ נימאַ נץ : פּערל אויפֿן האַלדז, שטיינער אויפֿן האַרצן : אַ צאָפּ אָן אַ קאָפּ : זי גייט אויס— ווי אַ ליכט.
שפּר : קליידער מאַכן לעט: אַי מען טוט אָן שיין אַ בעזעם אין ער אויך שין (זעט ער אויך אויס ווי אַ מענטש) : אַן מען טוט אַ שטעקן אָן שק האָט ער אויך חן : אַ שמאָרן אויסגעקאָכט אין עסיק את אע האָניק האָט אויך אַ קעם : געפּרעגלט אין האָניק אע רעטעך אויך אַ מאכל : אַ פּאָדעשווע אין האָניק געפּרעגלט אע אויך זיס : אַן די באָבע פּוצט זיך אויס זעט זי אוּיך יוט אויס (זעט זי אויך אויס ווי אַ מענטש): די פּאַרע זאָל ניט האָבן די שיינע פֿעדערן, וואָלט זיך קיינער אויף איר ניט אומגעקוקט : אַן די פּאַרע קוקט ארף אירע פֿעדערן קרעלט זי, אַן זי קוקט אויף אירע פֿיס וויינט זי : אַ מיידל דאַרף זיך פּוצן פֿאַר פֿרעמדע בחורים און אַ ווײַבל—פֿאַרן אייגענעם מאַן : דער פֿרויס שכל אין איר צירתג, דעם מאַנס צירוט אין זע אַכל : עס אין לײַכטער צו מאַכן אַ באַרג קלענער איידער אַ קיאוס קנים שענער : אַן גאָט מאַכט מיאוס קען דער מענטש ניט מאַכן שיין. זען אויך : שינקיט 520, באַקלידיט שפּ, שפּדערײַ —5, מאָדע 580, אָשוטקיט 2—, מטער געשמאַק 3ע, שלעכטער געשמאַק 24.
ם ן מאָדישקייט, מאָדערנקייט אאַז'ר — אַדי : מאָדע, אויפֿקום, סטײַל נאַ-) : נײַסטע, לעצ-
טע מאָדע : דאָס לעצטע : שניט, פֿאַסאָן : טאָן,
באָנטאָן, עטער טאָן, סאַלאָךפֿעןקייט : אויסנ-
ווייניקסטער גלאַנץ : פּאָליטור : ציווילישציע,
קולטור, עטיקעט, צערעמאָניאַל : פֿאָרעם,
פֿאָרמאַליזם : הערשנדיקער געשמאַק, ציִט-
געשמאַק : קאָנווענץ, קאָנווענציאָנאַליזם — בּ- . מאָדעוועלט, געזעלשאַפֿט, באָמאָנד,
עליט(ע) : וועלטמאַן, דוענטלמש, דושענטל-
מאַן ל“ר דזשענטללײַט : לידי, גראַנדדאַמע,
וועלטדאַמע : מאָדע-ווײַזער , פֿאָרמאַליסט.
וו : זײַן אע דער מאָדע (אין פֿלאָר , אין פֿאַסאָן,
אין סטײַל נאַ-)) : אויפֿקומען : אַרײַנגיין אין דער
מאָדע : אָנשפּאַרן אין (דער) שוסטערגאַס :
אַרײַנברענגען אין דער מאָדע, געבן דעם טאָן.
אַדי ן (נײַ)מאָדיש, נײַמוידש נאַר-) , מאָדערן, מאָדנע נר-) , פֿאָרמאַל , י פֿאָרמענע : דק-
דאַמעמעסיק, דזשענטלמעניש, עלעגאַנט, ש-
לאַנט, סאַלאָן-פֿעיִק, אַלאַמאָדיש נר-).
אינוו : אַלאַמאָד, קאָמילפֿאָ.
זען אויך : מינהג 52, פּוץ 529, אָשוטקיט 582, מטער גער שמאַק ש, שלעכטער געשמאַק .ע, איידלקייט אפּ. אָנשטעל
ם : אָנשטעלערישקייט, געמאַכטקייט, געקינצלטקייט אאַז“ר — אַדי : אַפֿעקטאַציע,
אויספֿײַנערײַ, שייטײַסטערײַ, באָמבאַסטיק :
קאָקעטעריע, י האָקעטסטווע, פֿלירט : מאַניר-
לעכקייט, מאַניריזם, מינאָריע : איבערגעטרי-
בענע צוּיעות, איבערגעטריבענע באַשיידנקייט,
איבערגעטריבענע שעמעוודיקייט, איבערגע-
טריבענע סענטימענטאַליטעט : פֿאָרמאַליטעט,
פּעדאַנטעריע, פּעדאַנטיזם.
מינע, סיגע, חנדל , אָנשטעל, אָנסטראָי,
594
פֿאָרסע, ראָלע, פּאָיע, פּרעטענזיע, פֿוריע, פֿאָריע, פֿאָנפֿע, צנאָטעלע, גרימאַסע, פאָסטעמקע, פּיסטעמקע, פּאָסטעווקע, חזיראויער: מידות, זיטן, ניקן, ניטן, חפֿצות, חפֿציות, אָפֿצהלעך, העריות, תּנוּעות, גענג, שטיק, שטיקלעך, פֿיגליעס, (פֿיקסעספֿאַקסן: פֿוילע, משוגענע, קעצשע אאַז“וו העריות (תנועות). אָנשטעל-מאַכער, אָנשטעלער, חן-מאַכער, שטוקע-מאַכער, גרימאַסניק, מאַניריסט, צנועה, צנאָטע, קאָקעטע, שטרויענע פּאַנע, געשלייערטע האַנדזיע, אַלטער ייִצמח : פֿאָרמאַליסט, פעדאַנט, פּוריסט, פוריטאַנ(עח.
מ : מאַכן דעם אָנשטעל (די פֿוריע, די פֿאָריע, די פֿאָנפֿע אאַז“וו) — ס : שטעלן זיך, אויסשטעלן זיך, אויספֿײַנען זיך : פּריצעווען, שפּילן דעם קריץ : געבן אויף פּיכע : האַלטן פֿאַסאָן : קניִפּן (רעגן) די באַקן, אַן די פֿאַרב זאָל שטיין : מאַכן אַ פֿריילעכע מינע (אַ שיין אָנים) צו אַ ביין(ער) שפּיל: עסן קרענק את בענטשן ראַה : שטערן זיך אין פֿאַסאָן (אין פֿלאָר) : אויספּעקלען זיך : מאַכן אָנשטעלן, מאַכן חנדלעך אאַזיוו : מאַכן חן, חנדלען זיך, מאַכן זיך באַחנט, מינען זיך : פֿלירטן, פֿלירטעווען, קאָקעטירן : סטראָיען די וואָנצן, דרייען זיך אויפֿן קאָריק (שיפֿן קנאַפֿל) : ציִען אויפֿמערקזאַמקייט, זוכן קאָמפּלימענטן : שפּילן טעאַטער, שפּילן אַ ראָלע : מאַכן פּיסקעס, פּיסקלען זיך, פֿאַרשנורעווען די ליפּעלעך : קרימען זיך, לומען זיך, ברעכן זיך, קאָרטשען זיך, ברעקלען זיך : מאַכן אַ מענטליק, בויען פּראַפּאָרשטשיק : מאַכן פֿוילע (משוגענע, הינטישע אאַז“וו) שטיק.
נפֿאַרגלײַכווגען) מאַכן אַן אָנשטעל ווי עפּעס רעכטס, ווי אַ גאַנצער מענטש, ווי אַ גשצער קנאַקער, ווי ער וואָלט גערען אַ גאַנצער יאָ-טעבע-דאָם (אַ גאַנצער מר נִר רב אַשי) — 544 : קרימען זיך (את לומען זיך) ווי אַ מאַלפּע, ווי אַ בוושאַן, ז ווי אַן אָבעזיאַנע, ווי אַ משוגענער : גיין ווי אויף שטאָלצן, ווי אויף קוליעס. 595
אַדי ן אָנשטעלעריש, אַפֿעקטירט, אויספֿײַנעריש, פּרעטענציעו, אויפֿגעבלאָזן, מאַל-
פּיש, ניט-נאַטירלעך, אומנאַטירלעך, אײַוגע-
שטודירט, טעאַטראַליש, געקינצלט, געמאַכט,
איבערגעטריבן, באָמבאַסטיש, הויך קלינגענ-
דיק, (צירלער-)מאַנירלעך, קאָקעטיש, סענטי
מענטאַל : געמאַטערט, שטײַף, אָנגעקראָכ-
מ(ע)לט, אָנגעקראָכמאַליעט, געצווונגען, אָנגע-
בלאָזן, פֿאָרמאַל , פּוריטאַניש, צניעותדיק.
שפּר : קנײַפּ דיר די באַקן און שטעל די פֿאַרב פֿאַר לײַטן : וואָס האָט צום אָנים, וואָס אין
האַרצן טוט זיך? : בין איך אַ האָן, מון איך
קרייען : דרײַ יאַכן יענען פֿון לדטנס רעגן : אַ
נאַר אַן איידעם, אַ ווײַסער קוימען און אַ שיינער
קאָלנער.
זען אויך : פֿאַלשקייט נננ, שלעכטער געשמאַק .ט, איִנגערעדטקייט 546, חוצפּה פא, באַרימערײַ 550, פּאַראַד 551, ליבעגיש וא.
בּנפּ. אָשוטקייט
ס ן פּשוטקייט, איינפֿאַכקייט, פּראָסטקייט אאַויר — אַיי : קשטות, פּשאָנות.
וו : זײַן קשוט, זײַן איינפֿאַך פּ אַיי : מאַכן אָשוט, פֿאַראָשוטן, פֿאַרפּשוטערן, פֿאַר-
איינפֿאַכן.
אַדי : קשוט, איינפֿאַך, פּלק נאַ-) : פּראָסט, פראָסט (את) אָשוט, פּשוט (א פּראָסט :
היימיש, אָרדינער, אָרדינאַר, געריינ(ט)לעך,
טאָג-טעגלעך, וואָכעדיק, נאַטורעל , נאַטירלעך:
עכט, אָמת, נאַקעט, פּרימיטיוו : רק, גלאַט,
אומגעקינצלט, ז אומגעקינסטלט, אומגעשמינקט,
אומגעצירט, גיט-באַפּוצט, ניט-געשליפֿן, רוי,
ניט-אַפֿעקטירט, ניט-איבערגעטריבן : באַשיידן,
צניעותדיק, שטרענג, ריגאָריש, איִנגעהאַלק,
ז צוריקגעהאַלטן, רעזערווירט : פּשוטו-
בּמשאָעודיק.
אינוו , פֿראַן : אָשוט באַכלית האָשטות : פּשיטו בּמשאָעו : אָן אָכמות : אָן צערע-
מאָניעס : אוּ ענצן : סע פֿאַסער : פּעסטע זמאָסטע : צוריק צו דער נאַטור.
538. גוטער געשמאַק
ם : ראַפֿינירטקייט, געשליפֿנקיט, קאָרעקער קייט אאַז“ר — אַדי : געשמאַק, עסט, חוש, טעם, געשאַקזאַך : עטער, געלײַטערטער, ראַפֿינירטער, געשליפֿענער, פֿאַרפֿײַנערטער, איידעלער, קולטיווירטער אאַז“ר געשמאַק (גוסט, חוּש) : גטער טאָ, שליף : גראַציע, דק, עלעשנץ אאַו'וו — 80- : זינען פֿאַר שיינקייט : צאַרטגעפֿיל , פֿײַנגעפֿיל : שיעײַסטערײַ, עסטעטיק, קאַלעסטעטיק, עסטעטיזם : קונסטליבהאָבערײַ : קונסטפֿאַרשטאַנד, קונסט-פאַרי שטענדעניש, מאָינות : דילעטאַנטעם : אייפֿעמעם, לשודנקיה, לשע-סגינהור, פּוריזם.
אַ מענטש מיט געשמאַק : זאַכקענער, קונסטקענער, מבין, נִר-סמכא, מומחה ל“ר מוּמחים, קריטיקער, פֿײַנשמעקער, שיינגײַסט, עסטעט, פּוריסט, אייפֿעמיסט: קונסט-ליבהאָבער, דילעטאַנט, אַמאַטאָר : קונסטפֿרײַנד, מעצענאַט.
וו : האָבּן (פֿאַרמאָגן) געשמאַק : אַרייסרח געשמאַק: אָפּשאַצן, אונטערשיידן, דיסקרימי נירן: זײַן אַקבע;אויסאיידלען גפֿאַראיידעלערן, אוּיספֿײַנח, ראַפֿינירן אאַז“ר) דעם געשאַק. אדי ן געשמאַקשׁל , ראַפֿערט, געשליפֿן, ציוויליזירט, קולטיווירט, עסטעטש: פֿיִר שמעקעריש, אַרטיסטיש, מוסטערדיק, ז מוסטערהאַפֿט, קלאַסיש, אַרכיטעקטאָנש: אָנשענדיק, פּרעזענטאַבל , קאָרעקט, סאַלאָנמעסיק, נאַטירלעך, ניטשפֿעקטירט, איידל, פֿע, אָנגענעם, ליבלעך, באַשעקט, צאַרט, דעליקאַט, נעט, עלעגאַנט, גראַציעז, זראַבוע: אייפֿעמיסטש, פּוריסטיש, אויסגעזוכט, (אָפּ)געקליבן, געוויילט אאַו'ר — פבּפּ .
שפּר : איינער האָט ליב די באַבע, דער צוויי
טער דעם זיידן : איינער האָט הנאה פֿע האַרק קען, אַ צווייטער פֿון „לאַט והוא רחום“ ש אַ דריטער פֿון אַ טיר צו דער גאַס: איינער האָט האָלט (ליב) זרערמילך, דער צווייטער— מפֿטיר : יעדער(ער) לויט זע געשמאַק.
מ ן אָפּגעשמאַקטקייט, אומגעשליפֿנקייט, אור ראַפֿינירטקייט אאַזיוו — אַר : שלעכטער, ביליקער גאָאַק : עשאַק - באַליידיקונג : פֿאַלשע צירונג : רײַסיקע, שרײַקע, ז גרעלע אאַן“וו קאָלירן : אומעלעשנץ : איבערפּע : שלעכטער מע, שלעכטער שפּאַס : פּראָווינציאַליזם, זפּראָרנצשאַליזם, באַרבאַרעם, שדאַליום : ווולגאַריטעט, פֿאַרביליק(עחמ, ווולהאָריזאַציע.
משוּגענע פּריצה (פּריצטע), פּראָוציאַל, פּראָווינצער, פּראָרענצער נדאַל) , ווולגאַריאַן, וואַנדאַל , באַרבאַר.
וו ן זע וווּלגאַר, זע ניט-ראַפֿינירט אאַזיוו — אַדי : ניט האָבן קק גאָמאַק : האָבן אַ שלעכטן (ביליקן) געשמאַק : זײַן אין שלעכטן געמאַק : שמעקן מיט פּראָווינץ : באַליידיק דעם געשמאַק : יע גיט לויט דער מאָדע (צײַט) : זע אויס מאָדע : זײַן אַרויס פֿע דער מאָדע, אוּנטערגק: אַרײַן אע (דעח שוסטערשס: אי בערקלידן זיך, איבערפּוצן דך: אַרויפֿלעפּן אויף זיך דעם רוּח (דעם געץ, דעם אָלוי) : אָנהענגען אויף זיך ווי אויף דער שוויענטע מאַריע (רי אויף דער מאַטקע באָסקע) : קליידן זיך גראָטעסק.
נפֿאָרלײַכונגעח אויסזע ווי כוואָלעש אע לײַלעך, ווי אַ פֿלוי אע פּאָטאָפֿל , ר אַ שפּאַקטע פֿלוי אין אַ קלית : ניט האָבן קק סעם : האָבן דער באָבעס קעם : האָבן אַ סעם ווי אַ שיכורע וויע חנדלט זיך, ווי צוויי העקעדיקע
596
גיען טאַנע : האָבן אַ טעם ר אַ מויד ש אַם.
פֿאַרביליק(ערן (פֿאַרגרעב(עחן) דעם געשמאַק : ווולגאַריוירן.
אַדי ן אָפּגעעמאַקט, געשהאָקלאָו, רײַסיק,
דײַעדיק, ז גרעל , אומעלעגאַנט, אומאיידל, ניט-צאַרט, ניט-דעליקאַט, ניט-קאָרעקט, ניט-גראַציעז, ניט-ווײַבלעך, ניטעגראַבנע, ניסעסטעטיש, ניט-אַרטיסטיש, ווולגאַר, אומגעוואַע, אומפֿאַרקאַמט, ווילד, פֿאַנטאַסטיש, גראָטעסק, אומנאַטירלעך, אַפֿעקטירט, באָמבאַסטש, מיִף, אָנגעצויע, אויפֿגעבלאָע, מגושמדיק, אומעלטימירט, אוּמציוויליזירט, באַרבאַרש, וואַנדאַליש, אומגעהובלט, אומגעשליפֿן, ניט-ראַפֿינירט, רוי : פּראָסט, פּראָסטאַצקע, אָרדינער, גראָב, דאָרפֿיש, קליינשטעטלדיק, פּראָווינציעל , פּויער(קש, מוזשיצקע אאַן“ר— פּפּפּ : אומגעלומפּערט, אומפּאַסיק, אומשיקלעך נאַר-) , ניט-מאָדערן, פֿאַרעלטערט, אָפּגעשאַנען, אַלטמאָדיש, אַלטפֿרענקש, אַלטפֿעטעריש אאַז'ר — פּז .
פּנפּ. האָפֿענונג, דערוואַרטונג ם : האָפֿענונג, האָפֿוט גר-ז, באָחון, צוטרוי,
ז צוטרויען, גלויבן : פּתח-אָקווה : אָפּטי מיום : מטע, געהויבענע שטימונג ; האָפֿערדי קיט — ! !5 : אויסקוק, אַרויסקוק, אויסזיכט, ז פּראָספּעקט, פּערספּעקטיוו: האָריזאָנט : שטראַל (פֿונק) האָפֿענונג : צוואָג, הבטחה, פֿאַרשפּרעך נר-) — 474 : אָלום : האָלדענע חלומת, לופֿטשלעסער, גילדע(ר)נע פֿייגעלעך, אוטאָפּיע — 346 : אַן אי אויף מאָרע.
דערוואַרטונג, רעכענונג, אַנטיציפּאַציע, שפּאַנוע, סוספּענס נ—) , ז אַרנג, פֿאָרגעפֿיל, פֿאָרויסגעפֿיל, פֿאָרויספֿיל .
נִעל-באָחון, אָפּטימיסט, אוטאָפּיסט, קעלחלומות — 346.
וו ן האָבן אַ האָפֿעמנג, האָבן אוּ אויאָק אאַז'וו — -י: קעכלען די האָפֿעווט : האָפֿן, פֿאַרהאָפֿן, דופֿען : האָבן באָחת, האָבן אוּ אוּיג בך גאָט : גלייבן אע, זײַן זיכער אע, האָבן צוטרוי צו : רעכענען אויף, ציילן ארף, אָנלער זיך ארח, בויען אויף, שטיצן זיך אויף, פֿאַרלאָזן זיך אויף : פֿאַרלאָע זיך אויף נִסים (אויף אולי ירחם) : לעבן מיט דער האָפֿעטט : קעמערן זיך אע אַ האָפֿענונג : האָפֿן ווי אַ קבצן ארפֿן גרויק גערינס: אָנכאַפּן זיך אין אַ שטרוי(עלש (אע אַ הייסן שטיין, אין אַ שרף מעסער) : נייען זיך אַ ביִטל (אַ בײַטעלע) : פֿאַרמיע זך אַ קניל אויף : ליגן זיך (אײַנריידן זיך) פֿיגער לעך אע בוזעם : זע אַלץ אין ראָזע ליכט : אָלומש : שפּינען חלומות, בויע שלעסער אין דער לופֿטן אש'וו — -34.
ריכטן זיך אויף, ארק אויף, ז דעראַרטן, שטיציפּירן : האָבן אין אויסזיכט, האָבן אין פּראָספּעקט : האָבן אַן אוּיסעק אוּיף — - : מע, פֿאָרשטק : מײַדן זך ארף, שמעקן מיט : האָרטן ארף : וואַרטן ( אַרף מקיחן : האָרטן ארף גליקן : העעען אע דער לופֿטן : אויסקוק (מיט ליכש : אַררסעע אוף : אויסעקן (זיך) די ארע : אַרויסעע ר ארף משיחן : ארטן אויף קבר אָבות : קוע ניענעם) אין האַנט אַרע : עקן ארף די האָט. אַדי ן האָפֿענוטספֿול, אָפּטיטיסא, האָפֿער דיק : פֿיל צושעדיק.
אינוו, פֿראַן : די אייע קריכן זגיש) פֿק קאָפּ אַריס : קי מצת : הלמאי: האָבּט לעך ; פֿון דע מרל אע שטס מערן : אָפֿער וועט האָט רחאָטת האָק : אולי ירחם : האָט וועט העלפֿן (געבן): עס וועט רעכט זע (ווערן|א: עס וועט זײַן קשר : עס וועט זע מט : עס עט זע וּימל : עס וועט זע מטל נ-פּ) : עס וועט זיך אוּימפּרעסן : (עס איו דאָ אַ האָפֿעמע צו שט : עוד דו נטויה : עוד לא אָבדה תּקראַמ : אין מע פֿענצטער וועט אויך אַ מאָל אַרשקוקן די זע : פֿאַר מע טיר וועט אויך אַ האָל זע אַ
בלאָטע נ-פּ) : עס קלאַפּט נאָך אַ גליד (אַן אָדער) : וועלן מיר לעבן, וועלן מיר זען : אַן מען וועט לעבן און געזונט זײַן, וועט מען האָבן דעם סימן : מען וועט שוין ווי דאָס איז אָפּשמאַדײַען דאָס וועלטל : אָדער דער פּריץ וועט קורן, אָדער דער הונט וועט קגרן : קאשר אָקדתי אָאָדתי — ווי איך בין גערען אַ נִעל-האָית אַזוי וועל איך אַם זרצה האָם זײַן אַ נִעל-האָית : מיט גאָט זײַן העלף : מיט גאָט זײַנער הילף נאַר-) : גאָט וועט העלפֿן (—ווי העלפֿט נאָר גאָט, ב י ו גאָט וועט העלפֿן ! ) : באָחון בעחון—און זיך צעקראָכן : מען זאָל דערמאָנען משיחן, קומט ער ! : אַשרי המאַכה : האָג ניט קיין מאָל , אַן דו גייסט דעם לעצטן וועג.
שפּר : אַפֿילו ווען דער אַלף ליגט אויפֿן האַלדן טאָר מען דעם באָחון ניט פֿאַרלירן: אַפֿילו אַן דער מענטש זעט שוין די גרוב אע אָפֿן זאָל ער ניט אויפֿהערן צו האָפֿן : קל-זמן אַ גליד קלאַפּט דאַרף מען די האָפֿענונג ניט פֿאַרלירן : ווי לאַנג עס רירט זיך אַן אָדער דאַרף מען די האָפֿענונג ניט פֿאַרלירן : קל-זמן דער מענטש האָט נאָך די אויגן אָפֿן זאָל ער נאָך האָפֿן : בין מאָרגן האָבן מיר אַ גרויסן (גוטן) גאָט : אַף אַל קי שיתמהמה אַחכה לו : עס ווילט זיך ניט גלייבן, אָבער מען מון די האָפֿענונג לייגן : אַן מען האָט באָחון האָט מען אויף שבת : אַו מען האָט באָחון גיט מען אויס טעכטער : אויף גאָט דאַרף מען האָפֿן און אַליין אויך ניט שלאָפֿן : האַרן און האָפֿן האָט שוין אַ מאָל געטראָפֿן : די גרוב אין שוין אָפֿן, און דער מענטש טוט נאָך האָפֿן : דער מענטש טוט האָפֿן, בין ער ווערט אַנטשלאָפֿן : גוט אין צו האָפֿן, שלעכט אין צו וואַרטן : מער נערט, מער גענאַרט : האָפֿן און האַרן אין זיך אַליין גענאַרן : האָפֿן און האַרן מאַכט טייל מאָל צום נאַרן : מיט האָפֿן און האַרן טוט מען די יאָרן אָפּנאַרן : פֿון האָפֿן ווערט מען ניט זאַט : דער וואָס לעבט פֿון האָפֿענונג שטאַרבט פֿון
הונגער : איידער מען דערלעבט (איידער עס קומט, בין עס קומט) די נאָמה קען אויסגיין (אַרויסגיין) די נאָמה : בין מען דערלעבט די נאָמה גיט אַרויס די נאָמה : פֿון ארטן קוואַרט'ן (קושרט מען) : דער אָפּטימיסט זאָגט : אַ האַלב פֿלעשל אין פֿול , דער פעסימיסט זאָגט : אַ האַלב פֿלעשל איז ליידיק.
זען אויך : קומעדיקייט ע, גלויבן 829, פֿאָרויסזעיע 845, פֿאַנטאַזיע
536 . אומגעריכטקייט
ט : אומגעריכטקייט, פּלוצעמדיקייט אאַז'וו —אַדי : אומפֿאָרויסגעזעענע זאַך (געשעעניש אאַו“וו) : אַ דונער פֿון הימל : קלאַפּ, אָרה, אומגליק אאַז“ר — 4-8 : איבערראַשוע, סורפּרע, סורפּרײַן נאַ-).
וו ן ניט פֿאָרויסזען, ניט ריכטן זיך אויף, ניט אָלומען פֿון, ז ניט דערוואַרטן : קומען אומגעריכט (ז אומדערוואַרט אאַז“וו) —אַיי : אַראָפּלאָזן זיך ווי אַ פּיפּיטש : אַראָפּפֿאַלן ווי פֿון (בלויעך הימל, ווי פֿון דאַך : קומען ווי אַ בליץ פֿון לויטערן הימל , ווי אַ גוטע בשורה, ווי אַ מלאך פֿון זײַן ליבן נאָמען : אָנקומען ווי מב חידקא צו אָלש-סעודות : אַרײַן מיטן דישל : אַרײַנפֿאַלן ווי אַ קיטשקע, ווי אַ נרן אין סוכה : מאַכן אַן איבערראַשונג (אַ סורפּריז) : איבערראַשן, סורפּריִזן נאַ-) : כאַפּן בײַ דער האַנט (בך דער אַרבעט) : כאַפּן אין פֿלאַגראַנטי : דערטאַפּן, פּאָצאַפּ(עוו)ען, טעכערן נ-).
אַדי ן אומגעריכט, ז אומדערוואַרט, אומפֿאָרויסגעוען, אומפֿאַרהאָפֿט, אומגעבעטן, ראַפּטאָרנע, פּלוצעמדיק, פּלוצלינגדיק.
אינוו , פֿראַן ן פּלוצעם, פלוצלינג, פלוצלים נדיאַל) , אורבלוצלינג נאַר-) , ז פּלוצלער, פּלוצטהאַלבן : אין מיטן פּלוצעם : דאָ: ערשט: מיט אַ מאָל : מיט איין מאָל : פֿאַר אַ מאָל : אויף איין מאָל : נון : אויף דער הייסער מינוט : ראַפּטעם: אין מיטן ד(שרינען: אין מיטן דריטער קע : אין מיצקע ד(ע)רינען נ-פּ) : פֿון (דעח
598
העלער גיט : י זבוכטע באַראַכטע : אָן אַ פֿאַר האָס (את אָן אַ פֿאַר וו : ני האָצאָ, ני פּאָצאָ : פּוץ ! : זעץ ! : טון ! : אַהולאָם אויף דער קאַראָבקע ! : נאַ דיר ! : נאַט אײַך ! : אָט האָסטו דיר ! : אָט האָסטו דיר די אַנדערע (צווייטע) טעג נום-טוב ! : מזל טוב, פֿײַקע פֿון הינטערשטיבל אע אויך דאָ ! : בויטש, בערל , אע פּאָמויניצע ! : מט מאָרגן, געלע (ראָכע, ברײַנע) ! : עט מאָרגן, ביסט אַ היגער? : עט שבת, נאַ דיר, ער אין דאָ ! : מט שבת, ברײַנע ! : צט שבת, כאַשע, וואָס מאַכסטו, באַשע? : עט נום-טוב (נאַ דיר, ער אין דאָ ! : עט נום-טום דיר, פֿת וואַנען קומסטו? : אָרוך הבאָ, רב נאָיים, אָרוך אאַזיוו) אין דאָ ! : האָסטו אַ שער עליט ! : האָט טיבע יוצרזמאורות ! : אע מיטן טשץ פּלאַצט די סטרונע : אַ דונער האָט אים געטראָפֿן (אײַנגעשלאָע).
זען אוּיך : קורצדויערדיקיט אָז, אימשלס —נ, אוּמער געריטקיט 899, ווונדער בּא.
זבּפּ . אַנטויש ט
ם : אַנטרשוט, דיסאילוזיע : גענאַרטקייט, פֿאַרפֿירטקייט אאַז'ר — אַדי : קלאַפּ, בראָך — 4-8: געפּלאַצטע(ח זייפֿנבלאָז: נאַרס (עדן נאַ-) : ניטדערפֿילטע, ניט מקוּים-געוואָרענע, צעשטערטע, צערונענע אאַזיוו האָפֿעטנגען (ז דערוואַרטונגע, חלומות אאַז“וו).
וו : יש גענאַרט, יש פֿאַרפֿירט, יש אַנטוישט אאַז“וו — אַר : גענאַרן זיך : פֿאַלן פֿון הימל אויף דער ערד : אַנטויש זיך : גענאַרן זיך (טועה זע זיך) אע אָ-בע : פֿאַררעכענש זיך : מאַכן דעם אָ-גע אָן דעם קעלזקית : בלדגן אויף דער מילכ(עד)יקער באַנק : אַנטויש, (גע)נאַרן, פֿאַרפֿירן ניעועם) : צעשטערן (צי נעט מאַכן אאַזיוו) די האָפֿעטעען (ז די דערוואַרטונגען, די חלומות אאַז“וו) : לאָזן שוויצן : אײַנזייפֿן נלאָזן וואַרטח .
אַדי ן גענאַרט, אָפּגענאַרט, פֿאַרפֿירט, אַנ-
טושט, ז געטושט, אַנטואַרט, גשענאַרט,
פֿאַררעעט.
פֿראן : דער באַרג האָט געבוית אַ מײַזל : מען וואַרט אויף אַ מלאך—אוּן עס קומט
אַ נלח.
שפּר : אַי מען דערמאָנט (רופֿט) דעם מלאך קומט דער נלח : אַן מען זוכט אַ בעדנער
געפֿינט מע אַ וועוער : אַן מען זוכט אַ שער
געפֿינט מען אַ בעזעם (רופֿט זיך אָפּ דאָס אי
בערשטע פֿון שטייסל) : וויל מען הגבה, קריגט
מע גלילה : אַן מען ריכט זיך אויף אַ גרויסן
עולם קומט קיין הונט ניט.
ם ן האָפֿענועסלאָזיקייט, אויסויכטלאָזיקייט אאַז'ר — אַדי : ייִאש, פֿאַרצווייפֿלונג, דעס-
פּעראַציע : פּעסימיזם : שווער (ביטער) האַרץ :
אָפּהענטיקייט, פֿאַרצאָגטקייט אאַז“ר — בּן- .
וו ן ניט האָבן קע האָפֿעטנג (קק אויסזיכט, קיין אויסבליק, קע אויסוועג אאַז“וו) :
מיִאש זײַן דך, מתיִאש זײַן זיך : אויפֿגעבן (פֿאַר-
לירן) די האָפֿעטנג (דעם באָחון, דעם גלויבן) :
ניט האַלטן פֿון : געזעגענען זיך מיט : (אָפּ)זאָע
שטעלן אַ ליכטל נאָך : שטעלן צוויי פאען :
איבערגעבן זיך צו ייִאוש : פֿאַרצווייפֿלען,
פֿאַרצאָע : אַ מאַך טאָ מיט דער האַנט : אַראָפּ-
לאָע די הענט (דעם קאָפּ) : טריִבן (ברענגען)
צו פֿאַרצווייפֿלוע : אַרעקרויבן (אָפּנעמען,
צעשטעק, פֿאַרניכטן, צו נישט מאַכן אאַז“וו)
די האָפֿעטנג (די לעצטע האָפֿענוע).
אַדי ן האָפֿעטנגסלאָז, אויסזיכטלאָז, פּערספּעקטיוולאָן : אומפֿאַרריכטלעך, אומ-
היילעוודיק, ז אומהיילבאַר, אומטריסטלעך :
פֿאַרעאושט, פֿאַרצווייפֿלט : פֿאַרלוירן, אָפּ-
הענטיק : פּעסימיסטיש : פֿאַרצאָגט, צעבראָכן,
דערשלאָע אאַז“וו פּ בּבּפּ.
599
פֿראן ן ניטאָ קיין האָפֿענוט : אַע אִיקרה :
פֿאַרשרײַב אע קוימען (מיט קרײַד) : פֿאַרשׁרײַב אויפֿן שמד אאַז“ר — 496 : לאַחר דאוש : ניטאָ קיין רמאה : ניטאָ קיין רעטונג : ניטאָ קק טרייסט : זײַנע טעג זײַנען געציילטע : זײַן גורל אין געאַתמעט : ער איז מע אויסגעשפּילט אאַז“וו — 420.
539. שרעק, פּחדנות, אָנשרעק ם : שרעקלעכקייט, גרויליקייט, פֿאָרכטיקייט
אאַזיר —רי : דערשרעק, איבערשרעק אאַז“ר — יי : שרעק, מורא, פחד, אַימה ופחד, פּאָדים, קחד - פּאָדים, פֿאָרכט, ז פֿורכט : ייִראה : ייִראת - הרוממות, ייִראת - הקבוד, ער(שפֿאָרכט : אַימתזמלכות, אַימת-אָרח. טויטשרעק, י סטראַך, בויצע נ-נ) : אָפּשײַ : אַימתא דצ ורא, לאָמפּן-פֿיבער, סטיידזער פֿיבּער נאַ-) : פֿאָביע : הידראָפֿאָביע, אַעראָפֿאָביע אאַז'ר.
אַלאַרם, באָלה, פּאַניק : שלעכטע בטורה : טעראָר : זאָרג, דאגה, קומער, אומרו : נערוועיִשקייט, נעררעזיטעט, נערראָזיטעט : פֿאָרג פֿיל, פֿאָרויסגעפֿיל, פֿאָרויספֿיל : וואָלקן ( טילקייט) פֿאַר אַ שטורעם.
אָנשרעק, סטראַשניק, סטראַש, סטראַאק. דראָנג: אַ אָסוק מיט אַ שטעקן.
דעקבילד : מעק - אָלום קאָשמאַר : א, סטראַשידלע, סטראַשאַק, פּודעלע, פּתעלע. טשוטשעלע, פֿויגלשרעקער, באַבוק, בער, נ—) בוגיבער, בוגאַבו : אָגער : גײַסט.
פּחדנישקייט, שרעקערדיקייט, שוואַכמוטיקייט אאַזיוו — אַדי: פּחדנות, טכוירנשאַפֿט : אויספֿעל פֿת מוט (פֿע צוטרוי אאַז“וו), ז מאַנגל אין מוט (אע צוטרוי אאַז'וו).
ציטערניש, פֿלאַטערניש, שוידער, סקרוך, דראָוש, האַרצקלשן, האַרץ-בחלעמעניש, פּאַלפּיטאַציע, אַטסט. אַרט(שן, טויטשגסט(ח,
אַנגסטשוויימ, שגסט-באַשלאָגעניש, נויטשווייס, טויטשווייס.
דערשהאָקענער, פֿאַרציטערטער, איבערגעפֿאַלענער אאַז“ר —אַדי.
קחדן, נִעל-קחדן, נִעל-קחד, רך-לב, באָיאַק, טרוס, האָז, באָיהאָז, טכויר, פֿונק, שיסער נש) : פֿלאָששסער, — שײַסער, — קאַקער : קנאַפּער העלד : העלד אע גאַטקעס : שטרויענער קאָזאַק : אַלאַרמיסט, פּאַניקשפּרייטער, פּאַניקשר נ-אָק : העלדן פֿע שקם.
וו ן האָבן מורא (מעק, קחד אאַז'וו) —- : זײַן אין (איך שרעק (אע (אייף אַחד אאַז“וו) : זײַן דערעראָקן, זײַן דערציטערט אאַ “וו —אַדי : שרעקן זיך, פֿאָרכטן זיך, ז פֿורכטן זיך, ז פֿירכטן זיך, גרוילן, שײַען זיך, זדרעפּש, אַנגסטן, בויצע נ-ם : איבערטראַכטן, איבערקלערן : דאגהן, זאָרגן : ציטערן, פֿלאַטערן, שוידערן, צאַפּלען זיך, טאַמלען, סקרוכען, דראָזשען : ציטערן אַימת-אָרת : ציטערן אין אַלע גלידער (אע אַלע אַברים, אין גאַנצן לײַב) : טרייסלען זיך אין גאַנצן : האָבן די נִיכפּה (דאָס (ניִניעריקע) קדחת אאַז“ר) — בּ-2 : ציטעדן (פֿלאַטערן אאַז“ר) אין די הויזן (אע די פּלודערן) : קוקן מיט מורא ווי דאָס קעלבל א יפֿן חלף : אויסזע ווי אַן אָפּגעקאָכטער : גיין אויף די שפּץ פֿינגער (אויף די ציפּקעס). ווערן דערשר קן, ווערן דערציטערט אאַזיר : דערערעקן זיך, איבערשרעקן זיך :אויפֿציטערן, אויפֿשוידערן, ארפֿצאַמען, אויפֿטרייסלען : נִיבהל ווערן : קריגן אַ גענדזענע הויט, קריע מזפּימפּלס נ—) : שפּרינגען פֿר דער הויט : באַשסן ווערן מיט (אַ) שווייס : אוּיסשטק אַנגסגט)ן: ווערן רויט את טויט: ווערן בלאַס עבלײַך) (פֿאַר שרעש —אַדי : רעדן פֿאַרשטיינערט (פֿאַרשטאַרט): ניט קענען רירן מיט אַר גליד : פֿאַרלירן דעם קאָפּ, פֿאַרלירן דאָס לשע : ווערן שטום, פֿאַרשומען : זען זיך מיטן מיט : זײַן (בלײַבן) טויט (מיט אַלע אַברים :
9 בּ פּ
זײַן ניט טויט און ניט לעבעדיק : צוריקווײַכן, צזריקפּראַלן : באַהאַלטן זיך, פֿאַרקריכן אע אַ לאָך : פּודען זיך, ז איספּוזשען זיך, צעספּוזשען זיך, צעפּודזשען זיך, אויפֿפּלאָשען זיך, י ראַספּאָלאָשע זיך, אַנטלויפֿן אאַז'וו פּ בּ-4. זײַן אַ פחדן (אַ שרעקע(חדיקער, אַ מורא(דיקער אאַן“וו) — אַיי : פֿאַרלירן דעם מוט (דעם קוראַזש) : אַראָפּפֿאַלן בײַ זיך : ניט האָבן דאָס האַרץ — 549 : שרעק זיך (ציטערן, פֿלאַטערן אאַז'וו) פֿאַרן טויט (פֿאַר אַ פֿליג, פֿאַר דער וושט, פֿאַר דער (אייגענער שײַןפֿאַרן (אייג נעם) שאָטן, פֿאַר נעמעצנס) דוך, פֿאַר נעמעצנס) פּאַרע) : קריגן קאַלטע פֿיס : פֿאַרלירן די הויזן : * באַמאַכן זיך : —אָנמאַכן אע די הויע : — אָנפּיע אין די הויזן.
נפֿאַרגלײַכתגען) מורא האָבן (שרעקן זיך, ציטערן, פֿלאַטערן אאַו“ר) ר פֿאַר פֿײַער, ווי פֿאַר שמיץ, ווי פֿאַר אַ שררה, ר פֿאַרן ספּראַר ניק, ווי פֿאַר אַ ווײַב אַ מרשעת, ווי פֿאַר אַ בייזער שוויג ר, ווי פֿאַר ברײַנדעלע (שיינדעלע) מיט די בלויע ליפּעלעך, ווי פֿאַר אַ שיכורן פּרער, ווי פֿאַר אַ (בײַסיקף הונט, ווי פֿאַר אַ אַיה מעה, ווי פֿאַר גזלנים, ווי פֿאַר אַ נזלן, ווי פֿאַר אַ רואַח, ווי פֿאַר אַ בער, ווי פֿאַרן מעבר נבוק, ווי פֿאַרן טויט, ווי פֿאַרן מלאך-האָוות, ווי אַ פּויער פֿאַר שמיץ, ווי יאָ פֿאָרן פּאַן, ווי אַ מיע פֿאַרן נלח : ציטערן (טרייסלען זיך, האָרפֿן זיך אאַז“וו) ווי אין היץ, ווי אין פֿיבער, ווי אע קדחת, ווי אַ בלאַט, ר אַ לולב, ווי אַ פֿרומער ייִד אע די עאָרתימי-תּשובה, ווי אַ האָן, ווי אַ שעפֿעלע (פֿאַרן אַלף) , ווי יורקעס הונט, ווי אַ הונט אע קראָפּעווע, ווי אַ הונט אין די נײַן טעג, ווי אַ פֿיש אע וואַסער (את אָלול) , ווי אַ שד פֿאַר אַ מזוזה (פֿאַר שמע-שראל) : שמײַע, (שטשומט ווערן) מ קורטע די בעד רקע.
דערוועקן (אַרויסרופֿן, אָניאָגן, אָנוואַרפֿן, אַרויפֿוואַרפֿן) אַ מעק (אַ מורא אאַז“וו) : דערמעקן, אָנערעקן, סטראַשען, אָנסטראַשען :
סטראַשען די גענדז (אויפֿן בוידעם : סטרשש די וואַנצן: ז דראָש, דאָזשען, שרעק : דרײַע נר-) : שרעקן ווי דער דובנער (קעלעמער) מגיד : אָפּמעקן, איבערשרעקן, אײַנדעקן : מטיל אַימה זײַן, מאַים זײַן : צערודערן, צעטרייסלען, אויפֿטרייסלען, אויפֿרודערן, ז דערשיטערן : טעראָריזית : שלאָע אַלאַרם : אַלאַרמירן, וואָרענען האָז'ר — גבּפּ : הייבן אַ האָט : ווײַזן אַ פֿויסט : ווח די צק : הייבן אַ שטעקן : פֿאָכען מיטן שווערדל (מיט אַ פּאַפּירן שווערדל , מיט אַ פּאַפּירענער פּיקע).
אַדי ן שרעקלעך, מוראדיק, אָימהדיק, אַימהפֿול , אַימת-אָוותדיק, מארמדיק, פחדיק, פּאָדימדיק, פֿאָרכטיק, ז פֿורכטיק, ז פֿירכטערלער, ייִראתזאָבודיק, עראתזרוממותדיק, עד(ע)פֿאָרכטיק, אָפּשײַיִק; דרליק, שוידערלעך, ז שוידערהאַפֿט, אַנגסטיק, אַעסטלעך, פֿלאַטערדיק, ציטערדיק, ז סטראַשנע, סקנותדיק, קאָשמאַריש, ז קאָמאַרנע : שרעקלעך ווי דער טויט, ר דער טיִרל, ווי דער מלאך-האָרת, ווי דער מלאך-דומה.
דערשראָקן (ארף טויט) : צעשראָע, אָנגעשראָקן, איבערגעשׁראָקן : דערציטערט, פֿאַרציטערט, אויפֿגעציטערט, פֿאַרטרייסלט, אויפֿגעטרייסלט, ז דערערטערט, פֿאַרצאַפּלט, אויפֿגעצאַפּלט, אויפֿגעשוידערט, פֿאַרשטאַרט, פֿאַרשטיינערט, טויט : פֿאַרדאהט, האָראָרגט, באַזאָרגט : אומרויִק, נערווען, נערוועש : פֿאַרצאָגט, דערשלאָגן, ז נידער(גע)שלאָגן האָז'וו —512.
פּחדניש, פּחדנותדיק, שרעקיק, שרעקע(חדיק, נִיבהלדיק : אַלאַרמירט, פּאַניש : טרוסיש, ז טרוסלירע, רך-לביק, קליינמוטיק, שוואַכמוטיק, מוטלאָז(יק) , אָפּהענטיק, אומדרײַסט, איבערגעפֿאַלן, מטש נ-! : אממענלעך, ווײַבערש.
גפֿאַרגלײַכונגעח שרעקע(ר)דיק ר אַ ייִדענע, ווי אַ בלאַט אין מנט, ווי אַ האָ, ר אַ לערער צרע דאָרפֿסלײַט : בלאַס (בלייך,
וויִס) ר קאַלך, ר קרײַד, ר פּאַפּיר, ווי די וושט, ר אַ לײַלעך, ר אַ לײַוונט, ווי אַ טוך, ר אַ ליפּענע, ווי דער טויט, ווי אַ טויטער, ר אַ אָת, ר אַ פּוּירה, ווי אַ גריל , ר אַ דערשראָקענער האָן : אַריבערגעפֿאַלן ווי אַ שיכורער צי.
אינוו, פֿראַן : באַימה יכֿייִראה: גדאָילי ורחימו : שומו שמים ! : אַ מורא צו קוקן ! : שע שראל ! : עס נעמט אָן אַ שרעק (אַ קחד אאַז“וו) : עס ציטערט (עס וואַרפֿט) הענט און פֿיס (די הויט, די פֿעל , דער פּופּיק) : עס קלאַפּט אַ צאָן אין אַ צאָן : עס לויפֿט אַדורך אַ פֿראָסט איבערן לײַב : עס ווערט קאַלט אין די קנעכל : עס שטעלן זיך (אויף) די האָר אויפֿן קאָפּ : האָר און נעגל שטעלן זיך קאַפּויער : עס ווערט בלוי אונטער די זעברעס : עס ווערט פֿינצטער פֿאַר (אין) די אויע : עס טראָגט אין דער לופֿטן : עס באַפֿאַלט (באַשלאָגט, באַגיסט) אַ שמייס(אַ קאַלטער שווייס,אַ טויטשווייס): עס בשלאָגן אַעס(שן : עס אַנטפֿאַלט (אַנטלויפֿט) דאָס געזונט : עס ווערט אָפּגעריסן דער חיים טובים : עס פֿאַלן אין די בלוטן (די דמים) : עס פֿאַלט אײַן (עס אַנטרינט, עס אַנטפֿאַלט, עס ווערט פֿאַרקילט) דער מאַמעס מילך : עס פֿאַלט אע (עס אַנטגייט) דאָס האַרץ : עס פֿאַלט אײַן (עס רײַסט זיך אָפּ) דאָס האַרץ : עס קלאַפּט דאָס האַרץ ווי בײַ אַ עב, ווי בך אַ נזלן : עס נעמט אָפּ דער אָטעם (הענט און פֿיס) : עס פֿאַלט אַרויס די נאָמה : עס אע אָרחה נשאָתו : די נאָמה קומט אע די פֿיס : די נאָמה אַנטלויפֿט אין די שפּיץ קנעכל : אַן מען וואָלט האַקן מײַנע אָדערן וואָלט קיין בלוט ניט געגאַנגען : אַ בייזע מורא אויף אים ! : ער שרײַט הוראַ אע אַרבל אַריִן : ער יופּיט אַ פֿײַג אוּנטער אַ דעכעלע (אין קעשענע) : בו ! : פֿערדל , אַ בער גייט ! : האָשע, מע שיסט ! : קאָזאַקן פֿאָרן, דער פֿאַרטעך פֿאַלט ! : מען אין מכבד רב סימען מיטן ערשטן שאָס ! נענטפֿער)מוחל ! : מב קרוב, שיסט איר פֿריִער,
איר זענט עלטער : האָסט מורא? לייע קריאתשמע (לייג דיך אין בעט אַרמ, נעם דיר אַ אָת אין זינען).
נסטראַשונקעס) נבוא יומו ! : נבֿוא יונה ! נ-פּ) : עס וועט קומען זײַן נבֿוא יומו : פּרידע (פּשידושע) קאָזאַ דאָ ראָזאַ ! : ער וועט זיך אָנשפּילן (אָנרײַסן) ! : עס וועט אים גלאַט ניט אַראָפּ : עס וועט אים אויסגיין באָקעם : עס וועט שוין קומען איינער אויף זײַנע ביינער : ער וועט קריגן זײַן ערלעך אויסקומעניש : זײַן קאָפּ וועט שוין קרענקען : עס וועט זײַן אַ קלאָג צי אים (צי זײַן קאָפּ, צו זײַנע יאָרן) : מען וועט שמײַסן מיט אײַזערנע ריטער : נ-פּ) מען וועט אים געבן פֿיש אָן כריין : מען וועט אים אויפֿהענגען אויף אַן איבערגעברענטער שטרוי: מען וועט אים הענט את פֿיס אָפּהאַקן (און פֿאַר אַ סאָלדאַט אַוועקגעבן נ-פּ)) : מען וועט אים דרך יאָר הענגען און פֿיר יאָר שיסן נ-פּ) : גיב אַכטונג ! : היט דיר דאָס לעדער (די שקורע, די פֿעל) ! : שלימזל וועט דיר פֿעלן ! : ביום פּקדי פּקדתי !.
איך וועל אים די ציינ(עח אויסרײַסן (דעם קאָפּ אַראָפּדרייען, די נאָן אָפּוויע אאַז“ר) : איך וועל אים געבן, אַז ער וועט דערזען דעם זיבעטן הימל (ד י וועלט און י ע נ ע וועלט, דעם מלארזאָוות פֿאַר די אויגן, די עלטערבאַבע פֿאַר די אויגן, דעם טאַטן פֿון יענער וועלט, קראָקע מיט לעמבעריק) : איך וועל אים געבן נײַן מאָל נײַן, וויפֿל עס וועט אין אים אים אַרײַן : איך וועל אים דערלאַנגען, אַן ער וועט נישט וויסן ווי אַלט ער אין (אַן ער וועט די פּאָטרעכעס ניט כאַפּן, אַן ער וועט די טיר ניט טרעפֿן, * אַן ער וועט זיך באַמאַכן, אַן פֿונקען וועלן פֿליִען פֿע די אויע, אַן ער וועט זיך באַוואַש מיט בלוט, אַן די רויטע זופּ (יוכע) וועט אַרויסשפּריצן, אַן קיין דאָקטער וועט אים נישט העלפֿן, אַן ער וועט אע יאָרצײַט פֿאַרגעסן, אַן די קלאָג וועט אים נעמען, אַן עס וועט אים ווערן פֿינצטער אע (פֿאַר) די אויגן, אַן עס
602
וועט שוין קיין גראָז ניט וואַקסן) : איך וועל אים וועזן, ווער עלטער אין !.
שפּר : אַ-רי אָדם מקחד אָמיד : מען דאַרף מער מורא האָבן פֿאַר האָט ווי פֿאַר מענטשן : אַן אין ווײַבל שטאַרבט אין דער קימפּעט שײַט זיך דאָס אַנדערע ווײַבל אין מיקווה צו גק : אַ ייִד האָט אַכט און צוואַנציק פּראָצענט קחד, צוויי פּראָצענט צוקער און זיבעציק פּראָצענט חוצפּה : אַ הונט האָט מרא פֿאַר אַ שטעקן און אַ רוח פֿאַר ציצית : איינע ציטערט פֿאַרן מאַן, די אַנדערע ציטערט פֿאַר קדחת : פֿאַר אַ צאַפּ האָט מען מורא פֿון פֿאָרנט, פֿאַר אַ פֿערד פֿון הינטן, פֿאַר אַ נאַר (פֿאַר אַ שלעכטן מענטשן) פֿון אַלע זײַטן : ווען ניט די מורא וואָלט גערען זיס די עקרה : אַ קחד קען מען ניט אויסריידן : האָב ניט קיין מורא, ווען דו האָסט ניט קיין אַנדער ברירה : אַן מען האָט ניט קיין האָט קען מען קיין פֿויסט ניט מאַכן : אַו מען קען ניט בײַסן זאָל מען די ציין ניט ווײַזן : אַן מען האָט ניט קע (גראָבף פֿינגער זאָל מען קיין פֿײַג ניט ווײַע (ניט אויסשטעלן) : אָן אַ פֿינגער קען מען קיין פֿײַג ניט שטעלן.
זען אויך : אוּמבאַשלאָסנקייט 8—, רעיקע 429, וואָרעמט 431, אַרויסרוף 9—.
0—. מוט , אײַנשטעלערישקייט ם ן מוטיקייט, בראַווקייט, דרייסטקייט, מוטוויליקייט אאַז“ר : אײַנשטעלערישקייט, געוואַגטקייט, ריזיקאַלישקייט, אומאיבערגעלייגטקייט, אויסגערעכנטקייט אאַו“ר — אַדי : מוט : בירגערמוט, לייבנמוט, העלדנמוט אאַז“וו : קוראַוש, דערוועגונג, בראַרור, פּאַרע נ-) : רוקנביין, האַרץ, לב, לאָבות, נערוו, גאַל : צטרוי, ז צוטרויען, איבערמוט, מוטוויל(ן), ווילדווילן : גבורה(שאַפֿט), העלדישקייט, העלדנשפֿט, ז העלדנטום, העראָיִזם, ספּאַרטשעם : העראָיִשער אַקט.
ריזיקע, אײַנשטעל , אײַנשטעלעניש : בליר דע מאָיאה, קאָרטנשפּיל , שפּרונג אין דער פֿינצטער : דעספּעראַציע, האַסט, לײַכטזיניקייט : דאָן-קיכאָטיום : אַואַרט, געמבליט נאַמ) — 516.
בראַווער מאַן, מאַן, העלד, העלדינ(ע). העראָס, ז העראָי, וועלט-באַצווינגער, ויבור. ויבור-אַיל , לייב, קאָזאַק, כוואַט, מאָלאָדיעץ, אַ קינד פֿון דער היים, וווילער (יונפ: שטעלער, אײַנשטעלער, רעיקשט, קאָרטנשפּילער, אָדנח, אָטוואַושניק, מזיק : אָחורטע. נקבה : קנאַקער, קניאַקער נדיאַל) , שסער : היצקאָפּ, פֿײַער-פֿרעסער : מופֿקר, אָפֿקר-יוט: אַוואַנטוריסט : אַזאַרטניק, געמבלער נ—) : דעספּעראַדאָ : פּלוט, דאָדקיכאָט.
וו ן זײַן בראַוו, זײַן מוטיק אאַז“ר — אַדי : האָבן מוט (גאַל , צוטרוי (צו זיך) אאַו“וו) — - : האָבן דאָס האַרץ : האַלטן הויך דעם קאָפּ : קוקן גלײַך אין די אויגן : אויסשטעלן זיך אויף סקנות (ז צו געפֿאַר) : אײַנשטעלן דאָס לעבן (אין סקנה) : גיין (לאָון זיך) אויף מסירת-נפֿש (אויף קידודהאָם, אויף שטס באַראָט) : מוסר נפֿש זײַן זיך : גיין אויף אַ גליטש : קריכן אין פֿײַער : שפּילן (ויך) מיט פֿײַער : פֿליִען ווי אַ קאָמאַר אין (אויפֿן) פֿײַער : גיין אין פֿײַער און אין וואַסער : קריכן דעם לייב אין מויל (אַרײַף : שפּילן מיט גליק : נעמען די נאָמה אויף פּראָקאַט : פֿאַראַכטן סקנות (ז געפֿאַר) : קוקן דעם טויט (דער סקנה, ז דער געפֿאַר) אין די אויגן : גיין דעם טײַוול אין די אויגן אַרײַן : שפּילן זיך מיטן מלאך-האָוות : ניט טראַכטן צוויי מאָל : ניט מורא האָבן, ניט שרעקן זיך אאַן“וו — 539 : אונטערדריקן (באַצווינגען אאַז“וו) די מורא : מורא האָבן ווי פֿאַר דער קאַץ, ווי פֿאַרן פֿאַראַיאָריקן שניי (פֿראָסט) : בראַווירן, העלדירן, קוראַזשירן זיך : שטעלן זיך אין קוראַזש, מאַכן זיך קוראַזש : כוואַטעווען זיך. כראַברען זיך, עריהן זיך, מענטשלען זיך, צעריע זיך : מאַכן זיך האַרץ : מאַכן זיך אַ האַרץ פֿע אַ נולן : אָנ-
נעמען זיך מיט האַר (מיט כּוח, מיט קוראַזש אאַן“מ) : שאַרקן זיך, אָנטאָן זיך אַ כוח : אוּנטערגאַרטלען זיך : אָנגורטן די לענדן (ווי אַ וּיבוח : אָנמעסטן זיך : אויפֿהייבן דעם קאָפּ : דערוועגן זיך, וואַגן, וואַזשען : אָטוואַשען זיך, שטוועגן זיך, געטרויען זיך, ז טרויען זיך, אונטערשטיין זיך, שטעלן זיך, אײַנשטעלן זיך, אונטערשטעלן זיך : סמייען, מעין זײַן אאַז“וו —549.
אונטערנעמען, ריזיקירן : גיין אויף ריויקע : נעמע אַ שנס נאַ-) : נעמען דעם אָקס פֿאַר די הערנער : אײַנשטעלן : שטעלן אין קאָן : שטעלן אויף אין קאָרט : גע אויף אינס : גיין אויפֿן שע זיכער (אויפֿן גאַנצן זײַען נ--)): זע ניט אויסגערעכנט, זיִן איבערגעאײַלט אאַו“וו — אַדי : איבערשן די כּוחות : ניט רעכענען זיך מיט (דס פֿאַקטן : פּלוטע(וואָן : בויען אויפֿ(ף שמד : קויפֿן אַ קאַץ אין זאַק : לייגן דאָס לעבעדיקע אויפֿן טויטן (די לעבעדיקע אויף די טרטע) : לייע זיך (קריכן) מיט אַ געוווטן קאָפּ אין אַ קרשקער בעט : פֿאַרברענש זיך די פֿיטער : דוחק אָת האָעה זײַן : מאַכן דעם אָשבת אָן דעם מעלזאָית : שפּרינגען פֿון דער הויט (ז פֿון די האַלאָבליעס) : כאַפּן די פֿיש האָר דער נעץ, כאַפּן די לאָקשן פֿאַר שבת — 446.
געבן ניענעם) מוט (קוראַזש אאַזיוו): (דער)מוטיק, קוראַזשרן. אינספּירירן אאַו“ר — 4-בּ . אַדי ן מוטיק, העלדש, העלדנמוטיק, ז העלדהאַפֿטיק, שרעקלאָו, אומדערשראָקן, אומפֿאָרכטיק. שטעהאַפֿטיק, (פֿעלדזף פֿעסט, באַהאַרצט, רעזאָלוט, קעק, מענלעך, העראָיִש, ריטערלעך, כוואַטסקע, גבוריש, דרייסט. דריסט נדיאַל) , גערשט, בראַוו,— י כראַברע,יבאָיקע,ישמשל(נע, יסמיעלע,יאָטוואַזער נע: עפֿאַסמ, אַנטשלאָסן, האַרטנעקיק אאַז“וו —זפּבּנמוטוויק, מלדוויליק:אײַנשטעלעריש, מלערש„ וווילעע(עחש, אַראַנטוריסטיש, אַזאָרטיק, געמבלערשנ—ז, אימפּולסיר, היציק,
היצקעפּיק, הייסבלוטיק, איבערגעאײַלט, אײַליק, ראַשיק, האַסטיק, בלינד, ווילד, אומבאַרעכנט, אומבאַטראַכט, אומ אַדאַכט, אומאיבערגעלייגט, אומבאַקלערט, אומאויסגערעכנט, אומפֿאָרזיכטיק, לײַכטזיניק, פּלוטע, פּלוטעוואַטע, דאָן-קיכאָטיש.
אינר , פֿראַן : אָן אַחריות : קיין אַחריות ניט : אַהולאָם נאַ ארניעץ נבלינדע מעיאה) : אָדער אָדער : אָדער דרײַ אָדער דרײַצן (דרײַ און דרײַסיק) : (אָדעח גאָר אָדער גאָרנישט : (אָדעח טרעף אָדער פֿעל : אָדער אַגליק אָדער אַ שטריק : אָדער אַ ממאָלה אָדער אַ מאָלה : (אָדער) פּאָפּ אָדער כלאָפּ : אָדער אַ אָת אָדער אַ נס : (אָדער טויט אָדער ברויט : (אָדעח רויט אָדער טויט : אָדער לעבן אָדער שטאַרבן : בלײַ אָדער פֿרײַ : אָמות נפֿשי עם פּלשתים: קעפּן וועט מען דאָך מיך ניט : מען וועט מיך דאָרטן אין קאַשע ניט אויפֿעסן : זאָל איך אַזוי מורא האָבן פֿאַר אים טויטערהייט ווי איך האָב מורא פֿאַר אים לעבעדיקערהייט : פֿאַר אַחד אין מיר דאָס העמד ווײַס געהאָרן ו--1 : ער לייגט זיך ווי אַ לעמעלע את שטייט אויף ווי אַ לייב : ער טיילט זיך מיט דעם בער נאָך איידער ער אין געפֿאַר גען : מען האָט נאָך דעם בער ניט געשאָסן און מען (צע)טיילט שוין זײַן פֿעל : איידער דער טאַטע אין געבוירן געוואָרן שטייט שוין דער ות אויפֿן דאַך : דער פֿויגל אין נאָך אויפֿן דאַך : ס'אין נאָך די באָד נישט געהייצט : ס'אין שך ווײַט צו קל חמירא : יעשטשע דאַלעקאָ דאָ קל חמירא : דער פֿיש אין טײַכעלע אע נאָך וופּט — בײַכעלע.
שפּר : שטעק נישט דעם קאָפּ צום וואָלף אין מויל אַרײַן : מוט פֿאַרלוירן, אַלץ פֿאַר לוירן : ז ווער עס אגט ניט דער האָט ויט : אַן מען שטעלט ניט אין נעמט מע ניט אויס : דער וואָס גייט אין מלחמה מון קענען פּולווער שמעק : ווער עס קען קיין פּולווער ניט שמעקן דער זאָל ניט גיע אין דער מלאָמה אַר :
ביסטו אַ זעלנער, שמעק זשע פּולווער : שרײַ נישט אויס האָפּ, וועסט פֿאַלן אויפֿן קאָפּ : זאָג ניש האָפּ בע דו שפּרינגסט נעט אַריבער (בין דו ביסט ניט אַריבערגעשפּרונגען) : סקאַזשעש האָפּ יאַק פּערעסקאָטשיש : זאָג נעט האָץ בין אויף יענער זײַט (בין דו שפּרינגסט נישט אַריבער דעם) קלאָץ : מען טאָר נישט כאַפּן די לאָקע פֿאַר די פֿיש : מען קען ניט כאַפּן די פֿש פֿאַר דער נעץ : כאַפּ נישט די פֿיש פֿאַר דער נעץ : פּאַטש זיך ניט אע ביִכעלע, ווען פֿישעלע אין נאָך אין טך כעלע : איידער מען האָט געכאַפּט דעם בער קריגט מען זיך ניט פֿאַר דער פֿעל : פֿון דעם בער אין וואַלד זאָל מען די פֿעל ניט פֿאַרקויפֿן : מען גיט ניט פֿריִער דעם קינד אַ נאָמען בין עס ווערט געבוירן.
זען אויך : עקאָנות זע, אײַליקיט 440, אַרויסרוף 9—, חוצפּה 549.
541. באַגער , שטרעבונג
ס ן באַגעריקייט, גלוסטיקייט, זשעדנעקייט אאַו“וו — אַדי : באַגערונג, גלוסטונג, בענקונג אאַן“וו — יי : ווילן, רצון, וועלער, וועלענש, וועלעכץ, מאַנקאָליע, פֿאַרלאַנג, ווונטש, האַרצווונטש, באַגער, חשק, אַפּעטיט, י אַכאָטע, לוסט, גלוסט, תּשוקה, השתוקקות, קלות-הנפֿש, גאַרונג, בענקשאַפֿט, (האַרץ-)בענקעניש, געבענק, היים-בענקעניש, ז היימוויי, ואָסטאַלגיע : הונגער, דאָרשט, ז דורשט : שמאַכטונג, לעכצונג.
יִצר, דראַנג, טרײַב, ז טריב, אָנטרײַב,
אָנטריב, שטויס, קיצל , רייץ, קישוף, צוציקראַפֿט, מאַגנעט, מאַגנעס : (חיהשעח אינסטינקט : דצר-אָובֿ, יִצר-אָרע : שטאַרקער, אײַזערנער, קופּערנער, אָרעמאַנסקער אאַז“וו יִצר-אָרע : נייטנג, נטיה, דיספּאָזיציע, סימפּאַטיע, ליבע : ספּעציעלע נטיה, ז פֿאָרליבע, פּרעדיספּאָויציע : ליבהאָבערײַ, האַבי נאַ-) :
געשאָק, ווסט : אַאח : אַאווותזחשריות, אַאמות - עולם - הזה, בהמיות : לעדנשפֿט, פּאַסיע : משיע : קלעפּטאָמשיע, דיפּסאָמאַניע, עראָטאָמשיע אאַז“ר : קאַפּרע, האָה, פֿאַנטאַזיע, פֿאַרוועלעניש, שוּעון, משונעת, בעלנות, ז בהלנות : גײַציקייט, ז גע, זײַגערי קייט, ז זוכט : ז ערגע, געלטגײַציקייט האָז“ר : רויסע ארע, אויפֿגעריסן מויל, גרויסע ליאַפּע : געשמדטער, בייזער, רײַכער אאַזיוו האַלדז : האַבונסטווע, אײַנרײַסערײַ.
שטרעבונג, אַמביציע, אַספּיראַציע : נאָחון, נצחנות : אייפֿער, היץ, פֿיבער, אומגעדולד.
קעלן, ז קהלן, קעל-עסקן, מעטער, פֿאַרערער, לאָהוטרע, אַמאַטער, ליבהאָבער : אַספּיראַנט, קאַנדידאַט, שטרעבער, קאַריער ריסט, אַריוויסט : אוהב קבוד, רודף אַחר(ס הקבוד, רודף-קבֿודניק : אײַנריִסער, אָץלהעשיר, אוהב אָמון, אוהבֿ אָצע, חומד אָמת, רודף אָמון, גאָלדזוכער, אוצרות - זוכער : מעלאָמאַן, ז מעלאָמאַניאַק, שגלאָמאַן, ז אַרלאָמאַניאַק אש“וו.
וו : זש באַגעריק, זײַן להוט, זח הונגעריק אאַן“וו — אַדי : האָבן חשק, האָבן אַפּעטיט אאַייוו — - : וועלן האָבן, עפֿצהן, באַגער, י פּראַטען, פֿאַרלאַנגען, ווינטש, גלוסטן, געלו-טן : גאַרן, בענקען : קאַניִען : הועערן, דאָרשטן, ז דורשטן : שמאַכטן, שמאַכן, לעכצן : חלשן (אויסגיין, שטאַרבן, קרן, קראַפּיק) נאָך : אויסגע מיט די כּוחות: אויסגיין קלותהנפֿש : גין אע (אום) לעבן : נו,ע זײַן עד לאַיים : ברענען,פֿלאַמע, פֿלאַקער, גליִען : זע אור געדולדיק : שטק (זיצן) ווי אויף שפּילקעס, ווי אויף געגליטע (הייסע, ברענענדיקע) קוילן : שפּרינגען פֿון דער הויט — 510 .
דערוועקן (אַרויסרופֿן) אַ פֿאַרלאַט (אַ חשק אאַז'וו) : ציִען : ציִען אַן אַקסל : קאָר טשע, קיצלע, שטעכן, בײַסן, קאָטערן, גענדזלען : זיך אַרײַטעמען נעפּעס) אע קאָפּ (אין די געדשקען): וואַרפֿן (לייע) אויף עפּעס
אַן אויג : פֿאַרוועלן זיך, פֿאַרגלוסטן זיך, פֿאַרבענקען זיך נאָך, פֿאַרוּילגלען זיך, פֿאַרכאָלייען זיך, אָנשפּאַרן, פֿאַרשמעקן : באַטראַכטן מיט גיריקע (פֿליישיקע, פֿאַרליבטע אאַי“וו) אויגן : קוקן ווי אַ שאָף אויף זאַלץ : ניט לאָזן פֿון אויג : ניט אַראָפּנעמען (אַראָפּלאָון) קיע אויג פֿון (די אויגן פֿון) : עסן (אויפֿעסן, שלינגען אאַויוו) מיט די אויגן : באַלעקן זיך.
געפֿינען אַ טעם (אַ געשמאַק, אַ גוסט) אין : געפֿעלן, ווויל געפֿעלן אאַזיוו— 1 51 : ליב האָבן, האָלט האָבן, גערן האָבן : נאַ-) גלײַכן, קערן פֿאַר : גוסטירן אין, קאָכ(ענע)ן זיך אין, קויכען זיך אין, שפּיגלען זיך אע : זײַן מעגע (מילד) פֿאַר, *זײַן די כּפּרה פֿאַר אאַו“ר — 0-פּ : אַרײַן אין טעם : אָנכאַפּן זיך אין עפּעס (מיט הענט און מיט פֿיס) : גיין מיט חשק : גיין ווי אַ אָתן (ווי אַ קלה) צו דער חופּה : צופֿאַלן צו, צוכאַפּן זיך צו.
נפֿאַרגלײַכונגען) ציִען ווי מיט צוואַנגען, ווי אַ מאַטעס גמאַעעט) (צו אײַונשטאָל) , ווי צו אַן עקרה, ווי דעם שיכור צום שלאָפֿן (צום פֿלעשל), ווי דאָס פֿערד צו דער קרעטשמע (צום שטאַל , צו דער טאָרבע מיט האָבער) : פֿאַרגלוסטן זיך ווי אַ קאַץ פּוטער, ווי אַ טראָגעדיקער (יידענע) , ווי אַ פֿאַרצויגענער נִת י יאָידה, ווי שבתדיקע מאקלים, ווי די געווירצן פֿון שבת : נ-פּ) פֿײַנט האָבן ווי אַ בעטלער אַ האַלבן (גאַנצן) גילדן, ווי אַ אָסיד אַ שיקסע, ווי אַ גוטער ייִד אַ פֿעטן קדית, ווי אַ שיכור אַ גלעזעלע משקה, ווי דער גאָיר גענדוענע פּופּיקלעך, ווי אַן אַשתשיש, ווי אַ גאָיר אָבוד, ווי אַ קאַץ האָט פֿײַנט סמעטענע, ווי אַ גאַנדו האָט פֿײַנט האָבער : אָנכאַפּן זיך ווי אַ הונט פֿאַר אַ קוילעטש, ווי פֿאַר אַ הייסן קוילעטש : צופֿאַלן (צוכאַפּן ויך) ווי צו הייסע לאָקש, ווי צו אַ הייסן פּאָפּעלניק, ווי צו אַ הייסן פֿלאָדן, ווי אַ אָסיד צו ע“ש, ווי אַ שיכור צום פֿלעשל, ווי צו אַ גלאָו משקה אין אַ גרויסן פֿראָסט, ווי אַן אָרעם-אָחור צו לאַטקעס (צו
דער חלה), ווי אַ קלויזניק צו יויך, ווי אַן אורח צו דער גילדע(ר)נער יויך, ווי אַ קינד צו טיטע, ווי אַ הונגעריקע קאַץ צו סמעטענע, ווי אַ כניאָק צום קליידל, ווי דער פּרוש צו דער ספּאָדניצע : כאַפּן ווי הייסע בולבעס : באַפֿאַלן ווי די היישעריקן.
קראַפּען זיך אויף, לאַקאָמען זיך אויף, ראַדעווע זיך אויף: וועלן אײַנהאַמעווען (אײַנשלינגען, אײַנרײַסן, פֿאַרושעבר(ער)ען) די וועלט : שטרעבן צו, אַספּירירן צו : טראַכטן פֿון : נאָכלויפֿן נאָך, יאָע זיך נאָך, רײַסן זיך נאָך : שלאָגן זיך פֿאַר : פֿאַרלייע זיך (אָפּלייגן זיך) אויף.
אַדי : באַגעריק, פֿאַרלאַנגיק : להוט, לאָער, לוער, גלוסטיק, הונגעריק, אומדערזעטלעך, דאָרשטיק, ז דורשטיק, לעכצ(נד)יק, שמאַכט(נחיק : אַאוויש, אַאווהדיק, גיריק, געריק, גײַציק, זשעדנע, אײַנרײַסעריש, אַמביציעו, אַמביטנע : וצאָניש, נצאָנותדיק, נאָחונדיק : היציק, אייפֿעריק, אייפֿערדיק אאַו“ר — 510 : לײַדנשאַפֿטלעך : אומגעדולדיק : נוטה, גענייגט, ז געוויגט, דיספּאָנירט : גערן, י אַכאָטנע : געווונטע, ווינטשנסרערט, באַגערנסווערט.
פֿראַן : ע- געמט אָן (עס כאַפּט אָן) אַן אַפּעטיט (אַ דצרשרע, אַ חשק אאַז“וו) : עס רינט (עס גייט איבער, עס לויפֿט איבער) די שמײַע (די סמאַהע, די סליונע, די שפּײַעכץ) : עס וועסערט (ראַסערט) אין מויל : עס ווערט וואַסערדיק אין מויל : די וועלט איו אים ווייניק : ער וואָלט אויפֿגעגעסן די גאַנצע שטאָט מיט די אויגן : ער וואָלט זיך פֿאַר דעם אויפֿגעהאָנגען : עס שטעכט (בײַסט) אים דער האָבער : עס אָלומט זיך אים קישקע : דער דצרחרע אין בך אים אויף : * ער פּישט מיט אַ שוימל : ער האָט ליב וואָס דער רבי האָט ניט פֿײַנט : עס שטויסט פֿת אים די שמד : מע נאָמה אין אויך ניט פֿע קליאָטשע : ווען ווילסטו? שוין, צי שפּעטער? : זאָג דרך מאָל, אַו דו ווילסט —נענטפֿעח „איך וויל“ — נענטפֿעח „אַ מכה
פֿאַרן וועלן“ — נענטפֿעח צוויי פֿאַרן געבן“ : כאַפּ ניט, עס איז ניט קע הייסע לאָקש : קענסט זיך ניט אײַנהאַלטן? פֿאַרדריי מיט די פֿיס (לאָן אַוועק) : ווילסט ניט וואַרטן? וועל איך דיר שיטן זאַלץ אויפֿן וויידל : ושרט אויף פֿרײַטיק, וועט מען דיר באַקן אַ פּלעצל .
שפּר : קלעקן מען לעבט וויל מען אַלץ האָבן: קל-זמן מען לעבט אע אַלץ צו ווייניק : אַזוי לאַנג די אויע זײַנען אָפֿן ווילט זיך אײַנשלינגען די וועלט : אַזוי לאַנג דער מענטש לעבט אין אים די גאַנצע וועלט צו קליין, נאָכן טויט אין אים דער קבר (זײַנען אים די פֿיר איילן) גענוג : ווער עס זאָגט : מיר, מיר — זעט ער ניט דיר : וואָס מען האָט וויל מען ניט און וואָס מען וויל האָט מען ניט : אַן ס'אין גוט וויל מען (נאָך) בעסערס: האָט מע שוין ברויט ווילט זיך נאָך עפּעס : לא אַל הלחם לאַדו יִחיה האָדם : צו ברויט דאַרף מען האָבן נאָך וואָס (דעם ברויט) : אַן מען האָט ברויט וויל מען קוילעטש : מי עש לו אָנה רוצה מאָמים : אָמת, שכל און יושר זײַנען אַ מענטע גענוג וויפֿל ער האָט—געלט אין אים ווייניק : דער אַפּעטיט קומט מיטן עסן : אַ מענטש האָט גרויסע אויע : די אויגן זײַנען גרעסער ווי דאָס מויל (רי דער האַלדז, ווי דער מאָגן) : די אויגן זײַנען ווײַטער פֿון האַלדן : דאָס אויג אין אַ קליין לעכל און שלינגט אײַן די גאַנצע וועלט : דאָס אויג זעט את דאָס האַרץ וויל : ווען מען וואָלט איינעם לאָזן נעמען פֿון דער וועלט וואָס זע האַרץ געלוסט וואָלט ער פֿאַר דעם צווייטן גאָרנישט געלאָזן : פֿאַר וועלן שמײַסט מען ניט.
אַן מען וויל קען מען ניט זיצן שטיל : מען טאָר ניט פֿאַרלאַנגען וואָס מען קען ניט דערלאַנגען : אַן מען האָט ברויט זאָל מען קיין זעמל (צוקער-לעקעך) ניט זוכן : אַן מען זוכט חלה פֿאַרלירט מען (דערווײַל דאָס) ברויט : וואָס דו וועסט זיך ווייניקער ווינטש וועט דיר אַלץ ווייניקער פֿעלן : קריך ניט צו הויך, וועסטו ניט דאַרפֿן פֿאַלן : אַן מען פליט צו הויך
פֿאַלט מען צו נידעריק : אַן דו קריכסט צו הויך וועסטו אַראָפּפֿאַלן אע מיסטקאַסטן : אַן מען פֿליט צו הויך קערט זיך איבער דער מוח : אַן מען קוקט צו פֿיל אַרויף פֿאַרפּראָשעט מען זיך די אויע : אַן מען קוקט אין דער הייך כאַפּט אַ שווינדל : יאַק נצר-אָרע נאַפּאַדניע טאָ תּקיעת-קף ניע פּאָמאָזשע : דער נצרשרע שלאָפֿט בך אַ מיידל און אין אויף בײַ אַ ווײַבל : קל הוּדול מחקרו יִצרו (דול היאָט : אינהו נִיבור? — הכּובש אָת זצרו : אויף נאָחון געפֿינט זיך : צוליב אַמביציע גייט מען פֿון עשדן אע גשנום.
זע אויך : וויליקייט פּע, היסבלוטיקיט 510, פֿאַרגעניע 511, ליבע —5.
בּא . דערווידער
ס ן עקלדיקייט, ניט-גוטקייט, פּריקרעקייט אאַזיר — אַדי : דערווידער, עקל, ווידערווילן, ווידערגעפֿיל , אומלוסס, מוגל , חלשות, חולשה-חלשות : מיאוסקייט, האַדיוקע : אומחן, אַנטיפּאַטיע, אָפּנייג(וש, גרויל, איבערדרוס : פֿאַראַכטונג, קינאה, האַס אאַו'וו — 3-פּ : מענטשנהאַס, מיזאַנטראָפּיע : יודאָפֿאָביע, דאָפֿאָביע, גאַלאָפֿאָביע אאַז'וו.
מענטשנפֿײַנד, מיזאַנטראָפּ : פֿרויענפֿײַנד, פֿרויען - האַסער : ייִדנפֿײַנד, עדן - האַסער, יודאָפֿאָב אאַז“ר.
וו ן ניט האָבן וצו עפּעס) קיין חשק (קע ליבע, קיין באַגער אאַז“וו) — 41- : ניט זע לרצע, ניט זײַן צום האַרצן, ניט זײַן נאָך דער שמיגע : ניט אַפּעלירן נאַ-) : ניט שמעקן, ניט געפֿעלן (אע שליעח : ניט אײַנגק, ניט פּאָליובען : ניט קריכן אין מויל (אע האַלדז) : בלײַבן שטעקן אין האַלדן : ניט קענען לײַדן, ניט קענען פֿאַרטראָגן : זײַן קעגן דער עבע (קעגן דער נאַטור) : באַליידיקן דעם געשמאַק : פֿילן נצו עפּעס) אַן עקל (אַ ווידערווילן אאַזיר) — - : זײַן דערווידער, זע צו ווידער (דיאַק ; זײַן איבער (אָרי
607
בער) דער טבע : אָפּעקלען, אָאלאָע, אָפּשטויסן : מיאוסן זיך פֿון, מיגלע זיך פֿע, מדזשען זיך פֿון, עקלען זיך פֿון, האַדיען זיך פֿון, ברידזעען זיך פֿון.
אַרויסרופֿן אַן עקל (אַ דערווידער אאַז“וו) : עקלען, מיגלען, ווידערצן : וואַרפֿן ארף עפּעס אַ ביין (שלעכט) אויג (אַן אומחן) : קריי מע זיך אויף : דרייען מיט דער ואָן אויף : פֿאַרלירן דעם חשק צו : איבערוועלן זיך, איבערגלוסטן זיך, אָפּריקרען זיך : פֿײַנט האָבן, האַסן אאַזיוו — 3-- : ניט ליב האָבן, ניט האָלט האָבן, ניט גערן האָבן, ניט גלײַכן נאַ-) : קוקן קרו- אויף : ניט קענען יען (אָנקוקן) : אײַען קלעק אויף : אָפּקערן זיך פֿון, אָפּווענדן זיך פֿון : האַלטן זיך פֿון ווײַטן פֿון : גיין אויסן וועג : מײַדן, אוי-מײַדן : וועגן פֿון, ווע-ן נעמעצן) . נפֿאַרגלײַכונגש שמעקן ווי פֿעפֿער אין גאָו : פֿײַנט האָבן ווי אַ אָסיד אַ מעגד, ור אַ מעגד אַ חסיד : פֿײַנט האָבן ווי אַ טרייבּיאַק, ווי אַן אַפּיקורס, ווי אַ שונא-אָית : ליב (האָלט) האָבן ווי קאָפּווייטאָג, ווי צאָנרייטאָג, ווי בויכווייטאָג, ווי אַ ביטערע ציבעלע, ווי זאַלץ אין די אוע, ווי אַ פֿרומער ייִד אַן עררה, ווי אַ ייִד האָט פֿײַנט דייר : ניט קעגען זען (אָנקוקן) מ אַ שפּין : ווײַכן ווי (פֿע) אַ משוגענעם הונט, ווי (פֿוף אַ מוּפֿה, ווי (פֿוף אַ פּעסט, ווי (פֿוף דעם (אַ בייזן) עיפּוש, ווי (פֿון) אַ כאָלערע, ווי (פוף פער, ווי (פֿיך קס, ווי (פֿון) דעם מלאך-האָוות, ווי (פֿיך דעם טויט, ווי (פֿוך אַ שלאַנג, ווי אַ בייע (ווי פֿון אַ בייער) באַגעגעניש, ווי אַן אַלטע (פֿון אַן אַלטער) מויד, ווי (פֿון) אַ צנוער : אויסמײַדן ווי אַ משוגענעם הונט, ווי אַ מגפֿה אאַז'מ. פֿאַרמיאוסן: אַראָפּראָרפֿן אין ניענעמס) אויע.
אַדי : גיט-ליב, ניטשגענעם, ניטיאיִנגענעם, ניט-אײַנגענעמען : אַנטיפּאַטיש, ווידערוויליק, דערווידערדיק, צוּווידערדיק, ווידערווערטיק, איבערדריסיק : מיגלדיק, עקלדיק, ז עקלהאַפֿטיק, איבלדיק, אָפּשטויסנדיק,
חלשותדק, פּריקרע, י פּדקרע, ברידקע, פּראָטיוונע, משוס, פּאַסקודנע, האַדקע, האַדליווע, פּאָשנע, פּאָהאַנע.
אינוו , פֿראַז : פֿע !: פֿיי ! : חלשות ! : חיל-החלשות ! : עס איז למורת רוח : עס גיט אָן (עם כאַפּט אָן) אַ מיגל (אַן עקל, אַ שוואַכקייט, אַ חלשות אאַז“ר) : עס ווערט ניט גוט : עס שלאָגט צו דער גאַל (צום האַרצן) : עס קערט די (גרינע) גאַל : עס קערט ברעכן : ע- דריט איבער די געדערעם (די קישקעס): עס פֿאַרגיט דער חשק (דער אַפּעטיט אאַייר) : עס איי אַ מיגל (אַ חלשות אאַו“וו) אַ קוק צו טאָן : מען קען שטאַרבן קוקודיק : אַ מינטערניש צו קוקן : עס אין מוקצה מחמת מיאוס : עס אין ניט אויסצוהאַלטן : עס אין ניט צו פֿאַרטראָגן : מײַן מאָגן קען דאָס ניט פֿאַרטראָע (איבערקאָכן) : עס מאַכט קראַנק : מען קען זיך זען מיטן טייט (מיטן מלאךחאָרת) : דיר געפֿעלט ניט? טו דיר צו פּוטער (זאַלץ) : דיר געפֿעלט ניט? וועסטו מיט מיר קיין קידוך ניט טאָן : וועמען עס געפֿעלט ניט זאָל פֿאַרמאַכן די אויע.
ט : חידושימדיקייט, פֿאַרמוּנדערטקייט אאַז'ר פּאַיי : פֿאַרווונדערונג, איבערראַשונג אאַז'וו — יי : התפעלות, קעלבערנע התקעלות : הער אוממות, תּאָיה : ווונדער ל'ר ווונדער, וווּנדירים, וווּנדיירים : ביין ווונדער, גאָטס ווונדער, וווּנדער פֿע דער וועלט : חידוש, חידש ניפֿלא, רבותא, פּלא, פּליאה, מופֿת, מאָפּס נ-ק), אוטת ומופֿתים, קלאיפּלאים, פּלאות, נפֿיִאות, חידוּשם ונפֿלאות, קסים ונפֿלאות, שיאת-מצרים : אַקציע, אַקט, אַקציע-משה, אַמשטורע: (ס, וּס מן השים, נס בתוך (באָור) נס, מעשה נִסים, גאָטס קסים, אָצבע אלהיס, אָצבע אלקים : נ-פּ) קסיס מיט טשיפּקעס, באָבע יענטעס (באָבע ציפּקעס, באָבּע פּרוי-
608
ניעס, באָבע צוושקלעס) נסים : אַ בעל מיט אַ לאָך.
מילתא דמא שקיחא, ווונדערזאַך, באָך, געהײַרישע זאַך, פֿעשמש, דערשײַטוג, האָרעע : סענסאַציע, ז ארפֿוע, קוריאָז, קוריאָזיטעט, טשיקאַוועס, ז טדקאַוועשטש : וווּנדערלאַנד, ערגעצלשד.
מאָדנער נפֿש, מאָדנע חיה, האָטס גאַשעכעניש אאַן“ר — 3- : ווונדערקינד.
וו ן זײַן אַ חידוש, זע אַ ווונדער אאַז'וו — ס :
זײַן (רערן) אַ סענסאַציע : וואַרפֿן זיך אע די אויע : אויפֿרײַסן (דער וועלט) די אויע : מפֿליא זע : ז אויפֿפֿאַלן : פֿאַרווונדערן, איבערראַע, סורפּריִזן נאַ-) : עלעקטריזירן : פּלעפֿן, ז פֿאַרבליפֿן, דערשטוינען : געבן ווי מיט אָ דובינע (דראָנג, קלאָץ, פֿלאָקן) איבערן קאָפּ .
זע פֿאַרחידושט, זק איבער(גע)ראַשט, זײַן דערשטוינט אאַז“וו — אַדי : באַווונדערן : ווונדערן זיך, חידוש זיך, שטוינען : ניט גלייבן (ניט געטרויען) די אייגענע אויע (די אשענע אויערן) : ניט באַנעמען, ניט באַגרײַפֿן אאַז'ר : האַלטן (פֿאַרכאַפּן) דעם אָטעם : שטק ווי געפּלעפֿט, ווי אַ געליִענער, ווי אַ פּריטשמעליעטער : ריִבן די אויגן : עפֿענען די אויגן : פֿאַרקוש זיך : מאַכן גרויסע אויגן : אויסשטעלן (אויסלופּען, אויסגלאָצן אאַז“ר) די אויע : אויסשטעלן (אויסלופּען אאַז“וו) אַ פּאָר גרויסע (קעלבערנע, גלעזערנע) אוע : גאַפֿן, גלאָצן, שט(שירענען, שטאַרן, גלעמדזען : באַטראַכטן ווי אַ בער : קוקן מי אַ צלם : קוקן ווי ער וואָלט געקומען פֿון יענער וועלט : קוקן ר אויף אַ בער, ווי אַ הונט אויף אַ רבין.
ווערן פֿאַרחידושט (איבער(גע)ראַשט, טער קאַווע אאַז'וו) — אַדי : פֿאַרוווּנדערן זיך, פֿאַרחידוש זיך, נתאָעל ווערן, נשתמם ווערן, נִיבהל ונשתומם ווערן : שפּרינגע פֿון דער הויט (פֿע די קלים, פֿון די האַלאָבליעס) : טראָע אין דער לופֿטן : אָנכאַפּן זיך פֿאַרן קאָפּ :
שטשטאַנש ווערן, פֿאַרשטיינערט ווערן אאַז'ר — 3-בּ: בלײַבן שטע, בלײַבן געפּלעפֿט אאַז'ר פּ : בלײַבן אָן לק : פֿאַרלירן דאָס ל-ין : ניט געפֿינען קיין ווערטער : עפֿענע (אויפֿעפֿענע, אויפֿשטעלן, אויסשטעלן) דאָס מויל (די אויערן, מויל און אויערן, נאָז און אויערן) : זײַן אויסער זיך פֿאַר חידוש.
אַדי : ווונדערלעך, ווונדערדיק, ז ווונדערבאַר, ווונדערפֿול , ז וווודערהאַפֿטיק, חידושדיק, חידושלעך, חידושימדיק, פּלאדיק, פּליאהדיק, פּלאימדיק, קלאי - פּלאימדיק, הפֿלאדיק, פּלא - והפֿלאדיק, ניפֿלא(דיק) : אומגעהערט, סענסאַציאָנעל , לעגענדאַרע : אומגלייבלעך, אומפֿאַרשטענדלעך, אומבאַנעמלעך, אומדערקלערלעך, אומבאַגרײַפֿלעך, אומבאַשרײַבלעך : מערקווערדיק, ז מערקווירדיק, אויסטערליש, אויסדריש נאַר-) : אומגעריינ(ט)לעך, קרײַטיש, טשודנע : געהײַריש : טמקאַר, טשי קאַרע, י טשיקאַוונע : זעלטן, קוריאָז, גריִליק, גריִליך: שטוינענדיק, דערשטוינלעך, ז אויפֿפֿאַליק, אויפֿפֿאַלנדיק, איבערראַשיק, איבערראַשנדיק — 36- : מאָדנע, משונה , ווילד — בּ- : פֿאַרווונדערט, דערשטוינט, פֿאַרחידשט, איבערראַשט, איבערגעראַשט: צעמישט, צעטומלט — בּפּנ : שטום , פֿאַרגאַפֿט, געפּלעפֿט, ז פֿאַרבליפֿט, פֿאַרדוצט : פֿאַרגליווערט, פֿאַרשטיינערט, פֿאַרשטאַרט, אומבאַוועגלעך אאַז“וו — 2-3 : פֿאַרלוירן, פֿאַרטאַמלט.
אינוו , פֿראַן : ק-מיה : קלא ווינדער : הפֿלא ופֿלא ! : אָלא והפֿלא ! : ניט צו בשרײַבן, מט צו דערציילן : אַין לספּר : לא יאומן קי יסופּר : שווער צו גלייבן : ניט צו גלייבן : ניט צו פֿאַרשטע : ניט צו באַנעמען : ניט צו באַרײַפֿן : ניט פֿאָרצאטעלן זיך : מי ידבר ומי יספּר : ווער קען רעדן, ווער קען (דער)ציילן : די האָר דפֿן קאָפּ שטעלן זיך אויף (קאַפּויער : האָר את נאָל שטעלן זיך קאַפּויער : עס נעמט אָפּ דער אָטעם (דאָס לשון) : עס לייגט זיך ניט אויפֿן דאָק פֿן שכל) : עס אע קעע שכל
הנשר : עס איז שלא כּדרך האָבֿע : מע האָט ניט געהערט פֿון אַזאַ זאַך : עס פֿאַרלויפֿט זיך ניט אין דער וועלט : אַין לא ראַתה : אויף ווונדער צו לויפֿן : אויף בילעטן צו גיין (צו קוקן) : (עס איו ווערט) אַ רובל אַ בילעט : אַן אַקט פֿון דער וועלט : עס איז אַן אַקציע (אַקט) מיט אים : עס אין אַן אַנטיק (אַ טריאַטער) מיט אים.
נאויסרופֿן) זאָלט איר געזונט זײַן (געזונט
זאָלט איר זײַן, אַ געוונט אין אײַך, אַ גוט יאָר אויף אײַך), וואָס רעדט איר? : יואָס איר זאָגט ! : וואָס איך הער ! : מײַן ערשטער הערן ! : אום גאָטעס ווילן ! : באָך סטאַבאָי ! : בראָך סטאַבאָי ! נ-פּ) : הערט אַ מעשה ! : געהערט אַ מעשה? : וואָס ? : טאַקע? : באָמת? : ניט שוץ זשע? : איר זײַט זיכער? : צו מײַנע אָונאימס קעפּ ! : וואָס זאָגט איר ניט דערצו? ! : וואָס זאָגט איר ניט צו (אויף) אים (צו זײַנע יאָרן)? : וואָס זאָגט איר ניט אויף זײַן טאַטן (אויף זײַן קאָפּ)? : אַווי גאָר? : גאָר אַווי? : ווי קען דאָס זײַן? : גאָט אין הימל ! : גרויסער גאָט ! : טאַטע יונה ! : טאַטינקעס ! : טאַטעלעך ! : מאַמינקעס ! : מאַמעלעך ! : קרוינעלעך ! : האַרצעלעך ! : געוואַלד (געשריש ! : גוואַלדינקעס ! : אײַ ! : אײַ-אך ! : אויאוי-אוי ! : אָוואַ ! : זע ! : ווער וואָלט דאָס געגלייבט ! : מאַי רבותא? : צו קיין ווונדער זאָל עס ניט זײַן : דער ווונדער זאָל דיר קיין ווונדער ניט זק : איין וועסער האָן (איין ווײַסע ציג, איין רויטע קו) אין דאָ אויף דער וועלט?.
נוועגן נאַרשע חידושים) אַ נאָווינע (בש אַ ייִדן קוגל צו עסן : אַ נאָווינע בײַ גאָט אַ קאַרב אין זעג : אַן די באָרד ברענט אין הייס אין מרל : אַן די באָרד ברענט אין די גאָמבע (מאָרדע) לעבלעך (קאָכעדיק) : אַו מען טאַנצט אויף הייסע קוילן ברענט אין די פיאַטעס : הען אַ ביסל ! : געזען אַ ביסל ! : האָסטו געזען ! : * פּישסטו געוען ! נ-פּ) : עס ברענט עסיק ! : —אַ נס האָט ויך באַפּישט ! : געקגרט אַ בער אין וואַלד ! : עס הייבט אַ מוח ! : עס ברעכן זיך
מויערן ! — 413 : מען מעג עס מיט (ש קויל אין אויר פֿאַרשרײַבן ! : גאָטס נִסים—דרך לאָקשנטעפּלעך אע איינעם : קיין אַחרע, אע באָד אין דאָ אַ סך זעלנערס : איך כאַפּ מיך אויף— טאָגט עס : זינט איך פּרעגל אײַמעמאַכטס האָט זיך מיר דאָס ניט געטראָפֿן : זינט גאָט האַנדלט מיט אײַנגעמאַכטס אין נאָך אַזאַ איִמ געמאַכטס ניט גערען : וואָס אַ פֿאַבריק קען מאַכן—אַ קען מיט אַזוי פֿיל קנייטשעלעך : צי אין עס ניט אַ חידוש? איך הייס נאָכן זיידן את איך האָב אים ניט געקענט : אַ גליק וואָס עס פֿאַלט ניט קיין שטיין פֿון הימל , וואָרעם ער וואָלט אַ סך מענטע דערהרגעט : מאַסיאַדער לאָנה, וואָס טוסטו אין יעלאָק?.
שפּר : אַין קל אָדש סחת האָמש : מען טאָר זיך אויף קיין זאַך ניט ווונדערן : אַין מזקירע מעשיקסים : אַין סומכין על הוּס : אויף אַ נס טאָר מען זיך ניט סומך זײַן : אויף קסים טאָר מען ויך ניט פֿאַרלאָזן : ניט אַלע פּורים אין (טרעפֿט זיך) אַ נס : אָן אַ נס אין ניטאָ קק הענגלײַכטער נרערטערשפּיל : העסע) .
זען אויך : אויסנעם ט , אומגערי כטעיט 586 .
544. ייחוס, אָם-אָוב , טיטל
ס ן ייִחוסדיקייט, אַדלקייט, נאָבלקייט, אַריסטאָקראַטישקייט אאַז“ר —אַדי : אויפֿקום, דערהייבונג, אויפֿריכטונג אאַו“וו — יי : קלאַס, קאַסטע, גראַד, זגאַל, ראַנג, דרגא, מדר, שטאַפּל , ז שטופֿע : שטאַנד, שטעלונג, אָרט, פּלאַץ, פּאָזיציע : י טשין, אַמט, פֿונקציע, סטאַזש, פּאָסטן : ערנאַמט, ערן-פּאָסטן.
ייִחוס, אַד ייִחוס, שפּיץ ייִחוס, ייִחוס עצמו : יחסנות, גאָלדענע קייט, נאָבעלער אָפּשטאַם : נאָביליטעט, אַדלשאַפֿט, אַריסטאָקראַטיום : גענעאַלאָגיע : ייִחוס-בריר, שטאַמבוים, גענעאַלאָגישער בוים.
אָם, נאָמען : אָם-אָובֿ, גוטער נאָמע, רער
נאָמע : רוף, באַרוף : רום, וועלטרום, נאָכרום : עטע, הויכע, שיינע אאַו'וו רעפּוטאַציע : אָנזען, פּאָפּולאַריטעט, פירסום : פּראַכט, גלאַנץ, אָרעאָל : שפּיגל , צירונג : פֿון עקסטן פֿאַס, פֿון דער ערשטער וואַסער : אויסצייכענונג, דיסטינקציע : פּראָמינענץ, עמינענץ, עקסעלענץ, מאַיעסטעט : באַטײַט, ז באַדײַט(ונם , ווערט, ווערדע, ז ווירדע, חשיבות, וויכטיקייט, וואַליער : רעספּעקטאַביליטעט : גרייס, ז גרויס, רבותא, גדולה, הייך, ז הויך : וואָג, געריכט : אינדירידואַליטעט : אויטאָריטעט, פּרעסטיזש : אָנערקעטנג, קרעדיט, פֿאַרדינסט : רעספּעקט, פֿאַרערונג, אַכטונג, אָבוד, האָנער אאן“ר — 586 .
אַדלשטאַנד, ריטערשטאַנד : הויכער, נידעריקער, אַלטער אאַן“וו אַדל : אַריסטאָקראַטיע : גילדע(חנע פֿאָן : סאַמע צימעס, סאַמע שמאַלץ , סאַמע עפּלקוואַס נ-פּ) : בלוי בלוט: עליט(ע) : העכערע (אייבערשטע) שיכטן (קלאַסן, שטאַנדן אאַז“ר) : הויכע געזעלשאַפֿט, הויכע קרײַזן, הויכע פֿענצטער, הויכע מקומות, הויכע ספֿערן : סמעטענע, אייבערשטע צען טויזנט : די פֿיר הונדערט : דער סאָציאַלער רעגיסטער נאַ-) .
פּאַטריציאַט, אָפּטימאַטיע, ריטעראפֿט, ריטערטום, שררהשאַפֿט, מאַעאַטנשפֿט, זמאַגנאַטנטום, שליאַכטע, י דראָריאַנסטרע, פּריצות, פּערשאַפֿט, דאָנשאַפֿט, פֿאָנשאַפֿט , יונקדשאַפֿט, באַראָנשאַפֿט, מאַרקיזאַט : געלט-אַריסטאָקראַטיע : פּלוטאָקראַטיע : געלערנטע וועלט, גײַסטיקע אַריסטאָקראַטיע : נאָטאַבלען, אייפּאַטרידן, אָפּטימאַטן, פּרי מאַטן : ערן-לעדאָן.
אַריסטאָקראַט : נ-פּ) סטיקראַט, אַריסטאָקראַפּ, אַריסטאָקראַץ, ריסטאָקראַט, פּוסטע(ח קראָט, פּוסטעקראַפּ , ריסטאָקראַט, וויסט צעקראַצטע : מאַן פֿון ראַנג : אַדלמאַן ל“ר אַדללײַט : ז אַדעליקער, נאָבלמאַן, דיעיטאַר, דזשענטלמען, קאַוואַליר, שליאַכטשיץ, שלאַ-
האָן, שלאַכונדרע נ-פּ) : פּאַן, פּאָדפּאַן, קאָלפּאַן נקי) : פּאַני, פּשע : פּשיטש : אָרץ , פּריצה, פּריצטע, מטרוויתא, שררה, שררהטע, שררתטע, שרתטע : אַר, מאַגנאַט, דראָריאַנע, דראָריאַנקע, באָיאַר, פּאַטריציער, פּרימאַט : וויקינג, הידאַלגאָ, גראַנד, פּער, ריטער, ריצער נאַר-) , דאָן : מאַנדאַרין, סאַמורײַ, סאַהיב, עפֿענדי, נאַבאָב , אַגאַ, באַבו, מירואַ, די, ראַדזש, מאַהאַראַדזשאַ.
יונקער, קאַמעריונקער : פֿע, באַראָן, פֿאָן - באַראָן נ-פּ) : באַראָנעט, באַראָנעסע, וויקאָנט, וויקאָנטעסע, לאָרד, גראַף, גרעפֿין, גראַפֿיניע, כראַביע, כראַבינ(קע : בורעראַף, לאַנדגראַף, פֿאַלצגראַף אאַז'וו: פֿירשט, פֿירשטין : קלײַבפֿירשט, קורפֿירשט : גרויספֿירשט, קניאַז, הערצאָג, דוכס , הערצאָגינ(קע, גרויסהערצאָג, ערצהערצאָג, מאַרקיז, מאַרקיזע : פּרינץ, פּרינצעסין, אינפֿאַנט, אינפֿאַנטע, אָך מלך, מת-מלכה : יורדעצר, קרודורש, קרוינפּרינץ, ז נאַסלעדניק, צאַרעריטש, צאַרערנע : קיניגידמוטער : הויפֿלינג, קאַמערהער, מאַרשאַל, הויפֿדאַמע, קאַמער-דאַמע, קאַמער-פֿרי לע : מאַטראָנע, דאָניע, סיניאָראַ, סעניאָראַ, דאָנאַ.
נעדשער ייִחוס) פּני, פּניהעיר, פּשני העיר נ--) : טובי העיר, שבעה טובי העיר, חשוכֿי העיר, נכאָדי העיר, טוביהקהל , וקניהעדה, גרויסע לײַט, קאַרפּנקעפּ, אָנגענומענע לײַט, געהויבענע לײַט , אַנשים חשובים, בוי עליה, אַלופֿים, אַלופֿי-הקהל , אַנשעם , גדולישראָל , יאָידי-סגולה, אַרוי הלאָנון.
קצע, קעינה, נשיא, ראש הטלה, רישגלותא : מיוחס, קעל-מיוחס, מעלייִחוס , נִרנוחסע, אָן - גדולים, אָן - טובים : נחסן : נ-פּ) לאָקש, אָץ, רב צאָץ (ברב צאָץ) , אַף פּאָטאָצקי : מר מַררבששיס (אליאָלכס, מב אָצס, רב צאָצס, רב צאָצעלעס, דעם וידהנשהס, דעם ממר בוּדימס, דעם דובר שקרימס, דעם זולל-וסובאס) אייניקל : מת-
טובים, מת-גדולים, נִת-קדושם, רביצע, יִחסנטע : הויפּט, ראָערוראשת, קאָפּ פֿון שטאָט, תּפֿאָרת פֿון שטאָט, פּער פֿון דער קהילה, פּערמער, אַרי שבחבורה, פֿײַנע קריה, פֿאַנאַבעריע: פֿון די פּוי, פֿון די שיינע לײַט, פֿון דער גילדע(ר)נער פֿאָן, פֿון די פּומפּעס, פֿון צימעס : דאָס אייבערשטע פֿון דער מילך (פֿון די כריע, פֿון שטייסל) : אַ מורנו, אַ שיינע מורט, אַ (גאַנצער) משה (מורה) מורנו : מר קר-רבששי, אַנא נִרא, אַנא-באַרטיק ו-פּ) : בער, האָן, קאַפּהאָן, העכט : אַן אָדם, אַ ששקע, אַ (גאַנצער) שמעלקע, אַ (גאַנצער) מאַכער : אַ מקורב (קרובֿ) למלכות, אַ אָשוב (אַן אײַנגייער) בײַ נאַטשאַלסטווע : אַ גאַנצער יאַ-טעבע-דאַם, אַ גאַנצער אָרוך-השם, אַ גאַנצער צימעס, אַ גאַנצער פיער פּיש - פּיש — מאַז: פֿירער, רעדל - פֿירער, שטעקל-דרייער אאַז“ר — 4-9.
באַרימטהייט, באַרימטקייט, מפֿורסם, מפֿורסמת : שם-דבר, שמועס (ז געשפּרעך) פֿון טאָג : עפּעס רעכטס : פּערזענלעכקייט, פּערסאָנאַוש, קאַפּאַציטעט, פֿיגור, צוּרה, אָנים, פֿאַרנעם, ז פֿאָרנעם: גרושער מענטש, גרויסער לײַט, (אָדם) וּדול, וּדול הדור, וּדול בישראל : שײַנדל, תּפֿאָרת, פּאָר, פּער, וּלות-ליכטל : פֿײַנע קלי, טײַערער חפֿץ, צאַצע, צאַצקע, אַכשיט, אָבדעובֿ, אָתרוג, קאַרפֿירער אָתרוג, נום-טוב : קלי נקר, קלי שלמה, פּאַר הדור : חיד במינו, סחיד בדורו, אַד בדרא : העלד, העלדע, העלדינע : ערשטע פֿידל : ווינקלשטיין, דער פּופּיק פֿון דער וועלט נ-פּ) : זײַל : פּערל, בריליאַנט, בלום, רויז, זע, שטערן : סטאַר, קאָריפֿיי, פּרימאַדאָנע, פּרימאַדאָניצע נ-פּ) : דירע : געקרוישער דיכטער, לאַורעאַט : מוסטער : אַ לײַט, אַ לײַטישער מענטש, אַ לך טישער יונגערמאַן, אַ בעסערער מענטש, אַ מענטש צווש מענטשן, אַ רעכטער מענטש, אַ שיינער ייִד, אַ מעל-מידות : אָש מכוּבד, (אָש אָמב, אָדם אָשוב, אָשוכֿער מענטש, חשובה, אָשה חשובה, נִיכבד, אָנגעזעענער 612
מענטש, אָנגענומענער משטש: זײַדשער משטש, זײַדענער יונגערמאַן, זײַדן קינד, אַדלקינד : אַ טאַטנס אַ קינד, אַ טאַטנס אַן אייניקל נ-פּ) , פּאַנסקער צאַפּ נ-פּ), פֿאַמיליאַנט : איידעלער מענטש, איידעלע זאַך : אינטעליגענט, הינטעליגענט נ-פּ) : אַ נקר, אַ רוחניות : אַ מופֿלא, אַ מענטש מיט אַלע מעלות, אַ מושלם (בקל המעלוש : תּורה, סחורה את געפּוצטע שטירל — פֿראַז.
ווויל געבוירענער, הויך געשטעלטער, באַוווסטער, גערימטער אאַז“ר —אַדי.
נטיטל) טיטל, ז טיטול, ערדטיטל, אַדלטיטל : טיטולאַטור.
הער, ה' : מר : מיסטער, מיר : פּאַן, גאָספאָדין, סער, סקרײַער, עסקרײַער, מילאָרד, מאַסטער, מעסיע, סענשר, סיניאָר, דאָן : מאַדאַס, אָרת, מיסעס, מר“ס, פּאַני, מיליידי, סעניאָראַ, סיניאָראַ, פֿרײַלע, פּאַנע, מאַדמואַיעל, דעמואַיעל, מיס, סיניאָרינאַ, סעניאָריטאַ, דאָנאַ.
אַדוני (קלח : זײַן הויך ווויל געבוירן, שסנע וו(קעל(שמאָזשנע: זע ליכטיקייט, זע לויכטיקייט, ז זײַן דורכלויכט: זע עעדיקייט, זײַן עמינענץ, זײַן עקסעלענץ, זע הויכקש, זײַן לאָרדשפֿט, זע הייליקייט : זע מאַיעסטעט : דאָקטאָר, פּראָפֿעסאָר : רעווערענד, מאָנסיניאָר.
רב, רבי, הרכֿ רב(ס, הר'ר, מורט הרב, מורנו ורקנו הרב רב(ק, מוהר“ר, ר;נו, ר;ינו, מורנו ורקט, מורה מורט, אַדוננו מורנו ור;נו, אַדמו'ר, אַדמוריר : רבותי, מרנן ורבותי, מורי ורביתי:שליט'א נדחיה לאוררנמים טוביטאָמף .
אַכֿ באָכמה, חקם הרוים, האָאור שבתּורה, האָאור האָדול, מאיר עינים, גר אל, אַטפּקלריא המאָירה, אַנא אָלא ספֿרא נדול בענקים, מופֿת הדור, מור הגולה, מאיר עעי הטלה, רבן אָל קל בוי הטלה, רשבּבהיג.
געקנאָטן — ראָנים ; זע — די שי (פֿע די שמפּעס אש'וו)— - : זע באַרימט (באַוווסט, באַקאָנט אאַז“וו) — אַדי: האָבן אַ נאָמען (אַ רכע רעפּוטאַציע אאַז'ר)—-. אָמען: האָבן אַ נאָמע (אָ אָם) אויף דער וועלט: זיִן אין אַלער מענס מײַלער: לאָע פֿון ויך הערן, לאָע פֿע זיך רעדן : גילטן: האָבן אַ קנים (אַ צורה) בײַ לעטן (בײַ דער וועלט): ז פֿאָרשטעלן מיט זיך עפּעס: זײַן (האַלטן זיך) אין דער מדרש (אין דער מעלה):האָבן וואָג (ז געוויכט): אָנזעןזיך, אַררסזען זיך : י זנאַטשע, מיינען עפּעס נאַ-) — 413 : גלאַנצן, נע, לויכק האָז“וו — 89- : שטעלן ניענעם) אין האָטן, פֿאַרטונקלען : אשצייכער נען זיך : האָבן פֿאַרדינאָ : אימפּאָנירן : איבערשײַגן : קומען אין די מיכע פֿעשקער : זח אע די פֿאָדערשע (פֿאָרטיקש רע: זיצן שיף דער אייבערשער באָק: זיצן אויק אָן (אויר אָן) : זיע בײַ דער איגלהאָנט, זיק אע מערח, זיצן בײַ דער מערח-שט, דצן ארף דער קלה-באַנק— 89- : ז ארסוע פֿ נעם : אויסזען ר אַ בראָדער סוחר ; לן די ערשטע פֿידל : שפּלן אַ (גרויסע, פּראָמינענטש ראָלע : שפּילן אָ הויפּטראָלע : זע אומשערבלעך : לעבן אין וקרע : לאָע (אָך זיך) אַ צייכן (אַ שפּור אאַז“ר).
ווערן דויס (באַרימט, דערויבן אאַז“וו) — רי : נתוּדל ווערן, נתעלה ווערן, עולה לגדולה זײַן, קונה אָם זע : ארפֿק מען, דערהויבן וועת : דערגרייכן אַ מדרה : אַרויפֿשטײַע, אָרויפֿראַפּלען זיך, אַרויפֿקלעטערן : געווינש (ענה זײַן, אײַנשפֿן דך) קבֿוד (אָנזען, לאָרבערקרענץ אאַז“וו) : דערדעש דך צו : אוּימייבן דעם קאָפּ.
מאַכן דויס, מאַכן דערהרבן אאַז“וו : אַדלע, דערהייבן, דערהיכן : רענאָמירן : מאַכן אַ טומל אַרום : פֿאַרורע נעמעען! אאַז“וו— *58 : טיטולירן, באַטיטלע.
אַדי ן באַטיטלט : נאָבל , איידל, אַריסטאָקראַטש, בלויבלוטיק, ווויל געבוירן,
באַרימט, ווײַט האָרמט, וועלט בּאַרימט, גערימט, פֿאָ, פֿאַרמן, פֿאַרנאַנט נאַר-ז, רעאָירט : שגרמ, אויסדערוולט : רומפֿול, רודיק, מסם, באַוווסט, באַקאָנט, באַליבט, פּאָפּולער : אָנגען , יוסט, פּראַרעשט, מיר, גרויס : געריק, דחויבן, דערהייכט, געריכט את גערוש: מבלים, ז פֿאָרנעם, זו, אוּמהאָזאָ, אימפּד רודיק, אַכפּערדק, האָרכצום ר-) : מד יעסטעטש, יאָטלעך, הערלעך, גלשצנד, ויארק: שמעדק, הייליק, שמייליק נ-פּ) : אשטערבלער, אומפֿאַרגרק : שותדיק: דב קאָמפּ' אָמער, אָשר : אָשבדיק, ערמערדיק, קע : בקבר(יק). פֿאַערט, געערט, עתרערט, מכובד אאַויר — 89- : געאַכט, גאָכפּעש, געשעס, געעצט, רעספּעקטירט : אָנשטשדיק, אָשומע, לר טע, רעספּעשאַבל. אטעלעט : דאַרע, עדאַמט נא) : ש נ-ז.
פֿראַן : מעלתו : ער אַלע : בכבודו ובעצמו : בעמדו ועצמו ח-) : אַ נחק ניט דורכצובלאָן : ע משה שזעלש משחה : איינער בע גאָט : אין נ-ר אע מאָסקווע : אַ נח-ן מ אַ אַסחדקע ארקע : פֿעלע די יִחסנטע !. בּשו גא : אוכו בּאָרו : עס איז געקומען די צש אוּף מע שעקיס : זע שמען וועט אייבק לעבן : איר שפּילט זיך מ אש? : לא קם כּמר : ממ ועד מא קם בּממ: עס אע דאָ מיט עמע צום טש צו גע : לפֿני מסכים יתעבֿ : ער אע ניש אַבי ווער : ער אע ניש מיט דער האָט אַרעקשהאָע: ד אע גש קק האָרפֿרער עפּל : ער ו אט קע העקעדיקער דער : ד אע נש קיין
הינקעדיקע שוויגער : ער אע נישט פֿע די (וואָס גיעך צוויי פֿאַר אַ דרײַער : ער אין נעט פֿון די (וואָס גיעך צען אַ גראָע : מע קען אים ווי אַ בייע שילינגער : עס קערט מיט אים (עס קאָכט מיט אים, עס שמט מיט אים, עס קליטט מיט אים) די וועלט : עס אין מיט אים אַ גאָצע וועלט : עס אע מיט אים פֿול די וועלט : שנץ שטאָט אין מיט אים אויף : אַ שנצע קאַואַטמנע מיט אים : י דער טאַטע האָט אים געמאַכט אויפֿן בוידעם (אין דאַכקאַמער) : ער נעמט מיט אים אײַן בילגראַד.
שפּר : דער ר-י מעג : דעם רבינס (דער רביצינס) ציג מעג : רב משה מעג את מאָער קע טאָר ניט : מאָציע מעג און פֿאָציע טאָר גיט : מאָטיע מעג, פּאַרך טאָר ניט : אויבן אע געהויבן : גיט איטלעכער האָס זיצט אויבן אָן אין אַ פּאַן : ווער עס איז געבוירן אויף גראָכאָווינע און אין געוויקלט אין אַ פּלאַכטע דער געהער ניט צו דער שליאַכטע : דער מענטש אע וואָס ער איז, ניט וואָס ער אע געווע : גלײַכער אַ לויט שלד איידער אַ פּוד ייִחוס : קינחס קן אלעזר אָן אַהרן הכּהן—אַן ער האָט ניט קיע געלט איז ער (פֿאָרט) אַ פּאַרך : אַן אָרעמער מיוחס אין געגליכן צו די אָבר לוחות : ייִחוס-אָכֿות—נאַ קיתזקאָרות : דחוס נאַ גית-הקאָרות אַ וו'דאָמו (סיפּקש אָרות : דחוס איו אויפֿן נִיתזקאָרות (את אין דער היים איי אָרות) : אַי אָך את וויי אין צו דער דרש אַן מען מאַכט שוץ די מאַניפֿאָרגע.
במקום גדולים אַל אַעמוד : טוב אָם (אָומ מאָמן קוכֿ : אַ אָסשוב אע בעטער מי אוּ אָבך קוכֿן אַ עטער נאָמען גייט אין אַלע לענדער: ווי די מעשׁים אַיוי דער אָם: וואָס פֿאַר אַ שמע אַזאַ קנים : האָס איינער האָט פֿאַר אַ נאָמען אַזאַ קנים האָט ער : ווער עס האָט אַ אָם פֿאַר אַ פֿריִען אויפֿשטייער מעג בע זייגער צוועלף אע בעט ליע : אָנגענומענע לײַט שטאַרבן פֿאַר דער צײַט : אַן אָדלער כאַפּט נשט קע פֿליע : וואָס קומט אַרויס דעם האָ אַן ער קוקט אין
בגשדם—אַ כּפּרה ווערט ער דאָר (אָרעמער יִחסח : אין אַ מופֿה איז אַ ציג אויך אַ בהמה : מיי דער בהמה, וואָס נאָר בשעתן מדן אע זי אַ בהמה : אַ קאַץ מעג אויך קוקן אויפֿן קיסר : ווע אַ קאַץ באַקעצלט זיך אין וי אויך אַ קימפּעטאָרין : אין באָד איו די טוקערין אויך אַ פּאַרשוע (שיינהייט).
זען אויך : ויסקיט א מכטיקיט 418. הערשאַפֿט אוּ, פֿירער 459, קבֿוד סע.
פּא. געמיינער גראַד , שם רע ס : המווישקייט, שפֿלקייט, אומבאַרימטקייט אאַזיוו — אַדי : געמיינער גראַד (שטייגער), נידעריקער שטאַנד, נידעריקע געזעלשאַפֿט, נידעריקע (אונטערשטע, ז אונטערע) קלאַסן (עכטן, שטאַנדן) : נידעריקער (פּראָסטער) אָפּשטאַם : אָם-רע : דערונטערדיקער: שלעכטער, מיאוסער, באַפֿלעקטער, געשענדטער אאַויוו ואָמע : פֿאַרנאַנטקייט, פֿאַררוף: טונקעלע פֿאַרגאַנגענהייט : ירידה, דעראַדאַציע — 581.
פֿאָלק, המון, המאָם, מאַסע, פֿאָלקסמאַסע, דעמאָס, רענק און פֿײַל נאַ-) , פּעבל, מאַב נאַ-) : ערבדב, געהינטעכץ, אַספֿסוף, - זבראָד, סטאַדע אאַז“ר — 47 : האָלצהעקערס דען וואַסער-טרעגערס ניייח : האַרמאַטן-פֿלייש, קאַנאָנעדפֿלק : עם הדומה לחמור.
מאַסנמענטש, פֿאָלקסמענטש, איינער פֿון פֿאָלק, אַ מענטש פֿת פֿאָלק, ציוויליסט : הדיוט, פּלעבעער, פֿיליסטער, באַביט נאַ-) : אויפֿגעקומענער, פּאַרוועניו, אָלרײַטניק: פּראָסטער, פּשוטער מענטש : סאָם (אַווס אַ מענטש : מיטלמעסיקייט, בינוני : פּשוטער, פראָסטער אָיוקים : פּראָסטער מיטוואָך, פּראָסטער מטשבת, פּראָסטער שלדסעודות : אַ ייִד פֿון אַ האָנץ יאָר, מאן דהוא : קלק מענטשעלע (מיט קליינע האָטש , קלק פֿעעלע : אָן בלי שם, נחות-ךרא, כאָץ-דרגא, כאָס-דרגא, מאַצע-
דרגא : יענטע, יאַכנע, אַ יענטע ווי אַלע יענטעס, טאָפּייִדענע, דדענע מיטן טעפּל.
אַ גאָרנשט, אַ שטיק גרויסער) גאָרנשט, אַ האָרנישט מיט אַ נישט, אַ נשט שבנשט, אַ נישטל, אַ ניקס, אַ סוושטש, אַ דאָס, אַ פּוסטע קלי, אַ פּוסטע זאַך, אַ פּגטשאַק, אַ פּוסטלק : אַ ברכה לבאָלה, אַ פּסולע השענא — 414 : שיפּע זיבעלע, קאַקאַרוטש נאַ-) : אָבלניק, אָפֿל, שפֿלה, אָזוי, בזויה, ויבזה, אָזוי וויבזה : נִיבזיק, ניווויק : נפֿש, קלק נפֿשל : נידעריקע זאַך, פּראָסטע זאַך, פּראָסטאַק, פּראָסטאַטער קע, אַ נס, אַ שמיות, אַ גראָבע זאַך : אָבער יוט, גראָבער נפֿש, גראָבער פֿליגל, גראָביאַן, גרוביאַן : חמור, אָן-נח, חם, כאַם, כאַמוק, כאַמולע, כאַמרילע, כאַמהאָץ, כאַמבאַל : נ-פּ) אַדלקינד, אַדלס : בורילע, בורדזלק, בראַזידלע, פֿליס, פֿליסאַק, יאַברעך : אַעלעוּלה(יוש, גאַסמענטש, בינדיוזשניק, טרעגער, באָדיונג : לומפּ : סעדעכע, פּשעקופּקע, מאַרקייִדענע: מאַרקצויג: כלאָפּ, זשלאָב, בורלע, בורלאַק : פּויער, מוזשק, קאַפֿער, יאַפּע, שנורע : איאן, איש פּאָפּערילע, אַנטיק, וואָיטיק, יורקע, באַרטיק, מאַטשק. קובאַ: שמאַראַראָו(ויש : האָליש, באָרוועסער, מאָס(קאַק, האָלעדריגע, האָלעדרעניק, סאַנקילאָט : פּאַרך, פּאַרכוּן, פּאַרכוץ, ראַפּך נקי): משה פּאַרך, יודע מיט די האָפּן : שרניאַק, ה'רניאַק, היווניק, הוידע, נידע, מידע, מידאָל, לויז, הקדשניק: האָלטיק, לאַבאַזניק, לאַפּאַצאָ, לאַמפּערט, כליסט, דראַב, באַטער(ש, לאַכמאַנדראָץ, קאָצמעלאָך, מאַקאַבונדע, שמויטעפֿונדע, פּאַנורע, פּאַרשוק, טאָשרע, טאָפֿשע, פֿראַנצ(ול) : שקל, טשמאַ אאַז“וו — 340 : יאַט, שנעק : סמאַרק, סמאַרקאַטש, ראָצער, ראָצלעפֿל, שאָדעריוע, שנאָדערנאָן : יִם-קאָטער, —שטינקקאָטער : שאַלאָפּײַ : הינטשלעגער, היצ(ע)ל : ריק, נ—) טרעמפּ, באָם : אַחרון שבאַחרונים, לעצטער שבלעצטער : פּאַריער, מחועלמחנהניק : פּחותערך, אָוחוים-וריקיס,
אָרחיאָרחי, לומפּן-געזינדל, לומפּן-פּראָלע-
טאַריאַט, באָסע קאָמאַנדע : אונטערוועלט,
אָפּפֿאַל (אָפּשוים) פֿת דער געזעלשאַפֿט
וו : זײַן פֿון געמיינעם גראַד, זע פֿון פראָסטן אָפּשטאַם אאַו“ר פּ- : זײַן באָפֿל המדרגה :
ניט האָבן קק פּנים (קיין צוּרה) בײַ לײַטן :
שפּילן אַ קליינע ראָלע, שפּילן די צווייטע
פֿידל — 414 : זײַן (ז פֿאָרשטעלן מיט זיך) אַ
טרויעריקע פֿיטר : אַראָפּפֿאַלן פֿון דער מד-
רגה : קריע אַ שלעכטן נאָמען (אַ שלעכטע
רעפּוטאַציע) : קומען אין לײַטישע מר
לער (אַרדד.
אַראָפּוואַרפֿן פֿע. דער מדרגה : באַשמוצן,
באַליידיקן, דערנידעריקן אאַו“וו — 81-.
אַדי ן דערונטערדיק, אומבאַטיטלט, אַדללאָז, אומגעאַדלט : המוניש, פֿיליסטעריש,
פּלעבעיִש, נידעריק, שפֿל(דיק), אָזוי(דיק),
נִיבזהדיק,געמק : אומבאַקאַנט,אומבאַמערקט,
אומבאַרימט, ז רומלאָן : ז ראַטלאָז, נאָמענלאָז,
פֿאַרנאַנט, פֿאַררופֿן : אומבאַטײַטיק, נישטיק,
מיזערנע : גראָב , איינפֿאַך, אָשוט, ווולגאַר,
מגוּשם : פּראָסט, פּויערש, מאַמיש אאַז“וו פּ-.
פֿראַן : ער איי בבאָינת אַחורים נח-ייי-) : ניטאָ מיט וועמען צום טיש צו גיין : ניט קיין
תּורה, ניט קיין סחורה : ער איז אַן אָנגענומענער
מענטש—ווו ער קומט נעמט מען אים אָן פֿאַרן
קאָלנער.
שפר : די קראָ פֿליט הויך את זעצט זיך אויף אַ חזיר : פֿון פּאַרכעס ווערן לײַט : פֿון אַ
פּערכל ווערט מען אַ רב פּאַרך : דאָס האָל-
צערנע (הילצערנע) שווימט פֿון אויבן : אַן אַ
פּויער קומט אין אַפּטייק אַרע באַקומט דער
אַפּטייקער דעם קאַטער : אַן מע לאָוט אַ אַויר
אין גאָרטן אַרע קען מען (פֿון) אים אַזויגיך ניט
אָטור ווערן : אַ קאַץ מעג אויך קוקן אויפֿן
קיסר.
אַא. גאווה, טערעדטמיט ס: שטאָלצס, גררסקייס, פֿאַרריסנקייט' אאַו“וו : אײַנגעגלייבטקייט, ז אײַעעבילדשקש, פּרעטענציעזקייט אשיר —רי : האָלץ, וּאווה, גאַווצאָנעס, ואות, נדלות, אָמנס נדלות, גרוימאַלמעריִ, בלאָעניש, געהײַ, ברייטע דער, ברטערט פֿע אַ גאָיר, ערות : ייִחם, יחקות פּ 44- : סנאָבעם: שדיער, פּוסטער שאָלץ: מסטע נאח, ז הויכמוט, איערמומ, זאײַנמלדונג, פּרעטענזיע, אייעלרב : אַליין - (ז זעלבמטסשאַצונג, אַלך (י זעלבסט-)באַרוודערונג, אַלייך ל עלבסמ) הערלעכמ, אַלך .(י עלבמ מפֿרידנקייט, דך (י יעלבסמ)פֿאַרגעטעתנג: איך ליבע, אַלרליבע, זיכשׁבע: עגאָיִזם, ויכיט: ח.אוּכיקייט:מעגאַלאָמיענאָשעשמ. מַעלעאוה, שלחנארהניק, ררמהאָלטער, נדלז, דלניוּ : סנאַר : געאָלענער האָפּי: פֿאַרריסענע שז; פֿאַרריסענער, נִעלייטם : פּשטער אָנט, פּאָמפֿאַדוריכע : פֿרערעטע ליפּעלעך : דר-, מעני דו ס, (ח ררס, שצע דלאָה : הע; אינדיק : קסן, אָרץ אש'ר— 44- : אַ מענטש מע פּרעסשייעס : אָכם בעשו, נס-רוח : מעגאַלאָמאָ, ימעשלאָמחק : שאַפּאָלען.
(מש : מעלצן זיך אע, שטריִכן דך אין : נדלנען דך מש נדלותן זיך מיש, איבּערהען זיך מט, איבערנעמע זיך מיט : אוּיפֿהייבן דעם קאָ : שרוירן : עקן מן שיבן אַש אויף — 582.
ופֿאַרגלײַכוטש האָלטן דך מי אוּ אייערקיכל , ווי צען היט., ווי' אַ. קור, ר אַן עוף אין מעיק : בלאָע (פֿאָ זיך מי אַ אָתן, ור אַ קנדק שיף אַ בר, ווי אַ נִעל-תוקע, ווי אַ שטאָסמעתאָית, ר דער גמיר פֿון שטעטל, ווי אַן ארפֿעעמענער גאָיר, ר דער הויפּט-מחוּתּן, ר אַ רײַכער מחגתן אויף א אָרעמער מתוה, ר רב האָצעלעס אָ אייניקל, ווי אוּ אינדיק (אָרמ) פסח, ר מ. ר אַ ליולקע.
ן לט ערע זע מחוּתּן : ווי אַ שארץאָר, ווי אַ רוח, ר דער שארץץר וואָלט גערען זע פֿעטער, ווי ער האָלט גערען דעם אָור הוּימקלס אייניקל.
פֿראן ן גררס—ניט צוצוטרעק (צוצוקומען) צו אוּם : מען קען שר צו זײַן קאָפּ ניט צוקומע : הויך מיט די פּיאַעס (פּיענטעס) : פֿאַשליעט אויף אַלע קנעפּגלער) : עס איז אים מ' דרכמבלאָע : קוים בלאָזט אים ר מער אע דער פאה אַרע, באַליידיקט ער זיך ד: ער האַלט זיך אַזוי גרויס , אַן דאָס היטל דצט אים ק אויפֿן שפּץ קאָפּ : אין נכר אין מאָסקווע : ער ר גאָרניט ריידן : עס שייט אים ניט אָן צו ריידן מיט זיך אַלע : ער מיינט, די אָע מלט אין זײַנע (און מײַנע אַ האָר (אַ בקל, אַ קאַפּ) ניש : ער מיינט, ער האָט אָעעכאַפּט האָט פֿאַר די פֿיס (פֿאַר דער באָרד) : ער מיינט, ער האָט אײַנעטמע פּלערנע : ער מיינט, ש ער אע גראַף פּאָטאָצקיס אַן אייניקל : ער מיינט, אַן כרק (לעקיש) אע זע פֿעטער : יִענקל האָט געשיקט נאָך קוטשמען, האָט נאָך קוטשמע ניט געראָלט : ער מאַכט זיך דעם טויט אר נדלה : ער האַלט זיך ק(שראַנטער ווי רב שאָל סאַלאַנטער : דו קענסט זיך צו אים ניט ווײַכן—די טעלדזער טוקערקע אע זײַן עלטער-האָבע.
אָרעמער דאַר, האָס שאַקסטו? : פֿאַר אַ זעקמער אַ האָן—און דריט זיך ארך אין קאָן : ער האָט די מערט אַ פּיים און פֿאַררײַסט דעם קאָפּ ווי אַ בוים : ער האָט מער נארה ווי גדולה : ער האָט אָמנס נעה את אָרדכיס דלות : אַ צעבער יחוס—אָן אַ דעק, אָן אַ רייף : וואָס אין מיט אוּם דער מורנו? : האָס אין די מעשה מט אוּם ? : אַ דויסער ייִחוס — שוסטער בָּ מסטער : איבערנעמע וועסטו זיך בך דער זע : ביסט ניט איינער (ניט קיין אָחיד) מײַ האָט : מיר זײַנען דײַכע יחקנים : אע ייִחוס עלן מיר זיך ארסגלײַכן : איך בע אויך אַ עמ: איך בע אויך ניט פֿון אַ שטיין געבוירן :
איך בע אוך ניט קץ נתום קטן : איבער מיר האָט מע אויך אַ מאָל וקרות געזונגען : מײַן נאָמה אין אויך אונטערן באַרג סיני געשטאַנען : מײַן נאָמה אין אויך ניט קיין ראָזשינקע (אויך ניט פֿון קליאָטשע) : איך האָב אויך אַ צד אין באָרשט (אע דער שיסל) : מײַן פּיים גייט אויך אין דרך גראָע: אך בע אויך אַן אָקס , איך גיי אוּיך קע אָלמיץ : אַן איך בע א י ך , ב י ן איך — חוץ האָט קען מיך קיינער ניט אַוועקמאַכן : וו איך זיץ, דאָרט אין דער אויבנאָן.
שפר ן נאַרישקייט און שטאָלץ וואַקסן אויף איין האָלץ : נארה אין אַ מיאוסע אַאווה : אַ נִעל-נאווה אין ערגער פֿון אַ נִעל-אַארה : גאָט זאָל אָפּהיטן פֿון גוייִשער אַאח און פֿון ייִדשער נאווה : אַן מען פֿאַררײַסט דעם קאָפּ באַקומט מען אַ קלאָפּ : ווער עס שפּײַט אין דער הייך דער באַשפּײַט זיך אַ פֿולן אָנים : נדלות ליגט אויפֿן מיסט : אַ נִעל-אָווה אין גוט צו שלאָגן : די וועלט האָט פֿײַנט אַן אָרעמאַן אַ מעל-נאווה : אַ פֿויגל אָן פֿליגל און אַן אָרעמאַן אַ נדלן שטאַרבן ביידע פֿאַר הונגער : נאווה און אַ ליידיקער טײַסטער זײַנען ניט קיין פּאָר : דלות את נאווה פּאַק ניט צוזאַמען : מען שטאַרבט ניט פֿון הונגער, מען שטאַרבט פֿון נדלות (קבֿוד) : דער וואָס וויל נאוה טרײַבן מון הונגער (אָרות) לײַדן : אַ נִעל-ןארה עסט קדחת את דליבעט די צע : אַ מיוחס עסט רוחות : וואָס ווערט מיט אַ מאָל אַ מיוחס ? — אַ נום-טובדיק זעקל פֿאַר קסח , אַ נִעל-תוקע אום ראָחאָנה אוּן אַ משוגענער הונט אין אַמון : אַן דער רב טוט אַ שידוך מיטן בעדער האַלט זיך דער בעדער פֿאַר אַ רב (אע דער בעדער דער יִחסן) : אַן מען גלעט אַ קאַץ פֿאַררײַסט די דעם וויידל : ווע מען בעט אַ פּאַרך צום מנע זדראַגעט ער זיך : בעט אַ פּאַרך צום מנין, ווערט ער בײַ זיך גרויס : אַן אַ לוע קריכט אַרײַן אין אַ פאַרך ווייסט זיך דער פּאַרך ניט ווו צו קראַצן : אַ מענטש אין קק יִחסן ניט : אַ
מענטש האָט זיך ניט מיט וואָס איבערצו-
נעמען.
זען אויך : אָשטעל וע, ייִחוס 4— , חוצפּה 549, באַרי
547 . עוּיוות
ס ן עניוותדיקייט, באַשיידנקייט, אײַנגעהאַלטנקייט, נידעריקייט, דעמוטיקייט
רקינוס עניוות, קלינמוט, רעוערר : אַלייך
אונטערשאַצונג, אַליידדערנידערוט, אינפֿער-
שריטעט-געפֿיל , מינערקייט-געפֿיל , ז מינדער-
ווערטיקייט-געפֿיל : רעויגואַציע.
ענוו, קליינהאַלטער, וּחבא אָל הקלים,
בורח מן הקבוד, עתרן : אינטראָווערט : באַ-
שידענער, שטילער אאַויר — וו אוןאַדי.
וו : זש בּאַשיידן, ידן אײַנגעהאַלטן, זײַן רעיער ווירט אאַז“ר — אַדי : ניט האַלטן זיך גרויס,
ניט האָבן קיין ואווה — 46- : זײַן (האַלטן זיך)
אין הינטעררונט : האַלטן ויך דערונטער :
ניט שטופּן זיך פֿאָרויס (פֿון פֿאָרנט) : ניט שפּרינ-
גען אין די אויגן : גיין פּאַזע וואַנט : גיין ווי הינ-
סער דער וואַנט : ניט האַלטן פֿון זיך : אונטער-
שאַצן זיך, ניט דערשאַצן זיך : זײַן בלינד צו
די אייגענע אויפֿטוען (פֿאַרדינסטן) : זײַן קלק
בײַ זיך, זע געפֿאַלן בײַ זיך, גיט איבערנעמען
זיך : אַרונטערלאָזן זיך צו : איבערלאָזן (דורכ-
לאָזן, אַראָפּשליטען, פֿאַרשווײַגן) אַ באַלי
דיקונג : פֿאַרזען, פֿאַרקוקן : קוקן דורך די
פֿינגער : צומאַכן אַן אויג : מטתר זײַן, פֿאַר-
טראָע : אונטערשטעלן די צווייטע באַק — 4-6.
אַדי : ענִירתדיק, באַשיידן, אָשוט, שטיל, דערונטערדיק, ניטשודרינגלעך, רעוער-
ווירט, אײַנגעקערערעט, אינטראָרערטירט,
אײַנגעהאַלטן, ז צוריקגעהאַלטן : נידעריק,
אָפֿלדיק : פֿאַרקלויונערט.
פֿראַן : מח רייניקייט : לוּי עוּיות דעתּי : זאָל מײַנס איבערגיע : מיט מיר שלאָגט
(שאָקלט) מען אויס דעם בוידעם : מיט מיר
קערט מען אויס די שטוב : איבער אים קען מען אַריבער : צו אַ פּוּירה בע איך אויך אַ בהמה.
שפּר : דע מאַע קאת : איטלעכער מענטמון קוקן הינטער זיך, ניט פֿאַר זיך : קוק זיך אום אויף די הינטערשטע רעדער : קוק אַראָפּ, וועסטו וויסן, ווי הויך דו שטייסט : וואָס דער אָרץ אין רעסער, אַלץ קלענער איי ער בך זיך : קל המעכֿיר על מדותיו מעקירע לו פּאָעיו : צוריק שייגעץ גילט ניט (זאָגט מען ניט) : צוריק שייגעץ גייט אין באָד אַרע : אויף פֿאַרשריִגן האָט נאָך קיינער קע חרטה ניט געהאַט : „טי מעניאַ רוגאַל“ איו קיין טענה ניט : צו פֿיל עוּירת אין אַ האַלבער שטאָלץ : אַן מען האַלט זיך צו נידעריק טרעט יענער אויפֿן קאָפּ : איבער אַ נידעריקן פּלויט קען יעדערער אַריבער : איבער אַן אײַנגעבויגענעם בוים שפּריקגען אַלע ציגן.
זען אויך : אינפֿעריאָריטעט 24, אוגטערטענקיע — העעה פא, צוּיעות 596.
ס : שפֿלקייט, (נאָמהסגעפֿאַלנקייט, קריכערישקייט אאַו'ר — אַדי : הכנעה, רוקןבייגעניש, הינטישע געהאָרכזאַמקייט, שקלאַפֿישע מורא, אַליין-דערנידערונג, קריכערײַ, פּאַראַויטיום : אונטערטעניקייט — פּפּפּ : מהןפֿית-טאַנץ : מיעמאַניע : שיפֿלות-קאָמפּלעקס . ניכנע, לעמעלע, שעפֿעלע, לעמעשקע, לאַפּנמיצל, פּאַנטאָפֿל-מאַן, באָנציע שווײַג : לאַקיייִשע (שקלאַפֿישע, קנעכטשע) נאָמה : קריכער, מהעפֿיתייִד, מהעפֿית-טענצער, מהנפֿיתעיוגער, מהעפֿישיק : לאַקיי, לאָקײַ, ז שקלאַוו, שקלאַף, קנעכט, הונט, וואָרעם : שמט : אָבד כּנעני : לאַפּיטוט, טראָמבעניק, אַרומהענגער, פּאַראַזיט, קרעאַטור : גויעמא. וו : זע געפֿאַלן (אַראָפּגעפֿאַלן, געלייגט) בײַ זיך : זײַן (ליגן) בײַ נעמעצנס) פֿיס (פּשטאָפֿל) : זע (ליע) בך די פֿיס פֿון (בײַ די פּאַנ-
טאָפֿל פֿון) : זײַן נידעריקער פֿון דער ערד : גע האַרט בײַ דער וואַנט : שטיין נפֿאַר עמעצן) פאָד קאָזיראָק : האַלטן פֿאַר נעמעצח דאָס היטל : (ט)שאַפּקעווען: שוואַרצן זיך די שיע (דאָס אָנים) : לאָון זיך טאַנצן (טרעטן, קריכן, אַרומרײַטן) אויפֿן קאָפּ : מורא האָבן אַרויסצוריידן אַ וואָרט (צו עפֿענען אַ מויל) : זע אונטערטעניק פּ פּ-4 : חנפֿענען, שמייכלען פּ פּיפּ : ווערן קטל פֿאַר : אַראָפּפֿאַלן בײַ זיך : בייע זיך (צו דר'ערד) , קליאַניען זיך, בוקן זיך : בייע (אָנבייגן) דעם קאָפּ (דעם רוקן, דעם קאַרק, די קני) : אײַנבייע זיך אין דרעען : דערנידעריקן זיך, אַראָפּלאָזן זיך, אַרונטערלאָזן זיך, אַראָפּלייגן זיך, אַוועקלייגן זיך, אויסציִען זיך : וואַרפֿן זיך נעמעצח צו די פֿיס : וואַרפֿן זיך צו די פֿיס פֿון: פֿאַלן (שטק) אויף די קני פֿאַר: קניִען, פֿאַלן כּורעים (ומשאַחווים) : קריכן אויף אַלע פֿיר, קריכן אונטער די נעגל : קוע (לעקן) דעם שטויב : קושן דעם זוים פֿון נעמעצנס) מאַנטל : קושן די רוט (וואָס שלאָגט).
נפֿאַרגלײַכווגען) גין ווי אַ שאָטן בײַ דער וואַנט, ווי הינטער אַ וואַנט : שטק כּאָני בקתח, ווי אַן אָרעמע (אַ זעלנער) בײַ דער טיר, ווי אַן אָרעמער קרובֿ, ר אַ פֿאַרגעסענער, ווי אַ הונט פֿאַר זײַן האַר, ווי אַ הונט אויף די הינטערשטע פֿיס, ווי פֿאַרן מלכות, ווי פֿאַר נאַטשאַלסטווע, ווי פֿאַרן בָּית-דע, כּעבֿדא קמיה אָאריה : סלוזשען (אויף די הינטערשטע פֿיס) ווי אַ הונט : קריכן ווי אַ וואָרעם אין שטויב, ווי פֿאַר אַ אָריץ, ווי אַ גוי פֿאַר דער מאַטקע באָסקע : זע נידעריקער ווי (פֿון) גראָן און שטילער ווי (פֿע) וואַסער.
אַדי : הכנעהדיק, אָפֿלדיק, פֿאַרשפֿלט, באָיפֿלות, נידעריק, ניכנעדיק, געפֿאַלן (בײַ זי, נשמה-געפֿאַלן, אַראָפּגעפֿאַלן : מה-נפֿיתדיק, קריכעריש, שקלאַוויש, שקלאַפֿיש, קנעכטיש, לאַקיייִש, בעטלערש, הינטיש : אונטערטעניק, אונטערגעוואָרפֿן — פּפּפּ.
פֿראַן ן קטנתי : עס קומט אויס אַראָפּצושלינגען, ווען מען האָט אַפֿילו ניט גוט צעקײַט :
— ער ווערט די בּאָרה פֿאַר דעם פֿאָרץ פֿון
דעם שׁררה : שטילער ווי וואַסער און נידערי
קער ווי גראָז.
שפּר : שפּרינג ניט קיין קדוש און בוק זיך ניט קיין מודים : איבער אַ נידעריקן צוים
שפּרינגט מען באַלד אַריבער : ווען אַ הונט
בילט קריגט ער מיטן שטעקן, ווען ער קאַנוי-
קעט קריגט ער אַ ביין.
זען אוּיך : אונטערטעניקייט 466, עוּיוות זא, חוּיפֿה 5—. 549. חוצפּה
ס : חוצפּהדיקייט, אומבאַשיידנקייט, אומפֿאַרשעמטקייט אאַז“ר — אַדי : חוצפּה,
חציפֿות, העזה, עזות, לשון עזות, עזותקייט,
עזות אָצח, קצח אָשה זונה, אַראָגאַנץ , ז פֿרעכ-
הייט, געהײַ, פּאָטעפֿאַלנאָסט, שקאָצערײַ :
גראָביונגישקייט, גראָביאַנסטרע, נאַכאַלסטווע. עזות - פּנים, ען - אָנים, עזותניק : אָצוף,
חצופֿה : מחוצף, מחוצף-אָנים, חוצפּהניק,
נִעל-האָזה(ניק) , העזהניק, אַרצע-עזות-אָנים,
אָצוף - מחוצף, עזות - מחוּצף - פּנים, אַרצע-
מחוצף - קנים, אַרצע - פּיאַסקע - מחוּצף - אָנים,
עזות - מחוצף - אַרצע - פּיאַסקע : אַכבעראָש,
קופֿץ בראָש, שרץ, שייגעץ, קהלס שייגעץ,
שייגעציסקע, שקאָץ, יונגאַטש, משומד, גרויס
מויל , קלעם : פֿאַרשטאָכענע (אויסגעשטאָכע-
נע) אויגן : פֿאַרהאַרטעוועטע לעדלעך, פֿאַר-
וואַש פּנים, קופּערנער שטערן : בעזבושניק,
בעוחראָהטניק, נאַכאַל , ז פֿרעכלינג, גראָביאַן,
גרוביאַן — פּפּפּ .
וו : קעיי קוים זײַן, י קעיי פחת ייִן נ--) : רעדן עזות, אַנטקעערעדן : אויפֿשאַרצן דעם
שטערן : שפּרינגען (קריכן) אין די אויגן ווי אַ
זשאַבע : קריכן אויפֿן קאָפּ : וואַרפֿן אַ (די)
קאַץ אע אָנים : ניט שעמען זיך, אָפּשעמען
זיך, אויסשעמען זיך : אַוועקלייגן די חרפּה
אָרגליִכונגעח אַראָפּפֿאַלן ר אַ נות פֿאַר , ר אַ קאָאַק פֿאַר סלעת, ר אַ זשאַנדאַר פֿאַר מוסר גמוידות) : (ארמפֿק ך אָ ער אויף אַ אַתתה, מי אָ אור בּאָרמתער אַזיר : עמש ז ווי אַ שזאַק האָרן שפּיגל , ר אַ קאָאַק מע מע כאַפּט אים בך אַ עבה, ווי אַ באָק (ציג, קאָזש אין קרוש (אין גאָרטן), ווי אַ קאַץ וואָס קערט איבער דאָס טעפּל מעטשע, ווי אַ שאָפּע וואָס קערט איבער דעם וואָגן : שעמען זיך ווי אין באָד, ווי דער בעדער, ווי פֿאַרן בעדער.
אַדי : חוצפּהדיק, העזהדיק, עזותדיק, אַראָגאַנט, ווליונג(ער1יש, פֿרעך, מששדע, שייגעצדיק, שייגעצערשע, אוּמבאַשיידז, אוממט, (שש, פּאָטעפֿאַלנע, נאַכאַלנע.
פֿאן : אַ — א וואָיט : עמען זי דד, הער קאָזאַק !: ער האָט מער חוצמ ווי מזומן געלט : ער אָט זע פּה און דעקט דערמיט צו וע במ : מאַרך אש אַ הונט א קאַץ) דן די דע אַרח : ש-ע דם אע קנש (אע די אויגן), האָם ער : עס רעעט : אַלע רײַסן אוּם די אוּק ארמ: אַ חמה פֿת אַ מוז—ע אַ לאָק קרפֿט ד ה!.
א : לך אַ הונט ארף דער באַנע שמיטט ער ע טיש : בעסער אַ משתיאָנים איידער ע אַזות-אָנים : אַר מע אע אַ שייגעץ מט מע אָפּ פֿאַר אַ שוסטער : רער עס רופֿט זיך אָן דד קרעט ניט קק חלק : ווער עס האָט נש קע משה אין אָנים אוּן קיין רחמנות אע האַרץ דער עמט ניט אַרויס פֿע ייִדן : ווער עס האָט מט קיין בוש דער האָט קיין ערלעכע מאַרע דט געהאָט: ער עס האָט קיין מורה ניט דער האָ נש אע דך קע ייִדש אָדער : אַומען האָט נש קע בושה אר לײַט האָט מען וש מורא פֿאַר האָט : דער האָס שמט דך ניט אַר דער וועלט האָט פֿאַר האָט ארך קע מת מט.
זע אויך : אַרויסרוף —, אַאווה פא, אמאיידלקיט זא. אפּ. באַרימערײַ
נוּ : באַרים, האָרמך, האָרשאָ: הוילע מיט היסען וויך, מט, לופֿט: מאַרקמיִערע, באָמבאַמק, ברשואַדע, פּרעטענזיע : אַתּה - בחראָ(נחניום, שאָוויגעם, דאינגאָיִש.
באַרימער, בער. רער, ממלהעלד. רערסט. חויכשפּרעכער, —רקשרײַער, באָער, סהאָמאַק, רותן האָווי ניסט, דשהאָ, אַתרמראָמניסט.
נפֿולײַח רימע ך ר אַ נאַר. מ אַ מטה. ר דער ר מימ ן פֿשל, ר דער קאָל מיט זע : מאַרימע זך ר אַ ראוסע מויד מט אַ עש, ר אַ פֿון באָד אַרויס, ווי אַ בּעטלער מיט דער נײַער טבע. אַדי : באַרשערש, אַראָלר מאַרך
620
פֿראַן : ער אע מיט זיך פֿע אק שטעטל : געניט און געשטעפּט, געשפּעט את גער וועבט—את אַלץ מיט דער צונג : אַלץ געזען און אַלץ געזאַן : איך את מעכל פֿיזיק את אַנדערע צוויי דאָקטוירים : וויפֿל מאַנסביל(ך זײַנען מיר אין מאָסקווע?—איך את מק ברודער נרח את נאָך אַ פּאָר : יאָסל דער זאַקאָניק האָט גער זאָגט : אָמת, מען האָט אים געשמיסן, אָבער די הענט זײַנען זיי געשהאָלן געוואָרן : איך נישט פֿויל—גיט ער מיר אַ פּאַטש ! : בע איך מיר אַ קי את קור מיר אויך אע דער פּוירה : איך מע דאָס ניט אויף באַרים (פֿון באַרים וועגן).
שפּר : דער באַרימער בלײַבט שטעק אין בלאָטע : אַ באַרימער אע מט צו שלאָע (שמײַסן) : אַן דער קלאָגער (ריינער) האָט ניט האָט דער באַרימער אַנודאי ניט : אַן האָט טוט אַ טובה באַרימט ער זיך ניט.
ס ן ן ם - טובדיקייט, פֿײַערלעכקייט, פּאַראַדנעקייט אאַז'וו — אַדי : סאָלעמניטעט : פּראַכט, גלאַנץ , שימער, גלאָריע, שיק, עלעגאַנץ, טשאַק, פּר : פֿײַערונג, פֿעסטיוואַל , ז פֿעסט, נום-טוב, פֿײַערטאָג נאַר-) , וווילטאָג, יומא - דאָגרא : יאָר - נום - טוב, שול - נום - טוב , בלומען - נום - טוב אאַן'וו : ז זעגערפֿעסט : רעליגיעזע נמים-טובים — 19- : ערשטער מײַ, נײַיאָר, י נאָווי האָד, - נאָווי ראָק, ניוייִר נ—) : נ—) טענקסגיווינרדעי, האַלאָק, לייבאָר-דעי אאַזיוו : נ-ח-דאַנ-) בײַראַם, מוהאַראַם, ראַמאַדאַן.
קאָראָנאַציע, קרוינוע, ז טראָדבאַשטײַטנג : אײַנשווערוע, איטיגוראַציע, אינסטאַלאַציע : פּרעזענטאַציע, דעביוט : טאַבעל(טאָפ : געדענקעוסשובֿ : יובל(-פֿײַערוש : פֿײַערלעכער
קאָלת-אָנים (אויפֿנעם) : פּאַראַד, גראַנדשאַראַדע, — שראַנצפּאַראַדע נ-פּ) : אויפֿזע, פּאָמפּע, דענדע, טראַסק, קנאַק, ספּעקטאַקל, צערעמאָניע, צערעמאָניאַל, גאַלאַ-פֿאָרשטעלונג : מאַרדי-גראַ, קאַרנעראַל , קאַרנאַוואַל.
מאַרש, אויפֿמאַרש, דגמאַרש : צוג, טריומפֿצוג, פֿאַקלצוג אאַז“ר : פּראָצעסיע : לעבעדיקע בילדער, אויפֿצוג נאַר-) , פּעדזשענט : מושטיר, סמאָטער, סמאָטרע, רעוויו : דעמאָנסטראַציע : ערן-פּאָסטן, ערנוואַך.
באַלײַכטונג, אילומעאַציע, עפֿעקטן, פֿײַערוואַרג, פֿײַערווערק : טוש, סאַלוט, זאַלפּ : שאַלונג, יובלקלאַנג, פֿאַנפֿאַר, טרומייטאָל , טהאָמפּייטאָל : אָוואַציע, אַפּלאָדיסמענטן, ז אַפּלאָן — 83- : יובל , טאָסט : זיגצייכן, טריומפֿציכן : טריומף-בויע (שרקע), טריומפֿטויער, טריומפֿויִל : טריומפֿקרוע, לאָרבערקרוע, לאָרבערקראַנץ, זיגערקראַנץ, גירלאַנדע : טראָפֿעע.
יובילאַר, חרחיובל , נִעל-היובל : טאָסער מיִסטער, צערעמאָנישמײַסטער : שעף פֿון פּראָטאָקאָל : מדקיניין.
יום-טוב, ז פֿײַערן, פֿײַערטאָע נרנ) : י פּראַזדנעווען : באַריסן, סאַלוטירן : מאַכן אַ פּאַראַד, מאַכן די פּאַראַדע : פּאַראַדית, דעמאָנסטריר, מאַרשירן, דעפֿילירן : יובלען, שאַלן : טרינקען אַ טאָסט, טרינקע צו (פֿאַר), טרינקען פֿאַרן געזונט פֿון, מאַכן אַ לחיים פֿאַר : טראָע ארף די הענט, אויסשפּאַנע די קאַרער טע : אָפּגעבן קבוד, ערן, לרבן אש“ר — 88- . אַדי : יִום-טובדיק, פֿײַערלעך, “ פּאַראַדנע,
פּאָמפּען, טעטראַלש, ספּעקטאַקלדיק, ספּעקטאַקולאַר, מאַיעסטעטש, פּראַכמק, פּרעכטיק, פּראַכטפֿול, גלענצנדיק, הערל, גרשדשז, אָדע, זשטאַסלעך, י שטאַטנע, פֿאָרמעל , קנאַקעדיק, טשקעדיק, טשוקעדיק נ-פּ) .
אינוו , פֿראָן : שלאַ: מיט אַ גלאָק : מי-ן
קנ(י)אַק : בגראַנדע : מיטן (גאַנצח טשאַק : טשאַקעדיק את קנאַקעדיק : האַקנדיק און טשאַקנדיק : מיט פֿליטערלעך : בחצוצרות וקול שופֿר : בתופּים ובמחולות : לקבוד : צום (ז אין) אָנדענק פֿון.
זען אויך : פֿאַרגעניגן 511, פֿאַרווײַלונג 514, פּוץ 529, לויב 588.
ס ן פֿרײַנדלעכקייט, חברישקייט, געטרײַקייט אאַז“וו — רי : פֿרײַנדשאַפֿט, ידידות : אַהבת - הבריות : גוט - פֿרײַנדשאַפֿט, בוועםפֿרײַנדשאַפֿט : אינטימע, וואַרעמע, הייסע, איבערגעגעבענע, אָמתע, האַרציקע, אויסגעפּרוּווטע, דויערנדיקע, אייביקע אאַזיוו פֿרײַנדשאַפֿט : האַרמאָניע : צוגעבונדנקייט : פֿאַרבינדונג, התקשרות : דערנענטערונג, קירוב, קירבות, התקרבות : ברידערווג, ברודערונג, פֿאַרברידערונג, פֿראַטערניזאַציע.
געטרײַשאַפֿט, ז טרײַהייט : איבערגעגעבנקייט, ז איבערגעבנהייט, לאָיאַלקייט, לאָיאַליטעט, סאָלידאַרשקייט, סאָלידאַריטעט : פֿאַוואָריטיזם, נעפּאָטיום.
גוט, פֿרײַנדלעך וואָרט : פֿרײַנדלעך קוים, קבר קוים נפֿות : עין נפֿה : גוטע, פֿרײַנדלעכע באַציִונגען : גוט לעבן, אָלום נִית : אַ לעבן ווי אין דער קושוואָך, ווי אונטערן אויוון, ווי אונטער דער באָד, ווי די יון מיט דער לאָנה : אידיליע : פֿרײַנדלעכער אומגאַנג (פֿאַרקער , קאָנטאַקט) : פֿרײַנדלעכע מגע-ומשא : מחנקות : צרישנבאַציִומען : פֿרײַנדשאַפֿטבונד, ברית אָלום : ברודערשאַפֿט, גוט -ברודערשאַפֿט, שוועסטערשאַפֿט, חברשאַפֿט, ז קאַמעראַדשאַפֿט, לאַנדסמאַנשאַפֿט, גענאָסנאָפֿט : קאַנטשאַפֿט, קענטשאַפֿט, באַקאַנטשאַפֿט, באַקאָנטהאָפֿט, באַקענטשאַפֿט.
פֿרײַנד, גוט-פֿרײַנד, פֿרײַנדין, פֿרײַנד'נע, ידיד, ואָהבת, מקורב : קום, קומע : חבר,
חברטע, חפֿרה, חברטאָרין, געזעלן, ז קאַמער ראַד, קאָלעגע, קאָלעזשאַנקע, פשיאַטשעל , קאָמפּאַניאָן, טאָוואַרישטש : פֿאַרבינדעטער, אַליִיִרטער : לינקער אָם נינ) : חבר-לאַרער, חבר-פּאַווער, חבר - באַווער, חבר - לאַפּ : מהותן, מחואָנתטע : שמעלקע, קניפּל , קניפּל בקניפּל , קנעפּל , קנעפּל בקנעפּל : פֿאַרדנער, גוט(ס)גינער, גוט(ס)ווינטשער: בלוטפֿרײַנד, בוזעמפֿרײַנד, האַרצפֿרײַנד, ידיד נאמן : נפֿש אַחת, איין האַרץ און איין נשמה, איע גוּף און איין נאָמה, צוויי נאָמות און איע געדאַנק (גוּף) : לײַב און לעבן, ליפּ און לעבן, אויג און אויג, קאָטינקע האַלינקע, אַתה באַתה, האַנט-אוך הענטשקע, איין קנעפּל : שאָטן.
ברודער, ברודערל , ברודערקע, גוטער ברודער, מיטברודער, בראַט, פּאַני בראַט, פּאַניע בראַטשע, אַ בראַט פֿון די בראַטן (ברעטער) : אָח לאָרה : פֿרײַנטל : אונדזער איינער, נאַש בראַט, (אָחד) משלנו, פֿון אַנשי שלומנו : פּערסאָנאַ גראַטאַ : בלאַטהאַלטער, פֿאַרטרויטער, נִעל-קוד : צווייטער איך, אַלטער עגאָ : אייגענער (מענטש , שטובמענטש, הויזפֿרײַנד, אײַנגייער, אַרײַנגייער, יוצא וויכנס, בָּן-אַית, שטאַמגאַסט:גאַסט, אורח, פֿאַרבעטענער— 5-4 . יוגנטפֿרײַנד, שול-חבר, ז שול-קאַמעראַד, פֿון איין חדר, קלאַס-חבר, שפּיל-חבר, טיער חבר, בעט - חבר, מיטשלאָפֿער : קן - עיר, לאַנדסמאַן, קאָמפּאַטריאָט : שיפֿברודער, שיפֿשוועסטער : לאָזשע-ברודער, פֿאַראייך ברודער, פֿאַראיידשוועסטער : פּאַרטיי-חבֿר, גענאָסע, וואָפֿן-ברודער : (גוטער) אָכן : בש קאָנטער, באַקאַנטער, באַקענטער, באַטרענטער נ-פּ) : אַלט באַקאַנטער : צופֿעליקער באַקאַנטער, קאַפּעליוש-פֿרײַנד : קאַנטשאַפֿט, באַקאַנטשאַפֿט : אויסגעבונדענע פֿרײַנד, די לעצטע גוטע ברידער, פּאַני-בראַציע, אַחים באָרה, אַחים לאָרה : דוד און יהונתן, אָקר און שלימזל , בנסמין און סענדערל , אלסהו און פּיניע, די דרײַ מוסקעטירן : בונדסלײַט :
622
באַקאַנטשפֿט - קרײַז, קריִן באַקאָנטע, איר טימער קרײַו.
וו : זע נמיט עמעצח פֿרײַנד (חבר אאַז“ר) — - : זע ומיט עמעצח גוט (פֿרײַנדלעך, באַקאַנט אאַז“וו) — אַדי : שענקען צוטרוי : זק נמיט עמעצח אע פֿרײַנדלעכע באַציונגען (אויף אַ מטן פֿוס, אויף אַ פֿרײַנדלעכן פֿוס, דאָס לעבן מיט דער נאָמה) : פֿאַרהאַלטן זיך גוט מיט : קלעפּן צו : עסן פֿון איין דסל מיט : זײַן נמיט עמעצח אויף-דו (פּער דו) : דוקען, ז דוצן : זײַן אויסגעקאָכט מיט : זע פֿרײַ מיט : פֿילן זיך אין דער היים מיט : צונויפֿלעבן זיך (אײַנלעבן זיך) מיט : זײַן געטרײַ (איבערגעגעבן. דנציק אאַז“ר) — אַדי : זײַן איבערגעגעבן בלב ונפֿש, מיט לײַב און זעל (זייל), מיט לײַב את לעבן : קלעפּן מיט לײַב את לעבן צו : איבערגעבן זיך צו : ווינטש דאָס בעסטע : גיין נמיט עמע-צן) אָרעם אין אָרעם (האַנט אע האַנט, האַנט בך האַנט, אַקסל בײַ אַקסל) : טיילן דעם מרל מיט : טיילן זיך מיטן (לעצטן) ביסן : טיילן ליידן און פֿריידן : אַוועקגעבן נפֿאַר עמעצח דעם קאָפּ (די נאָמה, דאָס לעבן, דאָס געזונט אאַזיוו) : לאָון זיך נפֿאַר עמעצח שנײַדן די הענט (אַרויסנעמען אַן אויג) : מקריב זע זיך פֿאַר : אָפּערן (ז אָפּפֿערן) זיך פֿאַר : שטרעקן דעם האַלדז (דאָס לעבן) פֿאַר : גין אין פֿיִער (את אין וואַסעח פֿאַר : האַלטן שטאָל און אײַון פֿאַר.
ווערן עטע פֿרײַנד, ווערן חמרים אאַז“ר : באַפֿרײַנדן זיך מיט : שליסן פֿרײַנדשאַפֿט (חברשאַפֿט) מיט : בּורת ברית זע : שלאָע בלאַט מיט : ברידערן זיך, ברודערן זיך, בראַטעווען זיך, פֿראַטערניזירן (זי : דערנענטערן זיך צו, מתקרב זע זיך צו, צוקלעפּן זיך צו, צולאָנטשען זיך צו, צוקאָכן זיך צו, צולאָזן זיך צו : וואַרפֿן זיך אע די אָרעמס פֿע : זע קוצעניו מוצעניו מיט, זע אַדרבא ואַדרבא מיט : עסן פֿון די פּיסקלעך אַרויס : מקרבֿ זח, באַפֿרײַנדן, דערנענטערן : אויסעט(ר)עקן
אַ האַנט פֿת פֿרײַנדשאַפֿט : מאַכן זיך (אָנלעבן זיך) פֿרײַנד : אײַנקויפֿן (גערינען) די פֿרײַנדהאָפֿט פֿון : אײַנקויפֿן זיך נצו עמעצן) אין לאַסקע : אַרײַננאַרן ייר (אַרײַנוּנכֿענען ייד, אַרײַנקריכן) צו יענעם אין האַרצן (בוזעם) : אַרח מיט די פֿיס צו יענעם אע האַרצן : חברן זיך מיט, קאָמפּאַנירן זיך גסקאָמפּאַניען זיך, סקאָמפּאַנייען זיך) מיט : אָנשליסן זיך (ז פּאָלאָנטשען ויך) אין : * אויפֿניוכען זיך ( איר ניוכען זיך, אויפֿשמעקן זיך) מיט : צונויפֿחברן זיך (צונויפֿקאָמפּאַנייען זיך) מיט : אומפֿירן זיך (אַרומפֿירן זיך) מיט : אַרומהענגען (ריִבן זיך) אַרום : יאָע זיך נאָך : ניט לאָע פֿון זײַט.
מאַכן די באַקאַנטהאָפֿט פֿת : מאַכן באַקאַנטשאַפֿט מיט : ווערן פֿאָרגעשטעלט פֿאַר : באַקאָנען זיך (באַקענען זיך) מיט : מאַכן ניענעס) אַוואַנסן : ברעכן דאָס אײַן : פֿאָרשטעלן זיך, פֿירשטעלן זיך, באַקענען ויך, אָפּרעקאָמענדירן זיך : געבן זיך צו דערקענען : זײַן באַקאַנט מיט : קענען זיך : קענען אויסגעבונדן (אויסגעטונקען) : קענען ווי אַ בייזן שילינגער : דורכקענען : אומגע מיט, פֿאַרקערן מיט : קומען אין באַריר (אין קאָנטאַקט) מיט : אויפֿטראָע זיך : האָבן באַציִונגען (מגע - ומשא, עסקים, מחנקות) מיט : האָבן צו טאָן מיט.
אַדי : פֿרײַנדלעך, פֿרײַנדשאַפֿטלעך, אידי ליש, ידידיש, ידידותדיק: אַבר(קש, ז חבר לער, קאָלעגיאַל, ז קאַמעראַדיש, סאָלידאַר(ש, ברודער(קע, מט-ברודער(קש, ז ברודערלעך, פאַני-בראַטסקע, שוועסטער(י)ש, ז שוועסטערלעך, מטשקניש : אַליִיִרט, פֿאַרבונדן : אויסגעבונדן, אויסגעקניפּט, אויסגעקנעפּלט, אויפֿגעטראָע, נאָענט : גוט, מטמוטיק, ליב, ליבלעך, ז ליבנסרירדיק, צערטלעך, וווילגענייגט, גוטגינציק, גוטמיינענדיק, האַרציק, האַרצעדיק, ז האַרצלעך, וואַרעמהאַרציק, ליבהאַרציק, צוגעלאָזן, צוגעלאָזט, ז צוגעטאָן, צוגעבונדן, צוגעקלעפּט, צוגעקאָכט, צוגעזאָטן, שקלאַפֿיש : געטרײַ, ז טרײַ, ז איניק, אויסגעפּרוּווט, לאָיאָל ,
השט-אזהאַנטיק, פֿאַרטרוילעך, גינציק, גוט(ס)גינעריש, פֿאַרגינעריש, גוט(ס)רנטשעריש, וואַרעם, הייס, איבערגעגעבן, מקירת-נפֿשדיק, קראָנות - גרייט, ז אָפּערפֿעיִק, ז אָפּערוויליק, אָמתדיק, אויפֿריכטיק.
נפֿאַרגלײַכונגען) נאָענט ווי אַן אייע קינד, ווי אַ ברודער, ווי אַ שוועסטער : געטרײַ ווי אַ הונט, ווי אַן אייע קינד : גינציק ווי אַן ערשט(ע) ווײַב, ווי אַ מוטער.
באַקענט, באַקאַנט, באַקאָנט, באַפֿרײַנדט, באַפֿרײַנדעט : היימיש, בהמיש נ-פּ) : פֿאַמיליאַר, פֿאַמיליער, אינטים.
אינוו, פֿראַן : מיט גוטן : אין גוטן מוט : בסבֿר פּנים ספֿות : בעע נפֿה : אָך ! : מיטן שענסטן קבֿוד ! : מיטן (פֿון) גאַנצן האַרצן ! : אָן צערעמאָניעס ! : שלי שיִך, שלך שלי : איין קעשענע : איין שיסל : זאַ פּאַניבראַט : ווי אַנדערע צוויי : ווי יענע צוויי : ווער מיר גוטס גינט (ווינטשט) : ווער מיר אין גרויסן גאָרטן זיצט נ-פּ) : אָחינו אַתה : ער וועט ניט אַוועקגעבן פֿאַר אים קיין זאַק באָרשט (קיין זאַק ציבעלע) : לאָו דאָס מיר אַנטקעעקומען וואָס איך ווינטש אים : דול אים, ער אין אַ גוטער ברודער : איך מיט דיר זע'מיר ווי אַנדערע צוויי, איך אָן דיר בין אַ בוידעם אָן היי (, אַן איינער פֿאַלט אַוועק בלײַבט דער צווייטער אַלייח : איך בין מיט אים אַדרבא ואַדרבא און ער איז מיט מיר קידער ווידער (און ער אין מיט מיר נִפֿתור ופֿרח, און ער אין מיט מיר ביילע רוק זיך) : זיי ביידע—אַן אויג מיט אַ ברעם (ווי צוויי פֿינגער, ווי אַ גדויל מיט אַ גדויל , ווי משה מיט אַהרנען, ווי משה מיט לייבן) : זיי גייען אין איינעם ווי תזריע-מצורע (רי מטות-מסעי) : זיי טיילן דעם ביסן פֿון מויל : זיי פּיש ביידע אע איין גריבל : זיי בײַסן זיך אָפּ די נען(עח : עס אין שח שראל בעשו : זיי האָבן צוזאַמען חורים געפּאַשעט : צוזאַמען געגאַנגען, צוזאַמען געהאַנגען : פֿון חברותא וועגן האָט זיך שוע אַ ציגײַנער (ניט איינער) אויפֿגעהאָנגען :
איך קען דעם שמש, און דער שמט קען ד גאַנצע שטאָט : ווו אַ שלימזל איז מײַנער אַ מחותן: העט אַתה אָם לצרינו? : לא הן ולא שקרן.
שפּר : קה טיכֿ ולה (עי- זכֿת אַחי- ןסחד : עט-ברידערשאַפֿט אין בעסער פֿת עשירות : חברשאַפֿט אין שטאַרקער פֿון ברידערשאַפֿט : אַ גוטער חבֿר איז גוט אויף ד ע ר וועלט און אויף י ע נ ע ר וועלט : אַ גוטער פֿרײַנד אין בעסער פֿון אַ פֿרײַנט : איין פֿרײַנד אין בעסער פֿון צען קרובים : ווער עס שמייכלט אין אַ פֿײַנד, ווער עס שטראָפֿט אין אַ פֿרײַנד : אָמתע פֿרײַנד חופֿענע ניט : ווען וועסטו וויסן, אַן איך בין דיר אַ גוטער פֿרענדז— אַן דו וועסט מיך ניט פֿאָלע : אַ גוט וואָרט מאַכט אַ גוט אָרט : אַ גוט וואָרט ברענגט אַ מטן ענטפֿער : אַ פֿרײַנדלעך געויכט אין דאָס בעסטע געויכט : בעסער מיט מטן איידער מיט בייזן.
נײַע פֿרײַנד באַקום, אַלטע ניט פֿאַרגעס : באַקום דיר נײַע פֿרײַנד, נאָר פֿאַרגעס ניט (איך די אַלטע : איין אַלטער פֿרײַנד אין בעסער ווי צוויי (צען) נײַע : האָב ליב דעם צווייטן און לאָן זיך ניט נאַרן פֿון דעם ערשטן : זײַ ניט צו גוט מיט יענעם, לאָן אַן אָרט ברוגן צו ווערן, זײַ ניט צו ברוגן מיט יענעם, לאָז אַן אָרט ווי גוט-פֿרײַנד צו ווערן : אויף אַ צעריסענער פֿרײַנדשאַפֿט קען מען קיין לאַטע ניט לייגן : געלאַטעטע מלבושים האָבן ניט קיין האַפֿט : מען קען קיין מענטע ניט דערקענען בין מען זיצט ניט מיט אים אויף איין פֿור (בין מען האַנדלט נישט מיט אים, בין מען וווינט ניט מיט אים) : מען קען נישט אַ מענטש בע מען עסט ניט אויף מיט אים אַ פּוד זאַלץ : אַ פֿרײַנד דערקענט מען אין אַ נויט : אע אַ נויט אין גוט אַ פֿרײַנד אויף אַ לויט : פֿרײַנד אין אַ נויט גייען צען אין (אויף) אַ לויט : איין פֿרײַנד אע אַ נויט אין בעסער ווי הונדערט ווען מען דאַרף זיי ניט : איין פֿרײַנד אע אַ נויט— וווּ געפֿינט מען אים? : פֿאַלן פֿאַלט מען אַלע,
624
אָבער אויפֿצוהייבן זיך דאַרף מען ד האַנט פֿון אַ פֿרײַנד : אַן מען קען ניט העלפֿן דעם פֿרײַנד מיט געלט זאָל מען אים כאָטש העלפֿן מיט אַ קרעכץ : אַ פֿאַלשער פֿרײַנד אין ערגער פֿון אַ הונט : בעסער אַ גוטער שווא איידער אַ שלעכטער פֿרײַנד : פֿון אַ עטן פֿרײַנד די קלענסטע רעה קרענקט מער ר פֿון אַ שונא די גרעסטע : אע שפּיגל ועט איטלעכער זײַן בעסטן פֿרײַנד : דער ערגסטער יאַריד (יריד) גיט מער פּרנסה ווי דער בעסטער פֿרײַנד : אַ גוטער פֿרײַנד (ברודער) אע מען נאָר בין (צח דער קעשענע : מטע רעכענונג מאַכט גוטע פֿרײַנד : בײַם גלעזל געפֿינט מען אַ סך (גוטש פֿרײַנד : מטע פֿרײַנד זײַנען ווי קראָפּעווע, זיי וואַקסן אָן רעגן : היטן זאָל מען זיך פֿאַר די פֿרײַנד, ניט פֿאַר די פֿײַנד : פֿע אַ שונא קען מען זיך אַליין פֿאַרהיטן, פֿון אַ מטן פֿרײַנד זאָל גאָט פֿאַרהיטן : באַהיט מיך גאָט פֿון מײַנע עטע פֿרײַנדעון מײַנע אָונאים וועל איך זיך שוין אַליין פֿאַרהיטן : פֿון אַן אייגענעם האָט מען דאָס גענאַר : וואָס צוליב איו שטענדיק טדער.
זאָג מיר, ווער דײַנע חמרים זײַנע, וועל איך דיר זאָע, ווער דו ביסט : קל עורבֿ למינו יִשכת ואָן אָדם לדומה לו : קל עורבֿ למיגהו— איטלעכער צו זײַנעם (צו ייִן צעך) : קצא קע אָת מינו : גלײַכס מיט גלײַכס געועלן זיך : איטלעכס מענטעלע האָט זיך זע קענטעלע : איטלעכס רעקעלע געפֿינט זיך זע מענטעלע : איטלעכס (יעדער) טעפּל געפֿינט זיך זײַן דעקל (שטערצל): וווהע די נאָדל , אַהע דער פֿאָדעם : מיט וואָס פֿאַר מענטע מע האָט צו טאָן, אַזוי ווערט מען אַליין : מיט וואָס דער טאָפּ ווערט (איז) אָנגעברענט, דערמיט שמעקט (שטינקט) ער : ווער עס פּאָרעט זיך מיט סמאָלע שמירט זיך אײַן די הענט : אַן מען לייגט זיך מיט אַ הונט שטייט מען אויף מיט פֿליי : אַן מען לייגט זיך אע קלײַען שלעפּן אַוועק די חנירים : י אַן מען טרעט אע דרעק הערט זיך פֿע די
שטיוול : אַן מען שפּילט זיך מיט אַ קאַץ מון מען פֿאַר ליב ועמש איר קראַץ : אין פּאַרשיווע שף מאַכט אַלע שאָף פּאַרשיווע : עס ניט קע ביינער, וועלן דיר ניט מיי טאָן די ציינער : אַן דו וועסט זיך חברן מיט אַ עב וועסטו אַלע אויך ווערן אַ ננב : אויף אַ פּאַרכעראַטן (פאַרשיק) פֿערד שטעלן זיך אַלע פֿליגן : אַ קשרער פֿויגל (אַ ווײַסע טויב) שטעלט זיך ניט אויף אַ (טריפֿהנעם, שמוציקן) חזיר : פֿון בייזע לײַט זאָל מע גיין אויף אַ זײַט : אַ שלעכטער חבר איו אַ גוטער מקבר : אַ טאָפּ מיט אַ קעסל אין אַ שלעכטע חברותא : פֿיל מטע האָף גייען אַרײַן אין אין שטאַל.
זע אויך: הילף —, אָלום —4, געזעלשפֿטלעכקיט ש, ליבע א, מטהאַרציקיט א.
נפּפּ. אומפֿרײַנדשאַפֿט , קינאה ס : אומפֿריִנדשאַפֿט, פֿײַנדלעכקייט, אומגעטרחפֿט, ז אומטרײַהייט, פֿרעמדקייט, דערווײַטערטקייט אאַז“וו —אַדי : פֿײַנדשפֿט, קינאה, האַס : שלעכט בלוט, ביין בלוט, ביטערקייט: פֿאַלשע פֿריִנדשפֿט, וישקהו מיט פּינטעלעך : התרחקות, קירוד - הלאָבות : שלעכט לעבן : קינאת -אָרת, זינאת - אָמן, דנאת-אָינם : אַנטיסעמיטעם, ייִדוהאַס, ייִדנפֿײַנדשפֿט, ראַסנהאַס, מענטשנהאַס, מעאַנטראָפּיע : דערווידער, (דעחרדער-געפֿיל, פֿאַראַכטונג, עקל אאַזיוו — 42- : קידערווידער, אַנטאַשניום אאַז“ר — 447.
שונא, פֿײַנד : קעג(ע)נער, געגענער, אָפּאָנענט — 447 : פֿאַלשער פֿרײַנד : דםשונא, בלואונא, בלוטפֿײַנד, שונא-אָוות, טויטפֿײַנד : ביטערער, געשוואָרענער שונא : נוקם ונוטר : אומזיסטער שונא, שונאחינם : פֿאָלקספֿײַנד, קלאַסנפֿײַנד, פֿרויענפֿײַנד, עדנפֿײַנד אאַז“ר : ייִדדפֿרעסער, אַנטיסעמיט, צורר-הזודים, שונא שראל, שונא אָית : מענטשנפֿײַנד, מענטשנהאַסער, מעאַנטראָפּ : צורר, אָמן, אַש, עאָלק
— ז-פּ : דתן שאָירם, מדע - ומואבֿ : בלוטאָונאים, אָונאים אויף מעסערשטעך : פֿײַער מיט וואַסער, הונט און קאַץ, קאַץ און מוע : אומפֿרײַוד, צונגפֿרײַנד : אָפּחבר, אויסחבר : פּערסאָנאַ נאָן גראַטאַ : פֿרעמדער, ווילד פֿרעמדער, בלוטפֿרעמדער : אָפּגעפֿרעמדטער, פֿאַרפֿרעמדטער, אָפּגעריִטערטער אאַו“ר — אַדי.
וו : פֿײַנט האָבן : נאַר-) פֿײַנטן, פֿלנדן : האַ-ן, פֿאַראַכטן : פֿײַנט האָבן אַכלית שינאה (באַכלית האָעאה, שינאת-אָוות אאַז“ר) פּ - : טראָע (נאָכטראָגן) אַ קינאה (אַ ביין האַרץ) : האָבן אַ כראַפּ אויף : זײַן אויף מעסערס מיט, זײַן אויף שטעכמעסערס מיט, זײַן אויף מעסערשטעך מיט, זײַן נאַ שטיכי מיט : רײַסן זיך פֿאַר די האָר — 447 : ליב האָבן דרײַ מאָל אע שלייער נ-פּ) : ליב האָבן אַ שלאָפֿעדיקן, ליב האָבן פֿון ווײַטן (פֿע דער ווײַטנס) : ניט קענען לײַדן (פֿאַרלײַדן, אויסשטיין, פֿאַרטראָגן) : ניט זײַן מיט עמעצן מט דעראָן : וואַרפֿן אויף עמעצן אַ ביי (שלעכט) אויג (אַן אומחן) : ווערן עונאים, פֿאַרפֿײַנטן זיך : ניט קוקן אע יענעמס ווינקל (אין יענעמס זײַט, אין יענעמס דלדאַמות) : ניט גק אע יענעמס דלדשמות : ניט האָבן קיין מגע-ומשא (קיין שום משא-ומתן) מיט: ווײַכן פֿע — בּפּפּ : יע נמיט עמעצן) מט-פֿריִוד פֿון רײַטן (פֿון דער ווײַטנ(ס)) : זײַן מיט עמעצן עט מאָרגן—עט שר : ניט שטיין אום : ניט נאָכפֿרעע זיך אויף (נאָך) : ניט ריידן מיט.
נפֿאַרגלײַכונגען) פֿײַנט האָבן (נ--) ליב האָבן, האָלט האָבן) ווי אַ פּאַדלע, ווי אַ פּוּירה, ווי אַ סייר, ווי אַ שפּע, ווי אַ שלאַנג, ווי אַ מיאוסקיט, ווי מען האָט פֿײַנט אַ מיאוסע מויד, ווי אַן עבודה ורה, ווי דעם (די) אָלוי, ווי די מאַטקע באָסקע, ווי אַ הונט אַ ייִדן אע אַ קאַפּאָטע : ניט קענע אָנקוקן (אָנוען) ווי אַ חויר, ווי דעם טריפֿהנעם אַויר, ווי דעם הונט פֿון דעם אָריץ, ווי אַ בייע (קרעציקע) צויג, ווי די עבודה נרה אַלע, ווי דעם וואָכערניקס קוויטל.
פֿרעמדן זיך : פֿאַרפֿרעמדן דר, אָפּפֿרעמדן זיך, דערווײַטערן זיך, יאָטדאַליען זיך : באַפֿרעמדן, ניט וועלן דערקענע, פֿאַרלייקענען.
אַדי ן אומפֿרײַנדלעך, פֿײַנדלעך, ביטער,
פֿאַלש, ניט-געטרײַ, אומגעטרײַ, ז אוּמטרײַ, ניט-לאָיאַל, אומלאָיאַל, ניט-ליב, ניט-באַליבט, אומבאַליבט, אומפּאָפּולער, אומסימפּאַטיש, אומפֿאַרטרעגלעך, געפֿיִנט נר-) : פֿאַרפֿײַנדט, פֿאַרהאַסט, געהאַסט : ווידערוויליק, עקלדיק אאַויר — 542 .
אומבאַקאַנט, אומבאַקענט, אומבאַקאָנט, פֿרעמד, בלוטפֿרעמד, ווילד פֿרעמד, קאַלט, ווײַט (ווי אַ פֿרעמדער , פֿאַרפֿרעמדט, אָפּגעפֿרעמדט, דערווײַטערט, אָפּגערײַטערט.
פֿראַן : אַ שייאַרצע קאַץ איי דור-געלאָפֿן
צווישן זיי : ער וואָלט אים דערטרונקע אע אַ לעפֿל וואַסער: איך קען ניט הערן דעם נאָמען זײַנעם : איך האָב אים אַזוי האָלט, אַן איך וואָלט אים מײַן טויט ניט געזשאַלעוועט : איך האָב אים ליב ווי אַ פֿאַרפֿוילטע ריב : האָסט מיך ניט ליב? — קוש מיך ניט אין קנים : איך האָב מיט דיר אין איינעם קיין חוירים ניט געפּאַשעט (ניט געפֿיטערט) : איך האָב זיך מיט דיר אין צייכן ניט געשפּילט : ביסט מיט מיר קין מחותן ניט : זײַ מיר ניט קיין צו נאָענטער מחותן : איך וויל דיך ניט קענען : איך בע ניט דײַן קרוב, איך בין ניט דײַן גואל : זײַ מיר ניט קע פֿעטער און ניי מיר ניט קיין שיך — פּ-פּ : אויס מחוּתּן ! : אויס מחואָנתטע ! : אויס עטי מיט מאָטיע ! : נתקרדה החאָילה : פּלשתּים עליך שמשון !.
שפּר ן אַ מטן פֿרײַנד באַקומט מען אומזיסט,
אַ שונא מון מען ויך קויפֿן : בעסער איין גוטער פֿרײַנד איידער צען אָונאים : בעסער צען עטע פֿרײַנד איידער איין שונא נ-פּ) : בעסער אַ ביס פֿון אַ פֿרײַנד איידער אַ קוש פֿון אַ פֿײַנד : בעסער אַ פּאַטש פֿון אַ פֿרײַנד אי דער אַ קויל פֿע אַ פֿײַנד : פֿרעג בײַם שווא אַן
עצה את טו פֿאַרקערט : דעם מטן פֿרײַנד זאָל מען געבן אַ שלעכטע עצה און דעם שונא אַ עטע : אַ מענטש דאַרף איבער זיך קע ערגערס ניט האָבן ווי אַ מענטש : די גרעסטע אָונאים ווערן נאָענטע מחואָנים : פֿון אָונאים מחואָנים : אַ ברודער אַ שונא איו אַ שונא אויפֿן לעבן : דאָס קינד איו געשטאָרבן—די (דאָס) קראַטערשאַפֿט אע אויס : פֿאַר אַ שטיל וואַסער, פֿאַר אַ שטילן הונט און פֿאַר אַ שטילן שווא ואָל מען זיך היטן : פֿאַר קיין שונא קען מען זיך ניט אויסהיטן : וואָס דער מענטש טוט זיך אַליין וואָלטן אים קיין צען אָונאים ניט געטאָן : איין גאָט אויף אַלע אָונאים : בנפֿול אויאָך אַל אִשמח : אַו דער שונא פֿאַלט טאָר מען זיך ניט פֿרייען (, אָבער אויפֿהייבן אים? חלילה 6 : בעסער דער שונא זאָל זען מע גליק איידער איך זײַן אומגליק : בעסער דער שׂונא זאָל בײַ מיר זען גוטס איידער איך בך אים שלעכטס : זינאתחינם מאַכט רשי : אַ מיאוסע מויד : וועע שינאתחינם אין דאָס נִית-האָיקדש אָרוב געוואָרן : האָינאה מקלקלת אָת השורה.
זען אויך : קעג(ע)וערשאַפֿט קעס 510, ווידערווילן 2—, רוגן 552, שלעכטהאַרציקיט 567.
אפּ. געזעלשאַפֿטלעכקייט
ם ן געזעלשאַפֿטלעכקייט, ז געזעליקייט, חברותאדיקייט אאַז“ר — אַדי : חברותאלעבן : גאַסטפֿרײַנדלעכקייט, גאַסטפֿרײַנדשאַפֿט, הכנסת-אָורחים : אָפֿן הויז, אָפֿענע טיר : אונטערהאַלטונג, פֿאַרווײַלונג אאַז“וו פּ 14-. אומגאַנג, פֿאַרקער : וויויט, באַזוך : קיקורחולים : לינה : באַגעגעניש : באַשטעלונג, אָפּמאַך, אָפּשמועס, אָפּרייד(עניש, באַשטימונג, אַפּאָעטמענט נאַ-) : זעעניש, זעונג : פֿאַרבעטונג, ז אײַנלאַדונג, הזאָוה : חתונה-בילעט, פֿאַרבעטקאַרטל, פֿאַרבעטבריוו, וויזיט - קאַרטל, רעקאָמענדיר-בריוו, המלצה.
פֿאַמיליע-קרײַז : געזעלשפֿטלעכער צו-
זאַמענקום : צונויפֿקום, צוזאַמען אאַזיר פּ זפּ : אויפֿנעם, אויפֿנאַם, אויפֿנאַמע, קאָלת-אָנים, אָרוך-האָא — פּפּפּ : וועיטטאָג, אויפֿנעמטאָג, זשור-פֿיקס.
שימחה: סעוּדה, באַל, באָל נ—) : קאָסטיומירטער באַל, מאַסקנבאַל , טראַסקנבאַל נ-פּ), מאַסקעראַד, מאַסקאַראַד : פּיקניק, פֿרימאָרגן, מאַיורקע, מאַיאָרקע : באַנקעט, ליאַמע, קערמעשל, מישתה (ואָימחה) : הולקע, הוליאַנקע, הוליאַנע, הילולא ואָינגא, צעך אאַז“ר — 1 1- : פּאַרטי נאַ-ז, בעריאַלניצע נקק : טיי, גלעזל טיי, טי-פּאַרטי נאַ-) : ווײַלאָוונט, וועטשערינקע, סואַרע : טאַנצאָרנט, טאַנצולקע, דאַנסינג — פּ 1- : חנוכתזקית, זאַקלאַשטשינע : נמלבוש באַנײַונג, תּתחדש(ח, קראָשטשינע: געזעגן - אָוונט, אָפּשייד - אָרוט, צאתך - לאָלום : געבוירן - טאָג, געבורטסטאָג, י אימיענינעס : נאָמענטאָג : סורפּרײַז-פּאַרטי נאַ-) : יאָרצײַט, יאָרטאָג : משאָחה-נום-טוב : מול-עובֿ : חתונהטאָג : הילצערנע (5) , צינע(ר)נע (10) , קרש טאָלענע (15) , פּאָרצעלײַענע (ש), זילבערנע (25), גאָלדענע (א) , דימענטענע (75) חתונה : שבעים-מאָלצײַט, שבֿעים-מאָל נר-) : שימחתמיצרה, זימחה אָל מיצווה, סעודת-מיצרה : קידוש : אָלדסעודות, ז שאַלעשידעס, שמאָלע סעודות נ-פּ) : מלווה-מלבּה : אָלום (כר, נכר : ברית, בריתניצע, שלישי למילה : שולפֿירן, אײַנפֿירן נאַר-) , אָדית-האָן, נִר-מיצרה אאַו“ר — 19- : תּנאים, חשנה — בּ-פּ : התאָלת הקפֿר, קיום הספֿר, קיום, קיום מסכת, קיום משניות : פּורים צו דער סעודה, פּורימדיקע סעודה, סעוּדת - פּוּרים : ערשטער, צווייטער (אַנדערער) סדר : דריטער סדר.
קיבוד , פֿונדע, טראַקטירונג, טראַקטאַמענטן, טריט נאַ-) : טיש, בופֿעט : זיסער טיש, געזאַלצענער טיש : לעקעך-אודבראָנפֿן, צובײַס אאַז“וו — 8-בּ.
געזעלשאַפֿט, געזעלנשפֿט, קאָמפּאַניע, קאָמפּאַני נ—) : אָברה, חבֿורה, חבֿרותא,
627
פּעקל, קרײַזל, קרענצל, רעדל, מסיבה, פּלעשדע, צער, אֶברה-באָרשט אאַו“ר . אורח, באַזוכער : גאַסט : געסט, קעץ נ-פּ) , קרואים, גערופֿענע, פֿאַררופֿענע, געבעטענע : געבעטענער, פֿאַרבעטענער, ז אײַנגעלאַדענער גאַסט : חתונה-לײַט : אומגעבעטענער, אומגעריכטער האָסט : אָנגעלייגטער גאַסט (אורח) : אורח אָמן: יוצא ונִיכנס : ביטער, גוטעום-טובביטער, ז מטעום-טוב-בעטער : פּנים חדשות, אָנים חלשות נ-פּ).
גאַסטפֿרײַנדלעכער מענטש, צוגעלאָזט מענטשל, מעורב עם הבריות, מיקסער נ—) : געזעלשאַפֿטלעכער מענטש, געזעלשאַפֿטלער, (קעל) מכניסשורח : מעלשימחה : י אימעניניק. וו : זח געיעל-אַפֿטלעך, געיעלן זיך : ייִן אויסגעקאָכט מיט מענטע : קומע (גע) צרע מענטע : אומגע (פֿאַרקערן) מיט מענטע : זע זיך (טרעפֿן זיך, באַגעגענען זיך, צוואַמענקומע זיך) מיט מענטע : שטיין אין פֿאַרבינדוע מיט מענטע: האַלטן געזעלשאַפֿט: גיין צו גאַסט, באַזוכן, וויויטית : מאַכן (אָפּשטאַטן) אַ ווידט : קומען (אַרײַנקומען, אַרער שטעלן זיך, אַרײַנפֿאַלן, אַרײַנכאַפּן זיך) מיט אַ וויויט : באַערן מיט אַ ויט : אַרײַנשמעקן : אָפּגעבן (אָפּצאָלן) אַ וויזיט : לאָון זיך מעלדן, לאָון אַ וועיט-קאַרטל : אָנבעטן זיך, אײַנבעטן זיך : האָבן ש אַרײַנטריט (ש אַרדעאַנג, אַ דריסתזרגל) : אײַנגין : מאַכן זיך אוּ אַר גאַט : מאַכן זיך אַ פֿיסל : אַרײַנשטעלן אַ פֿוס (אַ פֿיסל) : ביווען : אײַננאַדזשען ויך, י זאַנאַדיע ד, פֿאַרהאָדען דך, פֿאַרנאַראָווען זך : פֿילן זך השיש : פֿילן זיך ווי אין דער היים : זײַן צו גאַסט : האָסטירן, האָסטע : ממער חולה זײַן : פֿאָרן (גע) אויף קברשמת : גע אוף ברכה (אף קידוש, אויף דכלעך ש“וו) פּ - : ק ק קימד (אע פֿריידן) : גע מקוםטום ביטן : זײַן בתוך האָאים : טשצן אויף פֿרעמדע חמת : — קריכן אוּש עמדע קרים.
אָפּריידן, אָפּשמועסן, אָפּמאַכן, באַשעלן זיך, מאַכן ש אַפּאָעטמענט נ—) : בעטן, פֿאַרבעטן, פֿאַררופֿן, ז לאַדן, ז אײַנלאַדן : אָפּאַכטן, אָפּערע, אָפּנעמש : אויפֿנעמען (צונעמען) געסט : אויפֿוואַרטן, אונטערהאַלטן אאַי“ר — 14- : ברעכן ברויט מיט : עסן נעמעצנס) ברויט את זאַלץ (זאַלץ און ברויט) : אָפּעסן ניענעם) די ביינער (דעם קאָפּ) : געבן שלום-עליכם בין אונטערן אָרעם !לאַנגער וויזיט) .
אויסשטעלן זיך ליִטש : מקבד זע מיט : עבן קיבוד, שטעלן אַ טע : טראַקטירן, פֿונדירן, פֿונדעווען, געבן אַ פֿונדע, טריטן נ—) : סעודהנען, סעודהרען, באַליערען, שוועכן, ז צעכן אאַז“ר — 1 51 : מאַכן (פּראַווען) אַ שימחה (אַ קערמעשל אאַזיוו) : געבן אַ פּאַרטי נאַ-), געבן אַ צאתך-לאָלום אאַז“וו : שטעלן (געבן) אִיקת (משקה, (לעקעך אוף בראָנפֿן אאָזיר) : האָבן אַן אָפֿן הוין : מאַכן אַ קיום אע די נש טעג.
אַדי : געועלשפֿטלער, חברותאדיק, זגעזער ליק : גאַסטפֿרײַנדלעך, מכניסשורחדיק אאַן“וו — ס אין יי.
פֿראַן : פֿון דעם דערפֿל אע געוואָרן אַ שטעטל : ער אע פֿת אַברהם - אָקינוס אייניקלעך נמכניסשורח) : ער דאַרף האָבן אַ מענטע ווי דער דובנער טײַך : וווּ צוויי אין ער אַ דריטער : בײַ אים אע קל דכפֿין יִיתי ויכול : בך אים אין אָפֿן טיר און טויער : עס אע בּיִד האָלך (בּסעודת שלמה בשעתו) : פֿון קע זימחה האָב איך קיע צער ניט : ויִקהלפּעדי —מאַך שהכּל איבער דער סעודה : רקהלמאַך שהכּל, פּעדילאַך אַ סעודה : ניע לעקעך בענדועעכֿוד בענדשע : עס גשט דך בראָפֿן ר אסער : בראָנפֿן אע געטג, נאָר עולם אע צו פֿיל : עס פֿעלט ניט קע טעלער, נאָר אַ פּאַרשת אין צו פֿיל : עס אע נאָכגעשפּעט אַזר ר בײַ אַן אָרעם באַדעקנס : טיש און בענק ר האָלץ, מיטשחרונים ר אסער, פֿש את פֿלעע לא ראָה :
628
ן אַו מע גיט צע לײַטן ווייס מען, האָס סע טוט זיך בײַ זיך אע דער הש : אַן מען וויל יוצא זע פֿאַר דער עלט מ האָק עלט: אין דער הש ווי האָט וויל : צע לײַע מת מען זיך מעלן ווי אַ מענטש: דם דאָס קית-האָיקדש איו אָרוב געוואָרן קע קע זימחה גיט זע פֿאָר פֿול : אָל הנהנה משדת אַלטידשכם כּאָילו הנה מויו השקינה : ר ע ו דאָ פֿלש אוּן פֿש, דאָרט אע אַ פֿריילעכער סס: אויף יענעמס זימחה האָט מע אַ מע אָפּעט ט : פֿע אַ שממה ערט מען עט : ע מע מיט זיך מיט יענאָס דמחה עדלעבט מען וע איגשע : מאָט די זימחה העט זך אָן שפּעטער דויערט זי אַלץ לענר : האָס ווירקער (קלער) דער עולם, אַלץ גרשסשר די זימחה : קלענער דער עולם, גרעסער די זשחה : אַ מחותן מייניקער, אע די אָימחה גרעסער : ברוב עם הדרת אָלך : ווער עס ברענגט קק גאָפּל-לעפֿל ניט מיט באַקומט ניט קיין חלק : אַן מען טאַנצט אויף אַלע חשנות וויינט מעך האָך אַלע מתים: די נִעלהאָיתטע עסט די לעצטע (צו לעצט) : אַן אימלעכ צאָלט האָדער א דער בער ומער.
(שלח שלכס מעער|א ו ווך : אַז די קאַץ וואַשט זיך וועלן זײַן געסט : לאָן נאָר זע דער טע געמיט, געמט עלן זיך מע געפֿיען אַן דער באָק הערט שפּילן האָנצט ער מיט : ווו צוויי עסן עסט אַ דריטער : ווו צוויי א ארך אַ דריטער : צווק צוויי מיטלט ז אוּיס אַ דריטער : מו צוויי עסן פֿע אין שסל קע זיך דער דשער אָנעסן אַ ביסל : וווּ זעקס ווערן זאַט מעט קלעקן פֿאַר אַ דבעק (האָט דער זיבעטער גענוג) : מע האָל אָמיד בעק ארף גוטע געש : לעבן עטע עסט פּדוועט מע זיך אַלע אויר: ווע עס שמע געסט א מע אַריין אויך נהנה : באַער מיר עטע שמ, מעל אוּך מיך אוך פּדרע : שק אמח צו אָורחש (געסט , אָ, מעלן טיר אַלע אַרך הנאַר האָע (ניט שלעכט מאַכן).
גוטע געסט קומען אומגעבעטן : דער של (עהאָש ואָך די געסט: דורך דחש דט מען ארס קעדער : אַ גאַסט אוף אַ מײַל זעט אַרף אַ מײַל : אַ האָסט אויף אַ וורע עט אַ וורת את אַ מדה : אַ גאָט אע ר אַ ע: אוּ אָפֿטער גאַמ פֿאַלט צו לאַסט : דך עג אע מע אַ האָסט, שער פֿאַלט מח צו לאַסט : אטיק אַ האָסט, האָנטיק אַ לאַסט, שמק ניט פֿרש, משהאָך—געהאָכט פֿס! : ע אוּר געבעטשער שסט ו ערגער ר אַ בלאָטער : מש מיסגעבראַכע ברוש א דען אוּמעמם אַ עטער האָסט (אורח) ; ש דער אא עסט פֿעלט אש אַ לעפֿל : אַז מע האָט ליב דאָ — שעעט מע זע מומיק: אַע א מכרס אוּרח: אין אורח ו מעיס אַ צר חפּ) : ש דער מעאָימחה אע אַ מער שמט די עסט האָרמט אַר: אוּ מע פֿרייט ך מש אַ ווטער עערע טאָ ער טשל אוּ אַ האָסט.
פּפּפּ. אָפּגעזונדערטקייט
ס : אומגעזעלשאַפֿטלעכקייט, אָפּגעזונדערט-
קייט, צוריקגעצויגנקייט אאַז“וו פּ אַדי : אומהאָסטפֿרײַנדשפֿט : עלנט (איינזאַם) לעבן : איזאָלאַציע, התבודדות, בדידות. פּרישות, נוירות : ייִחוד, יחידות : עלנטקייט, איינזאַמקײַט, איינזע, איינזײַנקייט : וּלות.
היימזיצער, שטובזיצער, הויזמענטש, היימיקער, יושבֿ-אוהל, נחקא אָל הקלים, פּורש מן האָיבור : אַ מענטש פֿאַר זיך : י בעוליודניק, וואָלקולאַק, מרוק— 2-פּ : מתבודד, פּרוש, נזיר, קלועניק, קלויזנער נאַר-) , פּאַטראָן : מאָנאַך, מאָנאַשקע, דעוואַטקע : ערעמיט, ז הער(ע)מיט, אַנאַכאָרעט : דשגענעס, ראָבינואָן קרוזאָ : אָפּגעזונדערטער, צוריקגעצויגענער אאַו“וו — אַי
פֿאַרגעסענער, פֿאַרשטויסענער, אַרויסגעשטויסענער, אויסגעשלאָסענער, פֿאַרשיקטער : באָיקאָטירטער , מוחרם, אע חרם געלייגטער, מחוץ-למחנהניק, פּאַריער : מצורע. וו : זײַן ניט געזעלשאַפֿטלעך, זײַן צוריקגע-
צויע, זע אײַנגעקערערעט אאַז“וו — אַדי : ניט גע (ניט קומע) צווישן מענטשן : פֿירן (לעבן) אַ שטיל (אָפּגעזונדערט אאַז“וו) לעבן : זײַן אָפּגעשיידט פֿון דער וועלט : זײַן פֿאַר ויך : זײַן אָן פֿרײַנד (און גוטע-פֿרײַנד) : אָפּזונדערן זיך, מיִחד זײַן זיך, איזאָלירן זיך, אָפּשליסן זיך : דערווײַטערן זיך פֿון מענטע (פֿון דער וועלט) : אָפּשנײַדן (איבעררײַסן, ז אָפּברעכן, אויפֿגעבן) דעם פֿאַרקער מיט מענטע (מיט דער וועלט) : פּראַווען התבודדות, מתבודד זײַן זיך : צוריקציִען זיך פֿון מענטע (פֿון דער וועלט) : האַלטן זיך באַזונדער (פֿון דער ווײַטנס, אין הינטערגרונט) : ניט אַרויסגיין (ניט אַרויסטרעטן) מאָתח קיט : ניט (אָטוען די ליכטיקע שײַן : זיצן מיט (אע) די פֿיר ווענט : אויסמײַדן מענטע : ווײַכן (אַנטלויפֿן, באַהאַלטן ויך) פֿון מענטע (פֿע דער וועלט) : ווײַכן מענטשן נאַר-) : פֿאַרשלאָע
זיך (פֿאַרקריכן, פֿאַרקלײַבן ויר, באַגראָבן זיך) אע אַ לאָך (אע אַ ווינקל): אָפּזאָע זיך פֿון מענטע (פֿון דער וועלט) : לעבן עלנט (אַלק, איינזאַם אאַו“וו) : ניט אַרויסגיין פֿון די דלד אַמות : שטק מחוּץ למחנה : זײַן פֿאַרגעסן פֿון דער וועלט.
נפֿאַרגלײַכונגען) לעבן ווי אין אַ האָלד, ווי אע אַ מאָנאַסטיר, ווי אַ אָרוש, ווי אַ מאָנאַך, ווי אַ מאָנאַשקע, ווי אַ נזיר, ווי אַ וואָלקולאַק.
אויסשליסן (אַרויסשטויסן, פֿאַרשטויסן) פֿון דער געזעלשאַפֿט : פֿאַרשיקן, פֿאַרטרײַבן, ז אויסווײַזן אאַז“ר — 04- : באָיקאָטירן : אַרײַר לייע אע חרם, עקסקאָמוניקירן — 5-9 .
אדי ן אומגעזעלשאַפֿטלעך, אַסאָציאַל , אומ-
חבֿרותאדיק, ז אומגעועליק, אומגאַסטפֿרײַנדלעך : אָפּגעזונדערט, אָפּגעשיידט, איזאָלירט, אָפּגעשלאָסן, צוריקגעצויגן, איִנגעקערעוועט, דערווײַטערט, פֿאַרזיכדיק, באַזונדער, פּריוואַט : (איינעח אַלע, עלנט, איינזאַם , פֿאַרלאָזן, פֿאַרשטויסן : אומפֿרײַנדלעך אאַז“ר — 5-2 .
זען אויך : רוגז 582.
אַנפּ. איידלקייט
ם : העפֿלעכקייט, איידלקייט, טט-דערצויע-
קייט אאַז“ר — אַדי : דרך-אָרץ, אַרבות, נימוס, רעספּעקט, רעשפּעקט נאַר-) : אָבוד, אָפּשײַ אאַז“וו — 80- : אַכטונג, י שאַנאָוואַניע, “ אוּוואַזשעניע : פֿײַנע, מטע, איידעלע אאַז“וו מאַנירן (באַנעמונג, האַלטונג, מידות, ז זיטן) : פֿײַטעפֿיל , טאַקט : גלאַנץ, שליף, פּאָליטור : מטע דערציִונג : בילדונג, קולטור, ציווילי זאַציע : גוטער טאָן, עטיקעט : גאַלאַנטקייט, ז גאַלאַנטעריע, דזשענטלמענשקייט : דאַמעך ערע, דאַמען-הערינג נ-פּ) : איידעלער שטייגער ריידן : קאָמפּלימענטן.
אַרײַנפֿיר, פּרעזענטאַציע, אינטראָדוקציע, פֿאָרשטעלונג אאַו“וו — 4-פּ : אויקנעם, קאָלת-
פּנים, אָרורשבא : גרוס, גערוס : באַגריסונג, סאַלוט, סאַלוטאַציע : באַגריס - פֿאָרעם , באַדיסישעסט : האַנטדרוק, האַנטקוש : פֿאַרבייג(ונס , פֿאַרנייג(וש, שאָקל מיטן קאָפּ : רער וועראַנס, בואי-באָלום, השתחאָיהלע, קידה, קניקס : שלום-עליכם, עליכטשלום.
נִעל-דרך-אָרץ, אָדאָרבות : סטאַטיק ליר סטאַט(קקעס : ווויל (גוט) דערצויגענער, אַעלמידות : מוקיר ראָנן : דזשענטלמען, דושענטלמאַן ל'ר דזשענטלמענער, דושענטללײַט : העפֿלעכער, איידעלער, טאַקטישער אאַו“ר — אַדי
ר ן האָבן אַרבות, האָבן דרך-אָרץ, האָבן רעספּעקט אאַז“ר — - : באַהאַנדלען מיט רעספּעקט (מיט אַכטונג אאַז“ר) : אָפּגעבן אָבוד, שאַנעווען, י אוהאָושען אאַז“ר — 80- : אומגע איידל : אומגע ווי מיט אַ ווייך (רוי, געפּלאַצט) איי, ווי מיט זײַדענע הענטשקעס : קענע זיך האַלטן : אַרויסרײַע העפֿלעכקייט : ליעטשקען : אירצן, הערצן נדאַל) : וועע פֿײַנקייט : אויספֿײַנערן זיך, אויספֿײַנען זיך : איידלען זיך : פֿירן שטאַט : האַלטן זיך אע דער מעלה : סטאַטקעווען זיך : וואַרטן אויף אָבוד.
מעלדן, פֿאָרשטעלן (זיך) , פֿירשטעלן (זיך) : אַרויסגעק זיך, אָנרופֿן זיך : מקבל אָנים זע, אויפֿנעמען, איבערנעמען, אַנטפֿאַנגען נאַר-) : אויפֿנעמען פֿרײַנדלעך (מיט אָפֿענע אָרעמס) : געבן אַ ארעמע (האַרציקן) קאָלת-אָנים (אויפֿנעם) : מאַכן אַ וואַרע : אַנטקעעגיין (אַרויסגק אַנטקעע, אַנטקעעקומען) מיט ליכט (מיט מוזיק, מיט אַ קאַפּעליע, בתוּפּים ובמחולות) : געבן (מאַכן) אַ (בריי אָרוחבא : שע ווילקאָמע : דיסן זיך, באַגריסן זיך, וויטע(רע)ן זיך י זדראַסטווע : סאַלוטירן, פּרעוענטית דאָס געווער : געבן אַ מט מאָרע : אָפּגעבן דעם מט מאָרע : געבן די האַנט : געבן (אָפּשטעקן) אָלום(-עליכם) : (אָפּ)נעמע אָלום (-עליכם) : פֿעדערן אָלום נר-) : דירש אָלים
זע : פּורש באָלום זע : דריקן די האַנט : קושן די האַנט : אַראָפּנעמע דאָס היטל (דעם הוט) : פֿאַרנייגן זיך, פֿאַרבייע זיך : אַרומנעמע, צער קוק זיך אאַז'ר פּ זפּפּ : קאָמפּלימענטירן : (פֿאָר)בעטן (רופֿן, ז אײַנלאַדן) צום טיש — 4-פּ : טרינקען צו : אָנשטויסן די גלעזלעך מיט : טשאָקען מיט די גלעזלעך : טרינקען אַ טאָסט : באַ(פלייטן צו דער טיר : איבערגעבן (אָפּגעבן) אַ ג(ע)רוס.
אַדי ן דררשרצדיק, (ב)אָרבותדיק, נימוסדיק, טאַקטיש, טאַקטפֿול , קאָרעקט, איידל, העפֿלעך, אָנשטענדיק, ז אַרטיק, מט (מויל) דערצויע, סטאַטעטשנע, י סטאַטנע, דיסציפּלינירט, דיפּלאָמאַטיש, פּאָליטש, י פּאָליטיטער נע, צירלער-מאַנירלעך, ראַפֿינירט, געשליפֿן, קולטיווירט, ציוויליזירט, גאַלשט, י שלאַכעטנע, דשענטלמעניש, ריטעריש, ז ריטערלעך, געפֿעליק, דינסטגרייט, ז ליבנסווירדיק, י ציאָעע, פֿע, צאַרט, ווייך, זײַדן, זשפֿט(יש, מילד, דעליקאַט, פֿרײַנדלעך, ליבלעך, אוּיפֿמערקואַס, מט-שקוש, האַרציק, זיס.
נפֿאַרגלײַכונגעח אידל ווי אַ פּרינצעסע, ווי די פּרינצעסע אויפֿן אַרבעס, ר אַ מתמלבּה, ווי אַ טאַטנס אַ קינד, ר אַ זײַדענער יונגערמאַנטשיק, ווי אַ עט - ייִדיש אייניקל, ווי אַ שעמע(חדיק מיידל, ווי אַ פּאַניענקע, — ווי אַ פּאַנסקע כוואַראָבע.
אינר, פֿראַן : גסרגות : קריך הבאָ ! : קריך הבא אַ גאַסט ! : ווויל געקומען ! : ז ווילקאָמע ! : מאַכט אַ האָרע ! : קט אָקום ! : אַנו דרך ! : סקאָצל קומט ! : אָרוך הבאָ רב שפֿוך ! ג-פּ) : אַ שסט אע שטעטל ! : אָט אַ האָסט ! : מען דאַרף דעם אויר צעוואַרפֿן ! : מען דאַרף אײַנארפֿן דעם אויר ! : אַ נס וואָס עס אין מוטער, אַניט וואָלט מען דאַרפֿן צעברעכן דעם אויר ! : מען של דערמאָנע משיחן (, קומט עח ! : מע זאָל דערמאָנען אַ קול שטרוי ! נ-פּ) : אַ בער אע האָלד האָט געקרט ! : נעם גיס אוּיס די פּאָמו(קניצע ! : מע ניט געזען
אַ האָק מיט שת!ין וואָס רוט איר דעם שׁס פֿאַר דער מר? : פֿאַר דעט זעלביקן געלט (מעגע איר זיצף : (אַ דאָק) איך קען באַשטק.
עט מאַרע: האָט (גוט) העלף : גוט נאָרנט : האַראָ : האַו דו יו דו נאַ-) : מט שבת : מט נוםטום : שימחת ןוםשוב אײַך : אַ גוטן מועד : אָלום : אָלום-עקיכם : עליסםשלום : עליכם ועל בויכם: וואָס מאַכט איר (גוסס) ?ן וואָס מאַרט איר אַחוּץ גשונס? : ז ווי גייט עס? : ז ווי שטייט עס? : האָס מטס מעט איר זאָע? : וואָס האָכט איר? נשטפֿעח—אַ דאַנק פֿאַרן נאָכפֿדענענטפֿער א)—עסמאַכט זידאַ בלאָטער: האָס מאַכט ער? נ שפֿערס -פּ)עון אַ לעבל (ברויש אַן אָערך שיק, פֿע ברויט שטאָקעמ : וואָס' האָכט איר?— מען. שמאַכט : אַשרי יושבֿי מאָך—שק שע האָטשע, וואָיטשעמ? : קרוך הבאָ האָע עסן : אָרוך היושב : ברוכים העשבים : אָרוך עימצא : עטן אַפּעטיט': מיט פֿיל אַפּעטיט : קק: נדן בעט ער ניט—ר צובּײַסן: שמט עק : קומט מיטעסן: כ'בעט אײַך, קומט מיטעסן—כ'בעט אײַך מש, עק ניט נש) : עסט געזונט(ערהייט) : גייט האָשט זיך : עסט, עסט, הײַנט אין דאָך ניט שבת: זאָל אײַך ווויל באַקומען : זײַט (זשש מוחל : אַנשולדקט : פּאַרדאָן : ז פּשעפּראַהאָם : ז פֿאַרצײַט : פּאָרדאָן (פּשעפּראַשם) אין אַ לאָקשברעט : איך בעס (אײַ איבער אער אָבוד : איך בעט אײַך אשער ווי אַן אייגענע מוטער : במאָילת כּבֿודו : מיט רעשׁ פּעק- צי מעלדן: זײַט אַיוי פֿרײַנדלעך : ביטע : נִחה אינ אַ סאָכער נ-ע : עס מוט מיר הנאה : עס שמפּט מיר הנאה נא) : עס פֿרייט מיך: זיער אָנענעמעח : זייער אײַנגענומען: זייער אשגעמאַרינירט נ--) : זײַט נימקין האָסט: אַ'דעק: נענטפֿערס)עיטאָ פֿאַר וואָס: אַדרבא: מיטן שענסטן אָבוד : אַ אן טאָ, אַ ווטע נאַכט אאַז'ר — פּ-1.
שפרן אַ מענט מיט עטע מאַנירן שלאָגט זר
דורך אַלע טירן: אַ (מד טראָגט זק דרר אָרץ אין קעשענע.
זע אויך : געעלשפֿטלעכקיט —5, ליבע 561, קמד סע. זפּפּ. אומאיידל.קייט
ם : אומהעפֿלעכקייט, אומטאַקטישקייט, אומדערצויטקייט, אומאיידלקייט, גראָמקייט אאַז“וו —רי : אומדרראָרץ, אומאָרבות, אומקולטור, וואַנדאַליזם : שלעכט , גהאָבע מאַנירן (באַנעמונג, האַלטונג, מדה, ז דטן)': גראָביוונישקייט, גראָביאַנסטרע, גרוביאַנסטרע.
שלעכט דערצזזגענער, אומבאַרבותער, אומגערובלטער אאַרר פּ רי : פּראָ- ע זאַך, גראָבע זאַך : גראָער יונג, גראָבער נפֿש, גראָבער פֿליגל : גראָביאַן, גרובשן, כאַם, פּויער, מזאָק, שפּע, כלאָפּ, בורלע, בורילע, בורלאַק אאַז'מ פּ פּפּפּ : חיה, בער, אומראַס, ווילדע ציג : סשטיק נ-ק : לאָבוז, זשוליק אאַזיר — פּזפּ : באַרבאַר, האָנדאַלי, אַזשט, אִשעה-באָ5 : ניט-געשליפֿענער דימענט.
וו : זײַן (האַלטן זיך) אומאיידל (אומהעפֿלעך, גראָב, אומטאַקטיש אאַוּ'ר) — אַדי: ניט קענען זיך האַלטן : ניט וויסן ווי זיך צו האַלטן : פֿירן זיך (באַנעמע זיך) ווי אַ שנײַדערוק אויף אַן אַסיפֿה.
אַדי : ניטשיידל , אוּמאיידל : איידל אין גאַרטל נ-פּ) : אומעפֿלער, אומדרך-אָרצדיק, אומגב)אָרבותדיק, אוּמדערצויגן, שלעכט דערצויע, ז אומאַרטיק, אומפּאַסיק, אומדיסציפּלינירט, אוממאַנירלער, אומטאַקטש, טאַקטלאָז, אומקאָרעקט, אומד ליקאַמ, אומצאַרטע האַרט, אומאָנשטענדק, אומאַלאַנט, אומדזשענטלמענש, אוּמגעם לדעט, אומקולטורעל, אמקולטיווירט, אומצימילעירט: בערש, אַאָטש, כאַמש, פּויערגקש, י מ זשיצקע, ? כלאָפּסקע אש“וו *-*פּ : פּראָסט, פּראָסטלעך, פּראָסטאַצקע, קלאָציק, רוי, אומעהובלט. אומעליפֿן, גראָבּ, דאַרלעך,
נאַרגלײַכומעאָ איידל ווי אין שטקע : אידל מ' אַ שיידל , ר דעם אָקס' ווידל : פּראָסט מאַ פֿרמאַן, ווי אַ נִעל-עןלה, ווי ראַערע בתשג אַ גיטדומעטעסעטער קלאָץ : אָב וויי אַ קלאָץ, ווי יוכט, ר אַ שפּע : פֿאַרגרעבט ווי אַ' סוּבניק.
אוּמפֿרשדלער, ז אמליבנס דדיק, קאַסע זויער, ביסער אאַדרי — בּפּפּ : שלעכט, בײַסיק, שרפֿצומק האָז'ר
דעח אע האָ !י: די קלאָג מדעוגט אים! : די אָגי (דער שהאָרעקר) האָט אים אָנגער אָען רבא אָמן ! : ונבוא אָמזמאַכט רשי : דער רוח האָט אים געבראַכט צו טראָע אַרט יעהאָ פּריויאָס) 1: ניט' נעע אע ער געען, ניט מאָרע וועט ער ווידער וק : געעמען מ געבעטן, אַוועק ניט געטריבן : אַוועק אָן אַ ייִגעיוזט.
מר : אוּם זיס אוּן זויער,) אַ פּויער
בלײַבט אַ פּויער : קאָך אַ פּויער זיס את זויער, בלײַבט ער אַלץ אַ פּ עד.
זע אויך : געמיינער ראַד 545, רוגן 562, אומקבֿוד 1—.
עפּ . ווינטשונג
ם : וועסשונג, גליקוויטמט : ווונטש, גליק-
ווינטשער, ביטער, מקום-טוב-ביטער, מטעש-מב-בעטער: דאַמלאַנט.
פֿראַן : נרינטשעשיעס : געזונט את לעק ספֿוי, טפֿוי, פֿר (מו, טמ, או), ע
אַחרע, קק ביין אויג זאַר אים ניט שן (אָל אויף אים ניט שלט זע) ! : אומבאַעריע ! : אומבאַרופֿן ! : אומבאַרופֿן את אוּמבאַמפּט ! רק : אַ געזונט אין דײַן קאָפּ (אע דע דרו בע נ-פּ))! : ניפּריטשקעם ! : אַ ברכה אויף דע קאָפּ !: אַ ברכה את הציִאה אַרף דמ קעפּעלע!.: נעעדערשע ברכח אַ ברכה, אַ הצלחה זאָל קומע אויף מע קעפּעלע, א קלה : ושפּראָך) אע טײַך של עס פֿאַלן, אין דר'ערד זאָל עס זינקען, אוף ביימער זאָל דאָס קלעטער, נאָר אוּנדו את אתדערע קינדער זאָל דאָס ניט אָ : בעסער שלן אינפֿאַלן צע קלויסטערס.
לאָמיך האָבן אַזאַ שר : אַהאָ יאָר או'מיר (חוץ ששרקיש : האָב אך די מטע יאָר : די מטע יאַר זאָל איך האָבן : ווער מיר גוטמ געט : מטע יאָרן דיר !: אַ מט יאָר צו (אויף) דיר : דעם ד ן יאָר צו דיר : האָט (טלט אלך אַ מעיאָר : איר זאָלט מאריך סמים פנים (ונשים נח) זע : הונדעדט מיט צוואַנציק יאָר שלט אד לעבן : איר זאָלט דערלעבן רחן : איר שלט דערלעבן בע אײַערע אוראייניקלעך : דערלעבט איבער אַ יאָר אַלע אע שנצן (מיט נחת, אע פֿרדן : אַ געזונט אין איִך : געזונט (ע שטאַרק זאָלט איר זײַן : דער איבערשטער זאָל שענקען דאָט ביסעלע (שטיקעלע) עזונט : דער קאָפּ זאָל אײַך ניט ווי טאָן: איר ש ט האָבן אַ צט יך אוּן אײַער ווײַב זאָל איִך מט וויי טאָן נ-פּ).
נהאָב און גוטס) איך זאָל האָן די ברכות : שיף דיר (ארף מיר, אויף אַלע מיִע מטע פֿרײַנד אאַז'ר) געזאָגט געהאָ זי: מע אייעס זאָל איך דאָס האָבן (פֿאַרהאָע) : אָן חת) דיִן האָדן אויף מיר געזאָגט געראָת : הלטאי בעסער ניט ערגער : מיר מעע דאָ בי ע האָבן
(פֿאַרמאָע): אַזוי גרויס ברילישט (אַזאַ שטיק גאָלד) זאָל איך האָבן : הלטאי אויף מיר כאָטש העלפֿט (געזאָגט געראָרף : זאָל איך דאָס פֿאַרמאָע (אַ צענט-חלק) : איך מעג דאָס האָבן אין דער האַנט : אויף וועמען געזאָגט געוואָרן? — אויף אַלע מײַנע ליבע : נבײַם געלט ציילן) די ברכה זאָל מיר אַרײַנקומען : איך ווינטש דיר דודס פֿוטערל , יהודהס אָעות און בועזעס שרעק נ-פּ) : גאָט (דער אייבערשטער) זאָל געבן : דער אייבערשטער זאָל צושקן (פֿון זע קשרער האַנט) : דער אייבערשטער זאָל אײַך צושיקן, האָס איר ווינטשט ויך אַליין : גאָט זאָל אײַך העלפֿן (איר זאָלט האָבן גרויס נחת), ווו איר וועט זיך קערן און ווענדן : זאָל אײַך האָט באַצאָלן פֿל כפֿלים : איר זאָלט באַגליקט ווערן (מיט אַלעם מטף : זאָלן אים די הענט דינען : אויף קק שלעכט אָרט זאָל ער ניט שטק : נימער ערגער !
נשלעכטער מצב) לא עלינו : לא עליכם : ניט פֿאַר מיר (ניט פֿאַר אײַך, ניט פֿאַר קק ייִדן, ניט פֿאַר קע מענטע אאַו“וו) געדאַכט : גיט דאָ געדאַכט : צען מאָל ניט דאָ געדאַכט : ניט הײַנט געדאַכט : ניט אין מײַן מאָס געדאַכט : גיט אויף מיר געמאָסטן : ניט פֿאַר די הינער געדאַכט נ-פּ) : צו מטן געדאַכט : אין קיין דדישער שטוב זאָל מען דאָס ניט זען : מען זאָל ניט וויסן דערפֿון : רחאָנא לצלן : האָם ישמרט עיצילנח : ישמרט הבורא: זאָל מיך שט היטן פֿון דעם : גאָט (דער אייבערשטער) זאָל אײַנהיטן : גאָט באַהיט : זאָל גאָט באַהיטן (אויסהיטן) : לא יעלה ולא נבוא : זאָל גאָט היטן גאָט זאָל היטן נ-פּ) : גאָט זאָל משמר זע : שט (דער אייבערשטער) זאָל שומר ומציל זײַן (שומר ומשמר זע, מציל ומשמר זײַן): חלילה : חלילה יסס : חס וחלילה : חס שלום : גאָט (דער אייבערשטער) זאָל רחאָטת האָבן (זיך דערבאַרעמען) : האָקום ירחם : האָם ירחם : אין גאָט זאָל אים העלפֿן : דײַנע קינדער אין דיִנע יאָת זאָלן בעסער מאַכן : אַן אוּיפֿריכטעניש
של אויף דיר קומען : דו זאָלסט שוע געהאָלפֿן ווערן מיט אַלעם טטן : האָם יתאָרך זאָל העלפֿן, עס זאָל גק בײַם דאָדן : פֿע הײַנט איבער אַ יאָר זאָלסטו ווערן אויס מענטש בײַ יענעם אוּן ווערן אַ מענטש פֿאַר זיך : גאָט זאָל ניט אָפּטאָן זײַן אָסד אויך אויף ווײַטער : דער אייבערשטער זאָל זע אָסד ניט אָפּטאָן (זאָל ווײַטער טאָן זײַן אָ-ד) : ע- זאָל געשען אַ נווי מיט עדן אע מצרים : וואָס דו ווינטשסט דיר זאָל דיר דער אייבערשטער צוהערן (באַשערן) : איר זאָלט דערהערט ווערן : גאָט זאָל אײַך ענטפֿערן : גאָט אַליין האָט אים געמעגט ענטפֿערן : אַ זכוּת זאָל זיך דערוועקן: זכותאָבות זאָל אים בײַשטיין : זאָלסט בשלום איבערקומען : זאָלסט מיר באַלד און גיך געהאָלפֿן ווערן: עס זאָל(ף דיר באַנײַט ווערן דײַנע יאָרן : גאָט וועט דיר (אים, איר אאַז“וו) ממלא זײַן : איר זאָלט שוין ניט וויסן פֿע קיין (שום) צער : קיין ביין זאָל ווײַטער ניט זײַן : נ-דצעברעכן עפּעס) ד ע ר בראָך זאָל זײַן פֿאַר אַלע ברעך : מער ווי דאָס זאָל איך (זאָלסטו אאַז“ר) ניט אָנווערן : זאָלן מיר מיט דעם אָפּקומען : זאָל מיר דאָס זײַן אַן אָפּקומעניש אויף ד ע ר וועלט : אויב ס'אין מיר באַשערט צער זאָל איך אָפּקומען מיט דעם : זאָל דאָס שוץ זײַן מײַן כּאָרה : מיט דעם הײַנטיקן טאָג זאָלן זיך שוין פֿאַרענדיקן אַלע מײַנע אָרות : מען זאָל דערמאָנען (דערציילן) אין פֿריידן : מען זאָל הערן נאָר מטס : מען זאָל הערן גוטע בשׂוּרות (בשׂורות טובות) : מען זאָל זיך שוין זען מיט פֿריילעכע(רע) הערצער.
נברית, אַר-מיצווה אאַו“ח אויף לאַנגע שר זאָל ער (זי) זע : איר זאָלט האָבן נחת פֿון אים (איר) : איר זאָלט אים (זי) גרינג דערציִע : איר זאָלט אים מנדל וײַן לתּורה לחופּה ולמעשים טובים : מען זאָל טראָגן זײַנע מאָנות (זײַן דרשה - געשאַנק) : ישימך אלהים כּאפֿמים וכמנשה : כּמותו יִרבו בישראל : ן יִרבו.
צו מזל : למזל : צום גליק : מיט גליק : זאָל זע מיט מזל (און מיט גליק) : אין אַ מזלדיקער אָעה : אע אַ גוטער אָעה : אע אַ גוטער שטאָט נ--) : זאָל זײַן מיט גליק : גאָט האָל געבן מזל און ברכה : מיטן רעכטן פֿוס (פֿאָרויס) : עס זאָל זײַן דער ריכטיקער זיווג : עס זאָל זק זירגס עולה ספֿה : דער זיווג זאָל עולה נפֿה זע : איר זאָלט האָבן אַ סך נחת פֿון זיי : איר מזל זאָל לײַכטן (שײַנען) ווי די שטערן אין הימל (רי זי לײַכט את שײַנט) : דאָס מטע מזל זאָל זי האָבן.
נ-פּ) מזל האָפּ : מזל טאָפּ : מזל אין טאָפּ : מזל קלאָפּ : זאָל דיר זע מיט אַ מײַזל : זאָל דיר זײַן צעמאַזשעט.
נאויף שימחוש לאָיים : לאָיים טובים ולאָלום : לחיים ולשנאָבל -פּ) : לחיים ולברכה : לחיי קל המסובע בקאן : מען זאָל גע (טרינקען) אויף שימחות : הלטאי אויף זימחות: עס זאָל(ח (נאָר) זע שימחות בײַ דדן : אע אַ גוטן אופֿן אָפּצודינען : בײַ אײַך אָפּצר דינען (אָפּצוגעבן) : אייביק אע פֿריידן : נימער ערגער : ניט ערגער די ערשטע נאַכט אע קבר : ננײַע דירה) פֿע דאַנען אין אַן אייגענער שטוב : פֿון דאַנען אע אַן אייגענער אַ געמויערטער : ננײַער קודם התחדש:תתסדש(ח:תמלה ותתאַדש: טראָגט געזונטערהייט : טראָגט געזונט און צערײַסט געזונט : צערײַסט ועוונטערהייט : נבײַם ניסח לישואָתך קריתי ! : צו געזונט (, צו לעבן, צו לאַנגע שר) : צו געזונט, צו לעבן, צו לאַנגע האָר נ-פּ) : אַסיס ! : אַסותא ! : ננאָך אַ באָד) צו רפֿואה !ן לרפֿואה ! : זאָל זײַן צו מיצווה : צו גרויס מיצווה זאָל עס זײַן : נדאָס קינד ענדיקט עסח האָר ! אוּיף לאַנגע יאָר : זאָל עס דיר (אים אאַז“וו) ווויל באַקומען.
נשבת און סום-טוב) גוט שבת, גוט נום-טום אאַז'וו — פּפּפּ : מט האָך : אויף אַ פֿולער וואָך : האָט אַ פֿריילעכן פּורים : האָט אַ קשרן קסח : לאָנה האָאה בירושלים : לאָנה טובה תּכתבו (ותחפמח : אַ גאָר חתימה טובה (לאַלתר לאָיים
טובים) : איר זאָלט זיך אויסבעטן אַל דאָס גוטס : איר זאָלט זיך אויסבעטן אַ גוט יאָר (אַ מט קוויטל) : מיר זאָלן זיך (אַלע) האָבן אויסגעבעטן אַ מט יאָר.
נענטפֿערס) מי יִתן : הלטאי : פֿון דײַן מויל אין גאָטס אויערן : אָמן : אָמן קלה : אָמן וקן יהי רצון : מיט מזל זאָלט איר לעבן : אָם זרצה האָ- בײַ אײַערע קינדער : ן- אַא- : וקן למר.
שפּר : אַ ברכה איי ניט קיין קללה : פֿאָטער
און מוטערס ברכה ברענגט דעם קינד הצלחה : אַל תּהי קרכת אָדיוט קלה בעיניך : יקללו המה ואַתה תּאָרך : בעסער ז י ך צו ווינטש איידער יענעם צו שעלטן : פֿון רוטע ווערט מע ניט רײַך : — ורנטע און שיִסן איז אַלץ איין פֿאַרבײַסן.
זען אויך : איידלקייט —5, מטהאַרציקיט ש
559. שעלטונג
ס : שעלטונג, שעלטעניש, געשעלטערך :
קללה, ז פֿלוך : תּוכחה : טויטע קללות, קללות און חרמות, קללות נמרצות : אַ קללה פֿון גאָט : משקרך, יופּע : יאָנישער, רוסישער, דרײַגאָרנדיקער משקרך (מיט אַ בגימטריא) : די רוסשע ברכה המשולאָלת : חרם, וּידוי, שמתא : חרם דרקינו נרשם : חרם-קוויטל : עקסקאָמוניקאַציע : אַנאַטעמע.
שעלטער(קע), קלעמס מויל : סעדעכע, יאַטקע - ייִדענע, מאַרק - ייִדענע, מאַרקצויג, פּשעקופּקע, באָבעסניצע : שיינדעלע מיט די בלויע ליפּעלעך.
ר : שעלטן, שילטן : אָנשעלטן, פֿאַרשעלטן,
אויסשעלטן אאַז“ר : קללהן, אַרורהנ(עאָ, ן פֿלוכן, ז פֿאַרפֿלוכן אאַו“ר : קאָרענייען : בענטע נ-פּ) : ווינטשן אַל דאָס ביין : שעלטן מיט דער תּוכחה : שעלטן מיט טויטע (ביטערע) קללות : שעלטן זיך ווי אויפֿן פֿשמאַרק : שעלטן זיך ווי אַ סעמערניצע, ווי אַ יענטע, ווי
אַ מאַרקדדענע האָז'וו : פֿאַרשעלטן דאָס געבע (די ביינער, די שרן, דאָס לעבן אאַז“ר) : לייענען די שכחה : אויסגיסן אויסלאָזן) די (שנצש תּוכחה אויף : באַפֿאַלן מיט חרמות : דערמאָנען די מאַמע : האָכן אע דער מאַמען דע (אין (האָטנש מאַטן אַרע) : מאַכן אַ מי שאָרך (אַ יופּען : אויסדריק אַ משקרך : מחרים זײַן, מנדה זע, עק קאָמתיקירן : לייע (אַריִנליע) אין חרם (אע די דרײַ אותיות אַריִן, אין דער אָית, אין חית ריש).
אינר : בחרם : מוחרם (ומנוּש : מחדר'ג : אָרור : מי שאָרע.
פֿהאָו ן עס אע איר בלוי אין מיל : איר מעגט זע בע, אָבער דעם טשן באַהאַלט : ווו אין דער רח ק ווו איו מע טאַטע? : עס זאָל פֿאַלן אע ים אַרײַן.
נקללוש אַלע אָרות (וואָס איך האָב אויף מע האַרצח זאָלן אויסגיין צו זײַן קאָפּ : וואָס עס האָט געזאָלט זע מיר אע קלענסטן פֿינגערל האָל אויסגיין צו זײַן קאָפּ : וואָס עס האָט עואָלט וע מיר און מע שריערס שור ש מח אָש כּלה האָל אויסר צו אים (און צו זע קאָפּ) : האָס ס'אין מיר בעערט צו זע אע מינדסטן פֿינגערל זאָל אים זע אין זײַן שץ ליִב אוּן לעבן : וואָס ס'האָט זיך מיר עאָלומט די האָכט און יענע האָכט (את אַ גאַנץ געדיק שח זאָל (מיר) אויסגק צו זע שפּ מו זײַנע הענט און פֿיס, צו זע לײַב את לעבן) : האָל עס אים אָנגע (אָנקומען) וואָס איך ווינטש אט (כאָא אַ העלפֿט, כאָטש האַלב, כאָטש אַ ענחלש : אַלע מעע חלומות צו זע קאָפּ (צו זײַנע הענט את פֿיס, צו זײַן לײַם את לעק) : ארף ע קאָפּ של עס פֿאַלן : צו זע קאָפּ, צו זע לפּב, צו זח לעבן.
אַ מער שר אויף אש : האָב אים אַ מחק שר : אַ שרץ שר אויף זע קאָפּ : אַ בּע מ מיע האָכטן ף אש : גק זאָל ד מט אַ קלאָג (מ אַל די קלאָען : די קלאָג של אש נעמע : עס מע נאָך אים אַ
קלאָג פֿאַרגק : אַל די קאָ צו וק קאָפּ (, צו זײַן ליִב און לשד : אַ פֿײַער זוכט אש : אַ פֿײַער אויף אים : ברענט ער ווי אַ פֿײַער ! : ברענט אויף אים די פֿעל ! : ברענט ער אען פֿײַער אָן ממאַכאָרקע, אויף אייגן האָלץ) ! : גע זאָל ער מיט אַ פֿיִער (מיט רויך) : אַ פֿײַער זאָל אש טרעפֿן : אַ פֿער זאָל זיך אַרײַר האָפּן צואים אין שטוב : אַ פֿעער זאָל אים פֿאַר ברענען (אָשנדן) : אָ אומגליק אויף אים : אַן אומגליק ז אים טרעפֿן מג נען) : אַן אומגליק (אַ מאַלער) אים אין די זײַטן (אוּן די קשקעס) : אין אוממיק אע אר אוּם רייניק : אַ ווימט (אַ פֿינצטער) באַגעגשיש האָל אוּם טרעפֿן : אַ בייזע מהומה שיף אים : אַ מיזער גנר של דף ח קומען : אַ פֿעצטערע מערכה זאָל אוף אים קומען : אַ חורק אוּיף אים : פֿינצטערע ליד של נאַר די מאַמע אויף אים זען : פֿינצטעד ח ביטער האָל אים זח (זײַן עלש : משנה האָבן זאָל ער מק מלאךהאָהט טאָכטער : חתונה האָבן זאָל זי מיטן מלאך-האָוות : שינד האָל זי האָבן. נישט קק קינדער: משע אָומים האָלן האָבן און באַראָבן. מט האָע זאָל ער קע מטס אויף ח שוץ לעבן קע מטס אין שטוב מל ער לעבט) : אַ בשער(עח(אַ פֿעצטער(ער), אַ אכדיק(ער), אַ קלאָגעדיק(ער) , אַ לעפּעדיק(ער)) מל ארף אים : קק עראָרע של אים ניט אויסמײַדן : האָט של אים בעאָלן : אַ באַצאָלונג זאָל ער האָבן : זאָל האָס אש שטקעעקומע : ארף קיין עט(ך אָרט זאָל ער נישט שטע: זאָגט של אש ווערן אַל דאָס בע : מען זאָל אים אָנזאָע דורך אַ : האָט זאָל אע אים פֿאַרגעסן : פֿאַרמשן זאָל ד ווערן צום טויט : אַ שוואַק קוויטל זאָל ער האָבן : געזאָגט געאָת אף אַלע רסטע עלדער (אוּף אַלע שמסע פֿעלדער, אוּיף מײַנע בילערס, אויף טראַסצע, אוּף שטיינער, אוף אַלע מײַנע דמים, ף מאָע, אוּיף מנאישראל, אוף אַלע דיים, אוּף אַלע מאָדים, אוּף אַלע אַפּיקורסים,
אויף די אַלע וואָס זײַנען מיך מקנא) : שונאי עיון זאָלן עס פֿאַרמאָגן (וואָס איך פֿאַרמאָס : מער זאָל ער נישט פֿאַרמאָע : אויף זײַנע בי נער זאָל ער עס פֿאַרמאָגן : האָבן זאָל ער דאָס אויף זײַן גוף (אויף זײַנע ביינער און געזונט, אויף תּכריכים) : ניט מער זאָל ער האָבן : פֿאַר זע כּוח זאָל ער עס האָבן : רער עס איי מיך מקנא (ווער עס פֿאַרגינט מיר ניט) זאָל אַלק ניט האָבן : אַזאַ יאָר (אַזאַ אָנה) זאָל ער האָבן : קק בעסער יאָר זאָל ער ושט האָבן : אַזאַ מיל אויף אים (אויף מײַנע אָונאים) : קיין בעסער(ף מזל זאָל ער ניט האָבן : קיין בעסערע טעג זאָל ער ניט האָבן : קיין בעסערן ביסן זאָל ער ניט האָבן : קיין בעסערע קונדן זאָל ער ניט האָבן : זאָל ער אַזוי זען גוטס (די וועלט) : מע זאָל דאָס זען אויף אים (אויף שלעכטע גויים) : אַזוי פֿיל ריצנאייל זאָל ער אויסטרינקען : צו מיִן מיל זאָל ער קומען : צי מײַן האַרצן יאָל ער קומען : אויף זײַן קאָפּ מײַן האַרצרייטאָג : זאָל ער זיך אַזוי מאַטערן מיטן טויט ווי איך מאַטער זיך : ער זאָל אַזוי וועלן לעבן : מער זאָל ער ניט לעבן : מאַכט רשי : ל-א זוכה—ניט דערלעבן וועט ער דאָס.
קרענקע זאָל ער : זאָל יענער קרענקע : אויב ער זאָגט ליע זאָל ער קראַנק ליע : אויסקרענקען זאָל ער דאָס : אויסקרענקען זאָל ער דער מאַמעס מילך : פֿאַרקרענקט ער דאָס אוּיף זע גוּף (אויף זײַנע ביינער) : אויף דאָקטוירים זאָל ער דאָס אַוועקגעבן : זאָל עס אים אַרויס באָקעם : אַ באַליען זאָל ער האָבן : פֿוילן זאָל ער : ווערט ער אַוועקגעלייגט : אַרײַנטראָגן זאָל מען אים אַ קראַנקן : זאָל ער קרענקען אין נחת : זאָל ער זאָכן און קרענקען : זאָל ער קרענקען און געדענקען : בײַ (אויף) זײַן בלײַבעניש : בײַ אים בלײַב עס : בײַ אים זאָל דאָס בלײַבן : זאָל ער זיך מאַטערן ביזן טויט : שרײַבן זאָל מען אים רעצעפּטן : אַ דאָקטער זאָל אים דאַרפֿן : קע דאָקטער זאָל אים ניט העלפֿן : זאַלץ אים אין די אויגן :
פֿעפֿער אים ע נאָז : שיינער אים אויפֿן האַרצן (אע די ביינער) : אַ טאָ אים אין בויך (אין האַרע, אין די זײַטן) : אַ שײַדעמש אים אין בויך : אַ ברעכשיש אע אים (אע זײַנע ביינער) : אַ בײַסענש (אַ רײַסענש, אַ ריס) אים אין לײַב : אַ קראַמפּ (אַ קראַם, אַ קאָרטש) אים אע לײַב (אע בויך, אע די קשקעס, אין די געדערעם , אין די פֿינגער): האַלטן (נעמע) זאָל אים פֿאַרן בויך : דײַען זאָל ער אויפֿן בויך (אויף די ציינ(עח) : קריכן זאָל ער אויפֿן בויך (אויף אַלע פֿיר) : עס זאָל אים שנײַדן בײַ די קישקעס (אין די געדערעם) : עס זאָל אים שטעכן אין די זײַטן (ווי מיט שפּק : עס זאָל אים דריקן אע האַרץ : עס זאָל אים דרייען פֿאַרן נאָפּל (אע בויך, אע די קישקעס) : פֿאַר דרייען זאָל ער מיט די פֿיס : אַרויס(קריכף זאָלן אים די אויגן פֿע קאָפּ (ד געדערעם, די קישקעס, דאָס הינטערלײַב) : עס זאָל שיף אים קומען אַ יאָגעניש : וואַרפֿן זאָל אים הײַזער הויך (העכער הײַזער) : מאַכן זאָל ער מיט די זײַטן (מיט דער נאָמה) : אָפּשרײַבן יאָל מש אים פֿע קדחת : רעדן זאָל ער פֿון הע : וואַרפֿן זאָל אים וואָס איך ווייס (די ויכפּה, דאָס קדחת, איילנווײַז, קף-הקל(ע)) : טרינקען זאָלן אים פּיאַווקעס (פּיאַוקעס זדאַל)) : טרינקע זאָל ער פּעך : געשהאָלן און געדראָלן זאָל ער ערן ווי אַ באַרג (רי דער כעלעמער באַרג, ווי אַ פֿאַס) : פֿאַרגעלט און פֿאַרגרינט זאָל ער ווערן : לאַכן זאָל ער מיט יאַשטשערקעס (מיט בלוט את מיט אײַטער) : אויסדאַרן של בך אים דער מוח (דער קאָפּ) : משוגע זאָל ער ווערן את אַרומלויפֿן (איבער די גאַ : אַ משוגענעם זאָל מען אויסדדבן אע אים אַרפּנשרדבן : בלינד זאָל ער ווער : פֿאַרטויבט (אָגלושעט) אָל ער ווערן : דאָס קול זאָל אים געלעגערט (געלעכערט) ווערן : אַנטשומט (פֿאַרשטומט, אַנטשוויגן) זאָל ער ווערן אויף אייביק : האָס מויל זאָל אים (נאָר) פֿע הינטן שטע : אַ הלצערנע צונג זאָל ער באַקומען.
אַ בראָך זאָל איך נאָך אים האָבן : טרעפֿן ואָל אים אַ טויטע בראָך : קריגן זאָל ער די לעמבערגער (די ווינער) בראָך : אַ מבול זאָל אויף אים קומען ווי אויף סדום : אַ מגפֿה זאָל אויף אים קומען : אַ מנפֿה אים אין די זײַטן : אַ וויסטע פּוירה אויף אים : אַ כאָליערע (שטיינער) אים אין די ביינער : אַ סיבה (אַ סיפּע) אים אין אָנים : אַ קלאָג אים אין בויך (אין זײַט, אין קאָפּ , אין זײַנע פאָדלע קישקעס) : אַ פֿײַער אין זײַן לעבער : האָט זאָל אויף אים אָנשיקן (עס זאָל אויף אים קומען) פֿון די צען מכות די בעסטע (ערעהס מכות) : אַ געשוויר זאָל זיך אים שטעלן : אַ געשוויר (אַ מכה) אים אין בויך (אין קאָפּ, אין זײַט, אין דער לעבער, אין האַלדז, אויף דער שפּיץ נאָז) : לאָזן זאָל ער מיט בלוט : אַ בראַנד זאָל זיך אין אים אַרײַנכאַפּן : די שוואַרצע בראַנד זאָל אים צופֿאַלן : אַ בראַנד (אַ ברענונג) אים אין די קישקעס (אע בויך, אע די געדערעם) : ווערעם זאָלן אים עסן (בײַם לעבן) : פֿראַנצן (ווערעם) זאָלן ע-ן ידן לד- (ידן פֿלייש).
ברעכן זאָל ער דעם קאָפּ (אַ פֿוס אין דרעען) : אויסברעכן זאָל ער די הענט מיט די פֿיס : ווערן זאָל ער ראָד געבראָכן : אַ ראָד זאָל אים אַריבער איבער די געהירן : די פֿיס זאָלן אים אונטערגעהאַקט ווערן : די הענט זאָלן אים ניט דינען : אָפּדאַרן (אָפּנעמען) זאָל(ן1 אים די הענט (הענט און פֿיס), אָפּנעמען זאָל אים דאָס לשון : אַ שטיין (אַ ביין) זאָל פֿון אים ווערן : ניט רירן זאָל ער זיך פֿון אָרט : אַרומטראָגן זאָל מען אים אויף די הענט : שטיין זאָל ער פּראַווצעם גפּראַרצענט) : ליגן (זיצן, שטיין) זאָל ער אַקאַלייסע : גיע זאָל ער (ריטע זאָל ער זיך) אויף קוליעס : איך צו אים אויף שימחות, ער צו מיר אויף קוליעס : ניט אויסוואַקסן זאָל דאָס : ניט דערלעבן זאָל ער עלטער צו ווערן : אַזוינע זאָל מען געדיכט וייען און שיטער זאָלן זיי אויפֿגיין :
געכאַפּט זאָל ווערן די באָבע וואָס האָט אים אָפּגענומען.
גיע זאָל ער אַ כּאָרה (פֿאַר קל אַם שראל) : ווערט ער אַ (מײַן געשלאָגענע) כּאָרה : ווערן זיי אַ כּאָרה ביידע אין אין טאָג : אַ בּקרה פֿאַר מיר (פֿאַר אַלע ייִדישע קינדער) : זײַן זאָל ער אַ כּאָרה פֿאַר מיר און פֿאַר מײַנע קינדער (פֿאַר דײַן מינדסטן נאָגל , פֿאַר חיים שקראַב) : זע זאָל ער פֿאַר מיר אַ שיינע רינע כּאָרה : שוי (שמי) כּאָרות ביום אָחד : שאַנדער באָנדער, אַ כאָרה איינס פֿאַר דאָס אַנדער : ער האָט געדאַרפֿט אַ כּאָרה ווערן אַ קליינינקער.
גיין זאָל ער ווו איך ווייס (רו דער ליבער שבת קודש גייט אַוועק) : גיע זאָל ער אין דער ערד (מיטן קאָפּ אע דר'ערד , אָרצה, אע דער אַדמה) : גיין זאָל ער צום טײַוול (לענאזל , קף-הקל(ע) , צו אַל די טײַוול , צו אַל די רוחות, צום שוואַרצן יאָר, צו אַל די שוואַרץ-יאָר, צו אַל די העלן, צו אַלע קלאָע, וווּ (אַזש) קרח) : נעמען זאָל אים דאָס וואָס איך ווייס (די ערד, דער טיִרל , דער רוח, דער שוואַרץ-יאָר) : די ערד נעמט אים ניט צו : די קלאָג נעמט אים ניט.
פֿאַרכאַפּט (געכאַפּט) זאָל ער ווערן : אַ ניכפּה זאָל אים כאַפּן (פֿאַרצאַפּלען) : כאַפּט אים דער קאַדיק (דער רוח, די כאָליערע, דער בעטל-מאַכער, דער וואַטל-מאַכער, דער וואַטדמאַכער) : אין דער ערד אַרײַן : אע דער ערד מיטן קאָפּ (מיט די האָר און צום שוואַרצן יאָח : אין דער ערד אים אַן אָרט : קאָפּ אין ד 'רערד, פֿיס אין קלויסטער : קאָפּ אע קעסטל , קעסטל אין דר'ערד : שפּילן זאָל ער זיך מיטן מלאך-האָוות : דער מלאך-האָוות זאָל זיך אין אים פֿאַרליבן : דער מלאך-האָוות זאָל אים צונעמען פֿון דער ערד : איך זאָל האָבן אַ זכות בײַ גאָט, ער זאָל אים צונעמען פֿון דער וועלט : גענוג אים צו לעבן : ניט דאַרפֿן זאָל ער לעבן : ניט דערלעבן זאָל ער
מאָרע (איבער אַ שר) : ניט דערהאַרן זאָל ער דאָס (זאָלן דאָס) מײַנע אָונאים : אײַננעמע זאָל ער אַ מיתה משונה : אַ מיתה (אַ פּאָהיבעל) זאָל אויף אים קומען: שפּילן זאָל ער מיק לעבן און גערינען זאָל ער דעם טויט.
אַ דונער אים אין די זײַטן אַרע : אַ דונער זאָל אים אַוועקלייגן (טרעפֿן, אויסוואַרעמען) : טרעפֿט אים דער ערשטער דונער ! : אַ בליץ אים אין קאָפּ אַריִן : אַ שטריק אים אויפֿן האַלדי : געהאַנגען זאָל ער ווערן : געשאָסן זאָל ער ווערן פֿון אַ ביקס : צעשמעטערט זאָל ער ווערן : אַ האַרמאַט זאָל ייִן קאָפּ צעשמעטערן : די (אַן) ערשטע קויל זאָל אים טרעפֿן : אַ פֿאַרצוקעניש (פֿאַרכאַפּענש) אויף אים : פֿאַרברענט זאָל ער ווערן : האָבן זאָל ער אַזאַ קוף ווי אַ ננב אויף אַ יאַריד (יריד) : אָמנס גדולה און קרחס נס זאָל אים טרעפֿן : אָנלייע (פֿאַרלייען זאָל ער מיטן קאָפּ : געהרגעט (געניזוקט) זאָל ער ווערן (אויפֿן גלײַכן וועג, פֿון אַ גוטן גוי, פֿאַר אַלע ייִדישע קינדער) : צעקאָכט און צעבראָטן זאָל ער ווערן : שווער זאָל זיך עס אים לייגן : דערשטיקט (דערוואָרגן) זאָל ער ווערן (מיטן ביסן, עסנדיק) : צעזעצט (צעפּלאַצט) זאָל ער ווערן : פּלאַצן זאָל בײַ אים די גאַל : די פּאָפּלעקציע זאָל ער באַקומען : קריע זאָל ער די פּלאַץ : ניט דערלעבן זאָל ער אַוועקצוגיין פֿון דעם אָרט : ניט אויפֿשטיין זאָל ער : פֿאַלן זאָל ער און ניט אויפֿשטק : ניט דערלעבן זאָל ער אויפֿצושטיין (אויפֿצוהייבן זיך) : פֿאַרשפּאָרן זאָל ער אויפֿ(צחשטיין : ניט דערלעבן זאָל ער צו קומע : זאָל ער פֿאָרן און ניט דערלעבן צוריקצוקומען : אַהין זאָל ער דערגיין און צוריק זאָל ער ניט קומען : אײַנגעראָרפֿן (אײַוגעזונקען) זאָל ער ווערן : ער זאָל צו קבר-שראל (קבראָבות) ניט קומען : מען זאָל נישט וויסן, וווּ זע געביין אין אַהינגעקומען : דעם טאַטן זײַנעם דעם שיכור זאָל עס אַרויסוואַרפֿן און אים אַרײַנוואַרפֿן : זאָל ער דאָרט טיפֿער אין
דר'ערד ליע : זײַנע ביינער זאָלן פֿוילן אין מאָטם.
אַן אויסכאַפּעניש (אָ אויסרײַסענש) האָל אויף אים קומען : אָפּגעריסן (אָפּגעפֿליקט) זאָל ער ווערן : אויסגעריסן (אויסגעפֿליקט, אַרויסגעפֿליקט, אַרויסגעצויע, אַרויסגער שלעפּט, אויסגעדייווערט) זאָל ער ווערן : אַרויסשלעפּן (אַרויספֿירן, אַרויסטראָע) זאָל מען אים (זע קאָפּ, אַ טויטף : אַרעקטראָע זאָל מען אים אָ יפֿן נִית-עולם : טראָע האָל מען אים אויף דער מיטה : אַרויספֿליִען זאָל בײַ אים די נאָמה : אַרויסזעצן זאָל אים די נאָמה : זע זאָל ער אָן אַ קאָפּ : דער קאָפּ זאָל אים אַראָפּ : מער ווי זײַן קאָפּ זאָל איך ניט אָנווערן : זח נאָמען זאָל אַהיימקומען : מען זאָל שוין נאָך אים אַ נאָמען געבן : אַ קליין קינד זאָל נאָך אים הייסן : ווי דערלעב איך אים שוץ צו באַגראָבן : איך וועל אים באַגראָבן אין דער ערד ווי אַן אוצר : באַגראָבן זאָל מען אים : פֿון הײַנט איבער אַ יאָר זאָל ער שוץ ליע אע דער ערד : מען זאָל שוין נאָך אים זיצן שבעה : נייען זאָל מען אים תּכריכים (סויוועס) : אַ סויווע זאָל איך אים מאַכן : אָפּקויפֿן זאָל מען בײַם טאַטן זײַנע מלבושם : איך זאָל מיינען אויף זײַנע שרן : ואָך זײַן קאָפּ זאָל איך בלײַבן : קן יאבדו : ניט געדאַכט זאָל ער ווערן : ימח שמו (וזכרמ זאָל ער ווערן : ימח שמו וומח זכרו מלהזקירו.
גאָט זאָל אים העלפֿן, ער זאָל אַלצדינג זען (מיט די אויגך את ניט האָבן פֿאַר האָס צו קויפֿן : גאָט זאָל אים בענטע מיט דרך מענטע : איינער זאָל אים האַלטן, דער צווייטער זאָל אים שפּאַלטן און דער דריטער זאָל אים באַהאַלטן : וויפֿל יאָר ער אין געגאַנגען אויף די פֿיס זאָל ער גיין אויף די הענט, און די איבעריקע זאָל ער זיך שאַרן אויפֿן הינטן : זאָלן זיי איינער דעם אַנדערן אײַנשלינגען און איינער מיק אַנדערן זיך דעררערע : ווערן זאָל פֿע דיר אַ בלינטשיק את פֿון אים אַ קאַץ—ער זאָל דיך
אויפֿעסן את מיט דיר זיך דערערע, האָלט מען פֿון אײַך ביידן פּטור געוואָרן : צען שיפֿן מיט גאָלד זאָל ער פֿאַרמאָגן און דאָס גאַנצע געלט זאָל ער פֿאַרקרענקען : אַ דויס געשעפֿט זאָל ער האָבן מיט סחורה : וואָס ער האָט זאָל מען בײַ אים ניט פֿרעוּן את וואָס מען פֿרעגט זאָל ער נישט האָבן : הונדערט הײַזער זאָל ער האָבן, אין יעדער הוין הונדערט צימערן, אין יעדער צימער צוואַנציק בעטן, את קדחת זאָל אים וואַרפֿן פֿון אין בעט אין דער צווייטער : אַלע צק זאָלן אים אַרויספֿאַלן, נאָר איינער זאָל אים בלײַבן אויף צאָנווייטאָג : אין די זומערדיקע טעג של ער זיצן קבעה און אין די ווינטערדיקע נעכט זיך רײַסן אוּיף די ציין : גאָט זאָל אים העלפֿן, ער זאָל שטענדיק זײַן געזונט און שטאַרק און שטענדיק פֿרעע, וואָס פֿאַר אַ וועטער ס'אין אין דרויסן : האָט זאָל געבן, ער זאָל האָבן אַלצדינג האָס זײַן האַרץ גלוסט, נאָר ער זאָל זע געליימט אויף אַלע אַברים און ניט קענען רירן מיט דער צונג : מטלגל זאָל ער ווערן אע אַ הענגלײַכטער—בײַ טאָג זאָל ער הענגען און בײַ נאַכט זאָל ער ברענען : זײַן מזל זאָל אים לײַכטן ווי די לאָנה אין קוף חודש : קיין צער זאָל ניט זײַן , את ער זאָל אויך ניט זײַן : ס'אין ער? — ניין, יענער אין גערען אַ געשוואָלענער !—מעט ער אויך געשוואָלן ווערן.
אַ מזל-ברכה זאָל אים דער אייבערשטער צושיקן אע זע פּעקעלע אָרות : עס זאָלן אויף אים קומען די פֿיר פתחן נוקקדאַש : ער זאָל האָבן פרעהס מכּות באַשטן מיט אָיובס קרעץ : אַ פּיפּיטש זאָל אים אויסהאָקסן אויף דער צונג : — אומטרײַבן זאָל אים דריסציכע (שילשול) : * ער זאָל קאַקן מיט בלוט און מיט אײַטער : מיט אַש את מיט מים אוּיפֿן אַלטן קית-חיים ! : זאָל אים פֿאַרשפּאַרן פֿון פֿאָרנט את פֿון הינטן : עיטוסעס ווערעמל זאָל אש אַרע אע קאָפּ : האָט זאָל געבן, עס זאָל אים אַכט יאָר נאָך אַנאַנד ניט גק קק רויך פֿון קוי-
מען : אַרששלעפּן זאָל מען אש די קשקעס פֿון בויך את אַרומוויקלען זיי איבערן האַלדז : לאָמיר גדטן: מײַנע אָרות שד דיִנע זײַטן : אַ קאַזאַרמע זאָל שיף אים אײַנפֿאַלן : ער וואָלט געמעגט זײַן מיט אַ קאָפּ קלענער (קירצער) : ער אין אַ עד, מעג ער ווערן געקאָכט און געבריט : מע טאַטע אין זײַנע יאָרן האָט שוץ עטלעכע פּאָר תּכריכים צעריסן : בעסער של איך בלײַבן נאָך אים אַן אַלאָנה איידער ער זאָל מאַכן מײַנע קינדער פֿאַר יתומים : בעסער וואָלט אויף זע אָרט אַ שטיין אַרויס פֿון זײַן מאַמעס בויך : ווען ער נעמט אײַן אַ מיתה-משונה וואָלט גערען אַ באַרג אויף דער ערד, אָבער ניט קיין לאָך אע הימל .
געשעדיקט זאָל ער ווערן : קין עטער עד זאָל אים ניט קענע : קרעפּלעך זאָלסטו (ניש עסן : זאָל ער גע צו אַל די מטע יאָר (צו אַל די קאַדיק) : ער זאָל מיר זע פֿאַר אַ משלחת (פֿאַר אַ שיינער ריינער העצע) : זאָל ער פֿליִע קיין באָגריִע : עס זאָל פֿע אים וועת אַ לדור ודור : לאָן דיך אַהאָפּ האָד בלשכאָן, וועסטו אַרויסקומען פּאָד מאָסטעם : נעם אַ פֿוס אונטער אָרעם : זאָלסט האַלטן אין אק ברעכן— מצה : גאָט זאָל דיר העלפֿן ר אַ טויק באַנקעס : גאָט זאָל אויף דיר אָנשיקן אַ נאַר : הענג דיך אויף אויף אַ צוקערשטריקל , וועסטו האָק אַ זיסן טויט : איך ווינטש דיר די דריטע מכה פֿון מצרים : זײַ ניט קע שלעפּער נאָר אַ בעטלער : ווערן זאָל פֿון דיר אַ בלינטשע און די קאַץ זאָל דיך כאַפּן : רעמאַטעס אע די פּער טעס !: — עס זאָל דיר דונערן אע בויך און בליצן אין די הויזן : * עס זאָל דיר דונערן אע בויך, וועסטו מיינען, אַן ס'אע אַ אָמן-קלאַפּער : עס זאָל דיר אַזוי דרייען אין בויך, אַן מען זאָל מיינען, ס'איז אַ קאַטערינקע : עס זאָל דיר דונערן אין די ציין, וועסטו מיינען, אַן דו קנאַקסט ניס (אַן דו ציילסט געלט).
אַ ריח אע דען (טאַטיש טאַטן אַרען: אַ דיח אע דען עכֿיק טאַטן אַרש : אַ ריח אין
דח טאַטנ- זע אַרש : אַ ריח אע דח עכֿ דח : אַ רוח אין דע פֿאָר אין מיטן מאַרק : אַ רוח אין דע מיטן מאַרק אַרע : אַ רוח אין דק פֿאָר איך אין מיטן אַרײַן : אַ רוח אין דע קוריער וואַרשווסקי אַרע : פּ כאַפּט אים בעני ! : י הייסטו זשמע, גיי צו בעניס מאַמע : — גיי כּביניהם.
נפּאַראָדיסטישע קללוש צו געזונט, צו לעבן, צו קורצע שר : גענוג צו לעבן צו לאַנגע שר : אויף קורצע שר : לאַנג הענגען זאָל ער : הונטס שרן און צין זאָלסטו האָבן : געזונט און שטײַף האָלסטו זע : אַ געזונט דיר אע בויך, אַ זאַלץ אין די ביינער : מיט בלוט ! : מיט גליק, מיט שטריק, מיט בענדלעך געבונדן : שלסט מיר דערצויע ווערן לחופּה ולתליה.
נקינדערשע קללות) גיי אע דר'ערד מיט די האָר : גיי אין דער ערד אוּן עס זאַמדקוכן : איך האָב דיך אין דר'ערד מיט די פֿיס פֿאַרקערט : ליג דיך אע דר'ערד אַרע, וועסטו אַרויסקומען פֿרש : זאָלסט קומען אַ טויטער : זאָלסט נעכטיקן אע טומאה : זאָל דיך אַ קאָטער באַקאַקן את אַ קאַץ באַלעקן : בויכווי טאָג לבטנך : אַ מכּה דעם נלח אע בויך : אונדז אין דער הייך, זיי אין דער נידער, מאָרע שלעפּן צוואַנציק ווידער נמייִשע לוויה) : מיר אַ גדויל, דיר אַ געשוויר אין מויל : מיר אַ ברויט, דיר אַ ברויט, מיר אַן עפּעלע, דיר אַ געשוויר אע קעפּעלע : ביל ווי אַ הונט, בלײַב אָן געוונט, ביל ווי אַ קאַץ, בלײַב אוּ אַ האַרץ : יאָרוך אַתה, ציגענער טאַטע, ווײַבערשע ברכות, קוש אין אָחת : יעמוד, עס זאָל דיר זע צום טויט, מי שברער, הענט און פֿיס, לײַבע לעבן, קאָפּ דערנעבן, ונאמר אָמן : מי שקרך, נעמען זאָל זיי קרח, קרח זאָל זיי נעמען, עסן של(ף זיי ווערעם, ווערעם זאָל(ף זיי עסן, גאָט זאָל אין זיי פֿאַרגעסן, פֿאַרגעסן זאָל אע זיי האָט, שיכור זאָלן זיי זע ווי לוט, לויט אין ביטער, ביטער זאָל זיי זע אין מויל, שק זאָל זיי אַ שיל.
שפּר : אַ-ט אע אַכציק אי אַ ייִדשע קללה ג-פּ) ברכה) : *אָסור חזיר אע קין שבועה ניט, קוש אין אָחת אין קע קללה ניט : אַן מע וויל זיך פֿאַרדינען „אע טאַטן אַרע“ זאָל מען פֿריִער יענעם שעלטן „אע דער מאַמען אַרח“ : פֿע אַ קללה שטאַרבט מען ניט : אַן אַלע קללות האָלטן אָנגעקומען וואָלט די וועלט קין קיום ניט געהאַט : אַ קללה אין ניט קק טעלעגראַם, זי קומט ניט אָן אַזוי גיך : בעסער הערן קללות איידער נעבעך : בעסער זיך גערונטע איידער יענעם געשלק : יקללו המה ואַתה תּאָרך : ניט מיט שעלטן את ניט מיט לאַכן קען מען די וועלט איבערמאַכן.
דען ך: אוּמאידלעיט זמ. שלעכטהאָרציעש ש.
י—פּ. ליבע
ס : ליבקייט, געטרײַקייט, איבערגעגעבנקייט אאַז“ר — אַדי : פֿאַרערונג, באַוווּנדערונג, פֿאַרגעטערונג אאַו“ר — יי : ליבשפֿט, געטרײַ אפֿט, ז טרײַשאַפֿט, ז טרײַהייט : ליבע, סימפּאַטיע, עאָד, לײַטזעליקייט, נייגונג, נטיה, חיבה, צאַרטגעפֿיל, האַרץ - וואַרעמקייט, פּאַסיע, לײַדנשאַפֿט, פֿלאַם, פֿײַער, גלי, ז גלוט : דאָנום-ליבע, אַהבה-רבה, אַהבת-נפֿש : קישוף, צויבער : פּאָפּולאַריטעט : פֿאָטער - ליבע, קינדער - ליבע, מוטער - ליבע אאַז“ר : אומאייטטציקע ליבע, אַהבה שאָינה תּלויה בדבר : אייעטציקע ליבע, אַהבה התלויה בדבר : פּלאַטאָנקע ליבע : געשלעכטיקע, ז געשלעכטלעכע, סעקסועלע, עראָטישע ליבע : סעקסואַליטעט : עראָטיק.
ליבאָפֿערע, ליבע, ליובע, ליובקע : ליבענש : פֿאַרליבענש, פֿאַרקאָכענש אאַז“וו — יי: י ליובאָוו, בולבע נ-פּ), טשטשבאַבע, קער טשעלשמעטשעלע, קוצענירמוצעניו, לעבערפֿאַרהאַרטוע, געטעימל : חולתשבה, ראָמשס, ראָמאָ, לימאָן נ--) : אינטריגע.
נפֿש אַחת : איין האַרץ (צוויי הערצער) און איין נאָמה : איין גוף און איין ואָמה : ליפּ און לעבן : אַ טעפּל מיט אַ שטערצל : אַ פּאָר טײַבעלעך : קאָטינקע - האַלינקע : דוד און יהונתן : בננמין און סענדערל : אַ לעבן ווי הינטערן אויוון, ווי אונטער דער באָד, ווי די זע טיט דער לאָנה : אָלום-נִית : אידיליע —בּפּפּ.
געליבטער, אוהב-נאמן, ליבהאָבער, ליבהאַרציקער, אַמאַנט, ליובאָווניק, קאָכאַניק, קאָכאַנטשיק, אָתן, האַרצפֿרעסער : עראָס, קופּידאָן, קופּיד : געליבטע, (פּאָ)ליובאָווניצע, אַמאַנטקע, קאָכאַנקע, סימפּאַטיע, זיס לעבן, סוויטהאַרט נאַ-) , קלה : ווענוס, דולצינעע : אָנהענגער, פֿאַרערער, באַווונדערער, פֿאַרליבטער, פֿאַרנאַרטער, שקלאַף . יי.
וו ן זײַן פֿאַרליבט, זײַן פֿאַרקאָכט אאַו“ר פּאַדי : ליבן, ליב האָבן, האָלט האָבן, גערן האָבן : פֿילן אַ ליבע (אַ האַרץ) צו : האָבן אַ נייגונג (אַ נטיה) צו : האָבן (נעמען) אַן אינטערעס אין : פֿירן אַ ליבע מיט : נאַ-) קערן פֿאַר, גלײַכן : קאָכען זיך אין, קלעפּן אין : זײַן נאָענט צום האַרצן : זײַן אײַנגעבאַקן אין האַרצן : זיפֿצן, שמאַכטן, בענקען, גאַרן אאַו“וו — 541 : הויך האַלטן, הויך שעצן, טײַער האַלטן : באַווונדערן, פֿאַרערן, פֿאַרגעטערן : ברענען, גליִען, פֿלאַמען, פֿלאַקערן : חלשן (פֿאַרגיין, אויסגיין, שטאַרבן, —קורן, — קראַפּירן) נאָך (פֿאַר) עמעצן (עמעצנס טריט) : ליב האָבן (האָלט האָבן) אַהבת-נפֿש (דאָס חיות מיט דער נשמה) : ליב האָבן (האָלט האָבן) בלב ונפֿש (קלות הנפֿש, מיט לײַב און זייל(ועל), מיט לײַב און (לײַבען לעבן, בין משוגעת, בין פֿאַרצווייפֿלונג) : פֿאַר צערטווערן פֿון ליבע : זײַן נפֿאַר עמעצן) קיין דיית ניט (גאָר אַ בּלל) : ייײַן נאָך (פֿאַר) נעמעצן) די בּאָרה : — אײַננעמען נאָך (פֿאַר) געמעצח די כּאָרה (אַ מיתה משונה) : זײַן בלינד : האָבן גלעוערנע אויגן : ניט זען די חסרונות פֿון. פֿאַרליבן זיך (איבער די אויערן) : פֿאַר-
לשפּש זיך, פֿאַרליובש זיך, פֿאַרליובקע זיך, פֿאַרקאָכן זיך, פֿאַרכליאָבען זיך, פֿאַרכליאָפּטשען זיך, פֿאַרכאָליען זיך, פֿאַרפּרעד לען זיך : אײַנליבן זיך, אײַנקלעפּן זיך, אײַנקליפּײַען זיך : פֿאַרכאַפּט ווערן פֿת : אָנשמעקע זיך מיט : צובינדן זיך צו, צוקלעפּן זיך צו, צולאָנטשען זיך צו, צוקאָכן זיך צו אאַז“וו —552.
ווערן (מאַכן זיך) באַליבט : באַליבן זיך : געפֿינען (באַקומען) חן (לײַטזעליקייט) בײַ נעמעצח אין די אויגן (אין די אויגן פֿון) : מוציא חן זײַן, נושא חן זײַן, געפֿעלן (ווערד, ווויל געפֿעלן, אויסנעמען — 41- : אַרויסרופֿן (דערוועקן) ליבע גע : ריצן : צוציִען (צובינדן) צו זיך : באַקישופֿן, באַקשפֿען, אָפּטאָן אַ קישוף, באַצויבערן, פֿאַרצויבערן, פֿאַרבלענדן : אָפּקויפֿן, אַוועקקויפֿן : אַנטציקן, באַגײַסטערן : פֿאַנגען, נעמען געפֿאַנגען : אַרײַננאַרן אין זײַן (איר אאַו“וו) נעץ : פֿאַרשקלאַפֿן : פֿאַרדרייען אַ קאָפּ : מאַכן משוגע : אויפֿקאָכן דאָס בלוט * ין- : אַרײַנקריכן (אַרײַננאַרן זיך, אַרפּנננבענען זיך) אין האַרצן צו (פֿון) : גערינען די ליבע (דאָס האַרץ) פֿון : געפֿינען דעם וועג צו נעמעצנס) האַרץ.
אַדי : ליב, האָלט, גערן, אַהבת-נפֿשדיק, געטרײַ, ז טרײַ, טײַער, ז איניק, גינציק, ליבעפֿול : איבערגעגעבן, ז איבערגעבן — בּבּפּ : שקלאַפֿיש, פּלאַטאָניש, אידיליש, געשלעכטיק, ז געשלעכטלעך, סעקסועל, עראָטיש, לײַדנאפֿטלעך, אַאווהדיק: צוגעבונדן, צוגעקלעפּט, צוגעקאָכט, צוגעזאָטן, צוגעטאָן, צוגענייגט, וואַרעם, הייס, פֿלאַמ(עד)יק, פֿײַערדיק אאַז“ר — 519 : זיס, האַרציק, האַרצעדיק, האַרצלעך, ליבעקראַנק, ליבעדאָרשטיק : פֿאַרשמאַכט, פֿאַרבענקט אאַז“וופּ !פּפּ : פֿאַרליבט, פֿאַרכאַפּט, פֿאַרקאָכט, פֿאַרקישופֿט, באַצויבערט אאַז“וו : געליבט, געשעצט און געליבט, באַליבט, פּאָפּולער,ילײַטועליק, פֿאַרערט, פֿאַרגעטערט, באַווונדערט אאַז'ר . יי.
642
נפֿאַרגלײַכונגעח ליב (האָלט, טײַער אאַז“ר) ווי דאָס (אָ) אויג אין קאָפּ, ווי דאָס שוואַרצאַפּל פֿון אויג, ווי דאָס (אייגענע) לעבן, ווי מײַן (לײַב און, ליִבע) לעבן, ווי די נאָמה, ווי אַמלאך, ווי אַן אייגן קינד, ווי אַ אָךןחיד, ווי אַ נִת-יאָידה, ווי אַן אייגענע מאַמע (מוטער), ווי אַן אייגענער טאַטע (פֿאָטער), ווי אַן אייגענער (לײַבלעכער) ברודער, ווי אַן אייגענע (לײַבלעכע) שוועסטער, ווי (גינ)גאָלד, ווי אַ דימענט, ווי אַ בריליאַנט, ווי די קרוין פֿון (אויפֿן) קאָפּ, ווי די (גאַנצע) וועלט, ווי די תּורה, ווי מיצוות, ווי מעשים טובים : ליבהאָבן ווי דעם רבין יִחיה (יִהי'), ווי (דעם חלק) עולם-אַבא, ווי גאָט אין מיר ליב.
שפּר : אַן אַ ן-ר האָט ליב אַ נקכֿה איי עבדרך העבע : דאָרט ווו חרה, דאָרט אין אַהבה : קליינע מיידלעך צערײַסן די שערען, גרויסע מיידלעך צערײַסן די הערצן : איין האָר פֿון אַ מיידלס קאָפּ שלעפּט שטאַרקער פֿון צען אָקסן : קאַלטע הענט—וואַרעמע ליבע : די ליבע אין בלינד : אַל קל פּאָעים תּקסה אַהבה : אַלטע ליבע זשאַווערט ניט : הנאאָבים והנעימים בחיִיהם ובמותם לא ופֿרדו : הממהר באַהבֿה ממהר בשינאה : האַהבה מקלקלת אָת השורה : מיט זאַבאָנגעס כאַפּט מען פֿייגעלעך און מיט מאָנות—מיידעלעך : פֿאַר זיסע ריידעלעך צעגייען די מיידעלעך : גנבים און פֿאַרליבטע האָבן ליב פֿינצטערניש : פֿון זאָגן ווערט מען ניט טראָגן : פֿון קושן און נאָגן ווערט אַ מיידל ניט (איך טראָגן : ליבע אין ניט קיין מעלקשעפֿל : אַ טראָפּן ליבע ברענגט אַ מאָל אַ נם טרערן : אַפֿריִער קען מען זיך ניט זאַט אָנקוקן, דערנאָך קען מען זיך ניט קוקן גלײַך אע די אויגן : האָב מיך ווייניקער ליב, נאָר האָב מיך לאַנג ליב : פֿון פֿאַרליבענעס אין ניטאָ קיין גריבענעס: * פֿון ליבע באַקומט ער קאָפּווייטאָג און זי בויכרייטאָג : אַן זיך פֿאַרליבן אין שוין נאָר אין אַ גראַף : געלט באָרגן און ליב האָבן קען מען קיינעם ניט נייטן : צדקה
צו געבן און ליב צו האָבן קען מע ניט נייטן : צוזאָע און ליב האָבן (און קוצעניו-מוצעניו) קאָסט ניט קק געלט.
זען אויך : באַגער 541, פֿרײַנדשאַפֿט 552, ליבעניש 1—, מטהאַרציקיט א.
561. ליבעניש, ליבלינג
ס : ליבעניש, ליבערע, גאַלאַנטקייט, ז שלאַנטעריע, פֿלירט, קאָקעטירערײַ, קאָקעטסטרע אאַז“ר — זבּפּ : חנדל, ליבעבליק, אויגנשפּיל, אויעשפּראַך : צערטלעכקייט, האַנטדרוק, אַרומנעמונג, ז אומאַרמונג, לאַסקע : קוש, גלעט, טאַפּ, צערטל : קאָמפּלימענטן, זיסע ווערטער, בלומענשפּראַך, קוצעניומוצעניו : ליבע-דערקלערונג, שבוּעה : ליבעטראָפּנס, ליבעטרונק : ליבע - צייכן, מאָנה : וואַלענטײַן נאַ-) : ליבעבריר, ז ליבעסבריר : סערענאַדע : סעקסועלער (געשלעכטיקער) פֿאַרקער (אַקט): סעקסועלע (געשלעכטיקע) פֿאַרבינדונג (באַפֿרידיקונג) : באַהעפֿט(ווו), צונויפֿקום, בײַשלאָף, באַשלאָף, קיאה, אַשמש (המיטה) , קאָיִטוס : — דעם אָרעמאַנס אײַנגעמאַכטס נ-פּ) : קישוי אָבר, ערעקציע : אָרגאַזם, אָפּלויף, ספּערמאַטיזם : אַפֿראָדיזיאַקאַ : קאָנטראַצעפּטירע מיטלען : געבורטדקאָנטראָל : נרעע נִעלי-חיים) פּאָרונג, באַלויפֿונג, קרייצונג, זאָאָגאַמיע, פּאַנגאַמיע : פּאָר(ונג)צײַט : זנות, פּערווערסיטעט אאַז“ר — 97- .
חדמאַכער, פֿלירט, גאַלאַנט, קאָקעט, קאָקעטקע, האַרצברעכער
פֿאַראָריט, פּראָטעזשע, ליבלינג : גאָט, געטע, אָפּגאָט, געצקע, אידאָל, פֿעטיש, מלאך : נאַ-) דאַרלינג, סוויטהאַרט : באַליבטער, אָהוב לבריות : קחקיר, קן-ןחידל, נִתיאָידה(לש, ציטעריק קינד, אַלטערל , מאַמעס זינדעלע, מאַמעס קדיש : געמאָסטענער, געווויגענער, געצויגענער:אויגאע קאָפּ,אויגאע שטערן, שוואַרצאַפּל פֿון אויג: קרוין, די מלדע(חנע קרוין
פֿון קאָפּ אאַז“ר — אזוי : זיס לעבן : פּיעער טשוך, פֿאַרצויגענער געץ, מאַמעס-פֿאַרטעכניק : צעבאַלעוועטער, צעפּעסטעטער, צעלאָזענער, פֿאַרצויגענער אאַז“ר פּ אַדי.
וו : אַרויסווײַזן ליבע : פֿירן אַ ראָמאַן (אַ ליבע אאַו“וו) : שפּילן אַ ליבע : ראָמאַנסירן : פֿלירטן, פֿלירטעווען : קאָקעטירן, אַנען זיך, אֶנדלען זיך, מאַכן חן, מאַכן זיך באַחנט : מאַכן (שנײַדן) חנדלעך : מאַכן (וואַרפֿן) אייגעלעך (פֿאַרליבטע בליקן אאַויר) : דרייען זיך אויפֿן קאָריק (אויפֿן קנאַפֿל) : קאַראַליערסטרעווען : נאָכגיין (נאָכלויפֿן) ווי אַ פּקוּעהלע : שדכנען זיך צו, פוצן זיך צו, שאַרן זיך צו : שטרײַכן זיך אַרום : אוכאַזשעווען : צומאַכן זיך צו : פּאַדען (אַרומפּאַדען, אַרומריליען, אַרומהענגען) אַרום (איבער) : הענגען זיך אויף : גיין אונטער דער האַנט : גיין געאָרעמט, גיין אין אָרעמקייט נ--) : קוקן זיך אין די אויגן : קוקן מיט מילכיקע אויגן אויף : ניט אַראָפּנעמען (ניט אַראָפּלאָזן) קיין אויג (די אויגן) פֿע : זיך ניט קענען זאַט אָנקוקן : עסן (אויפֿעסן) מיט די אויגן : שפּיגלען זיך אין : טשעשען זיך (צאַצקען זיך, טשאַקען זיך) מיט : טראָגן אויף די הענט : זינגען סערענאַדעס צו : וואָרקען ווי די טײַבעלעך : האַלטן זיך בײַ די הענט : מאַכן אַ פֿאָרשלאָג: בעטן די האַנט : דערקלערן זיך אע ליבע: י אַביאַסניאַיען זיך, אַבעסניאָשקען זיך נ--) : געבן אַ יאָוואָרט : שווערן אייביקע ליבע.
שפּילן זיך, ליבן זיך, צערטלען זיך, ליובען זיך, האָלובען זיך, קאָסקען זיך, קאָשקען זיך, קעצקען זיך, קעטשקען זיך, טשאָטשקען זיך, טוליע זיך, לושקעוען זיך, לישקענען זיך, לאַשטשען זיך, ליאַשטשען זיך (ווי אַ קאַץ) , לעשטשען זיך, לאָנטשען זיך : האַלדזן זיך, אַרומנעמען זיך, אַרומכאַפּן זיך, ז אומאַרעמען זיך : דריע (פּרעסן) צום האַרצן : פֿאַלן אין די אָרעמס : גלעטן, גלעטיקן : טאַפּן : *שפּינען אָיצית : קוק זיך, מנשק זע, מסבק ומנשק זײַן,
סניאָשקען זיך, סמאָטשקען זיך, סמאָקען זיך : וואַרפֿן אַ (לופֿט)קוש : באַהעפֿטן זיך מיט, משמש המיטה זײַן, באַשלאָפֿן אאַו“ר — ז-פּ.
צערטלען, פּעסטען, פּיעשטשען : צערטלען ווי אַ מאַמע איר קינד, ווי אַן איינציק קינד, ווי אַ קראַנק עופֿעלע, ווי אַן אייגענע מוטער : בלאָזן אויף, הויכן אויף, כוכען אויף : וויקלען אין וואַטע : פּאַנקעווען, קעכלען, קיכלען, באַלעווען : נאָכגעבן די שמד : גיסן גאָלד אע האַלדן : גיסן שמאַלץ אין אָחת : כאָליען : פֿאַרציִען : פֿאַרציִען אויפֿן שטריקעלע : ציטערן (טרייסלען זיך) איבער : ציטערן ווי איבער אַ קךןחיד (קת-יאָידה) : בלאָזן דאָס אָרט פֿון : צעלאָין, צעבאַלערען, צעפּעסטען אאַן“וו.
זע פֿאַרצערטלט (צעלאָע, צעפּעסטעט אאַז“וו) : זײַן צוגעבונדן צו דער מאַמעס פֿאַרטעך : האַלטן זיך בײַ דער מאַמעס פֿאַרטעך. אַדי : ראָמאַנטיש, קאָקעטיש, פֿלירטיש, גאַ-
לאַנט : צערטלעך, געצערטלט, ציטעריק, געמאָסטן, גערויגן, פֿאַרוויינט, פֿאַרצויגן, צעלאָזן, צעבאַלעוועט, צעפּעסטעט, צעפּיעשטשעט, פֿאַרצערטלט : פּעסטשענע.
אינוו : נצערטל-נעמען) ליבע : ליבער : ליבינ-
קע(ר) : ליבסטע(ר) : ליובעניו : טײַערינקע(ר) : לעבן (מײַנס) : זיס לעבן (מײַנס) : נאָמה (מײַנע) : נאָמהניו : דושעניו : ליובע-דושע : האַרץ (מײַנס) : האַרצעלע : סערדצע(לע) : טאַטעניו : טאַטעלע : מאַמעלע : נחת (מײַנס) : (מײַן) קרוין : (מײַח אוצר : קרוינדעלע (מײַנס) : צירונג (מײַנס) : האַרצדעקל (מײַנס) : שפּיצל פֿת העמדל (מײַנס) נ-פּ) : שבת-לײַכטערל (מײַנס) : פֿוטערפֿעסעלע (מײַנס) נ-פּ) : גאָלד (מײַנס) : אָרודקודשל (מענש : שפּילפֿייגעלע : קעצעלע : קאָטיקל : טײַבּעלע : מײַזעלע : ציופּעניי : שקאָץ : שייגעץ : נאַרעשי.
פֿראַן : ליבע ליובקע קאָך לאָקשן : אַ גלעט
און אַ קוש—אַ באָלשע (דאָלי) ניע רוש : מען שמירט אים מיט האָניק, את עס הערט זיך
644
פֿע אים סמאָלע : ער בעט זיך אויף די הענט : ער האָט אויסגעלונקען דעם לינק אויער : איבערנעמען וועסטו זיך בײַ דער מאַמען : בײַ זע מאַמען אע ער אַ קינד.
שפּר : אַז עס וואָלט געווען אַן עקרה וואָלט עס דער רב ניט געטאָן, אַן עס וואָלט געווען אַ סאָנה וואָלט עס דער דאָקטער ניט געטאָן.
זען שיך : אָנשטעל 1—, ליבע א.
ם : רוגזדיקייט, אומצופֿרידנקייט, פֿאַרזויערטקייט, אָנגעבלאָזנקייט אאַז“וו — אַדי : רומ, ברומ, רוּגזא : שלעכטער הומאָר, שלעכטע שטימונג, זויערע מינע : בלאָזעניש, בורטשעניש : ברומ-ווינקל , בורטשאַרניע.
ברוגזער, אָנגעשטויסענער, אָנגעבלאָזענער אאַז'ר — אַדי : קנור, מרוק, בעזלאַדניק, פֿאַרשלאָסענער, בער, בורטשאַדלע, בורצײַלע, האָרטשון : זויער אָנים, (עסיש זויערע צוּרה, זויערע קיסליצע : קשה לרצות.
וו ן זײַן אין אַ שלעכטן הומאָר, זע אין אַ שלעכטער שטימונג אאַז“ר : זײַן אָנגעשטויסן אויף, זײַן אָנגעדרודלט אויף אאַז“וו —אַדי : זײַן אין רוגז מיט : זײַן ביין מיט : קוקן קרום אויף : פֿאַרקרימען זיך (רי סרעדאַ נאַ פּיאַטניצו) : קוקן ווי (אַ ייִד) אויף אַ ביין משכון : שפּילן אין ברוגז : ברוגזן זיך, בלאָזן זיך, דויען זיך : אָנברוגע זיך, אָנבלאָזן זיך (ווי אַן אינדיק) : בריקען זיך, בריקעווען זיך, ברעקלען זיך : קאָפּען דאָס לײַלעך : וואָרטשען, בורטשען (רי אַ בייזע שוויגער) : ברומען, מרוקען : אַרומגיין אוּ אָנגעבלאָזענער (אַן אָנגעדרודלטער אאַז“וו) — אַדי : אַרומגיין פֿאַרצווייפֿלט : אַרומגיין ווי אַ נִימל : אַרומטראָע זיך מיט גימפּלס טענות : באַליידיקן זיך (פֿאַר גאָרניט) : ניט פֿאַרשטיין קק וויץ : נעמען פֿאַר אומעט : פֿאַראיבל האָבן : נעמען פֿאַר איבל : אענברוגע
דך (אָנברומן זיך, אָנדרודלען זיך) אָן אַ פֿאַרוואָס.
אַדי : שלעכט געשטימט, אומצופֿרידן, פֿאַרביטערט, סענסיטיוו, סופּערסענסיטיוו, היפּערסענסיטיוו, איבערסענסיטיוו, איבערשפּירעוודיק, קראָלע, פּריקרע, מאַרקאָטנע, אָנקרײַטיק, האָנעראָווע, האָנעראָוואַטע, שטרײַטגיריק, צערייצלעך, ז רייצבאַר : זויער : זויער ווי עסיק : עסיק זויער : פֿאַרזויערט, ניט-פֿרײַנדלעך, ברוגז, שטאָק ברוגז, ברוגזדיק, ברוגזלעך : פֿאַרצאָרנט, פֿינצטער : פֿאַרביסן, פֿאַרשלאָסן : ברומיק, ז איינזילביק : אײַנגעברוגזט, אָנגעברוגזט, אָנגעכמורעט, אָנגעצויגן, אָנגעבלאָזן, אָנגעדויעט, אָנגעלאָדן, אָנגעשטויסן, אָנגעדרודלט : בעריש.
פֿראַן ן עס אין אים אָנגעזאַלצן (אָנגעזאָליעט, ניט עט) אויפֿן האַרצן — 12- : שווער אים צופֿרידן צו שטעלן : שווער אויסצוקומען מיט אים : בע מע—און געענדיקט : אַ פֿרעמדע קאַץ אע אויך איבעריק אין שטוב : האָט קיין פֿאַראיבל ניט נענטפֿער) — קיין חרטה אויך ניט : אַ רענדל אַ וואָרט : — האָסט פֿאַראיבל ? פּיש אין גריבל.
שפּר ן דער בעסטער חבֿר אע דער רוגן : בעסער דער ערשטער רוגן איידער דער אַנדערער : ווער עס ווערט אומזיסט ברוגז ווערט ווידער אומזיסט גוט : ברוגזע לײַט גייען אויף אַ זײַט : אַ ברוגזער שלאָפֿט אַלען : פֿאַר אַ קראַנקן לאָזט מען איבער, אָבער ניט פֿאַר קיין ברוגזן : פֿאַר אַ ברוגזן לאָזט מען גאָרניט : אַן מען האָט פֿאַראיבל טוט וויי דער בויך : — ביסט ברוגז? וועסטו שלאָפֿן מיט אַ שייגעץ : ביסט ברוגז? וועסטו בײַסן די פּערענע.
זען אויך : עקאָטת 887, קעס 510, לייד 512, אוּמאיידלקיט זא.
ס : זיווג : זיווגשאַפֿט, פּאָרפֿאָלקשאַפֿט : חתונה, — כאַסליערע, ז הייראַט, סטראַשי(ל) נקי) :
מאָנאָגאַמיע : ציויירײַבערײַ, צרײַמענערײַ, ביגאַמיע : פֿילווײַבערײַ, פֿילמענערײַ, פאָליגאַמיע אאַז“ר : מאָרמאָניזם : זבום : מאָרגאַנאַטישע חתונה : מידאַתונה, געמישטע חתונה : מעואַליאַנס : פֿרײַע ליבע.
שידוך : שידוך אָגון, ייִחוסשידוך, גערעדטער שידוך, געלט-שידוך, (על-קיחגעראַלטשידוך , פֿוילער שידוך : פּאַרטיי : שמאַלצגרוב : זעונג, אָנקוק, אָנקוקעניש, באַקוק, באַשוי נדיאַל) , - סמאָטרינעס : וואָרט, יאָוואָרט : קנס-מאָל , ראָשי - פרקים, קאָלת - קנין : תּנאים, תּנאים ראשונים , תּנאים אַחרונים : אויפֿרופֿנס, גילדע(ר)גע (זילבערנע) וואָך : פֿאָרשפּיל , דאָבראַנאָץ, קאָלת-אָנים, רומפּל, זמירות, גוטוואָך, שקת-צו-נאַכטס.
יום - האָתונה, יום - החופּה, חתונה - טאָג, חופּה-טאָג : חתונה : ו-פּ) כאַסמענע, חתמנו : ברעלעפֿ(ט) נאַר-) : חופּה, שטילע חופּה (חתונה) : שוואַרצע חופּה : נמאָלצײַטן) קנסמאָל , תּנאים, אָתן - מאָל , קעגנמאָל, חוּפּהוועטשערע, די גרויסע וועטשערע, חתונהמאָל(צײַט), אָרעם-מאָלצײַט, אָרעמע סעודה, גילדע(ר)נע יויך : שלייער-וואַרעמעס, אָבעבךכות, שבעת-יקי-הקישתה.
חתונה-מוזיק, חופּה-מאַרש, פֿרימאָרגנס, דאָברידזשען, דאָבראַנאָץ, פֿריילעכס, וויוואַט אאַז“וו — 284 : חתונה-טאַנץ, ברוגו-טאַנץ, קשרטאַנץ, מיצווה-טענצל אאַז“וו — -51 : (קלהס באַדעקנס, (קלהסבאַועצנס, שיינסגערעדט נבדאָנוש : אונטערפֿירנס : חופּה, קדושע, חופּה-וקדושין : באַלייגנס : ייִחוד : ייחודשטיבל , קלה-צימער : קושוואָך, ז פֿליטערטעג, ז פֿליטערוואָכן, האָניקוואָכן, האָניק - חודש, האָנימון נאַ-).
תּנאים, כּתובה, תּוספֿת-כתובה, כּתובהדאורײַתא, געבל(י)אַטעוועטע כּתובה : חתונהקאָנטראַקט, חתונה-ליצענץ, מערידזדלײַסענס נאַ-) : חשנה-געזעצן : (הילכוש אָישות.
נדן, נדן, נדוניא : הואָאות-האָשנה, חשנה-
הואָאות : פּאָוועלע, אויסשטײַער, אויסריכטונג, אויסשטאַטונג, אויסשטאַפֿירונג : קלה-מלבושים, אָתן - מלבושים, חתונה- (חופּהחקליידער : ווואַל , שלייער, דעקטוך, שלייערטוך, חופּהטשיפּיק אאַז“ר — ג-פּ : אָתן-מאָנה, נִלה-מאָנה, חתימה-געלט, דרשה-געשאַנק אאַו“ר פּ 479 : קדושין - פֿינגערל, טנִעת - קדושע, קדושערינג.
שדכן, לאַנד-שדכן : מנווג זיוווגים : חתונהאַגענטור, שדקנים-ביוראָ.
מחואָני(מ)שאַפֿט : מחותן, מעל - חתונה : אַאָי-האָתן, אַאָיהקלה, נקי) טאַמוך, סאַהאַן : מחואָנת(טע), נ-פּ) מאַקלטענעסטע, מאַקלאָחתטע, טאַמושקע נקי) : חתונה-לײַט, חתונהגעסט, אָתנס צד, קלהס צד, מחואָנים נגעסט) : קנאַפּער מחותן, מחותנס אַ הונט : אונטערפֿירער : קראַנץ-אָחור, קראַנץ-פֿריִלע : נִדחן, מאַרשעליק, נקי) סווידאַלניק, סערדאַלניק : קלעזמער — -28 : מסדר קדושע.
אָתן-קלהשאַפֿט: אָתן-קלה : אָתנשאַפֿט : אָתן, בלוט - אָתן נ-נ'ח : באַשערטער, קרן : נקל) סאַמסאָן, שוויסאַן, סמאָסאַן, מסאַן, בסאַן : נִלהשאַפֿט : קלה, נ-פּ) קאַליקע, קאָקיליאַליע : באַשערטע, קרן : נערהזמאורשה ניי'ד) : נקי) סאַמסאַניצע, לאַקל , לאַקמע, סמיסאַנקע, שווי סאַנקע, בסאַנקע.
מאַן-אודרײַב, פּאָר(ל), פּאָרפֿאָלק ל“ר פּאָרפֿעלקער,קאָפּל נאַ-) : פּאָרפֿלאָק ל“ר פּאָרפֿלעקער נ-פּ) : זירג, סליוויק נ-פּ) : אַ זירג מן השמים : אַ דיבוק מן השמים נ--) : דיעד-דאַבאַבאַ.
מאַן, חתונה - געהאַטער, באַווײַבטער, פֿאַרהייראַטער (מאַן) , אויסגעגעבענער, פֿאַרשלייערטער, נִעל-אָשה, קן-זוג, וירג, מיטשלעפֿער, דערנערער, שפּײַזער, ברויטגעבער, פּרנסה - געבער, פּרנסה - גרעבער נ-פּ) , פֿאַרזאָרגער, מײַנער, לעבנס-באַ(ג)לייטער , קידוש מאַכער, מלך, אימערמאַן נגענטער) , דאַמעןשנײַדער נשלאָגט דאָס ווײַב) : נ-פּ) מאַנדרע,
מאַנדיוּק, באַמאַנעניש, באַלאָמעניש : נקי) שלד, דאָיל.
ווײַב , פֿרוי, חתונה-געהאַטע, באַמאַנטע, פֿאַרהייראַטע (פֿרוי) : אויסגעגעבענע, פֿאַרשלייערטע : צוגעדעקטער קאָפּ, אָשה, אַשתאָיש, יעררה נ-נ'ח , נִת-זוג(ח , זווּתי, מײַנע, (מײַן, דײַן אאַז“ח ייִדענע (פּלונית(טע)) : זיווג, לעבנס-באַ(ג)לייטערין, בעסערע העלפֿט, עזר כּנגדו, מיטשלעפֿערע, מלכה, ציהערסטו, ציהאָרכסטו, אימערווײַב נגענטע) , ווײַבעראָ : נקי) יאָלדעווקע, דאָילערקע : פּילגש, קעפּסווײַב, מיטווײַב נ-ניח.
וו ן שטיין אין שידוכים : שדכנען זיך : ריידן אַ שידוך : אויסהאַקן אַ שידוך, אויסשדכנען : צוואַמענפֿירן, צוזאַמענברענגען, אויפֿברענגען (אַ וואַנט מיט אַ וואַנט) : מנרג זײַן, פּאָרן : צונויפֿפּאָרן, צוזאַמענפּאָרן, פֿאַרבינדן — 30 : מחותנען זיך : מתחתּן זײַן זיך מיט : טאָן מיט : מאַכן אַ וואָרט : אַנטשפּויזן נאַר-) : געבן אַ יאָוואָרט : מקבל קנין זײַן: פֿאַרקנסן : מאַכן (שרײַבן) תּנאים: ברעכן טעלער : האָבן חופּה (וקדושיך מיט : חתונה האָבן, ז הייראַטן : נעמען אַ מאַן, נעמען אַ ווײַב : נעמען זיך : נעמען אין אין העמד, נעמען ווי זי שטייט און גייט נאָן נדח : באַווײַבן זיך, באַמאַנען זיך, פֿאַרבינדן זיך : שטעלן אַ חוּפּה : — כאַסליערע האָבן : מיִבם זײַן, באַשוועגערן.
חתונה מאַכן, ז פֿאַרהייראַטן, אויסגעבן, אויסברענגען, פֿאַרשלייערן : אַרײַנשלייערן אַ אָמץ, פטרן אַ אָמץ : צודעקן די אַרפּה נמיט נדן) : אויסביטן אַ טאָכטער ווי זויערמילך מעמיינער שידוך) : פֿאַרזאָרגן : אויסשטאַטן, אויסריכטן, אויסשטײַערן, אויסשטאַפֿירן, אויספּראַווען : רומפּלען, באַזעצן : נקי) באַסרידען, באַסמידען : באַזינגען, באַנִדחנען : באַדעקן : פֿירן צו דער חופּה, אונטערפֿירן : געבן (חופּה ו)קדושע, מסדר קדושין זײַן : מקדש זײַן : זאָגן דעם הרי אַת : לייגן פֿירן : פֿירן לאַשטשענע : פּראַווען (מאַכן) אָבע-ברכות.
פֿראן : ס'איז געקומען אויף איר (אים) אַן אויסכאַפּעניש : בין דער חתונה וועט (זיך) פֿאַרהיילן (אויסהיילן) : קיין עידאָרע וועל איך אים ניט געבן, בעסער דרשה-געשאַנק : יאָ אַ שידוך—דאָס קת לעבט אָבער נאָך : על ן יִעזוב אָיש : ער לויפֿט אַרום און זוכט זײַן ריפּ : איך וועל אים ריידן אַ שידוך מיטן מלאךהאָוותס טאָכטער : אַן איך וועל זי ניט נעמען וועט זי דער רוח (דער טײַרל) נעמען : ווער עס וועט אים צוכאַפּן בײַ נאַכט וועט אים אַוועקוואַרפֿן בײַ טאָג : דער הונט ווי דער הונט, אָבער די הינטישע משאָחה !ן חזיר (הונט), האָסט געלט? זײַ מײַן מחותן : פֿון אָונאים מחואָנים : מיידל , דו ביסט טאַקע שיע ווי די וועלט, דו דאַרפֿסט אָבער געלט : אָלף למטה— טויזנט רובל אַ פֿלאָקן : ואָרעמער אויסשטייער) אַ פּעלץ און אַ סוויטע את קדחת דאָס דריטע : צוגעזאָגט דרײַ ציגן נדן און די דריטע ניט אַוועקגעגעבן : אָצא אָדער מוצא? : דאָס אויג וויל אויך עפּעס זען : זע מיך און נעם מיך : ואָהבת לרעך כּמוך—מאַכט רשי : ברור לו מיתה קלה, קלײַב אים אויס אַ מיאוסע נִלה : זי אין אַ שיינע קלה אונטערן דעקטוך : די קלה אין די אָמתע יפֿת-תואר : זי האָט אַ נאָו ווי אַ פֿאַס און אַ מויל ווי אַ טויער : * נישט אַזוי דער בקלות ראָש, ווי דער בקלהס הינטן : אַן אַלע זוכן שיינע קלות, ווו קומען אַהין די מיאוסע מיידן? : ניט קיין מזואָנים, ניט קיין שיין פּנים, אָבער אַ סך אָנים : נגעלט - שידוך) ער האָט גענומען מיאוס ואָאוס נווערטערשפּיל : אָאוס — אָעות) : דער טאַטע אין אַ פֿאָנפֿאַטער, דאָס מיידל אַ מאַליאַטער : נמעואָרתע קלה) מיטן פֿולן בויך צו דער מוילה.
נתן, ביסט געוואָרן אַ אָתן? — איך ווייס, דער טאַטע זאָגט אַזוי : מילא, הייסט די קלה ביילע : לאָן זי הייסן שיינדעלע, לאָו זי הייסן קריינדעלע — אַבי אַ נִלה (אַבי אַ מויד) : דער טאַטע האָט גענומען די מאַמע, און איך דאַרף
647
נעמען אַ פֿרעמדע (ייִדענש : קלה, איך וועל דיר אָנזאָגן אַ בשׂורה — דײַן אָתן וועט קומע אויף שבתשירה : וואָס טוט מײַן קלה? — זי קנעט זיצנדיק חלה : אָתן, מאַך דיר אַ האַרץ (אַ לב) : די קלה שעמט זיך טאַקע, אָבער הנאה האָט זי : נניט קיע גלײַכע פּאָר) געפֿלאָכטן שטריק מיט זײַד : שבת-הנדול און קורץ פֿרײַטיק : זיי פּאַסן צוזאַמען ווי אָ אָקס מיט אַ פֿערד אין אַן אַקער-וועגעלע : ד ע ר קרבן אין ניט פֿאַר ד ע ם מזקח : אַ זיווג מן השמים : דער אָתן אין בלינד אויף אַן אויג און די נִלה אין טויב אויף אַן אויער : וועלכע קלה וויינט ניט צו (פֿאַר) דער חופּה? : !אויסרוף) האַריי, האַריי, האַרי, אָתנס צד דרשה-געשאַנק : מיט וואָס שמעקט אַ אָתן נאָך דער חשנה? — מיט דער נאָו : גאָטס ווונדער : פֿע אַן אַלטער מויד אין געראָרן אַ יונג ווײַבל : פֿון דער חוּפּה צו דער סעוּדה האַלט זיך, האַלט זיך מיט דער דודע (בידע) : זיי האָבן זיך ביידע ליב : ער זיך און זי זיך : יויך פֿון אויבן, צימעס פֿון הינטן, פֿיש פֿון פֿײַער, אַ ווײַב פֿון וואַסער : ער האָט פֿײַנט דאָס ווײַב און האָט אַ סך קינדער : ער ווי אַ לולב , זי ווי אַן אָתרוג און קינדערלעך ווי סמך נגרינע) : צוגעואָגט מזונות און געגעבן קרענק את בזיונות : והוא יִמשול אָך : ווער אין דער והוא, איך אָדער דו? : פֿאַר לויטער אַהבה-רבה קומט ער ניט צו שמעישראל.
שפר : נשידוכים) לא טום היות האָדם למדו : אַליין זאָל זײַן אַ שטיין : אַלק אין אַפֿילו אין גן-עדן אויך ניט מט צו זײַן : איין שטיקל האָלץ קען אַליין ניט ברענע : אַ אָחור מאַכט קידוש איבער שפּענער (און הבדלה איבער אַ קאַלטן פֿײַערטאָפּ) : אַ מענטש אין געגליכן צו אַ שוסטער : אַ שוסטער דאַרף האָבן אַ ווײַב את אַ מענטש דאַרף אויך האָבן אַ ווײַב : אַ שטוב דאַרף האָבן אַ מאַן את אַ מאַן דאַרף האָבן אַ ווײַב : אָצא אָשה, אָצא טוב : פֿרי אוּיפֿשטיין ק פֿרי אָתונה האָבן שאַט ניט : מער
געוואַרט, מער גענאַרט : אַז מש שרײַבט דער ווײַב אַ כּתוּבה גיט מען אַ (ט דער שרה.
גאָט זיצט אויבן און פּאָרט אונטן : גאָט זיצט אויבן את פּאָרקעט (באַגראָבט) אונק נ-פּ) : אַן עס קומט דער באַשערטער ווערט אין צוויי ווערטער : אַן ס'וועט זײַן באַשערט פֿון גאָט וועט ניט זײַן געשטערט פֿון לײַטן : אין דאָס פֿע מייערן, וועט זיך עס פֿאַרשלייערן, אין דאָס פֿון כריין, וועט זיך עס צעגיין : אין אַ שידוך זאָל מען זיך ניט אַרײַנמק : אַ שידוך און אַ שמעק טאַבעק טאָר מען ניט אויסשלאָע : אין אַ טשאָלנט און אע אַ שידוך קוקט מען ניט צו פֿיל אַרח : אַן מען קלויבט צו פֿיל , פֿאַלט מען (גאָח אע אַ בלאָטע אַרײַן : איטלעכער שידוך וואָס מען טוט אין מט, נאָך אַ יאָר ווערט מען געראָר : דער טויט את די נויט ברענגט דעם שידוך צוטיף : מיט אין צד אין מען אָמיד פֿאַרטיק : דער שידוך אין אויף איין זײַט אָמיד פֿאַרטיק : אַ קאַץ קען אויך מכולה מאַכן אַ שידוך : דורך געזינדער גיט מע אויס קינדער : אַן מע וויל וויסן וואָס מען אע ווערט זאָל מע זיך לאָזן רעדן שידוכים : אין דער מוידס גליק געראָט דער ביק : אַ ייִנגל און אַ מיידל אע אַ גלײַכער שידוך : פֿע קרומע שידוכים קומען אַרויס גלײַכע קינדער : אַ שידוך אע ווי אַ לייטער : אַן מען שטעלט אים קרום, קריכט מען אַרויף : בעסער די תּנאים צערײַסן איידער די כּתובה : בעסער פּאַפּיר צעריִסן איידער פּאַרמעט (שנײַדח : בעסער רײַסן פּאַרמעט איידער פּאַפּיר : אַן מען טוט אַ שידוך מון מען זען, מיט וועמען מען וועט זיך דערנאָך צעגיין : מיט וועמען אָפּצולאָע אַ שידוך אין וויכטיקער ווי מיט וועמען צו טאָן אַ שידוך : אַן מען טוט אַ שידוך זאָל מען קוקן אויף דער קלהס קני וראָאָבות : קרן, נדן, ייִחוס) : מע קויפֿט ניט קע קאַץ אין זאַק : אַן אָקס מיט אַ פֿערד שפּשט מען ניט אין אק וואָע : בעסער פֿריִער באַוואָרנט איידער שפּעטער באַוויינט : וואַסער מיט פֿײַער זײַנע
קיין שידוך ניט : קל עורב למיוהו — לקשל אָ אָגער מיט אַ קאַנאַריק : אַ ננב את אַ שיכור מעע זיך משדך זײַן : לסכום ייִחוס, לאָיתון ממור : דער שענקער האָט ליב דעם שיכור, אָבער די טאָכטער וועט ער אים ניט געבן : ווען דאָס מיידל אין אידל איו דאָס ווײַבל אַ טײַבל : בעסער מיט אַלטע בעטלערס איידער מיט נײַע קוחרים : בעסער מיט אָ אָרעמען נִעל-עןלה איידער מיט אַ רײַכן יישובניק : אַן דער רב טוט אַ שידוך מיטן בעדער האַלט זיך דער בעדער פֿאַר אַ רב : אַז דער רב טוט אַ קידוך מיטן אַרענדאַר בלײַבט ער אָמיד אַ נאַר : בעסער אַ נאָענטער שוסטער איידער אַ ווײַטער רב : בעסער צו טע מיט אַ היימיש ננב (בעדער) איידער מיט אַ פֿרעמדן רב : אַ היימישער שידוך אין אַ לאָקשענער קוגל : אַ בהמה און אַ ווײַב פֿון איע שטעטל זאָל מען גיט נעמען : זאָל זײַן אַ בעדער, אַבי פֿון דער פֿרעמד : בײַ די מחואָנים זײַנען אַלע יחקנים : די גרעסטע אָונאים ווערן נאָענטע מחואָנים : אַ מחותן טאָר קיין הונט ניט זײַן.
אָן שמונה עערה לחופּה : אַ ייִנגל טאָר מען ניט לאָזן לאַנג צווען : דעם האָן מוו מען אויך אַ שקראַב אָנהענגען : אַן דער אָתן געפֿעלט ניט דער קלה זײַנען איר זײַנע מאָנות ניט ליב : צו די עשר מכּות נעמט מען קיע אָתן ניט צו גאַסט : אַ אָתן נעטט מען ניט צו גאַסט אויף פסח : אָתן דומה לאָלך : ווו דער אָתן זיצט דאָרט איו דער אויבנאָן : בײַ אַ מיידל אויף אַ חתונה ווערן די פֿיס געשוואָלן, בײַ אַ ייִנגל אויף דער חתונה האַלט מען די פֿיס שיף שטאָלן.
אַן מען האָט באָחון גיט מען אויס טעכטער : נִתך אָגרה , שחרר אַבדך ותן לה : אַ ספֿר-תורה זאָל מען פֿאַרזעצן (פֿאַרקויפֿן) און אַ מיידל זאָל מען חתונה מאַכן : אַן מען מאַכט אַ מיידל ניט חשנה מאַכט זי זיך אַלע חתונה : בך אַ ייִנגל מאַכט מען קרוך שפּטרני צו אַרמיצווה, בך אַ מיידל—צו דער חתונה : ראָט
מיר עט, נאָר ראָט מיר ניט אָפּ : באָדײַ פֿת אַ שטעקן צו שניצן, אַבי ניט צו פֿאַרזיצן : אַן אַ מיידל פֿאַרזיצט אע זי ווי אַן אָפּגעלייגטע סחורה : אַן אַלטע מויד איו געגליכן צו אַ פאָסט רעסטאַנט-בריר—קינער קומט גיט נאָך איר : נאָך שלשׁים מעג מען שוץ דאָס שטערנטיכל אָנטאָן : אַ מיידל נאָך שלשׁם מעג שוין הערן שפּילן : אַן איבערגעוואַקסענע מויד אין ווי אַ פֿאַראַיאָריקער לוח : אַו אוּ אַלטער אָחור שטאַרבט האָבן מיידלעך אַ נקמה : בעסער אַ יונגע אַלאָנה איידער אַן אַלטע מויד : פֿת פֿאַרטריקנטע ביימער קומע קיע פירות ניט אַרויס : פֿון אַן אַלט מיידל מערט אַ יונג ווײַבל : פֿת אוּ אַלטער מאַד ווערט אַ געטרײַ ווײַב : אַ ייִדשע מויד פֿאַרזיצט ניט : בײַ ייִדן בלײַבט קיינער ניט אויסן : עס אין ניטאָ קע ייִדיש קלויסטער : אַן מען האָט סחורה האָט מען ניט קיע מורא : אַ שע מיידל (פּנים) אע אַ האַלבער נדן : אַ בּאָרה די כּהונה פֿאַר אַ שע אָנים : קוק אויפֿן מיידל , ניט אויפֿן קליידל : בעסער שוואַרץ את פּעכקע איידער ווײַס און ליעפּקע : קיין מיאוסע קלה איז ניטאָ אויף דער וועלט : עס אין ניטאָ קיין מיאוסע נִלה דען קק שלעכטער אָתן : אָתדקלה האָבן גלעזערנע אויגן : אויף אַלע קלות רוט די שקינה : מען פֿאַרנוצט די שיינע ווי די מיאוסע מיידן : אויף דער מלכּה גרין נעמט מען אויך אַ מאָל אויס אַ דויסן קאָן : אויף אַ אָבל-סחורה קומט אַ אָבל-קונה : מער אַ חקרוזעער נדן : אַז די קלה אין ניט שק האָט זי אַנדערע מעלות : אַן עס זײַנען ניטאָ קיין אַנדערע מעלות אין אַ זומערשפּרענקעלע אויך אַ מעלה : וואָס מיאוסער דאָס שטיק, אַלץ גרעסער דאָס גליק : דאָס ערגסטע שטיק האָט דאָס בעסטע גליק : די מיאוסטע מאָלות האָבן די שענסטע מנלות : שיינקייט פֿאַרגיט און דאָס קרן באַשטייט.
ננדן) אַן גאָט וועט מײַן טאַטן געלט באַשערן וועל איך אויך אַ קלה ווערן : רען עס אין דאָ דער גראָשן וועט זיך שוין געפֿינש אַ אָתן : אע
דאָ געלט, אין דאָ אַ אָתן : ווי די מזואָנים אַזוי די קלה (דער אָתן) און די מחואָנים : ניטאָ קיין מזואָנים אין אויס מחואָנים : איידער געמיין בעסער אַליע : חוץ דעם נדן מון אַ מיידל נאָך האָבן אַ גוטן צד : פֿון וואַנען די קלה קומט אַרויס, דאָרט גייט זי ווידער אַרײַן : אויף אַ קופּע מיסט געפֿינט מען אויך אַ מאָל אַ פֿינגערל : מען פֿירט אַרויס די בהמה און מען פֿאַרברענט די שטאַל : אַ שידוך טאָן און קראַנק זײַן אין נאָר פֿאַר אַ גרויסן עושר אָדער פֿאַר אַ גרויסן אָרעמאַן, אָבער ניט פֿאַרן מיטלמאַן : איידער (חתונה צו האָבן) מיט אַ רײַכער קעכין אין שוין בעסער מיט אַן אָרעמער נִעל-האָיתטע : אַ האַלבער סילוק אין אַ גאַנצער נדן : פֿון געלט וועגן גייט קיין שידוך ניט אָפּ : אויף אַ שטוב בויען און אַ קינד אויסגעבן איו דאָ בײַ גאָט אַ באַזונדער אוצר : ק“ן זהובים איו אַ קליינשטעטלדיקער נדן : אַ רײַכע קלה איו ווי אַ שמאַלצגרוב — דאָס שמאַלץ רינט אויס און די גרוב בלײַבט איבער : אַן מען האָט חתונה מיטן שווער שלאָפֿט מען מיט אַ בער : געלטשידוכים האָבן ניט קיין קיום : ירושה און נדן זײַנען ווי אַ פֿלאַם : ירושה און נדן-געלט האָבן קיין ווערט (מזל) גיט : נדן און ירושה גייען מיטן טײַוול בחבֿרותא : נדן-געלט האָט קיין הצלחה ניט : נדן און קעסט געדויערן איבער די פֿרעסט : אָנצוּווערן נדן און ירושה איו ניט קיין בושה : נדן קענען עלטערן געבן, אָבער ניט קיין מזל .
אַ אָת-ישראל נייט מען ניט : אַ ייִדישע טאָכטער טאָר מען ניט נייטן : אַ יתומה אין אַ וואָלוועלע משקה : דרײַ זאַכן מוון ווערן אָפּגעהיט : אַ אָתן, אַ קלה און אַ חולה : דרײַ מענטשן דאַרפֿן האָבן שמירה : אַ אָתן, אַ מלה און אַ קראַנקער : — מען טאָר ניט עסן די חלה פֿאַר דער המוציא : * איבער אַן אָנגעהויבענער חלה אין ניט גוט קיין המוציא צו מאַכן : אַן אָתן-קלה זײַנען נאַשערס רעגנט בײַ זיי צו דער חופּה : אַן דאָס ברויט פֿאַלט מיטן קוים (מיט
דער פוטערן אַראָפּ איז אַ סימן, אַז די קלה אין הונגעריק : אַן די קלה שעמט זיך מוזן די אונטערפֿירערס אַוועקגיין : ווען ווערט פֿון אַ מיידל אַ ווײַבל ? — ווען מען טוט איר אוּ אַ
נשדקנים) דער שידוך זעט אויס ווי דער שדכן : אַ שדכן אין ווי אַ מיל : אַ שדכן מוו זײַן אַ ליגנער : דעם שדכן שטראָפֿט ניט גאָט פֿאַר זײַנע ליגנס : בײַ אַ שדכן אין ניטאָ קיין מיאוסע נִלה : דער שדכן פֿירט צונויף אַ וואַנט מיט אַ וואַנט און זאָגט דערנאָך : שלאָגט אײַך קאָפּ אין וואַנט : אַן דער שדכן פֿירט צונויף די מחואָנים באַהאַלט ער ויך אויפֿן בוידעם : אַו דער שדכן זאָל האָבן צוצולייגן צו אַלע נדנס וואָלט ער געגאַנגען אין גאָלד : אַו די שדקנים צעשלאָגן זיך צעגייט זיך דער שידוך : שמדט זיך דער אָתן, שמדט זיך די נִלה—אַבי דאָס שדקנות אָפּגענומען : אַ אָחור טאָר קיין שדכן ניט זײַן : אַ באָק טאָר קיין גערטענירער ניט זײַן און אַ אָחור טאָר קיין שדכן ניט זע : ווי אַ הונט קען קיין קצכֿ ניט זײַן, אַיוי קען אַ אָחור קיין שדכן ניט זײַן.
נבדאָנים, קלעזמערס) וואָס טוט ניט אַ נִדחן צוליב אַ גראַם ? : אַ נִדחן מאַכט אַלעמען פֿרי לעך און אַליין אין ער אומעטיק (ליגט מען אע דר'ערד) : דער נִדחן אין אַ קריה, אַן די קלה אין אַ יתומה : וואָס פֿאַר אַ קלעזמער, אַואַ חתונה : אַן דער קלעזמער קען ניט שפּילן זאָגט ער, אַו דער עולם קען ניט טאַנצן.
נמאַן און ווײַב) אָשתו כגופֿו : מאַן און ווײַב זײַנען איין גוף און איין נאָמה : וואָס בײַם (בײַ דער) ווײַב אין פאַראַן געהערט אַלץ צום מאַן : אַן מען ליגט לאַנג אויף איין קישן קריגט מען איין דעה : דער פּויער און די פּויערטע ליגן אַזוי לאַנג אויף איין קישן בין זיי באַקומען איין געריסן (איין דעה) : דער פּויער מיט דער פּויערטע שלאָפֿן אַזוי לאַנג אויף איין קישן ביו ביידע קריגן דאָס קדחת נ-פּ) : מיט אַ מאַן איו אַ מאָל
אַ כוטאָר—אַ קרעטשמע : גוט אין אַפֿילו „אָך“— אַבי ווע דוואָך : בעסער אַ שטרויענער מאַן איידער זײַדענע קינדער : בעסער איין שטרויענער מאַן איידער צען זײַדענע (גאָלדענע) קינדער : אַ מאַן אין ווי אַן ענגער שוך : כאָטש ער דריקט, דאָך מון אַ ווײַב אים טראָגן : אַ מאַן אין אַ (לות, אָבער דער ולות זאָל לאַנג אָנהאַלטן : מיטן אייגענעם מאַן מעג מען פֿאָרן מעבר ליִם : ניטאָ קיין געטרײַערס ווי אַן אייגן ווײַב : מען באַדאַרף פֿאָלגן אַ מאָל אַן אייע ווײַב אויך : אַ ווײַב אין ווי אַ הונט אין שטוב : אַ ווײַב און אַ פֿערד באָרגט מען ניט אַוועק : צוויי מאָל אין אַ ווײַב טײַער איר מאַן : בײַ דער חתונה און בײַ דער קבורה : אַן דאָס (די) ווײַב שטאַרבט אין זי זיך נוקם אין דעם מאַן—זי מאַכט אים צו נאַר : אַן גאָט וויל איינעם מאַכן צו נאַר נעמט ער בײַ אים אויף דער עלטער צו דאָס (די) ווײַב : מאַן און ווײַב שטאַרבן קיינעם ניט אָפּ, נאָר זיך אַליין.
דאָס (די) ווײַב מאַכט פֿון דעם מאַן וואָס זי יייל : אַ עט(ע) ווײַב מאַכט אַ גוטן מאַן : אַ ווײַב מאַכט פֿון דעם מאַן אַ נאַר און אַ האַר : אַ ווײַב קען שיקן אע קליין אַרײַן און קען טרײַבן צי שמד : אַ ווײַב שטעלט אויף די פֿיס את וואַרפֿט פֿון די פֿיס : אַן דאָס ווײַב אין אַ סולדת אין דער מאַן אַ יאָלד ו--) : אַן דאָס (די) ווײַב אין אַ קימפּעטאָרין אין דער מאַן אַ קימפּעטאָר נ-פּ) : אַן דאָס ווײַב אין אַ זייגערין אין דער מאַן אַ זייגער נ-פּ) : אַן דער מאַן הייסט שמערל הייסט דאָס ווײַב שמערעליכע : אַי דער מאַן אין אַ רב (רבי) איז דאָס ווײַב אַ רביצין : אַן דער מאַן איו אַ דיין אין דאָס ווײַב אַ דיניצע (דוניצע) : אַן דער מאַן אין אַ פרא-אָדם אין דאָס ווײַב אַ אָרה-אַדומה : אַן דער מאַן אין פסח אַ מלך אין דאָס ווײַב אַ מלכה : ווי דאָס ווײַב אין אַ מלכה אַזוי אע דער מאַן אַ מלך.
ווו ליבשאַפֿט איו קיין ענגשאַפֿט : ניט קיין אייער, ניט קיין פּוטער—אַבי דער רצון אין אַ גוטער : אַן די ליבע אין שטאַרק זיצט מען
זאַלבענאַנד אויפֿן שאַרף פֿון אַ שווערד : אַן די ליבע ברענט איו דער לופֿטשיק אָפֿן : אַן מען האָט ליב דאָס (די) ווײַב האָט מען ליב איר (גאַנצע) משאָחה : אַן די קלה ווערט אַ ווײַב איו דער פֿיבער שוע פֿאָריבער : די ליבע גייט אַרעק ווי דער ליבער שבת-קודש — און דאָס ווײַב בלײַבט : די ליבע איז געגליכן צו אַ סוכה : אע זיבן טעג פֿאַלט זי אען : ווײַבער זענען געגליכן צו הענטשקעס : מען טראָגט זיי אויף די הענט ווען זיי פאָרן.
דירה נאה, אָשה נאה וקלים נאים מרחיכֿים דעתו של אָדם : אַו אַ שיינע הון דרייט זיך אַרום אין שטוב אין אויך שיין: אַ שיינ(ע) ווײַב ברענגט אַרײַן געסט אין שטוב : נעמסטו אַ שיין ווײַב, וועט זי דיר שיינע געסט ברענגען : אַ שיין ווײַב אין אַ האַלבע פּרנסה : מיט אַ מיאוס ווײַב זיצט מען שטענדיק אַליין : בעסער אַ מיאוס ווײַב פֿאַר זיך איידער אַ שיין ווײַב פֿאַר אַנדערע : אַן מען האָט אַ שיין ווײַב אין מען אַ שלעכטער חבר : אַ ברודער האָט ליב אַ רײַכע שוועסטער, אַ מאַן האָט ליב אַ געזונט ווײַב : אַ געזונט ווײַב אין דעם מאַן ליב : אַ מיידל דאַרף זיך פּוצן פֿאַר פֿרעמדע בחורים און אַ ווײַבל פֿאַרן אייגענעם מאַן : הײַנט אַ של(י)ומפּער, מאָרגן אַן עגונה.
אַ ווײַב מון מען באַהיטן און באַשירעמען : — זיך אַליין ווי מען וויל , אַ ווײַב אַ קינד מון מון מען מאַקן : נעמסטו זיך אונטער צו זײַן אַ מאַן, גיב זשע פּרנסה : האָסט זיך אונטערגענומען אַ מאַן צו זײַן, ברענג זשע ברויט אין שטוב אַרײַן : ליבע אין טאַקע גוט—אָבער מיט אַ זעמעלע : די ליבע אין זיס, נאָר וי איו גוט מיט ברויט : שיין אין די ליבע נאָך אַ געשמאַקער וועטשערע : ווען ס'אין נישטאָ קיין ברויט אין הוין גייט די ליבע אַרויס : ווען עס פליט אַרײַן דער הונגער דורך דער טיר פֿליט אַרויס די ליבע דורכן פֿענצטער : ליבע און הונגער וווינען ניט אין אינעם : אָמון בקעשענע, אָלום בנִית : אין דער שיסל ליגט דער אָלום-נִית :
פּרנסה את אָלום-קית זײַנען שטענדיקע זקנים : ש עס מאָלט זיך אע מיל אין אין דער היים (אין שטוב) רויִק און שטיל : אַן עס מאָלט זיך ניט אין מיל אין אע דער היים אויך ניט שטיל (מאָלט זיך אין הויז) : ווו דלות דאָרט אע האַלאַס : בעסער אַן דער מאַן שמעקט מיט ווינט ווי מיט רויך : אַן דאָס (די) ווײַב גיט דעם מאָ פֿלש האָט דאָס (די) ווײַב ברויט : פּרנסה אין אינעם משס מזל , קינדער זײַנען אינעם וויִבס מזל : די הע הערט דעם האָנס דרשה את זוכט זיך אַ קערנדל פּרנסה : אַ מאַן ווי אַ מוע ק אַ ווײַב ווי אַ הוין אין נאָך ניט גלײַך. צווק מאַן און ווײַב אין נאָר גאָט אַ שופֿט : צוויק טיר און אַנגל זאָל מען קל פֿינגער ניט אַרײַנשטעקן : דאָרט ווו צוויי זײַנען אויף איין קע טאָר זיך דער דריטער ניט מישן.
דרך מאָל זאָגט מען אויף אַ מענטע „נאַר“ : ווען ער ווערט געבוירן, ווען ער האָט חתונה דען ווען ער שטאַרבט : אַן מען באַגראָבט לעבעדיקערהייט קען מען קע תּאָית-המתים ניט אוּיפֿשטע : אַ אָתן דאַרף מען באַשיטן מיט אַ מאָה-נפֿשך : מאָה-נפֿשך אין ער באַגראָבן (, זאָל ער לאָחות באַשאָטן ווערף : פֿאַר האָס האָט די מיטה נאָר צוויי שטאַנגען און די חופּה פֿיר? — וועל דורך דער מיטה באַראָבט מען נאָר אין מענטע את אונטער דער חופּה צוויי : חשנה האָבן און שטאַרבן אין קק מאָל ניט צו שפּעט : שטאַרבן אוּן חשנה האָבן וועט קיינער ניט פֿאַרשפּעטיק : שטאַרבן, קנעלן את חשנה האָבן פֿאַרשפּעטיקט (פֿאַרזאַמט) מען ניט : חתונה האָבן געדויערט אַ שעה את אָרות האָט מען דאָס שנצע לעבן : אַ ווײַלע געשפּילט זיך מיט אַ מיידל — און אַ גאַנץ לעבן געליטן פֿון אַ וועב : דער ערשטער מאַן וואָלט קע ווײַב ניט געטמען, ווען מען האָרפֿט ניט אָן אויף אים אַ לאָף : פֿאַר וואָס טאַנצט דער בער! ווײַל ער האָט קק ווײַב ניט : גיב דעם בער אַ ווײַב, וועט ער אויך אויפֿהערן (צו) טאַנצן : טאָמער האָט חמה אַ מאָל אין אַ נאָווינע געגעבן דעם
מאַן צו עסן האָנט זי אייביק עסן : מע האָלט געקענט שנץ רויִק ליע, ווען ניט דאָס (די) ווײַב את די פֿליגן : אַז דאָס ווײַב הייסט ברכה איז זי אויך אַ מאָל קיין ברכה ניט : פֿת צוויי שלעכטסן קלײַב אויס דאָס קלענסטע, פֿון צוויי פֿרויען—די דריטע : אַ ווײַב אע עט צום לײַב, אָבער ניט צו דער נאָמה : אַ ווײַבעלע אין אַ טײַבעלע אע אַ טײַרעלע : מאַן אע ווײַב זײַנען אין לײַב, אָבער קעשענעס האָבן זיי צוויי : מאַן און ווײַב ליע אע אין בעט, אָבער דעות האָבן זיי צוויי (אָבער ניט אין אין קבר). והוּא יִמשול אָך—את וואָס זי וויל טוט זי דאָך: וווּ דאָס (די) ווײַב רעגירט ווערט מען איבערגעפֿירט: אַן אַשת חיל גיט דעם מאָ אַ האַלבע פּרנסה : אַן דאָס ווײַב אין צופֿיל אָריה מאַכט זי פֿע דעם מאַן אַ בער : אַן דאָס ווײַב גייט אין די הויע מון דער מאַן וויגן דאָס קינד : ווען דאָס ווײַב טראָגט די הויזן וואַשט דער מע די ספּאָדניצע : אַן דאָס ווײַב גייט אין ספּאָדיק גייט דער מאַן אין פּאַנטאָפֿל : אַן דער רב גייט אע שטרײַמל גייט די רביצין אין ספּאָדיק : אַן דער מאַן אין אַ נאַר אע דאָס ווײַב אין שטוב אַ האַר : אַשת חיל מי זמצא — אָבער אַ ווײַב אַ שלימזל אין בנימצא : אַשת חיל מי יִמצא — איו דאָ אַזאַ ווײַב ווי שפּרינצע !: אַן אַ ייִדענע קען קע קוגל ניט מאַכן קומט איר אַ ך : ווער אין גאָט ניט גלייבט האָל. באַקומען אַ פֿרום ווײַב : אַ נאַר אַ ווײַב האַלט זיך אין לײַב.
ער רער מר מאָרת : אָשה רעה צרעת למעלה: אַ שלעכט(ע) ווײַב אין ווי אַ וווּנד אויפֿן לײַב : אַ שלעכט ווײַב אין ערגער ווי דער טויט : ווער עס האָט אַ שלעכט ווײַב דאַרף שוץ קיין אָיבוט - הקבר ניט לײַדן : אַ שלעכט ווײַב טרײַבט דעם מאַן אין דר'ערד אַרע : אַ ווײַב אַ שלאַק (אַ שלאַנג) פֿאַרטרײַבט אַפילו דעם מלארזאָוות : אַ שלעכט ווײַב איו ערגער פֿון אַ רעע ( : אַ רעגן טרײַבט אַרײַן אין שטוב און אַ ביין ווײַב טרײַבט אַרויס פֿון שטוב) : בעסער צען משואָדים איידער אין לעכט ווײַב : אַ
שלעכט ווײַב אין שך אָמיד גערעכט : אַ שלעכט ווײַב את אַ עטער וועקסל ווערן קע מאָל ניט פֿאַרפֿאַלן : אין שלעכט ווײַב אע גאָר דאָ אויף דער וועלט, נאָר ועדערער זאָגט, אַן דאָס אין זײַנע : יעדער שלעכטס—נאָר ניט קע שלעכט ווײַב : דער רוח נעמט אַלץ צו, נאָר אַ שלעכט ווײַב נעמט ער ניט : אַלע „צוען“ טויע ניט, חוץ ווע מען האָט אַ שלעכט ווײַב את די ערד דעקט זי צו.
ווײַבער זײַנען געבילדעט און קענען צוויי שפּראַכן : איינע פֿאַר דער חתונה את איינע נאָך דער אָמנה : אַ קלע ווײַבעלע קען אויך האָבן אַ גרויס מויל : ווען דאָס (די) ווײַב וויל , אַן דער מאַן זאָל זע אין שטוב, רעדט זי ווייניקער את גיסט וואַסער מער : פֿאַר אַ ריִב אע קק קוד ניטאָ : זאָג (דערצייל) דעם ווײַב אַ קוד את שנײַד איר אויס די צונג : פֿע אַ קאַץ אַ קראַץ אע פֿע דער ווײַב אַ קללה : רען דער מאַן אין אַ נִעל-ענלה האָט ער ניט מורא פֿאַר דער ווײַבס קללה : אַ שטום ווײַב שעלט נישט מיטן מויל , נאָר מיט די הענט : אַן אַ הון קריי(ע)ט דקט מען זי צום שוחט, אַן אַ ווײַב קריי(ע)ט שיקט מען זי לענאזל.
איך מאַן, דו ווײַב, איך שלאָג, דו שווײַג : אַפילו גאָלד שלאָגט מען אויך : גאָלד און זילבער קלאַפּט מע ובפֿרט אַ ווײַב : אַ ווײַב אין ווי אַ מוווה : (אַ)פֿריִער שלאָגט מען זי אָן, דערנאָך קושט מען זי: אַ שעמע(חדיק(ע) ווײַב אין מט צו שלאָע : אַן מאַן את ווײַב שלאָע זיך ריִסן (ויף די קינדער קריעה.
דאָס (די) ערשטע ווײַב אין אַ געזונט צום לײַב : דאָס אַנדערע ווײַב האָט אַ גילדן לײַב : דאָס צוויטע ווײַב אין ווי אַ מאַרצאָווע זון (, דאָס דריטע ווײַב אין ווי די ות אע שמש : דאָס ערשטע ווײַב איו פֿון גאָט, דאָס צווייטע אין פֿע מענטע און דאָס דריטע אין פֿון דעם רוח : האָס ערשטע ווײַב אין ווי אַ הונט, דאָס צווייטע אין ווי אַ קאַץ (את דאָס דריטע אע ווי אַ חזיר) : אַן אַן אַלטער מאַן נעמט אַ יונג ווײַב ווערט דער
מאַן יונג את דאָס ווײַב אַלט : ווען אַן אַלטער מאַן נעמט אַ בתולה האָבן ביידע ניט קק גדולה (אַ קנאַפּע גדולה) : אַן אַן אַלטער מאַן נעמט אַ מויד ציטערט אויף אים די הויט : ווען אַן אַלטער מאַן נעמט אַ יונג מיידל אע ער ווי אַ הונט אויף אַ וואָע היי : אַן מען דאַרף אַן אַלטן מאַן שטעלן פשרקעס (פּיאַוקעס נדיאַל)) זאָל ער נעמען אַ יונג ווײַב : אַ יונגע פֿרוי את אַלטער ווע — פֿע ביידן פֿאַרלירט מען דעם זכל : אַ יונג ווײַבל אין אַ עב : אַ יונג ווײַבל אין ווי אַ שע פֿייגעלע — מען מון עס האַלטן אין שטײַגעלע ; אַן אַ יונג מיידל ועמט אַן אַלטן מאַן בלײַבט זי אַ יונגע אַלאָנה.
מען טאָר ניט גלייבן דעם פֿערד אין וועג ש דעם (דער) ווײַב אע דער היים : אַן מע גלייבט דער פֿרוי גלייבט מען אירע קרובים : אַ ווײַב און אַ וועקסל קערן זיך אום צוריק : אַן עסיקע זאַך ווערט ניט פֿאַרפֿאַלן : מיט אַ קינד אויף אַ חשנה דען מיט אַ ווײַב אויף אַ יאַריד (יריד) אע שלעכט צו גיין : מיט אַ שלעכטן מאַן אויף אַ יאַריד (יריד) אין ווי מיט אַ קלע קינד אויף אַ חתונה : די פֿרוי (נקבה) האָט די יסוּרים דען דער מאַן מאַכט דעם ברית : אַן דער מאַן אע צו מט פֿאַר דער וועלט אין ער שלעכט פֿאַרן ווײַב : דעם אויער מעג מען איטלעכן געבן, די האַנט—דעם מטן פֿרײַנט, אָבער דאָס מויל האָר דעם אייגענעם ווײַב : עס זײַנען פֿאַראַן זאַכן וואָס מען טאָר אַפֿילו דעם אייגענעם מאַן ניט ווײַזן : יענעמס ווײַב אין ווי אַ ספֿר-תורה—עס אין אַ מיצווה אַ קוש צו טאָן : מאַנס געטרײַקייט—הונטס געטרײַקייט : אַ ווײַב באַראָבן אע ווי ציבעלע עסן : די אויע מיינע, אָבער דאָס האַרץ לאַכט.
—. פֿרדיליידיקייט
ס : פֿרײַליידיקייט, אומבאַווײַבטקייט, אומבד מאַנטקייט : ז אומפֿאַרהיראַטקיט : אָשרשאַפֿט : מיידלשפֿט, בתולהשפֿט : פֿאַרועסנקיט.
אָחור : אַלטער אָחור, פֿאַרזעסענער : אָנוי, אומבאַווײַבטער, ז אומפֿאַרהייראַטער : מיידל, בתולה, יונגפֿרוי : אַלטע מויד (מאַד), אָוגרת, פֿאַרזעסענע : פנויה, אומבאַמאַנטע, אומפֿאַרהייראַטע.
וו : פֿירן אַ מיידלש לעבן : מיידלען : פֿירן אַ
אָחורש לעבן : אָחורן : בלײַבן זיצן (פֿאַרזיצן, פֿאַרזעסן וועק) ביין גרויען צאָפּ : ניט חתונה האָבן.
אדי : פֿרײַליידיק, פֿרײַ, אומבאַווײַבט, אומ-
באַמאַנט, ז אומפֿאַרהייראַט, סינגל נאַ-) : אָחור(קש, אַלט-אָחור(י)ש : מיידלש, אַלטמיידלש, פֿאַרזעסן.
אינוו : נאָך צום האָבן : קחורוודי : מיידלרײַי. שפר : אַן די אַלטע מויד גיט טאַנצן גיען
די כלי-ואָרים פּישן.
565. גרושה , אַלאָוה
מ ן אַלמנשאַפֿט, אַלמזשטאַנד : אַלאָנהשאַפֿט,
אַלאָנה-שטאַנד : עגונהשאַפֿט : וּט : שיידונג, פּראָטשקעס, סעפּאַראַציע : צעשיידונג: חליצה.
נוסח - הוּט : ספֿר - כריתות, די צוועלף שורות : תּנאי-וּט : תּקנת-עגינות : חליצה-שוך : שטר-חליצה.
יאַלמן : שטרויענער אַלמן : קטלן : אַלאָנה : ביטערע, וויסטע, שטרויענע, לעבעדיקע אַלאָנה : אַלאָנה חיה : קטלנית : יאָמה : אָלוץ, חלוצה, חלוצהניצע : קריש : וּרוש, גאָרנישט נ-פּ) : געוּטער : גרושה, געוּטע : רעליקט : עטנה : וויסטע עגונה.
וו : בלײַבן אַן אַלמן, גליִ-ן אַן אַלקנה : געבן
חליצה, נעמען חליצה : מאַכן פֿאַר אַן עגונה, פֿאַרלאָזן, מעגן זײַן : צעגיין ויך, פֿונאַנדערגיין ויך : שיידן זיך, אַוועקגיין אין פּראָטשקעס, סעפּאַרירן זיך : (טן זיך, געבן אַ וט, נעמען אַ (ט : צעשיידן זיך : אויפֿבינדן די הענט : צעטשיקען ויך נקי) : געבן די צוועלף שורות.
פֿראַן : אַעדאי איי ניט שלעכט : ער אין קאָרנע און זי אין ראָוונע (ער אין באַלטע און זי אין יאַלטע) : אָדער אַ העט, אָדער אַ וּט נאַ-) : לאָן זײַן אַן ערגערער אַבי אַן אַנדערער : ווי אַן אַלאָנה גענומען, ווי אַן אַלאָנה פֿון אים גיין.
שפּר : מען ווערט נישט קיין קריש אַי מען האָט אַ שיין ווײַבל : אַ ציג אַנטלויפֿט, אַ הון ווערט פֿאַרפֿאַלן און אַ מאַן קומט צוריק : בײַ נאַכט אין בעט, בײַ טאָג צום (ט : צו דער חופּה גייט (פֿירט) מען, צום (ט לויפֿט מען : עס קומט אַ וּט אויך אָן אַ אָטא : אָן אַ חטא ניטאָ קיין וּט : וויי אין דעם ווײַבל וואָס קומט אַהיים צום פֿאָטער אין הײַבל : אַ וּרוש אין ניט קיין פּרוש : אַ מאַן ווערט ניט פֿריִער אַן אַלמן בין דאָס(די) ווײַבשטאַרבטניט: אַןאַלמןנאָךשלשׁים אין ווי אַ הערינג נאָך סראָדע פּאָסט : אַן אַלאָנה אין אַ סקנה, אַ גרושה אין אַ בושה, אַ בתולה אין אַ גדולה : אַן אַ אָחור נעמט אַן אַלאָנה פֿאַר איר ברויט האָט ער פֿון (פֿאַר) איר דעם טויט : ווען אַן אַלאָנה האָט שוין אַ גאָלדענעם דאַך אין זי פֿאָרט אַן אַלאָנה : אַן מען קומט טרייסטן אַ יונגע אַלאָוה קוואַפּעט מען ויך ניט צו פֿאַרדינען אַ מיצרה : * אַן אַלאָנה אין אַ מיצווה צו קיצלען.
566. גוטהאַרציקייט , רחאָנות ס ן גוטסקייט, גוטקייט, גוטהאַרציקייט, וווילטעטיקייט, לײַטזעליקייט, דערבאַרעמדיקייט אאַו“וו — אַדי : דערבאַרעמונג, מיטפֿילונג, באַדויערווג אאַו“וו — : גוטמוט, איידלמוט, ז גרויסמוט, גוטרילן, גוטרינטשונג, גוטסגינונג, פֿאַרגינונג : גוטע כּענות : גוטע מחאָבות, גוטע באַהאַנדלונג : אַקאָמאָדאַציע : אײַנועעניש, שוינונג : פֿרײַנדשאַפֿט — 2-- : ליבשאַפֿט צו מענטע, מענטע-ליבע, הומאַניום, הומאַניטעט, הומאַניטאַריום, אַלטרויִזם : קראָנות-גרייטקייט, אָפּער-וויליקייט, אָפּפֿער-וויליקייט, העראָיִום:
פאַטריאָטיזם, אידעאַליזם : פֿאָלקיזם : אימאַטעריאַליזם, ליבעראַליזם, ליבעראַליטעט, טאָלעראַנץ : נשמה-גרויסקייט, נשמה-איידלקייט.
רחאָנות : ביטערער רחאָנות, גאָטס רחקנות : אַער-קעלי-חיים, צעב“ח : ווייך געמיט, וואַרעם געפֿיל : מיטלייד, מיטגעפֿיל, אָנטייל, סימפּאַטיע, ליבע, ליבשאַפֿט, אַלטרויִזם, אַלטראָפּאַטיע : רחמים, מידת-הרחמים, חנינה.
גוטער אַקט, ז גוטע טאַט, ז וווילטאַט,גוטע אַרבעט, גוטע מעשׁים, מעשים טובים, מיצווה, מיצווה גדולה, דגר-אָיצווה, קיצויה-יאַך: צדקה, פֿילאַנטראָפּיע אאַז“וו פּ 479 : צדקהאַקט, חסד, גמילות-אָסד, טובה, טובה כפֿולה (ומכואָלת) : אַ טובה מיט אַ גמילות-אָסד : צוליבזאַך, געפֿעליקייט : גענאָד, גנאָד, לאַסקע, חטיבה, ז גונסט : גוט וואָרט.
גוטער, וווילער, ליבער, זיסער, איידעלער, זײַדענער, טײַערער, גאָלדענער, דימענטענער, בריליאַנטענער אאַן“ר מענטש (יונג, כאַראַקטער אאַן“וו): גוטע, וווילע אאַן“וו נאָמה: מט קינד : ליובע : אַ האַרץ ווי גאָלד, ווי דימענט : אַ מענטש אָן אַ גאַל : אַ צוגעלאָזט מענטשל, אַ מרוצה לקהל, אַ זײַד, אַ דימענט, אַ בריליאַנט, אַ בורליאַנט, אַ אָזג אָוב : לב קוב, טוב לב, טוב לכל : עין אָוב, דורש טוב, גוטווינטשער, פֿאַרגינער, גוטגינער : אַ בראַט : אַ בראַט פֿון די בראַטן (ברעטער) : דאָברי מאָשיק : מלך אָסד : אוהב ישראל : חקידי אומות העולם : גוטהאַרציקער, ווייכהאַרציקער, רחאָנותדיקער אאַן“וו —אַדי.
אידעאַליסט, אימאַטעריאַליסט : פֿילאַנטראָפּ, ז פֿילאַנטראָפּיסט, מעל-צדקה אאַן“וו — 479 : אַלטרויִסט, הומאַניטאַריער : פאַטריאָט : פֿאָלקיסט : קאָסמאָפּאָליט : מענטשנפֿרײַנד, קינדערפֿרײַנד אאַן“וו — 2-- .
(קעל-)רחמן, מעל-רחמים, נִעל-רחאָנות, נִעל-רחמניק, צער-נִעלי-חיימניק : ייִדישע, ווײַבער(י)שע נאָמה : רך-לב : רך-לבניצע, ווייכע מירל : קוואַטש, שמאַטע, כניאָק : ייִדי-
שער נזלן : פּוכקע (י מיאַכקע) לאָבות : נשים רחאָניות:באַרעמהאַרציקע שוועסטער:רויטער קרייץ, רויטער קע-דוד, רויטע האַלבע לאָנה נטערקע), רויטער קרייץ און האַלבע לאָנה וסאָיי) : ראַטיר-אַרמיי, סאַלריק אַרמי נאַ-) : גוטסטוער, גימל-חסד, קעל-חסד, וווילטוער, ז וווילטעטער, באַגליקער, נִעל-טובה(ניק) : עוסק במיצווה, (אַעלחריצווה(ט)ניק, נִעלמיצעהטניק.
וו ן זײַן גוט (ליב, באַרעמהאַרציק אאַז“מ) —אַדי : גוט באַהאַנדלען : ניט טאָן קק שלעכטס : ו-פּ) קוילענען די קאַפּאָטע, דערהרגענען מיט אַ קניש : ניט טשעפּען : ניט אָנרירן אַ פֿליג אויף דער וואַנט: ניט קרימען ויענעם) אַ האָר : האָבן אײַנזען (אײַנזעעניש) מיט : שאַנעווען, שוינען: רעכענען זיך מיט ויענעמס) געפֿילן : פֿאַרגינען : נאָכגעבן, צו ליב טאָן : צופֿרידן שטעלן : באַפֿרידיקן (באַוויליקן, באַגיטיקן, י פּאָזשאַלעווען) ומיִן, דײַן אאַו“ר) פֿאַרלאַנג : פאַנקעווען : אָווירן, אַווירן, אוּווירן, גאַווירן, צוטרעפֿן, דערגאָדזשען, ז דאָגאָדזשען, ז אוגאָדיען : אַקאָמאָדירן : אַנטקעגנקומען (אַנטקעגנגיין) ומיר, דיר אאַז“ר) האַלב וועגס : צולאָזן ניענעם) : צולאָע ווי דעם קעל-מלאָכה צו דער תּוכחה : מהנה זײַן, דערקוויקן, מחיה זײַן אאַז“וו — 513. טאָן ניענעם) אַ טובה (אָ אָסד, גוטס אאַזיוו) —ס : מטיבֿ זײַן : דינען, צודינען : גומל אָסד זײַן, לײַטזעליקן : פֿאַרדינען (קויפֿן זיך) אַ מיצווה אין : מקיים זײַן אַ מיצווה : עוסק באָיצוות זײַן : עוסק זײַן באָרכי עיבור : מפֿקיר זײַן זיך פֿאַר, מוסר נפֿש זײַן זיך פֿאַר, מקריב זײַן זיך פֿאַר, אָפּערן זיך פֿאַר, ז אָפּפֿערן זיך פֿאַר, ברענגען אַ קרבן פֿאַר : פֿאַרגעסן אין זיך : אַרבעטן פֿאַר עולם-הבא : אַרבעטן לאָם מיצווה : אַרבעטן לשאָה: ניט וועלן (ניט פֿאַרלאַנגען) קיין דאַנק פֿאַר : אַרײַנגיין (ז פֿאַרזעצן זיך) אין יענעמס לאַגע : האָבן (ז נעמען) אַן אינטערעס אין : זײַן (פֿאַר)אינטערעסירט אין :
אינטערעסירן זיך מיט : העלפֿן, אונטערשטיצן, בײַשטע אאַז“וו — 446.
האָבן (פֿאַרמאָע, באַזיצן) רחאָוות (מיטגעפֿיל אאַז“וו) — - : האָבן אַ האַרץ, האָבן גאָט אין האַרצן : האָבן דאָס האַרץ אויפֿן ריכטיקן אָרט נאַ-) : עט ווינטש : זײַן אָלא רחמים : חס זײַן אויף : אַראָפּנעמען די האַנט פֿון האַרצן : מרחם זײַן זיך אויף, דערבאַרעמען זיך אויף, דערוואַרעמען זיך פֿאַר : אָננעמען זיך נמײַן,דײַן אאַז“וו) קריוודע (קירץ): גיין אע פֿאָלק : אַרויסרײַון רחאָנות (מיטגעפֿיל אאַן“וו) : באַדויערן, האָקלען מיטן קאָפּ : זשלערען, י זשלקערען : לייע רחאָנות אויף, לייע דעם נעבעך אויף : באַנג טאָן פֿאַר, ז לייד טאָן פֿאַר : אָנטייל נעמען אע ומיִוע, דײַנע אאַו“ר) ליידן : מיטלײַדן, מיטטרויערן, מיטריינען, מיטקלאָע, מיטיאָמערן, מיטזיפֿצן, מיטקרעכצן — 12-.
אַרויסרופֿן (דערוועקן) רחאָנות (מיטגעפֿיל אאַז“ר) : צענעמען ווי אַ גוטער נִעל-תּפֿילה, ווי דעם יתומס קדש, ר אַ קינדס גערס, ווי אַ פידעלע.
אַדי : עט : מט את פֿרום, פֿרום את מט : עט מיינענדיק : געפֿעליק, צוליביק, ווויל, ווויל גענייגט, ווויל מיינענדיק, גוטמוטיק, וווילמוטיק : גאָלדן, דימענטן, זײַדן : איידל, איידלמוטיק, נאָבל, ריטער(י)ש, ז ריטערלעך, ז גרויסמוטיק, גרויסהאַרציק, ז הויכמוטיק, הויכהאַרציק : העלדיש, העלדמוטיק, העראָיִש : אײַנזעערדיק, שוינענדיק, געדולדיק, טאָלערשט : געפֿילפֿול, צאַרט פֿילנדיק, פֿון האַרצן שמענדיק, האַרציק, האַרצעדיק, ז האַרצלעך, ז הערצלעך : מטהאַרציק, לבשוביק, ברייטהאַרציק, פֿרײַהאַרציק : ליב, ליבלעך, ז ליבנסרירדיק : פֿאָטער(קש, ז פֿאָטערלעך, מוטער(סע, מאַמעדיק, ז מוטערלעך, ברודער(קש, ז ברידערלעך, שרעסטער(קש, ז שוועסטערלעך : פֿרײַודשפֿטיק, פֿרײַנדשאַפֿטלעך — בּפּפּ : האָרעמהאַרציק, צאַרטהאַרציק, ווייכהאַרציק, ווייכמוטיק, לאַס-
קאַווע, וואַרעם, מילד, שפֿט(יש, צאַרט, צערטלער: צעקראָכן.
רחאָנותדיק, דערבאַרעמדיק, באַרעמהאַרציק, ז באַרעמהערציק, לײַטזעליק, חסדימדיק, עעדיק : מענטשש, מענטשלעך, מענטשנפֿרײַנדלעך, הומאַנ(ש, הומאַניטאַר : מיטפֿיליק, מיטפֿילנדיק, סימפּאַטש, ז סימפּאַטעטיש : רירנדיק, האַרצרײַסודיק אאַויוו — בּזפּ : גוטטויִק, צטטעטיק, מילדטויִק, מילדטעטיק, וווילטויִק, וווילטעטיק, וווילטועריש, ז וווילטעטעריש, פֿילשטראָפּיש : קראָנותגרייט, קראָוות-וויליק, אָפּער-וויליק, ז אָפּפֿערוויליק, אַלטרויִסטיש, אימאַטעריאַליסטיש, אומעגאָיִסטיש, אומאיישציק : פּאַטריאָטיש: פֿאָלקיסטיש.
נפֿאַרגלײַכונגעח גוט ווי יִעקבֿ, ווי אַ (שטיק) גאָלד, ווי אַ דימענט, ווי אַ בריליאַנט, ווי אַ באַרליאַנט, מי אַ גוט קעלבל, ווי ליובע, ווי צו אַן אייגן קינד, ווי באַשמירט מיט האָניק : י מט (ווייך) ווי צוצולייגן צו אַ מכּה (געשוויר) : גוט (ווייך) ווי נאָכן פֿינפֿטן גלעזל : ווייך ווי אַ האָניק-טייגל, ווי פוטער, ווי טייג, ווי אַ מאַמעס האַרץ.
אינוו, פֿראַן : אין די אינטערעסן פֿון : לטובה: לטובת: לטובת-הכּלל: צו ענסטן : צום ווויל און בעסטן נ—), צום ווויל אַם בעסטן נ-פּ) : לאָם מיצווה : פֿע מיצווה וועגן : לשאָה : לשמו ולשאָה : לפֿוים משורת הדין : שלא על מנת לקבל פּרס : ניכײַ : נעכײַ: נעכײַ בי: כײַ: כ'אַלט: האַלט איך: (נע)כײַ וואָלט איך: נײַ וואָלט איך נדיאַל) : נעבעך : שטיינס געאָגט : מישטיינס געזאָגט : צום באַדויערן : צום אומגליק : מעשה אָטן : בערנומינו הרבים : צאַנצעלאָמעס ! : סאַנצעלאָמעס ! : צאַנצאָנעס ! : אַ שד !, ז לײַדער ! : ף) אַ מיצווה—אַן אָרעמע מויד (מאַד) ליגט אע קימפּעט : אַ מיצווה — אַ הונט אין שמד : ס'אין אַ קלאָג צו אים : ס'אין אַ בראָך צו אים : ס'אין אַ קלאָג (אַ בראָך) צו
זײַנע שרן (צו זײַן מול) : ס'אע אַן עלנט אויף (צו) אים : אַן אָך און וויי צו זע קאָפּ (צו זײַן לײַב און לעבן) : זײַן מזל אויף שטיינער (פּושטשעס) געזאָגט : אַזאַ שר אויף מײַנע אָוואים : דעם גרעסטן שווא (וווּ איך האָב ערגעץ אַשווא און וווּ איר האָט ערגעץ אַ שונא) ניט צו ווינטש : אַ שלעכטן גוי ניט צו ווינטש : אַ ייִדן טאָר מען עס געריס ניט ווינטש : זאָל מען דערפֿת ניט וויסן (אע קק שום ייִדישער שטום : גאָט זאָל אים העלפֿן : עס איז דעם צער ניט צוּצוזען : עס קען רירן אַ וואַנט (אַ שטע, אַ האַרץ פֿון שטיין) : עס באַוועגט (עס צענעמט, עס רירט, עס צעטרייסלט, עס צעגייט, עס פֿאַרכאַפּט, עס בלוטיקט) דאָס האַרץ פֿאַר : אַ רחאָנות צוצוקוקן : איר וועט קק עקרה ניט פֿאַרדינען : כּרחם אָב על קנים : די מטסקייט ליגט אים אויפֿן אָנים : מען קען אים אַרום אַ פֿינגער אַרומוויקלען : ער האָט אע זיך קק של ניט : מען שיקט צו אים ווי צו אַ עטן ייִדן.
שפּר : לעיל- יקא אָדם רך בּהנה יאַל קא קשה בּאָרן : יענער האָט אויך אַ נאָמה : קל המרחם על הבריות מרחמע אָליו : ווער עס וויל האָבן רחאָנות אויף זיך מון האָבן רחאָנות אויף אַנדערע : רחאָנות האָט ריינע בּעטת : רחאָנות אע אַ מאָל (אָפֿט מאָל) אַכנריות : דער דעסטער רחאָנות אין אויף אַן אָרעמער מויד (מאַד) וואָס ליגט אע קימפּעט. כאָטש שוואַרץ, אַבי אַ מט האַרץ : טו גוטס את פֿרעג ניט וועמען: בעסער טאָן טובות אי דער שולדיק זע חובות : ווי מע קען ניט קע שלעכטן לויבן, אַזוי קען מע ניט קק מק שענדן : ניט אַלע גוטעס זײַנען עטע : פֿע ווײַטן זײַנען אַלע עטע לײַטן : אַלע אָרעמע לײַט האָבן גוטע הערצער (לאָבות) : צום לכֿ אָוב נספֿח דאַרף מען נאָך האָבן אַ מט האַרץ אייך : פֿון אַ טובה קומט אָפֿט מאָל אַרויס אַ מעה : טראָג ניט קיין טובות אין די הײַזער : פֿאַר אַן אומגעבעטענער טובה קומט אַרויס אַ
רעה : פֿאַר דער קלענסטער טובה ווערט מען אַ קעל-חוב : טו אַ הונט עטס—בילט ער (נאָך) : אַן מען אע עט פֿאַר יענעם אין מען שלעכט פֿאַר דך : אַ טוב לכל איז אַ רע דכל : צוליב קאָסט אָמיד טײַער : מען טאָר קע מטער ניט זע : דאָס עטע פֿערד שלאָגט מע : אַ וווי לער יונג ליגט שטענדיק אע דר'ערד : אַ מטן שלעפּן די הינט אַרעק : אַ מטער געהער(ש אויפֿן מטן אָרט : אַ צו עטער אין אַ האַלבער נאַר : אַן מען אע צו מט צערײַסן די הינט : אַז מען אע גוט עסן די ווערעם : זײַ בעסער מט איידער פֿרום : אַז ד ו וועסט עט זע וועל א י ך פֿרום זײַן : זײַ ניט צו זיס, מע של דיך ניט אויפֿעסן, זײַ ניט צו ביטער, מע של דיך ניט אויסשפּײַען.
לא האָדרש (הוא שעיקר אָלא המשה : וּדול המעשה יותר מן העישה : מחאָבה טובה האָקום מאָרפֿה למעשה : מחאָבה כּמעשה : מחשבה אע קע מעשה ניט נ-פּ) : דאָרים שבלב אַינם דאָרים : דאָרים הייצאים מן הלב נכנסים אָל היִב: ואָהבת לרעך בּמיך: (מח דעלך סני לאָברך לאָ מעביד : אַל אָדע אָת חמרך עד שתויע למקומו : מע מון ברענגע קראָטת אָדער וועת קראָנות : גיט דער שטעקן העלפֿט, נאָר דאָס מטע וואָרט : אַ עט האָרט קאָסט קע געלט ניט און ברענגט אָמיד אין : מיט אַ מט וואָרט פֿאַרקויפֿט מען שלעכטע סחורה : מיט אַ מט האָרט פּועלט מען מער ווי מיט „אע טאַטן אַרײַן“ : מיט האָניק קע מען כאַפּן מער פֿליגן ווי מיט עסיק : מיט מטע רייד קען מע אוּיך די עאָמות אַרויסנעמע.
לא מדוּבשך ולא מעוּקצך : לא מעוקצך ומא מדובשך : לא מדוּבשך ולא מעוקצך—ניע דיִ, ניע ליִ : לא מדובשך ומא מעוקצך — זײַ מיר ניט קיין פֿעטער את ניי מיר ניט קע שטיוול (את צערײַס מיר ניט די שטיוול) : ניט רוף מיך פּלימעניק את ניט ניי מיר קע שיך : שענק מיר ניט קע האָניק און גיב מיר ניט קע ביס : ניט איך וויל די בע (דעם ביס), ניט איך וויל דעם
האָניק : זײַ מיר ניט קיין פֿייגעלע און האָב אויף מיר ניט קיין רחאָנות : גיב מיר ניט (טו מיר ניט אָן) קיין מענטעלע און גיב מיר ניט קיין הענטעלע : מאַך מיר ניט קיין לאָך אין קאָפּ און לייג מיר ניט צו קיין פֿלאַסטער : לא תבושי ולא תאָלמי—ניט בענטש מיך און ניט שעלט מיך : וואַש מיר ניט קיין גרעט און מאַך מיך ניט נאַס : משליך קרחו בּפֿתים—וואַש מיר ניט דעם פעלץ און מאַך מיך ניט נאַס : מען האָדעוועט דעם אינדיק בין פסח נאָר צוליבן קראָפּ : וואָס אין דעם אינדיק פֿאַר אַ חילוק, צי מען קוילעט אים אויף פּוּרים צו דער סעודה אָדער אויף פסח צום סדר? : וואָס קומט מיר אַרויס פֿון דער גוטער קו וואָס גיט אַ סך מילר, אַן זי שלאָגט דערנאָך דאָס שעפֿל אַרויס? : בעסער העק קללות איידער הערן נעבעך : בעסער צען אָונאים איידער איין נעבעך : אַן גאָט טוט אַ טובה באַרימט ער ויך ניט: אַלע נעבעכ(ע)ס עסן געדיכטע לאָקש : נעבעכעס האָבן גרויסע טרעבעכעס.
זען אויך : הילף 446, מילדקייט 465, געבונג 479, פֿר גיביקייט 4—, פֿאַרלײַכטערונג 518, פֿרײַנדשאַפֿט 552, פֿאַרגעבוט
567. שלעכטהאַרציקייט ,
אַכןריות
ם ן שלעכטהאַרציקייט, פֿאַרביסנקייט, האַרטקייט, אומדערבאַרעמ(די)קייט, אָנרחאָנותדיקייט, בלוטדאָרשטיקייט אאַו“וו — אַדי: פּײַניקונג, פֿאַרפֿאָלגונג, אונטערדריקונג אאַו“וו — : שלעכטע נאַטור : שלעכט (ביין) בלוט : בלוטדאָרשט : שטיינערן, פֿאַרשטאָקט, פֿאַרשטאַרט, עביש, מעניש אאַו“וו האַרץ : אַ האַרץ ווי אַ קאַלטער נולן, ווי אַ פֿעלדו, ווי אַ (קיול)שטיין, ווי פֿון שטאָל אאַז“וו : בייוער ווילן, בייע כּאָנות, בייזע מחשבות, הירהורים רעים, מחאָבה רעה : פֿײַנדשאַפֿט, אָינאה, האַס אאַן“ר *533.
גאַל, גיפֿט, גיפֿט און גאַל, סם-האָוות : אומרחאָנות, אומגענאָד, אומגינציקייט : ביס, שטאָך, ברי, ברען : שלעכטע באַהאַנדלונג : שלעכטס : שלעכטע, בערישע טובה : בייז, ז איבל, עוולה, קרים, קירץ, קריוודע : עקרה, פֿאַרברעכ(ן), ז געוואַלדטאַט, געוואַלד-מעשים: גרויל , הימל - געשריי, י פּאַקאָסט, מיאוסע מעשה : רדיפֿה, נוישה, שיקאַנע : מעשה סדום, סדום-ועמורה : (צו) להכעיס, (צח לאָכעיס, ז טראָץ : צעפּוקעניש, צעועצעניש, צעשפּרינגעניש : שטירדות, סטירדעס, סטערדעס: רישעות, אַכנריות: מערדערײַ, רעיחה, רצאָנות י ראַזבאָי : בלוט-צאַפּ(עניש, בלוטפֿאַרגיסעניש, שאָיכת - דמים — 244 : יאַדענינע : עקועקוציע, זאַקוציע : אוממענטשלעכקייט, אומהומאַניטעט, ברוטאַליטעט, באַרבאַריזם, באַרבאַרישקייט, באַרבאַרײַ, מאָנסטראָזיטעט : כוליגאַניזם, באַנדיטיזם, וואַנדאַליזם : דעספּאָטיזם, דעספּאָטיע, טיראַנײַ, ז טיראַניע, ז טיראַנסטרע: אומטאָלעראַנץ : עקספּלואַטאַציע.
אינדיווידואַליזם, קעשענע - אינטערעסן : מאַטעריאַליזם, אייגננוץ : עגאָיִזם, זיכיקייט, אייגנזוכט : עגאָטיזם, איכיקייט : אייגדליבע, אַליין-ליבע.
שלעכטער, בייזער, ביטערער, געפֿערלעכער אאַן“וו מענטש (יונג, פּאַרשוין אאַו“וו) : אוממענטש, שלעכטס, רע, אָוג רע, רע לכל : ניטפֿאַרגינער, אַר עין : מיאוסער סוחר, ביטערע יאַג(ע)דע : כאָרהניק, נעגריש, אַלטער אָרח, מיץ מיט אויערן, אויער : וורעד : לאַזשאָרניק נקי) : הונט, לב, קף למד נִית, צווייאונפֿופֿציקער : בלוטהונט, בריטאַן, אַ הונט מיט אויערן, קלב-שבכלבים, כלבטשינע : אַ פאַרך מיט געגרײַזלטע האָר : הינטישע לעבער (פֿעל, פרצוף, צוּרה) : קעל-עוולה.
אַכור, חסר-לבֿ, אַקיר-לב : רשע, רשעמרוש(ע) : אַ רשע פֿון דער הוּדה : אַ רשע ווי אָמן, ווי טיטוס : נולן, פֿעלד-נולן, וואַלד-וּזלן,
נאַכט-נזלן, קאַלטער נזלן : ווײַסע לעבער : רועח, רועח-היִער : רצחן, מערדער, קוילער, ז ראַזבאָיניק : כוליגאַן, באַנדיט, גענגסטער, דעספּעראַדאָ : אַרעסטאַנט, רעסטאַנט, סי(מ)בירניק : הינטלעגער, הינטטרײַבער, היצעל : בלוטצאַפּער, בלוטזויגער, וואַמפּיר, פּיאַווקע, פּיאַוקענדיאַק : גאָרגל-שנײַדער, האַלדזשנײַדער: צורר : אַ צורר - היהודים ווי אָמן הרשע : קרעה, עאָלק, עיטוס, אָמן, אָמנס קאָפּ : סדומניק : טיראַן, דעספּאָט : רודף, פֿאַרפֿאָלגער, מיצר, נוגש, פּײַניקער, דריקער, ליידיקער נאַר-) : אונטערדריקער, באַדריקער : עקספּלואַטאַטאָר, — עקספּלואַקאַקער נ-פּ) , שקלאַפֿן-טרײַבער : חיה : ווילדע חיה : טיגער, וואָלף : באַרבאַר, קאַניבאַל , מענטשדפֿרעסער, וואַנדאַל , האָטענטאָט : דזשענגיס-כאַן : דראַקאָן : אָגער, מאָנסטער, אומגעהײַער נאַר-) : מלאך-חקלה : טײַוול (אין מענטשדגעשטאַלט) : דעמאָן : מענטשנפֿײַנד, מיזאַנטראָפּ אאַז“וו — 5-3 : מאַטעריאַליסט, זיכיקער, עגאָיִסט: איכיקער, עגאָטיסט : חזיר.
אָשה רעה : אַכזרטע, רוצחטע, רשעטע, מרשעת, רשעת, אַרורה, לבטע, כּלבטע, קלהכלבימטע, קליפּה(ניצע) ,מכשפֿה(טע) ,מכשפֿטע: היענע,שלאַנג, גיפֿטיקע שלאַנג,זשמיִע, קאָברע, (בייזע) יאַשטשערקע, י יאַשטשערצע : מעגערע, פֿוריע, האַרפּיע : אינבל , אָמנטע, נרש, לילית, קסאַנטיפּע : שיינדעלע מיט די בלויע ליפּעלעך : סטערווע, קאַנאַליע : קלעמפּע : זאַזיענטע, זאַיאַדלע, יאַדע, יאַזרע, זשניקלע, שפּיטרע, שטרינע : טריפֿהנע ייִדענע, ביטערע נקבֿה : זויערע וועטשערע, ראַגענע, ניט קיין געשמאַקע, לאַושוטקע נקי) .
פּגע, קגע פֿון פֿאַרן דאַווענען, נגע, צרעת, נגע-צרעת, ניגל, אָנשיקעניש, משולחת, צושטייעניש, אָנטשעפּעניש, צוטשעפּעניש, פּריטשעפּע, פּלאָג, פּליאַגע, פּעסט, כאָליער(קע, פֿאַרשלעפּטע קרענק, שלאַק, שלאַק-פּורעניות, אַ שלאַק מן השמים, אַ שלאַק פֿון זײַן ליבן
נאָמען, אָרה, אַ אָרה אַ חורבן, אַ אָרה אַ חרבונה : מוק, זלידניע : שפּין אין די אויע : דאָרן אין אויג : קלעשטש, קלעק : זאַקוטניק : קירקעניק, קיפּלער אאַז“ר — 447.
אָפּטוער, (צחלהכעיסניק, משומד (צח להכעיס, מומר-להכעיס: טראָבל-מאַכער נאַ-). וו : זײַן שלעכט (ביטער, גאַליק אאַז“ר) — אַדי : ניט פֿאַרגינען : ניט האָבן קע רחאָנות : ניט האָבן קיין גאָט אין האַרצן : ניט האָבן קיין האַרץ : האָבן אַ האַרץ פֿון אַ טאָטער (אַ האַרץ ווי אַ שטיין, ווי בײַ אַ גזלן אאַו“וו) — - : זײַן אונטערגעשלאָגן מיט הונט : אָנטאָן זיך אין נזלן: פֿאַרהאַרטעווען (פֿאַרשטאַרן, אָנשטאָל(ערע)ן, פֿאַרשטאָקן) דאָס האַרץ : גיין איבער טויטע : לעבן (קוקן) נאָר פֿאַר זיך (פֿאַר די אייגענע אינטערעסן) : האָבן נאָר זיך אין זינען : ניט העלפֿן ניענעם) : העלפֿן מיט אַ קרעכץ (מיט אַ זיפֿץ, מיט אַ לאַך) : ווײַזן ווו אַ גוטער ייִד וווינט.
טאָן ביין (שלעכטס) ניענעם) , איבלען נאַר-) : שלעכט באַהאַנדלען, טרעטירן : טאָן ניענעס) אַן עוולה : עוולען, באַעוולען, באַנאַרלען, קרימען, קירצן, קריוודען, באַקריוודען, י קריוודושען : האָבן (קויפֿן זיך) אַן עקרה אע : אָפּטאָן : אָפּטאָן אויף טערקיש (אויף רײַסש) : אונטערשטעלן אַ פֿיסל , באַשווינדלען אאַז“וו — 363 : אונטערגראָבן : גראָבן אַ גרוב פֿאַר : טאָן אַ שלעכטע טובה : אָנמלאָכהנען : שאַטן : מאַכן שאָדן, שעדיקן, באַשעדיקן : אַרײַנפֿירן (פֿאַרשלעפּן, לאָזן) אין אַ בלאָטע (אע אַ זומפּ, אין אַן אומגליק אאַז“וו) : מאַכן (פֿאַררוקן) אַ קאַנע : פֿאַרנבֿלען: צושפּאַרן צו דער וואַנט : אָנמאַכן ניענעם) אַ אָרה (אַן אומגליק אאַז“וו) : האָבן נאין יענעם) דאָס געהײַ : לאָזן אויף דער פֿליישבאַנק : אונטערשלאָע די פּרנסה : רײַסן דעם ביסן פֿון מויל : צונעמען דאָס לעצטע שטיקל ברויט : אַרויסרײַסן נבך יענעם) פֿון מויל (פֿון גאָרגל) : טרײַבן צו דער טאָרבע (צו בעטלברויט) : ברעכן נעמעצח פֿון ברויט
659
אאַזיוו — 481, 482 : אַרײַנהאָרפֿן אַן אָרעמאָ אע צדקה : אומגליקלעך מאַכן, רויִנירן : אויסשטעלן, שעכטן, עילענ(ש : קוילען אין בק, קוילען אָן אַ מעסער, קוילען דאָס הינדל אַן עס של קיין בלוט ניט גק : אַרײַנלייע אין דער אַדמה : באַגאָבן (לעבעדיגערהייש.
רודף זע, רודפֿן, פֿאַרפֿאָלגן : ניט לאָזן אויף די אויע : שע עד אָרמה (עד לחים, עד פערדעלע מע-ט) : ניגש יח : אָנטאָן קל הנוּשות : דריקן, אונטערדריקן, עקספּלואַטירן, טיראַניזירן : טרעטן מיט די פֿיס : אַלע זיך שלעכטס טאָ : אַרויסגעבן אויף זיך אַ גפּטש : יש אַ עלן אייף זיך אַליין.
אײַנטיילן (אָנטאָן) יסורים (אָרוגגעברענטע לייד אאַזיוו) — בּזפּ : וויי טאָן, פּײַניקן, מאַטערן, מוטשע, י דאַמיטשען, מענטשען נדיאַל) , פּלאָגן, קרעלן, דערקוטשען, י דאָקוטשע, דערסקילען, י דאָסקילען : דערגק דעם עק (די יאָרן) : דערגיין ביין עק : געבן פֿעפֿער (פּולווער) צו שמעקן : געבן די וועלט צו זען : רײַסן, בײַסן, שנײַדן, שטעכן (אין דער זיבעטער ריפּ) : ברענען, בראָטן, בריִען : ברענען דאָס אָרט (די טריט) : פּאַלמעסן דאָס לײַב (דאָס פֿלייש) : טרייבערן, עדערן : טרענען די אָדערן : ציִען די עאָמות : ציִען די קליי (דעם קליאָק, דעם מאַרך, דעם שפֿט) פֿע די ביינער : רעדערן : ציִען אויף טאָרטורעס (אויף דער עינוי, אויף דער רינע אאַז“וו) — 04- : מאַכן גרוי און אַלט : אַראָפּדרייען האַלבע יאָרן : ניט לאָזן לעבן : אָפּרײַסן דעם חיים טובים : פֿאַרקירצן די יאָרן : מקצר ימים (ואָנים) זע : יורד לחייט זש : מאַכן דעם טויט (דע- קץ) : אַרײַנטרײַבן אַ לעבעדיקן (אַ יונע) אע דר'ערד.
מאַכן (פֿאַרשאַפֿן) עגמתעפֿש (פֿאַרדראָס אאַז'ר) — -1- : מצער זײַן, ערגערן (צום טויט) , קרענקען, עסן, יאַדען, גרעשען, טאָטשען, האָיע, נאָע, פּגע, טאָרען : עסן (אָפּעסן) דאָס האַרץ : מאַכן אַ פֿאַרפֿוילטע לעבער : פֿײַלן את פֿידלען, זעע ק פֿעלן : אויפֿעסן אַ לעבע-
דיקן (לעבעדיקערהייט) : צאַפּן די דא : אַרויסנעמען דעם ךםזאָמצית (דאָס געזונט, די נאָמה) : שקאַנירן : טאָן צו להכעיס (צום טויט, אין טויט אַרײַן, אין ביין אַרײַן, אע דער של אַרײַן) : אַרײַנטאָן : שפּלען : נעמע (דאָביווען) די לעבער (די נאָמה) : אָנשטעקן די לונג : רייצן זיך מיט : שפּילן זיך ווי אַ קאַץ מיט אַ מוין : אַרײַנלאָזן אַ גריל אין אויער : אַרײַד האַקן אַ קרע אין קאָ- : אַרדנלייע אַ קאַץ אנן בויך : צוואַלצן, אָנזאַלצן, אָנזאָליע, צר שמעלצן : אויפֿרײַסן אַלטע וווּנדן : מטן זאַלע אויף די ווונדן : אַרײַנקריכן אין דער שמה (אע די געדערעם, אע דער דוּרת, אין דער גאַל, אע די ביינער, אע דער זיבעטער ריפּ) : אַרײַנקריכן מיט די פֿיס (מיט די שטיוול, מיט די קאַלאָש) אין האַרצן : באַליידיקן : אר דיעקערען זיך : פֿאַרגיסן ניענעם) דאָס בלוט : שופֿך דם זח : באָדן זיך אין ויענעמס! בלוט (ווי פרעה) : דערנידעריקן.
באַטריבן : פֿאַרשטערן די שימחה : פֿאַראומערן, (פֿאַרביטערן, פֿאַרגאַלן, פֿאַרפֿינצטער, פֿאַרחושכן אאַזיוו) דאָס לעבן (די יאָת) : שווער מאַכן דאָס האַרץ : ברעכן דאָס האַרץ : מאַכן אַ לאָך (צען לעכער) אין האַרצן : ברענגע צו טרערן : וואַרעם מאַכן (אַראָפּדרייען, צובינדן אאַו“ר) דעם קאָפּ : משוגע מאַכן : טרײַבן צו משוועת (צו פֿאַרצווייפֿלונג) : פֿאַרטרײַבן אין שמד : מאַכן שרג : באַשווערן, באַלעסטיקן, מכביד עול זע : אַרויפֿלייע זיך אויף : באַאומרויִקן, באַקימער : באַרויבן פֿון שלאָף : נאַ-) באַדערן, טראָבלען. נפֿאַרגלײַכומעך ציִש (ניענעמס) בלוש ווי אַ פּיאַווקע, ווי אַ פּשוקע נדאָק , ווי אַ פּאָטשעלאָק : עסן ווי הירזש, ווי זשמער (ז רזשש , ווי אײַע : טאָטשען ווי אַ דיל, ווי אַ דרעל, ווי אַ וואָרעם : ביִסן ווי אַ בייזער הונט, ווי אַ גיפֿטיקע שלאַנג, ווי אַ לוין אין פּאַכווע (אונטער דער העמד) : שטעכן ווי מיט נאָדלען, ווי מיט שפּילקעס, מ
מיט דפֿטיקע פֿײַלן, ווי מיט אַ פּיקע אין זײַט, ווי מיט גיפֿטיקע ריידעלעך, ווי אַ פֿערדבין : טרעע ווי אַ האָרעם, ווי אַן אָנעטשע : אויסריִסן ווי אַ הונט : באַפֿאַלן ווי אַ נולן אע אַ פֿינצטערער נאַכט : קוילען ווי אַ מערדער, ווי אַ רוצח, ווי אַ נולן, ווי דער מלאך-האָוות, ווי אַ שוחט מיט אַ חלף (מיט אַ ברכה), ווי אַ קאַלב, ווי אַ שעפֿעלע, ווי אַ שעפּס.
שטיין ווי אַ ביין אין האַלדן : אָנזעצן זיך, צוועצן זיך, צושטיין, נאַסיאַדען זיך, אָואָגען זיך : ליע (זיצן) אויף ניענעמס) קאַרק : אָנהענגען זיך (אָנבינדן זיך, אָנלייע זיך, אַרויפֿלייע ויך) אויף : אײַנעסן זיך אין די ביינער (אע די געדערעם) : אײַנבײַסן זיך : צוקלעפּן זיך, צוטשעפּען זיך.
נפֿאַרגליִכונגש) אָנזעצן זיך (צ1שטיין, צוטשעפּען זיך אאַזיר) ווי אַ געשוויר, ווי אַ מכּה (באָדח, ווי אַ רויז, ווי אַ קרעץ, ווי אַ נגע-צרעת, ווי אַ קרענק, ווי אַ בייזע אָנשיקעניש, ווי אַ שלאַק פֿון זע ליבן שמע, ווי אַ גנידע, ווי אַ (בייזע, זלידנע) פֿליג, ווי אַ מוק, ווי אַ פּשרקע, ווי אוּ אַלטע צויג, ווי אַ קלעק, ווי אַ קלעשטש, ור שוסטער-סמאָלע, ווי אַ זאַקוּציע, ווי אַ זאַקוטניק, ווי אַ נולן (מיט אַ מעסער צום האַלדח, ווי אַ רוצח (מיט אַ האַק איבערן קאָפּ) : צושטיין (צוטשעפּען זיך) ווי אַ בע צו האָניק, ווי אַ בערעלע (שטעכלקע) אום אִשעה-באָב, ווי אַ קיבע (שטעכלקע) צו דער באָרד, ווי אַ שוואַרץ-יאָר, ווי אַ ניט-עטער, ווי דער דצרשרע (צום מלמח, ווי דער טײַוול, מ אַ קליפּה, ווי די סיטראשחרא, ווי אַן אַלטע מויד, ווי דער שלימול, מי אַ שנאָרער, ווי אַ בייז(ש ווײַב, ווי אַ מטער מאָנער, ווי דער פּראָצענטניק, ווי דער אַסעסאָר, ווי דער שליח פֿע אָית-דע, ווי אַ צונאָמען.
אַדי : שלעכט, בייז, לאַיש וקל) : שטיינע(חן, פֿאַרשטיינערט, פֿאַרשטאַרט, פֿאַרשטאָקט: אומביימק, אוּמבייגעוודיק, אומנאָכגיביק : אַנטיסאָציאַל, אומפּאַטריאָטיש, אינדיווי
דואַליסטיש, אייענשיק : אומגינציק, ניט-פֿאַרגינעריש : באַשריע : עגאָיִסטיש, זיכיק: עגאָטיסטיש, איכיק : אומדאַנקבאַר, קפֿר טובה. בייוריליק:אומפֿיליק, אומשפּירעוודיק, זגער פֿיללאָז(יק), אומגעריסנדיק, ז געריסנלאָו(יק), ניט-אײַנועערדיק, ענגהאַרציק, קאַלטהאַרציק, שלעכטהאַרציק, האַרטהאַרציק, האַרצלאָזיק, אָנרחאָנותדיק, אומברחמנותדיק, אומדערבאַרעמדיק, אומבאַרעמהאַרציק : שטירדותדיק, סטירדיש, סטערדיש, להכעיסדיק, טראָציק : זאַשדלע, זלידנע, אײַעעגעסן, צודרינגלעך, צושטיייִק. דערקוטשיק, י דאָקוטשליווע.
עסיק, עסעריק, בײַסיק, שטעכיק, שפּיויק : גרימיק, ביטער, גאַליק, שלאַנגיק, גיפֿטיק, פֿאַרביסן : אוממענטשלעך, נידעריק, געמיין : רישעותדיק, ראָיחיש, פֿאַרברעכעריש, סדומיש, הינטש : אַכנריותדיק : גרויליק, גרויזאַם, שרעקלעך, שוידערלעך, ז שוידערהאַפֿט, אומגעהײַריש, נקמה-דאָרשטיק, בלוטדאָרשטיק, בלוטגיריק : חשש, פֿאַרמיהשט, ברוטאַל : (פֿאַר)ברוטאַליזירט: ווילד, אומגעצוימט : אַכנרש, גולנש, רצאָניש, רוצחיש, בשדיטיש, כולישיש, מערדעריש, קוילעריש, באַרבאַריש, וואַנדאַליש, מאָנסטעריש, טיראַנש, דעספּאָטיש, דעמאָניש, טײַוולש אאַז“ר — - : מענטשנפֿײַנדלעך, מיזאַנטראָפּיש אאַו“ר — בּפּפּ . נפֿאַרגלײַכונגע) שלעכט (בייו, ביטער אאַזיוו) ווי עיטוס הרשע, ווי טיטוסקע, ווי אַ בין, ווי אַ שלאַנג, ווי אַ הונט (אויף אַ קייש, ווי אַ קלב, ווי אַ קלבטע, ווי אַ צויג, ווי אַ טיגער, ווי אַ (בעודיעטנע) שוויגער, ווי אין סדום : האַרט ווי אַ שטיץ, ווי אַ פֿעלדו, ווי דעם פּראָצענטניקס האַרץ : ביטער ווי אָמן הרשע, ווי דער באַזאַרנער אויפֿן יאַריד (יריד) : גיפֿטיק ווי אַ שלאַנג : ווילד ווי אַ טיגער.
אינוו, פֿראַן : אויף צו לס-עיס: אויף צו לאָכעיס: אויף צעפּלאַצעניש(צעזעצעניש, צעשפּריטענש, צעפּוקעניש): דווקא ניט ! :
דאָס געלכעלע !: גוטע פֿרײַנד זאָלן זיך מחיה זײַן, אָונאים זאָלן פּלאַצן : עטע פֿרײַנד אויף טרעסקעניש און אָונאים אויף לאָפּעניש נ-פּ) : מיר קדחת—אַבי אים צו לאָכעיס : באָדײַ זיך (אַרויסנעמען) איין אויג, אַבי יענעם צוויי : באָדײַ ויך ביידע אויגן, אַבי יענעם אינס : ניט מיר, ניט דיר : גם לי ום לך לא יִהיה : איך קען אים העלפֿן זיפֿצן (קרעכצן) : איך האָב פֿאַר אים קיין קרעכץ ניט איבעריק : מער ווי מיט אַ זיפֿץ (קרעכץ) קען איך אים ניט העלפֿן (, און דאָס באַדאַרף איך אויך פֿאַר זיך).
ער טוט עס נישט פֿון מיצווה וועגן : ער טוט עס נישט אַווי מאַהבֿת אָרדכי ווי משינאת אָמן : עס קען האַרט ווערן דער קאָפּ פֿון זײַנע טובות: קיין פּאָר זעלנערס קענען עס ניט טאָן וואָס ער האָט מיר געטאָן : זײַן גוטסקייט מעג מען אויך צעטיילן אויף צען פּאָרפֿאָלק : ווען זײַן גוטסקייט וואָלט אין אַ הונט אַרײַן וואָלט ער שטשעקלע (משוגע) געוואָרן: ער איו אַ גוטער בע (צו) דער קעשענע: ער אין אַ באָדק נראָשיפבות : בין צו דער קעשענע) : אַ פּיים אַן איי און אַ מיצווה דערבײַ : ער איי אַ גוטער אויף יענעמס (אויף דעם אַנדערנס) פלייצע (קעשענע) : ער איו אַ גוטער : ער שלאָגט זיך ניט : ער אין אַ גוטער : אַן ער שלאָפֿט בײַסט ער ניט (אַן ער שלאָפֿט עסט ער ניט ו--)) : ער איו אַ דימענט, מען קען מיט אים שנײַדן גלאָי : ער איו אַ גוטער מענטש, נאָר דער בייזער הונט לאָזט צו אים ניט צו : די גוטע האָט ער אויסגעקרענקט און די שלעכטע אע געבליבן : זינט גאָט האַנדלט מיט שלעכטע אין נאָך אַזאַ שלעכטער גיט געווען : קלעם אין אַ הונט קעגן אים : טאַקע אַ הונט, נאָר אָן צע : ביסטו שוץ אַ הונט, זײַ ושע כאָטש ניט קיין חזיר !.
ער אין אַ מענטש פֿון איך און מײַנע שיך : ער זאָגט נאָר מה-טובו : ער האַלט ניט פֿון חודש טבת נווערטערשפּיל : טובוש : איך קום פֿריִער, דערנאָך און שפּעטער אויך : עלי בּאָיב : טי מווו אַ(בק יאַ זדרווו : די גרעע
השענא אין מײַנע, די אָפּגעשלאָגענע איי דײַנע : די (דאָס) העמד אין מיר נעענטער ווי דאָס קלייד: איך וועל דיר טאָן אַ טובה מיט אַ אָוו נווערטערשפּיל : תּועבה) : וואַרף אַרויס דעם אָרעמאַן. איך קען דאָס רחאָנות ניט צוזען : אַ מיצווה וועל איך פֿאַרדינען ! נ-פּ) : עס אין אָסור לרחם ! : על חייו לא חס, על אָיי חנִרו לא קל שכן.
שפּר ן רוף מיך בער, נאָר יאָג מיך ניט אין וואַלד אַרײַן : טו ניט קיינעם קיין שלעכטס , וועט מען דיך לאָזן צו רו : בעסער אַן אומרעכט לײַדן איידער אַן אומרעכט טאָן : ווער עס פֿאַרשאַפֿט יענעם ליידן פֿאַרשוואַרצט זיך זײַנע פֿריידן: קיינער טוט ניט יענעם, נאָר זיך אַליין : מעאָיך יקרבוּך ומעאָיך ירחקוך : אַן מען שלאָגט שלאָגט מען זיך : גוטס געטאָן— זיך געטאָן, שלעכטס געטאָן—זיך געטאָן : טוסטו גוטס, טוסטו פֿאַר זיך, טוסטו שלעכטס, טוסטו אויך פֿאַר זיך : ווער עס האָט ניט קיע רחאָנות אויף יענעם האָט קיין רחאָנות ניט אויף זיך : אויף אַ רינד טאָר מען קיין ואַלץ ניט שיטן : אויף פֿרעמדע קאָרים טאָר מען ניט קריכן : אַן מען קוועטשט זיך באַקומט מען מערידן, אַי מען קוועטשט אַן אַנדערן באַקומט מען אַ פאַטש : ביר קרה ויחפּרהו : ווער עס גראָבט אַ גרוב פֿאַר יענעם פֿאַלט אַליין אַרײַן : כטאָ יאַמאַ קאָפּײַע, טאָ סאַם אופּאַדײַע : דער וואָלף כאַפּט אַיוי לאַנג די ציגעלעך בין דער רוח כאַפּט אים אַליין : מען מוו ויך אַ מאָל מאַכן דאָס האַרץ פֿון אַ שטיין : פֿון קריוודע קאָכט מען וועטשערע.
אַ קאַרגן רופֿט מען אַויר און אַ שלעכטן— קלכֿ : (ש הונט בלײַבט (ש הונט : געלט גייט אַוועק און אַ הונט בלײַבט אַ הונט : אַן מען אין אַליין אונטערגעשלאָגן מיט הונט דאַרף מען קיין פעלץ ניט : פֿון אַ הונט קען מען אַפילו קיין גוטן פעלץ ניט מאַכן : וווּ מען וואַרפֿט אַ שטעקן געפֿינט מען אַ הונט : אַ הונט גייט מען אויס דעם וועג : מיטן בעסטן הונט איו ניט מט
662
קיין עסקים צו האָבן : טו אַ הונט גוטס, בילט ער נאָך : אַ הונט וואָס בילט בײַסט ניט : אַ הונט לאָזט מען בילן און מען גייט זײַן וועג : דער הונט בילט און דער קריץ פֿאָרט : אַן דער הונט האָט זיך אויסגעבילט (אויסגעבולן) הערט ער אַליין אויף : אַ הונט פֿון אַ יאָר בילט ניט : אַן מען וויל אַ הונט אַ זעץ געבן געפֿינט מען אַ שטעקן : רען דו האָסט אַ שטעקן טענה ניט מיט אַ הונט : אַן מען טוט אַ זעץ איין הונט וואָיען אַלע : דער הונט אין ווערט דעם שטעקן : צון אַ בייון הונט אַ קורצע שטריק.
אַלע שיינדעלעך זײַנען מיאוס, אַלע גיטעלער זײַנען שלעכט און אַלע זיסעלעך זײַנען ביטער : אַ געמאַכטע (געלערנטע) מכשפֿה אין ערגער פֿון אַן אָמתער (אַ געבוירענער) : בעסער איך אַליין ווי צוויק שלעכטע מענטע : פֿאַר אַ צאַפּ האָט מען מורא פֿון פֿאָרנט , פֿאַר אַ פֿערד פֿון הינטן און פֿאַר אַ שלעכטן מענטשן פֿון אַלע זײַטן : פֿון קיין גוטן קען מען קיין שלעכטן ניט מאַכן און פֿון קיין שלעכטן קען מען קיין גוטן ניט מאַכן : אַ גוטער (ייִד) באַדאַרף ניט קיין בריוו, אַ שלעכטן (ייִדן) העלפֿט ניט קיין בריוו : ווער עס האָט ניט קיין בושה אין אָנים און קיין רחאָנות אין האַרץ דער קומט ניט אַרויס פֿון ייִדן : בעסער אַ ייִדיש האַרץ מיט אַ גוייִשן קאָפּ איידער אַ גוייִש האַרץ מיט אַ ייִדיע קאָפּ : בעסער פֿון אַ גוטן מענטע דאָס ערגסטע איידער פֿון אַ שלעכטן דאָס בעסטע : בעסער דאָס שלעכטע פֿון גוטן איידער דאָס גוטע פֿון שלעכטן : קעגן אַ נזלן דאַרף מען האָבן אַ נולן : אויף אַ שלאַנג טאָר מען קיין רחאָנות ניט האָבן : דער מלאך-האָרת שעכט און בלײַבט גערעכט : אַ שאַרפֿער חלף האָט הצלחה : אי ער קוילעט, אי מען מאַכט אויף אים אַ ברכה.
די (דאָס) העמד איו נעענטער ווי דאָס קלייד : די (דאָס) העמד אין בילכער ווי די זשופּיצע : דאָס לײַב אין נעענטער ווי די (דאָס) העמד : אָדם קרוב לעצמו : אָדם קרוב לאַץ-
פּאַץ (לאַפּ-צאַפּ , כאַפּ-לאַפּ-צאַפּ נ-פּ)) : יעדערער אין זיך דער נעענטסטער קרוב : חניך קודמין לחיי חמרך : לעולם מוו מען זײַנע שעפּסן שערן : דער וואָס זיצט בײַם (לעבן דעם) בוך שרײַבט זיך אָן אַ גוט יאָר : דער וואָס האַלט די פּען אין האַנט שרײַבט זיך אָן אַ גוט יאָר : רער עס זיצט ניט בײַ דער שיסל עסט ניט מיט : איטלעכער (יעדער) נִעל-דרק דרשנט פֿאַר זיך (פֿון זײַנ(ע)ט וועע) : אַ קעכע פֿאַרטיילט זיך ניט : דער וואָס זאָרגט נאָר וועע זיך אַליין האָט אַ האַרץ און אַ נאָמה פֿע שטיין. זען אויך : מאָרד 244, שטרעמקייט 484, קאַרגשאַפֿט פא. קעס 510, אומפֿרבנדשאַפֿט אנ, נחמה 571.
568. דאַנק
ם : דאַנק, עשר-כוח : שגח, ברכה (והודאה) : קרבן - תּודה, דאַנקאָפּער, דאַנקגעבונג, דאַנקזאָגונג, דאַנקלויב, דאַנקבריר : דאַנקגעפֿיל , דאַנקבאַרקייט, אָנערקענונג, אָפּשאַצונג, אָנגעלייגטקייט : אָפּדשקונג, אָפּצאָלונג, אָפּגעבונג : האָרת-טובה.
וו : דאַנקען, דאַנקערען : אָנדאַנקען אַ פֿולן קאָפּ (אַ פֿול היטל) : דאַנקגעבן, דאַנקזאָגן, דאַנקלויבן : זאָגן אַ דאַנק : זאָגן ברכה, בענטע : בענטשן גומל : זײַן דאַנקבאַר, זײַן דאַנקפֿול, אָפּשאַצן, אָנערקענען : פֿילן זיך אונטער אַ חוב (ז אונטער אַן אָבליגאַציע) : וויסן ווי אָפּצושאַצן : ניט פֿאַרגעסן אַ טובה : זײַן אָנגעלייגט : אָפּדאַנקען : אָפּדינען : אָפּצאָלן, אָפּגעבן: מכיר טובה זײַן, מחויק טובה זײַן : געבן אַ גלעט (אַ קניפּ) אין בעקל : קושן די הענט : קוש הענט און פֿיס : וואַש די פֿיס און טרינקען דאָס וואַסער — 83- : באַלוינען, פֿאַרגיטיק — פּ-פּ . פֿראַן : אַ (שיינע-) דאַנק : אַ שיינעם דראָנג נ-פּ) : זייער אָנגעלייגט ! : ײַשר כּוח ! : פּשר כוחך : ײַשר כּוחכם : מיט דאַנק : בתשואת-חן : אַ דאַנק נענטפֿער) — ניטאָ פֿאַר וואָס : אַ דאַנק נענטפֿער)—אַדרבא ! : אַ דאַנק נענטפֿער)—ריש
663
זיך אָפּ די שך נ-פּ) : אַ דאַנק האָט : האָט צו
דעקע : האָט צו יִענקלען נ-פּ) : געלויבט אע
גאָט : געלויבט דער אייבערשטער : געלויבט
איו זע ליבער נאָמען : דאַנקען האָט (האָם
ישרר) : צו דאַנקען את צו לויבן דעם וואָס
זיצט שיבן : דאַנקע את לויבן ששקע דעם
טויבן נ-פּ) : אָרוך האָם, ב“ה, אָרוך השלעפּ נ-פּ) :
אָרוך ה' יום יום : תּהילה לאַל : תּודה לאַל :
תּודות לאַל .
שפר : איך צו דיר ווי דו צו מיר : כּמים האָנים לאָנים : ונשו מאַכט צוריק (אויך) ונתנו :
ווער עס וואַרפֿט אויף דיר מיט שטיינער, וואַרף
אוּיף אים מיט ברויט : אַ דאַנק קען מען אין
קעשענע ניט אַרײַנלייגן.
569. אומדאַנק
ם : אומדאַנק, אומדשקבאַרקייט, אומאָנערקעטנג, אוּמאָפּשאַצונג : אַ רעה פֿאַר אַ
טובה.
ניט-דשקבאַרער, קפֿוי טובֿה : משלם
מעה אַחת טובה, משיב רעה אַחת טובה.
וו ן זײַן אומדשקבאַר, ניט אָפּשאַצן, ניט אָנערקענען : זיך ניט פֿילן אונטער קין חוב
(ז אונטער קע אָבליגאַציע) : קיינעם ניט שול-
דיק זע קק דאַנק (קיין חוב) : ניט וויסן ווי
אָפּצושצן : פֿאַרגעסן אַ טובה : באַצאָלן מיט
אַ מעה פֿאַר אַ טובה : בײַסן די האַנט וואָס גיט
עסן (עס קאָרמעט).
פֿראַן : עס אין ניט אָנגעלייגט : עס אע אָנגעלייגט ווי אויפֿן הונט (ווי אויפֿן חזיר) :
טו אַ הונט מטס ! : י זאָג הונט, טײַוול, קוש מיר
אין אָחת (—אַבי זאָג עפּעש ! : אַ דאַנק דיר אין
האָן (אע פּופּיק) !.
שפּר : פֿאַר אַ טובה קומט אָפֿט מאָל אַרויס אַ מעה : פֿאַר ברויט גיט מען אָפּ (מיט)
שטייגער : אע אַ ברונעם, וואָס מען האָט פֿון
אים אסער געטרונקען, זאָל מען קיין שטיין
ניט אַרײַנאָרפֿן : אַו די קו גייט אַוועק אע
טשערעדע פֿאַרגעסט זי דעם זײַגעזונט.
570. קינאה , אייפֿערזוכט
ס ן קינאה : ניט-פֿאַרגינערישקייט : אייפֿער. אייפֿערזוכט, אייפֿערזיכטיקייט : גרויסע
אויגן.
קעל-מקנא : ניט-פֿאַרגינער : אייפֿערויכ-
טיקער, דזשעלאָסניק נ—) : קאַיאַף נאָ-יר-) :
אַ הונט אויף אַ קופּע היי.
וו : מקנא יש : מתקנא זײַן זיך : שיפֿע-ן מיט די אויע : ניט פֿאַרגינען : ניט פֿאַרגינען
דאָס לעבן (דעם ביסן אאַו“וו) : זײַן דויס אע
די אויגן : פּלאַצן (צעשפּרינגען) פֿאַר קינאה :
מטיל קינאה זײַן : געבן אַן אַחרע (אַ מט אויג) :
פֿאַרשרײַען : אַרויסרופֿן קינאה : אויפֿרײַסן
מענטע (לײַטן) די אויע : אייפֿערן נעמעצח ,
זײַן אייפֿערזיכטיק אויף, זע פֿעפֿערזיכטיק
אַדי : אייפֿערדיק, אייפֿערזיכטיק, פֿעפֿערזיכטיק נ-פּ) .
פֿראַן : די אויגן קריכן אים פֿון קאָפּ : די קינאה און קינאה און ניט-פֿאַררנע.
שפּר : פֿע קינאה קומט קינאה : קינאה ברענגט קינאה : ווער עס פֿאַרגינט ניט
יענעם האָט אַליין אויך גאָרניט (זאָל אַליין ניט
האָבן) : דעם ייִדן שאַט ניט אַזוי זײַן אייגענער
דלות ר דעם אַנדערנס עשירות : ער בעט ניט
אַזוי אוּיף דעם מי יִחיה ווי אויף דעם מי נמות :
משה רקיווס תּורה און ווײַבער(קשע קינאה-
שינאה וועלן אייביק בלײַבן : אויף גוטע קינ-
דער מעג מען יענעם מקנא זע : בקל אָדם
מתקנא חוץ מבנו ותלמידו : קינאת סופֿרים
אַרבה אָכרה : אַ ייִדישער עיחרע אין ערגער
ווי אַ גוייִשער קשוף : אַ ייִדיש אויג איו ערגער
פֿון קישוף : הקיואה והאָארה והקבוד מעיאע
אָת האָדם מן העולם.
ם : נקמה, ראַכע, רעראַנש, סאַטיספֿאַקציע : בלוט-נקמה, ווענדעטע : עע אַחת עין
— 4-1 : בייזע פֿרייד, נקמה-פֿרייד, שאָדנפֿרייד. נקמהעעמער, נוקם ונוטר, בלוטמאָנער,
וו ן ועמע נקמה (ראַכע, רערשש) : באַצאָלן, פֿאַרגעלטיע — ז-4 : זען (דערלעבן,
האָבן) אַ נקמה : נוקם (ונוטח זײַן זיך : רע-
ששרן זיך : נוקם זײַן זיך ווי אע אָמנען (רי
אינעם ערגסטן שׂונא) : אַרויסנעמען יענעם
צוויי אויע את (, אַבי) זיך איינס : אָנלערנע,
(אָפּ)רעכענען זיך מיט.
פֿראַן ן אָמות נפֿשי עם פּלשתּים ! : רעכט אויף אים ! : אַ מערה (גדולה) אויף אים ! :
אַ נקמה אע די וואַנצן (אַן דאָס הײַול ברענט) :
אַ נקמה אע דער שנור—דער זע איז געשטאָרבן :
אַ נקמה—דער טאַטע האָט די מאַמע גענומען:
ראַכע, ראַכע פֿאַר דער זאַכע נ-פּ) .
שפר ן גאָט שטראָפֿט, דער מענטש אין זיך מקם : אַ נקמה אין אַ האַלבע נאָמה : נקמה
אע ניט קע נאָמה : אַ נקמה אין אַ גוטער (גע-
שמאַקער) ביסן : דער טויט איז ניט קק נקמה
(נאָר אַ וויאָדש : אויף אַ שלעכטן גוי טאָר
מען שיך קיע נקמה ניט זען : בנפֿול אויִבך
אַל אָשמח.
זע אוּיך: אָפּצאָלוט 451, שלעכטהאַרציקיט 567.
572. פֿאַרגעבונג
ט : פֿאַרגעבוט, באַעעדיקונג, אַנטשולדיקונג אאַז“ר — יי : פֿאַרגיביקייט, עעדיקייט :
נ(שאָד, אײַנזעענש, מחילה, מחילה גמורה :
סליחה, סליחה ומחילה, כּאָרה : אַבסאָלוציע,
אינדולענץ : אַמנעסטיע, פּאַרדן נאַ-) : שטראָפֿ-
אָפּלייג.
מ : פֿאַרגעבן, מוחל זע (במחילה גמוּרח : מקפּר זע : שטשלדיש, ז פֿאַרצײַש :
שענקען, י פּאָבאַטשע,יבאַעעדיקן, באַראָדיש, אַמנעסטירן : מאָטל זע די גנרה, צעריִסן דעם גןרדע : אָפּלייע די שטראָף : געבן אַבסאָלוציע, אַבסאָלרירן : האַנדלען מילד (מיט אײַניעענש, לפֿוּים משורת הדע) — פּ-4 : מרתּר זײַן, מאַכן אַ קנייטש, נאָכגעבן, ניט באַשטע, פֿאַרבײַלאָזן, איבערלאָזן, אַריבערלאָע, דורכלאָזן, אַראָפּשלינגען (אַן אַרלש, פֿאַרשמיִע, פֿאַרזען, פֿאַרקוקן : קוקן דורך די פֿינגער : צומאַכן אַן אויג : פֿאַרגעבן און פֿאַרגעסן : ניט טראַכטן מער דערפֿון : געבן זיך די הענט : אויסגלײַכן זיך, איבערבעטן זיך, אָלום מאַכן אאַן“ר — 455.
ס : יושרדיקייט, רעכטפֿאַרטיקייט, ערעכט(קקייט, לײַטשקייט, אָרנטלעכקייט, מענטשלעכקייט, ערלעכקייט, ראַיעלקייט אאַז“ר פּאַדי : יושר, ישרטת: דרך הנשר, שטאַט : שיינע, פֿײַנע ,עטע אאַז“וו אויפֿפֿירונג (האַנדלונג): שיינע, פֿײַנע, עטע מעשים (ז טאַטן, מידות) : מעשׂים טואָים, מידות טובות, ז טועט : אָידעת, שלמות : צוּיעות : האָנער : ווערדע, ז מרדע : ערנזאַך, עק-פֿראַגע : סקרופּל : דאָס (די) געוויסן, דדישקיט, יהדות, שנדעם, יִהדות הלב, י סאָוועסט, אעערייניקסטע שטים, מאָנער, רופֿער, וואָרענער : געריסןעאַך : פֿליכטגעפֿיל, חוב-געפֿיל, אַחריות — זזפּ : דאָס געהעריקע : וואָס עס דאַרף צו זע : אומפּאַרטיייִשע גערעכטיקייט, אוּמצדדימקייט : גערעכטער פּסק : אָביעקטיווקייט, אָביעקטיוויטעט.
מאָראַל, מאָראַליטעט, מוסר : ערק, זיטדלערע : עטישע פֿילאָסאָפֿיע, אַל-
פֿילאָסאָפֿיע : מוּסר-ספֿר, ספֿר-מידות אאַז“ר —609.
רעכטפֿאַרטיקער מאַן, רעכט געשאַפֿענער מענטש (אַר-) , נִעליושר, יִשרן : אָרנטלעכער, אָנשטענדיקער, ערלעכער אאַו“וו מענטש גייִד) : לעצט (הויפט) אָרנטלעכער מענטש : אַרמעלה : נקיבּקימניק, ריינע הענט, שווא קצע : וּאה דורש וואה מקיים : למד-ראָווניק : מלאך : מאָדעל, מוסטער, גוטער בײַשפּיל : נרא ואָלם, צדיק אָמים אאַו“וו — זזפּ.
אָמתער מענטש, אָפֿענער אייואונדרײַסיק (זעקסאונזעכציק) : ערנמאַן, וואָרטסמאַן : מעל-בטוח, נִעלעאאָנות, איש מהימן : רעכטער. פֿײַנער, לײַטישער, קשרער אאַז“ר מענטש (ייִד) : אָשה כשרה, קשרע ייִדענע : לײַט : שיינער, פֿײַנער לײַט (ייִד) : סטאַטעטשנער מענטש, נִעל-אָידות, דזשענטלמען אאַז“וו .
וו : פֿירן זיך פֿײַן (אָנשטענדיק, אָרנטלעך אאַז“ר) — אַדי : טאָן וואָס מען דאַרף : טאָן וואָס גאָט הייסט את וואָס גוטע און פֿרומע לײַט הייסן : גיין אויפֿן גלײַכן וועג, גיין אויפֿן (אע) דרך הנשר, גיין בדרך הנשר : האַלטן שטאַט : האַלטן זיך אין דער מעלה (אין דער מראה) : שטרעבן צו שלמות : זײַן יושרדיק (ערלעך אאַז“וו —אַרי) : האַלטן וואָרט, האַלטן אַ צוזאָג : לעבן (פֿירן זיך) ווי גאָט האָט געבאָטן : לעבן (פֿירן זיך) ווי אַן ערלעכער (קשרער, פֿײַנער) ייִד : לעבן און לאָין לעבן : זײַן גערעכט צו : טאָן רעכט (גערעכטיקייט) צו : זײַן אומפּאַרטיייִש (אומצדדימדיק, אָביעקטיוו, אָן פֿאַלשקייט אאַז“ר) — אַרי : הערן דעם צווייטן צד (ביידע צדדים) : אויסטיילן גערעכטיקייט : באַהאַנדלען לויט די פֿאַרדינסטן : האָבן אַ ריינעם (רינע) געריסן : קענען קוקן גלײַך אין די אויגן (אַרײַן) : האָבן אַ מטן רעקאָרדנאַ-): ווײַזן אַ גוטן בײַשפּיל : זײַן פּאַסיק, געשיקן זיך : טאָן זע חוב (זען פֿליכט אאַז“ר) — זזפּ.
אַדי : יושרדיק, יושרלעך, ישרטתדיק : גע-
וויסנדיק, ז געוויסנהאַפֿט(יש, י סאָוועסטנע, ערנהאַפֿטיק, סקרופּולעז, גערעכט(יק), אָרנטלעך, אָנשטענדיק, מענטשלעך, רעכטפֿאַרטיק, רעכטשאַפֿנטלעך נאַר-) : דזשענטלמעניש, ריטער(י)ש, ז ריטערלעך : גוט, נאָבל, איידל, בראַוו, ז הויכמוטיק, הויכזיניק, הויכהאַרציק, פֿאַרדינסטפֿול : מוסטערדיק, ז מוסטערהאַפֿטיק: ווערט, ווערדיק, ז ווירדיק: לויבנסווערט, ז לויבנסווירדיק : (נִעל-)מידותדיק, ז טוגנטלעך, ז טוונטהאַפֿט, מאָראַליש, עטיש, ז זיטלעך, שטרענג, ריגאָריש: אומפֿאַרדאָרבן, לויטער, פֿײַן, ציכטיק, צניעותדיק : ז זיטנריין, אומבאַפֿלעקט, פֿולקום, ז פֿולקומען, אָנפּוימהדיק, שלמותדיק.
עכט, אָמתדיק, וואָרהאַפֿטיק נאַר-) , אָפֿן, אָפֿנהאַרציק, אויפֿריכטיק, אומפּאַרטיייִש, אומצדדימדיק, גראָד, אָביעקטיוו, ערלעך, לעצט (הויפט) ערלעך : ערלעך ווי דער טאָג : אומאיבערקויפֿלעך, אומקאָרופּט, ראַיעל (בין גאָר) : גלייבעוודיק, ז גלייבהאַפֿטיק : סאָליד, בטוח, קוראַנט, קראַנט, י קראַנטנע, ז פֿאַרטרויענסרערט, פֿאַרלאָזלעך, פֿליכטגעטריִ, איבערגעגעבן, לאָיאַל, שטאַנדהאַפֿטיק, אויסגעפּרוּווט,ז אויס(גע)פּרובירט : כאַראַקטערפֿעסט, געועצט, געשטעלט אאַז“ר — 9-פּ : פֿליכטוויסיק, ז פֿליכטבאַרוּסט : רעכט, ריכטיק, געהעריק, כּדאָעי(דיק), סטריקט, פּאַסיק, שיקלעך, צימלעך נאַר-) : קאָרעקט, לײַטיש, שטאַטנע, סטאַטעטשנע אאַז“וו — -פּפּ.
אינוו, פֿראַן : יוי געהעריק : יוי עס דאַרף (צו) זײַן : ווי עס געהער צו זײַן : אין אָרדענונג : קשר ונשר : כּדאָעי (למאָווי) : כּראוי : כקתוב : ווי גאָט האָט געבאָטן : שיין פֿאַר גאָט און פֿאַר לײַט(ן) : על-אָי יושר : לויט יושר : י על-קי סאָוועסט : באמונה : על-קי מענטשלעכקייט : עס אין אַ יושר וּדול : אַ וואָרט אין אַ וואָרט : וואָס אויף דער לונג, דאָס אויף דער צונג : ער אע צו גאָט און צו לײַט : תּוכו כּאָרו : דער סאָוועסט פֿאַרפֿאַלן : נ-פּ) ער כאַפּט נישט
קיין בייגל פֿון מולטער : ער איז נישט קע אַנטלאָפֿענער סאָלדאַט.
שפּר : פֿון ווײַטן ייִנען אַלע גיטע ליִש : אַ מענטש אין אומעטום אַ מענטש : איין מענטש גייט אויף אַ שאָק אוממענטשן : זײַ אַ מענטש, וועסטו זיצן (פּורים) אין סוכה : זײַ אַ מענטש, וועט מען דיך אַוועקגעבן צו אַ וואַטעמאַכער : טו וואָס געהער און זאָל זײַן וואָס עס וויל : די מלאָכה דאַרף מען קענען און יושר דאַרף מען האָבן : יושר אין (ווערט דערמאָנט) אַפילו בײַ גנבים ווען זיי טיילן זיך : אַן מען גייט גלײַך פֿאַלט מען ניט : דער גלײַכער וועג אין דער קירצסטער וועג : דער דרך הנשר אין אַלע מאָל קשר : אַן ערלעכע האַנט גייט איבער דעם (האָט אַ אָם אין) גאַנצן לאַנד : טוב אָם (אָוב) מאָמן אָוב: אַ מאָלצײַט אויף צווייען שפּאַלטן, אַבי זיך ערלעך האַלטן : בעסער אַ בָּשרער גראָע איידער אַ טריפֿהנער גילדן : ננבענען און ראַבעווען זאָל מען—און אַן ערלעכער מאַן זאָל מען זײַן : צו פֿיל ערלעכער מאַן טאָר מען אויך ניט זײַן (טויג אויך ניט) : ערלעך אין שרערלעך : ערלעך לעבן—שווערלעך לעבן : מיטן ערלעכן גאַנג וועסטו קיין מאָל גאָרניט האָבן : פֿון נקיכקיים ווערט מען ניט רײַך : פֿאַר זק יושר גייט ער צו דער עקדה : אַזוי הײַנט אַזוי נעכטן—שווער דעם גערעכטן.
זען אויך: אָמת 682, איידלקייט 556, פֿליכטטווגג ע5, אומשולדיקייט 591, נזירות 594, צניעות 598, פֿרומקייט 611.
574. אומיושר
ס ן אומרעכטפֿאַרטיקייט, אומגערעכט(י)קייט, אומעטישקייט, זינדיקייט, פֿאַרברעכערישקייט, פֿאַרדאָרבנקייט אאַו“ר : פֿאַרדאַרבונג, פֿאַרוינדיקונג, איבערטרעטונג אאַויוו — יי : אומיושר, אומרעכט : סדום ועמורה, סדום און עמורה : סדומס יושר, קאָזאַצקער יושר :
ערלה, קריוודע-, י קשיוודע, קירץ : אומגעטרײַשאַפֿט, פֿאַלשקייט אאַו“וו — בּ-בּ.
פֿאַרברעך, פֿאַרברעכן : געועץ-ברעכווג, איבערשפּרײַז : אַקט, סקאַנדאַל : סקאַנדאַל אין דער וועלט, אַקט פֿון דער וועלט : הימלגעשריי, גרויל, ג(ע)וואַלד, קרימינאַל, רישעות, רישכעס : אַפֿערע, גראַנדע, פרעטענויע נ-) : קרימינעלער פֿאַרברעך, טויטפֿאַרברעך : קאָרפּוס דעליקטי : קרימינאַליטעט : ראָיחה, י ראַזבאָי, גזלעוואָיע, גזלעוואָיסטווע אאַז“וו — 244 : גובה, שווינדל אאַז“וו — 482, בּ-בּ.
מעשׁה רע : מיאוסע מעשה, מיאוסקייט : שלעכטס, שלעכטיקייט : ביין, אַל דאָס ביין : קל דאָס בייז, נאָלה, געמיינהייט, פּאָטעפֿאַלנאָסט, י פּאָדלאָסט, י פּאַקאָסט, שאַנד(ש, אינפֿאַמיע : עקרה : עקרות שקין אָדם לחמרו, עקרות שקין אָדם לאָקום : זינד, ז אומטועט, חולי-הנפֿש, שמדקייט, טומאה : אַאָישבותהטומאה : חטא, עוון, שולד, אַשמה : שרײַענדיקע זינד, טויטזינד, עוון פּלילי : חטאתנעורים, יוגנטזינד, עווונות ראשונים : ערשטיקע זינד, קדמון-זינד, חטא אָדם הראשון : חזירײַ, שווײַנערײַ, קיבול-לכֿ, לומפּערײַ, יינגאַטשערײַ, יונגאַצטווע: שלעכטע מעשים, מעשים רעים, מעשׁים תּעתיעים, מעשׁים אַשר לא יאָשו : אַרבות רעה, פֿאַרדאַרבעניש, דעמאָראַליוד ציע : מידות רעות, קל מום רע : מיאוּסע, קרומע, הינטישע אאַז“ר גענג (שטיק, ז וועגן) : פסלות, פּסלנות : הפֿקרות : אַמאָראַלישקייט, אַמאָראַליזם, אימאָראַליזם, אוממאָראַלישקייט, אוממאָראַליטעט : אויסגעלאַסנקייט — 97- : רעצידיוויזם.
טעות, פֿאַרזע, פֿאַלשער טריט, אויסגליטש, מיכשול, שטרויכלונג : פֿעלער, דעפֿעקט, שאַנדפֿלעק, פּסול, אומטיידערל : מעורת ליא יוכל לאָקן : שראַכע זײַט : (מענטש לעכע) שוואַכקייט.
אוממענטש, ניט קיע מענטש, ניט קיין לײַט, אומלײַט : שלעכטסטוער, אָערלה, נִעל-
667
עוולה : פֿאַרברעכער, געיעץ - ברעכער, איבערשפּרײַזער : זינדיקער, ז זינדער: נאָמות ערטילאות : חוטא, נִעל-אָטא : חטאת ל“ר חטאתים : (אָך סורר-ומורה, אָפּקערער, רשע, אָפּריידער, מויד, חומץ אָן יִע, שעטנו, עמרע, קל, קל שבקלים : דעגענעראַט.
אויסוואָרף, אויסוואָרף פֿון דער נאַטור, אויסווערפֿלינג, אויסרערפֿונג, אויסבווד, לאָטער, לאָטרע : פּאַרשוין, סוביעקט : פֿיסקאַל : מערזאַוועץ, פּאָדליעץ, געפֿערלעכער מענטש, ביטערער קנויט, מיאוסער אָברה - מאַן, מיאוסער קאָסטימער נאַ-) : אַ ייִנגל מיט אַ מע(טטריקע : שופֿט, ז שורקע, שעלמע, שעלמאַק, פּאַקאָסטניק, טראָבל - מאַכער נאַ-) : שבעניק, גאַלגאַן, גענאַמניק, קאַפּאַרניק, ניכפּהניק, שיפּעטילניק : אונטערצינדער, שרפֿה-מאַקער, שרפֿענער, ראָיחהשרפֿענער : גנב, (זלן, שווינדלער אאַז“וו — 3-3, 482 : וווילער (יונט, בלאַטער (יוום, אַפּאַש, דעספּעראַדאָ, דעספּעראַט, גראַנדאָרניק, שטאַמגאַסט, בורלאַק, בוּיאַן, שלעגער, גררשלים, טאָפֿשע, טאָשווע, באַניט, היימעניק, דיבענט, באַנדיט, גענגסטער, האָלדאָפּניק נאַ-), כוליגאַן, סקשדאַליסט, קרימינאַל(ניק), רעצידיוויסט, אַרעסטאַנט, רעסטאַנט, סי(מ)בירניק, פּאָביטניק.
אָן - בליעל, אָן - בלי -אָם : קושע, קושע שראל, עוכר שראל, יונגאַטש, אַרצעיונגאַטש, שייגעץ ל“ר שקצים, שקאָץ, אָחור, משומד, משומדת(טע), שמד-קאָפּ, שמדעלניק, שמד'לניק, ימחשמוניק : פּורק עול, פּורע וּדר, גרענעץ-ברעכער : מסית-ומדיח, ירבעם קן נאָט, חוטא ומחטיא אָת הרבים, אָינבל — 13-.
זשוליק, לאָבוס, לאָבאַס, לאַגוס, חברהמאַן, אָברהטע, אֶברה-מאַנטע, ווײַסע-אָברהגיק, געשעדיקטער (צעלאָזענער) יונג: סאַרולע, בָּל-בו(ניק), אַכבעראָש, אַנפֿאַן טעריבל, שאָלטיק, לײַדאַק ל“נ ליידאַטשקע, דראַב, דראַביאַק, לאַמפּערט, הולטײַ, הולטײַיִסקע, שאַרלאַטאַן ל“נ שאַרלאַטאַנקע, האָרלאַטושקע :
טײַערער אָן, טײַערער קדיש: שיינע אַר. פֿויגל, אַכשיט, סחורה : בײַסטרוק, אָבונד. באַקיער, באַטיער, באַטהאָר, באָסאַק, באָר יאַק, בעזדיעלניק, בערן-טרײַבער, לומפּ. לומפּאַץ, גאַסניונג, באָדענג, אָפֿקרונג, הפֿקרמענטש, מופֿקר, מורא-נפֿשניק, ריק, אונטערוועלטניק, שאַלאָפּײַ, גאָניעץ, גאָניאַץ, מהנעשהניק, לופֿע נאַר-) : נאַ-) לויפֿער, באָם, באָמערקע : מלכה די צאַצקע.
עמא, אָמא ומאָמא, טמאה : טריפֿהנער (חזירשער) מיין : טריפֿהנע ייִדעוע, טריפֿהנע זעל (זייל) : אַל (קל) דאָס בייי, קל מים רע : געפֿאַלענער, געיונקענער, אַרויסגעשטויסענער, מחוץ-למחנהניק, שוואַרצער שעפּס, שלעכטער בײַשפּיל : מנוּוול , מיאוסע בריאה, פּאַסקודניק, פּאַסקודניאַק, פּאַסקודע, פּאַסקודניצע, פּאַסקודסטווע : לודער, בופֿקע, פּאָהאַנער (ייִד), געמיינער קערל, אָדם אָחות, אָחות שפּפּחותים, אָוון, ויבוה, וןבוקניק, ויווזיק, נבל, חזירניק, סוויניאַק, סוויניוק,אָכליאַפּ, קאַטשער לאַפּ, פֿראָמפּאַל, גאַרניאַקנפֿראַנצול, פּליאַגע, אָפֿל ל“נ שקלה, (פּאָדלער נפֿש, נעפֿגש(ש, נידעריקע זאַך, לעצטער שבלעצטער-, אַחרון שבאַחרווים : מידע, גנידאָל, לויו, וורעד, שלאַק, אַ שלאַק פֿון זע ליבן נאָמען : פּאַרך, פּאַרכת, פּאַרכוץ, פּאַרכוטש, פּאַרכקאָפּ, אַ פּאַרך מיט גרויע האָר (דערצח : יעמוד נפּאַרך) : פאַרשיוועץ, יאַזשרעץ, הקדשניק, שלעפּער : הונט, הונטסקאָפּ, הונטצוואָט, הונט שבהינט, קלבֿ שוטה, וקן אַשאָאי, נקן אָמרא : הינטישע לעבער, פּשאַ דושע, פּשאַקרער, סוקין סע, סאַנעראַגאַן נאַ-) : היצעל, הינטטרײַבער, הינטשלעגער : טײַוול, טײַוול אין מענטע-געשטאַלט : מחבל, פּרא אָדם, קאַנאַליע, בעסטיע.
קלים, גרינגע לײַט, לויזע לײַט, אָנים משחיתים, פֿײַערפֿאָלק, דור-תהפּוכות : אונטערוועלט, אָפּשוים, אָפּפֿאַל, פּסולת : באָסע קאָמשדע, ז לומפּדגעזינדל : פּוחוים וריקים,
668
מלאַכיחאָלה, אָרחיאָרחי, שנדערבאַנדער : ערב-רב : קאָלייקע, שײַקע, לאָבאַסטרע, אַם מא אָיה : כּנוּפֿיה, גענג נאַ-) , באַנדע אאַז“רפּ 47 . ר : זע זינדיק (געמק, נידערטרעכטיק אאַז“ר) — אַדי : זינדיקן, אונטערזינדיקן, חוטאנען, חוטא בעגל זײַן, חוטא בייגל זײַן נ-פּ) : געשטרויכלט ווערן, ז שטרויכלען, נִיכשל ווערן, אויסגליטש זיך : פֿעלן, גרײַזן, פֿאַרגרײַע, פּוגם זע, בלאָנדזשען, פֿאַרגעסן זיך, קומען צו אַן (לידי) עקרה, פֿאַרזינדיקן זיך, פֿאַרשולדיקן זיך, פּורע נדר זײַן : ניט פֿירן זיך ווי עט (באַ)דאַרף צו זע : ויט זײַן קיין לײַט : אויפֿפֿירן זיך ווי אַ באָדיונג, ר אַ שסניונג אאַז“ר — - : פֿאַרנעמען זיך אויף אַ שלעכטן וועג : אַראָפּגיין פֿע (גלײַכף וועג (פֿון דרך הנשר) : אַרויסגק לאַרבות רעה : לעבן ווי אַ רשע, ווי אַ משומד (מומר) להכעיס. טאָ אומרעכט : וע אין אומרעכט : מוטוויליקן : טאָן קל דבר אָסור, טאָן מעשים אַשר לא יאָשו : איבערגעבן זיך צו זינד : שטעקן (זינקען, פֿאַרזונקען ווערן, פֿאַרזינקען) אין זינד: אַרײַנקריכן אין אַ בלאָטע : באָדן זיך אע זינד (י ווי אַ דברשחר אין רינשטאָק) : זע פֿאַרזונקען אין מ“ט שערי טומאה : באַגיין (אָפּטאָן) אַ פֿאַרברעך (אַ זינד, אַן אַקציע אאַו'וו) — ס : אָפּטאָן אָל האָרות (אַל דאָס בייז, קל הבייז, קל החועבות שבעולם אאַו“ר) : אָפּטאָן (פֿאַרשטיפֿן) אַ מעשה : אָפּקאָכן אַ געקעכטס : מאַכן אַ פֿעלטריט (אַ אָעות, אַ פֿעלער אאַז“ר) — ס : האַנדלען אומגעזעצלעך : האַנדלען על דעת אַצמו, האַנדלען אייעמאַכטיק (מוטוויליק, ז ווילקירלעך) : טאָן וואָס מען טאָר ניט : ניט האַלטן זיך אין געזעץ : אַרומגע (ברעכן, איבערטרעטן אאַו“ד) דאָס געזעץ : פֿאַרברעכן קעגן געזעץ : טרעטן דאָס געזעץ מיט די פֿיס : נעמען דאָס געזעץ אע די אייגענע הענט : ווערן אַליין דער ריכטער : מאַכן אַ קורצן פּראָצעס : טעת און פֿעדער : לינטשן פּ 44- .
העלרות שבתורה) פּ 99- : זע (השדלש) ניט ערלעך (ניט-יושרדיק, געמע אאַז“ר) — אַדי : ברעכן דאָס וואָרט : שווערן פֿאַלש : ליעערן, שווינדלען : גע אויף לינק נ-) : כאַפּן פֿיש אין מוטנעם (טריבן) וואַסער אאַן“ר — 363 : פֿאַרקויפֿן זיך צום טײַוול : פֿאַרקויפֿן די בכורה פֿאַר אַ טאָפּ לינדזן : פּראָסטיטויִרן זיך.
מכשיל זײַן : אַראָפּפֿירן פֿון (גלײַכף וועג (פֿון דרך הנשר) : אָנריידן צו זינד : דעמאָראַליזירן.
אַדי : פֿאַרברעכעריש, קרימינעל, י קרימי נאַלנע : סקאַנדאַליעו, הימלשרײַענדיק, אומדערהערט, אומגעהערט, אומפֿאַרגעבלעך, ז אומפֿאַרצײַלעך : זינדיק, אָמא, אומווערדיק, ז אומווירדיק, : אומפּאַסיק, ניטשיין, ניט-רעכט, מיאוס (ווי די זינד), ז אָפּשײַלעך, קרום, בייו, שלעכט: לויז, גרינג (רי אַ קל שבקלים) : ניט גלאַט(יק), דאָסיק, אומעטיש, אָנפּרינציפּנדיק, זפּרינציפּנלאָז(יש, אָוגעריסנדיק, געריסנלאָוייק) , אומיושרדיק, אומגערעכטיק, אומרעכטפֿאַרטיק : אומערלעך, אומאָרנטלעך, אומסאָליד, אומראַיעל , אומערנהאַפֿטיק, אָנכאַראַקטערדיק, כאַראַקטערלאָו(יק) , אומפֿאַרלאָזלעך, אומפֿאַראַנטוואָרטלעך, אומגלייבערדיק, אומגלייבווערדיק, פֿאַרקויפֿלעך: אומגעטרײַ, ז אומטרײַ, וואָרטברעכעריש : אומאָמתדיק, אומאויפֿריכטיק, פֿאַלש, שווינדלעריש אאַו“וו — 363.
אומאָנשטענדיק, ניט-דזשענטלמעניש, פּאַרטיייִש, נושא-אָנימדיק, צדדימדיק, נוגע-בדברדיק, איינזײַטיק : אוממאָראַלש, אַמאָראַלש, אימאָראַליש, ז אומזיטלעך, ז זיטנלאָויק, הפֿקרדיק, שלקהאַפֿטיק, מוטוויליק, ווילדוויליק, ז ווילקירלעך : פֿאַרדאָרבן, געזונקען, דעמאָראַליזירט : אומפֿאַרבעסערלעך, אומאויסבעסערלעך : שוואַך, אומפֿולקום , ניט-פֿולקום, ז אומפֿאָלקאָמען, אומשלמותדיק : פּנימהדיק, סירכאדיק.
אָפֿל, נידעריק, קלע, קליינלעך, געמיין,
669
פאָדלע, אוממענטשלער, נידערטרעכטיק, פֿאַראַכטלעך, שענדלעך, אינפֿאַם, הינטיש, אַויר(קש, שווײַניש, שמוציק, אויסגעלאַסן — 597 : לײַדאַצקע, משומדסקע, לומפּיש אאַו“ר — ס.
אינר, פֿראַן : עס איי ניט אין אָרדענונג : עס אין ניט ווי עס באַדאַרף צו זײַן : עס עס אין ניט גלײַך : אַווי פֿירט זיך ניט : אַזוי טוט מען ניט : דאָס אין ניט קיין דרך (גאַנג) : לא זוּ הדרך : וואָס פֿאַר אַ צורה (פּנים) האָט עס?: למה יאמרו הגויים ז: מה יאמרו הבריות? : עס אין ג(ע)וואַלד צו שרײַען : עס אין ניט צו פֿאַרענטפֿער : עס אין ניט צו פֿאַרטיידיקן : עס איו מיט קיין צען וואַסערן ניט אָפּצוּוואַשן : מען דאַרף דערויף קורע זײַן (קריעה רע-ן) : מע דאַרף אים דערפֿאַר שמײַסן : אים קומט נאָך אַ רעשט : דעם ציגײַנער קומט נאָך צען פּאַרעס אַרויס : אָ טעמפּאָראַ, אָ מאָעס ! : מה נעשה הקן שלא נחטא?.
אַלה תּולדות יונגאַטש : אַלה תּולדות נח— דאָס איו די מעשה פֿת אַ פּאַרך: ער אין אַל (קל) דאָס שלעכטס (בייז) : ער אין וואָס אין דער קאָרט: ער איו אַ דער רוח ווייס(ט) וואָס: ער אין ערגער ווי געשמדט: אַ קשרענאָמה מיט אַ טרייפֿן גטריפֿהנעם) גיר: ער מיט זײַנע קשרע הענט:מען טאָר מיט אים אויף איין ברעט (אע זײַנע דלד אַמות) ניט שטיין : מען טאָר פֿון אים קיין הנאה ניט האָבן ווי פֿון חנוכה-ליכט : ער אין אַ שיינער פּאַרשוע—אויף דער מאַבה : אין אים איו (אין אים שטעקט) קל בו : ער אין סדו בכֿל ויִד כֿל בו : ער אין נישט צו גאָט און נישט צו לײַט(ן) : ער אין ניט ווערט קיין גוט וואָרט (קיין פּיטאַק, קיין בלײַער) : ער אין ניט ווערט, וואָס די זון שײַנט אויף אים גראָס די ערד טראָגט אים) : וואָס וועט פֿון אים ווערן? — אַ ועקשנײַדער (אַ ננב) : עס וועט פֿון אים אַרויסוואַקסן אַ ננבֿ (אַ וּאון, אַ רבי (פֿון גןבים)) : מען מעג אויפֿבויען אַ טורמע פֿון זײַנ(ע)ט וועגן : אַלע טורמעס וועלן זע מיט אים פֿול : ער וועט אַרויסקומען 670
פֿון פאַוויאַק—אַ גרויסער : ער וועט מיט זע טויט ניט שטאַרבן : וועסט זיך אָנהייבן מיט אים, וועסטו ענדיקן מיטן מלאך-האָרת : אַן דו וועסט ניט פֿאָלגן מיר וועסטו פֿאָלגן דעם אָפֿיציר : אַזעלכע זאָל מען געדיכט זייען און שיטער זאָלן זיי אויפֿגיין : אַן אַנטלאָפֿענער פֿון קאַטאָרגע פֿירט אַ געהרגעטן אויף אַ געןנכֿעטן פֿערד-און-וואָגן : שאַנדרע באַנדרע—איינס ווי דאָס אַנדערע : מען דאַרף זיי אַלעמען אויפֿהענגען אויף איין שטריק : דײַן טאַטע זאָל פֿון קבר אויפֿשטיין און דיך אָנקוקן, וואָלט ער זיך צוריק געלייגט : וואָס קומט אַרויס פֿון דעם גוטן ביר אין דעם שלעכטן פֿאַס (, אַן די פֿאַס איו אַ שלעכטע) : מי יִתן עהור מעמא ! : היהפֿוך כּושי עורו? :
שפּר : קראָ-ערע וואַקסט אָן רעע : שלעכטס לערנט מען זיך באַלד אויס : אַן מען גיט דעם טײַוול אַ האָר וויל ער גאָר (די גאַנצע באָרד) : אין אַ שעת-הכושר גייט מען אַרעק פֿון יושר : יושר וויל מען, אַן יענער (דער צווייטער) זאָל האָבן : ויִשמן ישורון ויִבעט : אַן דו האָסט ניט קיין יושר גיי דאַוו(ע)נען מינחה: אַ פֿערד אויף פֿיר פֿיס ספּאָטיקעט זיך ובפֿרט אַ מענטש (מיט איין צונג) : בעסער ביין איידער אַל דאָס ביין : ביין אין ניט אַל דאָס ביין : מוטב שיִהיו שוגגין ואַל יִהיו מוידע.
פֿון עוולות לעבט מען : מעשים טובים העלפֿן ניט, מעשים רעים שאַטן ניט : די בעסטע העלפֿט כאַפּט אויס דער חזיר : דאָס בעסטע עפּעלע כאַפּט אויס דער חויר : דעם ערגסטן הונט קומט אָן דער בעסטער ביסן : דער הונט כאַפּט אַ בייגל בײַם בעקער—דער הונט בלײַבט אַ הונט, דער בעקער בלײַבט אַ בעקער : אַן מען איי אַ שייגעץ גיט מען אָפּ פֿאַר אַ שוסטער : צוליב איין שלעכטן לײַדן פֿיל גוטע : באָקום שאַין אָיש (שאַין אַנשים) השסדל להיות אָיש : ווו עס זײַנען ניטאָ קיין מענטע זײַ דו אַ מענטש.
ראָעים אַפֿילו על אָתחו אָל גיהנום אָינם
חוזרע בתּשובֿה : האָדעווע אַ וואָלף ווי לשג, קוקט ער אַלץ אין וואַלד אַרע : דער וואָלף כאַפּט אַזוי לאַנג די ציגעלעך, בין דער רוח כאַפּט אים אַליין : אַ וואָלף פֿאַרלירט זײַנע האָר, אָבער ניט זע נאַטור : פֿון אַ יאַלעווער קו קען מען קיין פּוטער ניט שלאָגן : פֿון אַ חזירש עק (פֿון אַ סזירק אויער, פֿון חזיר-האָר, פֿע אַ בעריע וויידל) קען מען קיין שטרײַמל ניט מאַכן : מונבתא (מעקוּתא) דחזירתא מא מאַכנתא שטרײַמילתא נ-פּ) : אַן אײַנגעבראָכענעם נאָגל קען מען ניט אויסגלײַכן : אַ עטן מענטע וועט די שענק ניט קאַליע מאַכן, אַ שלעכטן וועט דער נִית-האָדרש ניט פֿאַרריכטן (אויסבעסערן) : אַ גוטער דאַרף ניט קיין קלעפּ, אַ שלעכטן העלפֿט ניט קיין קלעפּ : אַ גוטן העלפֿט אַ וואָרט, אַ שלעכטן העלפֿט קיין שטעקן אויך ניט : וואָס מער מען קראַצט דעם פּאַרך, אַלץ מער וואַקסט ער : שמיר אַ פּאַרך מיט האָניק, אַ פּאַרך בלײַבט אַ פּאַרך : דאָס האָלצעפּעלע שווימט פֿון אויבן : עפּעס שלעכטס וועט דער רוח ניט נעמען : טו ניט קיינעם קיין שלעכטס, וועט מען דיך לאָזן צו רו : אַ פּאַרך מעג זיך קראַצן.
זען אויך : אָקר ננבּ, גנבֿה 482, ונבֿ 488, אומאידלקיט 557, פֿליכטפֿאַרזעונג 578, שולדיקייט 5, אויסגעלאַסנקייט 597, אַפּיקורסות 618.
575. באַרעכטיקטקייט
ם : באַרעכטיקטקייט, פּריווילעגירטקייט אאַו“וו — אַדי : באַרעכטיקונג: גלײַך-באַרעכטיקונג, פֿול - באַרעכטיקונג : דערלויב, דערלויבונג, אויטאָרעירונג, אויטאָריואַציע : רעכט, אויטאָריטעט, פּרעראָגאַטיוו, זכות, זכות-הקיום, זקיה, רשות, חנקה : פּריווילעגיע, פֿרײַהייט : פּריווילעגיעס, פֿרײַהייטן, קיומים : סערוויטוטן : לגאָטע, להאָטע : י פּראַוו, י פּראַווע : פֿאַרדינסט, זכות אָבות.
אייננסרעכט, ז אייגנטום - רעכט, באַזיצ-
רעכט, פּאַטענטרעכט : בכורה, בכורהשאַפֿט, בכורה - רעכט, מאַיאָראַט : געבוירן - רעכט, געבורטרעכט : בירגעררעכט, ציווילע רעכט : באַשליסרעכט, שטימרעכט : באַראָטרעכט, באַראַטרעכט : וווינרעכט, פּראַוואָזשיטעלסטווע, אָזקת-הייִשוב, אָוקת-הקהילה : וועגרעכט, אַרבעטרעכט : רעכט אויף אַרבעט : האַנדלסרעכט : אויטאָררעכט, מחבר-רעכט, פֿאַרלאַגרעכט, קאָפּירײַטנאַ-) : גלײַכע רעכט : פֿרויענרעכט : דאַמענרעכט, דאַמען - ערע, דאַמעדהערינג נ-פּ) : ערנרעכט: אורלויברעכט: אויסליזרעכט נ-נ'ח : מלוכה-רעכט, ז שטאָטסרעכט : אַדמיניסטראַטיוו(ע) רעכט, אויסנעמרעכט, פֿעלקעררעכט, אינטערנאַציאָנאַל(ע) רעכט, אויסלענדער-רעכט אאַז“וו : עקסטעריטאָריאַליטעט.
דערלויבעניש, קאָנצעסיע, פֿרענטשײַן נאַ-) אאַז“וו — 8-פּ : רעכט(ס)פּאַפּיר, רעכטס-דאָקומענט, רעכטטיטל, טײַטל נאַ-) : פּאַטענט, טשאַרטער, שײַנצעטל , בלעטל, ליצענץ, לעסענס נאַ-) אאַו“וו — 366.
באַרעכטיקטער, פּריווילעגירטער אאַז“וו — אַדי : נִעל-אָצרא, נִר-אָצרא, לגאָטניק, להאָטניק, יִחסן, פּרעטענדענט.
וו ן האָבן אַ רעכט צו : האָבן אַ חנקה אויף,
האָבן אַ פּריווילעגיע אויף אאַז“וו — - : געהערן צו, באַלאַנגען צו : זײַן באַרעכטיקט צו פּ אַדי : קומען : פֿאַרדינען, זוכה זײַן : ווערט זײַן, ראָוי זײַן : זײַן קוואַליפֿיצירט פֿאַר, ז קוואַליפֿיצירן פֿאַר.
געבן נעמעען) דאָס רעכט (די פּריווילעגיע אאַז“וו) : דערלויבן, אויטאָריזירן, באַרעכטיקן, מנכה זײַן, פּריווילעגירן, קאָנצעסיאָנירן, פּאַטענטירן.
אַדי , אינוו : רעכטלעך, אויטאָרעירט, דער-
לויבט, פֿולרעכטיק, גלײַכרעכטיק, באַרעכטיקט, פֿול באַרעכטיקט, גלײַך באַרעכטיקט, פּריווילעגירט, פאַטענטירט, פֿאַרדינסטפֿול , ווערט, פּאַסיק, קוואַליפֿיצירט : מוכשר ;
האָוי : האָוי לקך : ראָוי לאותה אָיצטלא :
באָוקת : ברשות : בזכות : בתורת נבּאי : לויט
רעכט : עקס אָפֿיציאָ.
זע אוּיך : רעקאָרד אבּ, עזעצלעכקיט אפּ.
אַזפּ. אומבאַרעכטיקטקייט
ם ן אומבאַרעכטיקטקייט, רעכטלאָויקייט אאַז“וו — אַדי : אומבאַרעכטיקונג, רעכט-
באַרויבונג, רעכט-פֿאַרמינערונג אאַז'וו — יי :
דיסקוואַליפֿיקאַצע, דיסקוואַליפֿיצירונג.
וו ן זע ניט-באַרעכטיקט, זח ניט-אויטאָריזירט אאַזיוו — אַדי : ניט האָבן קק רעכט אויף :
ניט געהערן צו, ניט באַלאַנגען צו : ניט האָבן
דאָס רעכט : ניט פֿאַרדינע : ניט ווערט זײַן,
ניט האָוי זײַן : ניט זוכה זײַן : ניט זײַן קוואַליפֿי
צירט פֿאַר, ז ניט קראַליפֿיצית.
פֿאַרלירן דאָס (די) רעכט אויף : אָפּנעמע
(צונעמען, צוריקנעמען) דאָס (די) רעכט : באַ-
רויבן פֿון רעכט, דיסקראַליפֿיצירן : צונעמען
די בירגערשפֿט, דעם טיטל , דאָס (די) רעכט
צו פּראַקטיקירן אאַז“ר : אַראָפּרײַסן די
טרעסטלעך : פֿאַרקלענער (פֿאַרמינערן) דאָס
(די) רעכט פֿון.
אַדי : רעכטלאָז(יש, אומרעכטלעך, ניט-באַרעכטיקט, אומקוואַליפֿיצירט, ויטשויטאָ-
רעירט, ניט-פֿאַרדינט, ניט-מערט, ניט-ראָוי.
פֿראַן : עס קומט אים ניט : עס האָט אים ניט געקומט: עס אין אים ניט געקומען.
577. פֿליכט , פֿליכטטוונג
ם : אַחריותדיקייט, פֿאַראַנטוואָרטלעכקייט, אָבלישטאָרשקייט אאַז“וו — אַדי : פֿליכט,
פֿאַרפֿליכטוע, התחײַבות, חוב, אָבליגאַציע,
חיוב : מוז, מווואַך, (קאַטעגאָרישער) אימפּע-
ראַטיר : געבאָט, מיטע, שליחות : שולד,
שלדיקייט : חלק, טייל : שך, עול , לאַסט :
עול דרךשע, עול משפּחה, עול מלכות, עול
מלכות שים : מאָראַלישער חוב, ערדחוב,
בירגער-חוב אאַו“ר : אויפֿגאַבע, פֿונקציע,
עובדה, באַרוף אאַויוו — פּ-פּ : פֿליכטגעפֿיל :
פֿאַראַנטוואָרטונג, דין - ואָשבת, רעכענונג,
אַחריות.
פֿליכט-(חוב-)טוונג, פֿליכט-(חוב-)דער
פֿילונג, פֿליכט-(חוב-)אויספֿירונג, פֿליכט-
(חוב-)דורכפֿירונג פֿליכט-(חוב-)אָפּהיטונג, חוב-
אָפּצאָל , סאַטיספֿאַקציע.
מעלשחרעת, מי שמחויבֿ, מה מחוּיב
נ-פּ) , מחוּיב, פֿאַרפֿליכטער, ז פֿאַרפֿליכטער
טער.
וו ן האָבן אַ חוב (אַ פֿליכט, אַן אַחריות) — - : ליע אויפֿן קאָפּ (אויף די פּלייצעס, אויפֿן
געוויסן) : אויסגע צו : אויספֿאַלן אויפֿן מרל
(חלק) פֿון: זײַן געבונדן (ז פֿאַרפֿליכטעט אאַן“וו)
— אַדי : זײַן אונטער אַן אָבליגאַציע נ—) : דאַרפֿן
ענטפֿערן פֿאַר : דאַרפֿן ענטפֿער פֿאַרן גרינעם
טיש : דאַרפֿן אָפּגעבן דידואָשבון פֿאַר: טראָע
די (דאָס) אַחריות פֿאַר: חל זײַן אויף: מוטל
זע אויף : שולדיק זע אין : חייב זײַן אין :
מחייכֿ זע : דאַרפֿן, מוזן : קערן צו, געהערן צו. נעמען אויף זיך (אַ חוב, אַ התחײַבות
פֿליכטן ויך, מקבל זײַן אויף זיך : ערב ומ,
גאַראַנטירן אאַו“ר — פּזפּ.
המשמר : האַלטן, אָפּהיטן, היטן : האַלטן זיך
בײַ : האַלטן (אָפּהיטן) ווי נעגל-ראַסער, ווי
(דעם טאָג פֿון) שבת, ווי די מלכה שבת, ווי אַ
פֿרומער עד תּקילע צו לייע (אַשרי צו ואָע),
ווי אַ פֿרומער ייִד דעם אַשרעצר : ניט אָפּ-
טרעטן קיין קוצו אָל יוּד, ניט אָפּטרעטן בּחוט
השערה : ניט פֿאַרפֿעלן : ניט פֿאַרפֿעלן ווי אַ
ייִד פֿאַרפֿעלט ניט דאַר(אָנען (תפֿילע לייע) :
ניט פֿאַרזאַמען, ניט פֿאַרזוימען, ניט פֿאַר
לאָזן, ניט מחמץ זע (אַ מיצווש : ממלא
זמ, מקיים זע, אויספֿיר, דורכפֿיר, דער
פֿילן, ז דערליידיקן, נאָכקומע, גוט מאַכן: אָפּ-
צאָלן אַ חוב: האַלטן אַ האָרט (אַ צואָג) : יוצא
(פֿאַר האָט, פֿאַר גאָט את פֿאַר לײַטן) : יוצא זײַן
לקל הדעות : מוציא זש.
אַדי : פֿאַראַנטהאָרטלעך, מחויבדיק, חלבדיק, געהעריק, אַחריותדיק, געבונדן, פֿאַר-
פֿליכט, ז פֿאַרפֿליכטעט, שולדיק, משועבד,
אָבלישטאָרש, אימפּעראַטיוו.
פֿראַן : איך נע- דאָס אויף מײַנע הענט : איך וועל אויסשטיין דעם קילבול : אויף מיר
(אויף מע קאָפּ) די עקרה : אויף מע ריזיקע :
אויף מע אַחריות : עלי (אָלי) ועל צאָרי : אויף
מען קאָפּ : ער וועט מוזן ברענגע אַן עגלה
ערופֿה : דער מורע האָט אָפּגעטאָן זײַנס
(—דער מורע קע גס : שמעק אָפּ דיִן חלק
(את גק.
שפּר : אָדם מיעד לעיל- : מען מיי ייצא זע פֿאַר דער וועלט אויך : פֿאַר דער וועלט
מון מען מער יוצא זע ווי פֿאַר גאָט אַליין : וויל
מע פֿאַר אַלעמען יוצא זע, קריכט מען ערשט
רעכט אין דער בלאָטע אַרע.
דען אויך : אָמת 862, פֿאָלגעוודיקייט 466, רעכטפֿאַרטי קיט 573.
578. פֿליכטפֿאַרזעונג
ם : פֿליכטפֿאַרזעוט, פֿליכטפֿאַרגעסונג, ניטאָפּהיטוט, אָפּטרעטונג אאַז“ר . יי.
עובר - שבועהניק, האָנה - בדיבורוניק,
האָרטסמאָ נ-פּ) : ווינטמיל , סרשטש, פֿריצאַק :
פֿליאַדער — 3-בּ.
וו : ניט טאָ זײַן חובֿ (זע פֿליכט) : ניט מקיים זע, ניט דערפֿילן, ז ניט ממלא זע, ניט
אויספֿירן, ניט דורכפֿירן, ניט מט מאַכן, ניט
האָכקומען, ניט לצא זע : ניט היטן, ניט אָפּהיטן,
ניט האַלטן : האַלק ווי יורקע פֿע שולחערוך :
ארסמײַדן(אַרומגע) האָס געזען דערלויבזזיך: נעמען ליִכט : ניט האַלטן קיין צוזאָג (קע האָרט, קק שבועה) : דרייע מיט דער צונג : מאַכן פֿת זע נאיר אש“וו) מויל אַ כאָליערע — 3-בּ: ברעכן אַ צואָג (אַ וואָרט, אַ שבועה) : אָפּטרעק פֿת זײַן וואָרט, ז צוריקגיע אויף זע וואָרט, מקנה בדיבורו זײַן: עובר שבועה זײַן: טרעטן מיט (אונטער) די פֿיס : ניט מאַכן זיך פֿון : איגנאָרירן: פֿאַרזען, פֿאַרקוקן : פֿאַרמאַכן (צומאַכן) די אויע : פֿאַרגעסן זיך : פֿאַרפֿעלן, פֿאַרזאַמען, פֿאַרזוימען : דורכלאָע, איבערהיפּ(ער)ן : פֿאַרקנייטשן (אײַנזאַלצן) (אַ דאַוו(שנעך : מאַנקירן, פֿאַרנאַכלעסיקן : מועל בשליחות זײַן : אָפּטרעטן פֿון געזעץ : ברעכן (פֿאַרברעכן, איבערשפּרײַזן, איבערטרעטן) דאָס געזעץ — פּזפּ : אָפּואָע זיך פֿון, אָפּוואַרפֿן זיך פֿון, אָפּטרייסלען זיך פֿון, אויסטאָן זיך פֿון : אויסלאַכן זיך פֿון: פֿײַפֿן אויף: האָבן נעמעצן, עפּעס) אע דער ערד (אַדמה) : אָפּראַע זיך די הענט מן : אַראָפּהאָרפֿן פֿון זיך דעם עול (שד).
אדי : אומפֿאַרלאָזלעך, אוּמפֿאַראַנטוואָרטלעך, אומאַחריותדיק.
פֿראן : ווערטער ווי אַ הונט האָט געבילט (געבולן) : עלעהיי אַ הונט האָט געבילט (געבולן) : אַ מענטש רעדט, אַ הונט בילט : אַ קויל אין אַ מאָל רויט און אַ מאָל שוואַרץ : גאָט האָט אים געגעבן אַ צונג, ער זאָל מיט איר דרייען : אויף זײַנע רייד אע ניטאָ וואָס צו בויען : אויף זײַנע רייד קען מען בויען (שטעלן) אַ קלויסטער : זײַן וואָרט זאָל זײַן אַ שטעקן, וואָלט מען זיך ניט געטאָרט אָנשפּאַרן : זײַן וואָרט זאָל זע אַ בריק, האָלט איך מורא געהאַט אַריבערצוגק : מען שיקט אים צום רב, גיט ער צו דער רביצע.
זען אויך : שוועדל —5, אומפֿאָלגעמדיקייט זא, אור רעכטפֿאַרטיקיט
פזפּ. ניט-געבונדנקייט
ס : ניט-געבונדנקייט, אומפֿאַראַנטוואָרטלעכקייט, לויזקייט אאַז“וו — אַדי : אימוניטעט,
פֿרײַהייט, אויסנעם, פּריווילעגיע : פּריצות,
הפֿקרות — 4-7 : באַפֿרײַונג, אויפֿבינדונג, אַב-
סאָלווירונג אאַז“וו — יי : קיטור, דיספּענסאַציע,
אינדולגענץ, אַבסאָלוציע, אַבסאָלוטאָריום :
האָרת-נדרים.
אומפֿאַראַנטוואָרטלעכער, ניט-געבונדע-
נער אאַז“ר — אַדי : חרש שוטה וקטן.
וו ן זײַן ניט-פֿאַראַנטוואָרטלעך (ניט-געבונדן, פֿרײַ אאַן“וו) — אַדי : ניט דאַרפֿן ענטפֿערן
פֿאַר : ניט דאַרפֿן אָפּגעבן קיין דין-וקשבון
פֿאַר : זײַן אָטור פֿון : ניט האַלטן פֿאַר-
אַנטוואָרטלעך פֿאַר : אַראָפּנעמען די פֿאַראַנט-
וואָרטלעכקייט פֿון : אויסנעמען : פֿרײַ מאַכן
פֿון, באַפֿרײַען פֿון : אויפֿבינדן, אַבסאָלווירן,
דיספּענסירן : מתּיר גדר זײַן : געבן אַ פֿרײַע
האַנט, געבן די פּריווילעגיע, פרירילעגירן.
אַדי ן אומפֿאַראַנטוואָרטלעך, ניט - פֿאַרפֿליכט, זניט-פֿאַרפֿליכטעט, פֿליכטפֿרײַ,
אימון, לויו, ניט-געבונדן, באַפֿרײַט, אָטור,
אויפֿגעבונדן, אַבסאָלווירט, דיספּענסירט.
זען אויך : אומהערשאַפֿט 457, פֿרײַהייט 469, אָיתר 599. 580. קבֿוד
ם ן געערטקייט, געשאַצטקייט, געאַכטקייט אאַן“וו — אַדי : פֿאַרערונג, פֿאַרערלעכונג,
פֿאַרהערלעכונג, אַכפּערונג אאַו“וו — יי : אָבוד,
קאָפּווייטאָג נ-פּ) , זקיה, ערע, האָנער, האָנאָר,
י פּאַטשאָט, שטרײַמל, שמעלצל : קיבוד :
קיבוד אָב, קיבוד אַם אאַו“וו : אָפּשײַ, ער-
פֿאָרכט, ז ער(ע)פֿורכט : ייִראת-הקבוד, ייִראת-
הרוממות, הידור-הקבוד, רעווערענץ : אַכטונג,
הויכאַכטונג, רעספּעקט, רעשפּעקט נאַר-) ,
י אוּוואַזשעניע, י שאַנאָוואַניע, שאַצונג, הויכ-
שאַצונג : אַליין-אַכטונג, אַליין-רעספּעקט : דרךאָרץ, אַרבות, איידלקייט, העפֿלעכקייט אאַן“וו — פּפּפּ.
ערנפּלאַץ, ערנויץ. רעכטע זײַט, רויטער ווינקל נסאָיס : אויבנאָן, אויוונאָן נדיאַק , שפּיגלוואַנט: קיזרח-ראַנט, מיזרחשטאָט: קלה-באַנק : קיסא-הקבוד.
געאַכטער, ז געאַכטעטער, געשעצטער אאַן“וו — אַדי : ערן-בירגער, פּערזענלעכער ערן-בירגער. ערן-בירגער לדורות, ערן-מיטגליד אאַז“וו.
וו : האָבן קכֿוד : זײַן געאַכט. זײַן געשעצט, זײַן געערט אאַז“וו — אַדי : זײַן בײַ נעמעען) ווי אַ קייסערינע (אַ קיסרטע, אַ קייסערטע), ווי אַ פּוילישע מלכה, ווי אַ פּריצטע : האָבן רעספּעקט (דרך-אָרץ, אַרבות) פֿאַר : רעספּעקטירן : באַהאַנדלען מיט רעספּעקט (מיט דרךאָרץ אאַן“וו) — 6-- : לייגן קבוד אויף : נוהג קבוד זײַן אין : האַלטן אין אָבוד : האַלטן ערלעך : הויך האַלטן, טײַער האַלטן : מקבד זײַן : אַכטן, הויכאַכטן : שאַנעווען, י אוראַושען : אָפּגעבן קבֿוד, חולק קבוד זײַן : טיילן כיבודים : מקבד וײַן מיטן ערשטן שאָס נ-פּ) : מנכה זײַן : ערן, ז ווירדיקן : באַערן, באַערדיקן נ--), גרייסן נאַר-) , ז גרויסן : ערלעכן, אַכפּערן : שעצן, הויך שעצן, שאַצן, הויך שאַצן, פֿאַרערן, פֿאַרערלעכן, פֿאַרהערלעכן, גלאָריפֿיצירן, פֿאַרהייליקן, פֿאַרגעטערן : מאַכן אַ גאָט (געטשקע) פֿון : אַרויסרײַון אַכטונג צו : אַרויפֿקוקן צו : פֿאַלן פֿאַר, (אָנ)בייגן דעם קאָפּ פֿאַר : בייגן זיך (כורעים ומשאַחווים) צו, קניִען צו : קושן דעם זוים פֿון ועמעצנס) מאַנטל : טאַנצן (אַרומטאַנצן) אַרום : שפּריעען קדוש פֿאַר : אָפּבלאָזן דאָס אָרט פֿון : לעקן די טעלער בײַ : — לעקן נעמעצן) : קראַצן דעם האָנער פֿון נ-פּ) : טראָגן אויף די הענט : מאַכן אַ צימעס פֿון — 583.
אַדי ן (ב)קבודיק, האָנערדיק, י פּאַטשאָטנע, האָנעראָווע, אַכפּער(ד)יק, אָפּשײַיִק, ער-
פֿאָרכטיק, ז ער(שפֿורכטיק, ייִראתזקבֿודיק, ייִראת-הרוממותדיק : געערט, פֿאַרערט, געשאַצט, געשעצט, געאַכט, געאַכפּערט, ז גערירדיקט, הויך געהאַלטן, רעספּעקטירט, געערלעכט, געהערלעכט, געגרייסט, ז געגרויסט, גלאָריפֿיצירט, געקרוינט, געהייליקט, פֿד געטערט.
אינוו ן מכובד : בקבוד : מט רעספּעקט (רעשפּעקט נאַר-)) (צו מעלדח : באַימה ובייִראה : יל וראָדה : במחילת כּבודו.
פֿראַן : כּכֿידו במקימו מינח : מען וועט דיך זעצן אויף דער נום-טובדיקער פּאָליצע נ-פּ) . שפּר : קכֿד אע אַ לעבער : קכֿד געפֿינט מען אין יאַטקע : קבד וואַלגערט זיך אויפֿן מיסט, ווער עס וויל נעמט אומזיסט : פֿון קבוד ווערט מען ניט זאַט : וואָס נוצט קבוד, אַן מען האָט ניט צו עסן? : מען שטאַרבט ניט פֿון הונגער נאָר פֿון קבוד : קבוד און געלט רעגירן די וועלט : אַ כּאָרה געלט, אַבי דער קבוד אין גרויס : צו פֿיל אָבוד אין אומקבוד (אַ האַלבע שאַנד) : שפּײַן קאָכט מען אין טאָפּ און אָבוד קריגט דער טעלער : אין דרײַ ערטער גיט מען זיך קיין אָבוד גיט אָפּ : אין תּפֿיסה, אע נִית-הקיסא און אין אָרחץ : פֿאַר אומקבוד אַנטלויף, אָבער דעם קבוד לויף ניט ואָך (אָבער יאָג זיך ניט נאָך אָבוד) : ווילסט ניט האָבן קיין אומקבוד, ניט יאָג זיך נאָך קבוד : (קל) הרודף אַחר(י) הקבוד—הקבוד בורח מאָוו : קבוד אין ווי אַ שאָטן : וואָס מער מען לויפֿט אים נאָך, אַלץ ווײַטער אַנטלויפֿט ער: (קל) הבורח מן הקבוד הקבוד רודף אַחריו : ווער עס אַנטלויפֿט פֿון קבוד דעם יאָגט דער קבֿוד נאָך : לויף ניט נאָך דעם קבוד, וועט ער אַליין צו דיר קומען : קוף הקבוד לבוא : ווילסט האָבן אַ אָנים בײַ לײַטן, האָב פֿריִער אַ קנים בך דיר אַליין : דער שענסטער קכֿוד איי אַו מען ויצט אע דער היים : האַלט דיר דעם קכֿוד און ויץ אין דער היים : אַי מען וויל ייר בײַם קבוד דערהאַלטן מיי מען דעם מאָלצײַט אע
צווייען שפּאַלטן : קבד אָת אָאָיך ואָת אאָך : (דול קבוד הבריות : אינהו מכובד? המקבד אָת הברות : יהי כבוד חקרך אָביב עליך בּשלר : ווער עס שאַנעוועט יענעמס קבוד שׁאַנעוועט זײַן אייגענעם קבוד : ווער עס האָט אַלק קיין קכֿוד ניט קען אַנדערע קע קבוד ניט אָפּגעבן : רבֿ (נשיא) שאָחל צל בּבודו, בּבודו מחול (אָע כּבודו פחול).
ען שיך: אידלקיט אנ, לויב ש.
ם : שענדלעכקייט, נידעריקייט, אומרערדי קייט אאַייר — אַדי : דערנידער(יק)ונג, דיסקרעדיטירונג, זידלונג אאַו“וו — יי : אומקבוד, שאַנד, שמאַך נאַר-) : חרפּה, בניון, בוּשה, אָרפּהנע בושה נדיאַק, קיוש, גנאַי : נִעיבןיון, קיזיבויונות, חרפּות וביושים, שאַנד און שפּאָט, לעג וקלס : פּסול אע דער משאָחה : שמץ פּסול, פֿלעק, סטיגמע, שאַנדפֿלעק, שאָדצייכן, קינס צייכן, בראַנד, בראַנדמאַרק, בראַנדצייכן, אײַנברען.
אומאַכטונג, אומרעספּעקט, אומאָרבות : חילול-הקבוד, אָעדר-הקבוד, פּחיתותזקבוד : גרינאאַצונג, גרינגשעצונג : חילול, חילול האָם, חילול הקודש, שענדונג, לעסטערונג : שיפֿלות, ירידה: דעגראַדאַציע, דיסקרעדיטאַציע, קאָמפּראָמיטאַציע : דעפֿאַמאַציע, סטיגמאַטיואַציע.
אומאָנשטענדיקע, שענדלעכע באַהאַנד-
לונג : באַליידיקונג : אויספּאַטש, פּאַטש אין קנים : בלוט-צאַפּעויש, שקיכת-דמים — ז-פּ : אַפֿראָנט, בלאַמאַזש, שטומפּ נ-) : זידלערײַ : קללות, חרמות — 9-פּ : אויסרײַקעניש, גאָב, פּאָרציע, חלק, סילוק, פּאָטאָטיק, פּסק, אָפּשניט : יום האָישי, קידוש, עליה, שלישי, שישי, מפֿטיר, מי - שקרך, יברכך, קעמון : פֿעפֿער : קרום וואָרט, זידלוואָרט : גראָביאַנסטווע, גרוביאַנסטרע : סקאָדאַל, פֿײַפֿערײַ,
אויפֿשפּיל, קאַצן-מוזיק, חתונה, בראָנקס טשיר נאַ-).
באַליידיקער, שענדער, זידלער, סקאַנ-
דאַליסט : אַ פּיסקל ווי אַ אָור הקיסקל.
וו : ניט האָבן קיין רעספּעקט (קיין דרדשרץ, קיין אַרבות) פֿאַר — 80- : ניט לייגן קיין קבוד אויף : פֿאַרשאַפֿן אומקבוד : מבוזה (וממזה) מאַכן, אָזוי ומבוּזה מאַכן, ז אַנטערן : שטעלן אין בניון (אין בזיונות) : שטעלן בסרפּה : אָנטאָן חרפּות און בושות : מגזה זײַן, ממייש זײַן : מבויש שטעלן : שטעלן אין קיוש, שטעלן אין בוריקעס נ-פּ) : בלאַמירן, דיסקרעדיטירן : ברענגען שאַנד אויף : מאַכן צו שאַנד (און צו שפּאָט) : שענדן, פֿאַרשוועכן, דערנידער(יק)ן, דעגראַדירן: אויפֿרופֿן עם קל הנאָרים : אַראָפּווערדיקן : פֿאַרטונקלען, שטעלן אין שאָטן, פֿאַרשטופּן אין אַ ווינקל : שטעמפּלען, בראַנדיקן, בראַנדמאַרקן, סטיגמאַטיוירן אאַו“ר — 604.
באַליידיקן, באַלאָדעוען נ-פּ) : שאָקירן : פּוגע בקבוד זײַן, פּוגם בקבוד זײַן : וווע בקבוד זײַן : אָנרירן דעם קבוד פֿון : רירן (צעקראַצן) דעם האָנער (דעם מורנו, די קרוין), י אָבראַושען, באַרישן ו-פּ) , י אָבידיען : אויספּאַטשן : אָפּפּאַטשן די פֿליגל : גראָב אָנטרעטן, גראָב אָנפֿאָרן, גראָב אָנקומען : אָנטרעטן אויף די הינעראויגן : אַרײַנקריכן מיט די פֿיס (מיט די קאַלאָשן) נצו עמעצן) אין האַרצן : גראָביאַנ(י)ען : אַרויסבאַרײַון דעם גראָבן יונג (דעם קצב אאַז“וו) : נאַ-) ז רופֿן נעמען, ז זײַן פּערזענלעך : פֿאַרשוואַרצן דאָס קוים (די אויגן) : וואַרפֿן שמוץ אויף : באַוואַרפֿן מיט שמוץ : אָפּגיסן מיט אַ פאָמו(י)ויצע : בלאָטיקן : מאַכן צו קויט און צו בלאָטע : מאַכן צו קויט און צו קאָט : אויסמשן מיט דער בלאָטע : מאַכן מיט דער ערד גלײַך : פֿאַרפֿלעקן (פֿאַרשמוצן) די רעפּוטאַציע פֿון : סקאַנדאַליזירן : קאָמפּראָמיטירן : דורכלאָון מיט אַ פּויק : פֿאַרשפּאָטן. אויסלאַכן אאַו“ר — 18-.
זידלען, שנידלע, זשמפֿן, באַפֿאַלן, בראַנדעווע, יענטעווען : אָנזידלען, אויסזידלען, אויסשייגעצן, אויסלאמרן, אויסחזירן, אָפּזידלען, אָפּשייגעצן : זידלען אַן די אויע זאָלן איבערגיין : וואַרפֿן זיך אויף, אַרויפֿכאַפּן זיך אויף : שפּיליערען, פּיסקעווען, באַזינגען : אַרויסגיין מיטן לשון (מיטן אָן בקול) : אויסלייע (אויסרעכענען) וואָס אע דער קאָרט (וואָס אין (אַ בייזער) קאָרט שטייט) : מאַכן אַ קידוש (אַ יוםהאָישי, אַ מישקרך) : מאַכן אַ שהאָרצן סוף : אויפֿשפּילן (אָפּשפּילן) אַ חתונה (אַ ווי וואַט, אַ זײַגעזונט, אַ דאָבראַנאָץ) : אויפֿשפּילן (אָפּשפּילן) אַ בייזן (אַ וויסטן, אַ פֿינצטערן אאַז“ר) פֿרימאָרגן : געבן, דערלאַנגען, מקבד זײַן : געבן אַן עליה (אַ קיומת, אַ סילוק, אַ פּאָרציע אאַו“ר) : געבן אויף שיסל און אויף טעלער : געבן פֿעפֿער (צו שמעקף : מקבד זײַן מיט מפֿטיר, אויפֿרופֿן ששי אאַז'ר — - : דעקן, באַקליידן : רײַבן אַ זײַט (אַ קריי-, אַ מאָרדע, אַ נאָי, אַ קאָלנער) : דערלאַנגען אע ביין אַרײַן (אין דער זיבעטער ריפּ) : רײַסן די זײַטן : אויסרײַסן די אויגן : געבן איבערן פּיסק : אַרבעטן (אָנגעבן) מעשים : סקאַנדאַלעווען, מאַכן סקאַנדאַלן : בושנערען, קאָמאַנדעווען, ראָנדזענען : וואַע זיך צו : זייפֿן דאָס אָנים : אָנרײַבן (אָפּוייפֿן, אָנזייפֿן, אײַנזייפֿן) אַ מאָרדע (אַ מוח) : צוואָגן, אָפּצוואָגן, אויסצוואָגן : צוואָגן דעם קאָפּ : צוואָגן אַ מוח : אויסגיסן די באָד אויף : אָפּבאָדן מיט קאַלט וואַסער : וואַשן : איבערוואַע די ביינער (די ביינדעלעך, די קויטיקע וועש) : מאַכן אויסצר דרייען : אָפּבריִען : שיטן מיט פֿײַער : שיטן (גיסן) פּעך את שוועבל : אָפּגיסן מיט ווד : אָפּשיטן מיט קויל (מיט פּריסיק) : שיטן שוואַרצע מאָן : אָפּרעדלען אַ מצה : האַלע שבת אויף.
ניט פֿאַרשווײַגן, ניט שענקען : אויסלאָע נצו עמעצעח דאָס ביטערע האַרץ (דאָס שווערע געמיט) : (אָשקילן דאָס האַרץ : אוּיס-
קטלען (אוּיסבײַטלע) אַלע (בעע) חלומות : מאַכן אַ סצענע : מאַכן שהאָרעשבת : געבן העל נש : טרעטן אויף : טרעטן מיט די פֿיס, טרעטן אונטער די פֿיס : אויסרײַסן, אויסקאָרענייע : מאַכן אַש (אַ קופּע אַש, אַ באַרג אַ-) : לייגן אע דער ערד (אַדמה) דח : לייע אָרצה : באַגראָבן, געבן אַ באַגראָב : באַגראָבן נײַן איילן אע דר'ערד : באַגראָבן אַן מע זאָל קע תּחית המתים ניט אויפֿשטיין : אײַנשליעען לעבעדיקערהייט.
נפֿאַרגלײַכונגח מאַכן ווי בלאָטע (כעפֿרא דאַרעא, מיט דער בלאָטע צו גלײַך) : זידלען (באַפֿאַלן) בּאָחד הריקים : זידלען זיך ווי אַ שיכורער מי, ווי אַ מאַרקייִדענע, ווי אַ סוטה : אויסזידלען ר אַ הונט, י ווי דעם פּאָסליעדנעם: וואַרפֿן זיך ואויף עמעצן) ווי אַ הונט: אָפּרײַסן זיך ווי פֿע אַ תּליה, ווי אַ הונט פֿון דער קייט : שנײַדן ווי (מיש אַ מעסער : אויסדרייען ווי אַ נאַסן האַנטעך.
וועת באַליידיקט, ווערן דערנידער(יק)ט אאַז'ר — י : וועת מבוּזה (צו שד (און צו שפּאָט) , ללעג ולקלס, לאָשל ולשוינה, לחרפּה ולעינה) : כאַפּן (לייזן, קריע, באַקומען) אַ האָב (אַן אָפּשניט, אַ פּסק, אַ פּאָרציע, אַ צראָג אאַז“וו) — - : אָנפֿאָרן זיך : מבויש ווערן : אײַננעמען חרפּות את בושות : בלײַבן שטע ווי אַן אָפּגעגאָסענער, ווי אַן אָפּגעשמיסענער, ווי אַן אָפּגעבעזעמטער : אַוועקגע אַ באַליידיקטער (אָבל וחפֿוי ראָש, בחרפּה ובבושה, מיט אַ נאָז, מיט אַן אָפּגעשנײַצטער נאָז) : אַוועקגיין ווי די מויד פֿון טאַנץ, ווי די קאַץ פֿון דער מילך, ווי אַ קוימענקער (קוימעדקערער) : פֿילן בושה — 6-- : שעמען זיך אין ווײַטן האַלדז (אַרח : שעמע זיך די אויע צו ווײַזן (די אויע אויפֿצוהייבן) : שעמען זיך צו ווײַזן פֿאַר די אויע (צו קומע אונטער די אויע) : זיך ניט קענען אָפּהאָע מיט קע זיבן (צען) וואַסערן : דאַרפֿן זיך באָבן אַ לעבעדיקער (לעבעדיקערהייט).
אַדי : אומבקבוד(יש , אומ(ב)אַרבות(דיש : שענדלעך, נידעריק, געמע, סקאַנדאַליעז, אוּמווערדיק, ז אומווירדיק, פּחיתות-הקבודיק : פֿאַרשעמט, באַליידיקט, דערנידער(ישט אאַז“וו —וו.
אינוו , פֿראַז : עס האָט קק קני- (קע צירה) ניט : כּדי בנית וקצף : (עס איח אַ חרפּה און אַ בושה ! : (עס איח אַ ענד(ע) ! : שעם זיך ! : פֿע ! : טפֿוי ! : פֿוי ! : פֿו ! : פֿי ! : אַזאַס ! : עס אין ערגער ווי אין טאַטן אַרע : בחראָתי : בחרקתו : בחרפּע : אוי לאותה בוּשה (, אוי לאותה בּלימה) ! : עס ווערט פֿינצטער אין (פֿאַר) די אויע : כאָטש נעם און באַגראָב זיך : עס זאָל אים (צח קיין עאַי ניט זײַן : אָפּגעשמיסן דעם אייגענעם באָלף-מחילות : אויב דו האָסט ניט געהערט קע גוט וואָרט (וועסטו עס איצטער הער : וואָס איך האָב אויף מײַן האַרצן וועל איך אויסלאָזן צו דײַן קאָפּ (, צו דײַנע הענט און פֿיס און צו דע לײַב און לעבך : ער שנײַצט די נאָז דען שמירט דאָס אָנים.
שפר : אַ חרפּה איז צו עבֿענע : שנד אע ניט קיין רויך, זי עסט ניט די אויע אויס : בעסער אַ שאַנד אע אָנים איידער אַ קרענק אין בויך : בעסער אַ ווייטאָג אע האַרצן איידער אַ חרפּה אע אָנים : אַל תּוּידו בנת : בושה טוט וויי : המלבין פּני חקרו ברבים בּאָילו שופֿך דמים (אַין לו חלק לעולם הבאָ) : הכל לפֿי הממש והמתנִיש : אַ פּאַטש פֿאַרגייט, אַ וואָרט באַשטייט : הפּוגם את עצמו פּוגם משקחתו עמו : כּל הפּוסל במומו פוסל : צוריק שייגעץ גילט ניט (זאָגט מען ניט) : „טי מעניאַ רושל' אין קק טענה ניט : אויף פֿאַרשריִגן האָט נאָך קיינער קיין חרטה ניט געהאַט: שענד ניט מעך, איך שענד ניט דערעיר זײַנען ביידע פֿון איין צעך : אַ הונט פֿון אַ שר בילט ניט : אַ הונט לאָזט מען בילן און מען גייט אַוועק : אַן דער הונט האָט זיך אויסגעבילט (אויסגעבולן) הערט ער אַליין אויף : אַ הונט וואָס בילט בײַסט ניט : דער הונט בילט דען דער פּרץ פֿאָרט : דער
וואָלף האָט ניט מורא פֿאַרן הונט, אָבער עס געפֿעלט אים ניט זײַן בילן.
זען אויך : שפּאָט 518, שעלטוט 9ע. אָיטו? ש. זד אָרע ש.
ס : אָיטול : נִיטול-ראָרט : קיטול-באַציִוט : בטלות : זילזול, פּקיתות-האָרך, גרינגשאַצונג, גרינגשעצונג, פֿאַראַכטונג : איראָנשער, סאַרקאַסטישער, פֿאַראַכטיקער שמייכל (ושעסט) : ויט-דערשאַצונג, אונטערשאַצונג.
וו : מקטל זײַן (נס-לית הקיטול) : מקטל זש בּעפֿרא דאַרעא (כקליפּת השום) : ניט אָנערקענען (ז אָנדערקענען) : ניט דערמאָנען : פֿאַרשווײַגן (צום טויט) : מאַכן גאָרנישט פֿון : מאַכן צו גאָרניט : מאַכן צו קלייטעלט : מוריד זײַן, אַראָפּזעצען, אַרונטערמאַכן : ריידן מיט קיטול פֿון : מולזל זײַן, גרינגשאַצן, גרינגשעצן : איגנאָרירן : * האָבן אין דער ערד (אַדמה) : קוקן ווי אויפֿן הונט : אַוועקמאַכן מיט (אונטער) דער האַנט : ניט האַלטן פֿון : האַלטן ווי פֿון דער אַלטער באָבען, ווי פֿון באַבסקע רפֿואות : ניט האָבן קיין הויכע מיינונג פֿון : פֿילן פֿאַראַכטונג פֿאַר (צו) : פֿאַראַכטן : אַראָפּקוקן (אַרונטערקוקן) אויף : קוקן ווי אַ סאָווע אין די פֿעדערן אויף אַ נאַקעט הינדל : אַרויסווײַון קיטול (פֿאַראַכטונג) צו : הייבן די פּלייצעס (די באַרקעס) : ניט דערשצן, אונטערשאַצן : פֿאַרמינערן (פֿאַרקלענערן) דעם ווערט פֿון : מינימיזירן.
אַדי : קיטולדיק, גרינגשאַציק, גריוגשעציק, גרינגשאַצערש, גרינגשעצעריש, פֿאַראַכטיק, פֿאַראַכטלעך : גיפֿטיק, בײַסיק, אי ראָניש, סאַרקאַסטש אאַו“וו — 8 !פּ .
אינוו , פֿראַן : באַ ! : עט ! : פכע ! : ווייס איך ! — 414 : אָדם אַ מענטש : אָדם אַ מענטש, קאַטשקע דריי (רוק) זיך : אָדם אַ מענטש, עיפור אַ פֿויגל, קאַטשקע רוק זיך : אָדם אַ
מענטש, שקאַרפּעטקע אַ אָגד און גרויפּן מיט בולבע אַן אַקילה : אויך אַ (פֿש ! : אויך אַ . . . : אויך מיר אַ . . . : אויך מיר אַ מענטש ! : קשמת קל חי—אויך אַ באַשעפֿעניש בײַ גאָט ! : וואָס זאָל איך טאָן? בענטע זיך מיט אים? : וויי צו די יאָרן ! : ווייצענע יאָרן און קאָרענע טעג נ-פּ) : מטע יאָרן ! : די יאָרן די גוטע ! : אַ קלאָג צו די יאָרן (רער עס רעדש : אַ קלאָג צו קאָלומבוסן ! : אַ בראָך אין צו פּוילן, ווען טשטערי זלאָטי איו פֿיר גילדן ! : ס'מזל !.
זען שיך : אומוויכטיקיט 414, שפּאָט 518, אומקבֿוד יא, עש-אָרע פא.
ס ן לויבונג, רימונג, באַוווּנדערונג, גלאָרי פֿיצירונג אאַו“ר — יי : אידעאַליזאַציע, גלאָריפֿיקאַציע : רום, לויב, ז פּרײַז, י פּאָכוואַלע, שמח (והודיה) , ברכה, קאָמפּלימענט, גוט וואָרט, הויכע מיינונג, קרעדיט : לויבגעבונג : לויבשריפֿט, לויברעדע, לויבגעזאַנג, הלל, שירה, שירות ותשאָחות, תּהילות ותשאָחות, הימען, הללויה, מישקרך, אָדע, אילאָגיע, פּאַנעגיריק, דיטיראַמב, ז דיפֿיראַמב, טעדעום : האַלילוישטשינע ו-אָיס : ווײַרעך : קניפּ אע בעקל : אייעלויב, אַליינלויב, זיכלויב.
הסקמה, סאַנקציע, רעקאָמענדאַציע, לויב - צײַגעניש, רעקאָמענדיר - בריף : רעקלאַמע — 353.
אָוואַציע, אַקלאַמאַציע, אַפּלאָדיסמענטן, אַפּלאָו, האַנטקלאַפּן, פּאַטשערײַ, (גע)פּליעסקערײַ, האָגל , אײַנלייגעניש, שטורעם, דונער (פֿון אַפּלאָדיסמענטך : נאַק-יאָרי-ם דאָנער, האָט : אַרויסרוף : ביס, אַנקאָר.
לויברעדנער, לויבזינגער, שאָחים-זיוגער. הללעינגער, האַלילוישטשטיק נ-אָיס : פּאַנעגיריקער: רעקלאַמע-מאַכער, אונטערשטופּער, מוסטער נאַ-) : בראַוואָ-פּאַטשער,קלאַקער : לוי בער, באַווונדערער, גלאָריפֿיצירער אאַן“וופּ יי.
וו : לויבן, פֿאַרלויבן, אויסלויבן, ז פּרײַזן, י פּאָכוואַלען, רימען : רימען ווי אַ שדכן, ווי אַ מעקלער : אַליין לויבן זיך, אַליין רימען זיך, מאַכן זיך רעקלאַמע : אַרויסלאָזן זיך אַ פּאָסטער נאַק-יאָרי-) : באַווונדערן, גרייסן, ז גרויסן, פֿאַרהערלעכן, גלאָריפֿיצירן, אידעאַליזירן : פֿאַרהייליקן, פֿאַרגעטערן אאַז“וו — 80- : נאָכזאָגן אַ שמח : דערציילן (אויספּויקן) די שאָחים פֿו : זינגען די שאָחים פֿון : באַזינגען, באַדיכטן נ-פּ) : מאַכן רעקלאַמע, רעקלאַמירן : רענאָמירן : מאַכן אַ שם (אַ נאָמען).
שאַצן צו הויך: איבערשאַצן, איבערלויבן : איבערטרײַבן (מוום זײַן) די שאָחים פֿון : זאָגן אויף מיסט (י דרעק) פּאַפּע : אויפֿבלאָזן (צעבלאָזן) די שאָחים פֿון: צעגיסן זיך אין שאָחים וועע : נאַ-) בומען, בוסטן, פּוע : לויבן אע טאָג אַרש (אין הימל אַרײַן, אין גי-ל אַרש) : הייבן (ז הויבן) אין הימל אַרײַן גביון הימל) : הייבן אויף דרוקעס : באַשיטן מיט שאָחים : צעריִסן זיך לויבנדיק : האָבן אַ פֿול מויל מיט זאַפֿט פֿון : מאַכן נפֿון עמעצן) אַ וועזן (אַ פּאַראַד, אַ גאַנצן נש, אַ גאַנצן פֿאַרלאָג, אַ גאַנצן געשלידער, אַ גאַנצן אוכל , אַ דריט געריכט, אַ בראָטן, אַ (גאַנצן) צימעס, אַ קוגל , אַ (גאַנצן) נום-טוב, אַ (גאַנצן) שלש-סעודות) : מאַכן נמיט עמעצח מחנקות (גאַווענדעס) : שפּיגלען זיך אין : שפּרינגען קדוש פֿאַר : בענטשן זיך מיט : אומטראָגן זיך מיט : טישען (טשעשען) זיך מיט, צאַצקען זיך מיט : געבן אַ קניפּ אין בעקל , געבן אַ קוש אין פּיסקל : אויסשפּאַנען דעם וואָגן (די קאַרעטע) פֿון : טראָגן אויף די הענט. אָנערקענען, ז אָנדערקענען, אָפּשצן : האַלטן פֿת : האַלטן שטאָל און אײַון פֿון, האָלטן (אַן) עולם ומלואו פֿון, האַלטן לעילא ולעילא פֿון : האַלטן ווי דער גוי פֿת נלח, ווי דער גוי פֿון געץ, ווי דער גוי פֿון חזיר : האָבן אַ הויכע (עטע) מיינונג פֿון : זאָגן אַ גוט וואָרט פֿאַר : רעדן מט (הויך) פֿת : דערמאָנען לשאָח : קאָמ-
פּלימענטירן : בענטע : מאַכן אַ מישקרך : מאַכן אַן אָוואַציע : אַפּלאָדירן, אַקלאַמירן, פליעסקען, פּאַטש, קלאַפּן, שרײַען, אַרויסרופֿן, פֿײַפֿן : קלאַפּן אין פּלייצע.
זײַן דערפֿאַר אַן : זײַן לטובת פֿון : סאַנקצשנירן, אינדאָרסירן, רעקאָמענדירן, נאַרײַען אאן“ר — 331.
אינוו , פֿראַז : בראַוואָ ! : גראַייי-ימאָ ! : גיט געמאַכט !: גוט געטאָן !ן ביס !ן אַנקאָר ! : הוראַ !ן הידד ! : וויוואַט ! : ייִשר-כֿח ! : זאָל לעבן ! : לאַנג לעבן זאָל ! : זעס לעבע !: יאָי האָלך ! : באַנוײַ ! : ער האָט ווויל געדרשנט : מען דאַרף אים קוע די הענט : מען דאַרף אים צעקוש די גלידער (די ביינדעלעך) : ער אין ווערט אַ (גילדערנעם) מעדאַל : ער אין ווערט אַ מעדאַל (מענדאַל) פֿון אַ פּוד אײַזן (פֿון קאַרטאָפֿליעס, פֿון ציבעלעשאָלעכץ נ-פּ)) : זײַנע שאָחים זײַנען ניט אויסצודערציילן : מתחיל בגנות ומסיים בשאָח : אָנגעהויבן מיט קידוש און געענדיקט מיט קדיש : לויב דו מער, איך לויב דעך— ביידע זײַנען מיר פֿון איע צעך : איך וועל העק ווי מען וועט אים באַקלאָגן, ווען מען וועט אים אויפֿן קית-עולם טראָגן.
שפּר : אומרים קקצת שקחי אָל אָדם גקניו : יהללך נר ולא קיך : יהללך נר ול-א— (און אויב ניט אין כאָטש קיך נ-פּ) : דער וואָס לויבט זיך אַליין מין האָבן שלעכטע שקנים : אַליין זיך צו לויבן פּאַסט ניט, אָבער עס שאַט ניט : איטלעכער סוחר לויבט זײַן מורה : איטלעכער שענקער לויבט זײַן ביר (און איטלעכער שפּינער זײַן פֿלאַקס).
זען אויך : גוומא אנ, אַארה פא, קבֿוד 580, חוּיפֿה 585.
584 . קריטי ק
ס ן קריטיק, יטיציום, זאָיִליום : אויפֿוואָרף, אויסוואָרף, פֿירוואָרף, ז פֿאָרווורף, טענה — 87- : אויסרייד, טאַדל , י וויגאָראָר : מוּסר, שטראָפֿרייד : נויפֿה : שנײַדיקע, בײַסיקע,
ניפֿטיקע באַמערעט (רייד) : שטאָך, שטאָכוואָרט, שטעכראָרט, שטעכווערטל : קיבעץ — 518.
קריטיקער, חאָאיםעוכער, מוסרעאָגער, מוסרניק, מוקיח, מגיד.
וו : קריטיקירן, אויסזעצן, געפֿינען חסרוטת : פֿאַרדרייען מיט דער נאָז, האָקלען מיטן קאָפּ : קוע קרום (שלעכט) אויף : ניט ריידן מט פֿון : ריידן שלעכט(ס) אויף : שטעכן זיך, שטעכעלירן : קיבעצן, פּיקירן, ווערטלען זיך — 8 !פּ : אויפֿוואַרפֿן, אויסוואַרפֿן, פֿירוואָרפֿן, ז פֿאָרוואַרפֿן, אויסריידן, פֿירהאַלטן, פֿאָרהאַלטן, טאַדלע : שטראָפֿן, מאָראַליזירן, זאָע מוסר, מוסרן : האָבן אַן איבעררייד : לייענען אַ לעקציע : אַראָפּרײַסן, אַרונטעררײַסן : שגן דעם אָמת אין די אויגן : אַרײַנזאָגן (אע דער זיבעטער ריש : אויסזידלען — 81- : אַרויסטרעטן קעע, פּראָטעסטירן קעע, דונערן קעע, שטורעמען קעע, אויפֿהייבן דאָס קול (די שטימ(ע)) קעע : אויספֿײַפֿן : אַטאַקירן, אָנגרײַפֿן, באַפֿאַלן : וואַרפֿן שטיינער אויף : מאַכן אײַנווענדונגען — בּנ- .
אינוו, פֿראַן : ?מה יאמרי הגייי-? : אַראָפּ ! : אַרונטער ! : ז נידער ! : י דאַלאָי !.
שפר ן ווער עס חנפֿעט (ז שמייכלט) אין אַ פֿײַנד, ווער עס שטראָפֿט אע אַ פֿרײַנד : מוקיח, שטראָף דיך ! : קשוט אַצמך ואַחר-קך קשוט אַחרים : ווער עס שטראָפֿט דעם צווייטן מוו פֿריִער פֿאַר זיך גוטס אָנגרייטן : „מגיד דאָריו ליאַקב . . . לא אָשה קדמאַכט רשי : דער מגיד שטראָפֿט קהל את אַליין טוט ער פֿאַרקערט : די וועלט האָט פֿײַנט דעם אָסור ניק און דעם מוסרניק : אַ שטעקן אין דער האַנט העלפֿט מער ווי די צונג אין מויל : אַו עס העלפֿן ניט קק ווערטער מוע העלפֿן ריטער : אַ מטן העלפֿט אַ וואָרט, אַ שלעכטן העלפֿט קיין שטעק אויך ניט : מום שבך אַל תּאמר לחמרך: קל הווּעים אָדם רואה חוץ מוּגעי עצמו : אַע אָדם רואה (געי עצמו : דער מענטש
האָט גרויסע אויע את זעט ניט זשע אייגענע פֿעלערן : חסרוטת זעט מען נאָר בײַ יענעם : יעדערער זעט נאָר יענעמס הויקער, אָבער ניט זײַן אייגענעם : בײַ יענעם זעט מען אַ פּינטעלע, בײַ זיך זעט מע ניט קיין באַלקן : עס אע לײַכטער בײַ שדערע חסרונות צו געפֿעען ווי בך זיך מעלות : אַלע טוט מען, את אויף אַנדערע זאָגט מען : איטלעכער דער הערט, ווי יענער האָט געגעסן קנאָבל : האָס איינער האָט א י ן זיך האָרפֿט ער פֿ ו ן זיך : ווער עס וווינט אע אַ גלעזערן הוע טאָר אויף קיינעם קע שטיינער ניט וואַרפֿן : ווער עס ארפֿט אויף יענעם שטיינער קריגט צוריק אין די אייגענע ביינער : קל הפּוסל (אָסול חבמומו פוסל : אַלע מעלות קענען ניט זע אין איינעם : עס אין ניטאָ קע מעלות אָן אַ חקרת : יעדע(ר) זאַך האָט אַ מעלה מיט אַ חקרון : סאַמע גוטס נאָר אַליין קען אין דער וועלט ניט באַשטיין : אַן איך וועל זע ווי יענער, ווער וועט זײַן ווי איך? : ווען די מענטע זאָלן וויסן ואָס איינער אויף דעם אַנדער טראַכט וואָלטן זיי זיך אומגעבראַכט : בעסער פֿריִער אין האָרט איידער צוויי דערנאָך.
זען אויך : ניט-אײַנשטימוט נע, שפּאָט 518, דערווידער 2—, אוּמקבֿוד 1—, אָיטול 2—, דאָרע 8—, באַר מלדיקוע 9—.
ם ן חוּיפֿה : חקיפֿה-רייד : שיינע, זיסע, זיסינקע ריידעלעך : האָניקדיקע ווערטער : טרעל , (אונטער)לעקערײַ, ז שמייכלעריִ, לישקעס : סיקאָפֿאַנטיע : פֿאַלשע, געמאַכטע פֿרײַנדהאָפֿט, ויִחד (יִתרח — 3-פּ.
חקיפֿה-טרײַבער, חונף, חוּיפֿ(שניק, חני מושניק, חליפֿושניק. ז שמייכלער : פֿאַלשער פֿרײַנד : קאָמפּלימענטדמאַכער : גלאַט ציעל : טרעלער, לעקער, אונטערלעקער, אָחתלעקער: טעלער-לעקער, מלחך אָינכא,פּאַראַ-
זש, טראָמבעניק, קריכער, קאַטשעלאַפּ, סיקאָפֿאַנט, קאַץ : אָמואָגער, צובאָמקער — 331.
וו : חנפֿענ(ח , טרײַבן חניפֿות, ז שמייכלע, — לעקן, וויידלען, טרעלן, גלעטן : גלעטן מיט די האָר אַראָפּ : גלעטן ווי אַ געשוויר : לישקענען זיך, י לעקן זיך צו : שמירן איבער דער וואָנצע : באַשמירן מיט פּוטער : רייכערן ווך רעך : טאַנצן (אַרומטאַנצן, אַרומפּאַדען) אַרום : קריכן אונטער די נעגל: לעקן דעם שטויב פֿון: צוחנפֿענ(עך זיך, ז צושמייכלען זיך, * צולעקן זיך, צושררענען זיך, צולאָנטשען זיך : אונטערחנפֿענ(עף זיך, *אונטערלעקן זיך (ווי אַ הונש , אונטערלאַשטשען זיך, אונטערקויפֿן זיך : ז אײַנשמייכלע זך צו : נשטיאָר-) וווינען בײַ, אונטערטראָגן דעם לאָמפּ, עסן פֿש בײַ.
פֿראַן : טסאָמא ווייס(ט) די קאַץ וועמענס באָרד צו לעקן : מיט גוטע רייד נעמט ער בך אים די נאָמה אַרויס.
שפּר ן חנפֿענע הייסט ננבענען : עס אע ניט שאַ שאַנד צו ונבענען ווי צו חנפֿענע : אַן מען מיינט די טאָכטער חנפֿעט מען דער מוטער : מע חנפֿעט נישט דעם נגיד נאָר זײַן געלט : אַ חונף טאָר ניט ווערן אין קעס : חונף לרשע טפֿל בנדו : המחניף לרשע סופֿו נופֿל בנדו : רעד ניט אע די אויגן קע ח(יפֿה את טו גיט אונטער די אויגן קיין ראָיחה.
6—. רקילות , לשודאָרע
ם : רקילות-טרײַבערײַ, רעדערײַ, באַרעדער ריִ, פּלשטקערפּ, אָפּריכטערס, בילערײַ : רקילות, לשודרקילות, לשחרע, אָרלאַסט ני-) : פּלשטקע, י ספּלעטניע, קאָלאָטניע : (עדשש פּאָטשט, פּשטאָפֿל-פּאָסט : נאָכריד, אָימרות מיט האָגעכצן, געזאָגיגעיאַגט, זאָגעכצער את האָגעכצער : דעפֿאַמאַציע, קילבול, ז פֿאַרלוימדוט: קיבעצאַרניע, פּליאָטקאַרניע.
רקילות - טרײַבער, רקילושיק, רכיל, הולך מכיל , לשוחרעניק, מוציא שם-רע : בילער, אָנריידער, אָפּריכטער, אָפּדערצי לער, איבערדערציילער, פּאָטשטדטרעגער, פּליאָטקע-מאַכער, פלשטקעניק, י פּליאָט קאַזש, י ספּליעטניק : פֿלשק, פֿלשטשכע, פֿלשטשאָרקע, לעפּטשיכע, אַרומלויפֿערקע, שלענדערקע, מוילמאַכערין, מאָטלערקע : בשע, גיפֿטיקע צונג : ביין מויל : לעסטערמויל.
וו : טרײַבן רקילות, טרײַבן לעחרע אאַי“וו — - : רקילותן, פּליאָטקעווען, מאָטלען, מונקלען, מורמלע, יענטערען, פּיסקעווען, נבלען : פּראַווען ארענדעס : אַרומגע פֿת שמוניען צו בוניען (און פֿון בוניען צו שמוניע) : האַלטן (אַרײַננעמש) !עמעצן) אין מויל : רעדן אָסור לדבר אויף : אָפּריכטן : אָפּריכטן (אָפּרעדן) פֿע דער גאַנצער וועלט : אָנרעדן (נאָכרעדן, באַרעדן, אונטעררעדן) ארף: באַנבֿלען: צענעמען אייף גאָפּעלעך (געפעלער) : צש טראָע (רק אויף טעלערלעך : אַרויסטראָע, איבערטראָע : אַרויסטראָע דאָס מיסט פֿון שטוב : דערציילן, אָפּדערציילן : אָפּטראָע אַ פּאָטשט, אָפּטראָע אע די אויערן : ברענגען (אַרויפֿברענגען) אויפֿן פֿײַער: מוציא אָם (דש זײַן: מיצש לעי יש : מאַכן אַ קילבול ארף, פֿאַרלוימדן : פֿאַרשפּרייטן פֿאַלשע קלאַנגען מוצש דיבה זע : מאַכן אַ שלעכש נאָמען, מאַכן אַ אָ--כע : אַרײַנפֿאַלן צו לײַטן אע די מפּלער (אין לעטשע מעלער) : קומען נשיף עמעצנס) צומ.
פֿראן ן ווי ער הערט ניט אַזוי זאָל (עס) אים ניט האָטן.
שפר : אע די אויע הייסט גערעדט הינטער די אויע הייסט באַרעדט : האָט זאָל אָפּהיטן פֿאַר מיקע הענט און פֿאַר ייִדשע מײַלער : פֿע עדשע רייד קע מען זיך ניט אָפּוהאָע אין צען אסעת : אַ בייזע צונג איז ערגער ר אַ שלעכטע האַנט : רקילות איז ר
בראָנפֿן : פֿון רקילות איז דער קית-הקיקדש אָרוב געוואָרן : רקילות אין די ערגסטע מידה : אויף אַ מרפּא-לשון קומט אַ מתנתדד : אין דעם אע קיין ברכה ווער עס רעדט אויף זײַן משאָחה : דער וואָס רעדט אויף דער משאָחה האָט ניט קיין ברכה : אַן מען האָט קינדער אין די וויע זאָל מען זיך מיט דער וועלט ניט קריגן (ואָל מען לאָון לײַטן צופֿרידן) : אַן מען וועט דיר אָנריידן אויף יענעם זאָלסטו ניט גלייבן, בין עס זעען דײַנע אויגן : אַן דו וועסט די וועלט באַריידן וועט דיך די וועלט באַקליידן : האָב אע זינען דיך, וועסטו פֿאַרגעסן אין יענעם : מען קען דער וועלט דאָס מויל ניט פֿאַרמאַכן : מען קען לײַט די מײַלער ניט פֿאַרמאַכן : אַי איך טו וואָס איך וויל מעג דאָך יענער רעדן וואָס ער וויל : פֿון איטלעכן הויז טראָגט מען עפּעס אַרויס : אַן אײַנגייער אין אַן אויסברענגער : אַן אײַנגייערקע אין אַן אַרויסטראָגערקע : אַ אָכן אע שטוב אין ווי אַ גלעקל בײַ דער טיר : ווער עס טראָגט צ ו מיר דער טראָגט פֿ ו ן מיר : די נִעל-האָיתטעס אין שטוב רעדן פֿון די דינסטן, די דינסטן אין קיך רעדן פֿון די נִעל-האָיתטעס : אַן מען גייט צוויק לײַט ווייס(ט) מען, וואָס עס טוט זיך בײַ זיך אין דעם היים : הינטער די אויגן מעג מען רעדן וואָס מען וויל : הינטער די אויגן קען מען רעדן אַפֿילו אויפֿן פוילע מלך : הינטער די אויגן מעג מען אַפֿילו דעם אָריץ פֿײַגן שטעלן: הינטערן קייסערס מאַנטל מעג מען אַ פֿײַג ווײַון : ניט יעדערער, אויף וועמען הינט בילן, אין אַ ונבֿ.
זען אויך : שפּאָט 518, מיטול 582, קריטיק 24.
587 . באַשול דיקונג , מסירה
ס : באַשולדיקונג, אינקרימינאַציע, רעקרימי נאַציע : קעגנקלאָג, קעגנבאַשולדיקונג : קיטרוג : קאָרפּוס דעליקטי : חשד, פֿאַרדאַכט : קלאָג, תּרעומה, פֿאַראיבל : אָנקלאָג, ז קלאַגע, אָנקלאַגע, י סקאַרגע, י זשאַלאָב(ע) : טענה,
טענה-ומענה, תּאָיעה, י איסק, קליים נאַ-) : זאַקוציע: מורמלערײַ: פרעטענויע, פּראָטעקציע נ-פּ) : אָנקלאָרביוראָ : אָנקלאָגבוך, פּראָטאָקאָל(ן)-בוך, אָנקלאָגשריפֿט, שולדאַקט, באַשולדיקונגס-אַקט.
קילבול , פּריטשעפּע, זאַטשעפּע, קרוטשיקל : אָקר-קילבול, עלילתשקר, נאַ-) לייבל , פֿריימאַפּ, גראַנדע ניי) : בלוט - קילבול , עלילת - דם : ממור - קילבול , המנס נִילבול : מלשינות, ז פֿאַרלוימדונג, דענונציאַציע, מסירה, המנס מסירה, יאַבעדע, נישמער, שוידערוואָרט, אָפּזאָגעניש, דאָנאָס, סליחה , שירהמעלה, שיר-המעלות, ממזרײַ : פאַשק(ע)ריל , פּאַסקוויל .
קלאָגער, אָנקלאָגער, צוקלאָגער : תּונִע, טוען, מאָנער, קלעגער : באַשולדיקער, פּראָקוראָר, מקטרג, קטיגור, פּראָסעקוטאָר נאַ-) .
מסור, מוסר, מסירניק, זאָגטער, צוטראָגער, מלשין, בילבולניק, ז פֿאַרלוימדער : פּאַשק(ע)ווילאַנט, פּאַסקווילאַנט : יאַבעדניק, דאָנאָסן-שרײַבער, י דאָנאָסטשיק, נ-נ) סליחהגער, סיפּאַק, גרעפּצער, אַדיק נ-פּ) , משומד : פֿאַררעטער
וו : באַשולדיקן, אינקרימינירן, רעקרימינירן :
האַלטן פֿאַראַנטוואָרטלעך פֿאַר : צושרײַבן אַ פֿאַרברעכ(ך : פֿירוואָרפֿן (אויפֿוואַרפֿן) אַ פֿאַרברעכ(ן) פּ 584 : וואַרפֿן ועמעצן) אַ באַשולדיקונג (אין אָנים אַרײַן) , בלאַמירן, בליימען נאַ-) : אַרויפֿלייגן (אַרויפֿוואַרפֿן) די שולד אויף : לייגן (אַרויפֿלייגן) די באָד (דעם קולר שבעגל , נ-פּ) די בייגל , דעם גאַנצן קוילעטש בייגל) נאויף עמעצן) : האָבן אַ חשד (פֿאַרדאַכט) אויף : חושד זײַן, פֿאַרדעכטיקן.
קלאָגן זיך אויף, באַקלאָגן זיך אויף, - זשאַלעווען זיך אויף : האָבן נצו עמעצן) טענות (תקיעות, תּרעוּמות אאַן“וו) — - : מתרעם זײַן זיך אויף : אײַנקלאָגן, אָנקלאָגן, צוּקלאָע, פֿאַרקלאָגן, לאָדן,רופֿן לדין (לדין), - סקאַרגען זיך:
682
ברענגען (פֿירברענגען, פֿאָרברענגען, איִנגעבן, דערלאַנגען אאַן“וו) אַ תּקיעה (אַן אָנקלאָג אאַז“וו) : הוקע זײַן, מאָנען, קליימש נאַ-) : מאַכן פֿאַראַנטוואָרטלעך פֿאַר : צוציִען צו פֿאַראַנטוואָרטלעכקייט : ברענגען אַן אַקציע קעגן נאַ-) : אַפּעלירן צום געועץ : איבערגעבן צום געריכט : פֿאַרפֿירן אַ פּראָצעס : אויפֿטרעטן קעגן : מקטרג זע : לאָדן זיך, מישפּטן זיך אאַו“וו — 601.
אויסקלערן אַ (ממזר-)קילבול : אַרויסשלעפּן דעם טאַטן פֿון יענער וועלט : טשעפּען זיך צו די גלײַכע ווענט : נגנ) אײַנשטיין אַ לינקס, אײַנשטיין אַ גראַנדע (אע די אויגן) : מסרן, אײַנמסרן, פֿאַרמסרן, אונטערמסרן, טרײַבן מסירות, ז פֿאַרלוימדן, דענונצירן, י דאָנאָסעווען, יאַבעדע(רע)ן, מלשיןודן, פּאַשק(ע)ווילירן: אויסזאָגן, לאָמרן, בילן : נגנ) געבן צונג, אָפּזאָגן אַ מיזמור (אַ סליחה), סליחהנען : אויפֿרופֿן יעמוד : צולייגן (אונטערלייגן) אַ קנייטל : צושטעלן אַ בענקעלע : אַ ביס טאָן : טריִבן אינטריגעס : אָחורן, ממורן, אויסגעבן, אַרויסגעבן, פֿאַרשיטן : מוסר זײַזן איבערגעבן אין מייִשע הענט : פֿאַרראָטן — 89- :
זײַן אונטער אַ חשד (פֿאַרדאַכט) : אויסשטיין המנס נִילבול.
שפּר : ניט יעדערער, אויף וועמען הינט בילן, אין אַ עב : מען זאָל אָפּגעהיט ווערן פֿון אַ ממור-קילבול : גאָט, היט אָפּ פֿאַר אַ אָקרקילבול !ן די וועלט האָט פֿײַנט דעם אָסורניק את דעם מוסרניק : די מסירה האָט מען ליב, דעם אָסור האָט מען פֿײַנט : אַ אָסור הענגט מען בײַ דער צונג : דער יאַבעדניק שטאַרבט אין אַסטראָג : דער יאַבעדניק בלײַבט צום סוף אָן אַ העמד : איין מויו עסט קעסט (קען) און אויף אַלע זאָגט מען : טוביה אָטא וויגוד מינגד : טוביה אָטא זונטיק מאָנטיק נ-פּ).
זען אויך : קריטיק 4—, פֿאַרראָט פא, פֿאַרקויפֿטקיט 590, מישפּט 1—.
588. פֿאַרטיידיקונג , ירוץ
ס : פֿאַרטיידיקונג, זכות: לימודעכות, פֿירשפּרעכונג, אַפּאָלאָגיע, אַפּאָלאָגעטיק : פֿאַרענטפֿער(ונט , התנצלות, הצטדקות, אַנטשולדיקונג, רעכטפֿאַרטיקונג, באַרעכטיקונג.
ירוץ : אָירוץ מספּיק : פוסטער, פֿוילער,
סקאַרבאָווער אאַז“וו אָירוץ : אַ ירוץ פֿאַר דער קאַץ (פֿאַר דער באָבען, פֿאַר די וואַנצן, פֿאַר די בענטשליכט, פֿאַר די שילטליכט נ-פּ)) : גוביע תּירוצים : ליאַכטעריצקעס : אויסרייד, טענה, קיתחון- ה, אַמתלא (בעלמא) : פּרעטעקסט : אויסוועג, אויסדרייעניש, אַרויסדרייעניש : זאַמד אין די אויגן.
פֿאַרטיידיקער, סניגור, פּרקליט, אַפּאָלאָגעט, אַפּאָלאָגיסט, מלמד זכות : פֿירשפּרעכער, גוטער בעטער, מלאך מליץ, מליץ אָוב, מליץ יושר, ממליץ : (קהלס) סטראַפּטשע, אַדוואָקאַט — 601 .
וו ן פֿאַרטיידיקן : ממלע זײַן פֿאַר, אָננעמען זיך פֿאַר, אײַנשטעלן ויך פֿאַר, אויפֿשטעלן די פּלייצעס פֿאַר, אַרויסשטעלן זיך פֿאַר, ואָע אַ גוט וואָרט פֿאַר : ניט לאָזן פֿאַלן קיין שפּרענקעלע אויף : וײַן שטאָל און אײַע פֿאַר : פֿאַרגלעטן, פֿאַרשמירן: געפֿינען (לערנען) אַ זכות אויף : מלמד זכות זײַן אויף : מצדיק זײַן, רעכט מאַכן, באַרעכטיקן, רעכטפֿאַרטיקן : באַווײַזן די אומשולד פֿון : ריינראַע, ווײַסוואַשן נאַ-) : רעהאַביליטירן.
זאָגן אַ ירוץ, זאָגן אַן אויסרייד אאַז“וו — - : אַנטשולדיקן זיך, פֿאַרענטפֿערן זיך, אויסטענהן זיך, פֿאַרריידן די ציין, פֿאַרשטעלן די אויגן, שיטן זאַמד אין די אויגן : אויסדרייען ויך ווי אויף אַ טעלער : אויסקער(עווע)ן זיך ווי אַ למדן : קאָרמענ(עח מיט תּירוצים.
פֿראַן : ס- קטיגור וקח סגיגיר מקימו : קה נאמר ומה נדבר : מה נדבר ומה וצסדק : גאָט, שענק מיר אַן אויסרייד ! : שאַט, ייִדן ! אַן
עטנה אע דען אַן אַשתשיש? : אַ סך תּירוצים את ווייניק אָמת.
שפּר : אַע קקיער נאָה סויער : פֿאַר מענטע מוו מע זיך גיכער פֿאַרענטפֿערן ווי פֿאַר האָט אַלע : לאַט לעבן זאָל דער אָירוץ (אויסרייד) ! : גאָט, לאָז מיר מײַן אויסרייד געוונט ! : איטלעכע טרײַנע מיט איר סענה : איטלעכער אָרץ מיט זע אָירוץ : אָן אַ אָירוץ אין גאָרניט קע דרך-אָרץ : אַן די מויד אין מיאוס זאָגט זי, דער שפּיגל אין שולדיק : אַן די מויד קען ניט טשצן שגט זי, אַן די קלעזמערס (בּלקאָרים) קענען ניט שפּילן : אַן צריי קבאָנים גייע טאַנצן צערײַסן זיך בע די קלעימערס (כּלשאָרים) די סטרונעס : אַי דער קעל-תקיעה קען ניט בלאָין לייגט זיך דער אָטן אין דעם שופֿר אַרע : אַן מע אין מקבד אַ רענדאַר מיט הגבה זאָגט ער, ער אע הייזעריק : אַן מען קען ניט שרײַבן זאָגט מע, אַן די פּען אין שלעכט.
9—. פֿאַרראָט
ס ן פֿאַררעטערשקייט, פֿאַלשקייט, אומלאָשלקייט אאַו'ר — אַר : בוידה, פֿאַרראָט, פֿאַרראַט, פֿאַררעטערײַ : בוידה ממלכות, מלוכה - פֿאַרראַט, הויכפֿאַרראַט : סטרײַקברעכערײַ : פֿעלשונג : מאַקיאַרעליזם, אינטריגע, אומגעטרײַשפֿט אאַו“וו — בּ-3 : פֿאַלשע פֿרײַנדשפֿט, וישקהו מיט פּינטעלעך.
פֿאַררעטער, בוגד: אַזעף, לאַנגואַם : קוויסלינג : בוגד במלכות : דעוערטיר, רענעי האָט, אַפּאָסטאַט, מומד : אינטריגאַנט, שלאַט — 3-בּ : סטרײַקברעכער, שטרײַקברעכער, סקעב נאַ-ז.
וו : זע פֿאַלש, זע אומלאָיאַל אאַז'ר * אַיי : פֿאַרראָטן, פֿאַרראַטן, בוגד זע, רענעגית, דעזערטירן : אַריבערגע צום שונא : פֿעלשן אע, ברעכן אע : ברעכן אַ סטרײַק, סקעבן נ—).
אַדי : פֿאַררעטעריש, פֿאַלש, מאַקשוועלש,
אינטרישנטיש, אומלאָשל, אומגעטרײַ, אומשטשדהאַפֿטיק אאַן“ר פּ בּ--.
זען ך : פֿאַלחיט —נ, פֿאַרקויפֿטקייט א.
590. פֿאַרקויפֿטקייט
ם : קאָרופּציע, פֿאַרקויפֿטקייט, פֿאַרעיפֿ-
לעכקייט: אונטערקרף, איבערעיף : שוחד(-געלט), חורש, שוחד-חורש, שווײַעעלט, לאעחרץ(-געלש, נהונט) לא - נחרץ - פֿלייש : כאַבאַר, שטעקגעלט, לאַפּקע, לאַפּוּווקע, ווויאַטקע, נתינה, מתן-בסתר, י פאָדקופּ, העפּ, טשאָפּיק, משל נ-) , באַקמש : שליסלגעלט ודירש .
פֿאַרקויפֿטער : פֿאַרקויפֿטע נשמה, פֿאַר קויפֿטע פֿעל : אמב-אָצע, כאַבאַרניק, לאַפּקער אָחור, לקחע-אָחור, נעם-אָחור, אָמנס קאָפּ, בלאַטער (יוט, גוי אאַויר) : אונטערקויפֿער, איבערקויפֿער, שוחד-געבער, משחד.
וו : געבן שוחד, געבן שרײַעעלט אאַו“ר — - :
משחד זײַן : אָפּקויפֿן, אונטערקויפֿן, איבערקויפֿן : קאָרופּטירן, קאָרומפּית : בלד טירן : געבן (אַרײַנשאַרן, אַרײַנשטופּן, אַרדי שטעקן, אָנשפּײַען) אין האַנט (נד) אַרדן : משלשל ביִד זײַן : פֿאַרשטעכן (פֿאַרסקאַבען) די הענט : פֿאַרשטעכן (פֿאַרגיסן) די אויע : אונטערוואַרפֿן (צוראַרפֿן) אַ ביינדל (אַ הונט אַ ביין) : פֿאַרשטאָפּן דאָס מויל (די האָרלע, דעם פּיסק, דעם האַלדז) : ווײַזן (צוואָע) אַ לעקעכל : שמירן (איבער די ליפּן) , אוּנטער שמירן : פֿאַרשמירן, פֿאַררײַבן : אָפּחורשן, אָפּסמען, מטמא זײַן.
נעמע מחד : נעמען (ארף דער נד, אע נד אַרח : פֿאַרשטעקן זיך די פֿינגער.
אַדי : קאָרופּט, קאָרומפּירט, פֿאַרעיפֿט,
פֿאַרקויפֿלעך, בלאַט.
פֿראַן : ע- גד-ן אים די הענט : דער אָמן
וויל אָמת.
שפּר : לנכרי אָמך — מיט פּאָליציי דאַרף מע מע ווי צו האַנדלע : אַ גאָלדענער
שליסל עפֿנט אַלע טית : אַן מען שמירט פֿאָרט
מע : ש מע מירט ניט פֿאָרט מען ניט : אַן
מע שמירט אָן די רעדער סקריפּען זיי ניט :
ווי מע שמירט אַזוי פֿאָרט מען : ווי מען טרײַבט
שוי גייט עס : חורש מאַכט ניט קיין רישעות :
אַן דער אָדון ווייס(ש מן קל דבר שורש
העלפֿט נישט קע חורש.
591. אומשולדיקייט
ם : אומשולדיקייט, ריינקייט, אָשרקייט אאַו“וו — רי: אומשולד: ריינ(עח, קלאָר(ער גע-
מסן : ריינע, אומבאַפֿלעקטע הענט: נקי
בּקימדיקייט.
אָשר, קשרע נאָמה, נקיכקימניק: בשלה :
נעבעכל, נעוויקל, ניונקעלע, ניעבאָשטדקל,
שטיל כומיקל , יעזוס, קרום אָנים, רחאָטת-
פּנימל, רחאָנותל : לעמעלע, שעפֿעלע, שעפּ-
סעלע, קעצעלע, ציקעלע, טײַבעלע : קשרער
קרבן, עולה תּאָימה : פֿאַרקילבולטער.
וו ן זע רע, זײַן אומשולדיק — אַדי : וע ניטשולדיק : זע גאָט די נאָמה שולדיק : האָבן
אַ ריינ(עם) געריסן: ניט וויסן פֿון וואָס צו זאָע:
ניט מסן פֿע קע ביין (פֿע קיין שלעכטס, פֿע
קע בשער וועטשערע, פֿון קיין פּותר (את פֿון
קש אָלום) : זע איבער (מחוץ) יעדער (יעדן)
חשד (פֿאַרדאַכט).
אַדי נ אומשולדיק, שולדפֿרײַ, ז שולדלאָו(יק), פֿרײַ (פֿע זינד), ז זינדלאָז(יש, נקיבּפימדיק,
לויטער, ריין, ז פֿלעקלאָז(יק), אומבאַפֿלעקט,
אומבאַשמוצט, קשר, נעבעכדיק.
נפֿאַרגלײַכונגען) ריין (אוממלדיק, קשר
אאַז'ר) ווי אַן ערשט געבוירן קינד, ווי אַ נישער
געבוירן קינד, ווי אַ קלע קינד, מי ניט קע
נִר-עוע, ווי אַ טויב (אַ טײַבעלע).
נבּאי : נדי לא אָפֿכו אָת הדם הנה : מײַנע
הענט האָבן ניט פֿאַרגאָסן האָס דאָויגע
בלוט.
שפּר : דער מענטש זינדיקט אע דער האָן ווערט די כּאָרה : קהל זעדיקט את דעם
ע אויך : תּמימות 2ע, רעלטפֿאַרטיקיט 578, צניעות א.. 592 . שולדיקייט
ם : שולדיקייט, זעדיקייט אאַויוו —י : מלד, אַשמה : בלוטשולד : זינד, פֿאַרברעכאָ
אאַז'ר — 74- : פֿאַרשולדיקוט : שלדגעפֿיל.
שלעכט געריסן, ביין געריסן.
בנפֿש : מיטשולדיקער, מסיִיע לידי עוברי
עקרה.
וו : זח שולדיק, זח אַ דייכֿ : נעמש אויף דך די מלד : טראָגן די שולד : פֿילן זיך שול-
דיק : האָבן אַ שלעכט (בייז) געוויסן : אַראָפּ-
לאָזן דעם האָפּ (די אויע) : ניט קענען עקן
(גלײַך) אין די אויע (אַרײַן) : מורא האָבן (ניט
דערוועגן זיך) צו ווײַזן דאָס פּנים : באַהאַלטן
דאָס אָנים : אויסוען (שטע, זיצן) ווי אַ באַגהאָ-
בענער, ווי אַן אויסגעפּאַטשטער, ווי אָ אָפּגער
שמיסענער אאַז“ר — זפּפּ : זיצן ארף דער
שולדבשק (בשולדיקתגס-בשק).
אדי : שולדיק, שולדוויסיק, ז שולדבאַרוסט, שולדבאַלאָדן, (כולח חייב, זעדיק.
פֿראַן : ווייך געבעט, אָבער האַרט צו שלאָפֿן נשלעכט געוויסן) : קוק מיר גלײַך אע די
אויגן (אַרײַח ! : נאַר פֿת באָד אַרויס ! — האָס
אין מיִן דרײַער קיע דרײַער ניט?
שפר : אַ שולדיקער אע ווי אַ זינדיקער: אַ ביין געריסן גיט ניט קע רו : אַ ביין געריסן אע
אַ שלאַנג אין האַרצן : ווער עס פֿילט זיך דער
מיינט זיך : וואָס איינער האָט אע זיך וואַרפֿט
ער פֿון זיך : אַן מע קלאַפּט אע טע רופֿט דך
אוּ (אָפּ) די ער : אויפֿן (נב ברענט דאָס היטל ;
דער ונבֿ מיינט, אַן מען יאָגט אים נאָך: עס ווייס(ש די קאַץ, וועמענס פֿלייש זי האָט אויפֿגעגעסן : אַן מען עסט ניט קיין קנאָבל הערט זיך ניט (י שטינקט ניט) פֿון מויל : ווער עס האָט פּוטער אויפֿן קאָפּ טאָר אויף דער זון ניט גיין : ווער עס גיט אַ בלאָו דעם קומט צו דער נאָז: פֿאַר אַ גנב טאָר מען קיין תּליה ניט דערמאָנען : אַן ס 'אין דאָ אַ ונבֿ אין שטוב טאָר מען ניט שמועסן פֿון הענגען (טאָר מען ניט זאָגן : הענג מיר אויף דעם ראָק) : ווער עס האָט אַ געהאַנגענעם אין דער משאָחה, פֿאַר דעם טאָר מען קיין שטריק ניט דערמאָנען : פֿאַר אַ געשלאָגענעם הונט טאָר מען ניט ווײַזן קיין שטעקן : אָע אָדם משים עצמו רשע.
זען אויך : אומרעכטפֿאַרטיקיט 574.
598. חרטה, תּשובֿה, אִיקון
ס ן חרטה : געוויסן-ביסן, געוויסן-פּײַנ(יקונם : חרטה-געפֿיל , שולדגעפֿיל : שולדוויסיקייט, שולד-באַוווסטזײַן, שולד-דערקענטעניש : אויפֿגעוועקט(ער) (אויפֿגעמאַכט(ער)) געוויסן : תּשובֿה : תּשובה מייִראה, תּשובה מאַהבה : חשבודהנפֿש : מוסר כּליות, אַליין-מוסר, אַלייןקריטיק, ז אַליין-פֿאָרווורף, אַליין-אויסרייד, אַליין-טאַדלונג, אַליין-פֿאַרדאַמונג, אַלייאָנקלאָג, אַליין - באַשולדיקונג, אַליין - פֿאַרמישפּטונג, אַליין-פֿאַראורטיילונג, אַליע-דערנידער(יק)ונג אאַן“וו : ווידוי, אָשמוו, על-אָטא : שטראָף, אָפּקומעניש, באַצאָלונג : תּשובה, פאַקוטע, עפּיטעמיע : קרבן, כּאָרה, אָענית, מלקות, אַש, זאַק (אויפֿן קאָפּ) , עינויים וסיגופֿים, וּילגול אָלג, וּלות, אַליין-פּײַניקונג.
אַפּאָלאָגיע, אַנטשולדיקונג : לײַטערונג, אויסלײַטערונג, אָיקון : לײַטערברשד.
אָעל-חרטה, חוזר בתשובה, נִעל-תשובה(ניק) .
וו : חרטה האָבן : פֿילן חרטה : באַדויערן, באַוויינען, באַקלאָגן, באַנג טאָן, ז לייד
טאָן, י קײַען זיך : גרימען זיך, ערגערן זיך, רײַסן פֿון זיך שטיקער אאַז“וו — 12- : תּשובה טאָן, חוור בתשובה זײַן, מהרהר בתשובה זײַן : מאַכן אַ חשבון הנפֿש : זאָגן ווידוי, מודה זײַן זיך, מתוודה זײַן זיך, י (אי)ספּאָריעדעווען זיך : זאָגן (קלאַפּן זיך, שלאָגן זיך) אָעמנו (חטאָתי, אַל-אָטא) : דערקלערן זיך שולדיק : ציִען זיך אַליין בײַ דער נאָן : בעטן מחילה (פֿאַרגעבונג, אַנטשולדיקונג, ז פֿאַרצײַונג) : אַנטשולדיקן זיך : פֿאַלן כורעים, פֿאַלן צו די פֿיס, פֿאַלן אויף די קני, קושן די הענט.
זוכן אַ אָיקון : נעמען אויף זיך אַ תּשובה (אַ שטראָף אאַן“וו) : אָפּקומען, גוט מאַכן, באַצאָלן פֿאַר די זינד : פּאַקוטעווען, אויסקויפֿן זיך : ברענגען אַ קרבן (אַ בּקרה) : פראַווען תּעניתים, פֿאַסטן : שלאָגן זיך מלקות : מאָרען זיך, פּײַניקן זיך, מסגף זײַן זיך, אָנטאָן אַ זאַק אויף די לענדן, שיטן אַש אויפֿן קאָפּ, האָבן גילגול אָלג, אָפּריכטן וּלות : רייניקן זיך, לײַטערן זיך : אויסלײַטערן זיך ווי אַן אָמתער צדיק : (פֿאַר)בעסערן זיך, רעפֿאָרמירן זיך : אָפּטרעטן פֿון וינד (פֿון זינדיקן וועג) : איבעררײַסן (ז איבערברעכן) מיטן עבר (מיט דער פֿאַרגאַנגענהייט) : סטאַטקעווען זיך, סעטלען זיך נאַ-) : ווערן אַ מענטש (אַ לײַט) : ווידערקערן: צוריקגיין אויפֿן גלײַכן וועג (אויפֿן דרךהנשר) : אָנהייבן אַ נײַ לעבן, איבערמישן אַ נײַ בלאַט, ווערן אַ נײַער מענטש : צוריקגעווינען דעם רעספּעקט (בײַ מענטשף : באַקומען (קריגן) אַ אָיקון.
אינוו , פֿראַן : דאָס (דער) געוויסן פײַניקט אים: חטאָתי: אָמנם חטאָתי : פּאַרדאָן : זײַט מוחל : האָט קיין פֿאַראיבל ניט : נעמט ניט פֿאַר אומגוט : אָת חאָאי אַנִי מוכיר (היום) : ער בעט מחילה און בריקעט זיך : ער קלאַפּט זיך אָשמנו מיטן לינקן פֿוס אין דער רעכטער זײַט אַרײַן : ער שלאָגט זיך על-חטא און באַלעקט זיך דערבײַ : דו האָסט נאָך אַ חופּה פֿאַר זיך.
686
שפר ן מודה ועוובֿ ירוחם : דער מענטש זאָל ניט זאָרגן, וואָס עס וועט זיִן מאָרגן—זאָל ער בעסער פֿאַררעכטן וואָס ער האָט קאַליע געמאַכט נעכטן : הבאָ לטהר מסייעין אותו : באָקום שקעלי-תשובה עומדים אַין צדיקים גמורים יכולים לעמוד : דאָרט ווו עס שטייט אַ קעל-תשובה קען דער גרעסטער צדיק ניט אײַנשטק (ווײַל עס שטינקט נ-פּ)) : תּשובֿה און צדקה צערײַסן דעם ליעטניק : בײַם פֿהן-וּדול שטייט וקפּר בעדו : שכל און חרטה קומען אָמיד צו שפּעט : אַחר המעשה העלפֿט קיין חרטה ניט : נאָכן טויט העלפֿט שוין ניט קיין תּשובה : די וועגן פֿון תּשובה זײַנען ניט ווייניקער פֿאַרדאָרבן ווי די וועגן פֿון זינד : אין דער יוגנט אַ ננב—אויף דער עלטער אַ קעל-תשובה : מען אין דיר מוחל די תּשובה, נאָר טו ניט די עררה : ניע ננבאַי, ניע פֿאַסטאַי : אַ ליטוואַק טוט תּשובה נאָך פֿאַר דער עקרה : פֿון על-אָטא ווערט מען ניט פֿעט.
זען אויך : לייד, זאָרג 512.
594 . אײַנגעהאַלטנקייט , ווירות ס ן אײַנגעהאַלטנקייט, ז צוריקגעהאַלטנקייט, מעסיקייט אאַו“וו — אַדי : אָפּהאַלטונג, ז צוריקהאַלטונג, מעסיקונג אאַן“ר — יי : הסאָפּקות : אַסקעטישע, סטאָיִשע שטרענגקייט : ריגאָריזם : אַבסטינענץ, טעמפּעראַנץ, ניכטערקייט : פּראָהיבש נאַ-) : וועגעטאַריום, וועגעטאַריאַניזם. אַליין-קאָנטראָל , אַליין-באַהערשונג, אַלייןבאַגרענעצונג, אַליין - באַצווינגונג, אַליין - באַצוימונג, אַליין-באַויגווג, אַליידאָפּזאָגווג, אַלייך פּײַניקונג— 93- : אַליין-פֿאַרלייקענונג, נִיטולהנש, אַבנעגאַציע : מאַרטירערשאַפֿט, מאַרטירערײַ, ז מאַרטירערטום : אַליין-אָפּטייטונג : התקשטות הנשמיות : אַסקעטיום, אַסקעו, סטאָיִציום, פּיטאַגאָריזם : מאָנאַכן - לעבן, נוירות, נוירי(מ)שאַפֿט, יאָגיזם, יאָגאַ : פּרישות, התבודדות — פּפּפּ : אָענית — 2-6.
אָפּגעהאַלטענער, ז צוריקגעהאַלטענער, אײַנגעהאַלטענער, אויסגעטאָנענער, אויסגער טו(טענער (פֿון דער וועלט) אאַן“ר— אַדי: מסאַפּק במועט : וועגעטאַרי(אַו)ער, דיעטעטיקער, ניטטרינקער, ניט-רייכערער : סטאָיִקער, פּיטאַגאָרעער, ריגאָריסט : קרוש, נזיר, מתבודד, יושבֿ אָדד, אַסקעט, מאָנאַך, מינך נאַר-) , אַנאַמאָרעט, ערעמיט, ז הערמיט, יאָגי, פֿאַקיר : קדוש, מאַרטירער : מעל-תשובה : פּורש מן האָיבור — פּפּפּ .
וו : זײַן אײַנגעהאַלטן, ז זײַן צוריקגעהאַלטן, זײַן ניכטער אאַז“וו — אַדי : מעסיקן זיך: אָפּהאַלטן זיך (איִנהאַלטן זיך, ז צוריקהאַלטן זיך) פֿון : האַלטן זיך אין די גרענעצן : ניט איבערטרעטן דעם גרענעץ : צוימען זיך, צאַמען זיך, באַצווינגען זיך, קאָנטראָלירן זיך, באַהערש זיך, באַגרענעצן זיך, ז באַשרענקען זיך : באַזיגן זיך : אָפּזאָגן זיך פֿון : עסן, טרינקען מיט אַ מאָס : וויסן ווען אויפֿצוהערן: וויסן ווען עס אין גענוג: ניט נאָכגעבן די (דער) שמד (דעם נצראָרע, דער קישקע אאַז“וו) : אײַנהאַלטן דעם יִצר - אָרע : באַקעמפֿן (איבערגעוועלטיקן, איבערזיגן) די אַאוות (די לײַדנשאַפֿטן אאַז“ר) : גוכֿר זײַן דעם יצר - קרע : מתן-ר זײַן זיך איבערן יִצר-הרע : בײַשטיין דעם נסיון, עומד בנקיון זע : אָפּזאָגן זיך פֿון עולם-היה (פֿון דער וועלט אאַן“וו) : אָפּלעבן מיט אַ קב חרובין : פּײַניקן זיך, מאָרען זיך : אָפּטייטן דעם חומר : מקגף זײַן זיך : זײַן אָפּגעשיידט פֿון דער וועלט פּ פּפּפּ .
אדי : אַבסטינענט, אײַנגעהאַלטן, אָפּגעהאַלטן, ז צוריקגעהאַלטן, ,מעסיק, באַנוגערדיק, געניגערדיק, איינפֿאַך, פּשוט, באַשיידן, ניכטער, ז ניכטערן, שטרענג, ריגאָריש, שטאַנדהאַפֿטיק, פּוריטשיש, אַסקעטיש, סטאָיִש, פּיטאַגאָרעיִש, אויסגעטאָן (פֿון דער וועלט) אאַן“ר — ס.
687
595. שיכרות, משקה
ס : שיכורקייט, באַטרונקענקייט, באַוושנקייט אאַזיוו — אַר : טרונק, זויף, זופּ אאַז“ר : טרינקווג, זויפֿוע, זופּונג אאַז“ר : טרינקערײַ, זויפֿערײַ, זופּערײַ אאַז“ר — יי : שיכרות, באַררשונג, י פּשנסטרע : וואַקכאַנאַליע: אַלקאָהאָליזם, דיפּסאָמאַניע : קאַצדשמער, י פּאָכמעליע : דעליריום טרעמענס.
נאַלקאָהאָליע געטראַנקע, שאַרפֿע משקאוש ביר, שכר : אָפֿשאַוע, בעריש, פּילןנער ביר: באָקביר, לאַגערביר, וואַרעמביר, קרײַטערביר, גילביר: וואָרצלביר, רוטביר נ—) : האַלבביר, כּמעט-ביר, שיִערביר, נירביר נק : העלביר, שסנע, פּאָרטערביר, טשביר, אינגבערביר, אימבערביר, אייערביר אאַן“ר : ווע, יִע, סרויבנבלוט נ-נ'ח , יִע וּפֿן, ני“ג, אָתוק, נע קידוש, יִע קסח, יִע קפֿריסין, יִע המשומר, נע המשובח : נע נסך : מן האָדום האָדום הנה : סאַקראַמענטאַל-רע נקריסטלעך) : נקי) יאָכעס, סאַררי : נעקטאַר, געטער-געטראַנק : נע צ(סמוקים, צמוקים-ווע, ראָזשינקע(מ-ווײַן : געצערטער ווײַן, טשווע, שוימווײַן, אויפּסוויִן, באַרנווײַן, רײַזווח, פּאַלמענרײַן, מושקאַטרע, אינגבערווע, אימבערווע, רויטרע, קלאַרעט, טאָנער, קרמל-ווע, מאַדייראַ(-רח , טאָקײַער (ר , אינגער ווש, רײַדרש, ריסלינגער (ריִף , פּאָרטווע, מאַלאַגע, ווערמוט, סאָטערן, באָרדאָ, ערמיטאַוש, פּאָנטיאַק, פּאָנטיק, בערעס, שערי, אַסטי, מאַרסאַלאַ, אָרוויעטאָ, אַמאָנטי לאַדאָ, דראַז, מאַלהאָויע, מאַלינאָווקע : מעד, מעדאָק : שאַמפּשיער.
טרונק, געטראַנק, געטרענקל , שש, קנאַק (ןעקב1, מים חיים, מים המאָוררים, נאַרש וואַסער, (ביטערש משקה ל“ר משקאות, ביטער רער טראָפּן, קיכקיתי, מאַהאַריטש, אָיען, סחורה, בראָפֿן, בראָנפֿן, מאָפּס, יִע אָרף, ך“ש, שווער, שלש, שבתקאָרע שליש, שבהאָור קע, פּסהאָווקע : נחל) קעריאָל, קאַרשלעכץ,
אָרזשע, קראָזשע : ברענדל נינ) : זיסינקע ני!-) : אַלקאָהאָל , ספּירט, ספּיריט, ספּיריטוס, שפּי ריטעס, אָקעוויט : בלאָהאָקעריט נגעשראַרצטער) : פֿערציקער, זיבנאונפֿופֿציקער, אַכציקער, נײַנציקער אאַו'ר : דענאַטוראַט.
נמינים בראָנפֿח קאַרטאָפֿל - שנאַפּס (-בראָנפֿן), קוקורוזע-שנאַפּס ג-בראָנפֿן), קאָרנשנאַפּס ג-בראָנפֿן), וויסקי : האָרעלקע, סי וווכע, ראָזאָלי, גראָג: שליוואָרץ, סליוואָרע, סליבאָריץ, פֿלוימעושואַפּס, פֿלוימען-בראָנפֿן : ראָם, שרוב, ענעס-בראָנפֿן, אַניסעט, אַבסינט, אַבסענט, אַראַק, אַריק : דזק נאַ-) , וואַכאָלדער-בראָנפֿן : וואָדקע: קימל : קאָניאַק, ברענדי נאַ-) : בורבאָן, סקאַטש, סאַלופּ, סאַלעפּ: סאַמאָגאָן, סאַמאַהאָן, מוושע נאַ-) : יאַורט נטערקש : סאָמאָ נאינדש : פּולקע נמעך סיקע) : צוקער-בראָנפֿן, ליקער, מאַלצליקער, פֿרוכטליקער, נאַליווקע. פּאָמעראַנצאָרקע, זובראָווקע, סטאַרקע, ראַוּנאָרקע, נאַסטאָי קע, ווישניק, ווימאָראָזיק: בענעדיקטע, שרטרעו, מאַראַסקינאָ, קיראַסאַאָ.
פּונש, פּאָנ(ט)ש, ווײַנזויף, מילכפּונש : נח הײַבאָל , קאַקטייל : געשיטענע, געעל(ע)טע, אָפּגעשמדטע, געמימטע משקה : בורדע, הוילע בוריקעס-ראָסל .
קוס, כּוסע, גלעזל , קעלשיק ל“ר קעלער קעס : טאָרקע, גאַלקע, ליאַמפּערקע, פֿלעשל, מאָנאָפּאָלקע, סאָטקע אאַז“ר
ווײַנהאַנדלונג, ווײַוהויו, פּאָדוואַל : מאָנאָפּאָל(קע), ליקערסטאָר נאַ-) : טרינקפּלאַץ, טרינקשטיבל, שענק, טראַקטיר, קעלער, סאַלון נאַ-) : קעריאַלניע נקק : קרעטשמע, בירהויז, בירקעלער, בירעלע, בירשענק, ווײַנשענק, ווײַנקער לער, ראַטסקעלער: בופֿעט, קאַבאַק, קנײַפּ(קע, נאַכטקלוב : נאַ-) נײַטקלאָב , ספּיק איזי : שענקטע : רעסטאָראַן, באַר : קאַפֿע נאַ-) — 8-- .
ווײַנער, ווײַנהענדלער, שענקער, ווײַנשענקער, טראַקטירשטשיק, בופֿעטשיק, נ—) סאַלרקיפּער, בוטלעגער : ניי'ח אָרזאָשקים.
688
טרשקמײַסטער : מאַרקיר, מאַרקער, באַר מאַן, באַרטענדער נ—) : רעסטאָראַטאָר, קרעטשמער — 2-8.
שיכור, שיכורניק, שיכורסקע, כּוסעאָחור, לחיים-מאַכער, קידודמאַכער, מראהכּהן, שנאַפּסער, שנאַפּס-קאַפּיטאַן, שוועכער, טרינקער, זויפֿער, סובא, פּיִאַק, פּשיצע, קערעש, קערמיִסטער, לוט, לוטרע, אַלקאָהאָליקער, פּיאָמידניק, מיטטרינקער, קעראַלניק נקי) : באַקכאַנט : אֶברה פּיאָמיד, שכורים, קעראָשים נקק.
וו : טרינקע, זויפֿן, כלשבע, כליופּען, כליופּטשען, כליעפּטשען, געניסן, קתקען, שתיהנ(עך , ניפּן, נעפּן, בײַכלען, שאַשען, שאַד קען, שנאָשקען, שוועכן, שוואָכן, כּוסענ(ח, קערן, קערען, קנאַקן, גיסן, פּאָנ(ט)שעווש, שנאַפּסן, שנעפּסלען, זופּן, זשלשקען, זלוקצש : כאָכלען נקצי-) : שיכּורן, פּישעווען, פּיאַנסטרעווען : געבן אַ טרונק (אַ זופּ אאַז“ר) : אוּיסטרינקען, אַרײַנטרינקען, אַרײַנוויפֿן, אַרײַנקערן, אַרײַנקערען אאַן“וו : אָנטרינקען זיך. אָנזויפֿן זיך, אָנזשליאָקען זיך אאַז“וו : באַזויפֿן זיך, אײַנשיבּורן זיך, פֿאַרשיכורן זיך, פֿאַרבּוסען זיך אאַז“וו.
טרינקען לחיים (באַריש, אִיקון, מאַהאַריטש אאַז“ר) פּ - : טרינקען אַד דיִא נדע : אַרײַנלאָזן זיך אין טרינקען : מאַכן זיך אַלע (יעדן) טאָג פּורים : פֿאַרטרינקען די אָרות : נעמען אַ גלעזל (אַ טשאַרקע, אַ כּוסע אאַז'וו) פּ - : נעמען אַ קאַפּ : נעמען צו ביסלעך (צו קאַפּעלעך אאַו“וו) : נעמען אַ ביסל שהכל (אַ ביסל מהיכי אַיתי אאַז“ר) : נעמען אַן איבעריקן זופּ, נעמען אַ טראָפּן צו פֿיל : אַרײַנגיסן אע לאָמפּ : אַרײַנהאַקן אַ גאַלקע (אַ כּוסע אאַו“וו) : מאַכן קידוש : מאַכן אַ קידוש רבה : מאַכן אַ שוועך (אַ שמאָך, אַ שהכל, אַ שנאַפּס, אַ קנאַק, אַ כּוסע, אַ לחיים אאַז“וו) : מאַכן גאַלקעס : כאַפּן אַ טשאַרקע (אַ גלעול, אַ לינקן לחיים אאַז“וו) : אפּטעמען דעם ביטערן טראָפּן : באַנעצן (באַ-
שפּריצן, אָפּנעצן) די ליפּן : אָפּטונקש (אָפּטובלע, סובל זע) די נאָמה : נקיק שיפֿן סחורה, שווענקען די מענוסע : עפֿענע אַ פֿלעשל : זען זיך מיטן גלעזערנעם האָט.
נפֿאַרגליִכונגעח טרינקע (שלשקש, דק אאַז“וו) ווי אַ גוי, ווי אָן זיך, ווי דער שענקער האָלט גערען זח מחוּתּן, ווי וואַסער, ווי מילך : גיסן ווי אויף אַ שטק, ווי אויף אָ אויר.
אָנטרינקען ניענעם) : טרענקש : אפּד שיכורן, מקבּר זח.
זײַן קיכור (מבוסם, בגילופֿע אאַז'וו) —י. אזר : זע אָלא, זע פֿול, זע במיצוותיו, זע אונטערן גלעזל , זײַן נישט אַלע : האָבן (אַ בּוסש אע קאָפּ : האָבן מער אין קאָפּ (אע קעפּל) ווי אע פֿלעשל : זען טאָפּל : פֿאַלן פֿת די פֿיס : ניט וויק פֿת אָרור אָמן בע אָרוך אָרדכי : ליב האָבן דאָס גלעזל (דעם לעק, דעם ביטערן טראָפּן אאַז'וו) : זע להוט שכן ביטערן טראָפּן.
אַדי : שיכור, קיבּורלער: באַזויפֿן, באַטרונקע
אאַז“ר — יי : שיכור לוט, טויט שיכור, בעלע שיכור : אָלא, פֿול, בגילופֿינ(דיש, איִנגער ברענט, מבוסמ(דיק), פֿאַרלעקט, פֿאַרכּוסעט. פֿאַרזייגט, פֿאַרשיכורט, פֿאַרששעט, פֿאַר שוועכט, פֿאַרקנאַקט, פֿאַרקערעט, פֿאַרמאָער קעט, פֿאַרקלאַפּט אאַזיר . יי.
נפֿאַרגלײַכונגעח שיכור ווי אַ צי, ר אַ סע. ווי אַ פּויער, ווי אַ מוזשיק, ר פּוּרים, ר אָימחתתּורה, ווי לוט, ווי אַ חזיר.
פֿראן : ער ווערט שיכור פֿע אַ בולקע : פֿע
אַ שטיקל קען איז ער שיכור געהאָת : נאה מקייסמאַך לאַיים : ער קושט מע דאָס גלעזל אע באָדעם : גיב אַ קוש אין באָדעם ! : נע אָרף אין זע קרובֿ : ער קע אוּיסטרינקע אַ יִרדן : ער האָט פֿאַרלוירן דעם שליסל : ער האָט ברכה געמאַכט : ער האַלט שוין בײַם קוס ראָיעי : עס אין אים שוע ענג אע די קאַר לאָע : די תּורה האָט זיך אע אים אָטעצונדן : אָכם בלילה, שיכור בלם : דער רבי ווערט
689
רויטער, דאָס פֿלעשל בלאַסער : אַלע טאָג אַ נאַריש וואַסער ווערט פֿע אַ מענטע אַ סזיר, מיִל , אַלע אָעה אַ קרעטשמע נאַ נִעל-ענלה אַ מיט אַ ברונעם קלאָר וואַסער בלײַבט דער שיכור) : אַן איך נעם אַ טרונק בראָנפֿן ווער חזיר אַ חזיר : פֿון אַ שיכור אע דער יוגנט ווערט איך אַן אַנדער מענטש, און דער אַנדערער וויל אַן אָרעמאַן אויף דער עלטער.
אויך אַ טרונק בראָנפֿן : אַ נאַרישער שענקער, נִכנס נין נצא סוד (שטוּת) : בראָנפֿן איז ער האָט בראָנפֿן את פֿאַרקויפֿט נישט : ביסט פלוידער-וואַסער : וואָס בײַ אַ ניכטערן אייך שיכור? טאָ גיי שלאָפֿן : שיכור אין ער, טרינקען דער לונג אין בײַ אַ שיכורן אויף דער צונג : מין ער, ווײַל ער אין אַ גוי.
וואָס דער שיכור האָט אין קעפּל האָט דער
שפר ן אַין שימחה אָלא בנין : יִע שמח לאָב ניכטערער ניט אע פֿלעשל : אַ שיכור, אַ נאַר אָנוש : פֿון אַ לחיים ווערט ליהודים : גדולה און אַ וואָגן היי גייט מען אויס דעם וועג : אַ לוּימה שמקרבת אָת הרחוקים : אַ טרונק שיכור זעט אַלץ טאָפּל : אַ שיכור באַדאַרף בראָנפֿן וואַרעמט אום ווינטער און קילט אום מען ניט צו שטויסן (, ער שטויסט זיך אַלייך : זומער : דרײַ זאַכן שאַטן קיין מאָל ניט : שלאָף, שטויס ניט דעם שיכור, ער וועט אַליין פֿאַלן : בראָנפֿן און אַ באָד : אַזוי לאַנג דער מענטש בײַם שיכור אין בראָנפֿן דער עיקר : אַ שיכור לעבט דאַרף ער מאַכן אַ שהכל : קודם לכל טרינקט אויס דעם בראָנפֿן פֿרײַטיק בײַ טאָג אין מט אַ שהכל : אָדם יסודו מעפֿר וסופֿו און מאַכט שבת קידוש איבער אַ חלה : דאָס לעפֿר—קיט לקינו אין גוט אַ טרונק בראָנפֿן : גאַנצע קעות חיטין גייט בײַם שיכור אַוועק אויף אַיזה לחיים ואָיוה לאָרתמאַכט רשי : גאָט איז חמצדיקן בראָנפֿן : פֿאַר אַ שיכור אין קיין גאָט את בראָנפֿן אין בראָנפֿן : אָדם אין אַ שלעכטער בראָנפֿן (שלעכטע משקה) נישטאָ : מענטש און בראָנפֿן אין בראָנפֿן : ואַלמוד תּורה פֿאַר אַ פיאַניצע אין אַ טראָפּן אויך גוט : ווען כּנגד כּוּלם—אַ ביסל מהיכי-מיתי אין בילכער אַ שיכור האָט ניט קיין בראָנפֿן ר ע ד ט ער פֿון אַלץ : אַן שדי ואויף דער מזווה) קען זיך כאָטש פֿון בראָנפֿן : דער משכון פֿון אַ שיכור ניט באַגיין אָן אַ גלעזל, ווי זאָל זיך דער זינ- שטינקט אויך מיט בראָנפֿן : אַלע שיכורים דיקער מענטש באַגיין? : קיין קרעטשמע טאָר זענען ניכטער אום פּורים : פּורים זײַנען אַלע מען ניט פֿאַרמײַדן : ביו דער קרעטשמע דאַרף שיכורים ניכטער : אַ גאַנץ יאָר שיכור, פּורים מען אויך אַ טרונק : אַ גוטער י(אַ)ריד אין ווערט ניכטער : אַלה תּולדות נח, פֿע בראָנפֿן קריגט אַ טרונק בראָנפֿן, נאָך אַ שלעכטן י(אַ)ריד מוי מען כּוח, כוח אין דער עיקר, פֿון בראָנפֿן מען טאָן אַ טרונק בראָנפֿן : לעבן אַ קת אין ווערט מען שיכור : טרינקען אין אַ אָכמה, ניט גוט אַ ביסל בראָנפֿן, אויף אַ ברית אַ שטיקל קיין מלאָכה : קנײַפּן איו ניט שלאָגן, טינקען לעקעך און אויף אַ חתונה ביידע : אויף צו איי ניט טרינקען : פֿון די אַרבע כּוסות מערט מאַכן אַ כוסע אין אַ מזל-אָובֿ אויך גענוג : קיין מען ניט שיכור : פֿון הרבה כּוסות קומט קיין שאָק טויג ניט, מער ניט אַ קעלישאָק אין גוט : גוטס ניט אַרויס נווערטערשפּיל : אַרבע) : „פֿיש“ מאַכט : פּשוד נין אָרף, פאָטעם יִע אָרף : בראָנפֿן אין אַ שלעכטער שליח : מען שיקט אַלץ איין קבצן — נאָך אַ טרונק בראָנפֿן : פֿול אים אַראָפּ אונטן, קריכט ער אַרויף אויבן (מען אין קעפּעלע—פּוסט אין טעפּעלע : אַן איבעריק שיקט אים אע בויך אַרײַן, קריכט ער אין קאָפּ גלעזל ווען מאַכט שמאַרץ און פען : אַן מען אַרען) : די תּפֿילה גייט אַרויף און די ברכה טרינקט אַ סך משקה באַקומט מען אַ גרויען גייט אַראָפּ : די גלאָו דאַרף מען אירצן און קאָפּ און אַ רויטע נאָן : בשלשׁה דאָרים אָדם דעם בראָנפֿן דאַרף מען דוצן : ניטאָ קיין (יכר : בכוסו, בקיסו, בקעסו : מיט אַ ביסל בראָנפֿן מיט אַ שלעכטן ריח : אַתּה הראית
690
לדעת—ניטאָ קיין בראָנפֿן, טרינקט מען קוואַס : אַ ננב בלײַבט אַ ננב און אַ שיכור בלײַבט אַ שיכור : אַ גנב און אַ שיכור מעגן זיך משדך זײַן : אַן די וועלט זאָגט שיכור ליגט מען זיך שלאָפֿן.
אַ קוואַטירל אע אַ גילדן שנירל : פֿון דעם קוואַטירעלע האָט מען אַ גילדן שנירעלע : דער שענקער לעבט פֿע דעם אייבערשטן נפֿון צוגעגאָסענעם וואַסער) : געווען שוין אַ שוסטער אַ אַנא, אָבער עס וועט ניט זײַן אַ שענקער אַ אַנא : אַן מען באַצאָלט ניט דעם שענקער פֿאַרן בראָנפֿן ווערט מען צוויי מאָל שיכור : דער שענקער האָט ליב דעם שיכור, אָבער די טאָכטער וועט ער אים ניט געבן : דער שיכור אין געשטאָרבן, דער שענקער אין פֿאַרדאָרבן.
זען אויך : שפּײַז, געטראַנק אנ, עסן, טרינקען 264.
596. צניעות , שעמעוודיקייט ס ן צויעותדיקייט, באַשיידנקייט, שעמעוודי
קייט אאַזיר — אַדי : צניעות : מעלות טובות : גוטע מידות, מידות טובות, ז טוגנט, ז גוטע זיש : אַלע מעלות : אומשולד : פּלאַטאָוישע ליבע : טהרת-המשאָחה : צאַרטגעפֿיל , פֿײַנגעפֿיל : מיידלשאַפֿט, בתולים, בתולישאַפֿט, בתולהשאַפֿט.
שעמגעפֿיל, שאַנדגעפֿיל : שעמהיטל : בושה, קיוש.
צנוע, יוסף הצדיק : צנוּעה, צנאָטע, מיידל , בתולה, י צעלקע : שושנה די צנועה : קוק מיך אָן און ריר מיך ניט אָן.
טעמע(ר)דיקער, הייע, בושת-אָנים.
וו : זײַן צקיעותדיק, זײַן אומשולדיק, זײַן
שעמעוודיק אאַז“וו — אַדי : פֿילן בושה (שאַנד(ע) , קיוש) : שעמען זיך (אין רײַטן האַלדן אַרײַן) , שיִען זיך, שטערן זיך, זשענירן זיך : שעמען זיך ווי אַן אַלטער אָחור : שטיין וויצן) ווי אַ פֿאַרשעמט ייִנגל (ווי אַ אָתן) : אַראָפּלאָזן דעם קאָפּ (די אויגן) ווי אַ קלה, ווי אַ אַנב : באַ-
האַלטן דאָס קנים : פֿאַרשעמע זיך, רייטלען זיך : רייטלען זיך ווי אַ קלה : פֿאַררייטלען זיך : ווערן רויט ביי (איבער) די אויערן, ווערן אַלערליי קאָלירן, מינען זיך.
אַדי : צקיעותדיק, צנועהדיק, באַשיידן,
י סקראָמנע, אומשרדיק, ז טוונטלער, מאָראַלש, ריין, ציכטיק, אומבאַפֿלעקט, אומבאַרירט, ז זיטלעך, פּלאַטאָניש, אָרנטלעך, אָנשטענדיק, פֿײַן, שטיל, פֿײַנפֿיליק, צאַרטפֿיליק, אײַטעהאַלטן, ז צוריקגעצויגן, ז צוריקגעהאַלטן, רעזערווירט אאַו“וו — 47- : שעמע(וחדיק, בושת-אָנימדיק, פֿאַרשעמט, פֿאַררייטלט.
פֿראַן : עס ברענט אים דאָס קוים : עס ביִטן
זיך אים אַלערליי קאָלירן.
שפּר : שטיף אין לאַך אע היט אָפּ די זאַך :
פֿאַר אַ טאַפּ אַ קלאַפּ, פֿאַר אַ קוש אַ פאַטש : אַ טאַפּ את אַ קוש, אַלע דאַליי ניע ריש : די צניעה שעמט זיך מער און האָט הנאה מער : אָמן אין בוימל נרערטערשפּיל : שעמעח : אָמן אין גוט פֿאַרן (צום) לאָמפּ : שעמען אע קיין בושה ניט : לא הקייע למד : אַ שעמע(חדיקער קען קיין למדן ניט ייִן : אַי מע שעמט זיך האָט מען ניט חתונה (קיין קינדער ניט) : אַן עוות-קנים אע גיאָטם, אַ בושת-אָנים אין גן-עדן. זען אויך : תּמימות 882, עניוות זא, רעכטפֿאַרטיקיט 578, אוּמשולדיקייט 591 פֿרומקייט 811.
ז59. אויסגעלאַסנקייט
ס ן אויסגעלאַסנקייט, צעלאָזנקייט, פֿאַרשיִט-
קייט אאַו“וו — אַדי : קלות : קלות-דעת, קלות-ראָש : הפֿקרות, חעיפֿות, פּריצות, הולטײַסטווע, שאַרלאַטאַנסטווע : אומצוכט, דעבאָש : פֿרײַע ליבע, לינקע ליבע, אַדולטעריע : הפֿקר-וועלט : געמיינע רייד, עזותקייטן, נִיבולקה : ציניזם : פֿעטער, חלבדיקער וויץ : זנותליטעראַטור, פּאָרנאָגראַפֿיע.
זטת, אָפּקערוט, פּראָסטיטוציע, ניאוף,
— הורעריִ, וּילוי י עריות, ערעת : אינצעסט, בלוטשנד : פּערווערסיטעט, פּערווערסקייט : סאַטיראָמשיע, סאַטיריאַזיס, נימפֿאָמאַניע, לעסבשע ליבע, סאַפֿאָיִום, אוראַניום, משבּבֿ נכר, האָמאָסעקסואַליזם, סאַדיזם, סדומערײַ, סאָדאָמיע : מעכב - בהמה, פּעדעראַסטיע : אָנאַניום, מעשה-אונן, מאַסטורבאַציע : קיאה, אַשמיש האָיטה, סעקסועלער פֿאַרקער אאַז“ר — !פּפּ.
פֿרויהשדל, ווײַסער שקלאַפֿדהאַנדל : שנדגעלט, אָתנן זונה : קית-וונות ל“ר אָתי זוטת : באָרדעל, (פֿריילעך) הײַול, נפֿקא-קית, ששדהוע, בלאַטהוע, י הורנהויז, קוטלהויז, בורא - נפֿשות - קלײַזל, יבאָרדאַק, י קאַסטן, קלונטעווניע : האַרעם.
דעמימאָנד, האַלבוועלט : געליבטע, מעטרעסע, לעבאָווניצע, פּאָליובאָווניצע, קאָכאַנקע : פּילגש, קעפּסווײַב : קורטייאַנקע, דיועטע, לאָרעטקע, סירענע, העטערע, אָדאַליסקע : מופֿקרת, צעלאָוענע, פֿאַרשײַטע, פֿאַרשאַרטע, שיקסע, חצופֿה, חצופֿ'סטע, אַרצע חצופֿיסטע, חצופֿשטשע, טריפֿהניצע, אַרומלויף, הולטײַקע, הולטײַטשיסקע, שאַרלאַטושקע, אויסגעלאַסענע, פּאַסקודע, פאַסקודסטווע, נואפֿטע, אָחורטע, באָכער'כע, צנועה נ-פּ) , מווּזה(לע), (די ריכטיקע) סחורה : חווהס טאָכטער, לילית, אַשתשישניצע, סוטה : טפלה, אַלטע נִעל-עמרהניצע : נ-פּ) אַ מיידל מיט אַ כפב, מוכתשץ, אַ בתולה אין עלנבויגן (אין אָפּצאַס) : פֿאַרפֿירטע, פֿאַרשוועכטע, געשענדטע, פֿאַרגעוואַלדיקטע, אַנוסה : געזונקענע, פֿאַרדאָרבענע, געפֿאַלענע, פֿאַרלוירענע : זונה, קדשה, שאַנדפֿרוי, אָפּלייזערין, פּראָסטיטוטקע, לעבעדיקע סחורה, נקבה : געביפֿטע, בלאַטע, וויטשע נקבה : בלאַטע, וווילע, *נפֿקא, * קורווע, — כאָנע, — כאָנטע, * הור, — גאַסנהור, גאַסנמויד, גאַסנפֿרוי, נאַכטפֿייגעלע, שקאַטאָס, פּר(סה-געבערע, צויג, קלונט, טליק, ליאַררע, סטערווע, דראַבקע,
דרש(קש, ווירזשוטקע, שליוכע, פֿלשנדרע, נקק ראַשוויאַלניטשקע, טשראַלניצע.
אויסגעלאַסענער,צעלאָזענער,אָרץ ני-ז. פֿאַרדאָרבענער, מַעל-עמרה(ניש, קל, קלשבקלים, מופֿקר, הולטײַ, הולטײַ שבהולטיִעס, שאַרלאַטאָ, שרלאָט : (יבול-פּהניק, ציניקער — 374 : ליובאָווניק, קאָכאַניק, קאָכאַנטשיק, דאַמענפֿרײַנד, דאַמסקער אָסיד, דאָקואַן, ווײַבערניק, מיידלניק-,שיקסע-קריכער, לאָוועלאַס, נאָכשלעפּער, פֿרויען-יעגער, —הורדעגער, *הורנזון, כאַבאַניק, פֿרײַע-ליבעניק, אַשתאָישניק : (אַלטעח הינער-פֿרעסער, אַלטער אַשמדאי, נקן אַשאָאי, גענאַמניק, אַלטער נִעלעקרהניק, קפֿלן : נואף, נִיאופֿניק, בועלאַרמית, *נפֿקאניק, — קורוועניק, י קורעווניק. —יענצער, סמור-אייזל , נִעל-אַארהניק, יִצר אָרעניק, ומרי אָן קלוא : מוציא נרע לבאָלה, אָנאַניסט, מאַסטורבאַנט: סאַדיסט, סדומניק. סאָדאָמיסט, פעדעראַסט : פֿרויען-פֿאַרפֿירער. פֿרויעןשענדער, שאַנדיונג.
פֿרויעןהענדלער, זנות-מעקלער, — פּירגער מעקלער, * פירגעשמש, ז קופּלער, רועהזונות, אַלפֿאָנס, קאַדעט, אַפּאַש, וווילער יונג, חברה-מאַן : נאַרגענטינע) דופֿיאַן, אָמא ל“ר טמאים : באָרדעלויק, פּשעדופּניק, באָנדער, סופניק, סוטענער, מאַטהאָרניק, שמײַסער, אָתן, פימפּ נאַ-) : טשאָוואַלניק נקק : פֿעטער : מומע, קעל-הביתטע, מאַטקע, מאַטשערע, מאַטשאָבע.
וו : זײַן אויסגעלאַסן, זײַן פֿאַרדאָרבן אאַז“ר *אַדי : הולטײַ(ער)ען, הולטעווען, שאַרלאַטאַנעווען : נאָכשלעפּן זיך (נאָך פֿרויעף : ליע מיט, שלאָפֿן מיט, באַשלאָפֿן, ויִן מיט, וווינען מיט, באַהעפֿטן זיך מיט, משמש האָיטה זע : אָפּלאָין : פֿאַרפֿירן, פֿאַרג(ע)ראַלדיע, מאַנס יש, מײַנע אָונאים וע נ-פּ) : אָפּמיידלש, י זגראַלטערע, אַטאַקירן נ—) : באַרויבן די ערע פֿון : טרײַבן זנות, מננה זע מיט, נואפֿן, (שפֿירהאָבן מיט, האָבן געשעפֿטן מיט, זינדיק,
692
חוטאנ(ש, פּאָר(לשן זיך, געבן אַ וווין, הורן, טרענע, *באַרען, — האַקן, י יענצן, טערכענען, י קאָטערן : מאַכן אַ שטריִכעלע (אַ מאַני פֿעסט) : פּהאָסטיטויִרן זיך : טלוקע זיך : נ-) שקאַטירן, דרעשבלען, אָחות : נקי) טשיקע, טשבען, טהאָרען, קלונטערען, ראָשווינען : נוועע נִעלחיים) יאָע זיך, פּאָרן זיך, באַלויפֿן, באַדעקן, פּאָליעווע, צולאָזן, קרייצן.
אַדי ן אויסגעלאַסן, צעלאָזן, צעלאָזט, ומרי אָדאָלואדיק, חצופֿיש, חצוּפֿהדיק, פֿאַרשײַט, פֿאַרערט, הפֿקרדיק, הולטײַסקע, שרלאַטאַנסקע, פּערווערס : אומבאַשיידן, לײַכטזיניק, צינש, פּאָרנאָגראַפֿיש, עראָטיש. פֿראַן : דער ז-ל פֿע אַ קת-כֿהן : אָדעלע, נייט מיך : יעל אַחת קמה וקמה אין אַ נפֿאָ : די מוטער אין אַ צדיקת און די טאָכטער אע אויך אַ זונה נווערטערשפּיל : אַזוינע) : ער אע אַ מאף שראל נווערטערשפּיל : אוהב) און זע ווײַב אע אויך אַ זונה : —איר פֿאָטער אין קהלס אַרנס און זי אע קהלט טינטאָרן : ער ווייס(ט) שוין (דעם טעם) פֿון עץ - הדעת : ער מרוקעט אע פֿעלד אַרײַן : — ער פּישט מיט אַ שרמל : דעם האָן ווילט זיך קריען : ער איז אַזר אַ אָחור ווי די אַם אין אַ מויד : ער רוימט איר אין דעם קוד וואָס יהודה האָט אײַנגערוימט אָמרן : אַ הונט אָן ציץ וואַרפֿט זיך אויף אַ ביע : אַן אַלטע ציג אָן מילך את אָן שמאַלץ את וויל פֿאָרט לעקן זאַלץ : דער טאַנץ ווי דער טאַנץ, נאָר דאָס אָפּקילן זיך : שולדיק אין דער סטאָליער : ווע ער וואָלט ניט געמאַכט די (דאָס) בעט וואָלט איך ניט געקומען צו קיע אָעא.
שפּר : פֿײַף ניט, אַן ס'יפּנען דאָ אינדיקעס אע שטוב : אַן מען לאָזט אַ נכר מיט אַ נקבה אַליין אע הויו קומט קיין עטס ניט אַרויס : אַ משספּאַרשוע איו ווי אַ גלאָז, אַ נקבה אין ווי אַ טאָפּ : אַין אַפּוטרופּוס לעריות : אַ שנײַדערס ווײַב אין ניט קע אָשתשיש : עס אין ניטאָ קע שלעכטע משקה פֿאַר אַ שיכור, קיין שלעכטע
מטקע פֿאַר אַ סוחר ש קק מיאוסע נקבה פֿאַר אַ נואף : דרך מענטע האָט האָט פֿײַנט: אַן עושר אַ ננב, אַן אָרעמאַן אַ נִעל-נארה את אַן אַלע נואף : פֿאַר עטע נעכט האָט מען שלעכטע טעג: *אַ קורווע אין אַ גנב : י אַן מען שפּעט דער הור אין אָנים זאָגט זי, אַן עס רעעט. 598. געזעצלעכקייט, אָיתר
ם : געזעצלעכקייט, געזעץ-מעסיקייט, גילטי
קייט אאַן“ר — אַדי : לעגאַליוירוט, אויטאָרי זירווג, נאָטאַריזירונג, דערלויבונג אאַז“ר פּ יי : געזעץ, רעכט, אַקט, זאַקאָן, לאָ נאַ-) : ציווילרעכט, האַנדלסרעכט, מלוּכה-רעכט אאַז“ר — פּזפּ : גערעכטיקייט, יוסטיץ : אָות פֿת געזעץ : אָרעם פֿון גערעכטיקייט : אומגעשריבן געזעץ, מינהג — בּ- : דעקרעט, באַפֿעל, אוקאַז — 2-פּ : טעמיס, יוסטיציע, די בלינדע געטין.
געזעץ-פּראָעקט, ביל נאַ-) : הוספֿה, צר גאָב, אויסבעסערונג, אַמענדמענט נ—) : פּאַראַגראַף, י סטאַטיאַ : גרונטגעזעצן, קאָנסטיטוציע : סטאַטוטן, תּקנות, בײַלאָס נאַ-) : סטאַטוט, נאָרמאַלער סטאַטוט, מוסטער-סטאַטוט אאַז“וו: רעגלאַמענט, רעגולאַמין : געזעצבוך, קאָדעקס : ציוויל-קאָדעקס, קרימינאַל-קאָדעקס אאַז“ר : שולחדאָרוך — 9-פּ.
געזעצלעכע פֿאָרעם : רעכטגילטיקייט, לעגאַליטעט, לעגיטימיטעט, לעגיטימקייט, קשרות : לעגאַלעאַציע, אויטאָריזאַציע, לעגי טימעאַציע, נאָטאַריואַציע, אינקאָרפּאָראַציע, סאַנקציע : אויטאָריטעט, רעכט, רשות — פּזפּ .
געזעץ - געבוע, לעגיסלאַציע, קאָדיפֿי קאַציע, רעגלאַמענטאַציע, געזעץ-מאַכערך : געזעץ-געבנדיקע קערפּערשפֿט, לעגיסלאַטיווע מאַכט, לעגיסלאַטור — 4-0.
געזעץ - קענטעניש, רעכט - וויסושפֿט, יוריספּרודענץ, יורי: קרימיאָלאָגיע : נאָמאָדאַפֿיע, נאָמאָלאָגיע.
דת, דע : מידת-הדע : דיניאָמונות, דיני נפשות, דיני-מיים אאַז“ר : אָיסור-ואָיתר : אָוק (לשראל) , אָוק ולא נעבור : חוקת-הגוי : הלכה, פּסק-הלכה, פּסק-דע : הלכה למשה מסיני, הלכה למעשה, הלכה רווחת בישראל, הילכתא למאָיחא : גנרה, תּקנה : תּקנת-עגונות, תּקנות-עזרא אאַו“וו : הוראתשעה : (דר, סנג (לתּורה) : חומרא : קולא : מקולי קיתשמאי : מחומרי קית-הלל.
קאַנאָן : רעגולאַציע, אינסטרוקציע, אָרדי נאַנץ, באַשטימונג, פֿאַראָרדענונג : פֿירשריפֿט, פֿאָרשריפֿט : כּלל, ז רעגל, י פּראַווילע, י פּראַווידלע, רול נאַ-) : תּורה, לערע : אָנווײַזונג, דירעקציע, פרעסקריפּציע, רעצעפּט, רעסיפּי נאַ-) : פֿאָרעם, פֿאָרמאַליטעט : פֿאָרמל ל“ר פֿאָרמלען, פֿאָרמולע ל“ר פֿאָרמולעס : נאָרמע.
דערלויב, דערלויבענש, (כוחחהראָאה : אָיתר, אָיתר-הוראה, אָיתר-עיסקא, אַ אָיתר פֿון מאה ראָנים : קאָנצעסיע: ליצענץ, לײַסנס נאַ-) : קאַרט בלאַנש : הכשר, פּאַטענט : דיפּלאָם, קאָלה (אויף שחיטה) : כאַרטיע, טשאַרטער, שענצעטל, בלעטל
געועץ-געבער, מחוקק, נאָמאָטעט : קרימי נאָלאָג : אינקאָרפּאָראַטאָר.
וו : אָננעמען, געבן, מאַכן, אָנוואַרפֿן אַ געיעץ:
ציר דין זײַן : מסקן ידן אַ תּקנה : פֿירשרײַבן, פֿאָרשרײַבן, פֿאַראָרדענען : לעגיסלירן, קאָדיפֿיצית : רעגלאַמענטירן, רעגולירן, רעגלען, רעגולאַריזירן : פֿאָרמולירן, פֿאָרמאַליזירן.
זש געיעצלעך : גילטן : מאַכן געזעצלעך : מכשיר זײַן, קשר מאַכן, קשרן : לעגאַליוירן, נאָטאַריזירן, לעגיטימירן, לעגיטימיוירן, פֿאַרגעזעצלעכן. אינקאָרפּאָרירן: סאַנקציאָנירן — 331.
האָע אַ דערלויבענש מ אָיתר אאַויוו) —-: מעגן, י טאָרן : פֿרײַ זײַן צו טאָן : נעמען זיך רשות, דערלויבן זיך : לערנען זיך (מאַכן
זיך)ייאַ אָיתר : מורה אָיתר זײַן (ייר) : געבן אַ אָיתר (אַ דערלויבעניש) : דערלויבן, י פאַזוואָליען, באַוויליקן, געשטאַטן לאָזן נדיאַל) : לאָזן. צולאָזן, דערלאָזן : געבן רשות, געבן מאַכט, געבן אַ כּוח-הרשאה, באַמעכטיקן, באַפֿולמעכטיקן אאַז“וו — 4-0 : אויטאָריזירן, באַרעכטיקן : ניט שטיין אין וועג : געבן אַ פֿרײַע האַנט : לאָזן אַן אָפֿענע טיר : געבן די פּריווילעגיע (די פֿרײַהייט אאַז“ר) — 469 : קאָנצעסיאָנירן, פאַטענטירן.
אַדי : געזעצלעך, געיעץ-מעסיק : רעכטלעך, רעכטמעסיק, לעגאַל, לעגיטים, י זאַקאָנע. קאָנסטיטוציאָנעל , יורידיש : רעגלאַמענטאַריש, סטאַטוטאַריש: געזעץ-געבעריש, לעגיסלאַטיוו: גילטיק : אויטאָריזירט, נאָטאַריזירט, לעגאַליזירט, לעגיטימירט, געקשרט אאַז“ר — יי: דערלויבט, ניט-פֿאַרבאָטן, דערלאָולעך.
אינוו, פֿראַן : קילכות : דע יורע : לן הדע : כּדין : כּדת : כדת וכדין : כדת משה וישראל : לויט (על-קי, כּפֿי) געועץ : לויטן (על-אָי) אָות פֿון געועץ : נאָכן געועץ (נאָך) : אין זינען פֿון געזעץ : על-קי דין : י על-אָי זאַקאָן : על-קי דין און על-אָי יושר : בדיניהם: בדיני-גויים : הותרה הרצועה : מותר : באָיתר: בלי אָיסור : קשר : קשר ונשר : קשר ווי מיט מב יִצחק אלאָננס (רב יויולס) אַ אָכשר: גלאַט קשר : אויפֿן קשרן וועג : באָוקת קשרות : אַ קשרער טאָפּ (אַ קשר טעפּל) און אַ קשרער לעפֿל : הלכה בּדײַטש: מבי, די קו אין אײַערע.
שפּר : דינא דמלכותא דינא : דע פּרוטה כּדע מאה : הונדערט און איינס אין אַלץ איינס : כוחא דהימרא עדיף : האָה שאָסר (הוא) האָה שהתיר : קליינע היאַרים ברענגען גרויסע ימרים : ווער עס קאָכט נאָכן בוך או נאָכן לוח האָט אַ רוח.
זען אויך: צושטימוע 881, צייכן 565, באַפֿעל 462. רעכ פֿאָרטיקייט 578, באַרעכטיקטקייט 575, תּורה פּא.
599. אומגעזעצל עכקייט ,
אַיסור
ס ן אומגעזעצלעכקייט, אומלעגאַלקייט, אומ-
דערלאָזלעכקייט אאַז“וו — אַדי : אומלעגאַליטעט. אומפֿאָרמאַליטעט : מוטוויל(ן) , ווילדווילן, ז ווילקיר(-הערשאַפֿט). געוואַלד, פֿויסטרעכט : רעכט פֿון דעם שטאַרקן : דעספּאָטיזם : קו-ד 'עטאַ, מלוכה-איבערקערעניש, רעוואָלוציע, פּוטש, פּראָנונציאַמענטאָ : קריגסגעזעץ, פּעבל-הערשאַפֿט, פּעבל-יוסטיץ, אַנאַרכיע. לינטשגעזעץ : טויטער אָות : פֿאַרברעך, זינד אאַז“וו — 74- .
פֿאַרמער. פֿאַרבאָט, פֿאַריאָג, ניט-דערלויבעניש, פּראָסקריפּציע, פּראָהיביציע. פּראָהיביע נאַ-) : וועטאָ, עמבאַרגאָ, איניונקציע. אינדזשאָנקשן נאַ-) .
אָיסור : אָיסור מדראָנן, אָיסור דאורייתא : לאַר : שס“ה לאווין : לא-מעשה : מיצוות ל.אמעשה : גורה : חומרא, סנג, נדר : פֿאַרבאָטזאַך : דבר אָסור : פֿאַרבאָטענע פֿרוכט : אָמץ, טאַבו, לינקס נינ) .
וו : זײַן אומגעיעצלער, זײַן פֿאַרווערט אאַי“יי
— אַדי : ניט טאָרן, ניט רעכט זײַן.
מאַכן אומגעזעצלעך : פֿאַרווערן, פֿאַרבאָטן, ז פֿאַרביטן, ניט דערלויבן, פֿאַרזאָגן, אַסרן, פסלען, קסול מאַכן, אויסשליסן : אַרויפֿלייגן אַן עמבאַרגאָ (אַן אָיסור, אַ פֿאַרבאָט אאַזיוו) : וועטאָיִרן.
אדי : אומגעזעצלעך, געזעצלאָז, אויסער-
געזעצלעך, אומגעזעצמעסיק, אומרעכטמעסיק, אומרעכטלעך, אומלעגאַל , ז אילעגאַל , אומלעגיטים, ז אילעגיטים : אייגנמאַכטיק, מוטוויליק, ווילדוויליק, ז ווילקירלעך : אימקאָנסטיטוציאָנעל , אומפֿאָרמאַל , אומאָפֿיציעל, אומאויטאָריוירט, אומבאַרעכטיקט : אומדערלאָזלעך : פֿאַרבאָטן, פֿאַרווערט, פֿאַרזאָגט, ניט-דערלויבט, געאַסרט, קסיל(דיש,
געפסלט, מוקצה, טריפֿה, טריף, ניט-אָשר : נגנ) בלאַט. לינק : קיצלדיק.
נפֿאַרגלײַכונגען) טרייף ווי אַפּיקורסות, ווי די עבודה נרה, ווי חזיר, ווי אַ אָרץ, ווי שקצים וראָשים, ווי אַ חלבן (יווניש) ליכטל, ווי אָשר באָלב, ווי אָשר שנתעלה אָן העץ : קשר ווי אַ חזיר-פֿיסל.
אינוו , פֿראַן : קעגן דין : קעגן געזעץ : אָסור :
ניט רעכט : באָיסור : באָוקת אָיסור : אָסור סזיר : גאָט פֿאַרביט אאַו“וו — בּננ : יהוּדי בלא ! : בחדך“ג : דאָס האָט גאָט אַלע ניט געהייסן : קל דאַלים גמר : אָיש קל הנשר בעיניו !ע-ה : זית דין ייִית דע.
זען אויך: שטערונג 445. אומהערשאַפֿט 457, אומפֿאָלגער
דיקיט זע פֿרײַהייט-באַגרענעצונג 4,0, אומרעכטי פֿאַרטיקיט 5,4. אומבאַרעכטיקטקייט 576.
—6. יוריסדיקציע
ס ן יוריסדיקציע, אויספֿירמאַכט, דורכפֿיר-
מאַכט, עקזעקוטיווע מאַכט : נאַטשאַלסטווע : פּאָליציי, י פּאָליציע, פאָליצע נ-פּ) , פּאָליס נאַ-) : פּאָליציי-מאַכט : מיליץ, - מיליציע, זשאַנדאַרמעריע : שטאָט-פּאָליציי, מלוכהפּאָליציי, מיליטער-פּאָליציי, רײַטער-פּאָליציי, באָרטן-פּאָליציי, (נםסברעג-פּאָליציי, העלףפּאָליציי, הילף-פּאָליציי אאַז“ר : געהיים-פּאָליציי, עף-בי-אײַ : אָכראַנקע, אָכראַנע-אָפּטיי לונג, טשעקאַ, גע-פּע-או, נקוו“ד, מוו“ד : דעפֿענסיווע : סיטראַנצע : געשטאַפּאָ, געסטאַפּאָ : אָפּריטשנינאַ.
פּאָליציי-פֿאַרוואַלטונג, פרעפֿעקטור, פאָליציי-אַמט, פאָליציי-ביוראָ : פּאָליציי, צירקל , צערקל נדיאַל) , אָקום, אָקום הגבוה : נר-לאַנק אוטשאַסטאָק, טשאַסט, סטאַן : קאָמיסאַריאַט נפּיילן) : נאַ-) פּאָליציי-סטייען, סטיישנהויו.
אָדון, אָדון הוּדול , אָדון בפֿקדך, אָקיד, אויפֿגעזעצטער, נאַטשאַלניק, נאַטשעלניק, איפּערשטער, קנאָפּ, קנעפּל, קאָקאַרדע, (דולראָש נ-) .
מבערנאַטאָר, גענעראַל י גובערנאַטאָר. שערשר נ—) : וואָיעוואָדע : פּלאַצהאַלטער. זשטאַטהאַלטער, י נאַמיעסטניק : אָרדינאַט — פּפּפּ : האָלי. בעג, ביי, סאַנדשאַק-בעק, אַלאַבאַרך : בירגער-מײַסטער. בורגמיִסטער, בורטיסטער, ראָש עירון נאַר-). מעיאָר נאַ-ז. מער ני—קרעח. לאָרד-מעיאָר נע-לאָח. לאָרדמאַשר. לאַנדמאַשר, לאָרדמאַרשאַל : נר-ל*ח גאָלאָוואַ, גאָראָדניטשע. גראַדאָנאַטשאַלניק. סטאַרשנאַ. סטאַנאָוואָי : נפּיילן) בורמישטש. סאָלטיס, סטאַראָסטע, וואָיט, קלוטקיוואָיט : שעריף. קרוינשעריף, בייליף : געריכט-אויספֿאָרשער, קאָמאָרניק, קאָנסטאַבל, סודיעבנער פּריסטאַוו נר-לאַנח : קאָראָנער נ—) : צואהאויספֿירער : פּרעפֿעקט, אונטערפּרעפֿעקט. זעמסקי נאַטשלניק. (אקספּראַרניק. אור(קאַדגיק. פּאָליציפּרעפֿעקט, פּאָליצייקאָמיסאַר. פּאָליצייאינספּעקטאָר, פּאָליצייבאַאַמטער : פּאָליצמײַסטער. מושל !גנ) : ני-לאַנק אָבערפּאָליצמעסטער, פּריסטאַוו, נאַדזיראַטעל, קוואַרטאַלנער : רעריראָרע. לעוויראָרע, נ-) לעכעם, ראַף: פּאָליציי-סערזשאַנט : סאָטסקע. דעסיאַטניק:פּאָליציי, פּאָליצשט. פּאָליציסט, פּאָליצייסקער, גאָראָדאָוואָי, האָרדעראָי, סטאָיקאָרער, סטראַזשניק, בודניק, טשאַסאָראָי, פּאָליצמאַן. —) פּאָליסמאַן, קאַפּ : מיליציאָנער,מיליצשנט: דעזשוראַנט, דעזשרער : קאָוואַס, זביראָ : ג-).קעדיק, צדיק, מלע, לע-יושר, לאַמפּערט, פּאַרע, למנאַח, שפּאָרן, מענטע, טײַטל, ראָשטי, קלינגער, צענטלער, לײַכטערל, גלינע : זששדאַר(ם), זשאָנדאַר : פּאָליצייאַגענט : געהייםשגענט, דעטעקטיוו, שפּשן, י סשטשיק, שפּיצל: טשעקיסט, גע-פּעשוניק : קאַפּאָ : אָפּריטשניק : נ-) שמירער, באַהעלפֿער.
שפּר : גאָט זאָל אָפּהיטן פֿאַר אַ רויטן קאָלנער את פֿאַר בלויע הוען: אַ סישטשיק אע אַ ממ.
601. מישפּט
ס : מישפּט, פראָצעס, געריכט-פּראָצעס, אַפֿערע, לאָדונג, לאָדעניש, ספּראַווע, דיעלע. טריִעל נאַ-) : דידתורה : אַרביטראַזש, פּאָרה, בוררות — פּפּפּ : אָנקלאָג, ז אָנקלאַגע. תּקיעה אאַז“ר פּ 87- : געריכט-פֿירונג, געריכטפֿאַרהשדלונג : פֿאַרהער, הערונג : דערקלערונג : גאָית י עדות, באַרען אאַז'ר — 318 : אַקציע : ואָרררנס, אַפֿידייוויט נאַ-) : אַפּעלד ציע : אַליבי : געריכט-דערלויבענש, געריכטבאַפֿעל: רופֿצעטל. פּאָוויעסטקע אאַז“וו — 4-2 : גמר-דין : פּסק, פּסק-דין : אורטל ל'ר אורטלען : אורטייל ל“ר אורטיילן : גנר, גנרדין : ווערדיקט, דעציייע, י פּריגאָוואָר : נאַ-) סענטענס, דזשדושמענט : צוגאָב-אורט(י)ל , אונטעראויגיקער אורט(יי)ל אאַז“וו : געריכטאָפּצאָל, געריכטקאָסט : פּסק-געלט.
געריכט-אָרגאַנען : געריכט, טריבונאַל, י סוד, י סאָנד, פּאַלאַטע, קאָרט נאַ-) : אינסטאַנץ : נידעריקע, העכערע אינסטאַנץ : פּאָליציי - געריכט, נאַכטגעריכט. אָנקלאָר געריכט, יוגנט - געריכט, קרימינאַל - געריכט, פֿאָלקסגעריכט, קרוינגעריכט, קלויסטערגעריכט, אַרבעטעעריכט, האַנדלט-געריכט, שטאָטגעריכט, קרײַזגעריכט, דיסטריקטקאָרט נ—), אַפּעליר - געריכט, אַפּעלאַציך געריכט: איבערגעריכט, סופרים-קאָרט נאַ-) : קריגסגעריכט, פֿעלדגעריכט, שנעלגעריכט, מיליטער - געריכט, אַדמיראַליטעט - געריכט, עת - געריכט אאַן“ר : אַרויספֿאָר - סעסיע : קוריע : פֿאָרום : אַסען : אינקוויזיציע : ראָטאַ ראָמשאַ : אָיתדין, ב“ד : אָיתדע אָל מטה, קית-דע אָדק : סנאָדרע : געריכטאָרט, געריכטהויו, געריכטואַל: אָית-דעטיבל : באַשולדיקונגס-בשק, שולדבאַנק : עדותשטול : זשוריזע.
געריכט-פֿאָרשער,י (סודיעבנעח סליעדאָוואַטעל : נ-) מאל, אָמור, בהמה : פּראָע-
696
ראַטור : באַשולדיקער, אָנקלאָגער, פּראָקר ראָר : גענעראַל-פּראָקוראָר, אַטוירנידזשענעהאָל נ—ז : פֿאַרטיידיקער, רעכט-פֿאַרטיידי קער : געריכט-באַאַמטער : געריכטשרײַבער : געריכרדעער, י וואָזשנע: אָיתדעמש, שליחאָשדע, שאָ'ד.
מעלדבר, מעל-דע, מעל-משפּט, צד, קענ(ע)נער, געגענער : קלאָגער, קלעגער, אָקלאָגער, צוקלאָגער : תּומע, טוש, מאָנער, צי מל-מאָנער: באַשולדיקער: פֿאַרקלאָגטער, אָגעקלאָגטער, באַשולדיקטער, געקעפּטער : מיטאָטעקלאָגטער, מיטבאַשולדיקטער: עדות — 8 1 3 .
אַדהאָקאַטור, באַר נ—) : יוסמצאַמט. ריכטעראַמט, ריכטערשטול : ריכטער, — סענדשע, —סודיע, דזשאָדזש נ—) : געהילף-ריכטער, אַסעסאָר, בײַויצער, געריכט-בעזיצער, פֿאָלקס-בײַזיצער : פּאָליציריכטער : שטאָטריכטער, קררנריכטער, קרײַזריכטער, אי בערריכטער, אונטערריכטער, קאַנצלער, לאָרד-קאַנצלער, וויצעקאַנצלער: רעפֿערענט, רעפֿערענדאַר : פּוסק : אָלש, פּריִזריכטער, רעפֿערי נ—) : אַקטואַר : געשוווירענער, געשוואָרענער, זשראָר : געריכט פֿון געשוווירענע, זשורי, נ—) דזשורי, גרענד - דזשורי : געריכט-קאָלעגיע, ריכטער-קאָלעגיע : סינדיק, קוואַליפֿיקאַטאָר, פּרעטאָר, אַרכאָן, טריבון, עפֿאָר, קאָרעגידאָר, אַלקאַלדע, פּאָדעסטאַ, אימאַם, קאַדי, מולאַ, מופֿטי.
דע, לינקער לוויט נ-) : מורהזוראה (בשראל), מורהעדק, מ“ץ, מורהעאָדיק נ-פּ) : ראָש אָיתדע, אַבֿ אָיתדין, אב“ד : שופֿט : שלמה הקלך.
אַדוואָקאַטור : אַדוואָקאַט : נ-פּ) אַבלוקאַט, אַדהאָקאָטער, כאַפּ-דעם-קאָטער, כאַפּ-די קאַץ : פּראַקטיקירנדיקער אַדוואָקאַט, קרו אַדוואָקאַט, געהילאָדוואָקאַט, ווינקלשדוואָקאַט : י פּריסיאַזשנע פּאָווערענע, י טשאַסטנע פּאָווערענע : עריסט, יוריס-קאָנסולט, ז זריסט-
קאָנסול : נ—) לאָיער, אַטוירני, עפֿנטלעכער אַטוירני, אַטוירני עט לאָ, סאָליסיטאָר, פּראָקטאָר : ד“ר יורי, ד'ר פֿת יוריספּרודענץ : געזעץ-קענער, לעגיסט, י האָקאָניק, י מעלזאַקאָניק, י זאַקאָנשטשיק, פּונדיט : געריכטאיבערזעצער : פֿירשפּרעכער, האָלמעטש, סטראַפּטשע.
וו : אָנקלאָגן : אײַעעבן (דערלשגען) אַ תּקיעה : לאָדן, רופֿן לדע — 87- : שטח אין אַ פּראָצעס : לאָדן זז, משפּטן זיך, פּראָצעסית זיך, פּאָזעווען זיך, דין - תּורהווע זיך : פֿדן אַ משפּט : משפּטן, פּראָצעסיע, ריכטן, י סודיען, טרײַען נ—) : בעטן אַ דואָשבת : אַרויסגעבן אַ פּסק (אַן אורט(קל אאַז'וו) : אורטלען, אורטיילן, מישפּטן, דן זע: פסק(ע)נע, פּאַסקודיען נ-פּ) : קסק(ע)נען שאלות, שסקענען פּײַלעס נ-פּ).
אַדי : געריכטיק, געריכטלעך, אונטערגער ריכטיק : ריכטערש, אַדהאָקאַטש אש“וו
פֿראַן : דער ייִד איי גערעכט, דער נלח אע גערעכט: שלמה האָלכס משפּט : שק גיע פּסק טאָ (ניכײַ בודע) פּסאַקעץ.
שפּר : ווער אינדן מטס דנט זאָל דעם קעם פֿע משאָטים ניט וויסן : דער עער הדע אין ערגער ווי דער דע אַלק : בײַם משפּט מון מען ביידע צדדים אויסהערן : מע מוו אויסהערן ביידע צדדים : אין צד האָר מען ניט אויסהערן: יעדער צד האָט אַ צד שכנגדח: אע אָוך אין יעדער צד גערעכט : אַז בדע צדדים (קעלדינים) זײַנען גערעכט אע זער שלעכט : איינער בלײַבט בײַם געלט, דער צוויטער בײַ דער טענה : אַן דער דע ר ניט פסק(אָנען מעג דער טוען טראַסקענע : אַ הונט טאָר קע דע ניט זע.
602 . פֿאַרמישפּטונג
ט : פֿאַרמישפּטונג, פֿאַראורטלונג, פֿאַראירטיילונג, ז פֿאַרדאַמונג : תּנאי-פֿאַרמישפּטונג,
עאי-באַשטראָפֿוט : שטראָפֿאורט(יי)ל , טויט-
שטראָף, טויטאורט(יקל , פֿאַראורט(יי)לטקייט. פֿאַרמישפּטער, צוגערישפּטער, פֿאַראור
ט(יי)לטער : חייב-מיתהניק.
וו : געפֿינען (דערקלערן) שולדיק : צוקישפּטן. פֿאַרמשפּטן, פֿאַראורטלען, פֿאַראורטיילן,
ז פֿאַרדאַמען, צוקסק(ע)נען : קסק(ע)נען
לחומרא : מחמיר זײַן : דן זײַן לקף חיכֿ :
מלמד חובה זײַן : פֿאַרפּאַטש : אונטערשרײַבן
דעם טויטאורט(קל.
אינוו : דייכֿ מלקות : סייכֿ קיתה : סייכֿ קרת : מידת הדע.
שפּר : אַין רחום (רחמי-) בדע : אַין מרחמין גוע.
זען אויך : באַשטראָפֿונג 604.
ס ן (שולדסבאַפֿריִונג, ז פֿרײַשפּרעכונג : פֿאַרהענגונג, סוספּענדירונג אאַו“וו — וו : באַ-
פֿרײַ-אורט(יי)ל : גמר אָוב : רעהאַביליטאַציע :
תּנאי-באַפֿרײַונג : שטראָפֿאָפּלייג : שטראָף-
מעסיקונג, המאָקת הדינים.
ניטשולדיקער, נכאי.
וו : דערקלערן (פֿאַר) אומשולדיק : באַפֿרײַען פֿון שולד : ריינראַע, רעהאַביליטירן :
צערײַסן דעם גןר-דע : אומבײַטן דעם גןר-ךע :
דערקלערט ווערן (פֿאַר) אומשולדיק : אַרויס-
גיין פֿרײַ (אומבאַשטראָפֿט) : זוכה בדין זײַן :
אויסלאָדן ויר, געווינען : אָפּקומען מיט אַ קליי-
מילדערן (לינדערן, פֿאַרגרינגערן, פֿאַרלײַכ-
טערן) די שטראָף : האַנדלען לפֿנִים משורת
הדע — פּפּפּ: מקיל זײַן, פסק(ע)נען לקולא: אָפּ-
לייגן (פֿאַרהענגען, סוספּענדירן) די שטראָף :
נעמען אויף פאַראָל : אַרויסלאָזן אויף פּאַראָל , פּאַראָלירן.
אינוו : בתורת זכאי : אָטור : כּולו נכאי.
שפר : אָטור בלא בּלום אָי אָפֿשר : נכע לאָדם שלא באָניו.
זען אויך: מילדקייט 465, פֿרײַהייט פא. פֿאַרגעבוט מפּ. 604. באַשטראָפֿונג
ס ן באַשטראָפֿונג, אָנלערנונג, פֿאַרשיקוט אאַן“וו — וו : שטראָף, עונש, פּסק, אָפּשניט, דיסציפּלין, ציפלינע, סאַנקציע : שטראָפֿמאָס : אַדמיניסטראַטיווע, דיסציפּלינאַרע שטראָף : לײַבשטראָף, דורכסטראָי, קאַסטראָי: פּלאָד שטראָף, צוגאָבשטראָף אאַז“ר : שטראָף-עקספעדיציע : גאָטס שטראָף : אַ פּאַטש פֿון זע ליבן נאָמען : פּורעניות, גור, גנרה, גורה קן השמים — 498 : גורת המלכות, גנרת שמד : עונש קרת, קרת אויף יענער וועלט : אָיבוט הקבר : (עונש .מלקות : דעפּאָרטאַציע, באַניציע, עקסטראַדיציע, עקספּאַטריאַציע, גרוש, וּלות, אָסטראַקיום, פֿאַרשיקונג, ז אויסווײַו, ז אַרויסווײַז : אַרעסטאַנטישע גאַרעסטאַנטסקען ראָטע : צוואַנגאַרבעט, ז צוכטאַרבעט, קאַטאָרגע : תּפֿיסה — 470 : פּענאָלאָגיע.
אינפֿאַמיע, שאַנדפֿלעק, קינס צייכן, סטיר מע, בראַנדמאַרק, בראַנדצייכן, ברען, אײַנברען : סטיגמאַטיזאַציע : פֿײַער-פּראָבע : אינקוויזיציע : טויטשטראָף — 244.
געלטשטראָף, קנס, שטראַף, פּען, קאַרע, רעפּאַראַציע, פֿאַרגיטיקונג, שאָדטעלט, ז שאָדן-ערואַץ, רביגעלט, חרטה-געלט, רעקאָמביע, קאָנטריבוציע, בלוטגעלט.
נשטראָף - אינסטרומענטך שאַנדקלאָץ, ששדסלופּ, ששדסטויפּ: קונע, ווינקל : ברענאײַון : מאַטער-אינסטרומענטן, מאַטער-געצײַג : ראָד, עינוי, רינע, פּאַליע, שטעכבעטל , וויפע, פֿוסבלאָק, קלאָץ, צראַנגקלאָץ, טאָרטורבאַנק, טאָרטורעס, אײַיערנע בתולה : מאָרד-אינסטרו-
698
604
מענטן — 244 : שטעקן, בולאַווע, בולעווע, פאַלקע, דובינע, בולדאַוועשקע, קניפּל , גניטל, ממענער שטעקן, פאָליציי - שטעקן, בלעקדזשעק נאַ-) : פרענט : קאַסטעט : אײַזערנע הענטשקע : קאַנטשיק, לאָקשן, ציפּלינע, נאַהר קע, נאַגײַקע, נאַהײַ, גנאָט, קנוט, (האַ)ראַפּניק, (טאַראַפּניק ,ראַטניק : פּאַסיק, סטראַפּ נאַ-ז : בײַטש, שקלאַפֿנבײַטש, רײַטבײַטש אאַז“ר : בײַטשטעקל , פּוישעלע : סקיפֿקע : רוט ל“ר ריטער : שטראָפֿרוט, שפּיצרוט, י ראָזגע, פּרוטיע, וויטשע, י וויצע : בעזעם.
באַשטראָפֿער, פײַניקער, שמײַסער : אינקוועיטאָר : עקזעקוטאָר, אַלין אאַז“וו — 244. באַשטראָפֿטער, פֿאַרשיקטער, דעפאָר טירטער אאַן“וו — אַדי : מגורש.
וו : באַשטראָפֿן,מענש זײַן : אָנלערנען: לערנען דרחרץ, לערנען קלק מיט : אָנזאַלצן : (אָפּ)רעכענען זיך ווי מיט אַ טאַטן : נעמען אין חדר אַרש : געבן אַ לעסן נאַ-) : געבן שמעקן קטורת : מקיים פּסק זײַן : אויסרײַסן : ווײַזן ווער עלטער איז, ווײַזן ווי טײַער קאָרן גילט : שמײַסן מיט צוויי בײַטש : שטראָפֿן מיט דער האַנט : שלאָגן, ממיתן אאַו“ר — 183.
(צחשטעלן (צובינדן) צום שאַנדקלאָץ וצום ששדסלופּ, צום שאַנדסטויפּ) : שטעלן אע קונע (אין ווינקל) : מאַכן אַ פעקל : שטעמפּלען, בראַנדיקן, בראַנדמאַרקן, שעלמעווען, אויסברענע, סטיגמאַטיזירן : אויסשמירן מיט סמאָלע : טרײַבן דורך סטראָי (י סקוואָז סטראָי, קאַסטראָי, קראַסטראָי, קאָליסטראָי) : אײַנזעצן, שיקן אויף קאַטאָרגע אאַז“ר — 470: פֿאַרטרײַבן, אַרויסטרײַבן, פֿאַרשיקן, אַרויסשיקן, דעפּאָרטיר, ז אויסווײַזן, ז אַרויסווײַזן : פעניע : עדערן : רעדערן, ראָדברעכן : ציִען אויף דער עינוי (שיף דער רינע, אויף טאָרטורעס) : ברענגען אויפֿן פּרענט : זעצן אויף דער פּאַליע : שיקן אויף קרימעטאַרטע : געבן טויטשטראָף אאַז“וו — 244.
מסענען, שטראַפֿירן, קאַרען : שלאָגן
איבער דער קעשענע : באַשטראָפֿט ווערן, נענש ווערן, אָפּקומען : באַקומען ייִן ערלעך אויסקומענש : צאָלן קנס (שטראָפֿגעלט) : * צאָלן אָחת : באַצאָלן, אָפּצאָלן : אָפּקויפֿן זיך : אָפּניצן.
אַדי : באַשטראָפֿלעך: באַשטראָפֿט, אָעש לערנט : געשטעמפּלט, געבראַנדיקט, געבראַנדמאַרקט : פֿאַרשיקט, פֿאַרטריבן, דעפאָרטירט אאַז'ר
פֿראַן : אַ פאַטש און אַ גלעט אע אַ לעקעכל : אַ וועלט שווײַגט ניט ! : דער טויט אין פֿאַר אים ווייניק : מען דאַרף זיי לייגן איינעם אויפֿן אַנדערן און אַווי לאַנג שמײַסן דעם אויבערשטן, אַן עס זאָל צוקומען צום אונטערשטן : אַן עס וועט האַלטן בך שמײַסן וועט מען פֿאַרושרפֿן שמיץ : (גערעכט יאָשקע,) גערעכט ביסטו, אָבער שמײַסן קומט דיר : דו זאָלסט וויסן, ווער עלטער אין : ער לייגט ויך (אַליך איבערן בענקל : אָפּגעשמיסן את פֿון באָד אַרויסגעטריבן (און אין גאַס אַרויסגעוואָרפֿן) : פֿוילע (פֿאַרשטונקענע) פֿיש געגעסן, שמיץ געקראָגן און פֿון שטאָט אַרויסגעטריבן : אי פֿיש פֿאַרשמעקטע געגעסן, אי ריטער געלייזט, אי געלט געצאָלט : רבונו של עולם, שרעק מיך, נאָר שטראָף מיך ניט ! : וואָס אין שולדיק קל שראל איבער מב שראל ? : האָש אָחד נחטא ועל קל העדה אִקצוף? : קיינער אין ניט מחיים צו פֿאַסטן מײַן סענית.
שפּר : וכֿערג הרע מקרקר : שט זאָל אָפּהיטן פֿאַר אויסגעפֿאַלענער שטראָף : גורות ברענגען (צח עקרות : אָמר מב אלי זר. האָסט צעבראָכן די גלעזער, אָמר אַקי—קרף נײַע : מודה באָמת אָטור מקנס : מודה ועוזבֿ ירוחם : צון אַ קינד אַ רוט, צון אַ נאַר—אַ שטעקן : קוש זאָל מע דאָס בײַטשל וואָס שלאָגט אין דער יוגנט : שרײַען העלפֿט ניט, אָבער אַ שטעקן העלפֿט : אַן עס העלפֿן ניט קיין ווערטער מוע העלפֿן ריטער : אַן מען שלאָגט שלאָגט מען אויס פּוטער : אַ שטעקן אע השט העלפֿט
604—603
מער ווי די צונג אין מויל : אַן עס העלפֿט ניט קיין פּאַטש מון מען נעמען די בײַטש : אַן מען שמײַסט פֿון אונטן פֿילט מען פֿון אויבן : אַן מען האַלט בײַם שמײַסן שאַט ניט נאָך אַ שמיץ : וואָס איין קלאַפּ מאַכט ניט מאַכט דער צווייטער : אַ גוטן העלפֿט אַ וואָרט, אַ שלעכטן העלפֿט קיין שטעקן אויך ניט : אַ גוטער דאַרף גיט קיין קלעפּ, אַ שלעכטן העלפֿט ניט קיין קלעפּ : דער הונט אין ווערט דעם שטעקן : אַין עונשע אָלא אַם קן מוהירין : מיט צוויי ריטער שטראָפֿט מען ניט : מיט צוויי בײַטע שמײַסט מע ניט : אַ געבונדענעם שלאָגט מען גיט : אַן מען גיט אַ זעץ איע הונט וואָיע אַלע : ווען דו האָסט אַ שטעקן טענה ניט מיט אַ הונט : אַן מען וויל אַ הונט אַ זעץ געבן געפֿינט מען אַ שטעקן.
זע אויך : קלאָפּ או, מאָרד 244. פֿרפּהייטבאַדענעצוט 470.
605. באַלוינונג
ם נ באַלוינומ, באַצאָלונג, פֿאַרגיטיקונג אאַז“וו — יי : לוע, לוינגעלט, דאָס געצאָלט(ס), דאָס באַצאָלט, שקר, פֿאַרדינסט : גראַטיפֿיקאַציע, קאָמפּענסאַציע : געהאַלט, שקירות, רישכעס נקי), פּענסיע, י ושאַלאָוואַניע, וואָכנגעלט, ראָכעס, נאַ-) סאַלאַרי, וויידזשעס, פיי, פּידע:געציילטע קאָפּיקע: טשטיעמ(ע), האָנאָראַר, ראָיאַלטיס נאַ-) : באָטס, פּרעמיע, עמעריטור אאַו“וו — 479.
פּרײַי, פּריו, י נאַגראַדע : נאָבעל-פּריִו: סטיפּענדיע, סקאַלערשיפּ נאַ-) : אויסצייכעטנג, ציטאַציע : דעקאָראַציע, מעדאַל, אויבל, איבל, אָרדן : קרייץ: וויקטאָריע-קרייץ, אך זערנער קריץ אאַו“וו : לאָרבערקראַנץ, פֿעדער, ערצייכן אאַז'ר — פּ-בּ.
טאָגלוע, וואָכנלוע אאַז“וו : יאָרגעלט, שריק געהאַלט: קעשענע-געלט, ז טאַשנגעלט : דירה -געלט. קוואַרטירגעלט, רענט נ—) :
בעטלגעלט : חקירה-געלט, פּאַכטגעלט, פּאַכטע, אַרענדע - געלט, אַרענדע, רענטע : אָפּטרעטגעלט, שליסלגעלט, חנקה י געלט : לעגערגעלט, לאַגערגעלט, ניצגעלט, נוצגעלט, פראָקאַט : שקר-מלאָכה, מלאָכה-געלט, אַרבעטגעלט, מאַכערלוע, מאַכעלאָן, נייגעלט : מאָלגעלט, מליווע : רביגעלט, שולגעלט, לערנגעלט, שקר-לימוד : שחיטה-געלט : שלוםגעלט נשמש : טרעגערלוע, שקר - הליכה : שקר - טירחה : שקר - באָלה : בעקנברויט, בשׂורה-געלט, אָנואָעעלט אאַו“וו — 479 : פֿאַקטאָרגעלט, מעקלערגעלט, שוידערגעלט. מעקלערײַרגעלט) : וועקסלגעלט, קורטאַוש : קאָמי סיע, קאָמיש נאַ-) : פּסק-געלט : מוּילה-געלט : שדקטת, שדקטת-געלט : פֿאָרגעלט. פֿורגעלט, פֿורמשקע, שקר-עוּלה, פֿער ו—) : פֿראַכט(געלט), טרשספּאָרטגעלט : פּאָסטגעלט. פּאָטשטגעלט, פּאָרטאָ, פּאָרטע, פּאָסטפּאָרטע, פּאָסטעדזש נאַ-) : דאָקטאָרזאָנאָראַר, קינסטלער-האָנאָראַר אאַו“ר : ניבק קדיון, מעאָדות : באָדגעלט, וועשגעלט : אַרענלאָו-געלט : לייד געלט, אויסלייזגעלט, אויסקויפֿגעלט, כּופֿר נפֿש : ששדגעלט, אָתנן זונה.
פּראָצענט, ק“ט, פעט, אָיסקא, ריבית, וואָכער, ליכווע אאַו'וו — 489.
שקר-מיצווה : שקר אויף יענער וועלט : עולטשבא : חלק לעולם הבא : אַ שטול אין ןךאַדן, ש“י עולמות, אַ פֿוסבענקעלע אע עדן אאַן“וו — 607.
וו : באַלוינען, באַצאָלן: באַגיטיקן, פֿאַר גיטיע, באַמינען, מטיבֿ ומ, פֿאַרגעלטן, קאָמפּענסירן, גראַטיפֿשירן, באַפֿרידיק, נאַר דעליושען : פּרעמירן, מעדאַלית : מקבל שקר זע.
אינוו : מקר נה : בזכוּת נה: אין זכוּת פֿון.
פֿראַן : צאָל אים אָפּ פֿאַר אויסשנײַצן די נאָן : אַ טריט אַ שיט : נה אָלקי מאָל עאָלי : מה משקרתי? : ער האָל עס דיר אָשפּיִע אויף דער האָט : מע וועט דיר שטעלן אַ גאָלדענע
(גלעזערנע) מצבה (אַ מצבה אויפֿן האָסער) : עושים מעשה ומרי וממקשים שקר כּשנחס: גער קומע נאָך דער ירשה, הייסט מע אים בער צאָלן קבורה-געלט.
שפּר ן לפֿום צערא אַגרא : ווי דער צער אַזוי דער שקר : ווי די אַרבעט אַווי דער לוע : אַן דו וועסט זע אַ מענטש וועסטו עסן (פּורים) אין סוכה נ-פּ) : אַזוי ווי דאָס פֿאַרדינסט, אַזוי אין דאָס געצאָלטס : וואָס איינער פֿאַרדינט זיך דאָס האָט ער : אַו (קרחמיאל דער זעמשער מאַכט א אויר קריגט ער שכר-לימוד נ-פּ) : דעם מבינס שקרלימוד צאָלט דער רבונו אָל. עולם : דעם אַרבעטער אַ גילדן, דעם קעלמלאָכה אַ רובל : אַז מען באַצאָלט ניט דעם שנײַדער נעמט ער די פֿאַסטריגע ניט אַרויס : נאָו טשעקי נאָו וואַש נאַ-) : מלסט קניידלעך? זאָג די הוּדה : דירה-געלט ש קבורה-געלט מון מע באַצאָלן : אַבי מען נעמט אָפּ קבורהגעלט, מעג זיך שוין דער אָת אַליין באַגראָבן : אַע הקדש אָרוך הוא מקקח שקר קל בריה, אַפֿילו שקר זיחה נאה : פֿאַר דרך האָט האָט אָנגעדייט אַ באַזונדערש נעדן : פֿאַר ראָנים, נאאָנים אעמלמדיםעאָר עס גער)שטייטנאָך עד היום ליידיק : דאָס בעסטע עפּעלע כאַפּט אויס דער חזיר : דער ערגסטער הונט כאַפּט דעם בעסטן ביסן : דעם ערגסטן הונט קומט אָן דער בעסטער ביסן.
606. גאָט
ם : גאָט (אָרוך הוא) , דער רבונו אָל עולם, דער אייבערשטער, דער רייוועצער נ-פּ), דער האָס לעבט אייביק, דער וואָס איך האָב די הענט נישט געראַש, דער וואָס מען טאָר זע נאָמען נעט דערמאָנען, דער וואָס איך בע נשט ווערט זע ליבן שמען צו דערמאָנען (צו געדענקע), זע ליבער נאָמע, גאָט דער לעבעדיקער, דער באַשעפֿער, דער אַלמעכ-
טיקער, דער צערנדיקער, דער בורא (אָרוך הוּא), דער בורא עולם, דער בורא שמים, דער שוכן שאָקים, הקדש אָרוך הוּא, הקב'ה, קודשא בריך הוא, האָם יתאָרך, בּבןכול, שדי, חי וקים, אָלך עליע, אָלך מלכי המלכים, אַל עליון, אָל רחום וחע, טובֿ ומטיב, אַל אָרך אַפים, אַל נקמות, אַל קנא (ונוקם). ה י צאָאות, מל כול, אַין סוף : דער אָם : אָם הורה, אָם המיוחד, אָם המפֿורש : יהוה, יוד קיי ואָר קיי. עאָט אע ניט - ייִדישע אמונוש אַלאַ, בראַמאַ, בודאַ.
קית-דין אָל מעלה : קיסא האָבוד : שקינה, זיו השקינה, שקינתא בגלותא, וּלות השקינה : וילוי שקינה, התנלות השקינה : התגלות אלהות, טעאָפֿאַניע : כּרוו, מת-קול : לאָגאָס : אָצבע אלהים : סייעתא דשמיא : אתעורותא דלעילא ; רוחזקודש, אינספּיראַציע : השאָעה עליונה. געטלעכע השאָעה : השוּחה (עליונש, השנחה כללית, השוּחה פּרטית, השוּחת הבורא, גאָטס ידיעה : ייִחוד, אַחדות הבורא : מעישת הבורא : קדושת הבורא : גבֿורות הבורא : גאָטהייט, געטלעכקייט, איבערמענטשלעכקייט.
אַדי ן געטלעך, איבערמענטשלעך, הימל(קש. אינוו : מיט גאָטס הילף : מיט גאָט זײַנער הילף נאַר-) : באָזרת הבורא : באָזרת האָם (יתאָרך), בעז“ה, ב'ה, בעזהשי“ת : באָסד אָליון : בסייעתא דשמיא : מן השמים : אַל קי הדיבור : למען השם : אוּיף האָטס באַראָט : באָם אלקי ישראל : קין אָדם לאָקום : מי לה' אלי.
נאויסרופֿן) גאָטעניו ! : פֿאָטער אין הימל ! : טאַטע אין הימל ! : טאַטע פֿאָטער ! : טאַטע געטריִער ! : טאַטע זיסער ! : דערבאַרעמדיקער פֿאָטער ! : לעבעדיקער פֿאָטער ! : האַרציקער געטרײַער : רחום, צדיק !: האַר פֿת אַלע הערזאַפֿטן (הערשאַרן) !: אַך טי רבינו אָל עולם (אָטענים אלהיט נאַש ! : רבת עולמים ! : רבון אָל העואָמים ! : רבוט דעלמא כּולא ! : אָרא דעלמא כּולא ! : אָאריה דאַכֿךהם ! : אָאָיט אָלך ! : אָאָיט שבשים !.
נ-פּ) טאַטע יונה ! : רב יונה אָל עולם ! : רבונו יונה ! : רב יונה שלמה !.
פֿראַן : מה אָ-ה הקדוש קריך היא? : וואָס טוט גאָט ? : דער גאָט וואָס האָט געשפּאָלטן דעם נם וועט שפּאַלטן דעם קאָפּ אויך נ-פּ) : יושבֿ בשמים יִשחק—אים אין גוט צו לאַכן : אַ דאַנק דיר, גאָט, פֿאַר דײַנע ברואים.
שפּר ן לא ננום ולא ייִע שומר ישראל : איטלעכער (יעדער איינער) פֿאַר ויך, גאָט פֿאַר אַלעמען (פֿאַר אונדן אַלעמען) : איין גאָט אויף אַלע אָונאים : ה' לי, לא אָירא, מה יִעשה לי אָדם: אַל אָירא אַבֿדי יִעקב (, ניע פּוגײַסאַ, באַרין יִעקב) : אַו דער מענטש היט זיך היט אים גאָט אויך : גאָט איז אַ פֿאָטער : גאָט איו אַן אַרי יתומים : גאָט אין אַ פֿאָטער פֿת אַלאָנות און אַ דיין פֿון יתומים : גאָט אין אַ פֿאָטער, דאָס מזל אין אַ שטיפֿפֿאָטער : האָט איז אַ פֿאָטער, אַן ער גיט ניט קיין מכה גיט ער אַ בלאָטער נ-פּ) : גאָט אין אַ רחום : גאָט לאָוט זינקען, אָבער ניט דערטרינקען : שערי דאָעות לא ננעלו : די טויערן פֿון טרערן זײַנען קיין מאָל ניט פֿאַרשלאָסן: ישועת ה' כּאָרף עען ווי מען נעמט זיך פֿיר אַזוי העלפֿט גאָט : וואָס שווערער מען נעמט זיך פֿיר, וואָס לײַכטער העלפֿט גאָט : אַן גאָט טוט אַ טובֿה באַרימט ער זיך ניט : גאָט אין דער בעסטער דאָקטאָר : גאָט שיקט (צח די רפֿוּאה פֿאַר דער מכה : אַן גאָט מאַכט נאַס מאַכט ער ווידער טרוקן : וואָלט דער מענטש נאָר אַזוי פֿיל ווערט געווען ווי גאָט קען העלפֿן. גאָט איו (ש מנווג זיווגים : גאָט זיצט אויבן את פּאָרט אונטן : גאָט זיצט אויבן און פאָרקעט (באַגראָבט) אונטן נ-פּ) : אויף אַ שטוב בויען און אַ קינד אויסגעבן איו דאָ בײַ גאָט אַ באַזונדער אוצר : ניטאָ בײַ גאָט קיין פֿאַרגעסענע און קיין פֿאַרזעסענע : וואָס פֿון גאָט באַשערט, פֿון לײַטן ניט פֿאַרווערט : וואָס גאָט טוט באַשערן קען קיין מענטש ניט פֿאַרווערן : אַי עס וועט זײַן באַשערט פֿון גאָט וועט ניט זע געשטערט פֿון לעטן : יעדערנס מערכה איז פֿת גאָטס השוּחה :
מטס את האָב איז אין גאָטס האַנט : בײַ גאָט אין פֿאַראַן אַ פֿולע גוטס : גאָט האָט מער וויפֿל ער האָט אויסגעטיילט : גאָט אַליין אע ניט רײַך, גאָר ער נעמט בײַ איינעם את מט דעם אַנדערן. מאַן דסהיבֿ סייא יהיב מזווא : דער וואָס גיט לעבן דער גיט אויך צ ו ם לעבן : אַן גאָט גיט לעבן גיט ער צ ו ם לעבן : אַו גאָט לאָזט לעבן מון ער (דערצו) אָעות געבן: ווער עס גיט אַ ווײַב, דער וועט געבן צ ו דער (צ ו ם ווײַב): ווער עס האָט געגעבן ציין דער וועט (אויך) געבן ברויט : דער וואָס האָט געהאָלפֿן אויף פֿיש (זאַלץ) וועט העלפֿן אויף פֿעפֿער (אויך) : ב שערט גאָט אַ העזעלע, באַשערט ער אים אַ גרעיעלע : אַן גאָט גיט ברויט גיט ער צ ו ם ברויט (גיבן מענטשן פּוטער) : גאָט וואַרעמט נאָך די קליידער נאָך : גאָט גיט די קעלט נאָך די קליידער : גאָט שפּײַזט אַפילו דעם וואָרעם אויף דער ערד : גאָט שפּײַזט אַפילו אַ ווערעמל (וואָס ליגט) אונטער אַ שטיץ : הרבה שלוּחים לאָקום : גאָט שיקט צו : גאָט שטיקט צו נ-פּ) : גאָט שיקט צו דעם שפּינער זײַן פֿלאַקס, דעם שענקער זײַן יידן און דעם אָרעמאַן דעם (רזײַן וועגווײַוער : גאָט באַשערט דעם טרינקער זײַן ווײַן, דעם שפּינער ייִן פֿלאַקס און דעם נגיד אַ ברית אום נום-קיפּור : דעם רבינס שקרלימוד צאָלט דער רבונו אָל עולם : גאָט אָרוך הוא פֿאַרטיילט קיינעם ניט : דער בעסטער לעקעך אין דער וואָס גאָט האָט געגעבן נווערטערשפּיל : לקח) : בעסער אַ ביטער בלעטל פֿון גאָט איידער אַ זיס בלעטל פֿון מענטע : בעסער דאָס שלעכטע פֿון גאָט איידער דאָס זיסע פֿון מענטע.
אַן גאָט בענטשט בענטשט ער מיט אַלץ : אַן גאָט גיט איינעם אין עס מיט שעפֿל און לעפֿל : אַן גאָט הייבט איינעם אָן צוצושפּילן קען מען צעזעצט ווערן טאַנצנדיק (טאַנצט מען אַ קאַזאַטשאָק) : אַו גאָט וויל איינעם צושפּילן טאַנצט מען קאַזאַצקע (קאַזאַטשאָק) : אַן גאָט גיט מיטן לעפֿל גיבן מענטע מיטן שעפֿל : ווע-
702
606
מש שט וויל דערקוויקן איז קיע מאָל ניט צו שפּעט : וואָס האָט גיט דאַרף מען אָננעמען פֿאַר ליב (מוו צוגענומען ווערן) (, וואָרעם אַ ברירה האָט מען“ : גאָט גיט ניט בחינם : אַז גאָט וויל ניט געבן קען מען זיך אַלע נישט נעמע.
האָט אין אַ כּל יכול : בײַ גאָט איו אַלץ מיגלעך (מעגלעך) : בײַ שט זײַנען אַלע מעגעלעך נ-פּ) : בײַ גאָט אין אַלץ מילכיק ו-פּ) : וואָס בײַ אַ מענטע אין שווער אין בך גאָט גרינג : גאָט אין אַן אַלטער קונצדמאַכער : קל דאָביד רחאָנא לטב אָביד : ווי אַזוי גאָט פֿירט אַזוי אין גוט : אַלץ וואָס גאָט טוט מון זע מט : וואָס האָט טוט אע מסאָמא מט : האָט ווייס וואָס ער טוט : גאָט גייט ניט איבער קין קלאָץ : די רעה פֿון אַ מענטע אין פֿון גאָט אַ טובה : גאָט איו איינער, וואָס ער טוט זעט קיינער : גאָט איו גערעכט אוּן זע מישפּט אין גערעכט (את זײַן מישטאָפּ אע גערעכט נ-פּ)) : דער מענטש טראַכט און גאָט לאַכט : גאָט אין אַ גרויסער צולהכעיסניק : רבות מחאָבות בלב אָיש ועצת ה' היא אָקום : רבות מחאָבות בלב אָיש—אַ באָך ואַואַד פּריאָט נ--) : דער מענטש פֿאָרט און גאָט פֿירט (און גאָט האַלט די לייצעס) : צוויי פֿירן : יאָסל משה פֿירט וואַסער און גאָט פֿירט די וועלט.
באָידה שאָדם מודד אָהלודדין לו : אַייי ווי מיר זײַנען צו גאָט, אַזוי אין גאָט צו אונדן : גאָט צאָלט נאָך די מעלות און שטראָפֿט נאָך די חסרונות : אַין הקדוש אָרוך הוא מקקח שקר אָל בריה, אַפֿילו שיחה נאה : גאָט באַצאָלט קפֿלי (בקפֿלי) בּפֿלים און מידה כּנגד מידה : גאָט האָט אַן אוצר מיט אָרות און פֿאַרטיילט איטלעכן נאָכן פֿאַרדינסט : גאָט פֿאַרשטייט ניט קיין קאַטאָוועס : גאָט אין אַן ערלעכער באַצאָלער, נאָר אַ קריכער : גאָט וואַרט לאַנג און באַצאָלט מיט פּראָצענט (גוט) : גאָט אין ניט קיין אָנזעצער : גאָט אין אַ שיינער נִעל-האָית : גאָט איו אַ בטוח : גאָט האַנדלט ניט און גאָט וואַנדלט ניט : דער רבוט אָל עולם האָט צײַט :
וועמען גאָט האָט אָנגעצייכנט, אע דעם אין קע ברכה : פֿון גאָט קען מען זיך ניט באַהאַלטן : האָינקס פּתוּח והיִד כּואָבת.
גאָט וועט שמײַסן מיט אײַזערנע ריטער : אָת אַשר נאהב יוקיח : וועמען גאָט האָט ליב דעם שטראָפֿט ער : גאָט אין אַ פֿאָטער : מיט אין האָט שטראָפֿט ער, מיט דער אַנדערער היילט ער : מיט איין האַנט שטראָפֿט גאָט און מיט דער אַנדערער בענטשט ער : גאָט שטראָפֿט, דער מענטש איו זיך נוקם : אַין אָכמה ואָין עצה ואַע תּבווה נגד ה' : אָן גאָטס ווילן רירט זיך ניט קיין פֿליג אויף דער וואַנט : אָן גאָטס וואָרט—קיין טריט פֿון אָרט : אַו גאָט וויל מאַכט קמץ קית באַ : אַו גאָט וויל שיסט אַ בעזעם : אַן גאָט וויל אין אלסהו הנביא מסכים : עס אין ניט ווי דער מענטש וויל , נאָר ווי גאָט הייסט : אַן גאָט מאַכט מיאוס קען דער מענטש ניט מאַכן שיע : הקדוש אָרוך הוא גוור והצדיק מאַטל : הצדיק גוור והקדוש אָרוך הוּא מקיים. גײַ גאָט זײַנען (אַלע) גלײַך, אָרעם און רײַך : בײַ גאָט איו ניטאָ קיין איבעריקער (פֿאַרפֿאַלענער) : גאָט האָט ליב דעם אָרעמאַן (און העלפֿט דעם נגיד) : גאָט העלפֿט דעם אָרעמאַן—ער פֿאַרהיט אים פֿון טײַערע עקרות : גאָט טוט (סים מיט דעם אָרעמאַן : גאָט אין מיט די אָרעמע און די עלנטע : דעם געפֿאַלענעם העלפֿט גאָט.
דער בעסטער משא-ומתן איו מיט גאָט : מיט גאָט אין גוט צו האַנדלען : צו גאָט דערלייגט מען ניט : (אָרוך האָם יום יום—) אויף (פֿאַר) מאָרגן זאָל גאָט זאָרגן : לאָן יענער (דער) זאָרע וואָס האָט ניט קיין גאָט אויף מאָרגן : אויף (צו) גאָט דאַרף מען האָפֿן און אַל יין אויך ניט שלאָפֿן : דער וואָס לעבט פֿון האָפֿענונג דער שטאַרבט פֿון הונגער : דער מענטש דאַרף אַרבעטן און גאָט דאַרף זײַן צו הילף : גאָט שיקט ניט פֿון אויוון (אויבן), אַן מען ליגט אויפֿן אויוון : טו דאָס דײַניקע, וועט גאָט טאָן דאָס זײַניקע : פֿון הימל פֿאַלט גאָרניט אַראָפּ : פֿע
הימל גיט מע אַראָפּ, אָבער ניט אַרויף : ווען האָ ט וואָלט אוודן פֿע הימל געאָרפֿן האָלטן מיר אַרו מגעגאַנגען מיט צעלעכערטע קעפּ.
ווען פֿרייט זיך גאָט? — אַן אַן אָרעמאַן געפֿינט אַ מע יאה את גיט זי אָפּ : ווען פֿרייט זיך האָט? — אַן אין בעטלער קראַצט דעם צרייק : דרך מענטע האָט גאָט פֿײַנט : אַן עושר אַ עב, אַן אָרעמאַן אַ נִעלעאווה את אַן אַלטן נואף : פֿיר זאַכן האָט גאָט פֿײַנט : אַן אָרעמאַן אַ קעלנארה, ש עושר אַ ליגער, אַ נקן אַ ניאר אע אַ מאַן וואָס (ט זע ווײַב את נעמט זי צוריק : בדרך האָדם רוצה לילך, אָה מוליכע אותו : אין וואָס פֿאַר אַ וועג דער מענטש וויל גיע פֿירט אים האָט : דער וואָס שעמט זיך ניט פֿאַר דער וועלט האָט פֿאַר גאָט אויך קיין מורא ניט : אַן מע האָט ניט קיין בושה פֿאַר לײַט האָט מען ניט קיין מורא פֿאַר גאָט : אַן עס גייט דעם מענטע מט פֿאַרגעסט ער אע גאָט : ויִשמן ישורת ויִבעט : פֿאַר גאָט האָט מען מורא, פֿאַר מענטע דאַרף מען זיך היטן : מען דאַרף זיך גיכער (מער) היטן פֿאַר מענטע ווי פֿאַר גאָט : פֿאַר דער תּליה האָבן מענטע מער מורא ווי פֿאַר האָט אַלע.
האָט האָט זיך באַשפֿן אַ וועלט מיט קליינע וועלטעלעך : שט האָט געשוווירן, עס זאָל מער קע מבול ניט זײַן : גאָט האָט געשוווירן, אין דער וועלט של גאָרניט ווער פֿאַרלוירן : קע קאָנטראַקט מיט האָט קען מען ניט מאַכן : מען קען בײַ שט קיין קאָנטראַקטן ניט אַרויסנעמש : מיט האָט טאָר מען זיך ניט דינגען : מיט גאָט שפּילט מען זיך נשט ( — ערשטנס טאָר מען ניט אוּן צווייטנס לאָוט ער ניש : אויף גאָט טאָר (קע) מען קיין קערות ניט פֿרעע (, וואָרעם ער זאָגט : דו ווילסט וויסן דעם אָירוץ, קום צו מיח : האָט זאָל וועלן צוהערן דעם פּאַסטעך, האָלטן אַלע שאָף אויסגעקערט : גאָט זאָל וועלן צוהעת די נאַראָנים, האָלט די וועלט געהאַט אַן אַנדער (אַ שע) קוים : מען קען גאָט צו קיין קלאָג ניט זע : אויף גאָט קען מע קיין פּראָ-
שעניע ניט אָנגעבן : מיט גאָט קע מען זיך ניט שלאָגן : ווע מע זאָל האָט דאַנקש פֿאַר דעם מטס וואָלט ניט זײַן קע צײַט צו באַקלאָע זיך אויף דעם שלעכטס : אַזוי לאַנג מען לעבט טאָר מע ניט ריידן, אַן מע שטאַרבט—קען מען ניט ריידן : אַין משויחע במת-קול.
גאָט אע גאָר קיע מענטש ניט : האָט איי משוּגע : גאָט ווייס מע האָרניט (אויך ניט), וואָס ער טוט : גאָט האָט זיך שוץ שר אויסגעעלטערט : רבונו אָל עולם, קוק אַראָפּ פֿת הימל און קוק אָן דע וועלט : רבוט אָל עולם. אַ וועלט האָסטו באַשפֿן—אַואַ שר אויף מיר. פֿירן פֿירסטו די וועלט—אַזאַ יאָר אויף מײַנע אָונאים : אַתה בחראָנו מאָל העמים—וואָס האָסטו געראָלט האָבן פֿון ייִדן גראָס האָסטו זיך אָנגעזעצט אויף אונדז)? : גאָט לעבט אויבן און מיר מאַטערן זיך אונטן : גאָט לעבט און מיר מוטשען זיך : ווע מען זאָל קענען צו גאָט צוקומען וואָלט מע אים די שויבן אויסגעהאַקט : אַן גאָט זאָל וווינע אויף דער ערד וואָלטן אים מענטשן די פֿענצטער אויסגעשלאָע : דע מזל, גאָט, וואָס דו וווינסט אַווי הויך, אַניט וואָלט מען דיר די פֿענצטער אויסגעזעצט.
זען אוּיך : מלכות שמים 607.
607. מלכות שמים
ס ן מלכות שמים : מלכותא דרקיע : ז הימלרײַך, דאָס הימל(קשע קיניגרײַך : עילם האָלית, עולמות עליונים : עולם היעירה, עולם העשיה, עולם הנאָמות, עולם האַאָילות, עולם התוהו : שערי שמים, שערי רחמים : עולם האָמת, עולם הבאָ, עוה“ב, יענע וועלט, די אָמתע וועלט, די בעסערע וועלט : חיי עולם : נן-עדן, נעדן האָלית, אַדעדן האָחתת : עולםאַבא, חלק (ל)עולםשבא : פֿוסבענקעלע אע נן-עדן : ש“י עולמות : אור הוּנון : נין המשומר : (סעודש לוויתן : שור האָר : ספֿר האָיים, ספֿר הזכרוטת.
607—608
עיט י דדש אָלימפּ(אָמ, עלידום, אַרקאַדיע, וואַלהאַלאַ, נירוואַנאַ.
פּמליא אָל מעלה : מלאך : מלאך אלהים. מלאך האָרת, מלאך האָלום, מלאך הרחמים, מלאך המאל : מלאך (ה)מוקיע, שוץ-מלאך : אָרף ל“ר שרפֿים, כּרוב ל“ר כּרוּבים ן שר : מגיד : גבריאל, רפֿאל, מיקאל, אוריאל : מסטרון, מלאך מט'ט, מלאך רזיאל, שמריאל, נ-פּ) חמריאל, אַכוריאל: ברי, נקיד, ווואל, סודלפֿון, זקנה, רהב, יורקמי, לילה : קנוי וסנקונו וסמננלוף : מלאך פּימפּער נקינדערי-) : יִצר קוב, נצר אָרע : מלאך מליץ, מליץ אָוב, מליץ יושר, סניטר, פּרקליט : אָטן מקטרג, אָטן האָט דעם קאַטער נ-פּ), קטיגור : מלאך פּורה, שר אָל שיכחה, מלאך (ה)דומה, מלאך דראָנג נ-פּ) : מלאך חאָלה, מלאך האָוות.
משיח, אָלך המאָיח : מאל, מאלעדק : דערלייזער, אויסלייזער : (משיח) קן דוד, מדח אָן יוסף, אָני ורוכב אַל החמור : דער יונגער בעטלער : ימות המאָיח, אָבלי משיח, שופֿר אָל משיח, קיאת הגואל: עיקבות המאָיח, עיקבתא דמאָיחא: תּאָיתזמתים, רעוורעקציע: משיאָיזם : מעסיאַדע.
אַדי : נן-עדנדיק, יענ(ע)רעלטיק, משיחיש,
מעסיאַניש אאַז“ר — -.
אינר : לאָתיד זכֿוא.
פֿראַן : דורך מקיחן איי מײַן יון אַ זעלנער
נ-פּ) : מיר האָבן איבערגעלעבט אָמנען, וועלן מיר איבערלעבן מקיחן אויך ו-פּ).
שפר ן האָס מען גרייט זיך ניט אָן אויף ד ע ר
וועלט דאָס נעמט מען ניט מיט אויף יענער וועלט : אַן מע בעט זיך מט דאָ ליגט מען עט דאָרטן : דעם רשע גייט אויף ד ע ר וועלט, דעם אַדיק—אויף יענער וועלט : קל שראל ש לאָם חלק לעולם הבאָ : יש קונה עולמו באָעה אַחת : אַשרי מי שבאָ לעאן ותלמוּדו בנדו : אַ אָעה אע אָדן אין אויך מט : פֿון יענער וועלט אע נאָך קיינער ניט צוריקגעקומש : דאָס (דע-1 עדן ש דאָס
(דעם) רטם קש מען האָבן אויף ד ע ר וועלט : דער וואָס האָט אַ שר אין הימל האָט אים אויף דער ערד אויך : פֿריִער זײַנע די מלאָכים אַרומגעגאַנגען אויף דער ערד, הײַנט זײַנען זיי אַפֿילו אין הימל ניטאָ : אַ מאָל זײַנען מלאָכים געגאַנגען באָרוועס, הײַנט גייען זיי אין שיך : די מלאָכים גייען ניט אַרום אויף דער ערד : דער יִצר אין אַ מיצר : דער נצר-אָרע האָט אָמיד די מערכה (אַן אויסרייד) : דער נצרשרע האָט אַן אײַזערנעם פּיסק : יאַק דצר-אָרע נאַפּאַדניע, טאָ אי תּקיעת-קף ניע פּאָמאָזשע : רען ניט די שיינע מיידלעך ראָלט מען געהאַט דעם וצרשרע אין דר'ערד : הוּא אָטן, הוא דצר-אָרע, הוּא מלאך האָרת : מיטן אָטן טאָר מען זיך ניט שפּילן : אַם קגע אָך מנוּוול נה משקהו לקיתהאָדרש : אַע האָטן מקטרג אָלא בשעת הסקנה : האָטן מקטרג בשעת ה-קיה : מלאך כע קעלקרחו נענה אָמן.
ווען אַלע ייִדן זאָלן גלײַך (אָמת) גלייבן וואָלט משיח שוין לאַנג געקומען : פֿאַר וואָס קומט ניט משיח? — ווײַל אַ בלינדער שוסטער נייט אים שיך : אַע קן דוד אָא אָלא בדור שכּוּלו נכאי או בדור שכולו מייב : אַע אָן דוד אָא עד שאָכלה פּרוטה מן הקיס: בעיקבתא דמאָיחא חוצפּא יִסגא.
זען אוּיך : גאָט א.
608. שאול תּחאָיה
ס ן אונטערוועלט : שאול, שאול תּחאָיה, בור תּחאָיות : גיהנום, קבעה מדורי גיאָנום : צלאָרת, גיא צלאָרת, תּופֿת, אָפֿתא, קף הקל(ע), העל : גיהנום-פֿײַער, העלש פֿײַער : לײַטערבראַנד, פּורגאַטאָריום : אַכעראָן, טאַרטאַר, האַדעס, ערעב, לעטע, פֿלעגטאָן: פּאַנדעמאָניום
נחש הקדמוני : אָטן, אָטן המשחית, שין פּית, דנטעסט, עואָול: טײַוול, דעמאָן, שמאַרץ-
יאָר, שוואַרצער יאָר, גוטער שר : ניטעוטער, - טשאָרט, קאַדיק, מחבל, מזיק, אַעל-דבר, קליפה: רוחזטומאה: שמות הטומאה: אַשמד(א)י, אַר האָחור, סאָאל , ס“ם, סמך אָם, לוציפֿער, מעפֿיסטאָ(פֿעלעס) : מינאָס, אינקוב(וס) , גאָרגאָן, לאָקי, שיִטאַן, אַחרימן, אַהורמין, אַהרי מאַן.
שד, שין דלד : שדיכע : לילית : לץ ל'ר ליאָנים : קת ליאָנים ל“י קת-ליאָן : די יעניקע, די יענעדיקע, די גוטע (רעכטע) לײַט : די קיטרא אַחרא, די סיטרא דמסאבותא : וואָלקולאַק, וואָלפֿקעלאַק, וואָרקעלאַקע, שלאַק, אָנשיקעניש, גאָטס געזעגנס, שרעטעלע, נעוויקל, לאַנטוך, לאַפּיטוט, זמאָרע, באָביק, באַבײַ, מאַלאַכײַ, סטרי, דאָמאָוויק, דאָמאָניק: סטראַש, סטרשידלע.
נימפֿע, דריאַדע : וואַלדנימפֿע, נאַיאַדע : באַרעימפֿע, אָרעאַדע : יִם-נימפֿע, נערעיִדע, אָקעאַנידע :טײַכנימפֿע, פּאָטאַמידע : עלף: פֿייע ל“ר פֿייעס : וואַסערמאַן, וואַסערגיִסט, וואַסערשד, טאָפּיעל : ניקסע : פֿאַון, קאָבאָלד, טראָל : סילפֿע, סילפֿידע: יִם-מענטש, יִם-פֿרוי, יִם-מיידל, וואַסער-מיידל , אונדינע, סירענע, לאָרעליי, י רוסאַלקע : וואַלדקיניג, ערל-קיניג: לעמור, טיטאַן, איידיניע, איימענידע, האַרפּיע, פֿוריע, וואַמפּיר, סאַטיר, עאָם, קאַרליק, (אָןסןנס : באַקכאַנט, באַקכאַנטקע.
פֿייעסרעלט, פֿייענוועלט, פֿייעסלאַנד, פֿיענלאַנד, ערגעצלאַנד, צויבערלאַנד : צויבערשלאָס : דעמאָנאָלאָגיע, דעמאָנאָגראַפֿיע. אַדי : טײַרלש, טײַראָליש, טײַוולאָניש, דע-
מאָניש, שדיש אאַו“ר — -.
אינוו : מעשה אָטן : מעשה זע פּית : מע-ה
סאָאל.
שפּר : דאָס (דער) גיאָנום אע ניט אַזוי שלעכט
ווי דאָס קומען צו אים : אַ הונט האָט מורא פֿאַר אַ שטעקן און אַ רוח פֿאַר ציצית.
609. תּורה (יידיש)
ס ן תּורה : תּורת-משה, תּורת-אָמת, תּורה מן השמים, תּורה שבכסב : נִיגלה : תּורה נקיאים וכתובים, תּנ“ך, תּנך:מקרא: קתבי (ה)קודש, קפֿרי הקודש : אָשרים ואַרבע, סוואַרבע, אָסוק : ספֿר הברית, ספֿר הסאָרים : אַלטער טעסטאַמענט : חמשה חומשי תּורה : חומש, חומש מיט רשי : קדרה : פרשה, פרשה חומש. נקדרות, קרשיוש (ספֿר) בראשית : בראשית, נח, לך לך, ויִרא, חיי אָרה, תּולדות, ויִצא, ויִשלח, ויִשב, מקץ, ויִש, ויאָי : (ספֿח שמות : שמות, ואַרא, בא, בשלח, יִתרו, משאָטים, תּרומה, תּצוה, קי פשא, ויִקהל, פּקודי : (ספֿר) ויִקרא : ויִקרא, צו, שמיני, תזריע, מצורע, אַחרי מות, קדושים, אָמור, בהר, בחוקותי : (ספֿח במדבר : במדבר, וּשא, בהעלותך, שלח, קרח, חוּקת, אָלק, קינחס, מטות, מסעי : (ספֿח דאָרים, מישנה תּורה : דאָרים, ואתחנן, אַקב, ראַה, שופֿטים, קי פצא, קי אָבא, נאָבים, ונלך, האַוינו, ויאת הברכה.
נאָיאים ראשונים : יהושוע, שופֿטים, שמואל א, שמואל ב, מלכים א, מלכים ב : נאָיאים אַחרונים : שעיה, יִרמיה, יאָזקאל : תּרי עשׁר : הושע, יואל , אָמוס, עובדיה, יונה, מיכה, נחום, חמקוק, צפֿניה, חגי, זכריה, מלאָכי : כּתובים : תּהילים, משלי, אָיוב : אָמש מוּילות : קורהקירים, רות, אַיכה, קאָלת, אָסתר : ד;יאל, עזרא, נאָמש, דברי הסמים א, דברי ה:מים ב. רש“י, רשי : אַרגום : אַרטם אונקלוס, אַרטם יונתן, אַרגום שני, אַרגום ירושלמי, סעפּטואַגינטע : ווילגאַטע : (מענדעלסאָנס) קיאור : טײַטדחימש, צאָינה-ורדנה : אָרוום יהואָש : מסירה, מקרא סופֿרים : לוחות, שני לוּחות הברית : שבֿרי לוחות : עאָרת הדיברות, עאָרה דבריא, די צען געבאָט, דעקאַלאָג : תּרניג מצרת : מתן-תורה, קאָלת התורה.
ספֿרים חיצונים, כּתובים אַחרונים, עווים, אַפּאָקריפֿן : אַברהמס צואה, אַפּאָקאַליפּסיט
פֿת אַברהם, אָדם-בוך, משלי אָן קירא, טיבש, יהודק, ספֿר חשמונאים, חנוך, ספֿר היובלים, צנואות פֿע די צוועלף שאָטים, ספֿר דאָשק, תּהלות שממה, אָכמת שממה, קפֿר אָרוך, עלית מער : עיזת שעכטער.
אַלמוד, יִם האָלמוד : אַלמוד אַבלי, אַלמוד ירושלמי : משנה, משניות, שה קדרי משנה : קיס, שס : גאָרא : תּורה שקעל פּה : הלכה : אַוּדה, אַנדתא : אָבא, מסכת, מסכתּא, מקכתא.
קדר זרעים : ברכות, קאה, דמאי, כּלאַים, שאָיעית, תּרומות, מעאָרות, מעשר קני, חלה, אָרלה, בכוּרים : קדר מועד : שבת, עירובע, פּקחים, שקלים, יומא, סוכה, קיצה, ראָשהאָנה, אַענית, מוּילה, מועד קטן, חוּיגה : סדר נשים : יאָמות, כּתובות, נדרים, (זיר, סוטה, ויטע, קדוק : סדר וויקע: אָבא קמא, אָבא מעיעא, אָבא מתרא, סנאָדרע, מכּות, שבועות, אַדיות. עבודה נרה, אָבות, הוריות : קדר קדשים : זאָחים, מנחות, חולין, בכורות, ערכין, תּמורה, בּרישת, מעילה, אָמיד, מידות, קנים : קדר אָהרות : קלים, אאָלות, נוּעים, אָרה, טהרות, מקנואות, נִידה, מכאָירע, נבים, טבוליום, ידים. עוקצים : מסכתּות קטנות : אָבות דרבי נתן. קרקי אָבות, משנת חסידים, סופֿרים, זמחות, אָבל ראָתי, קלה, קלה ראָתי, דרך אָרץ רבה, דרך אָרץ זוטא, (רים, כּותים, עאָדים, ספֿר-תורה, תּקילע, ציצית, מזוזה : פרק, קרק האָלם, קרק שירה.
ברייתא : ריש, סיפֿא : קיטת האַלמוד : חתימת המשנה, חאָימת האָלמוד.
דרוש, אָדרש : ספֿראָ, ספֿרי, תּוספֿתא, מקילתא : אָדרש רבה, אָדרש תּנחומא, נלקוּט : אַיכה ראָתי : אָדרש הוּדה, אָדרש פּליאה.
נִיסתר, סיתרי - תּורה, סודות התורה : קרדיס : ממן : ראָזים את קיתריתורה : רוע (דרוש : מעשה מרקבה : קאָלה : קשלה מאָית : מיסטיק, מיסטיציזם : עואָטעריק, עזאָטעריזם : ספֿירה : אָשר ספֿירות: קתר,
אָכמה, קינה, חסד, גבורה, תּפֿאָרת, (צח, הוד, יסוד, מלכות : צרופֿים, יחודים וצרופֿים : גמטריא, צאָלן -מיסטיק, אַלף - קית - מיסטיק : מטריקון : זוהר : ספֿר רויאל (המלאך), ספֿר הצרופֿים.
חידומם, חידושי תּורה : תּורה-ווערטל, דאָר - תּורה, מאמר חן“ל : אויסריידעניש : פּאָטל, הדרן : מוסר : חובת הלאָבות, מנורת האָאוּר, ספֿר האָידות, בראַנדשפּיגל, לב קוב, קב הנשר, ראשית אָכמה, שבט מוסר, ספֿר חסידים, שמחת הנפֿש, (חלת צאָי אאַז“ר.
אָוסקים : אָוסקים ראשונים, פּוסקים אַחרונים : משנה תּורה, נד החנקה, רמב“ם, רמבם : יורה-דעה, יאָרדאַק נ-פּ) : חוק (ה)משפּט : שוּלחדאָרוך, קיצור שולחן-אָרוך : קיצור של“ה : מיי אָדם : שאלות-תשובות.
תּנך-וויסנשאַפֿט, ביבל-ריסנשפֿט: ביבלקריטיק.
ספֿר-תורה, רייניקייט : מוּילה : חוּמש, מקראות גדולות : צאָינהעראָינה : אָוק(ל), אַענעקב : משניות, גאָרא, שס : אָדרש, מוסרספֿר, קאָלה-ספֿר, ראָנש(עח ספֿר אאַז“וו.
משה רקיט : די נאָיאים, די סופֿרים : דער מקונן : די נִעלחמסורה : די (אַנשק כּנסת הגדולה : די ראָנן, די אַכמי המשנה, די חכמי האָלמוד, די קעליזאַלמוד, די סכמי הגאָרא, די תּנאים, די אַמוראים, די מעלישוּדה : קיתהלל, קיתשמאי, די נִעליהתוספֿות, די גאונים, די אָוסקים, די (אָוסקים) ראשונים, די (פּוסקים) אַחרונים אאַז'ר.
נִעל-תנ'ך, תּנך-קענער : ביבליסט, ביבליציסט, ביבל-פֿאָרשער : תּלמודיסט : למדן ל“ר למדנים, לומדים — 333 : נִעל-קאָלה, (קעלס מקובל, יודעי ח“ן.
וו : לייענען די תּורה : מעכֿיר זײַן די קדרה :
לערנען : זאָע תּורה, שיטן מיט תּורה : דרשנען : שווימען אין יִם האַלמוד : זאָגן אַ שיעור, אַ הדרן, אַ קילפּול, אַ דרוש אאַו“ר —359.
אַדי : תּנכיש, ביבלש, נאָיאע, תּלמודיש אאַז“ר — -.
אינוו , פֿראַן : -ני- קקרא יאָחד סרגו- : כולה תּורה (אויף אין פֿוס) : קל האורה כולה : אַל קי התורה : מן התורה : מסיני : מדאורײַתא : מדראָנן : אַלו ואַלו דברי אלהים חיים : רחיים בצראָרו ונעסוק בתורה ? : זי תּורה ונה שקרה : ניט קע מיצוות, ניט קע תּורה, מיט וואָס זשע קומט מען פֿאַרן בורא? : רשי איו ניט משוגע : רשי מאַכט און מאַכט את מען גייט פֿאָרט נאַקעט און באָרוועס : רשי מאַכט פֿ אַ ר זיך און פּועיפֿר מאַכט פֿ אַ ר זיך : י רשי האָט אַ עבע פֿון אַ קינד—ער מאַכט אויף יעדן אָרט נ-פּ) .
שפּר : אַל של ה דקרים העיל- עימד : אַל התורה ועל העבודה ועל גאָילות חאָדים : אויף דרײַ זאַכן שטייט די וועלט : אויף תּורה את תּפֿילה און גמילות חסדים : קודשא בריך הוא, ישׁראל ואורייתא סד הוא : זמן תּפילה לחוד, זמן תּורה לחוד : מתוך שלא לשאָה (אַאָה) אָא לשאָה : מלמוד תּורה כּנגד כּולם : אַין מוקדם ומאוּחר בתורה: דברי תּורה ענים באָקום נה ועאָירים באָקום אַחר : מאָיון פצא תּורה (ודמר ה ' מירושלים) : הזהרו בבני עויים שמאָם מצא תּורה : תּורה קומט ניט בירושה : משה רקינוס תּורה את ווײַבער(קשע קינאהקינאה וועלן אייביק געדויערן : דער יִם איז אָן אַ ברעג, די תּורה איו אָן אַן עק : די תּורה האָט ניט קיע ברעג (גרונט) : די תּורה איו געגליכן צו קאָבות—קאָבות האָט אַ גרונט ? אַזוי האָט די תּורה קיין רונט ניט נ-פּ) : *אע דער הייליקער תּורה געפֿינט מען אַלץ—אַפילו אַ דאַרע וואַנץ : אע דער תּורה איו דאָ מער קללות ווי ברכות : אַע מקשע באַוּדה : וווּ תּורה דאָרט אע אָכמה : וווּ תּורה דאָרט אין קראָכמאַל (את ריינער דזשעגעכץ) נ--) : ווו תּורה דאָרט אע אָכמה (, און וווּ חכמה דאָרט אין לעמעשקע נ--)) : מיט תּורה מערט מען אין ערגעץ ניט פֿאַרפֿאַלן : תּורה אין די בעסטע סחורה : אָם יום תּעזבה—
יומים תּעזאָך : בעסער לערנש אַ בלאַט שרא איידער צו זע פֿאַר פֿאָניע (פֿאַר שואַסן) די כּאָרה : בעסער לערנש חומש מיט רשי איידער עסן סאָלדאַטסקע קאַשע.
טוב תּורה עם דרך אָרץ : נפֿה אַלמוד תּורה עם דרך אָרץ : אַם אַע דרך אָרץ אַע תּורה : דרך אָרץ קדמה לתּורה : אָם אַין קמח אַין תּורה : תּורה אָן מלאָכה אע גיט קיין מזלברכה : תּורה אין קעפּעלע—קאַשע אין טעפּער לע : קענען תּורה איו ניט קיין שטער צו אַן עקרה : אַן מען זיצט אָן אַ היטל וועפּט זיך אויס די תּורה : תּורה אין חומש, געזונט אין שיסל : אַ הון וואָס קריי(ע)ט, אַ מי וואָס רעדט ייִדיש און אַ ייִדענע האָס לערנט תּורה אע ניט קין מטע סחורה : אַ גוי וואָס רעדט ייִדיש, אַ ווײַב וואָס גיט דעם מאַן פּרנסה את אַ ייִדענע האָס קען לערנש טויגן אויף כּאָרות : אַ ייִדענע אָן אַ צאָינה-וראָינה אע ווי אַ שייגעץ אָן אַ פֿײַפֿל ן אָש בראשו, נעסוק בתורה : פֿון צו פֿיל תּרה טוט וויי דער קאָפּ : אַן מע שרײַבט דער (דעם) ווײַב אַ כּתובה גיט מען אַ וּט דער תּורה : ויִקהל - פּקודי גיען מיט אַנאַנדער צו דער סעודה : וויפֿל משה רקיטס אין דאָ אויף דער וועלט? — דרײַ : משה דער שוסטער, אַברהמל דער שנעדער און איך מאָטקע.
610 . תּורה (ניט-יידיש)
ביבל , הייליקע שריפֿטן : פּסעוודאָביבל : קאַנאָן : אַלטער, נײַער טעסטאַמענט : תּנך : נקריסטלעך) ברית-חדשה, עוואַנגעליע, עענגעליום, ז יעראַנגעליע : אַפּאָקריפֿן : אַפּאָקאַליפּסיס : תּילדות שו : מעשה אָלוי נ-פּ) : עפּיסטל , בריוו : נמחמדאַניש אַלקאָראַן, סונע, סורע : ובראַמאַנש די וועדאַס, רירוועדאַ, וועדאַנטאַ, די אופּאַנישדעס : נואָראָאַסטרש אַרעסטאַ : נמאָרמאָנש דאָס בוך פֿת די מאָרמאָנע.
ננאָשים, גרינדערס פֿע רעליגיעס) נוצרי, ש הנוצרי, נאַזאַרעער, נאַזאַרענער : נ-פּ) אותו (שאָש, אָלוי, טאָליע, יאָשקע פּאַנדרע, יאָסעלע פּאַנדריק : גאָטס לעמעלע, אַעוס דען : די הייליקע בתולה (יונגפֿרוי), הייליקע מאַריע, הייליקע שמאַריע נ-פּ) , שוויענטע מאָריע, גאָטס מוטער, - באָזשע מאַטקע, -מאַטקע באָסקע : עאעעליסט, אַפּאָסטאָל , אַפּאָסטאָלשע פֿאָטערס, שלוחים : האָוטאַמאַ בודאַ ; זאַראָאַסטער : קאָנפֿוציוס : לאַאָטסע : מחאָד. זען אויך : תּורה (עדש 609, אמונה (נימייִדש 812.
611. אמונה , פֿרומקייט ,
צגיעות
— ם ן גלייביקייט, רעליגיעזקייט, פֿרומקייט
אאַז'וו — אַדי : פֿאַנאַטישקייט, היפּאָקריטיש קייט אאַז“ר — אַיי : אמוּנה, נאאָנה, גלויבן, דת : רעליגיע, אמוּנת-חקמים, טעיִזם : מאָנאָטעיִזם, אייטאָשׁ-גלויבן : אָי-מאמע עיקרים, דאָמע : אָכמת-אלהות, טעאָלאָגיע : קאַנאָן : יסודי התורה : טעמשמיצרת : ייִדישקייט : זדאַיִזם, נהדות : אַאָה-בחראָ(שניזם.
רעליגיאָזיטעט : ייִראה, ייִראתשלהים, ייִראתשלקים, ייִראתשים : גאָטספֿאָרכטי קייט,פֿאָרכצומקייט נאַר-) : פֿרומקייט, פּיעטעט, פּיעטעם : זהירות, אָפּגעהיט(טקיט : צידקות : אָרטאָדאָקסיע : פּרישות : חסידעם, חסידות : חקיד : אַהבת - האָקום, טעאָפּאַטיע : חיבת הקודש : אַהבת-(ה)תורה : קידוחאָם , קדושתהאָם : חעוק-הדת.
קדושה, הייליקייט, הייליקטום : קודש קדשם, קדשיקדשים , קדידקדשע : דבר שבקדושה, הקדש נאַר-) : הייליקונג, קאָנסעקראַציע, חיטך, זאַלבונג, דעדיקאַציע.
נאַרישע אמוּנה : פֿאַנאַטעם, ז פֿאַנאַטיציזם, קנאות : זעלאָטעם : ביגאָטיזם : צאָיעות, צבועצטווע,צבראַצטרע,פֿאַריסעיִום,היפּאָקריטסטרע נ—) : דמקות: אויגן-גלאָצעניש, אויע-גלאָצערײַ.
רעליגיעזע סעקטעס : סעקסאַנטשקייט, סעקטאַריאַניזם נאַ-) : רעפֿאָרמיזם, רעפֿאָרמאַציע: איסיים, אביונים, פּרושים, פּריצים: קראים, קאַראַיִמער : אַווסים, מאַראַנע : שבתי-צאָי ניקעס, שעבסן : פֿראַנקיסטן : חסידים : מתנד דים : ניט-יידישע רעליגיעזע סעקטעס — בּן-. מאמע, קעל-מאמין : גלייביקער : מיטגלייביקער, גלויבנס-ברודער, ז גלויבנס-גענאָסע : אַנדערדגלייביקער : טעיִסט : מאָנאָטעיִסט : רעפֿאָרמער, רעפֿאָרמיסט, רעפֿאָרמאַטאָר.
פֿרמער, פּיעטיסט : ערלעכער, קשרער, היסער, פֿײַערדיקער, געבראָטענער אאַז'ר ייִד : אָרטאָדאָקס, אָרד ל“ר חרדים : נהיר, אָפּגעהיטע(נאָר, מהדר : מהדר באָיצרת, מהדר מן המהדרין : סרא (ואָרד) , סרא ואָלם : ירא-אלהים, יראשמים : מעל-מדרגה : בענטשער, צדיק, נ-פּ) צאַפּיק, טשאַדיק : צדיק (מור, צדיק אָמים, צדיק ונשר, צדיק יסוד עולם : צדיק קן צדיק, צדיק קן רשע : צדיקת, צידרייקעס נ-פּ) , צדיקתטע, צדקנית : נשים צדקניות : מביצע : אָיש אלהים : מגע הדור : הייליקער, קדוש (ואָהור) : אָמים, אָם ונשר : (יסתר, למד-ראָרניק : נסאָרים, למד-וואָר (ל“ו) צדיקים : קעל-מיצווה : שומרשבת, שבתהיטער, מוקיר שבת : אָן עולם-אַבא.
קהל חסידים, מריקע, אַנשי מעשה, שומרי אמונת שראל : רבי, צטערדד, צדיק, אַדמויר, שליט“א : קינוני, אמאָעי : יווקא, אייניקל : נִעלשם(-אָוב) , בעשיט : מעל-מופֿת, מעל-טינופֿת נ-פּ) : הויף : עומד, חוזר, יושבֿ, טשזיצער, מקוּרב : נבאי, טיערנבאי, לײַבגבאי : משמש : מעאָדותייִד : מעאָדותניק : מביצע : אָסיד : נ-פּ) חסידאַק, חסידינע : נ-פּ) אָסיד-ננב, אָסידשוטה : פֿײַערדיקער, הייסער, פֿאַרברענטער אָסיד : קשרף : חק“דניק : תּקלתניק נראַדזינער אָסיד) , שטיבלמאַן : הודו נעפּשוד, הודו וופּערשד : כניאָק, צלאַפּ , קאַטשעלאַפּ, פֿליאַסקע(דריגע) , איטשע-מאיר,
נקי) סמאַ יאַן, סאַהאָ, באָטשקאַר : חסידה, חסידהטע, חסידיתטע, חסידקע : קת חסידים, חסידים ואַנשי מעשה : חסידאַרניע : מתנגדות : מתנגד, עולמשער ייִד : עולמשע.
הייליקער, זאַלבער, דעדיקאַטאָר : טעאָנאַרשער קעל - מאמין, פֿאַנאַטיקער :
לאָג.
צלמניק, זעלאָט : קוּאי, אָדוק, ביגאָט, שוואַרצער : מורדי-אור : פֿרומע נאָמה, פֿרומאַק, פֿרומער ספּאָדיק, יצווני-ספּאָדיק, שלומאַק : גאָטס נבאי, גאָטס שטרײַמל , גאָטס קאָזאַק, גאָטס פּאָליציי, גאָטס אַדוואָקאַט, גאָטס סטראַפּטשע.
צבוע, אַיט צבוּע, צבועק, צבֿויאַק, היפּאָקריט: קרוש, ז פֿאַריסעער: שבתיצאָיניקן צדיק אע פּעלץ, צדיק אין לאַפּטשעס : וצדקתך, באָדקלאָשימיבות : בין צו דער קעשענע נ-פּ) : גאָטס ננב : גינאַמניק : יראשמים-קנימל : ייִראתעמים - נימל, ייִראת - שמים - פּענעצל נ-פּ) , נצדקתך- נימל : פֿאַרגלייזטע, פֿאַרגלאָצטע אויע : צבועטשיץ, צבויאַטשיץ.
וו ן האָבן גלויבן (אמוּנה) : גלייבן אע גאָט (און זײַן געבאָט) : זײַן פֿרום, זע אָפּגעהיט(ף אאַז“ר — אַדי : ייִדלען זיך : מקפּיד זײַן אויף קשרות : ניט עסן פֿון קע קירחה (פֿון קק שאלה) : וויסן נאָר האָט און אָיצית : מהדר באָיצוות זע : טראָגן דעם עול תּורה (דעם עול מלכות שמים) : זיצן על התורה ועל העבודה : גיין אויף קידוש האָם : מקדש האָם זע : מקדש ומטהר זע זיך : הייליקן, מקדש זע, זאַלבן, מחנך זײַן, ז ווידמען, דעדיקירן.
נחסידות) פֿאָרן צום רבע : עולה רגל זײַן : געבן (אָפּנעמען) שלום : פּראַווען חסידות : פּראַווען זיך : דערלאַנגען אַ קוויטל : געבן אַ דיון : כאַפּן שיריים : פּראַווען טע, פֿירן אַ טיש : זאָע חסידות (תורה)ע
זען איבערגעטריבן פֿרום : זײַן פֿרום איבער דער מאָס : דפֿקהן זיך, קרעטע זיך, ריִסן דעכער, קריכן מיטן קאָפּ אע אָרון-
קודש : גלאָש מיט די אויע : פֿאַרגלייע (פֿאַרגלאָצן) די אויע (די עינים) : — פּיש מיט בוימל : רעדן מיט גאָט : אָננעמע זיך גאָטס קריוודע : מאַכן זײַן ליגן נאָמען (גאָט) אַ מענטליק (אַ קאַפּאָטע) : אָנטאָן גאָט אַ טעליק : שטעלן האָט אויף די פֿיס : מיינען אויף אַן אָמת נ-פּ).
זע אַ צבויאַק, זע אַ (רעליגיעזער) היפּאָקריט — - : צבועטשען, צבראַטשען : מאַכן צבועצקע (צבראַצקע) שטיק : אָנטאָן זיך אַ חלוקא דראָע : זוכן פּוימות אויף אַ זעג : פֿרעע ווי מען מט מעשר פֿון שטרוי (את זאַלץ) : מאַכן אַויר-פֿיסל קשר: (אַרײַטלייע די שמדשטיק אע דער ייִראה (די טומאה אע דער ייִראה) : מעהר זײַן אַ זרע (מיט קין טעמים).
אַדי : גלייביק, רעליגיעז : אולטראַרעלימען : אָרטאָדאָקסיש : פֿרום : שטאָק פֿרום : גוט את פֿרום : פֿרום את עט : שטספֿאָרכטיק, פֿאָרכצומ(דיש נר-) , ייִראתשמימדיק, אָפּגעהיט(ן), פּיעטיסטיש : פֿרומאַקיש, פֿאַרפֿרומט : פֿאַנאַטש, ק(איש, זעלאָטש, ביגאָטש : הייליק, שמייליק נ-פּ) : געהייליקט, געזאַלבט, קאָנסעקרירט, דעדיקירט, ז געווידמעט : דאָגמאַטש, סעקטאַנטיש, רעפֿאָרמערש אאַז“וו : נִעלאָמסקע, רבייִש, חקידש, מתנגדש אאַו“וו— - : צבועקיש, צבראַקיש, צבועצקע, צבראַצקע, היפּאָקריטיש, פֿאַרשטעלט אאַז“ר — בּ-3.
נפֿאַרגלײַכועש פֿרום ווי גאָט אַלע, ווי אַ רב, ווי אַ אַנא (קרש, ווי רב צאָץ, ווי אַ וּבאי טע, ווי אַ דעוואַטקע : הייליק ר אַ חדר, ווי די תּורה : הייליק—כאָטש נעם את שטעל אים אַרע אין אָרקודש.
אינוו, פֿראַן : לאָ- קיצרה : לאָס שים : פּאָ כאַסידאַצקאָמו : להבדיל : להבדיל קע טומאה לסהרה : להבדיל אָלף הבדלות (באָלף אַלפֿי הבדלות) : המבדיל ני-) : המבדיל וועל איך זאָע שנִת-צרנאַכט נ-פּ) : רע כּצקי וויבור בּאַרי : טוב לשמים וטוב לבריות : ניט דאַר(ע)נען את גיט לערנען את פֿאָרט אַ
עטער ייִד : פֿון וואַנע זאָל אַ עטער עד וויסן, אַן באָרשט אין רויט ?.
נצאָיעוש על קן ברך — דער רבי האָט ליב אַ שוואַך : דער רבי האַלט ניט פֿון קק קאָרטן — ער האַלט בעסער פֿע קוויטלעך : מן האָפֿה ולחוץ : טובל ואָרץ בנדו : אַשו גיט מעשר פֿע שטרוי : אַשו פֿרעגט, ווי (אַזוק מען גיט מעשר פֿון שטרוי : מודים בין דר'ערד, שמדשטיק ביזן הימל : די ייִראתשמים האָט זיך אין אים אָנגעצונדן : אַ קשרער ייִד מיט אַ טריפֿה האַרץ : אַ ייִד מיט אַ גרויסן ספּאָדיק, אָבער מיט אַ טריפֿה האַרץ : שאָקלט זיך פֿרום את אָטור בלא בּלום : נאה דורש ואַינו נאה מקיים : אַ קאָלבאַסע און אַ מזוּזה : אַ קאָלבאַסקע מיט אַ מזוזהלע העלפֿן אַוודאי : זײַן „אײַ-אײַ“ איי ווערט געלט : ער וועט אַריִן לעבעדיקערהייט אע גן-עדן : דו באָק. יאָ דו ביסט הייליק, אָבער וואָס שטינקסטו אַזוי?.
שפר ן אונטן און אויבן—אין גלויבן : ווען אַלע ייִדן זאָלן גלײַך (אָמת) גלייבן האָלט משיח שוץ לאַנג געקומען : אַשרי המאמע : דע מה למעלה ממך : ייִראתשמים ראשית דעת : ראשית אָכמה ייִראת ה' : הכּל בידי שמים חוּץ מייִראת שמים : וּדול הנהנה מיוּיעו (מיוּיע קפּו) יותר מיראשמים : וּדול העושה מאַהבה יותר מן העושה מיעראה: רחאָנא גהקביה) לבא אָעי : וואָס צו גאָט אין צו גאָט און וואָס צו לײַט(ף אין צו לײַט(ן) : ייִראתשמים און בויכרייטאָג זײַנען צריי ואַכן וואָס מען דאַרף גלייבן אויפֿן וואָרט : פֿרום האָט אַ חסרת : פֿרום אין אַ נלח : בעסער גוט איידער פֿרום : ניט געדאַוונט, ניט געלערנט. אַבי גאָט (דעם אייבערשטן) ניט דערצערנט : ווען חסידים וואַנדערן רעגנט. העוסק במיצרה אָטור מן האָיצרה : המתחיל ממיצווה אומרים לו גמור : אַע המיצווה נקראת אָלא אַל מי שוּמרה : מיצווה שאָאה לידך אַל תּחמיאָנה : חאָיבה מיצווה בשעתה: מיצווה חאָיבה בשעתה : מיצווה ממרת מיצווה : קל המרבה הרי גה משובח :
אויף אַ משווה געפֿינען זיך אַ סך בעלנים : שקר מיצווה מיצווה : שקר מיצווה בהאַי אַלמא ליבּא : די ביליקסטע מיצווה אע צו באַגראָבן אַ ייִדן : עס איו אַ מיצווה אַ ייִדן צו באַגראָבן : — דרך מיצוות קריכן פֿון האַלדן אַרויס : אַ צו גרויסער אַפֿיקומן, אַ ווינטערדיקער אָלשסעודות את די מעיצה פֿון אַ דרײַסיקיעריקן וּר : שלוחי מיצווה אַינם ניזוּקע : וועלפֿעלע, וועלפֿעלע, ריר מיך ניט אָן, איך גיי מצות באַקן : מעלע בקודש ואָין מורידע : מוסיפֿין מחול אַל הקודש.
צדיק באמונתו יִחיה : יודע צדיק נפֿש באָמתו : טוב לצדיק—טוב לשקנו : דעם רשע גייט אויף ד ע ר וועלט, דעם צדיק — אויף יענער וועלט : איידער אין אַדיק ווערט פֿאַרלוירן ווערט אַ צווייטער געבוירן : הקדוש אָרוך הוּא גוזר והאַדיק מאָטל : הצדיק צזר והקדוש אָרוך הוא מקיים : אַין בוּר ירא חטא : לא אַם-האָרע אָסיד : אַ ייִד אין פֿרום, נאָר ניט אומעטום : אַ פֿרומען ייִדן זאָל מען זוכן צוויק אַלטע הולטײַעס.
יִש נאה דורש ואָיט (אה מקיים : אַל תּהי עדיק הרבה : זײַ אַ צדיק, אָבער ניט קיין צדקתך : וואָס טיפֿער מען בוקט זיך מודים, וואָס וויִטער גייט מע עושה אָלום צוריק : בעסער אַ ייִד אָן אַ באָרד איידער אַ באָרד אָן אַ ייִדן : בעסער ריידן מיט אַ דדענע און טראַכטן וועגן גאָט איידער ריידן מיט גאָט און טראַכטן וועגן אַ ייִדענע : איבער די פֿאַלשע טרערן קענע שוץ די אָמתע נעט אַרויף אין הימל .
נשטי-חסידוש דער רבי איז גרויס, ווען ער האָט אַ סך קליינע ייִדעלעך: אַ רבי און אַ דאָקטאָר ווערן רײַך נאָר פֿון רײַבער : אַ גוטערייִד אין אַ שלעכטער מע : אַ גוטער פֿרײַנד אין קיין פֿרײַנד ניט און אַ גוטערייִד אין קק ייִד ניט : אַ מטער-ייִד האָט ליב צו נעמע און פֿײַנט צו געבן : אַ מטער-ייִד קומט מט אויס זײַן וועלט : די חסידימלעך זאָלן פֿריילעך זע, טרינקט
611—612
דער רבינע אויס דעם ווײַן : דער רבי טרינקט אַל יין אויס דעם ווײַן און הייסט דערנאָך, די אַנדערע זאָלן פֿריילעך זײַן : דעם רבינס עסן און דעם פֿערדט טרינקען קען מען אויסהאַלטן, אָבער דעם רבינס טרינקען און דעם פֿערדס עסן איו אוממיגלעך: שיריים לחאָאין—שיריים העלפֿט: גאָט זאָל אָפּהיטן פֿון ווײַסע יאַרמלקעס : ברענען זאָל דאָס אָרט, וווּ דער אָסיד שטייט : אַ אָסיד אע אַ ננב : אַו אַ אָסיד ווערט אויפֿגעקלערט שעלט ער גאָט אין טאַטן אַרײַן.
זען אויך : גלויבן 829, פֿאַלשקייט נפנ, תּורה (עדיש) פא, אמונה (גיט-ייִדש) 612, גאָטסדינסט (יידיש) 9 61
612 . אמונה (ניט-יידיש)
ס ן נאאָנה (וייער) אמונה : קריסטנטום : קאַטוילישקייט, קאַטויליציזם: אַלט-קאַטויליציזם, נײַ-(נעאָ-)קאַטויליציזם : אַפּאָסטאָלישער גלויבן: אַפּאָסטאָלישער, קאַטוילישער, רוימישער, אוניווערסאַלער קלויסטער (ז אַפּאָסטאָלישע אאַויר קירך) : רעכטגל ייביקייט, פראַראָסלאַוויע, גריכידאָרטאָדאָקסישער קלויסטער : דיכידקאַטוילישער-,אוניאַטישער קלויסטער : מוטער-קלויסטער, מלוכה-קלויסטער אאַז“וו. הוגענאָטיום , פּראָטעסטאַנטיום , מעטאָדיזם אאַז“וו — ווע-ער : קאָסמאָטעיִום, אונירערסאַלעם , (העכערעח פּאַנטעיִזם , פֿילאָסאָפֿישער אוניטאַרי(אַני)זם, פעלאַגיאַניזם, הילאָטעיִום, הענאָטיום , סינקרעטיזם , טעאָסאָפֿיע : דואַליום, דיטעיִום , טריטעיִזם , טעטראַטעיִום, פּאָליטעיִזם אאַז“ר — פּן- : נײַער געדאַנק, עטישע קולטור, עטיציזם , גײַסט-וויסנשאַפֿט, גײַסטהיילונג, גלויבן - היילונג, קריסטלעכע וויסנשאַפֿט, עדיִיִום.
מחמדאַניזם , איסלאַם, איסלאַמיום : באַביום , סופֿיזם , נעאָ-פּלאַטאָניום, בראַמאַניום, הינדויִום, מעדאַנטיום, בודעם, לאַמאַיִזם : פּאַרסיום, זאָראָאַסטרישיום, סיכיום, יאָניִיִום :
קאָנפֿוצשנעם, טאַאָיִזם, שינטאָ, שינטאָיִזם , סאַבעיִום.
סעקטאַנט, סכעמאַטיקער, סעפּאַראַטיסט , נאָנקאָנפֿאָרמיסט : איקאָואָמאַך : אַנטיקריסט. גוי : קריסט, נוצרי : קאַטויל , קאַטויליקער, קאַטאָליק : אַלט - קאַטויליק, נײַ - קאַטויליק אאַו“ר : ראָמאַניסט, פּאַפּיסט, אולטדאַמאָנטאַנער : רעכטגלייביקער, פּראַהאָסלאַוונער : אוניאַט : הוגענאָט, פּראָטעסטאַנט, עפּיסקאָפּאַליער : טריניטאַריער : פּוריטאַנער, אוניטאַריער, קאָנגרעגאַציאָנאַליסט, אינדעפּענדענט, פּרעסביטערשנער : לוטעראַנער, אוביקריטיסט, אוביקריטאַריער : קאַלוויניסט, מעטאָדיסט, וועסליאַנער , אַנאַבאַפּטיסט, באַפּטיסט, מאָרמאָן, אוירווינגיאַנער, אַנטינאָמיאַנער, סרעדענבאָרגשנער, אַדווענטיסט, צווייטער אַדווענטיסט, אַדרענטיסט פֿון זיבעטן טאָג, סאַבאַטאַריער, סאַבאַטיסט, סובאָטניק, ביבלקריסט: גײַסטהיילער, קריסטלעך-וויסנשאַפֿטלער, קוויקער, שיקער, טרייסלער, קוויעטיסט, שטונדיסט, טונקער : אַנגליקאַנער, טראַקטאַריאַנער, ריטואַליסט, יאַנסעניסט, אָריגעניסט, סאָציניאַנער, אַדאַמיט, אַדאָפּצשניסט, אונירערסאַליסט, אימערסיאָניסט, טויפֿער, אינסטיטוצשנאַליסט, אינספּיראַציאָניסט, אַריאַנער, אַרמיניאַנער, דולציניסט, הוסיט, טאָמיסט, טעקסטואַליסט, טרידענטינער, מאָדאַליסט, מאָליניסט, מאָראַוויאַניסט, מאַראָניט , מענאָניט, נעסטאָריאַנער, סימאָניסט, פּיעטיסט, צווינגליאַנער, ליבאַדיסט, רעסטיטוציאָניסט : סקאָפּעץ ל“ר סקאָפּצעס : דוכאָבאָר, מאָלאָקאַן, ראַסקאָלניק : אַלביגענוער, כיליאַסט, מאָנאָטעליט, מאָנאָפֿעיט, טורלופּינער, בעווע, סינערגיסט.
מחמדאַנער, מוסולמענער, ישאָעאל : שיִאַ, שיִיִט, סוני, סוניט, וואַהאַבי : בראַמאַ, בראַמאַן, בראַמע : וועדאַנטיסט, פּאַרסי, זאָראָאַסטעריאַנער, סופֿי, באַביסט, בודיסט : קאָנפֿוצשניסט, טאַאָיִסט, שינהאָיִסט.
אַדי : רוימש, פּויפּסיש, ז פּאַפּסטלעך, קאַ-
טויליש, בודיסטיש אאַו“ר — -.
זען אויך : גלויבן פּנ, תּורה עיטייִדש) 610, עבֿודהערה 614, גאָטסדינסט טייידיש) 619 א.
613. אומגלויבן , אַפּיקורסות ,
שמד
ס : אומגלייביקייט, אומרעליגיעוקייט, ניט-
פֿרומקייט, אויפֿגעקלערטקייט, אַפּיקורסישקייט אאַז“ר — אַדי : אומגלויבן : כּפֿירה, מינות : אַטעיִזם, שטיטעיִום : טעאָמאַכיע, טעאָפֿאָביע : שינאתזדת : חילוליהעם , בלאַספֿעמיע, חילול-הקודש : פֿאַרשוועכונג, פּראָפֿאַנאַציע: איקאָנאָקלאַזם: גאָט-לעסטערונג, גאָטשענדונג, גידוף : שמד : אַפּאָסטאַזיע, אָפּטריני קייט.
פֿריִדענקערד, פֿרדגדסטערײַ : סקעפּטי ציום, סקעפּסיס : מאָסטיציום, אַעאָסטיציזם : אַפּיקורסות, טומאה : הערעזיע, העטעראָהאָקסיע : ניהיליזם : מאַטעריאַליזם , ראַציאָנאַלעם, פּאָזיטיריזם : עולמות : פֿאַרוועלטלעכונג, סעקולאַרישציע.
דברסול , דברי-לאָך נ-פּ) : וועלטואַכן, מילידעלמא : טריף-אָסול : חוקת הגויים.
אַטעיִסט, אַנטיטעיִסט, ניהיליסט, פּאָויטיריסט, מאַטעריאַליסט, ראַציאָנאַליסט : טעאָפֿאָב , טעאָמאַך : נ-אָיס אַנטירעליגיעזניק, אַפּירקורסים-פֿאַרבאַנד, אַפּיקורסים-קעמערל : גאָט-לעסטערער, מאַרף ומנדף , פֿאַרשוועכער, פּראָפֿשאַטאָר : איקאָנאָקלאַסט.
משומד , משומדת(טע) : מוּמר : אַפּאָסטאַט, רענעגאַט, אָפּטריניקער : אַפּיקורס , אַפּיקוראַפּיקורס , אַחר, הערעטיקער, אומגלייביקער : כּופֿר, כּופֿר אַכל , כּופֿר בעיקר, פוקר, מין : ראָש הבּופֿרים , אַרי - אַבות - הטומאה(ניק) : צווייפֿלער, סקעפּטיקער : מאָסטיקער, אַד שסטיקער.
ניט-פֿרומער : מי, מיעץ, מייִלע, מייִסקע,
מי (מור, שבת-מי : גויע, ציקע : יונגאַטש, הולטײַ, שייגעץ ל“ר שקצים , שקאָץ, אומגעדאַרגטער שייגעץ, אַלטער קעל-תפילה ו-י) : קרקפֿתא דיִא אָנח תּפֿילע : מקטני חסידים : גלוח, גאָלעבראָדע, גאָלעבראָדניק, וּאלישראלניק נ-פּ) : מאַלל-שבתניק: טרייפֿניאַק, טריפֿהנער האַלדז, קאָלבאַס, קאָלבאַסניק, קעלבאַמניק, חוירניק, מאכיל-טרפֿותניק : קעל-תּשובה נ-פּ) : קנאַפּער מאמין, מקטני אמונה : געכאַפּטער, 'משבּיל , אויפֿגעקלערטער : נ--1 אויפֿגעלערטער, אויפֿגעיערטער , אויפֿגעיוירענער, איבערגעיוירע-נער : איבערגעדרייטער שליסל : פּראָגרעסיסט, פֿאָרויסיקער, ז פֿאָרגעשריטענער : דײַטש, דײַטשוק, דײַטשע, דײַטמרע, דײַטשמילאָך : בערלינער, בערלינטשיק : ווילענטשיק : פֿראַנצייזל : צלם-קאָפּ , קל-חמיראניק : (רייך קאַשע מיט שנויץ , חברה שנוץ מיט ברויט : פֿרײַדענקער, פֿרײַטראַכטער נ-פּ) , פֿרײַגײַסט : מאַסאָן, פֿרײַמײַער, פֿרײַמאַיאָר נ-פּ) : חטאת ל“ר חטאתים : עוכר שראלי, הויכער שראל נ-פּ) : קושע : קושע (באלהי, באלקי) שראל : פּורק עול און פּורע (דר : עובר קל העהרות (שבתורה) : מומר להכעיס, מממד (צח להכעיס : ערב משומד: נקן אָמרא : מחלל אָם שמים (בפֿרהסיא) : חוטא ומחטיא אָת הרבים: יאָבעם קן נאָט : רשע אָן משע : רשע מרושע : חומץ קן יִע.
וו ן זײַן ניט פֿרום — אַדי : אײַנזאַלצן (פֿאַרקנייטש) אַ דאַוו(שנען : דערמאָנען דעם אָם שמים לבאָלה : עובר זײַן אויף : עובר קריאתשמע זײַן, עובר מנחה זײַן אאַז“ר : טראָע אום שבת : האָבן פּאָסטירקעס אויף שבת : עסן לינקס (חזיר, דאָס וואָס קוויטשעט, סרפֿות, ליכט מיט שטיץ, שנוץ מיט ברויט, רינע זייף מיט טשוועקעס) : מאכיל טרפֿות זע : פֿרך דענקען : נתחמץ ווערן : אַרויסגע לאָרבות רעה : זײַן אָנגעשטעקט (אָנגעשמעקט) מיט אַפּיקורסות : זע געכאַפּט אע דער מעשה : אַראָפּוואַרפֿן פֿון זיך דעם יאָך (דעם עול
מלכות שים) : זײַן פֿון די למד נק נ-פּ) : זע קעע האָט את זק געבאָט : ניט גל ייבן אע גאָט : ליקענש אע גאָט : כּופֿר זע : פֿאַרגעסן אע האָט : ניט האָבן (קס האָט אע האַרצן : ניט האָבן אין זיך קע לחלוחית ייִדישקייט : ריידן על ה' ועל משיחו : רעדן אויף גאָט און אוּיף משיחן (און אויף עתקע אויף : לעס-עק, מסרף ימנדף זדן, מסלל זח, מסלה זע : מסלל שבת זײַן, מסלל האָ- זח אאַי'ר : ענע, פּראָפֿאַנית : פֿאַררעלטלעכן, סעקוי לאַרעית : פֿאַרוואָכעדיקן.
שדן זיך : אָננעמען אַ פֿרעמדן גלויבן : אויסבעטן (אויסטוע נדיאַל)) דאָס רענדל : אָפּשווענקען ויך : איבערקערן (אויסקערן) דעם פּעלץ (אויף דער לינקער זײַט) : איבערדרייען דעם שמויש : איבערוואַרפֿן זיך, איבערקוליען זיך, איבערקערן זיך, איבערקניידלען זיך.
אדי : ניט-פֿרום, צייִש, פֿרײַ, פֿרײַדענקעריש, פֿריִזיניק, פּראָגרעסיוו, פֿאָרויסיק, ז פֿאָרגעשריטן, אויפֿגעקלערט : נ-פּ) אויפֿגעלערט, ארפֿגעיערט, אויפֿגעיוירן, איבערגעיוירן: משקילש ; אַפּיקורסיש, הערעטיש, אומגלייביק, אומרעליגיען, אַנטירעליגיען, גאָטלאָו(יק) : משואָדש, מממדסקע, אָפּטריניק: סקעפּטיש, אסטש, אַטעיִסטיש אאַויר . .
נפֿאַרגליִכועח פֿרום ווי אַ טיִרל , ווי אַ קאַץ פֿע מיטוואָך, ווי דער דויער קאָטער, ווי די ראַבע קאַץ, ווי דער שטקעעלב, ווי אַ לאָפּעטע, ר אַ קאָטשערע, ווי אַ פּאָמעלע, ווי אַ שטעק, ר אַ פלאָש, ר אַשוקע ימח שמו, ווי דער אַלטער מאַקסים, ווי אַ האָטס עב, ווי אַ וצדקתך פּ ! !פּ .
פֿראַן : מוּיחע סיי עול- ועי-קע בסיי פּעה? : אַ גוי מאַכט אויך אַ צלם : צוליב דעם היסן צימעס האָט מע פֿאַרשפּעטיקט די היי ליקע קדוּש : איבער די זעדיקע לאָקק האָב איך די ליבע הייליקע של פֿאַרגעסן : ער מעג עע פֿאַרן דאַר(אָנען, ער דאַוונט סײַ ווי סײַ ניט : ער של עט אָנבײַסן, קע ער דערנאָך
אומגק דרײַ טעג—אַ ניט-געדאַוונטער : אַו ער וועט זײַן ג ו ט וועל איך זע פֿ ר ו ם : דער פּופּיק אין טרייף, די גאַנדן אע קשר : אַ מעלתּקיעה—ער בלאָזט אויף דעם סאַמאָוואַר אום שבת : די קאַץ אע שוץ פֿרימער פֿאַר אים : באָדײַ אַ שלעכטער באָרשט, אַבי די שיסל אע טריפֿה : ער אע שוץ געזעסן אויף דער עק באַנק נגערען קרוב לשמד) : מיטן קאָפּ צו דר'ערד, מיט די פֿיס צום קלויסטער : ער האָט זיך שוץ געשמדט אע דער מאַמעס בויך : ער אע ערגער פֿון אַ משומד : ער וועט קיין ייִדישקיט ניט אויסהאַלטן : פֿאַר וואָס ווילסטו זיך ניט שמדן? נענטפֿעח—די משאָחה אע מיר צו גרויס : פֿאַר וואָס וואַשסטו זיך ניט ? נענטפֿעח—אַ קאַץ וואַשט זיך : פֿאַר וואָס בענטשסטו ניט ? נענטפֿערז—אַ מטער פֿרײַנד (אַ מטערייִד) בענטשט : אַן מע וואַשט זיך ניט דאַרף מען ניט בענטע : ווי דער ליטוואַק מיט דער ווערעמדיקער פֿלוים.
שפּר : עקרה מטמעמת לבי אָל אָדם : אַע אָדם עובר עקרה אָלא אַם קן נִכנס בו רוח שטות : אַע אָדם חוטא ולא לו : עקרה מררת עקרה : האָסט געזינדיקט צוויי מאָל , וועסטו שוץ זינדיקן אַלע מאָל (אָן צאָל) : קענען תּורה אע ניט קע שטער צו אַן עקרה : קליינע עקרות ברענגען דויסע ערות : הרהורי עקרה קשין מעהרה : אַע שליח לדאָר עקרה : אוּ עקרה קאָסט אויך געלט : וואָס פֿאַר אוּ עקרה מע טוט, אַזוי באַצאָלט מען : ווע ניט די מורא וואָלט געווש זיס די עקרה : יענעמס חאָאים קומט קיינער ניט אָפּ (, מען האָט געטג אייגענש: נום-קיפּור שגט מע חאָאתי, אָבער מען שוט ניט לא אָחטא : אַ שצע שטאָט מקט מען קע סיביר ניט אַרעק : ווער עס זינדיקט מיט די אויע, וועת זיי אים טונקל שיף דער עלטער : דער מַעל-דבֿר אין ניט ווערט די מי : אַן מע עסט חזיר של שוץ רינען איבערן מויל (איבער דער באָרד) : אַו מען גיט דעם טײַוול אַ האָר וויל ער האָר : מען טאָר גיט געבן דעם ס“ם
ווײַרעך : אַן עס גייט דעם מענטע צט פֿאַרגעסט ער אע גאָט : ויִשמן שורון ויִבעט : אַז מען פֿאַרלירט געלט זוכט מען פֿרומקייט, אַן מען געפֿינט געלט פֿאַרלירט מען פֿרומקייט : אַ ייִד אַ למדן קש קיין ס-יד ניט יש אע אַן אַ--האָרע קען קיין אַפּיקורס ניט זע : אַן אַן אָרעם-אָחור ווערט אַן אַפּיקורס עסט ער אויף אַ חלבן ליכטל (עסט ער בייגל מיט חלב) אָ אויפֿגעקלערטער אין אַ קלק שטעטל עסט קאַשע מיט חלב (שטיץ מיט ברויט) : דע מה שאָשיב לאַפּיקורס : אַפילו ריקנים שבך מלאים מיצוות כּרימון : ראָעים אַפֿילו אַל קתחו אָל גקנום אַינם חוורים בתשובה : אוי לרשע ואוי לשקט : חונף לרשע נופֿל בנדו : אַרורים הראָעים האָע עושים טובה שלמה : אַע אָלום, אָמר ה' לראָעים : אַן דער רשע קוקט אין וואַסער קגרן די פֿיש : גיב דעם רשע טרינקען פֿון זײַנע זינד, וועט ער אַוועק פֿון דער וועלט געשווינד : דעם רשע העלפֿט אַזוי מוּסר זאָגן ווי אַ טויטן באַנקעס.
נרעע שמד! אַ ייִד את אַ משוגענער האָבן מורא פֿאַר וואַסער : אַ מטער אַע טאָר זיך ניט שמדן : אַ ייִד געבוירן, אַ ייִד פֿאַרלוירן : פֿע דעם בלאַט גאָרא אַוועק גייט מען זיך ניט שמדן : ווען דער אַלמיד האָט זיך געשמדט איז דער רבי דער משומד : דאָס פּעלצל איבערגעקערט, אָבער דאָס מזל קע מען ניט איבערדרייען : דעם ייִד אע בעסער ווי דעם משומד—דער ייִד קען זיך נאָך שדן, דער משומד שרן ניט : אַ ייִד אין זיך ניט מנייר את אַ מי שמדט זיך ניט.
זען שיך: אוּמגלויבן א, צאָיעות 611.
614 . עבֿודה-ןרה
ם : פֿאַרגעטערונג, אַכפּערונג, דעיִפֿיקאַציע, קשאָניזאַציע, פֿאַרהייליקונג : אַפּאָטעאָן : פֿעטישעם : געצדאַכפּערונג (-פֿאַרגעטערונג), אידאָלאַטריע : וועלטשכפּערונג (-פֿאַרגעטע-
רוט), קאָסמאָלאַטריע : נאַטור-אַכפּערונג (-פֿאַרגעטערונג), פֿיזיאָלאַטריע: זון-אַכפּערונג (-פֿאַרגעטערונג), העליאָלאַטריע : שטערןאַכפּערונג (-פֿאַרגעטערונג), אַסטראָלאַטריע, סאַבאַנעם : פֿײַערשכפּערונג (-פֿאַרגעטערונג), פּיראָלאַטריע : מענטאָכפּערונג (-פֿאַרגעעערונג), אַנטראָפּאָלאַטריע : אָעלששכפּערונג (-פֿאַרגעטערונג), זאָאָלאַטריע, זאָאָטעיִום : טײַוולשכפּערונג (-פֿאַרגעטערונג), דעמאָיאָלאַטריע, דעמאָנעם אאַז“ר : פּאָאַניזם, ז ו,יידנטום.
געצנדינסט, שטערנדינסט, עבודת כּוסבים
ומנלות, פֿײַערדינסט אאַז“וו — איי-ן : געצןדינערע, אָפּגעטערײַ : שאַמאַנעם : אָבות-קולט, העלדנקולט אאַז“ר : מענטקרבן, קינדערקרבן : אַליידקרבן, סוטי.
געטער — 14- א : אָפּאָט, פֿרעמדגאָט, אומגאָט : עבודהערה, געץ, געטש, באָקל, אידאָל : עגל , עגל הנהב, גאָלדן קאַלב : הי ליקער אָקס, אַפּיס : געצנבוים : הויוגאָט, דאָמאָוויק : פּענאַטן, לאַרן.
עובד עבודה נרה, עובד בּוקביק ומנלות, עכו“ם, עובד גלולים.
געצדמאַכער : געצדדינער, פּאַש, ז הייד : טײַוולשכפּערער, זוהאָכפּערער אאַז“וו — איי-ן : פּריסטערשאַפֿט, ז פּריסטערטום, נאָיאי האַעל, נקשי האָקר : כּהן, כומר, פּריסטער, שאַמאַן : מענאַדע, פּיטיע.
וו ן פֿאַרגעטערן, אַכפּערן, דעיִפֿיצירן, פֿעטי
שזירן, אַפּאָטעאָזירן, קאַנאָניוירן, פֿאַרהייליקן : דינען צום עגל הנהב (צום גאָלדענעם קאַלב) : דינען צו דער זון, צו די שטערן אאַז“וו : ברענגען קראָנות צו : קניִען צו (פֿאַר) : שטעלן אויף אַ פּיעדעסטאַל.
ולא ישאָעו.
זען אויך : מיטאָלאָגיע 814 א, כּישוף 815, גאָטסדינסט
עיטדדיש) 619א.
614א
14-א. מיטאָלאָגיע
ס ן מיטאָס, ז מיף : מיטאָלאָגיע, מיטאָגראַפֿיע : גיגאַנטאָמאַכיע, טיטאַנאָמאַכיע, טעאָגאָניע: פּאַנטעאָן, קית-התורפּה : אַטעני, אַטענעום : האָרטענאָן.
גאָט, געטע, שטיכע נ-פּ) : האַלבגאָט, האַלבגעטין : אָלימפּישע געטער, אָלימפּיער : גרעסערע געטער, קלענערע געטער.
נגריכיש, רוימיש וקינים צעוס, דועוס, יופּיטער : וקיניגע) העראַ, הערע, יונאָ : נאונטעררעלט) האַדעס, פּלוטאָ(ף , דיס, פערסעפֿאָנע, פראָסערפּינע : ניִם) פאָסיידאָן, נעפּטון : נהימל) אוראַנאָס, אוראַנוס : נוון) העליאָס, פֿאַעטאָן, פֿאָיבאָס, פֿעבוס, אַפּאָלאָן, פֿאָיבאָס אַפּאָלאָן, סאָל , היפּעריאָן : נלאָנה) אַרטעמיס, דיאַנע, פֿעבע, צינטיע, סעלענע, לונע : ובאַגינען) עאָס, אויראָרע : נמלאָמה) אַרעס, מאַרס : נאָכמה) אַטענע, מינעררע : נשיינקייט, ליבע) אַפֿראָדיטע, ווענוּס, עראָס, אַמאָר, קופּידאָ(ח : נווע) דשניסאָס, באַקכוס : גהאַנדל) הערמעס, מערקור : קראָנאָס, סאַטורן, האַרפּאָקראַטעס, טיפֿאָן, סאַטיר : העקאַטע, פּסיכע : נשמידערײַ) העפֿײַסטאָס, ווולקאַן : נרינט) אײַאָלאָס, עאָלוס : זעפֿיר נמערב-ווינט) : באָרעאַס נאָפֿון-רינט) : נדרוםווינט) נאָטאָס, נאָטוס : נמיזרח-ווינט) אייראָס, אייריס : הימען נסתונה) : נפֿרוכפּערדיקייט) דעמעטער, צערעס : פּריאַפּוס נבאַפֿרוכפּערוש : העבע ניועט) : פּלוטאָס נריִכקייט) : נהימבראַנד) העסטיע, וועסטע : נמזל) טיכע, פֿאָרטונע : מנעמאָסינע נזקרע) : מאָרפֿעוס נשלאָף) : מאָמוס נשפּאָט) : נמעדיצע) אַסקלעפּיאַס, עסקולאַפּ : היגיעע נגעזונט) : אירענע נאָלום) : ונאָחון) ניקע, וויקטאָריע: ננקמה) נעמעסיס, נעמעייס : נגערעכטיקייט) יוסטיציע, טעמיס.
נמויעס) קאַליאָפּע נפּאָעויע) , אייטערפּיע נמוויק) , טערפּסיכאָרע נטאַנץ, כאָרגעואַנט ,
עראַטאָ ולירישע פּאָעזיע) , טאַליע נקאָמעדיש , מעלפּאָמענע נטראַגעדיע) , פּאָלי(הקמניע נרעליגיען געואַנט , קליִאָ נגעשיכטע) , אוראַניע נאַסטראָנאָמיע) .
דרך גראַציעס : די פּאַרצעס : די האַרפּיעס : די פֿוריעס, מעגערע, מעדווע : נהעלדח העראַקלעס, הערקולעס, טיטאַן, יאַפּעטוס, פּראָמעטעוס, טאַנטאַל(אָס) : נריזח אַטלאַס, ציקלאָפּ, אַרגאָס : קענטאַרער : פּעשס(אָס) נפֿערד פֿון די מוועס) : אָלימפּ(אָש נגעטערבאַרם : פּאַרנאַס נבאַרג, וווישרט פֿון די פּאָעטח .
נסלאַוויש) פּערון, סוואַראָג, סטריבאָג, טריגלאַר, סוויעטאָריט: באַבאַיאַגאַ, ביעס, דאָמאָראָי : וליטוויש) פּערקונאַס.
ונאָרדיש) אימיר, באָרי, באָר : אָדע, וואָדאַן, וואָטאַן : אַואַ ל“ר אַון, אַואַס : טאָר, דאָנאַר : באַלדור, באַלדער : טיר : לאָקי : ווידאַר : פֿרייע, פֿרעיע, פֿריג, פֿריגע : העל : אידון : בראַגי : וואַלקיריע.
נבראַמאַניש בראַמאַ : ווישנו : סימאַ, שיראַ : קאַרמאַ, קרישנאַ : בודאַ.
ווועדיש) דיאַוס נהימל) : וווף סוריאַ, סאַוויטאַר : וואַרונאַ והימל , וואַסעח : אינדראַ נוואָלקנס) : די מאַרוטאַס נשטורעם) : וואַיו וווינט) : אַעי נפֿײַער) : אושאַס נאָכמח .
נעגיפּטיש וווח ראַ, אַמת-ראַ, אַמראַ : האָרוס ובאַגינען) : וטויט) אָסיריס, אָויריס : נרײַב פֿון אָזיריס) איסיס, איזיס : טאָט נאונטעררעלט) : אַטביס וטויטן-פֿירער) : סעט נשלעכטס) : ספֿינקס נאָכמה) .
נסעמיטיש, פֿאַרשיידענע) עשתורת, אַסטאַרטע : שמש, מעל , קל, דען, מעלעבוב, מעל-פּעור, מעל-אָפֿון, אַמוו, אַרתק, מולך, ממון, נבו, גרגל , עגל , ענאָלך, אַדראָלך.
זען אויך : עבֿודהערה 614.
ס : באַקישופֿונג, באַצויבערונג, באַשרערונג, אָפּשפּרעכונג אאַז“ר — יי : קישוף, צויבער, צויבערײַ : ביין ווונדער : ווודו, ווודויִום, וואַמפּיריום, פֿעטשיום : שוואַרצע מאַגיע, מאַגיק : טאַוומאַטורגיע, טעורגיע : שוואַרצער כוח, שוואַרצע קונסט, שוואַרצע קונץ, שראַרצע קונצן, שוואַרצקונסט : ווונדערקראַפֿט, קישוףקראַפֿט, צויבערקראַפֿט, צויבערמאַכט, צויבערקונסט : צויבערלוין : גלייבעכץ, (אײַמגלייבענש, איבערגלויבן, אָבערגלויבן, אָבערגלויבן : זאַבאַבאָנע, — פּריכאַמעטע — 329 : האָקוס-פּאָקוס — 3-3 : אַסטראָלאָגיע, כיראָמאַנטיע, נקיאות, טרעפֿערײַ — 345 .
עחרע, גוט אויג, ביין אויג, בײַאויג, אָפּגעטאָנענע זאַך.
קישוף - צייכן : קישוף-עצויבער-)מיטל : ווינטש-פֿינגערל, צויבעררינג, ווינטששטעקעלע, ווינטשהיטעלע, ווינטשביין : קישוף-(צויבער-) שטעקעלע, קישוף-(צויבער-)היטעלע, קישוף(צויבער- )גאַרטל, קישוף-גצויבער - )טעפּעך, קישוף-(צויבער-)ברילן, אַלאַדינס לאָמפּ,קישוף(צויבער - )קאַסטן, קישוף-גצויבער -)שפּיגל , קישוף-גצויבער-)לאַמטערן, קישוף -(צויבער)קוסט, קישוף-(צויבער)קרײַו : פֿאַרקישופֿטע ראָד, פֿאַרקישופֿטער עיגול, פֿאַרקישופֿטער קרדי.
קעעקישוף : סגולה, קמיע, האעלע, שירה (פֿון אַ גוטןדדח, תּוספֿתל : טאַליסמאַן, אַמולעט : אַחרע-בייגעלע, וואָלפֿציינדל, קראַמפּפֿינגערל, קראַמפֿיוגערל, דיגרי, מײַערקעפּל, געשלידערעכץ, האָזנפֿיסל , זשוק, ווונדערשטק, שלאַנגענשטק : פּאָדקעווע, מאַסקאָט : הצלחה - ברענגער : באַבסקע סגוּלה : קישוף-טרונק, צויבערטרונק, ליבעטרונק, ווונדער - וואַסער, אַן - אַדן - וועסערל (-וואַסערל), פֿאַרשפּראָכענער (אָפּגעשפּראָכענער) בוימל : פֿעטיש.
אָפּשפּרעכעניש : קשוחשפּראָך, צויבערשפּראָך : השאָעה, לחש : אַבראַקאַדאַבראַ.
(קעלחמקשף : קישוף-מאַכער(ע) : מכשפֿה(טע), מקשפֿטע:צויבערער, צויבערשפּרעכער, צויבערין, צויבער-מאַכער(ע) : באָבע יאַכנע : קאָלדאַן : קאָלדוניע, י וויעדמע : חרטומים, חרטומי מצרים : מאַגיקער : ווודו, טאַרמאַטורג, טעורג : מעדיצין-מאַן : שאַמאַן : קעלמופֿת : אוצרות-זוכער, נבל-גרעבער : באַשווערער: צייכן-זעער, קלאָרזעער, טרעפֿער, אַסטראָלאָג אאַז“ר פּ 345 : מומחה, מומחהטע, טומחהנטע, ווייסלער, זנאַכער(ע) , זנאַכערטע : ציגײַנער, טאָטער, קדר : שפּרעכער, שפרעמערין, שפּראַכאַרקע : פֿעלדמעסטערין, קנייטל-לייגערין.
וו : טאָן (טרײַבן) קישוף : פֿאַרקישופֿן, באַ-
קישופֿן, באַקשפֿען : אָנטאָן (אָפּטאָן) אַ קישוף : צויבערן, באַצויבערן, פֿאַרצויבערן אאַז“וו : געבן אַן אַין-הרע (אַ גוט אויג) : מאַכן האָקוס - פאָקוס : פֿאַרשווערן, באַשווערן, משקיע זײַן : אַרויסטרײַבן אַ דיבוק : שפּרעכן, פֿאַרשפּרעכן : פֿאַרריידן די ציין : אויסריידן, פֿאַרריידן : אָפּשפּרעכן אַן אַין-הרע (אַ מט אויג), קדחת אאַז“וו : אָפּשטרײַכן, אָפּמיאוסן, פסלען : אָפּקײַקלע (אויס ויקלען) מיט אַן איי : אָפּלעשן קוילן : לייגן קנייטלעך, מעסטן פֿעלד : אָפּגיסן (אויסגיסן) אויף וואַקס : האַקן דעם ריפּקוכן : משנה אָם זײַן : לייע קאָרטן, לייענע פֿון דער האַנט, טרעפֿן אאַז“וו — פּפּנ : אָפּנעמען ווי מיט די הענט (ווי מיט דער האָט).
אַדי , אינוו ן קישופֿדיק, צויבערדיק, מאַגיש
אאַו“וו — ס : איבערנאַטירלעך : חוץ לדרך העבע : אַל-קי נס : מעשה נס : מעשה קישוף. פֿראַן : ניט געניג דאָס קינד האָט זיך דער-
שראָקן, צערײַסט מען אים נאָך דאָס העמדל.
שפּר ן אַ ייִדיש אויג אין ערגער פֿון קישוף :
אַן מען רעדט אויס אַן אַיןךרע האָט ניט ;
אָפּברעכן און אָפּשפּרעכן אין אַ וואָלוועלע
רפֿואה : מכשפֿה לא תחיה.
זען אוּיך : גלויבן 829. פֿאָרויסואָגוט 345.
616. אָקולטיזם
ם ן אָקולטיום : מעסמעריום, מעל-סי-מאַד נעטיזם : ספּיריטיזם, ז ספּיריטואַליזם : אַני-
מעם : היפּנאָז, היפּנאָטיזם : טעלעפּאַטיע :
געדאַנקעדאיבערטראָג (-איבערגאָב) : טעלע-
פּאַטישע, אָנואָעדיקע, וואָרענענדיקע חלומות :
טעלעפּאַטישע האַלוצינאַציעס, טעלעפּאַטישע
טראַנסמיסיעס : טישדרייערײַ, גײַסטער-
טראָל : מעדיומיסטישע קאָמוניקאַציעס : גיִס-
טער-(גײַסטך)שרײַבונג, פּסיכאָגראַפֿיע, פּנער-
מאַטאָגראַפֿיע : אויטאָמאַטיום, אויטאָמאַטישע
שרײַבונג : טראַנס : טראַנסשרײַבונג, טראַנסריי
דוט : סעאַנס.
רוח, גײַסט ל“ר גײַסטער, גײַסטן : ניט-
עטער, פֿאַנטאָם, ספּעקטער, געשפּענסט :
וילטל, דיבוק : ערשטער, צווייטער אאַזיוו
נִילגול : אַסטראַל-גוף, אַסטראַלגײַסט : גיִס-
טעררעלט, גײַסטנוועלט : עטערשער צווי-
לינג : נערראָהיפּנאָלאָגיע : פֿאַנטאַסמאָלאָגיע. אָקולטיסט: ספּיריטיסט, ז ספּיריטואַליסט,
מעסמעריסט : היפּנאָטיזירער : מאַהאַטמאַ,
יאָגי, אַדעפּט, פֿירער : מעדיום : העלזעער,
וו ן מאַגנעטיזירן, מעסמערעירן, היפּנאָטיזירן : האַלטן אַ סעאַנס : אַרויסרופֿן גײַסטער
(גײַסטן) : אַרײַנברענגען אע אַ טראַנס : מאַטער-
שליוירן אאַן“ר.
זען אויך : פֿאָרויסזאָמננ 345, קישוף 615.
617. קהילה , כלי-קודש
ם ן קהילה : קהילה קדושה, ק“ק, קהל הקודש : קהל, קעקעלע קהל נ-פּ) : עדה,
עדת שראל , עיבור, אײַנזאַמלונג, פּריקאַהאַליק, וּליל , גמינע נפּיילן) , (קולטוסחגעמיינדע נדע--לאַנד, ע-טרעח : נאַ-) קאָנדעגאַציע, קאָנטעגייע: קאָנסיסטאָריע, כּולל, וועד : נועד הכּולל , נועד הכללי, (ועד הקהילות, (ועד קל הכּוללים,נועד הקשרות : אָברה-קדישה, אָברהקדישא : קהלשטיבל , חדר הקהל , אָית-דיך שטיבל : ראַבינער-סעמינאַר, ראַבינערשול, טעאָלאָדשער סעמינאַר.
גאָאות : ראָנות : קיסא הראָנות : דנינות, סופֿרות, מוידות, חנוות, אָוחטות : מוהלות, מוהלשאַפֿט : שאָשות : כּהונה (גדולה) : סמיכה : סמיכות, אָיתר הוראה : קאָלה : כּסב (ראָנוש . פּני : פּויזעיר, פּיאַני העיר נ-פּ) : טובי העיר, טובי הקהל פּ 44- : כּלי-קודש, לעפֿללעט : שמש, מדחן, שׁאַררער : שב“ס : פרנס, פרנס - חודש, קולטוסראַט, דאָזאָר : ראָד הקהל , ראָדוראשון, עיקר (הקהל) : נבאי, גבאי ראשע, (באי שני, אונטעראַבאי, גבאי הכולל : שטאָט - פֿאַרזאָרגער, קהלס - מאַן, קהלס פֿאַרזאָרגער, קלאָץ-פֿאַרזאָרגער נ-פּ) : כּלל-טוער, כּלל-מענטש, עוסק באָרכי עיבור (באמונה) : קהלשע קליאַמקע נ-פּ) : שטאָטיורש, קהלס יורש, קהלשער יורש, קהלשער צאַפּ, * קילע - גראַבלער : קהלט שייגעץ, קהלס סטראַפּטשע, קאָכלעפֿל : קהלשע באַבע, גבאיטע : קעל-האָית, שטאָט-קעל-האָית : שולייִדן, שול-בעליקתים : אָברהש“ס : חברהתּהילים, דוד המלכס גוואַרדיע נ-פּ) : חברהמשניות, חברה השקמה אאַז“ר.
רב, רבל , רבלטשינע נ-פּ) : רב הכולל , רב הוּליל : אָרא דאַתרא : אַבֿ אָית-דין, אב“ד, ראָדאָית-דין : ראָש הגולה, רידגלותא : ראַבי נאַט : ראַבינער, אייבערראַבינער, קריִוראַבינער, פּאָדראַביניק, פּאָדראַבינטשיק : נאַ-) ראַבײַ, רעווערענד : קאַזיאָנער ככֿ : חקם : נקק קאָלפּאָ, לעוויט, לאַפּ, ליאַב : רביצע, נקי) לאַפּעכע, ליאַבעכע : מורה-הוראה, חיהרעה נ-פּ) : ווינקל-מורה-הוראה : מורה-אָדע,
מו“צ, מורהעאָדיק נ-פּ) : דיע, לינקער לערט נקי) : אָ- אָ'ץ, האָץ מאָץ.
מגיד, מעל - דרשן, פּיעכאָטנער מגיד, מטיף — בּזנ : זאָגערע נשול) : סופֿר, סופֿר סאַ'ם : מעל-מגיה : קעל-קורא : מעל-תפֿילה : מעלשחרית, מעל-מוסף, מעל-נעילה אאַז“ר : שליח עיבור, שיץ, שליח ציבעלע נ-פּ) : חזן, שטאָט - חע, קאָר - חזן אאַזיוו —-28 : מוהל, כיטכיק נ-פּ) : מסדר-קדוש : שוחט — 2-9 : מאָרתי הקהל , משועאָדי הקהילה : מקבלים : סופֿרזקהל : שמש, קהלשמש, שאַלאַטזשמש, שליח אָית-דע, שמיד : שולקלאַפּער, שולרופֿער, קלינגער וקק : קברן, באַדעבער, אָברה-קדישה, אָברה-קדשא — 245.
כּהן : פֿהןעדול : כּהן אָדק, ק“ץ : אָן אַהת הכּהן, מנרע אַהרן : לוי, קן-לוי, סנן-לויה, סגיל. וו : אַרבעטן (יאָרגן) לטיכֿת ה-לל : עוסק זח
באָרכי עיבור (באמונה) : אויפֿנעמען אַ מב (אַ שוחט אאַויוו) : געבן אַ כּסבֿ : זיצן אויף ראָנות : קראָקען אויף ראָגות ן-פּ) : באַקליידן אַ שטעלע : האָבן אַ התמנות : פסקענען (פסקנען) שאלות : זײַן אין מעמד.
פּראַרען ראָנישע שטיק : קליידן זיך אין אַן אָיצטלא דראָון : שמק : זיצן בײַ דער שסל : לעבן פֿון דער קהלשער שסל : זיצן אויף קאַזיאָע קעסט.
דוכאָוונע.
אינוו : מוסמך : ראוי להוראה : חינה פֿה
קהלפנו, חופּ“ק.
פֿראַן : ווי ער וועט זײַן רכֿ וועט אָפּברענען
דאָס שטעטל : ווו ער אין רב שמדט זיך די קהילה : מען הערט די מגילה ווי דעם רב, דעם רב ווי די מוּילה את ביידע אין אינעם ווי דעם פֿאַראַיאָריקן שניי : מי באָרב ואָי ברעב— ווער עס זאָל נִיכשל ווערן דורך דער שווערד את ווער דורכן רב : ווי קומט אַ הונט דיין צו זען? : דער שיץ האָט קק שאַץ יט : דאָס היל
האָט ער פֿאַרלוית, ואָר דער בייזער האַלדו אע אים געבליבן : לויטן אָנים דאַרף ער זע אַ סין, לויטן היל מוו ער יש אַ גרוי-ער אָכם : ער אע אַ גרויסער נאַר : וואָלט חע מיר קיינער ניט גערוסט—אע ער אָבער אַ חזן, ווייס(ט) די האָנצע קהילה.
שפּר : ההל אין אַ וּנכֿ : עס אע ניטאָ קק אָרעם קהל : קהל האָט קיין ווײַב נשט : קהל אע קיין נולן נישט (נאָר אַ סך מיִנים נ-פּ)) : קהל ווערט ניט בדלות : מיט קהל אע זיך שלעכט צו מישפּש : קהל גיט דעם אָרעמאַן תּכריכים את ערד אַ שפּאַן : אַן מען האָט ניט וואָס צו טאָן נעמט מען זיך צו קהלשע זאַכן : קהלס קערבל (קהלש געלט) האָט אין זיך אַ מאַטעס : אע אַ קהלשער קלשמקע אע זיך גוט אָנצוהאַלטן : צו קהל דערלייגט מען ניט : איטלעכער שטאָטפֿירער האָט פֿאַרשטאָכענע אויגן : אַ נבאי דערלייגט קק מאָל ניט צו דער גאָאות : דער נבאי האָט דאָס בעסטע מילכיקס (, ווײַל ער מעלקט דעם עולם) : דער ובאי גייט אַליין איבער די הײַזער : אַן דער אַבאי גייט נישט אע שול אַרע אין אַ סימן, אַן די שול גייט אע אַבאי אַרע : איך דאַרף ניט די עולטשבא פֿע גימפּל דעם אַבאי : אַ קהלשער באָק לאָזט זיך פֿון גאָרטן ניט אַרויסטרײַבן: (קל) פרנס לפי דורו : וואָס פֿאַר אַ קהילה, אַואַ פרנס : אַ פרנס מעג זײַן גרויס ווי אַ האָן, זיצט ער פֿאָרט אויבן אָן : אַ פאַרך טאָר גיט זײַן קיין ראָדההל : אַ קלפֿי אע אַ פֿאַרקערטע פּאַפּירמיל : אַע מטריחע אָת האָיבור יותר מדי : אַין גוזרע גורה על האָיבור אָלא אַם קן רוב האָיבור יכולין לעמוד בו : אַל אִפֿרת מן האָיבור.
נראָנים) אאָב אָת המלאָכה אנא אָת הראָטת : הראָנות מקאָרת אָת בעלז : פֿאַר דרך האָט האָט אָנגעדייט אַ באַזונדער נך עדן : פֿאַר ראָנים, נאאָנים את מלמדים—נאָר עס שטייט נאָך עד הנום ליידיק : דרך זאַכן טויע ניט : אַ פּויער אַ אָרוץ, אוּ אָרעמער אָריץ און אַ ככֿ אַן ע-זאָרץ : אע אַ רכֿ ש- קען
זיטע את אע אַ חע האָס קען לערנען אין קק ברכה ניט : אַ פֿעסער רב און אַ מאָגערער נלח .טויגן ביידע ניט: אַ גוטער ך! מון קענען דעם פֿינפֿטן שולחדערוך (אויך) : יאַקאַ סינאַגאָגאַ טאַקי ראַבע : אַן דער רב גייט אַרויס פֿון שול מעג זיך איטלעכער זעצן אויף זײַן שטול : אַ סע נעמט געלט פֿאַר שרײַען את אַ רכֿ פֿאַר שווײַגן : אַ רב אע גוט אָפּצוקלײַבן, אָבער ניט אָפּצוואָע : אַן מען וויל ניט דעם רב וויל ער אַ הוספֿה : אַן מען האָט אַ הונט און אַ טעפּער אע שטאָט דאַרף מען קיין רב ניט : אַ שיקסע גפּ אַ ככֿ קען אויך אַ שאלה ק-קענען : דער רב האָט דאָס רוב אָנות ורערטערשפּיל : ראָנות) : אַן דער רבֿ טוט אַ שידוך מיטן בעדער האַלט זיך דער בעדער פֿאַר אַ רב : אַן דער מב טוט אַ שידוך מיט אַ רענדאַר בלײַבט ער אָמיד אַ נאַר : בעסער אַ וון אַ בעדער איידער אַ טאָכטער אַ רביצין : — אַ רב מיט אַ רביצין אין אַ גאַנצע מעשה, אַ רב אָן אַ רביצין איז אַ האַלבע מעשה, די רביצע אַליין אין גאָר קע מעמ ניט : אַן דער רב גייט אין שטרײַמל גייט די רביצע אין ספּאָדיק : בעסער זיך אָנצוגעהערן מיט דער רבשע איידער מיטן רב : — דער רביצין מעג מען אויך אָנמוטן : אַ רביצין האָט לאַנגע הענט און אַ קורצן אויער : עס אין עט צו זײַן אַ רביצע—זי בלײַבט ניט קיין עגוּנה : אַן דער דיין וויל ניט פסקענען מעג דער טוען טראַסקענען (צעטראַסקעט ווערן) : אַ הונט טאָר קיין דיין ניט זײַן : אַן דער מאַן אין אַ דיין אע דאָס ווײַב אַ דאָיניצע (דיניצע).
מגיד דאָרע ליִעקב לא אָשה—מאַכט רשי : דער מגיד שטראָפֿט קהל און אַלק טוט ער פֿאַרקערט : אַן דער אָעל - תּקיעה קען ניט בלאָע ליגט זיך דער אָטן אע שופֿר אַרײַן : אַ כֿהן אע אַ קעסן : כּהנים זײַנען רגננים : „כהן“ מאַכט : קעסן, הונט, נאַר : ר ײַ ל (בשעת) די כּהנים דוכנען ננבעט מען זיי די שטיוול אַוועק : אַן מע קוקט דאָס ערשטע מאָל אויף כּהנים דוכנע ווערט מע בלינד אויף אק אויג, דאָס
אַנדערע מאָל אויף ביידע אויגן, דאָס דריטע מאָל שטאַרבט מען : אַן מען קוקט דאָס ערשטע מאָל אויף כּהנים דוכנען ווערט מען בלינד, דאָס צווייטע מאָל ווערט מען זעעדיק : דער שמש שטייט אויבן אָן : קהל קריגט זיך און דעם שמש שמײַסט מען.
נחןנים) אַן מען זיי(ע)ט אינדיקעס וואַקסן חננים אָדער נאַראָנים : לעבן די שערינגיוה שטייען די שערירחמים : דער חזן אין אַ נאַר : דאַכט זיך אַזוי נאָענט געווען פֿון די ערי רחמים און זיך ניט אַרײַנגעכאַפּט : (אַלע) חננים זײַנען נאַראָנים : „חזן“ מאַכט : חונים זײַנען נאַראָנים : צרישן ייִדן געפֿינען זיך נאָר צען פּראָצענט נאַראָנים — אויף יעדער מנין אַ חזן : לעבן עמוד אין פאַראַן אַ ברעט : ווי נאָר מען טרעט אַרויף אויף איר, ווערט מען נאַריש (רערט מען אַ נאַר) : אַ נאַר אַ סין ציקלט זיך און דרייט זיך אַרום דעם אָסוק ווי רשי אַרום בהעלותך : אַ סזן זאָגט צוויי מאָל : אַ חזן עסט פֿאַרן דאַר(ע)נען : פֿאַר תּקיעות האָט דער חזן נקיות : ווײַל (בשעת) דער אַזן זאָגט אָרכו זאָגט דער קהל יתקרך : אַ סין דאַרף יש אַ באַוועגטער, ער זאָל דאַר(ע)נען מיט אַ צעבראָכן האַרץ נ-פּ) : דער גרעסטער בעטלער אין דער חזן : אַ חע טאָר מען קיין אָלום - עליכם ניט געבן : אַ גוטער סזן טאָר זיך ניט שמדן : — אויב דער חזן פֿאַרשטייט אע דער מחילה ווי אין דער סליחה מעג ער ווערן די כּקרה : אַן מען אין אע קעס אויפֿן סזן זאָגט (ענטפֿערט) מען ניט קיין אָמן (שפּרינגט מען ניט קיין קדושה) : אַן מען וויל ניט דעם חזן הייסט ער זיך נאָך געבן אַ הוקפֿה : אַו דער חזן האָט ווייניק שקירות דערלייגט מען אים אַ פּאָר זינגערס : דער חזן אין געגליכן צו אַ שמאַטע : אַ שמאַטע רײַבט זיך אויס און אַ חזן רײַבט ויך אויך אויס : אַ נום-טוב-ועקל פֿאַר קסח רײַסט זיך און אַ מעל-תּפילה אום ראָדהאָנה ווערט הייזעריק : אַ חזן און אַ פֿערד זײַנען נאָר מט בין פֿערציק יאָר : אַ חזן אויף דער עלטער בילט ווי אַ הונט
און עסט ווי אַ פֿערד : אַ חע זינגט און אַ האָן קריי(ע)ט אין נאָך ניט גלדך : אַ סין אָן אַ היל אע ווי אַ שאָף אָן וואָל : נאָך אַ שלעכטן אַזן אע גוט צו דאַר(אָנען : פֿון אַ שלעכטן חזן הערט מען די גרײַזן און מען זעט די מיאוסע הענויות : אַן דער אַזן קען קע עברי ניט הייסט ער אַ קאַנטאָר : אַלע ייִדן קענש זח חן-י-, נאָר דאָס רוב זײַנען זיי הייזעריק : איינער אין אַ מבין אויף אַ פּאָטל, דער צווייטער אויף חוירזאָר, אָבער אַלע זײַנען מאָינים אויף אַ חזן : ווי אַזוי דער חזן זאָל ניט זינגען קריגט ער אַלץ אין טאַטן אַרען : „סין וההל“ מאַכט : חע זעט ניט, ווי קהל הינטן לאַכט : צום קולממון : אַ העכט אין ניט קיין שטינקע, אַ האַלדן אין ניט קע קאַטערינקע : אַ האַלדן אע ניט קיין פֿידל.
וען אויך : ייִחוס 544.
618. גלחות
ם : קלויסטער, קלויסטערשאַפֿט, ז קירך, ן קירכנטום : מאָנאַכיום, מאָואַסטיצעם : מאָנאַכהאָרדן : גײַסטלעכער שטאַנד, היעראַרכיע, פרעלאַטור : קלעריקאַליזם, גײַסטלעכקייט, (לחות, י דוכאָרענסטרע: מאָנאַכנשאַפֿט, מאָנאַכן - שטאַנד : פּאַסטאָרשאַפֿט, פּאַסטאָראַט : קאַנאָניקאַט, קאַפּלאַנשאַפֿט : דעקאַנשאַפֿט, דעקאַנאַט : פּרעסביטערשאַפֿט, קוראַטשאַפֿט, רעקטאָרשאַפֿט : וויקאַרשאַפֿט, וויקאַריאַט, פּרעבענדערשאַפֿט, פרעלאַטשאַפֿט : ביסקופּשאַפֿט, אַרציביסקופּשאַפֿט : עפּיסקאָפּאַט, אַרכיעפּיסקאָפּאַט : פאַטריאַרכאַט, קאַרדינאַלשאַפֿט, קאַרדינאַלאַט : טנציאַטור : אַפּאָסטאָלשאַפֿט, אַפּאָסטאָלאַט : פויפּסנשאַפֿט, ז פּאַפּסטום, פּאָנטיפֿיקאַט : אַפּאָסטאָלישע(ר), פּויפּסישע(ר), הייליקע(ר) שטול : וואַטיקאַן : קאָנקלאַר(ע), קאַרדינאַלןקאָלעגיע, סינאָד, קאָנסיסטאָריע, פּרעסבי טעריע, קלו סטערראָט, קלויסטערראַט.
נהלאָש גלחים-מאַנטל, רשסע, מאַנטיע, סוטאַנע, סטאָלע, דאַלמאַטיקע, דאָמיש : מאָנאַכדמאַנטל, סקאַפּוליער, קאַפּטור, קאַפּי שאָן, קיטל,'העמד, כאָרהעמד, טוניקע : שפּיצך קאָלנער, פֿאַרטעכל, פּאַליום : יאַרמלקע, בערעט, מיטרע, כלאַמידע, קאַרדינאַלזוט, קרוע, טיאַרע, דיאַדעם : אַלם - שטעק, ביסקופּשטעקן.
קלויסטעראַמט : קלער(ומ : קלעריקער : גײַסטלעכער, י דוכאָוונער, רעווערענד, עמינענץ, היעראַרך : רעליגיע - לערער : מיסיאָנער : נאָמה - פֿאַרזאָרגער : פּאַסטער : פֿאָטער, פֿאָטערל, פאַטער : נלח, כּומר, קסיאָנדז, פּאָפּ : נ--) אָחורער, מוחל עווטת: פּריידיקער : הויף-פּריידיקער, הוירעלח.
פּאַסטאָר, קאַפּלאַן, דעקאַן, דיאַק, דיאַקאָ, אונטערדיאַקאָן, אַרכידיאַקאָן, קוראַט', פּרימאַט, רעקטאָר, מקאַר, פּרעלאַט, אַרכיעריי, יעריי : ביסקופּ, ז בשף, ז בשפּ : פֿירשט-ביסקופּ, טיטולאַר-ביסקופּ, אונטערי ביסקופּ, אַרציביסקופּ : סופֿראַשן, עפּאַרך, מעטראָפּאָליט, פּרימאַס, אַרכימאַנדריט, פּאַטריאַרך, קאַטאָליקאָס, קאַרדינאַל, נונציוס, אונטערנונצעס, אַפּאָסטאָלישער דעלעגאַט : פּויפּס, ז פּויפּסט, ז פאַפּסט, פּאָנטיפֿ(עקס), הייליקער פֿאָטער : עקלעויאַרך, אַרכיסינד גאָגאָס, קלויסטער-עלטסטער, פרעבענדאַר, פּרעסביטער, קאַנאָניקער, קאַנאָניסע : קלויסטער-באַאַמטער, קלויסטער-דינער, אַלטאַרדינער, מעסוער : אַקאָלוט, גלאָקן-קליטער, י זראָנאַר : אָרגאַניסט : צלם-טרעגער : אָפֿי צשט, אָפֿיציאַל, קראַליפֿיקאַטאָר — 1-פּ : מהן, פּריסטער — 614 : עמינענץ.
נמחמדאַנש אימאַם, שייך, מולאַ, מאָלנאַ, מופֿטי, האַדזשי, מועדוין, דערריש, פֿאַקיר, קאַליף, כאַליף, שעריף : והעדוסיש) בראַמאַן, בראַמע, פּונדיט, פּאַנדיט, מרו, יאָגי : נבודיר טש) פּונגי, באָנוע, לאַמאַ, דאַלאַילאַמאַ.
מאָנאַך, אָרדן - ברודער, מאָנאַסטיר
618—619
ברודער, מיטמאָנאַך, באַרעמהאַרציקער ברודער, פראַטער, בעטלער-מאָנאַך, עולהרגל , פּילגרים, ז פּילגער : מאָנאַשקע, מנשקע, נאָנע, ע נר-), דעוואַטקע, אָרדאָרעסטער, מאָנאַסטירשרעסטער, מיטמאָנאַשקע, באַרעמהאַרציקע שוועסטער, גאָטס קלה : פּריאָר, פּרשרע, אונטערפּרשר, אַבאַט, אַבע : איגומען, איהומען : איטמענשע, איהומענשע, פּאַנימאַטקע, אַמאַ : מאָנאַסטיר-אויפֿזעער : יעזויִט, פֿראַנציסקאַנער, סערריט, מינאָריט, קאַפּוצינער, אַמבראָזיאַנער, דאָמיניקאַנער, קאַרמעליט, זענאָביט, בענעדיקטינער, רעקאָלעט, אויעסטינער, אילומינאַט, קאַריט, טעאַטינער, אַטנציאַט, אורסולינער, קאַרטוזיאַנער, ציסטערציענזער, טראַפּיסט, פּרעמאָנסטראַטענזער, נאָרביטענער, מאַטורינער, טעמפּלער, האָספּיטאַלער, בערנאַרדינער, ליטריאַוער, לאָרעטינער, קרייצריטער, באָרוועסער, אַנאַבאָרעט : קרייצפֿאָרערס, קרייצטרעגערס, מסעי (נושאי-)הצלב.
אַדי : גײַסטלעך, י דוכאָוונע, פּויפּסש,
ביסקופּיש, עקלעזיאַסטיש, מאָנאַסטירש, קלערש, קלעריקאַל, גלחיש, פּאָנטיפֿיש אאַן“וו — ס.
שפּר : אַן דער נלח פֿילט דאָס טרעפּל וויס(ט)
ער, אַן עס רעגנט : צום קלענסטן קגר לייגט דער. נלח ניט צו : אַן מען באַגעגנט אַ נלח האָט מען אַ מטע וועטשערע : אַ פֿעטער מב און אַ מאָגערער נלח טויע בידע ניט.
619. גאָטסדינסט (יידיש)
ם : גאָטסדינסט, עבודה : עבידת הקידש,
עבודת הבורא : רעליגיעזער ריטואַל.
נקראָנות) קרבן, אָפּער נר-) , ז אָפּפֿער : בלוטאָפּער, כּאָרה : שלאַכטאָפּער, (בח : ובחי מתים : בראַנדאָפּער, פֿײַער - אָפּער, עולה : שנצאָפּער, עולה תּמימה : רייניק-
אָפּער, קרבן חטאת : שולדאָפּער, קרבן אָשם : פֿרידאָפּער, פֿרידנסשפּער, קרבן שלמים : דאַנקאָפּער, קרבן תּודה : בקור : קרבן קסח, נבח אָסח : קרבן מינחה : גיסאָפּער, קרבן נסך : געטראַנקשפּער : (יסוך המים : קרבן אָמיד : קטורת, ווײַרעך, אָלבנה : ווײַרעכפֿאַן, פֿײַערפֿאַן : זינדבאָק, אָעיר לענאזל : תּרימה : הייבאָפּער, (לחם-)תנופֿה : ביכורים : לקט, שיכחה, קאה : מעשׁר : מעשר ראק, מעשר שני, מעשר אָני, מעשר מן המעשר.
דאָס דאַר(ע)נש : תּפֿילה : תּפֿילה בעיבור, תּפילה בלחש : מסח אַשכנז, נוסח ספֿרד, מסח האַר“י : ליטורגיע, ליטורגיק : ליטורג(י)אָלאָגיע.
הזקרת-נאָמות, יִזכּור : נששת-בּקים, דאָס דוכנען : קריאה, קריאת-התורה : פּתיחה, פּתיחת-האָרון : הואָאה, אויסנעמענש, אויסהייבנס : אויפֿרופֿנס, עליה : פֿעטע עליה : כּהן, לוי, שלישי, ראָיעי, חמישי, שי, שמיעי, הוקפֿה, אַחרון, מפֿטיר : תּוכחה : עם קל הנאָרים : הפֿטורה : הגבה : גלילה : הגבהגלילה : הכנסה, אײַננעמענס .
נאָילת-יךים : דאָס בענטע : קידת החודש, קידוש לאָנה, דאָס מחדש זע די לאָנה : קידוש הסמה : יִין, קידוש, (ר, הבדלה, זמן: יקנאָ“ן : חלה, נידה, הדלקה : חו'ה : הדלקת הנר, ליכטבענטע : טאָילה, ליל טאָילה : שחיטה — 9-בּ : חופּה-וקדושע — 5-3 .
ברית(-מילה) : חיתוך, ייִדישונג. באַשנײַדונג : מילה, פּריעה, מעיצה : סנדקאות : קוואַטערשאַפֿט : קיסא של אלנהו : מוהלמעסער : מוהל-מעל : עירובֿ : עירוב חאַרות, עירוב תּחוּמין. עירוב תּבשילע : מלקות : אַשליך, אָשליך נדיאַלז : תּקיעת-שופֿר : נטילתלולב, נענועים : הקפֿות : מקירת חמץ, שטר מקירת אָמץ : בדיקת אָמץ, מיעור אָמץ : קשרשטיין : קדר, סדר אָל פּסח : עשטער סדר, צווייטער סדר.
תּשאָישי קדוּשה: תּפֿיל(ה), תּפֿילע, תּפֿילע מעור אָחד, (תפֿילש של-ראָש, (תפֿילע) שלעד.
רשיס תּפֿילין, רגיט ממס תּפֿילע : קשר אָל תּפֿילע : קשר אָל יִד, קשר אָל ראָש, בּריכה : שע יקנית, שין שאָאלית : רצועה ל“ר רצועות : מעקרתא : פרשה, אַרבע פרשיות : התים, שיידל : תּפֿילועקל : מזוזה : טלית : סלית שכולה תּקלת : עאָרה : טלית-אתפֿילין : טליתעאַק, סליתניק : קיטל : סלית-קטן, אַרבע-כנפֿות, ציצה-כנפֿות, לײַבסערדאַק, לײַבצודעק(ל) : ציצית, תּקלת, שמש : קפֿולשמונהדיקע ציצית : ציצה, קנפֿה : סידור, תּפֿילה נמערבייִדש : בּלה-סידור, (קידוח קל-בו, אָל-בוניקל : נקי) ביבערניק, ביבראַלניק : קידור של“ה, קרבדמינחה(-קידוח , ראָדחודשסידורל : בענטשערל : תּהילימ(ל) : תּחינה, ש“ס-תחינה, תּחינה אָרה נִת-טובים, מענה-לשון : סליחה, קינה, מחזור, קרובץ גמערב-עדש : הוּדה (אָל אָסח) .
יין-קידוש : קידוערבעכער : בענטשליכט : חנוכה-ליכט, (ר של חנוכה : שמש : חנוכהלאָמפּ : נשמה-ליכט, (ר נאָמה : שבת-ליכט, יאָרציִטליכט, וום-קיפּור-ליכט, גר מיצווה , נר-אָמיי, קשה נרות : באָמים-ביקסל פּ 275 : שופֿר : כּאָרה, עקרה - הע : כּקרה - געלט : סוכה : אָסולע סוכה : סקך : אַרקעה מינים : אָתרוג : טויטער אָתרוג : קיטום : לוּלב : אָדס : ערבה : הושענא : אָפּגעשלאָגענע, אָסולע הושענא : שלח-אָנות. מאָנות לאביונים : מצה — 8-בּ : אַרבע כּוסות : קערה : חרוסת, נכר לטיט : כּרפּס , חנרת, אָרור, קצים, זרוע . ראָש קבש. זאַלצוואַסער, בּירך : אַפֿיקומן : אָסב-בעט : מזוּמן
מתפלל(ים) . עולם : מנין : עאָרה הראשונים , שבעה קרוּאים : כּהן, ,לוי, ישראל : שראל קמקום כּהן. לוי קמקום כּהן, ישראל קמקום לוי : אַחרון : (קעל י)מפֿטיר : אָתן-תירה, חתןבראשית. אָתן-מפֿטיר : קעל מיצווה, אַרמיצווה.
שבת-קודש, לם השבת : אַ שבת ווער צו שט האָפֿט : אַ פֿאַרשטערטער שבת : אָוצאסבת, מוציש, אָוצאישבת-קודש, מוצש“ק, שבת-צונאַכט, האָביסע-נאַכט : שבת מאָרכים : ערב ראָערחודש, ער“ח : ןום-קיפּור קטן, יובּיק : ראָד חודש, ר'ח.
ערבֿ נום-טובֿ, עיו“ט : סום-טובֿ, יו'ט, רגל. מועד : חולזמועד, חוה“מ : קע מגל לרגל : שבת-חולזמועד : אָוצאיעום-טוב : אַסרו-חג : אָלש רגלים, די מום-טובים : די נמים טמאים : די ווינע(טדיקע טעג, די משוגענע נעכט : סליחות-טעג, שבת סליחות : ראָדהקנה, ר'ה, יום הזאָרון : עפּרת ימי תּשובה, עשי“ת, קין קסא לאָשור : צום גדליה : שבת-שובה, שבתתּשובה, ש“ת : ערב ןום-קיפּור, צו קנייטלעך לייע : ןום-קיפּור, יו“כ, יום הדע, שבתשאָק : אָוצאיעום-קיפּור : מחרת יוםזבּיפּורים : ערב סוּכות : סוכות, מג הסוכות, חג האָסיף, זמן שימחע:קימחת קיתזשואַבה: חולזמועד סוכּות, חוהמיס:הושענא-רבה, הושיר, הושענארבה נאָכן קוויטל : וואַכנאַכט : שמיני עערת, שימחתתּורה , שימחתיתורה צו הקפֿות : שבת-ברשית : מטבּה. שבת-חנוכה, זאת חנוכה : שרה בטבת : שבתשירה : חמשה אָשר בשמט. ראָשהעה לאילנות : שבת שקלים : אָענית אָסתר. אָסתראָענית : פּורים : פּורים ראשון, פּורים קני. שוק-פּורים, פּוּרים קטן, חולזמועד פּורים נ-פּ) : שבת-הפֿסקה : שבת האָדול : די נאַכט צו אָמץ-קטלען : ערב קסח : קסח, פֿעטער קסח, חג האָסח, סג המצות, חג האָביב, זמן חרותנו : ליל-שימורים : חוליהמועד קסח, חיהמ'פּ : די ערשטע טעג, די צווייטע (די אַנדערע) טעג קסח : די דריטע טעג פסח נ-פּ) : שאָיעי אָל פּסח, אַחרון אָל קסח : קסח שני : ל'ג בעומר : שלשת ימי הגקלה : שבוּעות, חג השבועות, חג הבכורים, זמן מתן תּורתנו : חול-המועד שבוּעות נ-פּ) : מע המאָרים , די דרײַ וואָכן : שבעה שר בסמיי : שבת חנון : אִשעה באָב : שבת נחמו. שבת נחמוּ : חמשה אָשר באָב.
619
זימחת מיצווה, קימחה אָל מיצווה : סעודת מיצווה : קידוש, הר לה : אָלש-סעוּדות. האָלעשידעס. שמאָלע סעודות נ-פּ) : מלווהמלכה : אָלום-נכר : ברית : שלישי למילה : בריתניצע : שולפֿירן : קדיון-הקן : גר-מיצווה : תּנאים, חתונה — נ-פּ : יאָרצײַט, התאָלת המפֿר: סיום הספֿר, סיום, סיום מסכתא : סעודה המפֿקקת : סעודת פּורים : קדר.
נתפֿילות) סדר תּפֿילות : דאָס דאַוו(ע)נען : שומרים לבוקר, השקמה : דאָס אינדערפֿריִעדיקע, דאָס פֿונפֿאָרנטיקע, דאָס שבתדיקע, דאָס ןום-טובדיקע אאַן“וו דאַר(ע)נען : פֿון פֿאָרנט, קטורת, דער קסוק, דער סום, די היומס, די אַני מאמינס : פּסוקי דזימרה: שחרית, מוסף, מינחה : מינחה האָנה, מינחה גדולה : מעריב : קאָלת-שבת : שמונה-עשרה : אָבות, חנרתזש“ץ : שטילע שמונה-עשרה, הויכע שמונה-עשרה : קדושה : קרכת-כהנים : ראָשחודערבענטע : הזקרת-נאָמות, יִזכור : קדיש, קדיש יתום, קדיש אָלם, אֶצי קדיש, רקנן-קדיש, קדיש דראָנן : אַחנון, קליין אַחנון : ןום-קיפּור קאָן, יוכ'ק : חאָות, אִיקון חאָות : קידוש, הבדלה: קידוש לקנה : קריאת-שמע: האָרת נדרים: ווידוי, ווידוי הנדול, ווידוי יום-הכיפּורים, רידוי אָל רב (סים : פיוט, סילוק, זולת : מלכיות, זכרונות, שופֿרות : קיומון : יוצר, קעלבערנע נוצרות נ-פּ) : הזהרות, סליחות : קינות : אִיקוך שבועות : ספֿירת העומר : הלל, אָצי הלל, האַלב הלל, גאַנץ הלל , הלל הוּדול, אַקדמות, טל, עם, אושפיזין, הושענות, הקפֿות, אַשליך, נעלות. נעילה, עכֿידה, שיר היחוד, שיר האָבוד, תּהילים, מעאָדות, תּפֿילת-הדרך.
נאינציקע תּפֿילות און פיוטים לויק א“ב) אָב הרחמים, אָב הרחמן, אָאָינו מלענו, אָבן שתיה, אָדון באָקדך, אַדון עולם, אַהבה רבה, אַהבת עולם, אַהללה, אודך, אוחילה, אָן ר, אינהו מקומן, אַין בּאלהינו, אַין כמוך, אַל אָדון, אַל אָלא רחמים, אַלה אָוכרה, אלהי נצור, אלהי נשמה, אָמנם קן, אָמרו לאלהים, אָמר
רבי אלעור, אָנא בכֿח, אַנסיכה, אַנעים זמירות, אָנקת מסלדיך, אַף ברי, אָץ קוצע, אַרזי הלאָנון, אָשמט, אַשרי, אַשרי תּמימי דרך, אַשר יצר, אַתה אָחד, אַתּה בחראָנו, אַתּה הראַית, אַתּה זוכר, אַתה חוננאָנו, אַתה יצרת, אַתה נגלית, אַתּה קדוש, אָת אָמח : בואי בשלום, באָה מדליקין, בגי אָדם, בספֿר חיים, באַאת וטראל, אָרוך הוא ואָרוך שמי, קרוך שאָמר, בריך שעיה, קרכו, קרכי זפֿשי : גאָט פֿון אַברהם : אָא לחמא עניא, הודו, היום הרת עולם, היום תּאמצנו, הכל יודוך, המאיר לאָרץ, המבדיל, האָלך, המלאך הגואל, המפּיל, הנותן תּשועה, הנני העני ממעש, הגרות הללו, הרחמן, השכיקנו : ואָהבת, ואַמרתם נבח קסח, ואַנחנו כּורעים, ואָא לעיון, ובקן מן פחדך, ובנה ירושלים, ובנוחה יאמר, והוא רחום, לאַנג והוא רחום, ואָיה אַם שמוע, ואָיה קי יאָיאַך, וזאת התורה, ויאמר דוד, ויאָרך דוד, ויהי בחעי הלילה, ויהי בנסוע, ויהי נועם, ויסל, ויִתן לך, וכל החיים, וכֿל מאמינים, ולירושלים עירך, ומפּני חטאַינו, ונאמר, ונסנה תּוקף, ועל ידי עבדיך, ועמרו, ותשינה, ואָערב : ג חליפֿתי, זכור אָב, זכרנו : (ותחטל ואָטר : יברכך, יהי כבוד, יהי רצון, יהא שמיה רבה, יהללו, יוצר אור, יושב בסתר, יחדשהו, יִעלה ויבוא, יִעלה תּחנוננו, יקום פּורקן, ושמח משה, ישאַבח, יתנדל ויתקדש: קי לו (אה קי לו נאה, קל חמירא, קל (דרי, קתר : לאַל אָרוך נעימות, לאַל עורך דע, לדוד אורי, לישואָתך קק יתי, לקה דודי,לכוּ נרננה : למען אַמיתך: אָגן אָבות, מה טובו, מה נששה (די פֿיר קשיות), מודה אַני, ברכה נקזשרי-ז, מודים, מומור לדוד, מזמור לתודה, מומור שיר חנוכת, מזמור שיר ליום השאָת, מי כמוך, מי שקרך, מי שאָשה גסים, מעלכל סיים, קלך עליון, ממקומך, מן המצר, משיב הרוח : נעריצך, (שמת : עאָדים היִנו, עוזר דלים, עושה שלום, על הקסים, על התורה ועל העבודה, על חטא, עלינו, על קן נקווה לך, על נהרות אָבל, עננו : קיטום הקטורת,
4 72
צדוק הדע, צדקתך אָדק : קדוש אַתּה, קדש לי : רבונו אָל עולם, רעה : שוכן עד, קירהמעלות, של.ש עשרה מידות, שמע ישראל, שע קולינו, שפֿוך חאָתך : שאו ידיכם, ששו וקימחו, שים שלום: תּקנת שבת, אָפֿלה גכה, תּפֿילת הדרך.
נברכוש ברכה : ברכה לבאָלה : סדר ברכות : מאה ברכות : קרכת כּהנים, קרכת התורה, קרכת הפֿטורה : על מיצוות ציצית, על נטילת ידים, המוציא לחם מן האָרע, בורא פּרי האדמה, בורא פּרי העץ, בורא פּרי הוּפֿן, בורא מיני מזוטת. שהכל והיה בדאָרו, שהחאָנו, אָרכת המינים, קרכת האָזון, הנן אָת העולם, הטום והמטיב, בורא נפֿשות, ברכה אַחרווה, בורא מאורי האַ , המבדיל קין קודש לחול. בורא מיני באָמים, להדליק נר אָל חנוכה, להדליק גר אָל שבת, להדליק נר אָל יום-טוב, להדליק נר של יים-הבּיפּירים. על מיצוות עירוב, על אָיעור אָמץ, על אַקילת מצה, על אַקילת אָריר, לשמוע קול שופֿר, על נעילת לולב, קרכת הגומל, קריך שפּטרני (מענשו אָל נה), שכוחו וובורתו אָלא עולם, אָרוך מתּיר אַסורים. אָרור חכם הרוים, אָריך משנה הבריות. קריך משנה העתים, קריך רופֿא חולים. קרוך מחיה המתים, קרוך דע אָמת. אָבע ברכות.
נזמירות) אָלום עליכם, אַשת חיל, אנמר בשאָחין, קל מקדש, מנוחה וקימחה. מה ידידות, מה נפֿית, נה רכון. צור משלו אָסלנו, אַתקיט סעודתא. אָרוך ה. יים יום, קרוך אַל עליון, יום נה מכובד, בני היקלא, יום שקתון, המבדיל, ויתן לך, במואָאי יום מנוחה, אַיש אָסיד אָיה, אָגיל ואָשׁמח, אָמר ה' לנעקמ, אלנהו ה(ביא, אָעוו צור. שושנת נעקכֿ, אַדיר היא, אָחד מי יודע, חד נדיא.
וו : עילה רגל ייִן : קקריכֿ זש (קרקנוש : ברענגען אַ קרבן : גענענען אַ קרבן (אַן אָפּער נר-ז) : מקטיר זע קטורת.
דאַוו(ע)נען, תּפֿילה טאָן, מתפלל זײַן, אָרן
נמערבייִדש, ביבערן נקק : אָפּגעבן אַ שמח צום רבונו אָל עולם : דאַוו(ע)נען פֿאַרן עמוד : מאריך יש אע דאַר(ע)נען : אָפּכאַפּן (אָפּמאָלן, אָפּקלאַפּן, אָפּשאַלעמוק, אָפּסאַלעמיידושע) דאָס דאַר(ע)נש : מאַכן מינחה לאַשו : דאַוו(ע)נען פֿון פֿאָרנט (מיט אַ מנע, באָיבור, ביחידות, השקמ, שחרית, מוסף אאַז'וו) : מקבל שבת זע : שטעלן זיך (אויסגק) שמונה אָשרה : אַרײַנכאַפּן אַ מינחה (אַ קדוּשה, אַ אָרכו אאַז“ר) : זאָע קראָטת (ברכה, קדוש, אָיקון אאַז'וו) : נאָכואָע (ענטפֿערן) אָק (אָרוך הוא ואָרוך שמו) : דוכנען : ציילן ספֿירה, ציילן עומר ניאַק , עומרן נמערבייִדש : אויסשפּײַען : מעביר קדרה זע, מעביר זע די קדרה : בענטע : בענטע ראָדחודש (מזומן, ממל, אָתרוג, לולב אאַו“ר) : פֿאַלן אַחע : מאַכן אַ מנע (אַ מזומן אאַז“ר) : מצרף זע צו אַ מנע (צום בענטע) : לייע תּפֿילע : קק עיצית : אויסנעמען : פֿאַרקויפֿן מיצוות (עליות) : געבן אַן עליה (מפֿטיר אאַז“וו) : באַקומע אַן עליה (ששי אאַז“וו) : אויפֿרופֿן צו דער תּורה (צו אַן עליה, עם קל הנאָרים אאַז'וו) : עולה לתּורה יש : מאַכן אַ קשקרך : מנדר זמ. שנדרן נמערבייִדיש : אויסרופֿן דעם מולד : שטעלן אַ שרצעט : מאַכן אַ ברכה (אַ (שמוציא, קידוש, הבדלה, שחנימ אאַי“יי) : לייענען קריאתשמע: פּראַווען חאָות (תיקונים): אָפּריכטן חאָות, אָפּריכטן די לוע נ-פּ) : בענטק ליכט (סטכּה-ליכט אאַז“ר) : אָפּהיטן קידוש: טרינקען פֿע הבֿדלה : מסדר קדוש זק — בּ--: גיין (פֿירן) טאָילה : גיין אין וואַסער : נעמען חלה : זאַלצן (ווייקן) פֿלק : בּשרן, קשר מאַכן, מאַכן על עהרת הקיד- : מל זח, מלע זש מלן, קלש, ייִדיע, באַשנײַדן : געבן (מקבד זח מיט) קנדק (-נדהאית : געבן (מקבד זײַן מיט)מאָיצה, קראַטער(האָפֿט): אײַנמאַכן, אויסמאַכן ציצית : מחנך במיצוות זע : אײַנגעבן אַ ספֿר - תּורה (אַ רייניקייט, אַ הייליקייט, אַ אַכשיט) : מקבד זײַן מיט שרײַבן אוּ דת.
נום-טובן : מאַכן נום-טוב : מאַכן אַן עירובֿ תּבדלע : לייע אַן עירוב : שלאָע כּאָרות : שלאָגן מלקות : בלאָזן שופֿר : גע צו אַשליך, אָפּטרייסלען די עקרות : שאָקלען לולב, מאַכן די נענועים : שלאָגן השעטת : גע מיט הקפֿות : כּשרן די באָד (דעם אָרחץ, די מיקווה, די טוק נמערבייִדש, דעם אויר, די מיל, די לים) : גידק אָמץ זש, מלער קמץ זײַן, קטלען (דע-) אָמץ, פֿאַרקויפֿן דעם אָמץ : אַרײַנברענגען דעם פסח : פּראַווען (ריכטן, אָפּריכטן) דעם סדר : סדרן : פֿרעע די פֿיר קשיות : זאָע די הוּדה.
מאַכן אַ קידוש (אָימחה) : עסן (פּראַווען) אָלדסעודות (מלווה-מלכה) : מלווה מלכה זח, מלרה-מל-הן : מאַכן (-ראַרען) אַ קן(אָלום-נכר, אַ מר-מיצווה, אַ קיום אאַז“מ.
אַדי ן קשר, גלאַט קשר, שבתדיק, ןום-טובדיק אאַויוו — - אין יי : ריטועל, ליטורגיש.
אינר ן ביחידות : בציבור : במזומן : בלחש : במכלית הכשרות, באָזקת קערות, למהדק אָן המהדרע, אָרטאָדאָקסיש אאַויר . אע וו.
פֿראַן : מהשנא געהיפט, מהשוּא געשפּרונגען נקדושה) : נצו איינעם וואָס דאַוונט הויך) קרײַ ניט, וועסט נאָך אויפֿוועקן גאָט ! : רבונו אָל עולם, איך בעט דיך נאָר לחם לאָכול ואָגד ללבוש—אַ טרונק בראָנפֿן וועל איך מיר מע אַלע קויפֿן : רבוט אָל עולם, ווילסט מיר העלפֿן, אע עט—אַניט האָב איך אַ שוועסטער אין אַמעריקע : גיסט מיר, גאָט, אַ גוט שר, איו מט—אָיט פֿאָר איך גאָר אַמעק צו מײַן שוועסטער אע דאָרף : רבוט אָל עולם, הייב מיך ניט און וואַרף מיך ניט : רבוט אָל עולם, גיב מיר ברויט אַזוי לאַנג איך האָב ציין : גאָט, גאָט, פֿאַרזוך מײַן קאָמפּאָט (, וועסטו וויסן, וואָס פֿאַר אַ סעם ער האָט) : גאָטקע, גאָטקע, גיב מיר אַ העכטל , נאַ דיר אַ פּלאָטקע : גאָט, העלפֿסט מ י ר ניט, העלף לאָחות מײַנע פֿרענד : רבומ אָל עולם, האַלט מיר נאָר דאָס
שטריקל, דרייען וועל איך שיין אַליין : קיל תּקיעה (רינה) וקול תּרועה—און עס קומט נאָך אַלץ ניט די ישועה : וועגן אַ ביסל בוימל מאַכט מען אַזאַ גרויסן נום-טוב : מכּות-רײַן גיט מען דעם גוי : אַ שלאַק האָב איך שוץ, נאָר קיע סוכּה נאָך נישט נווערטערשפּיל : שלאַק—סיבּהפֿליגל).
שפּר : אויף דרײַ זאַכן שטייט די וועלט : אויף שרה, תּפֿילה און גקילות-חקדים : מען זאָל אייביק לויבן דש וואָס ויצט אויבן : לעבן די שערי עינה שטייען די שערי קינה (הרחמים): אַלע טויערן זײַנען פֿאַרמאַכט, נאָר דער טויער פֿון רחמים בלײַבט אָפֿן: אַן מען קלאַפּט אָן ענטפֿערט מען (עפֿנט מען) : הצועק לשאָבר הרי נה תּפֿילת אָווא : הממקש רחמים (המתאָלל) על חקרו הוא (ענה תּחילה: אַן מען בעט מטס פֿאַר (אויף) יענעם ווערט מען אַליין געהאָלפֿן.
געזונט און פּרנסה אין די בעסטע בקשה : אויף פֿיר זאַכן זאָל אַ מענטש בעטן : אויף אַ גוטן מלך, אויף אַ גוט(ער) ווײַב, אויף אַ מט יאָר און אויף אַ מטן חזן : מען זאָל ניט בעטן, אַן די אָרות זאָלן זיך אויסלאָון, וואָרעם אַן די אָרות לאָזן זיך אויס לאָוט זיך דאָס לעבן אויך אויס : איטלעכער בעט אויף אַ שטיקל ברויט און מיינט גאָר אַ טרונק בראָנפֿן : דער קצב בעט אויף קשר, דער בעדער בעט אויף טריפֿה : ווען עס זאָל נאָר העלפֿן גאָט בעטן וואָלט מען שוץ צוגעדונגען מענטשן : מען דאַרף האָר בעטן אויף יאָרן, קיין אָרות וועט שוין ניט פֿעלן : עס זאָגט נישט קיינער אַדון עולם בין עס אין נישט פֿריִער מה טובו : אַן ס'אין וואָלוול פֿיש אין אַ געפּאַקטע השקמה : לאַנגע תּפילות אין אַ מיאוסע רגילות : אַן אַ ייִדענע קען ניט דאַוו(ע)נען ציילט זי כאָטש די שויבן אין שול : ווו עס שטייט ניט דאָרט זאָגט מען ניט : שאָיקה נפֿה בשעת התפֿילה : ווער עס רעדט אין מיטן דאַר(ע)נען און ווער עס דאַוונט אין מיטן רעדן: ניט געדאַוונט, ניט געלערנט, אַבי האָט (דעם
אייבערשטן) ניט דערצערנט: מינחה אע ניט קק ציג, זי וועט ניט אַנטלויפֿן (זי גיט ניט אין שאָדן) : אַחע אע קע סוד ניט : אַ טרוקענער משקרך העלפֿט ווי אַ טויטן באַנקעס : די תּפֿילה גיט אַרויף את די ברכה גייט אַראָפּ נמשקה) : קרענק געגעסן, קדחת געבענטשט : פֿון תּהילים זאָע טוט דער בויך ניט ווי, אָבער זאַט ווערן קען מען ניט : טיי את תּהילים שאַטן ניט : תּהילים שטאָפּט נ-פּ) : תּהילים קאָסט טײַער, מעאָדות קאָסט וועלוועלער : מעאָדות אין וועלוועלער ווי תּהילים : אַן מען לייענט אָפּ קריאתשמע שלאָפֿט מען רויִק : פֿון קריאתשמע ווערט מען ניט טראָגעדיק.
פרשת אָמור שערט מען די לעמער : אַן ס'גייט די קדרה קרח קומען אויף : קאַרש, רעטעך, כריין : תזריע-מצורע רײַסט קריעה דער מעל - קורא : אַן מען גייט צו סליחות בלײַבן אין דער היים די רוחות : אַן מען ציילט ספֿירה קומט אויף די קלעזמער אַ פּוּירה : אַן מע בענטשט טל לאָזט מען אַרויס די פֿערד פֿון שטאַל : אַן מען לייענט דרײַ טעג כּסדר רעעט (עס) : אַן מען קלאַפּט מון מען אויפֿשטק: אָעון צור אע מט צו פֿאַרבײַסן מיט סנוכה-קען : נאָך נעילה ווערט מען ווידער ברוגן : צו קריגן די הפֿטורה דאַרפֿסטו די קליעערס, ניט די בכורה.
אַ קשרער טאָפּ את אַ קשרער לעפֿל אין אָשר : אַן די ייִדענע היסט ברײַנדל מעג מען עסן פֿון איר רײַנדל : אַן זי הייסט הענדל (טענדל) מעג מען עסן פֿע איר פֿענדל : אַן דו הייסט מענדל מעג מען עסן פֿון דע פֿענדל (און טרינקען פֿע דע קענדל) : אַ ייִדיש קעד שטאַרבט ניט פֿע דער מילה את אַ ייִדיש ווײַבל שטאַרבט ניט פֿע דער טאָילה : אַן אין ווײַבל שטאַרבט אין דער קימפּעט שײַט זיך דאָס אַנדערע ווײַבל אין מיקווה (אַרח צו גין : בעסער אַ סעודה איידער אַ חתונה.
נאָבת את ןום-טוב) יעדער שבת מיט זע מול : שבת ניע אָןעחיד : שבת אין טאַקע אַ
מלבּה , אָבער ניט קע מת-מלכּה : אַן מש האָט באָחון האָט מען אויף שבת : שה שמתּר חול של תּצאָרך לבריות : אָי שאָרח בערב שבת יאכל בשבת : אַן מען גרייט ניט אוּ ערבשבת האָט מען ניט אויף שבת : אַן מען האָט ניט אויף שבת האָט מען ניט אויף זונטיק : אַו מע האָט ניט פֿרײַטיק שפּעט האָט מען ניט זונטיק פֿרי : אַן מען קאָכט ניט אע דער וואָכן האָט מען שבת ניט וואָס צו עסן : אַ אָעה פֿאַר שבת אע נאָך אַלץ ניט שבת : אָא שבת אָאה מטחה : שבת האָט אַפֿילו דער רשע אין גיאָטם אויך רו : שבת רוט אַפֿילו דער סממטית אויך (האָט אַפֿילו דער סממטית אויך רו) : שבת האָט אַ אָנים פֿון יענער וועלט : ווען מע מאַכט קידוש איבער בראָנפֿן אע מען מאָה-נפֿשך אַ פּויער : שבת אָן קיגל אין ווי אַ פֿויגל אָן פֿליגל : אַן מען עסט שבת קוגל אין מען די שנצע האָך זאַט : אַז מען עסט שבת טשלנט אע מען בע מיטוואָך זאַט : שנה בשבת אַענוג : אַו מען קלערט אום שבת צו פֿיל אַרבעט מען וויי ניקער אע דער וואָכן : אַן מע פֿאָרט אום שבת זיצט מען אע דער וואָכן אין דער היים : אַן מען האַנדלט אום שבת גייט מען אין דער וואָכן צוריק : שבת גערעדט—פֿיר ואָכן פֿרײַ : פּיקוח נפֿש (איז) דוחה שבת : אַו דער קאָזאַק זאָגט סטופּע מון מען מאַלל שבת זע : אַן דער שבת קודש גייט אַהין קומט די ליבע האָך אַהער : אָמע במוצאי שבת מלוגמה.
פּורים קטן דאַרף (מעג) מען זיך אָנשיכורן, אָבער נום-קיפּור קטן דאַרף מען ניט פֿאַסטן : אום ראָערהאָנה האָט דער גרעסטער קבצן אַ טראָפּעלע האָניק : ווען מען שלאָגט קאָכט מען קרעפּלעך : בעסער קסח אין מלכה איידער נום-קיפּור פֿערציק מלקות : דער מענטש זעדיקט און דער האָן ווערט די כּאָרה : אַן אָפּגעשלאָגענע כּאָרה טויג אויף בּאָרות : ערב נו--קיפּור זײַנען אַלע ייִדן קתים : אָרכֿ ני-קיפּור ווערן אַלע עבים פֿרום : אַ שנצינקן יאָר כמאַרעט זיך את נום-קיפור גיסט אויס
727
דער ייִד זע האַרץ : נום-קיפּור אַע אונס אין אויך מכפּר עוונות : סוכות עסט מען גוט און מע שלאָפֿט שלעכט : הושענא רבה פֿירט מען די פּאַרכעס אע באָד אַרײַן : הושענא רבה שפּאַלט זיך דער הימל : אע דער נאַכט פֿון הושענא רבה שרעקט זיך זשוק און זשבע: שמחת-תּורה (שמיניעאָרת) אין אַ מיצווה דעם נבאי צו פּאַטש : חקשה עשר בשמט האָבן די ענגלעך דאָס נאַכטגק זאַט : שבת שירה אין דאָס אײַו גלײַך ווי אַ ווירע : שבת שירה וואַרפֿט מע די פֿייגעלעך קאַשע.
ניט אַלע פּורים איו (טרעפֿט זיך) אַ נס : ווען אַלע טאָג זאָל זײַן דער נס פֿע פּורים, וואָס וואָלטן ייִדן געהאַט צו זאָרגן מיט זייערע טעכטער? : אַ סך אָמנס און איין פּורים : אַזוי פֿיל אָמנס און נאָר איין פּורים : פּורים אין נאָר איין טאָג את אַ קבצן אין מען אַ גאַנץ יאָר : חטכה את פּורים ווערן די אָרעמע לײַט עשירים : פּוּרים אין ניט קיין סום-טוב, קדחת (פֿיבער) אין ניט קע קרענק (י את קוש אע אָחת אין ניט קע קללה) : פורים ניע סוויאַט, טראַסצאַ ניע כאָראָבאַ : ווען משיח וועט קומען וועלן אַלע נום-טובים אָטל ווערן, נאָר פּורים וועט בלײַבן : אַ שלעכטער פּורים אע אַ עטער שוערפּורים : אַן עס קומט פּורים פֿאַרגעסט מען אע אַלע יסורים : אָן קניידלעך איו ניט קיין קסח, אָן קרעפּלעך אין ניט קק פּורים : פּורים נאָך דער סעודה אין קיין ייִד (אין אַפֿילו אַ הונט) ניט הונגעריק : אַלע שיכורים זײַנען ניכטער אום פּורים : אַ גאַנץ יאָר שיכור, פּורים ניכטער : פּורים דאַנקט מען ניט.
וואָס פֿאַר אַ פּורים אַזאַ מסח : יאַקי פּורים טאַקי קסח : אַן מען האָט אויף פּורים יסורים האָט מען אויף קסח חושך : ראָש-חודש וּיסן ווערן די ווײַבער אויסגעריסן : אַן עס זאָל ניט קומען דער ליבער קסח וואָלט מען פֿון דער בלאָטע ניט אַרויס : ווען גיט קסח וואָלטן די שלשכעס אַמעקגעשרומען : אַו עס קומט אָרב אַסח דרייט זיך בך די ווײַבער דער שלייער :
ערב קסח קאָכט מען אין באָד אויך לאָקש : קסח-לעבן אע אַ שווערער, אָבער אַ ריינער נום-טוב : אויף מצות און תּכריכים מוו זײַן : מצות און ווע מון זײַן, שמאַלץ את אייער—ניט זייער : ווער עס עסט ניט קק כריע באַקומט ניט קין אייער : דאָס ב עסטע פֿון די עשר מכּות זײַנען די קניידלעך מיט יויך : צו די עשר מכות נעמט מען קיע אָתן ניט צו גאַסט : אַ אָתן נעמט מען ניט צו גאַסט אויף פסח : אָד נדיא שטייט אָמיד אויף איין אָקח.
אַ ל“רבעומר-גענעראַל אין אויף איין טאָג : שבועות אע דער בעסטער סום-טוב ( : קסח עסט מען ווו מען וויל , אָבער ניט וואָס מען וויל , סוכות עסט מען וואָס מען וויל , אָבער ניט ווו מען וויל, שבועות קען מע עסן וווּ מען וויל און וואָס מען וויל) : נאָך נום-טוב בלײַבן איבער חובות את קויטיקע וועש : ביום אָשעה-באָבֿ ווערט דער שוסטער אַ רב : מען טאָר ניט עסן רשעה-באָב, ווײַל מען לייגט תּפֿילע צו מינחה : רשעה-באָב האָבן די פֿליי אַ יאַריד (יריד) : אַן רשעה-באָב אין ניטאָ קיין פֿליי אין מען יוצא מיט וואַנצן : שבת חנון קוי לעט מען אַ האָן, שבת נחמוּ קוילעט מען אַ קו. זען אוּיך : פֿרומקייט 811.
619 א. גאָטסדינסט (ניט-יידיש) ס : גאָטסדינסט : קולט : ריטואַל , צערעמאָניע, צערעמאָניאַל : ליטורגיע, ליטורגיק : קריסטיקונג, טויפֿונג, באַפּטיזם : הייליקונג : קאָנפֿירמאַציע : ווידוי, קאָנפֿעסיע , י איספּאָוויעד : אינדולגענץ, אַבסאָלוציע, זינד-פֿאַרגעבונג : בוימלונג, ואַלבונג : סאַקראַמענט : היי ליקער, אייכאַריסטישער נאַכטמאָל : אַשפּע. מעסע, (פֿרקמאָרגן-געבעט, פֿריִיִקע מעסע : וועספּער, אָוונט-געבעט, נאַכטמעסע, נאָקטורן : געבעט, תּפֿילה, י מאָ(ד)ליטרע, פּאַטשער(ע) : ליטאַניע : פּאַטער נאָסטער, פֿאָטער אונדזערער : אַרע מאַריִאַ, דאָקסאָלאָגיע,
728
השענאס, הללוּיהס, אַנגעלוס, אַטס דעיִ, מעערערע, רעקוויעם: פּסאַלם, פּסאַלמאָדיע : הימען, הימנע, קאָליאַדע, קאַלענדע ; ענט פֿער, אַנטעם : מאָטעט, אַנטיפֿאָן, אַנטיפֿאָניע : געיאַנגבוך : פּריידיק, דמשה, סוירמאָן נאַ-) : פּאַסהאָראַל.
געבעטבוך, תּפֿילה-בוך, מיסאַלע, אייכאָלאָגיע, י מאָדליטערניק, י מאָליטערניק, פּסאַלטער, הימענבוך.
רעליקוויע : פּאַטשערקעס, רוענקראַנץ, ק(שרעלן : קרוציפֿיקס, קרץ, צלם, צלום, אָתעאָרב : הייליק בילד, ייִראה, איקאָנע : טריפּטאָכאָן : אָבלאַטע, האָסטיע, דאָס היי ליקע ברויט, אַלטאַרברויט : סאַקראַמענט ווח: דאָס הייליקע וואַסער, קריסטיק-וואַסער, טויפֿראַסער : אָלום - ברעטל : ווײַרעכפֿאַן : הייליקער בעכער : קריסטיק-בעק, טויפֿבעקן : קריסטיקשטק, טויפֿשטק : שפּרענד פּענדזל, קאַזידלע, קאַדזילע : ניטלבוים, י יאָלקע, ז ווײַנאַכטבוים, קריסמעסבוים נאַ-) .
אָגא, שוויענטע : פֿאַסטטאָג, פּאָסט : ניטל, ווענאַכט, בלינדע נאַכט נ-פּ), קריסמעס נ—), ראָדזשעסטוואָ ני--ז, באָושע נאַראָדזעניע נ-יי ל-) , קאַלייד ניי-יי-) : סילוועסטער(שרנט) : עפּיפֿאַניע, פֿאַסטצײַט, ליידנראָך, הייליקע וואָך, (גע)בעטראָך : קסח, קייסעך נ-פּ) , פּאַסכע, איסטער נאַ-) : הייליקער (גרינער) דאָנערשטיק: אַשמיטראָך : גרעחנא, ורחגאעונטיק, דרײַאייניקייטעונטיק : אַלע הייליקע, אַל די בלינדע ו-פּ) : מיכאַעליס.
ריטואַלעם, צערעמאָניאַליזם : הימנאָלאָגיע, ליטורג(קאָלאָגיע, איקאָנאָלאָגיע.
וו : קריסטיקן, טובלען, טויפֿן, הייליקן : באַ-
שפּריצן מיט הייליק וואַסער, שוויענטשען, * (בששרענצלען : פּריידיקן : בענטע : זאָע מדוי, - ספּאָריאַדען זיך, י איספּאָוויעדערען זיך : געבן (באַקומען)סאַקראַמענט (אינדולגענץ, די לעצטע בוימלוע) : גע אין קלויסטער (אין צערקווע, אע קירך, צו מעסע) : בעק, תּפילה
טאָן, י מאָ(חליש זיך : אַלמש זיך, קרייצן זיך, י קרעשטשען זיך : קניִש.
אַדי : ליטורגש, איקאָנע אאַז'וו פּ-י.י
שפּר : ניטל אע אַ בע לל.
620. געבעטהוין (יודיש)
ם : משכּן, אוהל מועד, משכּן קילה :
מיקדש, קית - האָיקדש, מַית - הבחירה, היכל : אָית ראשע, מית שני, נִית אָורדוס : ענרה, אָזרת-ןשם, אָזרת כּהנים : קדדקךשם, לפֿנעלפֿוּים : אָרע, בּפּורת, כּרובים : מזקח : מטרה, לחם האָנים.
חוש, אַפֿוד, אַבנט, מעיל, משעת, מצנפֿת, עיץ, שטערנבלעך, נזר הקודש, אורים ותומים.
מל, קיתזכנסת, קאַלטע שול, נִית(שאָדרש, מנע, שטיבל, חסידיםשטיבל , חסי דאַרניע, קלוע, קלײַזל , חמ'דניצע : כאָרעל, קאָרעל, טעמפּל, סינאַגאָגע, סינאַשלדע נ-פּ), כאָראַל-סינאָגע : מקום-קדוש, מקום-תּורה, נִית-תּפֿילה, מיקדש מעט : מוסרשטיבל : ווײַבער(קשע שול : פּאָליש, : מערח, מערהוואַנט, שפּיגלהאָנט : שטאָט, מיזרחשטאָט.
אָרון, אַבה, אָררקודש, אָררקוילעטש נ-פּ) : עמוד: קימה, בעלעמער, מעל-אָימר, אַלמעמער, שולחן : שטענדער, סטענדער : קיסא אָל אלנהו, קוואַטערשטול : ספֿר-תורה, רייניקייט : כּליקודש : אַעשיים ל“ר עץ חיימס, קתר, עץ, נד : מענטעלע : פּרוכת : מפּה : מיזרח : נראָמיד, מנורה : שופֿר : מוּילה : פּראַטש, שולקלאַפּער : קיור, האַנטפֿאַס.
שפּר : וואָס נעענטער צו דער שול , אַלץ
ווײַטער פֿע גאָט : ווי די שול, שוי שפּרינגט מען קדוש : שקאַ סינשאָש טאַקי ראַבע : בעסער אוּ אייגענער דאָרף אין דרויסן איידער אוּ אייגענע שטאָט אין שול נ-פּ) : די שעלבן האָבן דאָס קיתזמיקדש געלאָק (את די שפּעען האָבן פֿײַער געטראָ.
20פּא
620 א . געבעטהוין (ניט-יידיש) ם : דער קלויסטער : צערקווע ניאַישלאָרי-! קירך נעייאַעעל-) , נפּילקאַ-ל-) קלויסטער, קאָשטשל , טום: נ--) אָיפֿלה,טוּמאה : טשוירטש נ—) :דאָם, קאַטעדרע,ז קאַטעדראַלע, מינסטער, טעמפּל , געבעטהויז, באַזיליקע, פּאַשדע, קאַפּעל(ע) , קאַפּולע נ-פּ) , קאַפּליצע, טאַבער נאַקל : נמחמדאַניש) מעטשעט, זמאָסק, קאַאַבאַ : !טיילן קלויסטעח סאַקראַריע, סאַקריסטיע : אר, אַרגלקאָר, פּ ד: פֿאָדערשפּעלע.
פּרעסביטעריע, דששניע : קלויסטער טורעם, קרייצטורעם, גלאָקרורעם, קאַמפּאַנילע, י קאָלאָקאָלניע, י ווואָניצע : נמחמדשש) מינאַרעט.
מאָנאַסטיר, פֿרוימאָנאַסטיר, ז קלויסטער, קאָנווענט : אַלרמית נ-פּ) : האָטיקאָ. אַלטאַר, אַלטאַרטש, אַלטאַרשרעם, באַלדאַכע, אַלטאַרטור, אַלטאַרדעק, פּאַליום : אַלטאַר-קשעלע, קניקק.
אַדי : קלויסטער(ק-, צערקח. דכש. מאָסטירש אאַזיוו —-.
זוכצעטל
אָנוושוטען צום זוכצעטל
איידער איר הייבט אָן זיך באַנוצן מיטן זוכצעטל לייענט איבער מיט קאָפּ די א י ג ס ט ר ו ק -
צ י ע ס וואָס גייען אין דער ערטער אָפּטיילונג פֿון דעם באַקענט זיך אויך מיט די
איצטיקע אָנווײַזונגען.
1. די ווערקער אין זוכצעטל זײַנען אויסגעשטעלט שטרענג ע“פּ אלף-בית: אָט איז דער סדר פֿון די אותיות בהסכּם מיט די תּקנות פֿון יידישן אויסלייג, וואָס דער ייִוואָ האָט אויסגעאַרבעט : א, ב, ב, ג, ד, ה, ו, ז, ח, ט, י, כּ, כ (ך), ל, מ (ם), נ (ן), ס, ע, פּ, פֿ (ף), צ (ץ), ע, ר, ש, ש, תּ, ת.
האָט גוט אין זינען, אַז ב—ב, בּע (ד), פּע (ף), ש—ש, תּ—ת רעכענען זיך
פֿאַר באַזונדערע אותיות.
פֿריִער גייען אַלע ווערטער מיט ב, און דערנאָך ערשט גייט ב ; דעריבער
שטייען פֿריִער אַבדיקירן... אַביטוריענט... אָביעקטיוו... אָבסערוואַציע... אַברעוויאַציע
און דערהאָך ערשט : אַב-בית-דין, אַבדה, אָבות, אביון אאַז“וו.
פֿריִער גייען אַלע ווערטער מיט פ, און דערהאָך ערשט גייט כ ; דעריבער שטייען פֿריִער הכחשה, הכל-בפל און דערהאָך ערשט הכבדה, הכנה אאַז“וו ; פֿריִער פבד-
פה, ... כסדר, ... כתר-מלכות און דערנאָך ערשט כאַאָמ, כאַבאַר, כאָווען אאַז“וו.
פֿריִער גייען אַלע ווערטער מיט פּ, און דערהאָך ערשט גייט פֿ (ף) ; דעריבער
שטייען פֿריִער אַפּאָגיי, אַפּאָדיקטיש... אָפּשריפֿט, אָפּשרעקן און דערנאָך ערשט אַפאָר,
אַפאָריזם אאַז“וו ; פֿריִער פּאַגאָדע, פּאָגאָדע... פּשרה, פּתח און דערנאָך ערשט פֿאַבולע,
פֿאָביע אאַז“וו.
פֿריִער גייען אַלע ווערטער מיט ש, און דערנאָך ערשט גייט ש ; דעריבער שטייען
פֿריִער בשום אופֿן... בשותפות... בשתיקה און דערנאָך ערשט בשורה, בשמים אאַז“וו ,
פֿריִער שאַבלאָן... שתדלנות און דערהאָך ערשט שונא... שטן אאַז“וו.
פֿריִער גייען אַלע ווערטער מיט א, און דערהאָך ערשט גייט ת , דעריבער
שטייען פֿריִער בתימ, בתמיה, בתנאַי און דערנאָך ערשט בת-גדולים, בתוכמ אאַז“וו
פֿריִער מתיר נדר זען, מתן בסתר... מתנת יד און דערנאָך ערשט מת, מתבודד אאַז“וו.
ש א, אַ, אָ ; ו, וּ ; וו ; וי ; י, יִ ; יי, ײַ רעכענען זיך ניט פֿאַר קיין באַזונדערע אותיות אינעם אַלף-בית.
בלויז ווען עס דאַרפֿן אויסגעסדרט ווערן האָכן אַלף-בית ווערטער, וואָס די
דאָזיקע ושריאַגטן זײַנען דער איינציקער חילוק צווישן זיי, ווערט אײַנגעשטעלט דער
סדר וואָס איז דאָ געגעבן. אַ שטייגער : ראיה, ראַיה ; קאַן, קאָן, באַשיינען, באַשײַנען.
3. פֿון דעם מאַטעריאַל פֿונעם אוצר נעמט דער זוכצעטל אַרײַן די מער אָנגענומענע עלעמענטן פֿון דער בּללשפּראַך (אַחוץ אַ געוויסער צאָל ניט-רעקאָמענדירטע ווערטער, וואָס וועגן זיי קומט צו רייד אינעם נאָענטסטן פּאַראַגראַף). איר קעגט
אָ נ ו ו ײַ ז ו נ ג ע ן צ ו ם ז י ע צ ע ט ל
גרינג אָפּזוכן אַלץ וואָס איר דאַרפֿט, אויב איר וועט אויסקלײַבן דאָס פּאַסיקע זוכוואָרט, דאָס הייסט אַ וואָרט פֿון דער כּלל-שפּראַך, וואָס לויטן באַגריף איז עס נאָענט צו דעם וואָס איר דאַרפֿט.
אויב איר ווילט אַ שטייגער אַ פֿאַרבײַט פֿאַר סילוק, קוקט אונטערן זוכוואָרט
צאָלן ; דאָס וועט אײַך פֿירן צו דער גרופּע 493. צאָלונג. אַ פֿאַרבײַט פֿאַר אַהובין ידידי-בריוול וועט איר זוכן אונטער קאָרעספּאָנדירן אָדער אונטער בדיוו ; ביידע
וועלן אײַך ברעעען צו דער גרופּע 355. קאָרעספּאָנדענץ.
4. כּדי אַרויסצוהעלפן דעם באַנוצער איז אין זוכצעטל אויך אַרײַנגענומען אַ געויסע צאָל ווערטער, וואָס הגם זיי ווערן ניט רעקאָמענדירט אין דער קולטורשפּראַך (און דערפֿאַר זײַנען זיי אין טעקסט פֿונעם אוצר געצייכנט מיט ז) זײַנען זיי אָבער היפּש פֿאַרשפּרייט בײַ מענטשן וואָס זײַנען ניט גענוג מקפּיד אויף זייער שפּראַך. בײַ די דאָזיקע ווערטער איז אָבער אין זוכצעטל קיין נומער ניט אָנגעוויזן, נאָר אַנשטאָט דעם ווערט אָפּגעשיקט דורך אַ פֿײַל (—) צו דער גרופּע וווּ איר וועט געפֿינען דעם ק אָ ר ע ק ט ן פֿ אַ ר ב ײַ ט , און דאָרטן וועט איר יאָ געפֿינען דעם געהעריקן נומער.
בײַ „אויסגאַבן“ אַ שטייגער איז אָפּגעשיקט דורך אַ פֿײַל צו הוצאה ; בײַ „אימ-
פֿאַסן“ צו אענשליסן ; בײַ „איבונג“ צו געניטונג ; בײַ „אָנצײַגן“ צו אָנווײַזן ; בײַ
„אַרט“ צו קלאַס ; בײַ „באַטרוג“ צו אָפּנאַרן ; בײַ „בוכשטאַב“ צו אות אאַז“וו.
טייל מאָל טרעפֿט, אַז מיט איין טײַטש איז אַ וואָרט יאָ אָנגענומען אין דער
קולטורשפּראַך און מיט אַ צווייטן ניט ; יעמאָלט ווײַזט דאָס אונדז דער זוכצעטל
אויך. אַ שטייגער אונטערן זוכוואָרט פֿאַמיליער שטייען צוויי אונמערווערטער
איינס איז פֿרײַנדלעך 522, און דאָס מיינט, אַז אין דער גרופּע 522 וועלן מיר געפֿי-
נען דאָס וואָרט און נאָך ווערטער פֿון דעם מין. דאָס צווייטע איז אַן אָפּשיק דורך
אַ פֿײַל צו באַהאַוונט, אָן אַ נומער, וואָס דאָס מיינט, אַז מיטן פּשט באַהאַוונט ווערט
פֿאַמיליער אין דער ייִדישער קולטורשפּראַך ניט גענוצט : אַ פֿאַרבײַט וועט איר
געפֿינען אונטער באַהאַוונט.
6. אַלע צאָלן אין זוכצעטל זײַנען שייך צו די גרופּעס באַגריפֿן. די נומערן פֿון די דאָזיקע גרופּעס, פֿון 1 ביז 620 א, קומען צום אָנהייב פֿון יעטוועדער גרופּע און אויך אויף יעדער זײַט איבערן טעקסט מיט שוואַרצע ציפֿער.
האָט גוט אין זינען, אַז די צאָלן איבערן טעקסט זײַנען ניט שײַך צו דער פּאַגי-
שציע פֿון בוך (די זײַטן זײַנען אָנגעוויזן אונטערן טעקסט, מיט דינע ציפֿער). ווען
איר זעט אַ שטייגער אין זוכצעטל באַלד צום אָנהייב אָאַזיס, אָאַזע 225, מיינט דאָס,
אַז איר דאַרפֿט זוכן אין דער גרופּע 225, וואָס דאָס איז די גרופּע יבשה (און ניט
אויף זעט 225). ווען איר זוכט אין זוכצעטל אַדערויף און געפֿינט אַדערויף 490
מיינט דאָס, אַז איר וועט דאָס וואָרט געפֿינען אין דער גרופּע 490 (וואָס דאָס איז די
גרופּע הוצאה) ; און אַזוי כּסדר.
6. ווען איר געפֿינט בײַ אַ זוכוואָרט צוויי אָדער מער צאָלן מיינט דאָס, אַז דאָס דאָזיקע וואָרט געפֿינט זיך אין צוויי אָדער מער גרופּעס באַגריפֿן. ידער ערשטער נומער באַלד נאָכן וואָרט באַצייכנט די גרופּע, וואָס צו איר געהער דאָס וואָרט דירעקט לויטן
אָ נ ו ו ײַ ז ו נ ג ע ן צ ו ם ז ו מ צ ע ט ל
טײַטש ; די אַנדערע נומערן באַצייכענען די גרופּע, אָדער גרופּעס, וווּ דאָס וואָרט באַגעגנט זיך אַסאָציאַטיוו, אָדער מיט אַן אַריבערגעטראָגענעם פּשט.
בײַם וואָרט אָבל אַ שטייגער שטייען די נומערן 512 און 245. דער ערשטער
נומער שיקט אָפּ צו דער גרופּע 2 51. זאָרג, לייד, טרויער ; אָבל איז דער מענטש
וואָס טרויערט גאָך אַ ניפֿטר. דער צווייטער נומער שיקט אָפּ צו דער גרופּע 245.
קבורה ; דאָ זײַנען אויסגערעכנט אַלע וואָס נעמען אָנטייל אין דער קבורה, און צווישן
זיי אויך דער אָבל.
7. אויב די פֿאַרשיידענע טײַטשן פֿון אַ זוכוואָרט זײַנען ווײַט פֿון אַנאַנד, שטייען ניט בײַם זוכוואָרט קײַן נומערן, נאָר א ו נ ט ע ר ן זוכוואָרט קומען, מיט קלענערע אותיות, עטלעכע אונטערווערטער מיט נומערן.
בײַם זוכוואָרט אַדרבא אַ שטייגער שטייט גיט קיין נומער, גאָר אונטער דעם
קומען אונטערווערטער מיט נומערן : אענשטימיקייט 331 ; ווילדקייט 385 ; היפּוך 1 1.
אונטער אויסגעבן געפֿינט איר אַזוינע אונטערווערטער מיט נומערן : מאַכן הוצאות
—4, 405 ; חתונה מאַכן 563 ; מסרן 587. איר וועט גיין צו דער גרופּע, וואָס אײַך
דוכט זיך, אַז זי איז צום נאָענטסטן צום פּשט וואָס איר זוכט.
8. די אונטערווערטער מיט קלענערע אותיות זײַנען נ י ט קיין דירעקטע אָפּטײַטשונגען פֿון דעם אייבערוואָרט ; זיי דאַרפֿן בלויז אויסהעלפֿן דורך געבן אַן אָנצוהערעניש אויף דער גרופּע באַגריפֿן, וואָס איר זוכט.
אונטערן זוכוואָרט אויסטערליש געפֿינט איר אַזוינע אונטערווערטער : שפּראַך
369 : גרויס 20, 413 ; ווונדערלעך 543. דורך דעם וועט אײַך זײַן גרינג אָפּצוזוכן די
גרופּעס וואָס איר דאַרפֿט ; אָבער די אונטערווערטער זײַנען גיט קיין דירעקטע אָפּ-
טײַטשועען פֿון דער אייבערוואָרט.
9. ווערטער פֿון איין שורש זײַנען אין זוכצעטל בדרך-בּלל געגעבן בלויז אין איין ווערטערקלאַס, דאָרטן וווּ ס'איז צום האַנטיקסטן ; אַנדערע ווערטערקלאַסן וועט איר גרינג געפֿינען אַליין.
אויב איר זוכט אַ שטייגער אַבסטראַקציע און ס'איז ניטאָ וועט איר זיך אָפּ-
שטעלן אויפֿן זוכוואָרט אַבסטראַקט ; אַנשטאָט אַגענטור וועט איר גיין צו אַגענט
אַנשטאָט אַדרעסירן צו אַדרעס ; אַנשטאָט אינסטאַלירן, אָפּערירן, אָרגאַניזירן וועט
איר נעמען די זוכווערטער אינסטאַלאַציע, אָפּעראַציע, אָרגאַניזאַציע ; אַנשטאָט
אַרבעטן וועט איר געפֿינען אַרבעט, אַנשטאָט בוי וועט איר געפֿינען בויען, אַנשטאָט
גליקלעך וועט איר געפֿינען גליק ; און אַזוי וועט איר נעמען האָרעווען, ווען איר
זוכט האָרעוואַניע ; וואַריאַציע, ווען איר זוכט וואַרוורן ; טעכניק, ווען איר זוכט
טעכניש ; הפֿקרות, ווען איר זוכט הפקר אָדער הפֿקרדיק אאַז“וו.
10. אויב די פֿאָרעם פֿון וואָרט איז אידענטיש אין עטלעכע ווערטערקלאַסן איז אין זוכצעטל אָנגעוויזן דער ווערטערקלאַס : נשסובסטאַנטיוו) , נשווערב) , אַרי נ:אַדיעקטיוו) , איווו נמאינוואַריאַנט) .
גיט אַ קוק אַ שטייגער אויף די זוכווערטער אָביעקטיוו, אויסזען, גוט, וויסן
אאַז“וו.
אָאַזיט
11. אויב אַ טייל פֿון אַ וואָרט איז אַרײַנגענומען אין האַלבע לבנות () מיינט דאָס, אַז ביידע פֿאָרמען פֿונעם וואָרט זײַנען קאָרעקט, אי מיטן אײַנגערינגלטן טייל אי אָן אים. — נאָך טייל ווערבן קומט אין האַלבע לבנות דאָס וואָרט ז י ך . די האַלבע לבנות באַטײַטן דאָ, אַז אין די גרופּעס וואָס זײַנען באַצייכנט דורך די נומערן וועט מען געפֿינען אי דעם פּשוטן ווערב, אי דעם רעפֿלעקסיוון ווערב.
אויספֿאָרש(ט)ן מיינט, אַז ביידע פֿאָרמען זײַנען קאָרעקט : אויספאָרשן און
אויספאָדשטן ; אומבייג(עווד)יק מיינט, אַז ביידע פֿאָרמען זײַנען קאָרעקט : אומביי-
געוודיק און אומבייגיק.
אַוועקשטעלן (זיך), אויסבאַהאַלטן (זיך), אויסלאָזן (זיך) מיינט, אַז אין די גרופּעס
איז פֿאַראַן אי דער ווערב מיט זיך אי דער ווערב אָן זיך. אויב אַ ווערב איז
פֿאַראַן אין אַ גרעסערער צאָל גרופּעס, אָדער אויב די טײַטשן פֿונעם פּשוטן און
פֿון רעפֿלעקסיוון ווערב זײַנען ווײַטער פֿון אַנאַנד, שטייען ביידע ווערבן אין זוכצעטל
באַזונדער — געוויינטלעך, ווי דער אַלף-בית פֿאָדערט, פֿריִער דער פּשוטער ווערב
און דערנאָך די פֿאָרעם מיט זיך : אויסשטעלן, אויסשטעלן זיך ; אויסרעמן, אויסרעמן
זיך אאַז“וו.
12. בײַ טייל ווערטער אין זוכצעטל זײַנען צוגעגעבן אויסטײַטשונגען אין קאַנטיקע קלאַמערן.
בײַם זוכוואָרט אָקטאַוו(אָ) איז אײַנגעקאַנטיקט נבוך) ; בײַם זוכוואָרט ברענען איז
צום אונטערוואָרט צוברענען צוגעגעבן אין קאַנטיקע קלאַמערן נקאָכן).
א
אָאַזיס, אָאַזע 226
אַבאַזשור 289
אָבאָיעס 113 א
אַבאָליציאָניזם 469
אַבאָליציע 463
אָביעקטיוו אַרי
אויסווייניקסט 6
געדאַנק 809
ערלעך 573
אָביעקטיווירן 6, 809
גאַנץ 82
געוויס 822
אַבסאָלוטיזם
הערשאַפֿט 456
שטרענגקייט 464
אָבליגאַציע
התחײַבות 492, 474
אַבנאָרמאַל
אויסנעמיק 58
אַבנעגאַציע
פֿאַרניינונג 882
נזירות 694
אַבסאָלווירן 572, 579
אבסאָלוט מ
עקסיסטענץ 1, 117
טעמפּעראַטור 14
אַבסאָלוט אַרי
אַבאָרט
געבורט 229
דורכפֿאַל 496
אַבדיקירן 461
אַבי 414, 60
אַביטוריענט שאַ
אָביעקט
זאַך 8
טעמע 810
ציל 892
אָביעקטיוו מ
שפּאַקטיוו 805
אַבסאָרבירן 192
אַבסורד 888
אַבסטינענץ 407, 594
אַבסטראַהירן 309
אַבסטראַקט
אומממשות 4
אָבסטרוקציע 45
אַבסענטעוזם 112
אָבסערוואַטאָריע אַש
אָבסערווירן
אינטעלעקט 808
אַבעראַציעי 180, 93, 12
אַמערגלוימן
אַיועקשיפלען
אַבערגלויבן
— גלייבעכץ
אַבראָגאַציע 468
אַברעוויאַציע 881
אַבדה 496
אָכֿות 287
אביון 498
אָבל 512, 245
אכֿן-טוכֿ 529
אבן-נגף 445
אבר 240
אַגאָניע סט
רעכטצײַטיקייט 89 ניט-אָפּגעהיטקייט 814 אומבבּיוונדיקייט 893
אַגדה, אַגדתּא 881, 609
אַגיטירן 359
אַגלאָמעראַציע 47
אַגלוטינאַציע 80
אַגנאָסטיציזם 880, 613
אַגענדע 897
אַגענט
פֿאַרמיטלער 402 פֿאַרטרעטער 460 האַנדלס-פֿאָרשטייער 485
אַגענץ 485
אָגער
פֿערד 173
סטראַשידלע 859
אַגראָנאָמיע 251
אַגריקולטור 251
אַגרעגאַציע 47
אַגרעסיע 452
אַדאַפּטירן 15
אַדאָפּטירן 467
אַדוואָקאַט 601
אַדווערב 871
אַדיוטאַנט
געהילף 446
מיליטער 458
אַדיעקטיוו 871
אַדיציע 25, 54
אַדיר
גביר 497
הערשער 456
אַדלמאַן אס
אַדמיניסטראַציע 459, 456
אַדמיראַל 453
אָדע
פּאָעזיע 882
לוינ 588
מוזיק 284
אָדעקאָלאָן 5
אַדעקוואַט
גלײַכווערטיק 18 גענוגיק 67, 409
אָדער
אַנאַטאָמיע 240 געאָלאָגיע 204
אָדער איווו 891
אַדערויף 490
אָדער לאָזן 7—
אַדרבא
אײַנשטימיקייט 881 וויליקייט 885
היפּוך 11
אַדרעס
קאָרעספּאָנדענץ ססאַ וווינונג 114
ווענדונג 878, 472
אַהינטאָן 111
אַהינטאָן זיך 188
אַהינקומען 188
אוהב בּכֿוד 541
אוהב ממון 501
אוהל
געצעלט 114
מצבה 245
אָוואַל 156
אַוואַנגאַרד
פֿאָרדעמדיקייט 89 מלחמה 452
אַוואַנטוריסט
ריזיקאַנט 540, 400 שווינדלער 863 רײַזנדער 170
אַוואַנטורע
אײַנשטעל 9, 400 שווינדל 868
געשעעניש 99
פּראָגרעס 181
פֿאָרויסצאָלונג 490, 491
אָוואַציע 583, 651
אַוודאי
געוויס 822
וויליקייט 885
אַוויאַציע 177
אַוויזאַציע 853
אַוויר
לופֿט 219
שלעכטער ריח 276
אַווירן, אָווירן 566
אָוונט 83, 290
אָוונטברויט 258
אוּווערטור 89, 284
אַוועקאײַלן 188
אַוועקבלאָזן 186
אַוועקגיין
אָפּגיין 188
הוצאה 490
אַוועקגנבענען זיך 188
אַוועקגעבן
געבן 479, 484
מייקענען 417
אַוועקדרייען זיך
ניט קוקן 806
אָפּגיין 188
אַוועקוואַרפֿן 186, 461
אַויעקזײַן 112
אַוועקזעצן זיך 196
אַוועקטראָגן 172, 481
אַוועקטראָגן זיך 188
אַוועקטרײַבן 186
אַוועקיאָגן 186
אַוועקלאָזן 478, 461
אַוועקלויפֿן 188
אַוועקלייגן
פֿאַרגרייטן 403
בײַקומען 464
טייטן 244
צעשטערן 107
אַוועקלייגן זיך
אַראָפּנידערן 196
ווערן קראַנק 420
אַוועקפֿאַלן
ווערן קראַנק 420 פּלוצלינג פֿאַלן 196
אַוועקפֿאָרן 188
אַוועקקומען 248
אַוועקקריגן זיך 188
אַוועקרוקן 186
אַוועקרוקן זיך 188, 432
אַוועקשאַרן 186
אַוועקשאַרן זיך 188
אַוועקשטויסן 186
אַוועקשטופּן 186
אַוועקשטיין 119, 166
אַוועקשטעלן (זיך) 130
אַוועקשיפֿלען זיך 188
אַוועקשיקן
אויסגלײַכן (זיך)
אַוועקשיקן 186, 463 אַוועקשלטדערן 186 אַוועקשלעפּן
טראָגן 172, 481
גנבענען 482
אַוועקשלעפּן זיך 188 אַוועקשפּאַנען 188 אַוועקשרײַבן (צו) 855 אוזורפּאַציע 464
אוטאָפּיע 846, 535 אוטיליזירן 406
אוטיליטאַר 566
אוטרירן 864
אויבנאויפֿיק
דרויסנדיק , 6
אַנטפּלעקט 852
געוויס 822
עם-האַרציש 884
ניט-אָפּגעהיט 814
אופֿן ריידן 874
אויבן אָן 580
אויבערפֿלעכלעך
—אויבנאויפֿיק
אויג 240
אויגנבליק 74
אויגנברעם 240
אויגנגלעזער 805 אויגן-ווייטאָג 420 אויגן-פֿעלער 420 אויגנשײַן 805
אויגנשײַנלעך
אַנטפּלעקט 352
מיגלעך 820
געוויס 822
אוידיטאָריע 801, 883, 287 אוידיענץ
אויפֿנעם 878
— צוהערערשאַפֿט אויוון 254
אויטאָ 175
אויטאָביאָגראַפֿיע 381 אויטאָגראַף 877
רעסטאָראַן 264
רעוואָלווער 641
אויטאָנאָמיע 469, 456 אויטאָפּסיע 245
אויטאָקראַטיע 456
אויטאָר
שאַפֿער 106
שרײַבער 881
אויטאָריזירן 575, 598 אויטאָריטעט
באַרעכטיקטקייט 575, 456
קענער 883
אויטאָריטעטן 456
אויטענטי(פֿי)צירן 818 אויטענטיש 335, 822 אויסאָטעמען 219
אויסאיידלען 424
אויסאיינצלען 57, 484 אויסאַרבעטן
שאַפֿן 106
פֿורעמען 151
פֿאַרשענערן 520
האָבן הכנסה 489
אויסאַרבעטן זיך 441 אויסבאַהאַלטן (זיך) 351 אויסבאַקן 260
אויסבאָרגן 491, 492 אויסבונד 574
אויסבייגן 154
אויסבײַטלען 482
אויסבײַטלען זיך 496 אויסבײַטן 96
אויסבילדן
שאַפֿן 106
פֿורעמען 151
לערנען 359
אויסבלאָזן
פֿאַרלעשן 257
מאַכן פֿינצטער 290
אויסבלויען 802
אויסבלייזן 852, 523
אויסבלייכן 294
אויסבליק
מיגלעכקייט 320
אויסבעטלען 489
אויסבעטן
קריגן פֿון 489
א' אַ בעט 189
שנײַדערײַ 526
אויסבעסערן 424
אויסבראַקירן 86
אויסבריִען
רייניקן 415
א' הינדעלעך 280
אויסברעכן
א' אַ שויב 193
א' אין צאָרן 610
קראַכן 279
מייקענען 417
אויסברענגען
אויפֿווײַזן 818
פֿאַרשווענדן 507, 490
פֿאַרקויפֿן 484
אויסברענגער 507 אויסברענען
פֿאַרלעשן זיך 257
בראַנדיקן 604
א' אַ לאָך 160
אויסגאָב
רעשט 486
— הוצאה
אויסגאַבן
— הוצאה
אויסגאַבע 879
אויסגאָלן 528
אויסגאַנג
סוף 48
געשעעניש 99
צואה 416
אויסגאַנגפּונקט 829 אויסגאָס
אויסגיסונג 198
אומגליק 498
אויסגיין
שטאַרבן 248
פֿאַרלעשן זיך זש
ווערן פֿינצטער 290
ענדיקן זיך 43
אַנטלויפֿן 432
געשען 99
א' פֿאַר הונגער 286
גיין אַ סך 170
גיין שפּאַצירן 188 אויסגיסן
א' אַ פֿליסיקייט 193
שמעלצן 217
פֿורעמען 151
אויסגליטשן זיך
פֿאַלן 196
האָבן אַ דורכפֿאַל 496
מאַכן אַ טעות 886
באַגיין אַ זינד 574 אויסגלײַכן (זיך)
מאַכן גלײַכווערטיק 18, 28
מאַכן אַ פּשרה 455, 484
אויסגליקן
אויסוואַשן
אויסגליקן 495
אויסגלעטן 163, 153
אויסגעבונדן
אין גאַנצן 82
פֿרײַנדלעך 552
אויסגעבן
אויסגערעכנט
אָפּגעהיט 818
בכּיוונדיק 892
עקאָנאָמיש 506
אויסגעשטערנט 289
אויסגעשניטענער 105
מאַכן הוצאות 490, 405 אויסגעשעפּט 441
חתונה מאַכן 568
מסרן 587 אויסגעבן זיך
פּאַסירן 99
באַווײַזן זיך 187 אויסגעגאָסן
שיין 520
פּאַסיק 15 אויסגעדינט סט, ש אויסגעדראָשן
אַבסורד שאַ, 519 אויסגעהאַלטן
פּאַסיק 15
איינמיניק 28
אויסגעשפּילט
אַלט 425, 75
קראַנק 420
אויסגעשריי 372
אויסגראַבלען 160
אויסגראָבן
פֿאָרשן 815
אויסגעפֿינען 828
אויסגריזשען 160
אויסדאַמפּן 220
אויסדאַרן 118
אויסדויער
באַשלאָסנקייט 887
פֿאַרשטענדלעך 847
באַשטימט 857
אויסדריקן (זיך)
א' וועש 224
האָבן אַ זינען 847
זאָגן פֿעסט 857
אויסהאָבן
ענדיקן 43
פּטור ווערן פֿון 193
אויסהאָדעווען 859
אויסהאַלטונג
אַלימענטן 258
אויסהאַלטן
האָבן האַפֿט 208
לאַנג לעבן 78
שטיצן 446, 479
האָבן אין זאַפּאַס 403
א' אַן עקזאַמען 859
א' מיט עסן 264
זײַן קאַלטבלוטיק 509
אויסהאָרכן 287
אויסהאָרעווען 489
אויסהאָרעווען זיך 1—
אויסהוילן 160
אויסגעוועפּט
אומטעם 269
אומריח 274
נאַריש 840 אויסגעלאַסן 597 אויסגעמאַכט
געוויס 822
שווינדלעריש 808 אויסגעמאַטערט 41 אויסגעפּאַשעט 117 אויסגעפּוצט 529 אויסגעפּרוּווט 411, 678 אויסגעפֿינען 328, 100 אויסגעצויגן
האָריזאָנטאַל 131
לאָנג נשטח) 117 אויסגעצייכנט
מערווערטיק 23, 4—
גוט 411, 437 אויסגעקאָכט
רויִנירט 496 אויסגערונען ווערן 107 אויסגעריבן
אַלט 425
האָבן האַפֿט 208
אויסדינגען זיך 474
אויסדעמפּן 260
האָפּ אויסדערוויילן 891 אויסדערציילן 878 אויסדרוק
שפּראַך 869, 874
אָנבליק 807
אויסדרייען
איבערדרייען 135
א' וועש 224
א' אַ פֿוס סט
אויסדרייען זיך
געשען 99
אָפּגיין 188, 482
זאָגן אַ תּירוץ שס אויסדרינגען
א' וועש 224
דעדוצירן 826
אויסדריקלעך
קלאָר 852
געוויס 322
אויסוואַל 891
אויסוואַלגערן 200, 261
אויסוואַנדערן 188
אויסוואַקסן
אַרויסשפּראָצן 190
אָנקומען 187
ווערן גרעסער 117
אויסוואַרטן
שפּעטיקן זיך 88
האָבן געדולד 509
אויסוואַרעמען 254
אויסוואָרף
אוממענטש 674
שטיפֿער 517
אויסוואַרפֿן 684
אויסוואָרצלען
יעטן 251, 184
צעשטערן 107
אויסוואַשן 415
אויסמאָרדן
אויסוווּקס
געוויקס 249
קרענק סט
אויסווײַזן
— דעפּאָרטאַציע אויסווײַזן זיך
פֿאַנטאַזיע 846
השערה 829
אויסוויילן 891
אויסווייניק 6, 186 אויסווײַסן 295
אויסווייען 224
אויסוויקלען זיך
אַרויסקומען 190, 102
פֿרײַען זיך 409 אויסווירקן
דורכפֿירן 43
באַאײַנפֿלוסן 894 אויסווישן
מאַכן טרוקן 224
מאַכן ריין 415 אויסוועג
מעטאָד 401
פּלאַן 897
פֿאַרבײַט 95
תּירוץ 588
אויסוועלגערן 201, 200 אויסוועפּן זיך 269, 220 אויס ווערן 401
אויסזאָגן
אַרויסריידן 872
מסרן 587
אויסזאָטלען 528 אויסזאַלצן 280
אויסזוכן
אויסגעפֿינען 828
אויסקלײַבן 891 אויסזונדערן 51 אויסזידלען
באַליידיקן 581
דעפּאָרטירן 198 אויסזייגן 481
אויסזיכט
האָפֿענונג 535
מיגלעכקייט 820 אויסזיצן
אַראָפּגיין 196
א' הינדעלעך 229 אויסזע(ן) מ
אָנבליק 807, 868
פּנים 240
קאָליר 293
אויס(נ)ווייניקייט 6
צושטאַנד 7
אויסזען וו
פֿאָרשן 815
אויסוויילן 891
דאַכטן זיך 829
אויסזען ווי 10
אויסזעצן
עקספּלאָדירן 279
א' אין אָרדענונג 87
ניט אײַנשטימען 882
קריטיקירן 584
אויסחוזקן 518
אויסחזרן 359
אויסחנפֿענען 489
אויסחשבונען 54
אויסטאָן זיך 523
אויסטאַפּן 315
אויסטאַפּעצירן 113א אויסטאָקן
טאָקן 115
פֿורעמען 151
מאַכן שיין 520
אויסטויגן זיך 437 אויסטײַטשן 349
אויסטיילן
צעגעבן 479
אויסזונדערן 51
אויסטיליקן 244
אויסטענהן זיך
שמועסן 878
קריגן זיך 447
אויסטער 247
אויסטערליש
שפּראַך 869
גרויס 20, 413
וווּנדערלעך 543
אויסטראָגן
געבורט 229, 881
באַטרעפֿן נפּרײַז) 600
ברענגען ריווח 409
אָפּניצן שפּ, 405 אויסטראַכטן
פּלאַן 897
פֿאַנטאַזיע 846
קאַפּריז 889
אויסטרייבערן 259 אויסטרינקען 595
אויסטריקענען
מאַכן טרוקן 224
ווערן דאַר 118
אויסטרעטן
א' אַ וועג 178
א' שיך 119, 425
אויסטרענען 626
אויסכאָווען 859
אויסכאַפּן
כאַפּן 481
קויפֿן 484
אויסלאָג 490
אויסלאָדן (זיך)
א' אַ משא 112, 207
געווינען אַ מישפּט 603 אויסלאָזן (זיך)
ניט אײַנשליסן 80
מאַכן אַ טעות 886, 814
ענדיקן זיך 43
געשען 99
אויסלאַטען 526
אויסלאַכן 518
אויסלאַנד 119
אויסלויפֿן נקאָכן) 260 אויסלופֿטערן 219, 255 אויסליווערן 198, 480 אויסלייגן
אָרטאָגראַפֿיע 869
געבן אַן אַדערויף 490
לייגן האָריזאָנטאַל 181
א' אין אָרדענונג 87
א' אַ חלום 849
אויסליידיקן 112
אויסלייזן 469, 446
אויסלײַען 491, 492
אויסלינקען נאַ פֿוס) 420 אויסלעבן זיך 242
אויסלערנען זיך 359
אויסלעשן
מאַכן פֿינצטער 257
אָפּמעקן 807
אויסמאָגערן (זיך) 118 אויסמאַטערן זיך 441
אויסמאָלן 808
אויסמאָלן זיך 346
אויסמאַכן
דערקענען 808, 305, 828
נאַאַרבעטן נפֿעל) 525
צעשטערן 107
רייניקן נאויג) פּט .
אָנגיין (אינטערעס) 811 אויסמאָרדן 244
אויסמאַרקירן
אויסצירקלען
אויסמאַרקירן
פּלאַנעווען 506
מאַכן אַ גרענעץ —1
הוצאת הספֿר 619
אויסעטעמען 219
אויסענצלען 57, 484
א' מיט דער הוצאה 506 אויסעסן 160, 45
אויסעצן 160
אויסמײַדן (זיך)
ווײַכן פֿון —5
אָפּווײַכן פֿון 180
אויספֿאָרש(ט)ן 815
אויספֿורעמען 151
אויספֿיטערן 117
אויספֿײַנען זיך
א' מיט צדקה 479
אויסמייקענען 480
אויסמישן 29
אויסמעב(ע)לירן 476
אויסמעלקן 248
אויסמעסטן 55
אויסמעקן
אָפּמעקן 867, 80
צעשטערן 107
אויסן
דרויסן 186
אָננליק 807
אויסנאַם
יוצא מן הכּלל 58
סופּעריאָריטעט 28
גוטקייט 411
אויסנאַר 868
אויסן ב ײַבן
ניט ווערן 188
איבערבלײַבן 27
ווערן קראַנק 0—
ניט אײַנשליסן 86 אויסנווייניק 6, 186 אויסן זײַן 892
אויסנייען 526
אויסניכטערן זיך 841 אויסניצן 405, 406 אויסנעם
תּנאַי 819, 474
אויסערגעוויינ(ט)לעך 58 אָנשטעל 681 אויספֿײַנערן 44 אויספֿײַפֿן 684 אויספֿילן
אויספֿאָרשן 815
אָנשטאָפּן 189
מאַכן דיק 117 אויספֿיר 826 אויספֿירלעך
בפֿרטיות 51
מיגלעך 820
אופֿן ריידן 874 אויספֿירן
ענדיקן 48
עקשנות 887
פֿירונג 1—
מצליח זײַן 495
א' אַ התחײַבות 677 אויספֿירן זיך
געבורט נב“ח) 229
אַרויסקלײַבן זיך פֿון 188 אויספֿלאַכן 169
אויספּאַטשן 188
ניט באַגעגענען זיך 48 אויספּאַקן
באַזײַטיקן 112
אַנטפּלעקן 528
אויספּאַרען
פּאַרען 220, 526
אויסמענטשלען (זיך) 859 קאָכן 260
רייניקן 415
וואַרעמען 254 אויספּאָר(ק)ען 160 אויספּאַשען 117, 264 אויספּוי ן 868 אויספּוע ן 48 אויספּוצן (זיך) 529 אויספּיקן 160 אויספּיקן זיך
געבורט 229
וועגעטאַציע 249
רעזולטאַט 102 אויספּלאַטשן 159 אויספּלאָנטערן 87
יוצא מן הכּלל 68
סוף 48
גוטקייט 411
סופּעריאָריטעט 28
אויסנעמען
א' אַ תּנאַי 819, 474
אויסשליסן 86, 579
נעפֿעלן ווערן 511, 660
האָבן דערפֿאָלג 888
אויספּלאָנטערן זיך שבּ אויספֿלוג 170
אויספֿלוס 226, 241
אויספֿלעכטן 151
אויספֿעלן 66
אויספֿעלן זיך 188
אויספֿרעגן 815
אויסצאָלן 493, 490
אויסצאַצקען (זיך) 529
אויסצוג 881
אויסצייכענען
רעקאָרדירן 866
צייכענען 151, 520
באַלוינען 605
אויסצייכענען זיך 28, 644
אויסציילן 54
אויסציִען
פֿאַרלענגערן נשטח) 117
אויספּלאַפּלען 858
אויספּלאַצן 279
אויספּלוידערן 858
אויספּלעטן
פּרעסן 626
אויספּראַצעווען 489
אויספּרוּוון 816
אויספּריִען 200
אויסשליסונג 86, 579 אויספּרעגלען 200
אויספּרעסן
פּרעסן 526
א' געלט 481
אויסקוועטשן 193
אויספֿאַלן
געשען 99, 100
אײַנפֿאַלן (געדאַנק) 809 פֿאַרלענגערן נצײַט) 73
מאַכן אַ קיצור 881
שאַרפֿן (מעסער) 161
אַנטלויפֿן 432
ריידן פֿאַרצויגן 876
אויסצירקלען
מאַכן אַ צירקל 156
מאַכן שיין 520
בלײַבן פֿון הינטן 146
אויספֿאַרטיקן 106
געווינען נקאָרטן) 495 אויספֿאָרן
א' אַ וועג 178
א' אַ פֿערד 248
אויסנעמען זיך
ענדיקן זיך 48
אויסדאַכטן זיך 829, אַא פֿאָרן 188
אויספֿאַרקויפֿן 484
אויסנעמעניש
אויסצערן (זיך)
אויסשטעלן
אויסצערן (זיך) 118 אויסקאָכן 200
אויסקאַלופּען 160
אויסקאָרטשעווען
אויסוואָרצלען 251, 184
צעשטערן 107
אויסקאָרמען 117, 264 אויסקאָרענייען
צעשטערן 107
אויסוואָרצלען 251, 184 אויסקוועטשן 193, 224 אויסקוילען 244
אויסקויפֿן (זיך)
באַפֿרײַען (זיך) 469
האָבן אַ תּיקון 593 אויסקומען
געשען 99
זײַן גענוג 67
א' מיט הוצאה 506
א' צו טאָן 892
לעבן בשלום מיט 455 אויסקומעניש
טייל 84
הכנסה 489
אויסקוק
פֿאָרשונג 815
האָפֿענונג 535
מיגלעכקייט 820
אויסקוקן
האָבן דעם אָנבליק דסאַ
האָפֿן 585
דאַכטן זיך 829
אויסקוקער 315, 453, 177 אויסקורירן (זיך) 426 אויסקילן 255
אויסקינצלען 520
אויסקירעווען זיך
מצליח זען 495
שפּאָרעוודיקייט 506 אויסקלאַפּן
פֿורעמען 151, 368
רייניקן 415
אויסקלאָרן 849, 415 אויסקליגן זיך 889
אויסקלײַבן 391
אויסקלײַבן זיך ש
אויסקלײַבער 889
אויסקליידן זיך 522 אויסקלעפּן
פֿורעמען 151
שפּאַלירן 113א
אויסקלערן
פּלאַן 897
אויסקנעטן
א' טייג 261
פֿורעמען 151, 868 אויסקער נהכנסה) 489 אויסקערן
באַזטטיקן 112, 198
איבערדרייען 135, 526 אויסקערעווען זיך
מצליח זײַן 495
שפּאָרעוודיקייט 506 אויסקראַצן
אויסהוילן 160
אָפּמעקן 867
אויסקריכן
האָר 528
צו נישט ווערן 463
געבורט וב“ח) 229 אויסקרימען 154
אויסקריצן 160
אויסראָטן
טייטן 244
צעשטערן 107
אויסראַמען 112
אויסרויכערן
— אויסרייכערן
אויסרוימען 112
אויסרונד(יק)ן 156 אויסרוען זיך 442 אויסרופֿן
באַקאַנט מאַכן 868
אויסשרײַען 873, 872 אויסרוף-צייכן 369 אויסרײַבן
מאַכן אַ לאָך 160
אָפּמעקן 867
אויסרײַבן זיך
אָפּטראָגן זיך 425
ווערן אַ מענטש 859 אויסרייד
תּנאַי 474
טײַטש (חדר) 849 אויסריידן (זיך)
ריידן 373, 872
אָפּשפּרעכן (כּישוף) 616
מפֿסיק זײַן 46
טטטשן נחדר) 849
מאַכן אַ טעות 886
אויסרײַטן
א' אַ וועג 178
א' אַ פֿערד 248, 178 אויסרײַטער 89, 257 אויסרייכערן 220, 415 אויסרייניקן
רייניקן 415
באַזײַטיקן 112
אויסרײַסן
נעמען 481
אַנטלויפֿן 482
אויסרײַסן זיך 188
אויסריכטן 898, 479
אויסרעכענען
חשבונען 54
זײַן אָפּגעהיט 818
פֿאָרויסזאָגן 845
אויסרעכענען זיך 606 אויסשדכנען 563
אויסשווענקען 415
אויסשולן 859
אויסשטאַטן 898, 479 אויסשטאַמפּן 151, 868 אויסשטאָפּן
אונטערלייגן 189
מאַכן דיקער דבּבּ
אויסשטאַרבן 243
אויסשטודירן 859
אויסשטוקעווען 526, 82 אויסשטײַגן
אַרונטערגיין פֿון 196
געבן אַ העכערן פּרײַז 502 אויסשטיין
לעדן 512
האָבן געדולד 609
האָבן געלט בײַ 492 אויסשטיין זיך
אויסוועפּן זיך 269, 2
קרענק 426
אויסשטײַערן 898, 479 אויסשטימען 15
אויסשטעלונג 807, 867 אויסשטעלן
אַראַנזשירן 87
אויסלערנען 859, 283
א' בילדער 352, שאַ
באַשווינדלען 863, 567
אויסשטעלן זיך
אויפֿהאַלטן (זיד)
אויסשטעלן זיך 631 אויסשטעפּן 526
אויסשטעקן 117
אויסשטראַלונג 289 אויסשטרײַכן 867, 86 אויסשטרעקן 117
אויסשטרעקן זיך 196 אויסשיט נצרעת) 420 אויסשייגעצן 581
אויסשיידן בּס
אויסשיסן 279
אויסשלאָג
צרעת 420
קאַפּיטאַל 486
אויסשלאָפֿן זיך 4 אויסשלייערן (זיך) 529 אויסשליסלעך
ספּעציפֿיש 61
אויסשליסן 86
אויסשמועסן זיך 373 אויסשמעקן שאַ
אויסשנאַפּן 828
אויסשנאָרן
באַקומען פֿון 489
אויסגעפֿינען 828 אויסשניט
אויסשליסונג 80
טייל 84
אויסשנײַדן
אויסהוילן 160
אויסשליסן 86
קאַסטרירן 106
אויסשניצן 151
אויסשעכטן —2
אויסשענקען
פֿאַרקויפֿן 484
גיסן נמשקה) 223 אויסשפּאָטן 618
אויסשפּאַנען
אויפֿבינדן 31, 173, 469
אויסציִען 117
אויסשפּיאָנירן 315 אויסשפּילן
שפּילן נמוזיק) 283
געווינען 495, 610 אויסשפּירן 816
אויסשפּירער 815, 453 אויסשפּעטן 618
אויסשפּראַך 372
אויסשפּרייטן זיך 117 אויסשפּריצן 228
אויסשרויפֿן 184
אויסשרײַבן
אַבאָנירן 462, 879
רעקאָרדירן 866
אויסשרײַען
לאָזן זיך הערן 872
באַקאַנט מאַכן 858 אויער 240
אויפּס 250
אויפֿאַקערן 251
אויפֿבאַהאַלטן 404 אויפֿבויען 106, 118 אויפֿבונטעווען 894 אויפֿנייגן 153, 163 אויפֿבינדן
צונויפֿבינדן 80
פֿונאַנדערבינדן 81 אויפֿבלאָזן
פֿאַרגרעסערן 117
מגזם זײַן 864
מאַנן בולט 158
אויפֿבליִען
וואַקסן 250
מצליח זײַן 495
אויפֿבליצן 289
אויפֿברויזן 510
אויפֿברעכן 166
אויפֿברענגען
אײַנזאַמלען 47
דערציִען 248, 106
פֿאַרמיטלען 402
אויפֿברענען 610
אויפגאָב
באַפֿעל 462
האַנטגעלט 490
אויפֿגאַבע
באַפֿעל 462
טעמע 810
אויפֿגיין
וואַקסן 60
ווערן גרעסער 117 אויפֿגיין זיך 47
אויפֿגעבונדן 579
אויפֿגעבלאָזן
געשוואָלן 117
בולט 158
באַרימעריש מסס
גאווהדיק 456
באָמבאַסטיש 874 אויפֿגעבן
דערלאַנגען 479
אײַנלאָזן 478
באַפֿעלן 462
פֿאָרלייגן 471
רעזיגנירן 461
אויפֿגעבראַכט 510 אויפֿגעזעצטער 600 אויפֿגעטראָגן
אויפֿגערעגט 510
פֿרײַנדלעך מיט 552
געשוואָלן 117
אויפֿגעטרייסלט 689 אויפֿגעלאָפֿן
בולט 158
געשוואָלן 117
אויפֿ(גע)לויף 47
אויפֿגעלייגט
געשטימט צו 608
פֿריילעך 611
אויפֿגעציטערט 589 אויפֿגעקומענער 545, 495 אויפֿגעקלערטער
געלערנטער 888
אַפּיקורס 618
אויפֿגערודערט 510, 608 אויפֿגערוימט 611 אויפֿגעריכט ווערן
מצליח זײַן 495
באַנײַט ווערן אַט אויפֿגערעגט 510
אויפֿגעשטאַנענער 467 אויפֿגראָבן 166
אויפֿדינגען זיך 484 אויפֿדעקן
אַנטפּלעקן 852, 858
אויסבלייזן 528
אויסגעפֿינען 828 אויפֿהאָדעווען 859, 106 אויפֿהאַלטן (זיך)
שטיצן 183
העלפֿן 446, 479
שטערן 445
אויפֿהיטן 404
וואַרטן 88
האַלטן ננאַזיץ) 476
געפֿינען זיך אין 111
אויפֿהאָקן
אויפֿפֿלאַקערן
אויפֿהאַקן 166
אויפֿהיטן 404, 6— אויפֿהייבן 197
אויפֿהייבן זיך
שטעלן זיך 180
אַרויפֿשטײַגן 195
וואַקסן 250
בונטעווען זיך 407 אויפֿהײַטערן 518 אויפֿהענגען —2
אויפֿהעצן 447
אויפֿהערן 46
אויפֿוואַכן 488, 508 אויפֿוואַקסן
וואַקסן 250
ווערן גרעסער 117 אויפֿוואַרטן
וואַרטן 88
באַדינען 408
אויפֿוואַרפֿן
צונויפֿזאַמלען 47
מוסיף זײַן 25
אַרויפֿשטײַגן 195
אויפֿחתמענען 166
אויפֿטאָן
פֿאַרענדיקן 48
אויסגעפֿינען 828
אויפֿטאַקט
מוזיק 283
פּאָעזיע 882
אויפֿטו(עניש)
טעטיקייט 488
רעזולטאַט 102
פּלאַן 897
שווינדל 868, 517
אויפֿטוער
— אַנולירן
— באַשיידן אויפֿלײַכטן 289 אויפֿלײַען 47 אויפֿלעבן 426 אויפמאַכן
פּראָדוצירן 878
עפֿענען 100
א' אַ גדבה 47 אויפֿמאָלן 868 אויפֿמאָנען 47 אויפמוטיקן
באַאײַנפֿלוסן 894
אויפֿווײַזן 818 אויפֿוויקלען
עפֿענען 166
אַנטפּלעקן 852, 523
וויקלען 157 אויפֿוועקן 894 אויפֿוועקן זיך 608 אויפֿזאַמלען (זיך) 47 אויפזאַץ
דרוק 878
ליטעראַטור 881
באַקליידונג 622 אויפֿזוכן 828 אויפֿזײַן 483 אויפזיכט 459, 313 אויפֿזען מ
— וווּנדער אויפֿזען וו 459 אויפֿזעער 459 אויפֿזעצן
אײַנזאַמלען 47
דרוק 878
שאַפֿן 106
הייבן 197
געבן אַ התמנות 460 אויפֿזעצן זיך
אויפֿהייבן זיך 180
אויסגעפֿינער 828, 106 אויפֿמישן
צעמישן 29
א' אַ ספֿר 523 אויפֿמערקזאַם 818 אויפנעם
קנלת-פּנים 654, 192
פֿאָטאָגראַפֿיע 384 אויפֿנעמען
אַרײַננעמען 192
אײַנשליסן 86
שפּירן 252
א' אַ געפֿיל 608
באַנעמען 808
מקבל פּנים זײַן 554 ע אויפעפענען 166 אויפֿפּאַסן 469
אויפפּאַקן
אַנטנלייזן 523, 166
אײַנזאַמלען 47 אויפֿפּלאָנטערן 37, 44 אויפֿפּראַלן 166
אויפֿפֿאָדערן
באַפֿעלן 462
אַרויסרופֿן 9— אויפֿפֿאַסן 808
אויפֿפֿאָרן זיך 47 אויפפירן
אײַנזאַמלען 47
א' אַ פּיעסע 883 אויפֿפֿירן זיך
מינהג 52
אויפֿפֿלאַטערן 195 אויפֿפֿלאַמען 256, 510 אויפֿפֿלאַקערן 256, 610
פֿעיִקער 487
אויפֿטראָג 462, 484
אויפֿטראָגן
געבן 479
זאַמלען 47
אויפֿרעגן 610
אויפֿטראָגן זיך 652
נאַשולויקן 587, 584 אויפטריט
אַרײַנקום 189
אָנהייב 41
טעאַטער 383 אויפֿטרײַבן 47 אויפֿטרייסלען 202, 589 אויפֿטרעט
אַרײַנקום 189
אָנהייב 41
טעאַטער 888 אויפֿטרעטן 460 אויפֿטרענען 526 אויפֿטרעפֿן זיך 47 אויפֿטשעפּען 80 ג אוןפֿעעבּןעך 488, 608 אויפֿלאַגע 879 אויפֿלאָזן 81
אויפֿלויפֿן
ווערן בולט 158
ווערן געשוואָלן 117 אויפֿלויפֿן זיך 47 אויפֿלייגן 25
אויפֿלייגן זיך 47, 479 אויפֿלייזן בּאַ
— צעשטערן
— צעשמעלצן
אויפֿפֿלעכטן
אומאַנגענעם
אויפֿפֿלעכטן 87
אויפֿפֿרישן (זיך) א אויפֿצאַנקען 256
אויפֿצאַפּלען 689
אויפציטערן 589
אויפֿצייכענען
רעקאָרדירן 866
צייכענען 868
אויפֿציילן 54
אויפציִען
אויפֿכאָווען 248, 106 וואַרטן 88
אויפֿקאָכן 260, 510 אויפֿקאַמען 415
פֿליסן 223
אָנשוועלן 117
אויפֿקוועטשן 47
אויפֿקויפֿן 484
אויפקומען
ווערן אַ מאָדע 580 ווערן אַ מינהג 52 אויפֿלעבן אַט
מצליח זײַן 495
דערהויבן ווערן 544 אויפֿוואַכן 488
געבוירן ווערן 102 אויפֿקייטלען 166
אויפֿקלאַפּן
עפֿענען 166
צוזאַמענקלעפּן 80 א' אַ באַנדעראָל 865 אויפֿקלערן
אַנטפּלעקן (סוד) 8ס8 לערנען מיט 859 פֿאַרטטטשן 349, 847 אויפֿקנוילן 165
אויפקנייטשן 165 אויפֿקניפּן
פֿאַרבינדן 80
אויפֿבינדן 81
אויפֿקעמען 416
אויפֿקערן 47
אויפֿראַמען 415
אויפֿרודערן 202, 508 אויפֿרוף 881
אויפֿרופֿן 47
אויפֿרופֿנס
עליה 619
אויפֿרוקן 47
אויפֿריגלען 166
אויפריידן זיך
שמועסן 873
פּלאַנעווען 897
קומען צו אַ הסבּם בּע אויפֿרײַס 279, 510
אויפֿרײַסן
עקספּלאָדירן 279
עפֿענען 166
צעשטערן 107
אויפֿרײַסן זיך 180
אויפֿרייצן 894, 7—, 610 אויפֿריכטיק 362, 573 אויפריכטן
העלפֿן 446
באַלעבן 426
דערהייבן 197
הייבן אין גראַד 544 הייבן אין מצב 495 מאַכן גלײַך 153
אויפֿמונטערן 513
שאַפֿן 106
אויפֿריכטן זיך 180, 195 אויפֿריִען 166
אויפריר
ווינראַציע 202, 508 טומל 280
אומאָרדענונג 88
אויפֿרעגן (זיך)
וויבראַציע 202
הייסבלוטיקייט 510, 508 אויפֿרעכענען 54
אויפֿשאַרן 47
אויף שוואַרץ
שריפֿט 877
פּלאַן 897
אויפֿשוווּנג 195
אויפֿשוועלן
ווערן בולט 158
ווערן גרעסער 117 אויפֿשוידערן 589, 510 אויפֿשטאַנד 467
אויפֿשטאָפּן 166
אויפֿשטופּן 47
אויפֿשטורעמען
וויבראַציע 202
הייסבלוטיקייט 510
אויפֿשטײַג
אַרויפֿשטײַג 195
שיפּוע 154
אויפֿשטיין
שטעלן זיך 180
א' פֿון שלאָף 433
בונטעווען זיך 467
אויפֿשטעכן
עפֿענען 100
צוזאַמעננייען 626
אויפֿשטעלן
שאַפֿן 106
בויען 113
געבן אַ התמנות 460 אויפֿהייבן 197
אויפֿשטעלן זיך 180, 195 אויפֿשײַנען 289
אויפֿשלאָגן
וויבראַציע 202
עפֿענען 160
זאַמלען 47
אויפֿשלינגען 264
אויפֿשליסן 166
אויפֿשלעפּן 47
אויפֿשנאָרן 47
אויפֿשנורעווען 81
אויפֿשנײַדן 166
אויפֿשפּאַלטן 166
אויפֿשפּאַרן 166
אויפֿשפּיל 283
אויפֿשפּרינגען 195
אויפֿשרײַבן 877
אויפשרײַבן זיך מיט 855 אויפֿשריפֿט 870, 881 אויקען נס
אויקציאָן 484
אויקציאָנער 485
אוירינגעל) 529
אולטימאַטום 481
אום נניט-גראָד) 54 אומאויסמײַדלעך 100, 886 אומאויספֿירלעך 821 אומאויסשטיילעך 512 אומאויסשעפּלעך 68 אומאויפֿהערלעך
המשך 45
אייביק 78
אומאיבעררײַסלעך 45 אומאײַנשטימיקייט 832 אומאַנגענעם נס
אומאַנטוויקלט
אומגעקינצלט
אומאַנטוויקלט
יונג 84
אומבאַאַרבעט 899
עם-האַרציש 884 אומאָפּהענגיק
אומשײַכות 9
גוטער מצב 497
אומאָפּווענדלער
געוויס 822
באַשערט 100
אומאָפּפֿרעגלעך 822 אומאָפֿיציעל 599, 828 אומאַרבעטפֿעיִק 420 אומאָרגאַניזירט 88 אומאָרדענונג 88 אומאָרנטלעך 574 אומבאַאַרבעט 899 אומבאַגרײַפֿלעך
— אומפֿאַרשטענדלעך
— פֿאַרהוילן
— וווּנדער
— אוממיגלעך אומבאַגרינדעט 823 אומבאַגרענעצט
אומענדלעך 68
אומבאַדײַטנדיק 414 אומבאַדינגט 822 אומבאַהאַוונט 884 אומבאַהאָלפֿן 488 אומבאַהיט 814, 429 אומבאַוווּסט
פֿאַרהוילן 851
אומבאַוווּסטזיניק
אינטעלעקט 808
אומבבּיוונדיק 893
אומשפּירעוודיק 253 אומבאַוועגלעך
שטילשטאַנד 169
געלאַסנקייט 489, 434 אומבאַזאָרגט 511 אומבאַזיגלעך 419 אומבאַזעצט 621 אומבאַטײַטיק 414 אומבאַטייליקט 434 אומבאַטעמט 269 אומבאַטראַכט
ניט-באַהיט 814
אײַנשטעלעריש 540 אומבאַליבט 553 אומבאַלעבט 243
אומבאַלעסטיקט 511 אומבאַנוץ 407
אומבאַנעמלעך 543
אומבאַפֿלעקט
ריין 415
אומשולדיק 591, 578
צניעותדיק 596
אומבאַצווינגלעך 419 אומבאַקאַנט
פֿאַרהוילן 351
ניט-באַרימט 545
אומבאַקלערט
ניט-באַהיט 814
אײַנשטעלעריש 540 אומבאַרופן 658
אומבאַרירט
אומפֿילעוודיק 253
אומנײַגעריק 812
צניעותדיק 596
אומבאַרירלעך 469
אומבאַרעכטיקט 576 אומבאַרעכנט 540
אומבאַרעמהאַרציק 567 אומבאַשטימט 828
אומבאַשטעטיקט 828 אומבאַשטענדיק 4? אומבאַשטרײַט עך 822 אומבאַשיידן 549
אומבאַשיצט 429
אומבאַשלאָסן 888
אומבאַשעפֿטיקט 484 אומבאַשרטבלער
גרויס 20
וווּנדעולעך 543
אומבאַשרענקט
— אומבאַגרענעצט אומבייג(עווד)יק
האַרט 212
עקשנותו-יק 887
אומבײַט
חילוף 96
פֿאַרבײַט 95
שינוי 93
אומבײַטעוודיק 98
אומבבּיוונדיק 893
אומברחמנותדיק 667 אומברענגען 244
אומבשלומדיק 447
אומבתּרבותדיק 567 אומגאַנג
מגפֿה 420
אומגאַנץ 83
אומגאַרטלען (זיך) 141 אומגוט 412
אומגיין
גיין 170
נוהג זײַן זיך 52
אומגלויבן 330, 613 אומגלייבלעך
אוממיגלעך 821
חידושימדיק 543, 20 אומגליק 498
אומגליקלעך 498, 512 אומגליקלעך מאַכן 567 אומגעבילדעט 834 אומגעבעטן 536
אומגעגנט 110, 120 אומגעדולד 510, 541 אומגעהאָרכזאַם 467 אומגעהײַער
חידושימדיק 543
פֿאַרברעכעריש 574 אומגעוויינ(ט)לעך
אויסנעם 53
גרויס 20
אומגעוויס 828
אומגעזאַמט 87
אומגעזונט
קראַנק 420
געזונטשעדלעך 423 אומגעזעצלעך 599
אומגעטרײַ 863, 589, 553 אומגעטרייסט 512 אומ עלומפּערט 438, 684 אומגעלונגען 496
אומגעלעגן
אומצײַטיק 90, 410
אוכוּנײַגעריק 812
אומגעניט 488
אומגעפֿעלשט 411
אומגעפֿרעגט 469
אומגעצוווּנגען
פֿרט 469
וויליק 885
אופֿן ריידן 374
אומגעצוימט 469
אומגעקינצלט
תּמימותדיק 862
אופֿן ריידן 874
אומגעראָטן
אומפּאַרמייש
אומדרייען
שינוי 98
אומקערן 94
איבערדרייען 185
אומדרך-ארץ 557
אומה 282
אומהאַפֿטיק 209
אומהאַרמאָניש
אומפּאַסיק 16
קעג(ע)נעריש 447
גרילציק 882
אומהיילעוודיק 0—
אומהעפלעך 557
אומהערשאַפֿט 457
אומוואַלגערן 198
אומגעראָטן
ניט-געלונגען 496
אומגעריכט 586
אומגערן
אומבבּיוונדיק 898
אומוויליק 886
אומגערעט(עניש) 66 אומגערעכטיק 574 אומגעשטאַלט(יק)ן 93 אומגעשטערט 469 אומגעשיקט
אומפֿעיִק 438
געלאַסן 489
אומגעשליפֿן
ניט-באַאַרבעט 899
שלעכטער געשמאַק 634 אומוואַנדלען
אימוואַגדערן 170
— שינוי
אומוואַרפֿן
וואַרפֿן 198
איבעראַנדערשן 98
צעשטערן 107
אומוויכטיק 414
אומוויליק 886
אומוויסיק
אומזעלבשטענדיק 466
אומחן
אומשיינקייט 521
דערווידער 542
אומטאָלעראַנט 464
אומטאַקטיש 657
אומטויגיק
שלעכט 413
אומפֿעיִק 488
אומטעטיק 434
אומטראָגן 172
אומיושרדיק 574
אומבּכֿוד 681
אומלאָגיש 888
אומלאָיאַל 558, 589
אומדערצויגן 557
תּמימותדיק 862
אומגראָד
אומיק 64
אומדאַנקבאַר 569
אומדויערדיק 209
אומדורכדרינגלעך
געדיכט 210
פֿאַרהוילן 851
פֿאַרמאַכט 167
אוממאָראַליש 674
אוממוזיקאַליש 282
אוממיגלעך 821
אוממיטלבאַר 401
אומממשותדיק 4
אוממעגלעך 821
אוממענטש
אויסוואָרף 674
אוממשמעותדיק 821
אימנאַוווּסטזיניק 808 אומנאַטירלעך
אומבבּיוונדיק
אומדורכפֿירלעך 821, 443 אומוויסנדיק 884
אומוועג 401, 178, 180
אומדײַטלעך
אומפֿאַרשטענדלעך 848 אומוועטער 219
אופֿן ריידן 874
אומדיסציפּלינירט
אומפֿאָלגעוודיק 467
אומדערצויגן 557
אומדירעקט 401
אומדענק עך 821
אומדערבאַרעמדיק 587
אומווענדן
שינוי 98
איבערדרייען 185
אומקערן 94
אומווערדיק
אומכּבודיק 681
אומיושרדיק 674
אומדערגרייכלעך 821 אומווערטיק 414
אומזאַץ
האַנדל 484
קאַפּיטאַל 489
אומזויבער 416
אומזוכן 815
אומזיכער 823
אומזיניק
אומדערהערט 674 אומדערוויזן 828 אומדערטרעגלעך עס אומדערלאָזלעך 599 אומדערמידלעך 483 אומדערפֿאָלג 496 אומדערצויגן 657 אומדערקלערלעך מיסטעריעז 851 אומפֿאַרשטענדלעך 848 אומזיסט בחינם 503 אומנוציק 410
אוממיגלעך 821 אַפֿעקטירט 681 שלעכטער געשמאַק 584 אופֿן ריידן 874 אומנאָרמאַל 53, 342 אומנוציק 410
אומנות 485, 487 אומנײַגעריק עאַ אומנייטיק 410
אומנישטערן 815 אומנערעוודיק 428 אומסדר 88
אומסימפּאַטיש 653 אומעט עם
אומעטום 108, 50 אומעטיק 512, 519 אומעטיש 674
אומענדלעך
אָנסופֿיק 68
אייביק 73
חידושימדיק 548
אומדערשעפּלעך 68
אומדערשראָקן 640
אומפֿאַרשטענדלעך 848 אומענלעך 12
אומער 508
אומערלעך 574
אומפּאַסיק 16
אומפּינקטלעך
אונטערבּרענגען
אומפּינקטלעך 886
אומפּערפֿעקט 4
אומפראָדוקטיוו 281
אומפּראָפּאָרציע 162
אומפראַקטיש 488
אומפֿאַלן 196
אומפֿאַנג
— אַרומליניע
— געשפּרייט
אומפֿאַסן
— אײַנשליסן
שוּענטפֿאַרטטטשונג 350 אומקרײַז
אומפאַרשעמט 649
אומפֿולקום 412
אומפֿולשטענדיק 412
אַרומליניע 1
נאָענטקייט 120
אומפֿילעוודיק 509, 253 אומקרייטיק 416
אומפֿירן 172
אומפֿלייט 416, 247
אומפֿעיִק 488
ניט-פֿעיִק 488
קראַפֿטלאָז 105
אימון 679
אומיושר 574
אומפֿאַרבײַטלע 51 אומפאַרבעסער עך 674 אומפֿאַרגלײַכלעך
גוט 411
מערווערטיק 28
אַנדערש ע, 9
אויסנעמיק 58, 51
גרויס 20
אומפֿאַרגעבלעך 574 אומפֿאַרגעסלעך 843 אומפֿאַרדײַונג 0
אומקאַרדײַלער 423 אומפאָרזיכטיק
אײַנשטעלעריש 640
— ניט-אָפּגעהיט
אומפֿאַרלאָזלעך
פֿליכט-פֿאַרגעסונג אַלס
אומיושר 574
אומפֿאַרמיטלט 401 אומפֿאַרמײַדלעך 100 אומפֿאַרמעגלעך 498 אומפֿאָרן 170
אומפֿאָרעמדיק 152 אומפּאַרענדיקט 44
אומצוגענגלעך
שוועריקייט 443
אוממיגלעכקייט 821
אומצווייפֿלדיק 822
אומצוטרוי 880
אומצוטריטלעך
ווטטקייט 119
שוועריקייט 448
אוממיגלעכקייט 821
גאווה 546
פֿאַרשלאָסנקייט 167
אומצוכט
אומריינקייט 416
אומרו
באַוועגונג 188, 202
טייל זיינער בּן
זאָרג 512, 589
הייסבלוטיקער 510, 508
טעטיקער 488, 517
אומרוען 88
אומריין 416
אומרעגולער
אויסנעם 58
אומפֿאָרעם 162
אומרעכטפֿאַרטיק 574
אומשאַרף 142, 807
אומשולדיק
ניט-שולדיק 591
תּמימותדיק 862
צניעותדיק 596
אומשטאַנד 7
אומשטאַרביק 2, 78
אומשײַכות 9
אומשיקן 354
אומשלײַדערן 198
אומשעדלעך 2—
אומשפּיר(עווד)יק 628
אומצולאָזלעך 821
אומצופרידן
ניט-צופֿרידן 512
ברוגז 502
אומצײַטיק
נוט אין צטט 90, 410 אומתּרבות 557, 581
צו פֿרי 87
אונטן 125
ניט-צײַטיק 899, 249 אונטער
יונג 84
אומצייליק
— אָנצאָליק
אומציכטיק 416
אומפאַרענדערלעך 98 אומצעשטערלער 208
אומצעשיידלעך 80
אומפאַרשטייעניש
נידעריקייט 125
אײַנשליסונג 85
מינערווערטיק 24
אונטעראײַלן 894
אונטעראָרדענען 464
אונטערבאַוווּסטזײַן 808
אומזינען 848
פֿאַרהוילן 851
חידושדיק 548
אומפֿאַרשטענדעניש
טיפּשות סא
אומקערן
אָפּגעבן 480
שינוי 98
איבערדרייען 135
אומקער 94
אונטערברעכן
שטערן 445
— מפֿסיק זײַן
אונטערברענגען 107
אונטערגאַנג
אונטערשלאָגן
אונטערגאַנג
צעשטערונג 107
טויט 248
קרענק א
אונטערגאַרטלען זיך 540 אונטערגיין
גענענען 187
זון 290, 83
מאָדע 584
צעשטערט ווערן 107
שטאַרבן 244
רויִנירט ווערן 496 אונטערגנבענען זיך 187 אונטערגעאָרדנט
אונטערטעניק 466
מינערווערטיק 24 אונטערגעבן
אונטערבעטן 189
פֿאַרלענגערן 117 אונטערגעבן זיך 406 אונטערגעוואַקסענער 84 אונטערגעריסן סט אונטערגעשטעל 188 אונטערגראָבן
אויסהוילן 160
צעשטערן 107
אונטערגרונט
באָדן 225
טיפֿקייט 126
פֿאַרהוילונג 361 אונטערדרייען זיך 187 אונטערדריקן 464 אונטערהאַלט
שטיץ 188
הילף 446
פֿאַרווײַלונג 514
שמועס 873
געזאַנג 283
אונטערהאַלטן (זיך)
העלפֿן 446
געזאַנג 288
אַמוזירן 514
שמועסן 878
אונטערהאַנדלען 402 אונטערהויזן 622 אונטערהייבן 197 אונטערהייבן זיך 195 אונטערהיצן 894, 447 אונטערהעלפֿן 446, 479
אונטערהעצן 894, לא אונטערהערן זיך 287
אונטערוואַקסן
עלטער ווערן 84
גרעסער ווערן 117
אונטערוואַרטן 88
אונטערוואַרפֿן
אָפּגעבן 480
אונטערטעניקן 464
אונטערוואַרפֿן זיך
פֿאָלגן 466
קרענק 420
אונטערוויסיקייט 808
אונטערוועג(נ)ס 170, 178 אונטערוועלט
גיהנום 608
שאָטנוועלט 614 א
פֿאַרברעכער-וועלט 574 אונטערוועש 522
אונטערזאָגן
באַאײַנפֿלוסן 894
אונטערזוכן 815, 427
אונטערחלק 240
אונטערחנפֿענען זיך 585 אונטערחתמענען זיך
אונטערשרײַבן זיך 866
באַשטעטיקן 881
אונטערטאַן מ
מוזיק אַש
אונטערטאָן
אונטערטאַננער) 466
אונטערטונקען זיך 200 אונטערטוקן זיך 200
אונטערטייל 125
אונטערטעניק 466, 648 אונטערטראָגן
טראָגן 172
דערלאַנגען 479
באַדינען 468
אונטערטרײַבן 894
אונטעריאָכן 464
אונטערכאַפּן
געבן שטיץ 183
מוזיק 283
אונטערלאָג
אונטערלאַשטשען זיך 685 אונטערלויפֿן 187
אונטערלײַב 240
אונטערלייג 189, 115 אונטערלענען זיך
אָנשפּאַרן זיך 133
עסן 264
אונטערלעקן זיך 585
אונטערמאַכן 117
אונטערמוטיקן 894
אונטערמינעווען 425
אונטערנעמען
אונטערנעמונג 400
באַשעפֿטיקונג 435
טעטיקייט 483
דערוועגן זיך 540
אונטערערד
טיפֿקייט 126
פֿאַרהוילונג 861
אונטערפֿאָרן 187
אונטערפֿיסל 445
אונטערפֿירן
ברענגען 172
אָפּנאַרן 863
מאָלן 118 א
אונטערצינדן 250
אונטערקויפֿן 690
אונטערקויפֿן זיך 585
אונטערקומען 187
אונטערקוקן זיך 815, 805 אונטעררוקן 479
אונטעררוקן זיך 187
אונטעררײַסן 425
אונטעררײַסן זיך 420
אונטעררעכענען 82, 54 אונטערשאַצן 582
אונטערשאַצן זיך 647 אונטערשטופּן 479, 446 אונטערשטופּער 446, 588 אונטערשטוקעווען 117 אונטערשטיין זיך 540 אונטערשטיצן
געבן אַן אָנשפּאַר 183
העלפֿן 446, 479
אונטערשטעלן זיך 640 אונטערשטרײַכן
אַקצענטירן 872
וויכטיקייט 413, 857 אונטערשייד 12
אונטערשיידן 808, 305 אונטערשיקן 172
אונטערשלאָגן
אונטערלייגן 189, 626
גנבענען 482
4
אונטערשלאַק
אונטערשפּילן
אויפֿהעצן 894
אונטערשפּרייטן 189
אורעלטערן 287
אוניווערסאַל י
אַלגעמיין 50
מוזיק 288
אוניפֿאָרם י
קליידונג 522
איינפֿאָרמיק 151 איינמיניק 28
אוניפֿיצירן
פֿאַרבינדן 80
אוניקום
סופּעריאָריטעט 28 אונץ
וואָג 2
אופֿן 401, בּאַ, 7 אוצר
אוקראָפּ 250, 0“
אותו מקום
ערווה 240
אותות ומופתים
וווּנדער 548
אַזאַרט
אַטלאַס
העלך 614 א שטערן 208 אַטלעט
פּאָרטסמאַן 514 גיבור 419 117
אָזערע 226
אַזשור
נעייענ 524, 291, 118
אַחדות
אייניקייט 80
קאָאָפּעראַציע 44
אַחריות
אַטאַוויזם *9
אַטאַק(ע)
אַטאַקירן
קריטיק 684
פֿאַרג(ע)וואַלדיקן 697
אורזאַך
אָטחיהן זיך ט
אויפֿווײַזן 818
אַטראָפֿיע 118, ט
אַטראַקטייי
אַטראַקציע
צוציִיִקייט 185
טעאַטער שאַ
איבונג
. געניטונג
איבלען
אינעראַנדערשן י
איבערבײַטן
שינוי 98
חילוף 96
אי-ער-ײַ-ן
איבּערלויפן
איבערבײַסן מ
פֿרישטיק 258
איבערבײַסן וו
עסן 264
איבערגעלאָדן 67
איבערגעלאַף 88
איבערגעלייגט
איבערבלעטערן 135 איבערבעט 188, 115 איבערבעטן 502
איבערבעטן זיך 455 איבערבראָך 93
איבערברעכן בּאַ
איבערגאַנג
שינוי 98
קרענק 420
איבערגיין
א' אַ שטח 171
איבערחזרן 64
פֿאָרשן 815
זען צו פֿיל 67
זײַן ווערט מער 28 איבערגיין זיך 170 איבערגיסן
אַריבערטראָגן 172
שינוי 98
איבערגיסן זיך 67 איבערגלויבן 329, 615 איבערגליקלעך 511 איבערגנכֿענען 172 איבערגנכֿענען זיך 171
איבערגעפּאַקט 67
איבערגעפֿאַלן 639
איבערגערעכנט 818
איבערזאָגן —
איבערזאַלצן
גוזמא 864
גרויסצאָליקייט 67
יקרות 502
איבערזײַן 111
איבערזען
זען 805
איבערגעשטאַלט(יק)ן 93 לייענען 359 איבערגעשטאַנען 5ש, 75 מאַכן קאָרעקטורן 78! איבערגעשפּיצט
קלוג 339
כיטרע 863 איבערגרופּירן 98 איבערדערציילן 878 איבערדערציִען 859 איבערדרוקן 879 איבערדרייען
שינוי 98
היפּוך 11
איבערקערן 135
אומקערן 94 איבערהאַלטן
האָבן געדולד 509 איבערהאַקן
שטערן 445
פֿאָרשן 815
זיין אָפּגעהיט 313 איבערזעצן
אַריבערטראָגן 172
ליטעראַטור 9—, 389 איבערזעצן זיך 171 איבערזעצער 849 איבערחזרן 64
איבערטאָן זיך 622 איבערטראָגן
אַריבערטראָגן 172
איבערזעצן 849, 369
האָבן געדולד 509
טרײַבן רכילות 686 איבערטראָגן זיך 171 איבערטראַכטן
טראַכטן 809
איבערהאָרעווען זיך 441 שרעקן זיך 689
זײַן ניט-באַשלאָסן איבערטרײַבן
איבעריאָגן 172 איבערהיפּ(ער)ן 86, 886 מגזם זען *86 איבערטרעטן
איבערגיין 171
זינדיקן 574
איבערטרעפֿן 28 איבעריק
אומנוציק 410 איבערוואַרטן 88, 484 איבערכאַפּן זיך 171 איבערכיטרעווען אַאַאַ איבערלאָדן
אַריבערטראָגן 172
גרויסצאָליקייט 67 איבערלאָזן
א' שיריים ע
אטנלאָזן 478
מוותּר זײַן 572, 647 איבערלויפֿן
איבערגיין 12
איבערהייבן זיך
ווערן מיד בּ.4
איבערגעבוירן ווערן 426 שטאָלצירן 546
איבערגעבן
איבערטראָגן 172
גענן 479
דערציילן 853
לערנען 359
איבערגעבן זיך
איבערוואָג
שווערקייט 206
גרויסצאָליקייט 67
סופּעריאָריטעט 28
איבערוואַנדערן 171
אונטערטעניקייט 466 איבערוואַקסן 28,117
פֿרײַנדשאַפֿט 552, —ס איבערוואַרפֿן 172
איבערגעגעבן 660
איבער געוואַלד 886
איבערגעוואַלדיקן 464
איבערגעוואַקסן 85
איבערוואַרפֿן זיך
איבערגיין בּדבּ
שינוי 98
איבערגעוואָרפענער 607 שלום מאַכן 455
איבערגעווינען 894
איבערווייטאָגן 609
איבערגעוועלטיקן 404 איבערווינקען זיך 805
איבערגעזאַלצן 864
איבערוועגן 28
איבערגעזעטיקט 519 איבערוועלן זיך 5
איבערגעטריבן —8
איבערווערטלען זיך 7— גריי-צאָליקייט זי
אָימערלופטערן
אימעשטופּן
איבערלופֿטערן 219, 255 איבערלייגן
אַריבערטראָגן 172
איבערזעצן 849, 869 איבערלייגן זיך
האָבן אַ ייִשוב-הדעת 809
זײַן אָפּגעהיט 818
זײַן ניט-באַשלאָסן 888 איבערלייענען 359 איבערלעבן
א' אַ געשעעניש 99
האָבן האַפֿט 208
דויערן 78
איבערלעבעניש
געשעעניש 99
אומגליק 498
איבערמאַכן
שינוי 93
אימיטאַציע 14
איבערמאָס
גרויסצאָליקייט 67
סופּעריאָריטעט 28 איבער מאָרגן 77
איבערמוטשען זיך
מיטעלער מצב 499 איבערמישן
איבערדרייען 135
אימיטירן 14
איבערמענטש 28
איבערמעסטן 65
איבערנאַטירלעך
אויסנעם 58
איבערנייען 526
איבערניצעווען 185, 5 איבערנעמען
אַריבערטראָגן 172
מקבל פּנים זײַן 556
נעמען טײַער 502 איבערנעמען זיך
ווערן ווייניקער 20
ענדיקן זיך 48
ווערן מיד 1—
קאַפּריזען 889
יחסנען זיך 646
איבערסענסיטיוו 508, 662 איבערענטפֿערן
אַריבערטראָגן 122
אויסליווערן 193
איבערענטפֿערן זיך 887 איבערערדיש
גײַסטיק 4
איבערפּעקלען 172 איבערפּעקלען זיך 171 איבערפֿאַלן 452 איבערפֿאָרן 171 איבערפֿאָרן זיך 170 איבערפֿוילן 425 איבערפֿורעמען 98 איבערפֿילן 67
איבערפֿירן
אַריבערטראָגן 172
קאַליע מאַנן 425, 507 איבערפֿלאַנצן 172 איבערפֿלאַנצן זיך 171 איבערפֿלוס
געוואַסער 226
גרויסצאָליקייט 67
איבערבלײַב 27 איבערפֿעפֿערן
גרויסצאָליקייט 67
גוזמא 864
יקרות 502
איבערפֿרירן 425 איבערפֿרעגן 815 איבערצאָלן 502 איבערצאַמען 140 איבערצוג 188
איבערצוימען 140 איבערצײַגונג 829 איבערצײַגן
אויפֿווײַזן 818
באַאײַנפֿלוסן 894 איבערציילן 54
איבערציִען 188
איבערציִען זיך 171 איבערציִער 622 איבערקאָכן
קאָכן 260
פֿאַרדײַען 264
איבערקויפֿן
האַנדל 484
געבן שוחד 490 איבערקומען
א' א קרענק 426
געלעגן ווערן 229
פֿאַרענדיקן 43
געהאָלפֿן ווערן 446
איבערקוקן 816, 818 איבערקוקן זיך 805 איבערקלאַנג 277, 871 איבערקליגן 868
איבערקלײַבן
אָרדענונג 87
זײַן קאַפּריזנע 889 איבערקלײַבן זיך 171 איבערקערן (זיך)
איבערדרייען 135, 526
היפּוך 11
איבעראַנדערשן 98
פֿאַלן 196
צעשטערן 107
מאַכן אַ רעוואָלוציע 467
מאַכן אַן אומאָרדענונג 88 איבערקערעניש
— איבערקערן (זיך) איבערקריכן 171
איבערקרימען (זיך)
אימיטירן 14
אָפּשפּעטן 518
איבערקרענקען 426 איבערראַשן
אומגעריכטקייט 686
וווּנדער 543
איבעררוקן 172
איבעררוקן זיך 171 איבערריידן
שמועסן 878, 458
באַאײַנפֿלוסן 898 איבעררײַסן
מפֿסיק זײַן 46
אײַנלאָזן 478
מחלוקת 447
איבעררעכענען
טראַכטן 809
זײַן אָפּגעהיט 818
זײַן ניט-באַשלאָסן 888
נעמען טײַער 502
מאַטעמאַטיק 54
איבערשאַצן
מגזם זײַן 864
איבערשאַצן זיך 646 איבערשטאַרקן 404 איבערשטופּן
אַריבערטראָגן 172
האָבן געדולד 509
מיטעלער מצב 499
אימערשטײַגן
אייגנט
איבערשטײַגן
אַריבערגיין 171
זײַן מערווערטיק 28, 544 איבערשטעלן 172
איבערשיכטן
שינוי 98
אַריבערטראָגן 172
איבערשיכטן זיך 485
איבערשיפֿ(לע)ן (זיך) 171 איבערשיפֿן 172
איבערשיקן 172
איבערשלאָגן
הפֿסקה 46
שטערן 445, 875
רעקוויזירן 481
אויסדינגען 500
מאַכן אינווענטאַר 866
קאָרטנשפּיל 516
א' אַ באָרשט 260, 270 איבערשלאָפֿן זיך 442
איבערשלאַק 188, 626 איבערשלעפּן 172
איבערשלעפּן זיך 171
איבערשמוגלען 172
איבערשמוגלען זיך 171 איבערשמועסן 878, 458 איבערשנײַדן 81
איבערשעה 435
איבערשפּאַלטן 81
איבערשפּאַנען
איבערגיין 171
א' אַ פֿערד 178
איבערשפּיצל 868
איבערשפּיצן
באַשווינדלען 863
זײַן מערווערטיק 23
איבערשפּרײַזן
אַריבערגיין 171
באַגיין אַ פֿאַרברעך 674 איבערשפּריקטן 188
איבערשרײַבן אויף 479 איבערשרײַבן זיך 855 איבערשריפֿט 881
איבערשרעקן (זיך) 689 איגנאָראַנץ 884
איגנאָרירן 682, 578
אידיאָט
משוגענער טאַ
שוטה 840
אידיאָם 869
אידיאָסינקראַזיע בּס
אידיליע 552, 455 אידעאָגראַפֿיע 877 אידעאַל מ
מאָדעל 18
פֿאַנטאַזיע 846, 2 אידעאַל אַרי
גאַנץ 82
אידעאָלאָג 860
אידעאַליזירן
פֿאַנטאַזירן 846 אידעאַליזם
אינטעלעקט 808, 809
פֿאַנטאַזיע 846
גוטהאַרציקייט 566 אידענטיפֿיצירן 808
א' זיך מיט 10
אידענטיש 10
אידעע
געדאַנק 809, 2
פּלאַן 897
אידעעל 808
אידעע-פֿיקס שאַ
איזאָלאַטאָר
עלעקטריע 104
שפּיטאָל 427
איזאָלירן 81
איזאָלירן זיך 555 איזוואָשטשיק 173 איטלעכער א
איי
אַנאַטאָמיע 240
אייביק 78
אייבערדעק
שיף 176
בנין 118
אייבערהאַר 456
אייבערהערשאַפֿט 456 אייבערוואָג
שווערקייט 206
עודף 25
גרויסצאָליקייט 67
סופּעריאָריטעט 23 אייבערחכמח
פּלאַן 897
אייבערמאַכט 456 אייבערמאַן 459
אייבערמענטש ש אייבערפֿלאַך 186, 64 אייבערפֿלעכלעך
— דרויסנדיק
— עם-האַרציש
— נאַריש
— ניט-אָפּגעהיט
— פֿאָראורטייליק אייבערצײַג 188, 626 אייבערקול 286 אייבערשט
מערווערטיק 23
הייך 124
אייבערשטאָף 188 אייבערשטיבל 114 אייבערשטים 286 אייבערשטער (דער) 606 אייבערשיכט 122, 250 אייבערשלאַק 138, 626 אייבערשעה 435 אייבערשפּיצל
פּלאַן 897
אייגל
אויג 805
באָטאַניק 249
וועבערײַ 624 אייגן
באַזונדער בּס, 6
אייגנס 476
קרוביש 289
אייגנאַרטיק 61, 6 אייגנהאַנטיק 877 אייגנווילן 887, 464 אייגנזיניק 887 אייגנטום
— אייגנס
אייגנטימלעך
— ספּעציפֿיש אייגנטימער 476 אייגנטלעך 862, 849 אייגנלויב 588, 646 אייגן-ליבע 567, אַא אייגנמאַכטיק
הערשאַפֿט 456, 464
אומגעזעצלעכקייט 599 אייגננוציק 667 אייגנס מ
פֿאַרמעגן 476 אייגנס איווו
אַליין 57
בבּיוון 892
אייגנשאַפט
אײַנגעשרומפּן
אייגנשאַפֿט 51, 62 אייגעניק 424
אייגענער
קרוב 289
פֿרײַנד 552
איידל
יחסניש 544
אומהאַפֿטיק 209
גוטהאַרציק 566
שוואַך נקראַנק) 420
גוטער געשמאַק 688
קאַפּריזנע 889
דאַר 118
אופֿן ריידן 874 איידלמוט 566 איידלשטיין 529 איידעם 288
אייווײַסל 241 אטז 255
אטזוואַסער 228, 258 אײַזלאָך 166
אײַזן
מעטאַל 217
פּרעסאײַזן 526 אײַזנבאַן 174
אײַזנברעך 410 אײַזנוואַרג 263 אײַזערן
האַרט 212
קרעפֿטיק 419
באַשלאָסן 887
שטרענג 464
אומפֿילעוודיק 509 אײַזקעלער 408 אייטל
איינמיניק 28
גאווה 540
אײַטער
ציץ (בהמה) 240
מאַטעריע 416 אייטערן זיך 417 אייל
פֿעטס 221
אײַליק
געאײַל 440
זויער 272
איילן 221, 163 אײַלן (זיך) 440 איילפֿאַרב 293
אײַנאָטעמען 219, 273 אײַנאייגענען זיך 489 איינאַקטער 883
אײַנאָרדענען 87
אײַנאָרדענען זיך
באַזעצן זיך 111
בעל-הבתישקייט 476 אײַנבאַהאַלטן 404, 606 אײַנבאַלזאַמירן 4— אײַנבייגן
קנייטשן 165
קרימען פּע
אײַנבילדונג
פֿאַנטאַזיע 846
גאווה 546
אײַנבינדן נבוך) 880 אײַנבינדער 880
אײַנבירגערן זיך 111 אײַנברעכן
צעשטערן 107
איבערגעוועלטיקן 484
שטוביקן נב“ח) 248
אויסלערנען 359
גנבה 482
האָבן אַ דורכפֿאַל 496 אײַנברעכן זיך 189
אײַנברענגען
הכנסה 489
אײַנגיין
אַרײַנגיין 189
אײַנגעשרומפּן ווערן 118
אײַנגייער 189, 552 אײַנגלידערן זיך 111 אײַנגלייבן זיך 829
אײַנגלייבעניש 829, 615 אײַנגעבוירן 5, 62
אײַנגעבילדעט
— פֿאַנטאַזיע
גאווה 456
פֿאָראורטייל 827
אײַנגעבן
א' אין געריכט 601
א' אַ רפֿואה 427
א' אַ ספֿר-תורה 479 אײַנגעבן זיך 495
אײַנגעבראָכן ווערן
קרענק 420
מידקייט בּ.4
אומדערפֿאָלג 496
צעשטערונג 107, 425
אײַנגעגלייבט
אײַנגעגעסן
עקשנות 887
שלעכטהאַרציק 667
סוביעקטיוו 5
אײַנגעדאַרט 118
אײַנגעהאַלטן
שווײַגעוודיק 875
שפּאָרעוודיק 506
נזירות 594
קאַלטבלוטיק 509
עניוות 647
צניעות 596
אופֿן ריידן 874
אײַנגעהויקערט 154 אײַנגעוואַקסן 6
אײַנגעוואָרצלט 5, 52, 208 אײַנגעוווינען זיך 52 אײַנגעזונקען ווערן
טיפֿקייט 126, 196
מפּלה 496
פֿאַרפֿאַלן ווערן 188 אײַנגעזעסענער 110 אײַנגעטריקנט ווערן 224 אטנגעלאַף
אומאָרדענונג 88
פֿאַרזאַמלונג 47
אײַנגעמאַטערט 441 אײַנגעמאַכטס 268 אײַנגעניטן זיך 859 אײַנגענעם
שיין 520
באַטעמט 268
אײַנגעפֿינען זיך 111 אײַנגעפֿלאַנצט 5, 6 אײַנגעקערעוועט 655 אײַנגעקערפּערט 85 אײַנגערעדט
פֿאַנטאַזיע 846
אײַנגעשטעלט
געדיכט 210
אָרדענונג 87
סבּנה 429
נאָרמע 52
אײַנגעשפּאַרט 887, 827 אײַנגעשרומפּן 118
אײַנדאַרן
אײַנדאַרן 224, 118 אײַנדיקן 210
אײַנדעקן 188
אײַנדרוק
קאַרנ 160, 865
רושם 508, 252 אײַנדרימלען 4 אײַנהאַלטן
שטערן 445, 470
אָפּראָטן 896
אײַנהאַלטן זיך
נזירות 594
קאַלטבלוטיקייט 509 אײַנהאַמעווען
א' די וועלט 641 אײַנהאַנדלען 484 אײַנהיטן 404, 506 איינהייט 67
איינהייטלעך 28 אײַנהייצן 254
אײַנהילן 188, 351 אײַנהערן זיך 287 אײַנוואַלגערן 107 אײַנוואַנדערן 189 אײַנוואַרפֿן 107
אײַנוואָרצלען 894, 29 אײַנוואָרצלען זיך 111 אײַנוווינער 116
אײַנוויגן 4
אײַנווייקן 223
אײַנוויליקן 881
אײַנוויקלען 188
אײַנווירקן 894
אײַנוועבן 191
אײַנווענדן 825, 882, 7— איינוך 105
אײַנזאַלצן 270, 4— איינזאַם
— עלנט
אײַנזאַמלונג 47, 617 אײַנזאַפּן 192, 228 אײַנזאַץ 620
אײַנזייגן 228
איינזײַטיק
פֿאָראורטייל 827, 574 אײַנזען 111
אײַנזײַערן 2, 404 אײַנזינקען 196
אײַנזע(ן)
אינטעלעקט 808
טאָלעראַנץ 465
אײַנזעעניש
גוטהאַרציקייט 566
טאָלעראַנץ 465
מחילה 572
אײַנזעצן
אַרעסטירן 470
אָרדענען 87
אײַנחזרן 848, 859 איינטאָניק
מוזיק 283
אײַנטוליען (זיך) 188 אײַנטײַטשן 849
אײַנטייל 488, 477
אײַנטיילן 87
אײַנטענהן 873
אײַנטראָגן 489
אײַנטרויען זיך 829 אײַנטרעטן
אויסטרעטן אַ וועג 178
אײַנשמוצן 416
אייניקייט
איינס 67
אײַנשטימיקייט 881
שלום 455
פֿאַרבונדנקייט 80
אייניקל 238
אײַנלאַדן
— (פֿאַר)בעטן
אײַנלאָזן 478
אײַנלויפֿן 118
אײַנליבן זיך 560
אײַנלייגן
דעפּאָנירן 490, 475
צעשטערן 107
אַראַנזשירן 87
קאָנסערווירן 404, 270
א' שלאָפֿן 2—
אײַנלייזן 489
אײַנלייטונג
— אַרײַנפֿיר
אײַנלעבן זיך
געוווינהייט 52
פֿרײַנדשאַפֿט 552, 455 אײַנלערנען 359, 843 אײַנמאַטערן זיך 441 אײַנמאַכן
קאָנסערווירן 404, 206
זײַערן 272, 261
באַשווינדלען 863
אײַנמאָנען 47, 489
אײַנמאַרינירן 2 אײַנמידן זיך 1— איינמיניק 28
אײַנמסרן 587
אײַנמעלדן (זיך) 806, 187 אײַננאַדזשען זיך 654 אײַננורען (זיך) 188 אײַננייען 626
אײַננעמען
הכנסה 489
נצחון 495, 464
פֿאַרשמעלערן 118, 626
א' מעדיצין ש
אײַנזאַפּן 22
באַרויִקן 518
אײַננעסט(יק)ן 111 אײַננעצן 228
אײַנסטאַלירן
גרינדן 106
מסדר זײַן 87
אײַנסטאַלירן זיך 111 אײַנעטעמען 219 אײַנעקשנען זיך 27 אײַנפּאַקן 87
אײַנפּלאַצירן (זיך) 111 אײַנפּלעטש(ע)ן 159 אײַנפּעקלען
אײַנדעקן 188
קאָנסערווירן 4—, סע אײַנפּריִען 200
אײַנפּרעסן
פּרעסן 526
פֿאַרקלענערן 118 איינפֿאַך
איינסיקייט 57
פּשוט 582
תּמימותדיק 862
נזירות 694
עקאָנאָמיש 606
פֿאַרשטענדלעך 847
המוניש 545
אידעע 809
פּלאַן 897
קאַפּריז 889
אינטויִציע 893
מפּלה 496
אײַנפֿאַלעריש 828
אײַנפאָרהויז
אימער-יע
אײַנפֿאָרהויז 114
איינפֿאָרמיק 151
אײַנפֿאַרשטיין זיך אײַנשטימען 881 פּשרה 455
אײַנפֿונדעווען 106
אײַנפֿונדעווען זיך 111
אײַנפֿיר 52
אײַנפֿלאַנצן
אַרײַנטאָן 191
לערנען 859
אײַנפֿלאַנצן זיך 111
אײַנפֿלוס 894
אײַנפֿעדעמען 191
אײַנפעסטיקן 208
איינצאָל 57
אײַנצאָלן 493
אײַנצאַמען
אַרומצאַמען 141 באַגרענעצן 470
אײַנצאָרענען 510
איינצײַטיק 78
אײַנצוען 118
איינצלהייט 51
אײַנצערן 405, 490
אײַנקאָלעקטירן 47
אײַנקאַסירן 47, 489
אײַנקאַרבן 160
אײַנקאַרגן 505, 500
אײַנקוואַרטירן (זיך) 111
אײַנקויפֿן 484
אײַנקום והכנסה) 489
אײַנקוקן זיך 805
אײַנקירצן 118
אײַנקלאָגן 587
אײַנקלאַמערן 141
איינקלאַנג
מוזיק 288
אײַנשטימיקייט 881 פּאַסיקייט 15
אײַנקנייטשן 165
אײַנקנעלן מיט 859
אײַנקערפּערן 85
אײַנקערפּערן זיך 111
אײַנקריצן 160, 859
אײַנרוגזן 510
אײַנרוימען נסוד) 868
אײַנרופֿן 47
אײַנריידן 894
אײַנריידן זיך
גאווה 546
פֿאַנטאַזיע 846
אײַנרײַסן זיך מיט 7—
אײַנריכטן
אײַנשמוצן 416 — גרינדן
— אַראַנזשירן
אײַנרינגלען 141
אײַנרעדן 894
אײַנרעדן זיך
גאווה 540
פֿאַנטאַזיע 846
אײַנשאַפֿן (זיך)
פֿאַרגרייט 403
הכנסה 489
אײַנשווערן 358, 460
אײַנשטודירן 859, 848
אײַנשטיין (זיך)
וווינען 111
געדיכט 210
אײַנשטײַפֿן 118
שלום מאַכן 455 באַרויִקן 518, 509
איינשטימיק 283
אײַנשטימיק
פּאַסיקייט 15
אטנשטעל(ונג)
מיינונג 829
אָרדענונג 87
ריזיקע 540
סבּנה 429
קאָרטנשפּיל 516
אײַנשטעלן
אַראַנזשירן 87
אײַנלערנען (מוזיק) 283 קאָנסערווירן 404, 272 קאָרטנשפּיל 516 ריזיקירן 540, 0— גרינדן 106
אָפּשטעלן 46
א' זיך נגעדיכט) 210 אָננעמען זיך 588
אײַנשיט 138
אײַנשיבּורן (זיך) 595
אײַנשלאָפֿן 44, 619
אײַנשליסן
אַרײַננעמען 85 טורמע 470
אַרומצוימען 141
אײַנשלעפֿ(ער)ן
לייגן שלאָפֿן 442, 619 מאַכן אומשפּיריק 268 אבר 420
אײַנשמועסן 894
אײַנשמועסן זיך 846
אײַנשמוצן (זיך) 416
אײַנשפּאַנען 173, 470
אײַנשפּאַרן 470
אײַנשפּאַרן זיך 887
אײַנשפּאָרן 506
אײַנשפּײַכלערן 403
אײַנשפּריצן 427
אײַנשרומפּן 118
אײַנשרײַבן (זיך) 866
אײַנשרעקן 539
אייערנעכטן 75
אייערשטאָק 240
אייפֿעמיסטיש 588, 874
אייפֿער
באַגער 541
הייסבלוטיקייט 510 פֿלײַס
אייפֿערזוכט 570
איך 308, 5, 51
איכות 5
אילוזיע 846
אילומינאַציע
באַלײַכטונג 289
צייכענונג 308, 529
אילוסטראַציע
צייכענונג 808
אילעגיטים 599
אימאָביליזאַציע 169
אימאַגינאַציע 846
אימאַזש 868, 309, 374
אימאַזשינער 846
אימאַטעריעל 4
אימאַטריקולאַציע 800
אימאַנענט 6
אימה 639
אימוניטעט 579, 422
אימיגראַנט 189
אימיגראַציע 170
אימיטאַציע 14, 868, 888
אימינענט 77
אימעצער 282
אימערסיע סש
אימפּאָזאַנט
אינטערפּרעטאַציע
אימפּאָזאַנט
גרויס 20
שיין 520
באַרימט 544
וויכטיק 418
אימפּאָטענט 105
אימפּאָנירן
וויכטיקייט 413
אימפּאָרטירן 192, 484 אימפּולס
שטויס 183, 104
אינטויִציע 893, 508 אימפּלאָזיע 279
אימפּעט 183, 438
אימפּעראַטאָר 456
אימפּעראַטיוו
באַפֿעלעריש 462
נייטיק 409
אימפּערזאָנאַציע 888
אימפּעריאַליזם 456
אימפּעריע 109
אימפּערפֿעקט 412
אימפּראָוויזאַציע
אומצוגעגרייטקייט 899
פּאָעזיע 882
טעאַטער 888
מוזיק 284
אימפּראָמפּטו 899
אימפּרעגנירן 223
אימפּרעסאַריאָ 400, 285 אימפּרעסיע
פֿילעוודיקייט 508, 252 אינאָוואַציע 81
אינאָקולאַציע 191, 251 אין ברירה 886
אינגבער 250, 270
אינגעווייד 240, 187
אינד
כוואַליע 226
בעל-חי 247
אינדאָרסירן
באַוואָרענען 475, 865
באַשטעטיקן 881
אינדוסטריע 106
אינדוקציע
עלעקטריע 104
עקספּערימענט 816
אויפֿווײַז 818
לאָגיק 824
אינדזל 225
אינדיוויד 57, 282 אינדיווידואַליטעט
באַזונדערקייט 51
איינסיקייט 57
סוביעקטיווקייט 6
אומממשות 4
אינטעלעקט 808
באַרימטקייט 644 אינדיסקרעט 353 אינדיפֿערענץ 812 אינדיקאַטאָר 865 אינדירעקט 401 אינדעקס
פֿינגער 240
צייכן 865, 54
רעקאָרד 800, 881 אינהאַלאַציע 192, 219 אינהאַלט
אײַנשליסונג 35, 881
זינען 847, 5
א-'פֿאַרצייכעניש 881 אינהאַלטלאָז
אומזינען 848
אומוויכטיקייט 414 אינהאַלירן 219, 192 אינהיביציע 445 אינוואַזיע 452
אינוואָלוציע 118 אינוואַליד 420
אינוואַריאַנט 871 אינווענטאַר
רעקאָרד 666
בעל-הבתּישקייט 251 אינוועסטירן
הוצאה 490
הרשאה 460
אינווערסיע
אומקער 94
איבערדריי 185
אופֿן ריידן 874 אינויגוראַציע
אָנהייב 41
זאַלבונג 400, 551 אינוענדאָ 353
אינזיכיזם 809
אינזשעניר 436, 453 אינטאָנאַציע 872, 288 אינטויִציע 893
אינטים 552
אינטעגער
גאַנצקייט 82, 54 אינטעגראַל
מאַטעמאַטיק 64
גאַנצקייט 82
אײַנשליסונג 35 אינטעגראַציע 85 אינטעליגענט
קענטשאַפֿט 888
קלוגשאַפֿט 889
אינטעלעקט 808
אינטעלעקט 808 אינטעלעקטואַל 809 אינטענדאַנט 49, 458 אינטענדירן 892 אינטענסיוו 433 אינטענסיפֿיקאַציע 208 אינטענץ 892
אינטערוואַל
דימענסיע 121 אינטערוויו 815, 853 אינטערווענץ 402 אינטערלוד(יע)
צײַט 69
מוזיק 284
טעאַטער 888 אינטערמיסיע 46 אינטערמעדיע
מוזיק 284
טעאַטער 883 אינטערמעצאָ
הפֿסקה 46
מוזיק 284
אינטערן מ
דאָקטער 427 אינטערן איווו
אינעווייניק 137 אינטערנאַט 861, 114 אינטערנאַציאָנאַליזם 448 אינטערנירן 470 אינטערעס
מיסחר 484
נייטיקייט 9—
וויכטיקייט 413
נײַגעריקייט 811 אינטערפּאָלאַציע 191, 54 אינטערפּונקציע 869 אינטערפּעלאַציע 815 אינטערפּרעטאַציע 849
אינטערפֿערענץ
אַלומינ(יים)
אינטערפֿערענץ שטערונג 5— פֿאַרמיטלונג 455
אינטערציזיע 465
אינטערקאָמוניקאַציע 5
אינטראָדוקציע אַרײַנפֿיר 89
ליטעראַטור 881 מוזיק 284
קבלת-פּנים 556
אינטראָספּעקציע 809
אינטריגאַנט
אויפֿהעצער 7— אַקטיאָר 888 שקר
פּלאַן 897
אינטריגע
דראַמע 888
איניונקציע 599, 462
איניעקטאָר 486
איניעקציע 191, 427
איניציאַטיוו 41
איניציאַל 869
אינלאַנד 120
אינסובאָרדינאַציע 467
אינסולאַציע 224
אין-סוף
געשפּרייט 108 אייביקייט 78 אומענדלעכקייט 68 גאָט
אינסורגענט 467
אינסטאַלאַציע באַזעצונג 111 אַראַנזשירונג 87 זאַלנונג 400, 651 טעכניק 436
אינסטאַנץ 601
אינסטיטוט
שאַפֿונג 106 שול(ע) 861
אינסטיטוציע 459
אינסטינקט
געפֿיל 508
אינטויִציע 898 באַגער 541
אינסטרויִרן
מפֿעלן 462
אינסטרומענט
בּלי-זמר 286
אינסטרוקענטטל
פֿאַרמיטלונג 402
מוזיק 288
אינסטרוקטאָר 860
אינסטרוקציע
אינסיגניע 865
אינסינואַציע 853
אינסעקט 247
אינספּיראַציע
געפֿיל 508, 882
אינטויִציע 898
אינספּעקציע
פֿאָרשונג 815, 818 פֿירערשאַפֿט 469
אינסצענירן 888
אינערציע 434, 509
אינפֿאָרמאַל 53
אינפֿאָרמאַציע 853
אינפֿוזיע 191, 427
אינפֿילטראַציע 191
אינפֿיניטיוו 871
אינפֿיניטעסימאַל 68
אינפֿלאַמאַציע 0—
אינפֿלאַציע 602
אינפֿלעקסיע 93
אינפֿעקציע 425, 40
אינפעריאָריטעט 24 אינפֿ-'געפֿיל 647
אינצידענט 99, 7
אינצידענטאַל
צושטאַנד 7
אָביעקטיוו 6
אינציזיע בּאַ
אינצענטער 64
אינקאָגניטאָ 351, 870
אינקאַסע 489
אינקאַסענט 489, 472
אינקאַרנאַציע 3
אינקאָרפּאָראַציע
ממשות אַ
אײַנשליסונג 85
געזעץ 598
אינקובאַציע 229, 248
אינקוויזיטאָר
פֿאָרשער 315, 601 אַכזר 464, 604
אינקרימינאַציע 687
איסור 599
איסטמוס 225
איספּראַווניק 600
איצט 76
איצטיקייט 76
איקאָנע 619 א
איראַדיאַציע 289
איראָניע
שפּאָט 518
ניטול 582
אופֿן ריידן 874
איריגאַציע 251, 223
אַכבעראָש
חוצפּהניק 649
שטיפֿער 517
אַכזריות 667
אַכט
צאָל 61
אָפּגעהיטקייט אַבּאַ
אַכטונג
אָפּגעהיטקייט 818, 481
אַכטונג געבן
זײַן אָפּגעהיט 818 אויפֿפּאַסן 459
באַוואַכן 480
אַכילה
דאָס עסן 264
אַכלען 204
אַכסניא 114
אַכפּערן 680
אַלאַבאַסטער 204
אַלאָקאַציע 87
אַלאַרם 481
אַלבום 879, 284, 868
אַלגעברע 54
אַלגעמיין 60
אַלדינג 32
אַלוזיע 858
אַלומינניום) 217
אַלזאָ
אַלזאָ
— הייסט עס
אַלזײַטיק
גאַנץ 82
אַלגעמיין 50
שטים 286
מוזיק-אינסטרומענט 286 מוזיקשטיק 284
אַלט אָדי
עלטער 86
אַלטאַנקע 113
אַלטאַר 620 א
אַלט געבאַקן 425, 75
אַלט-געזעסענער 116
אַלטוואַרג
אַלטע זאַכן 425, 75 אַלטע לטט 86
אַלטווײַבער-זומער 123
אַלטוועלטיק 75
אַלטמאָדיש 75, 584
אַלטעגלעך
נאָרמאַל 52
אומוויכטיק 414, 519
אַלטער נזקן) 80
אַלטערטום 75
אַלטערנאַטיוו 891
אַלטער עגאָ 4
אַלטפֿרענקיש 75, 869
אַלטרויִזם 566
אַליאַנץ 448, 456
אַליבי 112, 601
אָליגאַרכיע 456
אַליטעראַציע 64, 882
אַליין 57
אַליין-אַפּנאַרערײַ 829
אַליין-באַגרענעצונג 694
אַליין-באַהערשונג 505
אַליין באַצוימונג 694
אַליין-באַשטימונג 469
אַליין-דערנידערונג 547
אַליין-הערשער 458
אַליין-פֿאַרהערלעכונג 546
אַליין-קאָנטראָל 594, 509
אַלייע 178
אַלימענטן 258, 403
אָלימפּ 614 א
אָלימפּיאַדע 614
אַלכעמיע 218
אַלכסון 154, 54
אַלמאַ מאַטער 861
אל מלא רחמים 619, 245
אַלמן 565
אַלמעכטיק 456
אַלמעמער 124, 620
אָלן 160
אַלן פֿאַלס 822
אַלע 82
אַלעגאָריע 817, 881, 874
אַלעמען 82
אַלערגיש 252
אַלערהאַנט 29
אַלערליי 29
אַלף 41
אַלפֿאַבעטישקייט 883
אַלפֿאָנס 697
אַלף-בית
שריפֿט 889, 859 אָנהייב 41
אַלץ
גאַנץ 82, 17
לאַנגדויער 78
אַלצדינג 82
אַלצווייסער 888
אַלצקענער 888
אַלקאָהאָל 218
אַלקאָהאָליקער 695
אַלקאָוו 114
אַלקער 114
אַם 264
אַמאַטאָר
טעאַטער-ליבהאָבער 888 קונסט-קענער 583 געלן 541, 885
אַמאַלגאַמירן 21.7, 80
אַמאר 614 א
אַמאַראַליש 574
אַמאָרטיזאַציע 498
אַמבאַסאַדאָר 460, 854
אַמבולאַטאָריע 427
אַמבולאַנס 427, 173
אַמביציע 641
אַמיזאַנט 511, 514, 518
אַמוזירן זיך 511, 14, 518
אמונה 611, 829
וואָפֿן 454
אַמט .
באַשעפֿטיקונג 435 אַדמיניסטראַציע 459
אַמטירן 435
אם ירצה השם 77
אם בּן 819
אָמניפּאָטענץ 456
אַמנעזיע 844
אַמנעסטיע 572
אַמעליאָראַציע 251, 424
אַמפּוטאַציע 427
אַמפּלואַ 883
אַמפּליטודע 54, 17
אַמפּערן זיך 824, 447
אַמפֿיביע
זאָאָלאָגיע 246
אַעראָפּלאַן 117
אַמפֿיטעאַטער 883, 614
אמת(דיק)
וואָר 862
עקסיסטירנדיק 1
אָנאויפֿהערדיק הע, 98
אַנאַטאָמיע 240
אַנאַטאָמירן 815
אַנאַכראָניזם 72, 869
אַנאַלאָגיע 817
אַנאָמאַליש 53
אָנאַניזם 597
אַנאָנים 870, 851
אַנאָנסירן 853, 856
אַנאַרכיע 38, 457, 699
אַנאָרמאַל 53
אָנבאַוואַפֿענען (זיך) 452
אָנבאָטן 471
אָנבאָרגן 492
אָנבייזערן זיך 610
אָנבײַסן מ
מאָלצטט 258
עסן מאָלצייט 264
אָק לאָזן זיד
אָנווערן
אָנבלאָזן זיך
גרעסער ווערן דבּבּ
אָנבלויען 802
אָנברוגזן זיך 662 אָנברייטן 408, 398 אָנברענגען 479
אַנגאַזשירן (זיך) 492, 491 אַנגאַזשעמענט
דינגונג 492
בּאַשעפֿטיקונג 435 אָנגאַנג
המשך 46
פֿירונג 1—
אָנגורטן זיך 622
אָנגיין
אָנקומען 187
פֿאַרקויפֿן זיך 484
המשך 45
זײַן טעטיק 488
זײַן נוציק 409
פֿירונג 401
נײַגעריקייט 811
באַגעגענען 47
אָנגיין זיך 70
אָנגיסן
מאַנן פֿול 82
אָנגעבוירן 5
אָנגעבלאָזן
גאווהדיק 546
ברוגז 582
באָמבאַסטיש 374 אָנגעבן
גענן 479, 491
אָנגעגן זיך
וואָלונטירן 471, 452
פּרעטענדירן 863 אָנגעברייט
צוגעגרייט 898
וויליק 885
אָנגעהערן (זיך)
— אייגנס 476
אײַנשליסונג 85
קרובישאַפֿט 289
אָנגעוואָרפֿן
אומאָרדענונג 88
אומנוציק 410
אָנגעטאָן 622
אָנגעטרויען 829, 460
אָנגעלאָדן
הייסבלוטיק 510
ברוגז 562
אָנדרודלען 894
אָנדרודלען זיך 662
אָנדרייען 894
אָנדרייען זיך 187
אָנהאַלטן
המשך 45
אָנשפּאַר 188
לאַנגדויער 78
אייגנס 476
האַפֿטיקייט 208
באַשלאָסנקייט 387
אָנהאַלטפּונקט 183, 828
אָנגעלעגנהייט 810
אָנגעמאָסטן ע
אָנגענומען
אַלגעמיין 50
נאָרמאַל 62
באַרימט —5
אָנהויך 220
אָנהויפֿן 82, 3—
אָנהייבער
אָנהייב 41
אָנגענומען אַן ותּנאַי) 819 אָנהענגען (זיד)
אָנגענעמ(ען)
שיין 520
געשמאַקפֿול 688
הענגען 182
פֿאַרבינדונג 80
פֿאַרגעניגיק 511, 208 אָנהענגער
באַלייטער 63
חסיד 40, 560 אָנהעצן 447 )
וואַרעמען 254
קאָנן 260 אָנוואַרף
אויף שוואַרץ 877
ליטעראַטור 881
מאָלערײַ 368 אָנוואַרפֿן
אומאָרדענונג 88
אויף שוואַרץ 877
ליטעראַטור 881
מאָלערײַ 368 אָנוווּנק אָנווײַזן
אינסטרוקציע 402
אָנגעצויגן
שטטף 212
לאַנג 117
אומנאַטירלעך 584
אופֿן ריידן 874 אָנגעקלאָגטער 601 אָנגעשטויסן
פֿול 82
ברוגז 662 אָנגעשטעלטער 435 אַנגראָ 82
אָנגרוזעווען 200 אָנגרייטן 408 אָנגרייכן 187 אָנגרײַפֿן
מלחמה 452
קריטיק 648 אָנדאַנקען 668 אָנדײַטן
— אָנווונק
— אָנווײַז
אָנדינגען (זיך) 492, 491 אויפֿמערקזאַמקייט 818
אָנדענק 843
אָנדערציילן 878
אָנווילנדיק 886
אָנווענדן 406, 401
אָנוועוין 496, 516
אַנולירן
אָנלויפן (זיך)
אַנולירן ש
אַנומלט 75
אָנזאָגן
אַזהרה 481
אינסטרוקציע 462
פֿאָרויסזאָגן 845 אָנזאָטלען 178
אָנזידלען 681 אָנזייגן 264
אָנזעטיקן זיך —2 אָנזען מ
וויכטיקייט 418 אָנזען (זיך)
באַטראַכטן 109
זײַן אַנטפּלעקט 852
זײַן וויכטיק 418
זײַן פֿון ייִחיס אס אָנזעעוודיק
גרויס 20, 117
שיין 620
אַנטפּלעקט 62 אָנזעצן (באַנקראָט) 494 אָנזעצער 494
אַנטאַגאָניזם 7— אַנטאָלאָגיע 879 אָנטאָן (זיך) 622 אַנטאַנט(ע) 456
אַנטבלייזן 528, 852 אַנטגיין
אַנטרונען זוערן 284
קראַנק ווערן 420 אַנטדעקן
דערזען 805
אויסגעפֿינען 828
געווויר ווערן 353 אַנטדרימלט ווערן 442 אַנטעלמן
אַנטוווּרף
— אָנוואַרף
אַנטוויינען זיך 68 אַנטוויקלונג
צוגרייטונג 898
לימוד 859
פֿאַרמערונג 25
שינוי. 93
רעזולטאַט 102
פֿוליעריקייט 85
אַנטוועגן זיך 540
אַנטוועקן 894, 508 אַנטווערטיקן 503
אַנטוישן (זיך) 587 אָנטועכץ 522
אַנטידאָט 422, 4 אַנטיטעז
היפּוך 11
אופֿן ריידן 874
אָנטיילן 479
אָנטייל נעמען
טעטיקייט 483
הילף 6—
אַנטילאָגיע 11, 824 אַנטיסעמיטיזם 668 אַנטיסעפּטיק 012
אַנטיפּאָדן 203
אַנטיפּאַטיע ס
אַנטיפֿראַז(ע) 869
אַנטיק
אַלטקייט 75
סופּעריאָריטעט 28, 411 אַנטיקוואַריש 75
אַנטלויפֿן. 482 אַנטלײַען 491, 492 אַנטמוטיקן 896
אַנטיציפּירן 535
אַנטעצעדענץ 89
אַנטערפּריז(ע) 4 אַנטפּלעקן (זיך)
אויפֿדעקן 852
אויסגעפֿינען 828
באַווײַזן זיך 187, 807 אַנטציקונג 608
אַנטציקנדיק
שיין 520
פֿאַרגעניגיק 611
אַנטקומען 188
אַנטקעגנטראָגן 479 אַנטקעגנקומען
פּשרה 455, 881, 484
גוטהאַרציקייט 666 אַנטקעגנריידן
ניט-אײַנשטימיקייט 882
חוצפּה 649
אַנטקעגנשטעלן
אָפּפֿרעגן 825
אַנטקעגנשטעלן זיך 467 אַנטראָפּאָלאָגיע 282 אַנטראַקט
הפֿסקה 46, שאַ
מוזזקשטיק 284
אָנטרויען 829
אַנטרונען ווערן.432 אָנטרײַב
מאָטיוו 894
אינטויִציע 893
באַנער 541
אַנטרינען 432
אָנטרינקען (זיך) 264 אַנטרעפּרעניאָר 888 אָנטרעפֿן זיך 47
אַנטשוויגן ווערן 375 אַנטשולדיקן 572
אַנטשולדיקן זיך 588, 598 אַנטשטומט ווערן 875 אַנטשטיין
ווערן געדיכט 210
אומבאַוועגונג 169
— רעזולטאַט
אַנטשיידן 826, 891 אַנטשיידן טוי
באַשלאָסן 887
געוויס 322, דש
אַנטשלאָסן
מוט 540
עקשנות 887
אַנטשלאָפֿן ווערן 442 אַנטשליסן זיך 887 'י אָנטשעפּעניש 507
אַנידערלייגן זיך 196 אַנידערפֿאַלן 196
אני מאמין 829, 611 אָניצע עס
אָנכאַפּן (זיך)
מאַכן חובות 492
אײַנשטימען 881
ברענען 250
אָנכאַפּער
לווה 492
אָנזעצער 494
אָנלאָד(עווע)ן 206
אָנלויפן (זיך) 47, 487
אָנליען
אָנשויגג
אָנלייגן 82, 111
אָנלייגן זיך
אָנשפּאַרן זיך אויף 188
שווער מאַכן 206 אָנלעבן זיך
לענן לאַנג 242, 86
דערווערבן 489
אָנלענען זיך 188
אָנלערנען 604, 571 אָנמאַכט
אַנאַרכיע 457
חלשות 420, 258 אָנמאָסיק 68
אָנמוטן 471
אָנמושכֿן 416
אָנממיתן 183
אָנמעכטיק
חלשות 420, 253 אָנמעסטן 15, 626 אָנמערקן 881, 54 אָננייען 526
אָננעמען
נעמען בײַ 481, 492
זײַן אין דער מיינונג 829
אײַנשטימען 881
אָננעמען זיך
קרענק 420
וועגעטאַציע 249
פֿאַרטיידיקן 688, 8— אַנסאַמבל
זאַמלונג 47, 82
מוזיק 288, 284, 2 אָנסופֿיק 68
אָנסטראַשען 639 אָנספֿקדיק 822
אַנעמיש 420
אָנענדלעך 68
אַנעסטעזיע 258, ש אַנעקדאָט 618
אַנעקסיע א, 25, 481
אָנערקענונג
צושטימונג 881
אָנפּאַס(ט)ן 15, 626
אָנפּאַקן 82, 210
אָנפּיקעווען 32, 210
אָנפּלאָדזשען 280
אָנפּנימען 805
אָנפּעלצן זיך 522 אָנפּראָפּן 82, 210 אָנפֿאַל(ן)
מלחמה 452
הייסבלוטיקייט 510
קרענק 420
קאַפּריז 889
אָנפֿאַנג(ען) 41
אָנפֿאַנגער
אָנהייבער 41
תּלמיד 860
לערנבוך 879
אָנפֿאַרטרויען
— אָנגעטרויען אָנפֿאָרן (זיך)
פֿאָרן אַ סך 170
אָנקומען 187
זאַמלען זיך 47 אָנפֿײַפֿן
— אָנווייזן
אָנציילן 64
אָנציל 179
אָנצינדן (זיך)
ברענען 266
אויפֿרעגן זיך 610 אָנציִען
אָנקומען 187, 87
מאַכן שטײַף 212
ווערן גרעסער 117
באַדעקן 188
טיי 269
אויפֿרייצן 394, דא
אָ' אַ זייגער 157
אויסנעמען 883 אָנצוענדיק
— צוציִיִק
אָנקאָרמען 264
אָנקוועלן
האָבן נחת 611
ווערן גרעסער 117 אָנקויפֿן 484
אַנקומען
קומען 187
געשען 99
אָ' אויף אַ שטעלע 468 זײַן אָפּהענגיק אין 823 אויסגעפֿינען 328 אָנקוקן
באַטראַכטן 809 אָנקלאָגן 587, 601 אָנקלײַבן (זיך) 47, 403 אָנקניפּן 80
אַנקעטע 816
אַנקער
שיף 176
אָנקערן זיך
האָבן אַ נאָמען 870 אָנרוקן 187
אָנרחמנותדיק 567 אָנריווחדיק 496
אָנריחדיק 274
אָנריידן
רכילות 586
באַאײַנפֿלוסן 894 אָנריידן זיך 873 אָנרײַסן
גרעסער ווערן 117, 420 אויסנעמען 495 אָנרייצן 894, 447 אָנריכטן 898
אָנרירן 252
אָנרעגן
— אַנטוועקן
אָנרעדן
רכילות 586
באַאײַנפֿלוסן 394 אָנרעדן זיך 878 אָנרעכענען
מאַטעמאַטיק 64 באַשווינדלען 863 אָנשוועלן 117
אָנשויונג 329
אַנשטאָט
אָפּגאָלן
אַנשטאַלט 469
אָנשטאָפּן 82, 210
אָנשטויסן 82, 210
אָנשטויסן זיך
אויסגעפֿינען 828, 8—
אַפֿעקטאַציע 681, 668
אָנשטעלן
געבן אַ שטעלע 460
באַאײַנפֿלוסן 894
אָ' אַ פֿידל 87
אָנשטענדיק
צניעותדיק 596
גוטער געשמאַק 683
אופֿן ריידן 874
אָנשטעקן (זיך) מאַ
אָנשטרענגען זיך 483
אָנשיט 225, 452
אָנשיטן 82, 210
אָנשילטן 559
אָנשיקעניש
אומגליק 498
שד 608
אָנשלאָגן
מאַכן פֿול 82, 210
אָנקומען 187
רעזולטירן 102
צוּווירצן 0
פֿאָרלייגן (שידוך) ע
אָ' אין 111
אָנשלאָגן זיך 47
אָנעלטדערן —
אָנשליסן זיך 80, 652
אָנשמירן
מאָלערײַ 118 א
רפֿואה 4
אָנשעלטן 659
אָנשפּאַנען 212
אָנשפּאַרן (זיך)
אָנלען 138
באַנער 641
אָנקום 187
אָנשפּיגלען זיך ש
אָנשפּיל אַש, 847 אָנשפּיקעווען 82, 210 אָנשרײַבן 877, 881 אָנשרײַען 610
882 אַסאָציאַציע
פֿאַרבינדונג 80
געדאַנק 808
גרופּע 8—
אַסאָרטימענט
קלאַס 49
זאַמלונג 47, 484 אַסאָרטירן 87
אַסטראָלאָגיע 845 אַסטראָנאָמיע אַש אַסיגנאַציע 486
אַסיגנירן 490
אַסימילאַציע
צופּאַסיקייט 15, 62
פֿאַרשיידנמיניקייט 29 אַסיסטענט
אַסעניזאַציע 22 אַסעסאָר
שאַצער 826
ריכטער 1—
אַסעפּטיק 2—
אַסעקוראַציע 474 אַספּיראַנט 541, 471, 860 אַספּיראַציע 541 אַספּעקט
צושטאַנד ד
אָננליק 7—
אַספֿאַלט 221, 178 אַסקעטיזם 594
אַסרן 699
אַעראָפּלאַן 177
אָפּאײַלן 188
אַפּאָגיי 128, 208 אַפּאָדיקטיש 322, 357 אָפּאָזיציע
היפּוך 11
קעג(ע)נעשאַפֿט 7—
אַפּאַטיע 609
אָפּאָטעמען 219, — אָפּאַכטן 564
אַפּאָלאָגעטיק שס, בּש אַפּאָלאָן 614 א
אָפּאָנענט 47, 882 אַפּאָסטאַט —8, 589, 618 אַפּאָסטאָל פּש, 610 אַפּאָסטעריאָרי 40 אַפּאָסטראָף 869 אַפּאָפּלעקציע סאַ אַפּאַראַט
מאַשין 436
פֿאַרוואַלטונג 469 אָפּאַרבעטן
ענדיקן 48
צאָלן מיט אַרבעט 493 אַפּאַרט
באַזונדער 119
פֿאַרמערונג ש
אויפֿבינדונג 81
שטיל נרייד) שאַ, 8 אָפּאָרטוניזם 409, 890 אָפּבאַקן 261, סש אָפּבייגן 158
אָפּבײַטן 95, 96 אָפּבײַסן 118
אָפּבילד 14, 868 אָפּבינדן 81
אָפּבינדן זיך 478 אָפּבלאָזן 35
אָפּבליאַקירן 294 אָפּבלוען —4
אָפּבעטן זיך 9— אָפּבראָטן 20
אָפּבריִען פּש, 260 אָפּברעכן
פֿאַרקלענערן 118
ענדיקן 43, 46
אויפֿבינדן 81
אָפּברענגען 480 אָפּברענען
ברענען 256
פֿאַרקלענערן 118 אָפּברעקלען 118 אָפּגאָב
דאָס אָפּגעבן 480
אָפּגאָט 614, 661 אָפּגאָלן 628
אָפּגאַנג
אָפּוויינען
אָפּגאַנג
דאָס אָפּגיין 188
פֿאַרקויף פּאָפּ
שמוץ 416
אָפּגאָס
שמעלעונג 217
טייל 84
קאָפּיע 14
אָפּגיין
אַוועקגיין 188, 119, 75
אָפּבליאַקירן 294
זען ווייניק נפֿעלן) 66
פֿאַרלוירן ניין 496 וועט אָפּגעבן 480, 668
אָפּגעבן זיך
קלאַנג 7
איבערגעבן זיך 488 אָפּגעדראָשן
אַלט 425, 75
אַבסורד 338, 519 אָפּגעהיט
פֿרום 611
אויפֿמערקזאַם 813 אָפּגעוווינען זיך 58 אָפּגעווינען 495
אָפּגעזונדערט
אומשײַכות 9
צעטיילט בּאַ
ווטט 119
פּריוואַט 555, 851 אָפּגעזעגענען זיך 188, 478 אָפּגעטאָקט 620
אָפּגעטעמפּט 258, 509 אָפּגעטראָגן 425
אָפּגעלאָזט, אָפּגעלאָזן
אומריין 416
ניט-אָפּגעהיט 814
ניט-שטײַף 213
ניט-טעטיק 434
אָפּגעלעבט
קראַנק 420
אַלט 86
פֿאַרעלטערט 75, פּט
אָפּגעלעגן 119
אָפּגעמאַטערט 441
אָפּגענאַרטער 863
אָפּגעקומענער 496 אָפּגעקראָכן פּש, 425 אָפּגעריסן
נאַקעט 623
אָפּגעשאַלט 274, 209 אָפּגעשאָסן 294, 45 אָפּגעשוואַכט שפּ אָפּגעשטאַנען
עם-האַרצות 884
אינפֿעריאָר 24.
שלעכטער געשמאַק 584
אָפּגעשיידט 655 אָפּגעשלאָסן %5 אָפּגעשלאַפֿט א אָפּגעשמאַקט 684 אָפּגרונט 226
אָפּגריזשען 118
אָפּגרענעצן 140
אָפּדאַך 118, 114 אָפּדאַנקען
דאַנקען 508, 451
רעזיגנירן 401
אָפּדאַרן 118
אָפּדיכען 219, 442 אָפּדינגען
דינגען 492
אָ' פֿון פּרײַז 503 אָפּדינען
ענדיקן דינען 468, 5—
רעטריבוציע 451
דאַנקען 568
אָפּדעקן 623
אָפּדערציילן
אינפֿאָרמירן 852
רכילותן 586
אָפּדרוק
קאָפּיע 14, 866 אָפּדרייען 81
אָפּדריקן 118
קאַלטבללטיקייט 509
נזירות 594
אָפּהאַנג 164
אָפּהאַנדלונג 381 אָפּהאַקן
ענדיקן 48
פֿאַרקלענערן 118
איבעררײַסן 478 אָפּהיטן
וואַכן איבּער 480
טאָן חונ 577
ניט באַניצן 407, 506 אָפּהיטן זיך 818 אָפּהייבן 198 122 אָפּהילכן זע
אָפּהענגיק
שײַכות 8
אומבאַשלאָסנקייט 888
אומטעטיקייט 484
שפּעטיקן זיך 88
אויפֿנעמען 564 אָפּוואַרפֿן
אָפּשטויסן 186
מפּיל זען 229
אויסשליסן 86
אײַנלאָזן 478
אַנולירן 463
אָפּפֿרעגן 826 אָפּוואַרפֿן זיך
פֿליכט-פֿאַרגעסונג 678 אָפּוואַשן
רייניקן 415
אָפּמעקן 867, 294 אָפּווײַטערן 186 אָפּווײַטערן זיך 188 אָפּווײַכן
שינוי 93, 12 אָפּוויינען
באַקומען צוריק —4
אָפּווײַטן
אָפּלאָזן
אָפּווײַסן 296
אָפּווייען א
אָפּווייקן 81
אָפּוויקלען 158
אָפּווישן
רייניקן 415
אָפּמעקן 867
צעשטערן 107
אָפּוועגן 206
אָפּוועלן נמילך) 260 אָפּוועלקן 294
אָפּווענדן (זיך)
אָפּפֿרעגן 825, 832
אָפּראָטן 896
רעוואָלטירן 467
אָפּווײַכן 180
זוײַכן פֿון 642
פֿאַרנאַכלעסיקן 814 אָפּווערן זיך 462
אַפּוטרופּוס 469
אַפּותיקו 486
אָפּזאָגן
ענדיקן ריידן 878
אַנולירן 468
אָ' ירושה 479
אָפּזאָגן זיך
רעזיגנירן 461
חרטה האָבן 890
אײַנלאָזן 478
זײַן אײַנגעהאַלטן 694
ניט טאָן זײַן חוב 678 אָפּזאָטלען 81
אָפּזאַץ
הפֿסקה 46
פֿאַרקויף 484
געדיכטקייט 210
אָפּזוימען 526
אָפּזוכן
אויסוויילן 891
אויסגעפֿינען 828
אָפּזונדערן
אויפֿבינדן 81
מאַכן אַ מחיצה 140 אָפּזונדערן זיך אַש
אָפּזופּן ש
אָפּזידלען 581
אָפּזידן זיך 210, ש אָפּזייגן 26
אָפּזײַן
אַוועקזײַן 112
דינען 468
אָפּזיצן
אָ' אַ שטראָף 604
אָ' אַ פֿוס 22
אָפּטשעפּען זיך 188 אָפּזעגן 118
אָפּזעגענען זיך אבּ, 478 אָפּזענגען 256, 118 אָפּזעצן
דרוק 878
פֿאַרקויפֿן 484
אָפּזעצן זיך 210
אָפּזשיפּען 219
אָפּחוזקן 518
אָפּחורשן 690
אָפּחתמענען זיך שאַ אָפּטאָן
ענדיקן טאָן 48
אָ' אויף גיך 0—
אָ' אַ רישעות 667 אָפּטאָן זיך
צעשטערונג 107
געשעעניש 99
אָפּשיידונג 188
אָפּטאַציע 891
אָפּטאָקן
טאָקן 115, 118
מאַכן שיין 520
אָפּטאַקסירן 600
אָפּטייטן
מאָרד 244
מאַכן קראַפֿטלאָז 106 אָפּטײַטשן 849
אָפּטייללונג)
טייל 34
קופּע ננאַן) 174
מחיצה 140
אָפּטיילן
אויפֿבינדן 81
מאַכן אַ מחיצה 140 אַפּטייק דט
אָפּטירן 891
אָפּטעמפּן 162, 258 אָפּטראָגן
טראַנספּאָרט 172
אָפּגעבן צוריק 480
אָפּניצן 405
דערציילן בּש
טרײַבן רכילות 586 אָפּטראָגן זיך שבּ, 482 אָפּטראַכטן 897 אָפּטריבן 296 אָפּטריט
רעגרעסיע 182
בית-הבּיסא 416 אָפּטרײַבן
אָפּשטויסן 186
אַבאָרט 281 אָפּטרייסלען זיך
חרטה 890
אײַנלאָזן 478 אָפּטריניק 890, 618 אָפּטריקענען זיך 224 אָפּטרעט
רעגרעסיע 182
בית-הבּיסא 416 אָפּטרעטגעלט 605 אָפּטרעטן
אײַנלאָזן 478
אָפּווײַכן פֿון 180
רעגרעסירן 182
פֿאָלגן 466
אַרײַנגיין 189
אַנטרינען 482
פֿליכט-פֿאַרגעסונג 678 אָפּטרענען 31, 520 אָפּטשעפּען 81 אָפּטשעפּען זיך
אָפּגיין 188
אײַנלאָזן 478 אָפּיאָגן 186
אָפּיום 528, 595 אַפּיקורס 618, 832 אָפּכאַפּן 446, 859 אָפּל 240
אָפּלאַגערן
באַזעצן זיך 111
באַזײַטיקן זיך 112
פֿאַרגרייטן 408 אַפּלאָדירן 583 אָפּלאָדן עבּ
אָפּלאָזן
אײַנלאָזן 478
אַנולירן 403
ווערן וואַרעמער 254
אָ' זאַפּאַס ,526
פֿאַרקויפֿן 484
אָפּלאָזן זיך
אָפּפֿרעגן
אָפּלאָזן זיך 416 אָפּלאַקן 618
אָפּלויפן
אָפּגיין 188
אגרעסיע 182
אָפּלייגן
אָ' אויף שפּעטער 88
פֿאַרגרייטן 8—
קנייטשן אבּ אָפּלייגן זיך
עקשנות 27 אָפּליידיקן עבּ אָפּלייטן 81
אָפּלייקענען 882 אַפּליקאַציע
בקשה 472
אָפּלעבן
לעבן 242
שטאַרבן 248
אויפֿלעבן 6 אָפּלעגערן
באַזעצן זיך 111
באַזײַטיקן זיך 112 אָפּלערנען זיך 859 אָפּלעשן
פֿאַרלעשן 257
טעאַטער 614
אָפּערעטע 284, 888
אַפּערצעפּציע 808, 22
אָפּנייג(ונג)
קרומקייט 154
שינוי 96, ע
דערווידער 642
נעגאַציע 882
אָפּניצן (זיך) 425, 405
אָפּנעמען
נעמען 481
קויפֿן 484
צוגנבענען 482
ווערן קלענער 118
אָפּפּאַסן בײַ זיך 826, 27
אָפּפּטרן 43
אָפּפּסק(ע)נען 408
אָפּפֿאַל
שמוץ 416
איבערבלײַב
קלענערונג 118
ניט-אײַנשטימונג 882
רעגרעסיע 182
אָפּפֿאַלן
מקבל פּנים זמן 654
אָפּנעצן 223, 867
אָפּסאַפּען 2—
אָפּסמען 244
אָפּסקראָבען 118
אַפּעטיט 541, 268
ווערן קלענער 118
ניט-אײַנשטימען 832
רעגרעסירן 182
ך
אָפּעטעמען.
אָטעמען 219
אָפּרוען זיך 42
אַפּעל 472, 21
אַפּעלירן 472, 878
אַפּעלסין 258
אָפּענדיקן 48
אָפּמאָגערן (זיך) 118 אַפּענדיקם
צוגאָב 25
ליטעראַטור 881
אַנאַטאָמיע 240
אָפּענטפֿערן 825
אָפּעצהנען 896
אָפּעקון 459
אָפּעקלען 642
אָפּמאַכן
מאַכן אַן אָפּשך 474
ענדיקן 43
צעשטערן 107
אויסטראַכטן 846
אָפּווייען 219
אָפּמאָלן
אָ' תּבואה 216
מאָלערט 888
ליטעראַטור 881
אָפּזאָגן אייף גיך 359
אָפּמאַרקירן
מעסטן סס
אָפּגרענעצן אבּ
אָפּמאַרשירן 188
אָפּמוטיקן 896
אָפּמינטערן 426
אָפּמעסטן 66
אָפּעראַציע
מעטאָד 401
האַנדל 484
מלחמה 462
מעדיצין 427
אָפּערוויליק 566
אָפּערן זיך
גוטהאַרציקייט 666
אָפּערע
מיזיקשטיק 284
אָפּפירן
טראַנספּאָרט 172
אָפּגעבן 480
אָפּלייגן אויף שפּעטער
שטולגאַנג 417 אָפּפֿלוס
רעגדעסיע 182
געוואַסער 226
רער 228
אָפּפֿלייץ
רעגרעסיע 182
געוואַסער 226
רער 228
אָפּפֿלייצן
אָפּגיין 188
רעגרעסיע 182
מינערונג ש
אָפּפֿליסן
אָפּאַעסטיקן 166, 81 אָפּקרישן זיך אַש אָפּפרעגן 3, 882
אָפּפֿרעמדן זיך
אָפּרעת
אָפּפֿרעמדן זיך 668 אָפּצאָל
צאָלונג 498
אָפּגעבונג 480
רעטריבוציע 451
דאַנק 568
שטראָף 604
אָפּצאָלן
צאָלן 498
אָפּגעבן 480
רעטריבוציע 451
דאַנק 668
שטראָף 4—
אָפּצאַמען —1
אָפּצאַפּן 184
אָפּצוג
קאָפּיע 14, אַש
אָפּצווײַג
טייל 84
אָפּשטאַמלער 288 אָפּצוימען 140
אָפּצופּן 118
אָפּצוקערן 271
אָפּציילן 54
אָפּציִען
לאַנגדויער 78
שפּעטיקייט 88, אַש
פֿאַרלענגערן 526
אַנטלויפֿן 482
קאָפּירן 14, 878
שאַרפֿן 181
געבן אַ הנחה 608 אָפּציִען זיך 118
אָפּצירקלען
מאַכן אַ קרײַז 156
מאַכן שיין 620
אָפּצערונג 420
אָאָצערן זיך 118
אָפּקאָכן (זיך)
קאָכן 260
ווערן געדיכט 210 אָפּקאַלופּען 118
אָפּקאָסען 118
אָפּקאָרמען 117
אָפּקאָרקעווען 166 אָפּקוילען 244
אָפּקויפן
האַנדלען 484
באַצויבערן 500
געבן שוחד 590
אויסלייזן 6— אָפּקויפֿן זיך
אָ' פֿון שטראָף 604 אָפּקומען
ווערן ווייניקער 20
ווערן קלענער 118
ווערן אָרעם 496
אויפֿגעבונדן ווערן 81
אָ' אַ שטראָף 604
שובה טאָן 698 אָפּקומעניש
ליידן 512
אָפּקוקן
טשאַטעווען בּא
לייענען 859
אָפּקייטלען 166, 81 אָפּקילן (זיך) 255, 9— אָפּקינצלען 520 אָפּקירצן 118, 626 אָפּקלאָגן
אויפֿהערן קלאָגן 618
קאַליע מאַכן 488, סט אָפּקלאַנג דע
אָפּקלאַפּן
אָפּפֿרעגן 8
פֿאַרטיידיקן זיך 452
שטעלן זיך קעגן 467
רעטריבוציע 451
רעגרעסיע 182
קאָפּירן 14, 868
טיפּירן 877
פֿאַרקלענערן 118
לייענען גיך 878 אָפּקלײַבן 891
אָפּקלייען 81
אָפּקלינגען 277 אָפּקלעפּן 81
אָפּקלעקן 867
אָפּקלערן 897
אָפּקנײַפּן 118
אָפּקניפּן 81
אָפּקנעפּלען 81 אָפּקערן
באַזײַטיקן 112
אָפּווײַכן 180 אָפּקערן זיך
ניט זען 806, 814 אָפּקריגן 489
אָפּקריגן זיך 455
אָפּקריכן 294, 5ש אָפּקרעכצן 518
אָפּקרענקען 426
אַפּראָבירן 881
אָפּראַזירן 628
אָפּראָטן 896
אָפּראַטעווען 446 אָפּראַטעווען זיך אַט אָפּראַמען 112, 244, 107 אַפּראָפּאָ 89
אַפּראָפּריאַציע 481, 482 אַפּראָקסימאַטיוו
מדרגה 17
שײַכות 8
נאָענטקייט 120 אָפּרוימען 112, 244, 107 אָפּרונד(יק)ן 166
אָפּרוען זיך ש
אָפּרופן
טעלעפֿאָנירן 856 אָפּרופֿן זיך
ענטפֿערן 825, 878
קומען צוריק (קרענק) 420
טעם 269
אָפּרוקן זיך 188
אַפּריאָרי 89
אָפּריגלען 166
אָפּריידן
ענדיקן ריידן 873
אָפּראָטן 896, 481
מאַכן אַן אָפּמאַך 474 אָפּרייניקן
מאַכן דיין 415
באַזײַטיקן 112
אָפּרײַסן
אויפֿבינדן 81
פֿאַרקלענערן 118 אָפּרײַסן זיך 188 אָפּריכטן פון
רכילות 580
אָפּריס
טייל 84
שיפּוע 154
אָפּרעדן
ענדיקן רעדן 878
אָפּראָטן 896, 481
מאַכן אַן אָפּמאַך 474
אָקרע-ענען זיך
אָפּשפּריער
אָפּרעכענען זיך
רעטריבוציע 451 אָפּשאָבן 118
אָפּשאַלן 277
.אורטיילן 826, 808
טאַקסירן ססס
מעסטן מיטן אויג סס
השערה 829
האַלטן פֿאַר וויכטיק 418
אָפּשוואַרצן 296
אָפּשווימען 188
אָפּשוועבן 188
אָפּשווענקען 416 אָפּשווערן זיך 858 אָפּשוימען 415, 26 אָפּשטאַם 287
אָפּשטאַמלער 288 אָפּשטאַמען 102
אָפּשטאַנד
ווײַטקייט 119
אינטערוואַל 121
הינטנקייט 146 אָפּשטאָפּן 166
אָפּשטאַרבן 169
אָפּשטויבן 416
אָפּשטויסן
אָפּשטופּן 186, 478
אָפּפֿרעגן שאַ
שטעלן זיך קעגן 467
זײַן דערווידער 542 אָפּשטויסנדיק
מיאוס 521
אומריין 416
עקלדיק 2—
אָפּשטופּן 186
אָפּשטײַגן 196
אָפּשטיין
בלײַבן פֿון הינטן 146, 24
זטן וועט פֿון 119, 122
מפֿסיק זײַן 46
ניט פֿאַרענדיקן —
ווערן מיד 1—
ווערן געדיכט 210 אָפּשטימען 891
אָפּשטעלן
באַשטימען 826
שטערן 445
אָפּשטעלן זיך
איבערבלײַבן 27
מפֿסיק זטן 46, 169, 888
אָפּשטעפּן 526
אָפּשטעקן
עפֿענען 160
אָפּגעבן 480, 479 אָפּשטראַלן 29 אָפּשײַ 556, 580 אָפּשיידן
אויפֿבינדן 81
מאַכן אַ מחיצה 140 אָפּשיידן זיך 188 אָפּשיילן 122, 118 אָפּשײַן 289
אָפּשילדערן 881, 518 אָפּשינדן 122
אָפּשיקן
טראַנספּאָרט 172
אָפּגעבן 480
אָפּשלאָגן
שטעלן זיך קעגן 467
אָפּפֿרעגן 825, 882
מינערן 26, 503
זײַן דערווידער 542
ווערן וואַרעמער 254
אָפּעצהנען 896
אָ' וואַסער 417
אָפּשײַנען 289
טעם 269
אָפּשלאָס 43
אָפּשלאַפֿן 420
אָפּשלוס
סוף 43
אָפּמאַך 474
אָפּשלײַדערן 180 אָפּשליסן
פֿאַרמאַכן 167
עפֿענען 166, 81
האַלטן אַרעסטירט 470
מאַכן אַן אָפּמאַך 474
ענדיקן 48
אָפּשליסן זיך 655 אָפּשלעפּן
לאַנגדויער 78
שפּעטיקייט 88 אָפּשמועסן
ענדיקן שמועס 878
מאַכן אַן אָפּמאַך 474 אָפּשמײַסן 188
אָפּשניט
אויפֿהער 46, 169
מפּלה 496
שטראָף 604
זירלונג 581
אויפֿבינדונג 81
אײַנלאָזונג 478
פֿאַרקלענערונג 118
מלחמה 452
אָפּשנײַדן
אויפֿבינדן 81
אײַנלאָזן 478
ענדיקן 43
אויפֿהערן 40, 109
פֿאַרקלענערן 118
מלחמה 452
אָפּשניצל
טייל 84
פּלאַן 897
שווינדל 863
שפּאַס 518
פּילפּול 824
אָפּשניר(עווע)ן 81 אָפּשעמען זיך 649 אָפּשערן 118, 628 אָפּשפּאָטן 518 אָפּשפּאַנען 81, 173 אָפּשפּאַרן
אָפּשטויסן 186
עפֿענען 100
פֿאַרמאַכן 107
שטערן 445
אַרעסטירן 470
שטעלן זיך קעגן 467 אָפּשפּאָרן 506
אָפּשפּיגלען 289
אָפּשפּיליען 31.
אָפּשפּילן 888
אָפּשפּליטערן 81
אָפּשפּעטן 618
אָפּשפּרינגען
פּלאַצן 81
עלאַסטישקייט 214
רעגרעסירן 182
אָפּשפּריצן 228
אָפּשפּרע-ן
אָקעאַן
אָפּשפּרעכן 615
אָפּשקראָבען 118
אָפּשרויפֿן 81
אָפּשרײַבן
רעקאָרדירן 866
קאָפּירן 877
קאָרעספּאָנדירן 856
אָ' ירושה 481 אָפּשרײַען
צוריקקריגן 489
אַנולירן 463 מ אַפֿאָריזם 837
אַ פֿולע 67
אָפֿט 91
אָפֿיציאָז 879
אָפֿיציאַנט 459 אָפֿיציעל
מלוכיש 456
זיכער 822, 857 אָפֿיציר 453
אַפֿיקס 371
אַפֿיר 18, 877, 801 אַפֿירגיין 187
אַפֿירכאַפּן זיך 188 אַפֿירמאַטיוו 881 אַפֿיש 858, 888 אַפֿישירן 858
אָפן
ניט-פֿאַרמאַכט 166
אַנטפּלעקט 32, 528
אמתדיק 862
ערלעך 578
פֿאַרשטענדלעך 847 אָפֿנהאַרציק
געפֿיל 508
אמתדיק 862
אָפֿענסיווע 452 אַפֿעקט 508
אַפֿעקטאַציע
געפֿיל 508
אָנשטעל 581, 584
אופֿן ריידן 874 אַפֿעריסט 303
אַפֿערירן 863
אָפֿערירן 471
אַפֿערע
געשעעניש 99
מלחמה 452
מישפּט בּסאָ
פֿאַרברעך 674
שווינדל 863
ענין 810 אַפֿראָנט 581 אַפֿריִער 89 אפֿשר 828
אַצונד 76
אַצילות 4
אַצינד 76
אַקאַדעמיע
פֿאַרזאַמלונג 47 אַקאַדעמיקער 833 אַקאַדעמיש
טעאָריע 829
קאַלט 509
אופֿן ריידן 874 אָקאַזיע
צושטאַנד ד
שעת הבּושר 89 אַקאָמאָדאַציע
צופּאַסיקייט 15, 241
געשפּרייט 108
גוטהאַרציקייט 666 אַקאָמפּאַניאַטאָר 285 אַקאָמפּאַנירן
באַ(ג)לייטן 68
מוזיק 284, 283 אָקאָפּ(ע) 42, 140 אַקאָרד
פּאַסיקייט 16
מוזיק 288 אַקאָרדיאָן 286 אַקאָרשט 17 אַקוואַר(יום) 248 אַקוואַרעל 298, שאַ אַקוועדוקט
אַקוט א
אָקולאַציע 251 אָקולאַר 3 אָקולטיזם 010 אָקוליסט 4 אַקומולירן 47 אַקוסטיק 277 אָקופּאַנט 481, 432 אָקופּאַציע 111, 62 אַקוראַט
פּינקטלעך 885
ענלעך 10
אַקושער(ין) 4
אַקט
טעטיקייט 488
דאָקומענט 866
באַפֿעל 462
דראַמע 883
געזעץ 598
וווּנדער 543
פֿאַרברעך 574 אָקטאַוו(אָ) נבוך) 379 אָקטאַווע
פּאָעזיע 882
מוזיק 283
אַקטואַליזירן 3 אַקטואַר 601, 377, 488 אַקטועל
עקסיסטענץ 1
אָביעקטיוו 6
אמתדיק 862
איצטיק 76 אַקטיאָר 883 אַקטיוו מ
אייגנס 476
בוכפֿירונג —4
גראַמאַטיק 871 אַקטיוו אַרי 433 אַקטיווי(זי)רן 894 אַקטריסע 883 אַקלאַמירן
אײַנשטימען מיט 881
לויבן 583
אַקלימאַטיזירן זיך
באַזעצונג 111
נאָרמירונג 52 אַקס
צענטער 42, 54, אַש
אַקסיאָם
אמת 882
מאַטעמאַטיק 54 אָקסיגען 218
אָקסידאַציע 256, 218 אַקסל
אַנאַטאָמיע —2
טייל וואָגן 178 אַקסלבאַנד 865, 522, 526 אַקסעסואַרן 25 אָקעאַן 220
אַקעגן (זשע)
אַראָפּשיטן
אַקעגן (זשע)
מדרגה 17
שײַכות 8
תּנאַייִקייט 819
היפּוך 11
אַקער
מכשיר 251
מאָס 55
אַקערן 251, 160
אָקערשט 75, 17
אַקציאָנער 477
אַקציע
געשעעניש 99
טעטיקייט 438
מלחמה 452
וווּנדער 548
ווערטפּאַפּיר 492
געלטזאַמלונג 479
אַראָפּגליטשן זיך 196
אַראָפּגנכֿענען זיך 196
שיילן 122
אַראָפּנענן נהנחה) 503 אַראַעפּמרן 48 אַראָפּדינגען אַא אַראָפּדערלאַנגען 198 אַראָפּדרייען 198 אַראָפּדריקן 198 אַראָפּהאַנג 2 אַראָפּהאַקן 198 אַראָפּהייבן 198 אַראָפּהענגען 182 אַראָפּהרגש ען 198 אַראָפּוואַרפן
אַראָפּשלטדערן 198 אַנולירן 463
אַראָפּוואַרפֿן זיך 196 אַראָפּוואַשן 198 אַראָפּווײַזן 198 אַראָפּוועגן 200
אַקציע-געזעלשאַפֿט 477 אַראָפּזינקען 196 אַקצעלעראַציע 440 אַקצענט
קלאַנג 277
מוזיק 283
פּאָעזיע 882
אַקצעפּטירן
אָננעמען 481
אײַנשטימען 881 אַקראָבאַטיק 514 אַקרעדיטיוו 486 אַקרעדיטירן
הלוואה 491
באַפֿולמעכטיקן 460 אַראַבעסק
מוזיק 284
אַראָגאַנץ 549 אָראַטאָר 873
אָראַטאָריע 284 אַראָמאַט 275, 267 אַראַנזשירן
מוזיק 283
אָראַנזשעריע 251 אַראָפּאײַלן 190 אַראָפּבייגן 198 אַראָפּבייגן זיך 196 אַראָפּבעטן 198 אַראָפּברעכן 198 אַראָפּגיין 196 אַראָפּגיסן 198
אַראָפּזעצן
אַראָפּדריקן 198
אַנולירן 468
מכֿטל זײַן 582 אַראָפּטאָן 198
אַראָפּטראָגן 198 אַראָפּטרײַבן 198 אַראָפּטרייסלען 198 אַראָפּטריפֿן 196 אַראָפּטרעטן 196 אַראָפּיאָגן 198
אַראָפּיאָגן זיך 196 אַראָפּכאַפּן
נאַפּן 198
פֿאָטאָגראַפֿירן 884 אַראָפּכאַפּן זיך
אַרונטערקימען 196
אָנקומען 187
אַראָפּשטײַג 196
שפֿלקייט 548
אַראָפּפֿאָרן
נידערן 196
אָנקומען 187
ווערן דאַר 118
אַראָפּפֿירן 198
אַראָפּפלוען 190
אַראָפּציִען
מינערן 26, 503
שיילן שבּ
אַראָפּדריקן 198 אַראָפּקאַטשען 198 אַראָפּקאַטשען זיך 190 אַראָפּקאַפּען 196
אַראָפּקוועטשן 198 אַראָפּקוילערן 198 אַראָפּקוילערן זיך 196 אַראָפּקולייען זיך 190 אַראָפּקומען
נידערן 190
אָנקומען 187
ווערן אַ יורד 496 אַראָפּקוקן 582
אַראָפּקײַקלען 198 אַראָפּקײַקלען זיך 190 אַראָפּקלײַבן זיך 198 אַראָפּקלעטערן 196 אַראָפּקריכן 196
אַראָפּראַמען 198 אַראָפּרופֿן 198
אַראָפּרוקן 198
אַראָפּרוקן זיך 196 אַראָפּרײַסן
אַראָפּלאָזן זיך
נידערן 196
אָנקומען 187
הכנעה 548
אַראָפּלויפֿן 196
אַראָפּלייגן 198
אַראָפּמאַכן 198
אַראָפּמאַרשירן 196
אַראָפּנידערן 198
אַראַפּניק 604
אַראָפּנעמען
מינערן א
פֿאָטאָגראַפֿירן 384
קריטיק 584, 881
אַראָפּרינען 190
אַראָפּרעכענען 20, 503
אַראָפּשאַרן 198
אַראָפּשאַרן זיך 196
אַראָפּשווימען 196
אַראָפּשווענקען 198
אַראָפּשטויסן 198
אַראָפּשטופּן 198
אַראָפּשטײַגן 196
אַראָפּשטעלן 198
אַראָפּשטראָמען 196
אַראָפּשיטן 198
אַראָפּשיסן
אַרויסטרייסלער
אַראָפּשיסן 198
אַראָפּשיקן 198
אַראָפּשלאָגן 198
אַראָפּשלײַדערן 198
אַראָפּשלײַדערן זיך 196
אַראָפּשלעפּן 198
אַראָפּשלעפּן זיך 196
אַראָפּשפּרינגען 196
אָראַקל 846
אַרביטרירן 455
אַרבל 626
אַרבן 489
אַרבעט
שאַפֿונג 106, 102 טעטיקייט 488
פּראָפֿעסיע 435
אַרבעט-געבער 106
אַרבעטגעלט 005
אַרבעטדינסט 452, 435
אַרבעטהויז 470
אַרבעטזאַם
— האָרעפּאַשנע
אַרבעט(ס)לאָז 484
אַרבעטער
בעל-מלאָכה 485
אַרבעטפּלאַץ 485
אַרבעטקראַפט 104
אַרבע כּוסות 619
ארבע-כּנפֿות 619
אַרבעסשויט 122
אָרגאַזם 597
אָרגאַן
אבר 240
פּעניס 240
אָרגל 286
אַדמיניסטראַציע 459
אָרגאַניזאַציע
פֿאַרבינדונג 80
קאָמפּאָזיציע 35
אָרדענונג 87
פּאַרטיי 8—
אָרגאַניזם 241
אָרגאַניסט 285
אַרגומענטירן 824, 7—
אָרגיע 611, 88
אָרדאָנאַנץ 462
אָרדינאַטאָר דט
אָרדינאַנט 600
אָרדינאַנס 468
אָרדינאַנץ
באַפֿעל 462, 598 וואָפֿן 641
אָרדינאַציע
אייגנס 476, 3— פֿאַרטרעטערשאַפֿט 460
אָרדינאַר 582
אָרדינאַריוס 860
אָרדינאַריע 403
אָרדינירן
באַפֿעלן 462, דט געבן סמיכה 460
אָרדינער
פּשוט 582
פּראָסטער געשמאַק 584
אָרדן
פֿאַראיין 448, 49 מעדאַל 865, 605
אָרדנטלעך
אָרדענונג 87
נאָרמאַל 62
אָרדענונג 87, בּע, 456
אָרדענען
באַפֿעלן 462
אָרדער
באַפֿעל 462
בוכפֿירונג 488
אַרויסבאַגלייטן 193
אַרויסבאַווײַזן זיך 853
אַרויסבאַלייטן 193
אַרויסבאַקומען 184, 481
אַרויסבלאָנדזשען 828
אַרויסבעטן 193
אַרויסברענגען
אַרויסציִען 184
אַנטפּלעקן 852, 879 אויפֿווײַזן 818
אויסגעפֿינען 828 שאַפֿן 100
אַרויסגיין
אַרויסקומען —1 אָפּגיין אבּ
האָבן שטולגאַנג דבּפּ רעזולטירן 102
געדרונגען זײַן 328
אַרויסגיסן 193
אַרויסגנבענען 482
אַרויסגנבענען זיך 188
אַרויסגעבן
גענן 479
אַרויסשטויסן 193
מסרן 587
אַ' אַ בוך 879
אַרויסגעבער 879
אַרויסגעוואָרפֿן 410, 496
אַרויסגעשטויסענער 655
אַרויסגראָזן אבּ, 249
אַרויסדערטאַפּן
אַרויסציִען 184
אויסגעפֿינען 828
אַרויסדרייען 184, 481
אַרויסדרייען זיך
אָפּגיין 188
מצליח זײַן 495
אַרויסדרינגען 826
אַרויסהאַקן 193
אַרויסהייבן
אַרויסציִען 184
אונטערשטרײַכן 857
אַרויסהייסן 198
אַרויסהעלפֿן 440, 479
אַרויסהעלפֿער
העלפֿער 0—
געזעלן 435
אַרויסוואַנדערן 188
אַרויסוואַקסן 190, 102
אַרויסוואַרפֿן
אַרויסשטויסן 193, 468 פֿאַרשווענדן 607
אַרויסווײַזן זיך 353
אַרויסזאָגן
אַ' אַ מיינונג 857
אַרויסזאָגן זיך 391
אַרויסזען 805
אַרויסזען זיך 852, 644
אַרויסזעצן
קראַך 279
אַרויסזעצן זיך 452
אַרויסטאַרטשען 158
אַרויסטאָר(ק)ען 193
אַרויסטראָגן
אַרויסציִען 184, 482 טרײַבן רכילות 686
אַרויסטריט
— אַרויסטרעטן
אַרויסטרײַבן 193, 468
אַרויסטרייסלען 195
אַרויסטרעטן
אַרויפֿלויפֿן
אַרויסטרעטן
אָנקומען 187
אָפּגיין 188
אָנהייבן 41
דעקלאַרירן 857
שפּילן טעאַטער 883 זען גילט 158
קריטיקירן 584
שטעלן זיך קעגן 467
אַרויסיאָגן 193
אַרויסכאַפּן 481
אַרויסכאַפּן זיך
אָפּגיין 188, 432
אַ' זיך מיט אַ וואָרט 893
אַרויסלאָזן
פֿאַרפֿעלן 86
נאַפֿרטען 379, 469 אַ' זאַפּאַס 117, 526 אַ' אַ בוך 879
אַרויסלאָע זיך 188
אַרויסלויפן 188
אַרויסלייגן 852
אַרויסמאַכן 184
אַרויסמאַכן זיך שבּ, 432
אַרויסמאַרשירן 188
אַרויסממיתן 198
אַרויסמשלחן 193, 463
אַרויסנאַרן 184
אַרויסנאַרן זיך 188
אַרויסנהרגן 193
אַרויסנעמען 184
אַרויספּויזען 188
אַרויספּוישן 158
אַרויספּטרן 198
אַרויספּיקן זיך 190
אַרויספּלאָנטע(ר)ן זיך אָפּגיין 188
באַפֿרײַען זיך 469
אַרויספּלאַצן
רויך 190
אַרויספֿאָדערן 49, 462
אַרויסקאָר 170
אַרויסקאָרן 188
אַרויספירן
אַרויסציִען 184
אַרויסשטויסן 193, 484 פֿאָטאָגראַפֿיע 384
אַרויספֿלייצן 190, 102
אַרויספֿליסן 190, 102
אַרויספֿליִען 188
אַרויסצאָלן 493
אַרויסצאַפּן 481
אַרויסצופּן 198
אַרויסציִען 184, 481
אַרויסציִען זיך שבּ
אַרויסקאַטשען 198
אַרויסקומען
אַרויסקום 190, 249 אָנקום 187
ענדיקן זיך מיט 48 באַקאַנט ווערן 3ש רעזולטירן 102
אַרויסקוק
אָנבליק 807
האָפֿענונג 685
אַרויסקוקן 535
אַרויסקײַקלען 193
אַרויסקלאַפּן 193
אַרויסקלײַבן 184
אַרויסקלײַבן זיך 188
אַרויסקערן 198
אַרויסקריגן 184, 481, 482
אַרויסקריכן 188
אַרויסראַטעווען 0—
אַרויסרש עווען זיך 432
אַרויסרופן
אַרויסציִען 184
אַ' אויף אַ דועל 9— באַפֿעלן קומען 462 אַ' אויף דער בינע 583
אַרויסרוקן 193
אַרויסרוקן זיך
אָפּגיין 188
גיין פֿאַר 89
אַרויסריידן 872
אַרויסריידן זיך 853
אַרויסרײַסן 184, 481
אַרויסרײַסן זיך 188
אַרויסרינען אבּ
אַרויסרעדן 872
אַרויסרעדן זיך 858
אַרויסשאַרן 184, 193
אַרויסשאַרן זיך 188
אַרויסשטאַמען 102
ארויסשטאַרצן 158
אַרויסשטויסן 198, 604
אַרויסשטופּן 198
אַרויסשטעלן
אַרויסשטויסן 193
אַנטפּלעקן 22
אַרויסשטעלן זיך
באַקאַנט ווערן 853 א' זיך פֿאַר 588
אַרויסשטעקן 158
אַרויסשטראָמען 190
אַרויסשיטן 193
אַרויסשיילן זיך 190
אַרויסשיסן 249
אַרויסשיקן 198, 604
אַרויסשלאָגן
אַרויסשטויסן 193
צרעת 420
אַרויסשלײַדערן 198
אַרויסשלטכן זיך 188
אַרויסשלעפּן 184, 481
אַרויסשמטסן 193
אַרויסשמיצן 193
אַרויסשפּאַרן 193
אַרויסשפּראָצן 190
אַרויסשפּרינגען
אָנקומען 187
רעזולטירן 102, 190
אַרויסשרויפֿן 184
אַרויקשרטבן 877
אַרויקאַרבעטן זיך 495
אַרויקבעטן 197
אַרויקברענגען 197
אַרויפגיין 195
אַרויקגנכֿענען זיך 195
אַרויפגעבן
היינן 197
באַדעקן 188
אַרויקדערלאַנגען 197
אַרויקדרינגען 484
אַרויפהייבן 197
אַרויפֿוואַרפֿן 197
אַרויפֿוואַרפֿן זיך 462
אַרויפזעצן 197
אַרויקזעצן זיך 195
אַרויקטאָן 197
אַרויקטראָגן 197
אַרויקטרײַבן 197
אַרויקיאָגן 197
אַרויקיאָגן זיך 195
אַרויאַכאַפּן 197
אַרויפכאַפּן זיך
אַרייפֿקלעבן זיך 195 אָנפֿאַלן 452
באַליידיקן 581
אַרויפֿלאָזן זיך 195
אַרויפֿלויפֿן 195
אַרויפֿלייגן
אַרונטערהענגען
אַרויפֿלייגן 197 אַרויקמאַכן זיך 195 אַרויפמאַרשירן 195 אַרויפֿפֿאַלן 452 אַרויפֿפֿאָרן 195, 47 אַרויפפירן 197 אַרויפֿפֿליִען 195 אַרויפֿצווינגען 4— אַרויפציִען 197 אַרויפֿציִען זיך 195 אַרויפֿקומען 195 אַרויפקוקן 680 אַרויפקײַקלען 197
אַרומגאַרטלען 141
אַרומגיין
אַרומנעם
געשפּרייט 108
היקף 17, 117
גיין אַרום און אַרום 201 אַרומצוים 141
אײַנשליסונג 85
אַרומנעמען
אַרומצוימען 141
אײַנשליסן אין 35
בּאַגנבענען 482
באַשווינדלען 863
אַרומנעמען זיך 561
אַרומצאָלן זיך 498
אַרומצוימען 141
פֿירן זיך 401
אָפּנאַרן 868
באַדינען 468, 427
אַרומגעבן
צעטיילן 479
אַרומצוימען 141
אַרומגראָבן 141
אַרומגרענעצן 141
אַרייפֿקעקלען זיך 195 אַרומדרייען (זיך) 201 אַרומצענטער .אַ
אַרויפֿקלײַבן זיך 195
אַרויפֿקלעטערן 195
אַרויפֿקערן 197
אַרויפֿקריכן 195
אַרויפֿרופֿן 197
אַרויפֿרוקן 197
אַרויקרוקן זיך 195
אַרויפרעכענען ט
אַרויקשאַרן 197
אַרויקשאַרן זיך 195
אַרומהילן 188, 141
אַרומהענגען
פֿאַרהענגען 141
זײַן אין 111
פֿרײַנדשאַפֿט 652
אַרומקוקן (זיך)
זען 805
פֿאָרשן 815
באַטראַכטן 809
זײַן אָפּגעהיט 813
חרטה האָבן 890
אַרומוואַלגערן זיך 170 אַרומקלערן 809 אַרומקרײַזן
קרײַזן 201
אַרומצוימען 141 אַרומקריכן 170 אַרומריידן
שמועסן 378
מאריך זיין 374 אַרומרייניקן 415 אַרומרײַסן זיך 447 אַרומרייפֿן 141
אַרומרינגלען 141 אַרומרעדן
שמועסן 878
מאריך זײַן 874 אַרומרעמלען 141 אַרומשטעלן 141 אַרומשטעקן 141 אַרומשיקן 854
אַרימשלאָגן זיך 7— אַרומשלעפּן 172 אַרומשלעפּן זיך 170 אַרימשמועסן 878 אַרומשרײַבן 881, 4 אָרון
שול 620
קבורה 245
אַרונטערבייגן זיך 190 אַרונטערגיין
נידערן 196
אַרונטערהענגען 132
אַרומוואַשן 415
אַרומוויקלען 188
אַרומזוימען 141, 526
אַרויפשווימען 195, 187 אַרומזוכן 515 אַרויפֿשטויסן 197
אַרויסשטויסן זיך 195 אַרויפֿשטופּן 197
אַרויפשטופּן זיך 195 אַרויפֿשטײַגן 195
אַרויפֿשטעלן
הייבן 197
אַרויפֿשטעלן זיך 195 אַרויפֿשיקן 197
אַרויפֿשלײַדערן 197 אַרויפֿשלײַכן זיך 195 אַרויפֿשלעפּן 197
אַרויפֿשלעפּן זיך 195 אַרויקשפּאַנען 195
אַרויקשפּאַרן 197
אַרומזען (זיך)
זען 805
באַטראַכטן 809
זײַן אָפּגעהיט 818
חרטה האָבן 890 אַרומזעען 141 אַרומטאָן 141 אַרומטאַנצן
ניין 170
דרייען זיך 201
חנפֿענען 685
באַדינען 468 אַרומטאַפּן 815 אַרומטיילן 479
אַרויפשפּאַרן זיך 195 אַרומטראַכטן 9.אַ
אַרויפֿשפּרינגען 195, 452 אַרומטרטנן 4—
אַרויפֿשרײַבן 866
אַרום און אַרום
אַרומבויען 141
אַרומבינדן 141
אַרומברעמען 141
אַרומגאַנג
— אַרומגיין
אַרומטרײַבן זיך 170
קרײַזן 201
אַרומלייגן 141
אַרומליניע 142
אַרוממויערן 141
אַרונטערזעצן
אַרונטערזעצן
אַראָפּדריקן 198
דעגראַדירן 468 אַרונטערטאָן 189 אַרונטערלאָזן 198, 608 אַרונטערלאָזן זיך
אַראָפּשטײַגן 196, 187
מאָגער ווערן 118
הכנעה 548
עניוות 547
אַרונטערמאַכן 682 אַרונטערנעמען
חיסורן 26, 54
קאָפּירן 877
פֿאָטאָגראַפֿירן 884 אַרונטערפֿאַלן
פֿאַלן 196
זײַן אײַנגעשלאָסן אין 85
ווערן אונטערטעניק 466 אַרונטערציִען 26, 54 אַרונטעררײַסן
צעשטערן 107
קריטיקירן 584 אַרונטעררעכענען 26, 64 אַרונטערשטימען 882 אָרון-קודש 620 אַרט
— קלאַס
אָרט
געגנט 109
פּלאַץ 108
סביבה 110
טייל 84
אָרטאָגראַפֿיע 869 אָרטאָדאָקסיע 611 אָרטאָדאָקסיש
פֿרום 611
נאָרמאַל 62
אָרטאָעפּיע 869 אָרטאָפּעדיק דט אָרטאָצענטער 54 אַרטיזם 487
אַרטילעריע 458, 454 אַרטיסט
מאָלערײַ 868
טעאַטער 888
מוזיקער —2 אַרטיסטיש
גוטער געשמאַק 583
קינסטלעריש 868, 888 אַרטיק
— גוט דערצויגן אָרטיק 110
אַרטיקולאַציע 872, 288 אַרטיקל
טייל 84, 474
גראַמאַטיק 871
אַרטעריע 240
אָרטשאַפֿט 110
אַריבערגאַנג 178 אַריבערגיין 187
אַריבערגיסן זיך 67 אַריבערהענגען 124 אַריבערוואַנדערן 171 אַריבערוואַקסן 28 אַריבערוועגן
זײַן מערווערטיק 28
באַאײַנפֿלוסן 894 אַריבערטראָגן
זײַן געדולדיק 509
טראַנספּאָרטירן 172
איבערזעצן 849 אַריבעריאָגן 28
אַריבערכאַפּן זיך 187 אַריבערלויפֿן 187 אַריבערלייגן 624 אַריבערלעבן
לאַנגדויער 78
אַריבערנאַרן 894 אַריבערפֿאָרן 187 אַריבערקומען
גיין צו 187
אַריבערקוקן 124 אַריבערקלײַבן זיך 171 אַריבערשטופּן 609 אַריבערשטימען 891 אַריבערשיקן 172 אַריבערשפּרינגען 187 אָריגינאַטאָר 106 אָריגינאַל
מאָדעל 18, 868
משוגענער 8
שריפֿט 877
אָריגינאַליטעט 846
אָריגינעל
מאָדעל 13
אָנהייב 41
אויסנעם 68, 61
פֿאַנטאַסטיש 846 אַריטמעטיק 54
אַרײַנאָטעמען 191 אַרײַנאַרבעטן
אַרײַנטאָן 191
זײַן פֿלײַסיק 483 אַרײַנבאַקומען 489 אַרײַנבלאָזן 191
אַרײַנבעטן 192
אַרײַנבראָקן
אַרײַנטאָן 191
אינוועסטירן 490 אַרײַנברעכן זיך 189 אַרײַנברענגען
אַרײַננעמען 198
זײַן הכנסהדיק 489 אַרײַנגאַנג 189
אַרײַנגיין
אַרײַנקומען 189
זײַן אײַנגעשלאָסן 86
באַטראַכטן 809
אַרײַנגייער
אַרײַנקומער 189
אַרײַנגיסן
אַרײַנטאָן 191
אַרײַנגנכֿענען 192 אַרײַנגנבענען זיך 189 אַרײַנגעבן 191
אַרײַנגעטאָן 488 אַרײַנדרייען 191 אַרײַנדרייען זיך 189 אַרײַנדרינגען 189 אַרײַנדרינגער 189, 462 אַרײַנהאַקן 191
אַרײַנהאַקן זיך 189 18 אַרײַנוואַרפן זיך 189, 488 אַרײַנווייען 191 אַרײַנוויקלען 191 אַרײַנוועבן 191
אַרײַנזאָגן
קריטיק —5
שפּאָט 618
אַרטנשמוגלען
אַרײַנזעצן
אַרײַנטאָן 191
נעמען תּפֿוס 470 אַרײַנזעצן זיך 189 אַרײַנטאָן 191
אַרײַנטאָן זיך 488 אַרײַנטײַטשן 849 אַרײַנטיפֿן זיך 809 אַרײַנטענהן 878 אַרײַנטראָגן
ברענגען 192
זײַן הכנסהדיק 489 אַרײַנטראַכטן זיך 809 אַרײַנטריט
אַרײַנגאַנג 189
אָנהייב 41
אַרײַנטרײַבן 191 אַרײַנטרעטן 189 אַרײַנטרעפֿן
מצליח זײַן 495 אַרײַניאָגן 191
אַרײַניאָגן זיך 189 אַרײַנכאַפּן
באַשווינדלען 863, 482
טאָן פֿרי 87
טאָן אויף גיך 0— אַרײַנכאַפּן זיך 189 אַרײַנלייגן
אַרײַנטאָן 191
אינוועסטירן —4 ארײַנלייגן זיך 402 אַרײַנלעבן
לעבן לאַנג —2
עולם-הזהווען 611 אַרײַנמאַכן
אַרײַנטאָן 191
אָפּנאַרן 868
אַרײַנמאַכן זיך 189 אַרײַנמאַרשירן 189 אַרײַנמויערן 191 אַרײַנמישן 191
אַרײַנמישן זיך
שטערן 5—
מאַכן שלום 466 אַרײַננאַרן
אַרײַננעמען 192
באַשווינדלען 863
אַרײַננאַרן זיך 189
אַרײַנגייען 191, 526
אַרײַננעם
קאַפּאַציטעט 108
אַרײַנברענגונג 192
נעמונג 481
אײַנשליסונג 85
הכנסה 489
שמעלונג 118, 626
אַרײַננעמען
אַרײַננעם 192
נעמען 481
אײַנשליסן 85
האָבן הכנסה 489
מאַכן שמעלער 118, 626 אַרײַנסיל(י)ען 191
אַרטנעטעמען 191
אַרײַנפּאַסן (זיך) 15
אַרײַנפּאַקן 191
אַרײַנפּאַקן זיך
אַרײַנגיין 189
אַרעסטירט ווערן 470 אַרײַנפּויזען 189
אַרײַנגיין 189
האָבן אַ היזק 496
אַרײַננעמען 192, 484
פֿאָרשטעלן 556
מאַכן אַ הקדמה 891, 284 אַרײַנפֿלאַנצן 191
אַרײַנפֿלייצן 189
אַרײַנפֿליסן 189
אַרײַנציילן מ
אַרטנצילעווען 191
אַרײַנצוען 192
אַרטנציִען זיך 189
אַרײַנקוועטשן 191
אַרײַנקוועטשן זיך 189 אַרײַנקומען
אַרײַנגיין 189
זײַן הכנסהדיק 489
אַרײַנקײַקלען 191
אַרײַנקײַקלען זיך 189 אַרײַנקלאַפּן 191
אַרײַנקלײַבן זיך 189 אַרײַנקלעפּן 191
אַרײַנקלערן זיך 809, 818 אַרײַנקנעטן 191
אַרײַנקערן
אַרײַנגיין 189
אַרײַנטאָן 191
אַרײַנקריגן
באַקומען 489, 481
נעמען תּפֿוס 470
אַרײַנקריכן 189
אַרײַנרופֿן 192
אַרײַנרוקן 191
אַרײַנרוקן זיך 189
אַרײַנריידן 373
אַרײַנרײַסן זיך 189 אַרײַנרעדן 878
אַרײַנרעכענען 35
אַרײַנשאַרן 191
אַרײַנשאַרן זיך 189 אַרײַנשווימען 189
אַרײַנשטאָפּן 191
אַרײַנשטויסן 191
אַרײַנשטויסן זיך 189 אַרײַנשטופּן 191
אַרײַנשטופּן זיך 189 אַרײַנשטוקעווען 191 אַרײַנשטײַגן
אַרײַנגיין 189
אַ' אין פּרײַז 502, 484 אַרײַנשטעכן 191
אַרייַנשטעלן
פֿאַרשרײַבן 866
אַרײַנשטעלן זיך
אַרײַנגיין 189
אָנקומען 187
אַרײַנשטעקן 191
אַרײַנשיקן 883, 479 אַרײַנשלאָגן 191
אַרטנשלטדערן 191 אַרײַנשלײַכן זיך 189 אַרײַנשלייערן
פֿאַרקויפֿן 484
אָפּנאַרן 863
פֿאַרשדכנען 668
אַרײַנשלעפּן 192
אַרײַנשלעפּן זיך 189 אַרײַנשמוגלען 192
אַרײַנשמיגלען (זיד)
בּאַגליקט ווערן
אַרײַנשמוגלען זיך 189
אַרײַנשפּאַצירן 189
אַרײַנשפּאַרן 191
אַרײַנשפּאַרן זיך 189
אַרײַנשפּרינגען 189
אַרײַנשפּריצן 191
אַרײַנשרויפֿן 191
אַריכת ימים 242
אַריסטאָקראַט 544
אַריע 284
אָריענטאַציע
אינטעלעקט 808
אײַנשטעל 829
אָריענטירן זיך
אינטעלעקט 808
ריכטונג 179
אַריערגאַרד 452
אַרכאַיִזם 75, 869
אַרכי 23
אַרכיטעקט 106, 118
אַרכיטעקטור 106, 113
אַרכימאַנדריט 618
אַרכיעריי 618
אַרכיפּעלאַג 225
אַרכעאָלאָגיע 76
אַרלעקינאַדע 883
אַרמאַדע 176
אַרמאַטור
וואָפֿן 641
טעכניק 486
אַרן
אינטערעס 811
טאָלערירן 512
אָרנאַמענט
פּוץ 529
מאָלערײַ 868
אָרנטלעך
צניעותדיק 696
אַרסענאַל
פֿאַרגרייט 403
אַרסעניק 428
אָרעאָל
ליכט 289, 203
באַרימטקייט 644
אָרעם מ
אַנאַטאָמיע א
אָרעם אַדי
ניט-רער 498
קליין 21
ווינציק 66
אופֿן ריידן 874
אָרעמאַן 498
אָרעם-בחור —8
אָרעם ווערן 496
אָרעם-מענטש 498
אָרעמע-לײַט 498
אָרעמקייט
קבצנות 498
בעל הבתישקייט 476
טרענדט(טאָ)ר 492, 248
אַרענדע 492, 491
אַרענדע-געלט 605
אַרענע 614, 109
אַרעסטאַנט 470
אַרעסטירן 470
אַרץ 204
אַרציביסקופּ 618
אַרצע 23
אַרקאַדע 178, 118, 156
אַרקע 118
אָרקעסטער 285, אַש
אָרקעסטרירן 283
אַרשין 55
אשה
נקבה 284
זיווג 663
אַ שטייגער 817
אַשיק 294, 297
אַשמד(א)י 608
אַשמורה 83
אַשפּה 416, 412
אַשר-יצר-פּאַפּיר 415
אשת-אישניצע 597
אשת-אישניק 697
אשת-חיל
בעל-הביתטע 476 בריה 487
ב
באַאָבאַכטן
— אָבסערווירן
באַאומרווקן 667
באַאומרווקן זיך 612
באַאײַנפֿלוסן 894
באַאַרבעטן
צוגרייטן 898
פֿאַרבעסערן גט
באָב 258
שטאַם 287
הייבאַם 4
באַבעלע 217
באָבע-מעשה
דערציילונג 881 אַבסורד 838
באָבקע
צואה 416
אומוויכטיקייט 414, 21
באַברעמען 143
באַגאַבט
— געראָטן
באַגאַטעל 414, 21
באַגיטיקן
באַלוינען 5—, 666 אַעליאָרירן בּט משטעטיקן 21
באַגיין זיך 401, 47
באַגײַסטערונג
אײַנפֿלוס 894
באַגילטן 529, 205
באַגינען מ
פֿאַר טאָג 82, 29
באַגינען
אָנהייבן 41
באַגיסן 223
באַגלייביקן 460
באַגלייטן
אונטערפֿירן 63, 430 מוזיק 24
באַגליקט ווערן 495
מאַגנאַדיקן
מאַוועגונג
באַגנאַדיקן
— באַגנעדיקן
באַגנוגענען זיך 506
באַגנעדיקן 672
באַגעגעניש
טרעפֿונג 47, 554
פּאַסירונג 99
אומגליק 498
באַגענוגענען זיך 606
באַגראָבן
קאַליע מאַכן ש
באַגראָבן ווערן
באָדײַ 819, 25
באַדײַט(ונג)
— באַטײַט
באַהענגען 188
באַהעפֿטן 80
באַהעפֿטן זיך 561
מאַדינג(ונג) 819, 474 באַהערשן
באַצווינגען 464
קענען 333
באַהערשן זיך
זײַן אײַנגעהאַלטן 594
זײַן קאַלטבלוטיק 509
באַדינגונגען 7
באַדינגען זיך 474
באַדינען 468, 017
באדינען זיך 406
באַדינער 468
באַגרײַפֿן
— באַנעמען
באַגרינדן 108, 818
באַגרינדעט 822, 862
באַגריסן 556
באַגרעבער 245
באַגרענעצט
גרענעץ 144
באָדן 225, בּש, 183, 19 באַוואַכן 480
באַוואַלדיקן 251
באַוואַסערן 251, 223
באַוואָפענען זיך
מלחמה 452
צוגרייטן זיך 898
באַוואַקסן 104, 528
באַוואָרענען
גאַראַנטירן 475
פֿאַרהיטן 4—
באַוווינען 111
באַוווּסט
באַקאַנט 858, 544
אַנטפּלעקט 352, 8
— באַוווּסטזיניק
באַוווּסטזײַן 808, 252
באַוווּסטזיניק 808, 32
באָדן זיך 415, 67
באָדנלאָז עבּ
באָדעם 129
באַדענקען (זיך)
אָפּגעהיטקייט 818
באַטראַכטן 809
האָבן אַ היזק 496, 616 חרטה האָבן —8
פֿאַרשוווּנדן ווערן 188 באַדעקן 188
באַדעקנס 508
באַדערפֿטיק
אָרעם 498
נייטיק 409
באַדערפֿעניש
נייטיקייט 409
שטולגאַנג 417
באַהאַלטן (זיך) 851
באַהאַלט (פּלאַץ) 851
עם-האַרציש 884, *אַ באַהאַנדלען 401, 7— באַוויזן 822, 862
אויפֿווײַזן 818
אַנטפּלעקן 852
קומען בײַ צײַטנס 87
קענען 104
באַווײַזן זיך 187
באַוויינען
טרויערן 512, 245
באַדויערן 593
באַוויליקן
דערלויבן 598
גענן 479
באַווירקן 894
באַוול
פֿאָדעם 128, 626
געוויקס 250
באַוועגונג
דאָס באַוועגן זיך 168
וויבראַציע 202, 865
פּאַרטיי 4
ניט-פֿרײַ 470
תּנאַייִק 819
נאַריש 840
מדרגה 17
באַגרענעצן
באַהאַרצט
מוטיק 640
שאַרפֿטעמיק 0
מוזיק 288
באַהויזן בּע
מאַכן אַ גרענעץ —1 באַהויפּטן
ב' די פֿרײַהייט פֿון 470 דערקלערן 857
קענען 104
באַהיט
אָפּגעהיט 818
שטערן 445
באַגרענעצן זיך
זײַן אײַנגעהאַלטן 694
זײַן עקאָנאָמיש 606
ב' אויף נתּגאַי) 819 באַהייבן 104
באַהייצונג 254
באַהעביק 497
באַהעלטעניש 480, בּש
באַהעלטער
שוצאָרט 480, 851
פֿאַרגרייטאָרט 408
באַהעלפֿן זיך 409, 481
באַהעלפֿער
אַרויסהעלפֿער 446
מלמד 860
מרחץ 415
ספּאַ 427
באַדאַכט
אָפּגעהיט 818, 809
קאַלטבלוטיקייט 609
באַדאַנקען זיך 461
באַדאַרפֿן 409
באַדויערן
רחמנות 666
מאַוועגיק
בּאַלאַנגען
באַוועגיק 894
אײַליק 440
אין באַוועגונג 188
וויברירנדיק 202
רירעוודיק 884
פֿילעוודיק 508
באַוועגן (זיך)
זײַן אין באַוועגונג 168
וויברירן 202
זײַן טעטיק 884
געפֿיל 508
באַאײַנפֿלוסן 894
זײַן די סיבה פֿון 101 באַוועלדערן 251 באופֿן 819
באַזאַכט 439
באַזאַלצן 270
באַזאָרגט
פֿאַראומערט 512, 539
באַמיטלט 497
באַזאָרגן
פֿאַרגרייטן 3—, 479
ב' אַ בריוו 172
אָפּטאָן 43
באַזוך 554
באַזוכן
פֿאָרשן 815
וויזיטירן 554, 189 באַזוכער 654, 189 באַזונדער
אינדיווידועל 51
אָפּגעטיילט 81, 119 באַזונדערס 28
באַשײַנען 289
באַזונען אַרי
קאַלטבלוטיק 509 באַזיגן 464
באַזײַטיקן
צונעמען פֿון 112
צעשטערן 107, 244
אַנולירן 463
באַזײַטיקן זיך 188 באַזילבערן 529
באַזינגען
פּאָעזיע 882
באַזינען זיך 809, 818 באַזיס 183
באַזיצער 476 באַזירן 188
באַזירן זיך 818 באַזע
אָנשפּאַר 183
מלחמה 452 באַזעסענער 842 באַזעצן (זיך)
חתונה 663 באַחנט 520
באַחשבונען 64 באַטאָגט 86
באַטאַליאָן 458 באַטאַליע 452 באָטאַניק 249 באַטאָנען 872, 857 באַטאַפּן 815 באַטויב-מיטל 253 באַטויבן
טויב 288
אומשפּירעוודיק 258 באַטויען 228 באַטיטלען 370, 644 באַטייבן
טויב 288
אומשפּירעוודיק 258 באַטײַטן
זינען 847
וויכטיקייט 413 באַטייליקן זיך
קאָאָפּעראַציע 488
שותּפֿות 477
הילף 446
באַטיילן 479 באָטן 471
באַטעמט 268 באַטעמען 270 באַטעריע
מיליטער-טייל 458
ליכט 289
באַטראַכט
אָפּגעהיט 818, 809
קאַלטבלוטיק 609
בבּיוון 892
באַטראַכטן (זיך)
באַקלערן 809
זײַן אָפּגעהיט 818
חרטה האָבן 890 באַטרוג
— אָפּנאַרן
באַטרונקען 695 באַטריבט 612
באַטריבן 667
באַטרעטן נפּרײַז) 471 באַטרעף
סומע 82
באַטרעפֿן
שײַכות 8
באָטשאַפֿטער
— אַמבאַסאַדאָר באַיאָנעט 454
באָיאַרע 251
באין אופֿן 832
פּילקע 514, 156
— צייכן נשול) באַלאָג 138, 526 באַלאַגאַן 114, 883 באַלאַגאַנעווען 888, 618 באַלאַגערן
— באַלעגערן
באַלאָדן
באַלאַדע
פּאָעזיע 882
מוזיק 284
באַלאָטירן 891
באַלאַלײַקע 286 באַלאַמוטשען 88 באַלאָן
אַעראָפּלאַן 177
באַלאַנגען
זײַן געווענדט אין 828
געהערן צו 476, 575
אײַנגעשלאָסן אין 86
האָבן אַ שײַכות צו 8
778
מאַלאַנט
בּאַפֿרײַנדן זיך
באַלאַנס
גלײַכוואָג 18
אינערנלטנ 27, 488
באַלאַסטן
באַשווערן 206, 8— בוכפֿירונג 488
באַלבירער 528
באַלד
קורצדויער 74
באַלדאַכין 118
באָלווערק 452
באַלוינען 605
באַלזאַם 221, דע
באַלזאַמירן 245, 4—
באַליבט 660
באַליבטער 661
באַליביק 60
באַלייגן
געבן האַנטגעלט 490 ב' אַ בריוו 835
ב' שלאָפֿן 4
באַלייגנס 663
באַליידיקן 681
באַלייטן
אונטערפֿירן 68, 480 מוזיק 284
באַלײַכטן 289
באַליסטיק 454
באַליע 415
באַלכסון 154
באַלן 47
באַלעבן
געבן לעבן 242
באַנײַען 426
באַלעגערן 452
באַלעווען 561
באַלעם 156, 514
באַלעמער 124
באַלעסטיקן 567, 443
באַלעקן זיך
האָבן הנאה 511, 541 עסן 264
באַלערינע 515
באָלשעוויזם 48
באָמבאַסטיק
גוזמא 884, 550
אָנשטעל 581
אופֿן ריידן 874
באָמבאַרדירן 279, 452
באָמבלען זיך 202
באָמבע 297, 454
באַמיטלט 497
באַמיסטיקן 251
באַמוען זיך 488
באַמעכטיקן 460
באַמערקן
זען 805
אינטעלעקט 808
באַהויפּטן 357, 881
באַמקען, באָמקען 283
באמת 862
באַן 174, 178
באַנאַל
אַבסורד 888
אָפּגעדראָשן 62, 519
באַנאַרישן זיך 488
באַנג טאָן
האָבן עגמת-נפֿש 612 חרטה האָבן 698
האָבן רחמנות 666
באַנד
באָנד 475, 492
באַנדאַזש 123, 7—
באַנדאַזשירן 80, צט
ב נדוריסט —2
באַנדורע 286
באַנדיט
מערדער —2
באַנדע 47, 574
באַנדער 597
באָנדער 115
באַנוגעוודיק 594
באַנוגענען זיך 506
באַנומען
פּאַראַליזירט סאַ
משוגע 842
באַנומעניש 118
באַנײַט ווערן 426
נאָנע
טייל 84, 408, 479 דערציִערין 468, 860
באַנעמען
פֿאַרשטיין 808 באַשווינדלען 803, 482
באַנעמען זיך 401, 52
באַנעצן 228
באַנק
קאַסע 487
מעבל 115
באַנקביכל 486
באַנקירער 487
באַנקנאָט 486
באַנקראָט 494
באַסטאַרד 288
באַסיין
יבשה 2, 204 געוואַסער 415, 170, 403
באַסיסט 285
באַעוולטער 512
באַעוולען 667
באַערדיקן 245
באַערן 680
באַפּוצן 529, 526
באַפּטיזם 619 א
באַפּטיסט 612
באַפֿאַלן
אַגרעסיע 452 קריטיק 584
באַליידיקן 581 פּאַסירן 99
באַפֿוילן 462
באַפֿולמעכטיקן 460, 598
באַפֿײַכטן 223, 251
באַפֿלאַנצונג בּט
באַפֿעלן 462
באַפֿעלקערונג 116, 282
באַפֿעלקערן 111
באַפֿעסטיקן 208
באַפֿעסטיקן זיך 452
באַפֿרוכפּערן 229, 106
באַפרידיקן
פֿאַרשאַפֿן תּענוג 611 נאָכגעבן וווּנטש 666 באַלוינען 605
באַפֿרײַנדן זיך 652
מאַפֿרײַען (זיד)
מאַ'רירן
מאַכן אימון 679
אויפֿבינדונג 81
באַצאָלן
צאָלן 498
ווערן באַשטראָפֿט 604
באַלוינען 605
נעמען נקמה בּלס
מאַצאָלן זיך 489, 495
באַצוג
— באַדעק
— שײַכות
באַצווינגען 464
בּאַצווינגען זיך 694
באַצוועקן
האָבן אַ זינען 847
ציין צי 892
געזונטנוציק 422
באַקומען זיך
שינוי 93
רעזולטאַט 102
באַקוקן
זען 805
פֿאָרשן 815
בּאַקטעריע 68, 249
באַקלאָגן
טרויערן 512, 245
באַדויערן 598
באַקלאָגן זיך
קלאָגן זיך 512
קרענק 420
באַקליידן (זיך) 522
באַקלערן (זיך)
טראַכטן 809
זײַן אָפּגעהיט 818
חרטה האָבן 890
נאַקן
בּאַצויבערנדיק 520
באַציִונג 8, 7
באַצייכענען
נאָמען 870
האָבן אַ זינען 847
באַציל 428
נאַצוען
זײַן .וואַרעם 254
באַקנבערד 628
באַרבאַר
מערדער 244
שלעכטער געשמאַק 634 באַרבאַריזם
מאָרד 244
שפּראַך 809, 874 באַרבירער 628 באַרג
ינשה 225
בוידעם 114 באָרגן 491, 492 באָרד 528
באָרדעל 597 באַרווע 524 באָרוועס 623 באַרויבן 482 באַרויִקן (זיך) 518 מאַרוישונג 595, 508 באַרוף
פּראָפֿעסיע 435
שם 544
נאָקע נזטט 240, 259 באַרופֿענער 2*8
באַרזשע 176
באָרטן
ינשה 225
באַריטאָן 286
באַריידן 586
בּאַריידעוודיקייט 878 באַרײַכערן
פֿאַרפּוצן 629
באַרימט 544, 853 באַרימען זיך 650 באַרינגלען 141
באַריער 445, 140 באַריקאַדע 445, 140 באַריר-ליניע 120, 64 באַרירן
אָנרירן 252
זײַן נאָענט 120
ליטעראַטור 881
ווערן גערירט 8—
האָבן אַ שײַכות 8
באַקענען (זיך)
אימפאָרטירן 192, 489 מידה זײַן 881 באַציִען זיך 8 באָצמאַן 176 באַק 240
באָק
מנשיר 115 באָקאַל 268 באַקאַליי 268 בּאַקאַנט 852, 544, 338 באַקאַנט מאַכן 838 באַקאַנטער 652 באַקאַנטשאַפֿט
קענטעניש 338 באַקוועם
פֿאַרגעניגיק בּבּס
לײַכט 444
נוציק 409 באַקומען
קריגן 489
געווויר ווערן 858
באַקריוודען 667
באַקרעפֿטיקן 208
נאַקשיש 590, 479
באַרנע 258
טרינקפּלאַץ 595
— מזומן
באַראַבאַן 286
בּאַראַבאַנעווען 279
באַראַזש 279
באַראָט
עצה 458
סבּנה 429
באַראָטן זיך 458
באַראָן 544
באָראָנע 251
780
מאַרירפּונקט
באַרירפּונקט
צענטער 47
נאָענטקייט 120
באַרעדן 586
באַרעדעוודיקייט 873
באַרעכטיקן
געבן דאָס רעכט 576 פֿאַרטיידיקן 588
באַרעכענען (זיך) מאַטעמאַטיק 64 טראַכטן 809
זײַן אָפּגעהיט 818 האָבן חרטה 890
באַרעליעף 158
באַרעמהאַרציק 566
באַרעמלען 141
באָרען זיך 450, 614
באַרשט 415
באָרשט 258
באַרשטן 415
באַשאָנקען
האָבן אייגנס 476 טאַלענטירט 437
באַשאַפֿן 106
באַשוועגערן 568
באַשווערן
געבן אַ שבועה 858 כּישוף 615
באַשוכן 522
באַשולדיקטער 601
באַשולדיקן 587
באַשולדיקער 601, 587
באַשטאַטן 111
באַשטאַנד
עקסיסטענץ בּ
אײַנשליסונג 85 צושטאַנד 7
אומאָרדענונג 88 אָרעמקייט 498 האַפֿט 208, 98
באַשטאַנדטייל 86
באַשטויבונג 240, 106
באַשטיין
האָבן האַפֿט 208 מסכּים זײַן 881 פֿאָלגן 466
לעבן 2
געדולדיקייט 509 אטנשפּאַרן זיך 887, 857 זײַן צונויפֿגעשטעלט 85 זײַן גלײַך מיט 18
באַשטײַערן 501
באַשטימט
געוויס 822
באַזונדערקייט 51 באַשלאָסן 826
באַשערט 100
באַשטעטיקן
אײַנשטימען 881 אויפֿווײַזן 818
באַשטעלונג 462, פּמ
באַשטענדיק
המשך 45
אייביק 78
האַפֿטיק 208, 98
באַשטרײַטן
שטעלן זיך קעגן 467 זען קעגן 447, 882
באַשיידן וו
פֿאַרטײַטשן 849 אויסגעפֿינען 828
באַשיידן אַרי
עניוות 547
צניעות 596
פּשוטקייט 582
אײַנגעהאַלטנקייט 594 עקאָנאָמישקייט 606 קליינקייט 21
אופֿן ריידן 874
באַשיינען 529
באַשײַנען 289
באַשיצן (זיך)
שוץ 480
פֿאַרטיידיקונג 452
באַשירעמען 480
באַשלאָגן 188, 205
באַשלאָפֿן 561, 597
באַשליסן 826, 887
באַשמוצן 416
באַשניטענער 235
באַשנײַדן 118, 619
באַשענקען 479
באַשעפֿטיקונג
טעטיקייט 488
פּראָפֿעסיע 435
באַשעפֿטיקן 406
באַשעפֿעניש 247
באַשעפֿער
באַשאַפֿער 106
באַשערונג 100
באַשערטער 563
באַשפּריצן 223
באַשרײַבן 881
באַשרענקט
— באַגרענעצט
באַשרענקען זיך — באַגרענעצן זיך
בבא-מעשה
דערציילונג 881 אַבסורד 888 שקר
בבל-סחורה 412
בגד 522
בגידה 589
בגילופֿין
פֿריילעך 511
בגנבה
גנבה 482
בגרות 85
בדוחק 66
בדיל הדל ווערן 496
בדיעכֿד 75
בדיקה 815
בדיקת חמץ 619
בדלות ווערן 496
בדקענען 259
בדרך אַגכֿ 89
בהדרגה 17
בהכרח 886
בהלה 88, 280, 589
בהמה 247, 259
בהן שלי 858
בהרווחה 611
בוגד במלכות 589
בוגרת 85
בודואַר 114, 529
בודזשעט 488
בודק זײַן 815
בודק חמץ זײַן 619
בודקע 114
בוזעם 240
בוטאָן 249
מוטאַפֿאָר
מיאה
בוטאַפֿאָר 883 בויגן מ
סמיטשיק 26
פּאַפּיר 877
בויגן וו
— בייגן
בויגן-שיסער 453 בויד
קראָם 485
בוידעם 114
בויך 240
בויכווייטאָג סט בוים 250
בוימײַסטער 118 בוימל 221
בויען
שאַפֿן 106
אטנשליסן 85, 54
פֿורעמען 151
גליינן 829
בויערן 100
בויערער 205 נור
שרײַבהעפֿט 488 בוכהאַלטעריע 488 בוכהאַנדלונג 879 בוכטע
געוואַסער 226
טייל וואָגן 178 בוכן 866, 488 בוכפירונג 488 בוכשטאַב
— אות
בוכשטעבלעך 885, 869 בולבע
קאַרטאָפֿל אַש
פּענכער —2
בלעזל 222
בולוואַן
מאַנעקען 626
נאַר 840
בולוואַר 178
בולוואַרג 452
בולט
רעליעף 158, 868
אָנזעעוודיק 852
פֿאַרשטענדלעך 847, 822 בוליאָן
געשמעלץ 217, 486 בולעטין אַש
בולקע 258
בומעראַנג 541, 182, 451 בונד
פּאַרטיי 8—
בונט
בינטל 47
רעוואָלט 467
פֿאַרשיידנפֿאַרביק פּא בונטעווען זיך 467 בונקער
נאַהאַלטפּלאַץ 851, 480
קוילן-קאַמער 114, 254 בוף
קאָמיקער 518, 883
טייל אַרבל 526 בופֿאָנאַדע 888 בופעט
מענל 115
עסטיש 264
בופֿער 140, 45 בוצקען (זיך) 188 בוקן זיך 164, 648 בוקעט 629
בור
פּראָסטאַק 646 בורא
באַשאַפֿער 106
בורבלען 282, 278 בורג 114
בורגמײַסטער 600 בורזשואַזיע 497 בורטשען 281
בורלעסק
טעאַטער 883
מוזיק 284
שפּאָט 518, 14
גוזמא 864
בורנעס 622
בורען
עגבערן 160
שויסען 222
בורר
פּשרה-מאַכער 455
וויילער 891
שעמעוודיקייט 596 בושל
פֿויגל 247
בושעווען 219, 610 בושת-פּנים 596
בזדון 892
בזה הלשון 835
בזוי 545
בזיון 581
בחור
יונגערמאַן 84, 85, 238
ניט-באַווײַבטער 564 בחינה
פֿאַרהער 861
קלאַס 49
בחינם 508
בחיפּזון —4
בחיר
שיינקייט עס
גוטקייט 411
סופּעריאָריטעט 28 בחירה 891
בטוח מ
באַגלייבטער 578, 829
בטוחות 475
בטחון
גלויבן 829
בטל מאַכן
אַנולירן 463
צעשטערן 107
תּמים 862
לערנער 860
אומפֿעיִקער 438
ליידיק-גייער 484 בטלנות
אַבסורד 838
תּמימות 862
בטלען
ריידן נאַרישקייטן 888
אַרומגיין ליידיק 484 ביאָגראַפֿיע 881
782
מיאור
מילדונג
ביאור 849
ביאָלאָגיע 241 ביבל 609, 610 ביבליאָגראַפֿיע 881 ביבליאָטעק 879, 866 ביגאָט 011, 887 ביגאַמיע 568 ביגלען 626
בידעווען 498 ביוווּאַק 114, 452 ביוווּאַקירן 111, 452 ביוסט
בריסטן 240 ביוראָ
מענל 115
קאַנצעלאַריע 435
אַנשטאַלט 459 ביוראָקראַט 459, 456 ביוש
שעמעוודיקייט 596 ביזאַר 58
ביזנעס
האַנדל 484
פּראָפֿעסיע 435
טעטיקייט 8ע ביזנעסמאַן שפּ ביטול
אַנולירונג 468
גרינגשאַצונג 582 ביטול-היט 594 ביטן
ווינטשן 558
פֿאָרלייגן 471 ביטע 472
ביטער
ליידן 512
שלעכטער מצב 498
שלעכטהאַרציקייט 567
ניט-געשמאַק 269 ביטערזאַלץ ש ביטערן
אָפּקומען 498 בייגל 258
בייגן (זיך)
קרימען 154
קנייאן 1
נידערן 196
זײַן אײַנשטימיק 881
זײַן ווייך 218 בייגעוודיק
ווייך 213
פֿאָלגעוודיק 466 בײַדל 114
ביידע 58
פֿאָדעם 123
געוויקס 250 בייז מ
רישעות 567
אומגליק 498
זינד 574
לייד 512
בייז טדי
שטרענג 464
שלעכטהאַרציק 567
גרויס 20
בייז אויג 615 בײַזאַך
וווּנדער 548
אומוויכטיקייט בּ. בייזוויליק 567 זײַן בּבּך
בעזיצער
זיצן בט 111
ריכטער 601 בײַזעער 818, 805 בייזערן זיך 510 בייט 251, 160 בײַ טאָג 82
בײַטל 487
חילוף 96, 484
שינוי 98
בײַטעוודיקייט 97 בײַטעם 267
בײַטראָגן
גענן 479, 490
מערן 25
בײַכיק
פֿעט 117
בײַלאַגע 25, 879
בייליק 258, 259 ביין 240, אַש בײַנאָמען 870 בענאַנד
צוויי 58
פֿאַרבינדונג 80 ביינ(ערד)יק
האַרט 212
דאַר 118
בייסבאָל 614 בײַסיק
שלעכטהאַרציק 567
שפּאָטיש 518, 582
קעלט 255
ווייטויִק 512
שאַרפֿטעמיק 270
אופֿן ריידן 874 נײַ-ן
עסן 264
באַגערן 541
וויי טאָן סט
שלעכטס טאָן 667
גראַווירן 868 בײַסן זיך
אָפּאָזיציע 447 בײַ צײַטנס
פֿרי 87
רעכטצײַטיק 89 בײַצן 298
בײַקול 286
בײַקומען 495, 464 בײַשטאַנד 446 בײַשטידל 118 בײַשטיין
העלפֿן 446, 479 בײַשטײַערן 479, 446 בײַשטים 286 בײַשטריכל 869 בײַשלאָף 601 ביישן 596
בײַשפּיל 817, 18 בילבול 587
בילד
מאָלערט 868, 884
קאָפּיע 14
ליטעראַטור 881
אָנבליק 807 בילדונג
מילדן
בּלוטדאָרשטיק
בילדן
לערנען 859 — פֿורעמען — אײַנשליסן — שאַפֿן
ביליאָן 61
ביליאַרד 514
ביליק 503
בילכער 409
בילן 281
בילעט
פֿאָרשטן 170 פֿאַרבעטבריוו 472 אײַנטריט-קאַרטל 865 געלטצייכן 486
בין 247
בינאָקל 805
בינדן 80, 880
בינדן זיך
צוזאָגן 474 מחלוקת 447
בינדע 128, 427
בינדשטריך 869
בין הזמנים 69, 442, 801
בין השמשות 88, —2
בינו לבינו 69
בינטל 47
בין בּך ובּך 74
בין מנחה למעריב 88
בינע
עסטראַדע 124 טעאַטער 883
בינערײַ 248
בינשטאָק 248
ביס
עסן 204
שפּטז 258 איבערחזרונג 64
ביסירן 64
ביסל
טייל 84
קליינצאָליקייט 66
ביסלעכווײַז 17
ביסקוויט 258
ביסקופּ 618
ביפֿשטיק 258
ביקור-חולים וויזיט 554 שפּיטאָל 427
ביקס 454
בירגער 116
בירגעלט 479, 605, 480
בירגער-מײַסטער 600
בירושה
ירושה 479
ענר 75
פּנימיות 5
בירזשע 485
בישאָף
— ביסקופּ
בית-דין 601
בית-דין-שטיבל 617
בית-דין של מעלה 606
בית-דין-שמש 601
בית-הבּבוד 416
בית-הבּיסא 416
בית-הבּנסת 620
בית-המדרש 620, 801
בית-המיקדש 620
בית-הקכֿרות 245
בית-זונות 597
בית-חולים 427
בית-חיים 245
בית-יתומים 479
בית-מדרש 620, 861
בית-עולם 245
בבּוונה
געפֿיל 508
פּניה 892
בבּיוון 892
בכדי 894, 892
בכור 288
בכורה
אויסקלײַב 891 סופּעריאָריטעט 28
בכן 102, 108, 824
בלאָז
געשווילעכץ 20 פּענכער 427
ווינט 219
שפּיל 283
בלאָזזאַק 205
בלאַזירט 519, 509
בלאַזן 518
בלאָזן
ווייען וווינט) 219
שפּילן 288
בלאָזן זיך
גאווה 546
בלאַט מ
געוויקס 249
שיכט 122
בלאַט אַרי
אומגעזעצלעך 699 גנביש 482, 851 קאָרופּט 590
בלאַטירן 590
בלאָטע 227, 416
בלאַטער
כאַבאַרניק 690
בלאָטער 420
בלאַמירן
באַשולדיקן 687 באַליידיקן 581
בלאָנד 295
בלאָנדזשען
אָפּווײַכן נוועג) 180 טועה זײַן זיך 886
בלאָנדין 295
בלאַנק מ
פּאַפּיר 877, 488
בלאַנק אַרי
פּוסט 112
ריין 415 ליכטיק 289
בלאָנקען
אָפּווײַכן נוועג) 180 טועה זײַן זיך 886
בלאַס 294
בלאָף
באַרימערײַ 550
פֿאַראייניקונג 80 געבט 118
שרטבביכל 877 טייל שטיין 204 טעכניק 486
קוואַרטאַל 109
בלאָקאַדע 445
בלוזע שאַ
בלוט 241
בלוטאָרעם 420
בלוטבאָד 244
בלוטדאָרשטיק 567, 244
מלוטדרוק
בלוטדרוק 241
בלוטזייגער
פּראָצענטניק 491
בלוטיקן 417
בלוט לאָזן לט
בלוטסטראָפּן 241
בלוט-פֿאַרגיסונג 244, 452
בלוט-פֿאַרגיפֿטונג סע
בלוטשאַנד 597
בלוטשולד 592, 244
בלוטשטורץ
— בלוטאויסגאָס
בלוטשטראָם 241
בלוטשלאָג 202
בלוי 802
בלויז אַרי
פּוסט 112
נאַקעט 523
בלויז איווו
איינמיניק 28 מדרגה 17
בלויען 802
בלום 250
בליאַסקען
ריינקייט 415 ליכטיקייט 289
בליאַקירן 294
בלי גוזמא 822
בליִונג 249
בלײַ 217, 218
בלײַוואָג 65
בלײַווײַס 295
בלייז
פּוסטקייט 1 אינטערוואַל בּע
בלייך 294
בלייכזוכט 40
בלייכן 294
בלײַפֿעדער 877
בלײַשנור 66
בלימל 250
בלינד 806
בלינדאַזש 452
בלי נדר
צוזאָג 474
געוויס 822
בלינע(לע)ן
ב' מיט די אויגן 806 שײַנען 289
בלינצע 258
בלי ספֿק 822
גלוען 249
בליץ 289
בליץ-אָפּציִער 480
בליצלאָמפּ 289
בליצן 289
מיינונג 829
בלישטשען
ליכטיקייט 289 ריינקייט 415
בלית ברירה 886
בלעזל 222
בלעזלען זיך 222
בלעטל
געוויקס 249
שיכט 122
מעטאַל 217
באַק-בּלי 261
בלעכל
מעטאַל-אַרבעט 35 ראַנגצייכן 456, 865 טרינק-בּלי 268 מאָס 55
בלעכער 206
בלענדן 289
בלעקע(כע)ן 281
במזיד 892
במילא 102
במציאות 1
במקום 460, 95
במשך 69
בן-אָדם 282
בנאמנות 858
בן-בית 652
בן-דור 78
בנוגע 8
בן-זקונים 288
בני-בית 288
בן-יחיד 288, 57
בנימצא 1
בן-נח
קמצן 505
פּראָסטאַק 645 ריזיקאַנט 540
בנין 118
בנעימות
געזעצט 509
צופֿרידן 511
בן-עיר 552, 116
בסוד 851
בסירוגין 46
בעבעכעס
אינגעווייד 40 , 29 בעל-הבתישקייט 476
בעדוון 170
בעדנער 115
בעדער
וואַרעמבעדער דט באָדבאַזיצער 415
בעז 250
בעזדיעטניק 281
בעזעם 415
נעט
מעבל 115
דנאָ 129
בעטאָן 217
בעטאָנירן 118
בעטגעוואַנט 116
נעטל
בעטלען 472
בעטלער 498
נעטן
פֿאַרבעטן 654 בקשה 472
תּפֿילה טאָן 619 א
בעטצײַג 188
בעטשען 281
בעכער 263
בעל-אַכסניא 476, 264
בעל-בטוח
באַגלייבטער 829, 678 באַמיטלטער 497
בעל-בטחון 535
בעל-ברית 619
על-גאווח
מקרופֿ
מעל-גאווה 546
בעל-גוף
פּויער 251
גביר 497
דיקער 117
בעל-דבר
מענטש 232
צד נמישפּט) 601
בּעל-דימיון 846
בעל-דעה
פֿירער 469
באַשלאָסענער 887
בעל-הבית
באַזיצער 476
מײַסטער 526
אײַנשפּאָרער 506
בּעל-הבתּישקייט
פֿירונג בּט
בּעל-הבתּעווען
פֿירן 459
בעל-הוצאה 490
בעל-חי 247
בעל-חשבון 54
בּעל-טאַקסע 501
בּעל-יושר 578
בּעל-יוחוס 544
בעליק 118
בּעל-בּעס(ן) 510
מעל-מגזם אאַ
בעל-מוח 09
מעל-מזל 495
בּעל-מיצווה
פֿרומער 611
גוטהאַרציקער 566 פֿוליעריקער 85
געל-מלאָכה
האַנטווערקער 435
מײַסטער 487
בעלמע 420
בּעל-מפֿונק 889
באַגעריקער 541
נענעריקער 811
קינה 485
בּעל-ניצרך 498
בּעל-נסיון 487
בעל-עברה 597
בּעלעטאַזש 114, 115
נעלעטריסט(יק) 881
בּעלעמער 124, 620
בּעל-עסקן
מאַגעריקער 541
קונה 485
עסקן 483
,
בּעל-שפֿע 479
בעל-תּאווה
פֿאַרגעניגן-זיכער 511 נואף 497
בעל-תּכלית
פּראַקטישער 409 אײַנשפּאָרער 506
בּענזין 221
בענקל 115
בענטשן
דאַנקען 568
ייינטשן 558
בּעסטיע 247
נעסטער 28
בּעסער 28
בּעסערן זיך 426
בעצם 5
בעקן
אַנאַטאָמיע שיסל 268, 415
בעקען 281
בער 247
בּערזע 485
מדרגה 17
בערלינע
שיף 170
אויטאָ 175
בּערשטל 415
בּערשטלען 415
עת מעשה 74
בפּועל ממש
בפֿירוש
געוויס 822
מקשה
מרילן
בקשה 472
בראָדזשען 170
בראָדיאַגע 170
בראָדעווקע סט
בראַוואַדע 650
בראָטן
קאָכן 260
צרה 498, 537 אויפֿבינדונג 81 בראָכוואַרג 410, 5— קרענק 420 בראָכפֿעלד בּט
בראָכוואַרג 410
בראָכצאָל 64
בראָכשטול 229
בראָם
בראַנד
שׂרפֿה 256 היץ 254
שאַנדצייכן 86 קרענק 0 תּבואה-קרענק 249 טעטיקער 488, 617
בראָנדז 217
בראַנדזויל שס
בראָנדזירן 205
בראַנדזעלעט 629
בראַנדמאַרקן 004, 865
בראַנזשע שפּ
בראָנירן 206
בראָנכעס —2
בראָנע 251
בראָנעווען 251
בראָנפֿן 695
בראַסלעט 629
בראַק
ניוועץ 410 פֿעלער (קרענק) סאַ
בראָק 84, 118
בראָקאַט 624
בראַקירן 889, 412
אין דער שפּיץ 89
בראָשור 879
בראָשירן 880
בראָשקע 629
בר-דעת 889
ברואים 247
ברוד 41.6
ברודער
ברודערן זיך
פֿרײַנדשאַפֿט 652 שלום 455
ברוטאָ 82
ברוטאַל 567
ברויהויז 262
ברויז
ברעקל 118
ברויהויז 262
ברויזן
שטורעמען 219 וויברירן 202
שוימען 222
טעטיקייט 438 הייסבלוטיקייט 510
ברויט
געבעקס 258
תּבואה 250
פּרנסה 435
ברויטגעבער 663
ברויכן
— דאַרפֿן
ברוין 298
ברוינען 298
ברויען 862
ברויערײַ 862
אויפֿבינדונג 81 — בראָך
ברוכבענדל דט
ברוכטייל 84
ברוכפֿעלד 251
ברוכצאָל 64
ברוכשטיק 84
ברוך שפּטרני 679
ברומבלען 2
ברומען בּש, 283
ברונעט 298
ברונעם
וואַסערקוואַל 22 היילקוואַל ש
ברוסט
טאָרסאָ 240 אָפּל 240
פֿלייש 258
ברוסטקאַסטן 20
ברוק 178
ברוקירן 178
ברור וידוע 352, 822
ברור בּחמה 22, שאַ
בריאה
מענטש 282 בעל-חי 247
בריגאַדיר 48
בריגאַדע 453
ברידערן זיך פֿרײַנדשאַפֿט 652 שלום 455
בריה 437
בריהנען זיך טעטיקייט 433 מוט 540
בריוו 855
בריווטאַש
— פּאָליאַרעס
בריוון-שטעלער 879
בריווקאַסטן פּאָסט 855 צײַטונג 881
בר-יוחסין אס
בריונ(א) 244
בריטווע 161
בריטשקע 173
ברײַהויז 262
ברייזעלע 118
ברײַזער 22
ברייט 117
ברייטגיביק 604
ברייטהאַרציק אס, 666
ברויען 202 פּלוידערן 878
ברי לי 822
בריליאַנט מ אבן מוב שס
בריליאַנט אַרי שיין 620 קאָלירפֿול 293 אופֿן ריידן 874
ברילן מ
אויגנגלעזער 508
ברילן
גאָט
קאָכן 260
זײַן הייס 254
ב' הינדעלעך 248 בריק
וועג 178
טייל בנין 118 בריק-אַ-בראַק 529 בריקל 118 בריק(עוו)ען זיך 183 בריקעט 204 ברירה 891 ברית
אָפּמאַך 474, 552
ברית-מילה 619
סעודה 554 ברית-חדשה 610 ברכה
הצלחה 495
ווינטשונג 558
תּפֿילה 619
דאַנק 568 בר-מזל 495 בר-מינן 243 בר-מיצווה
פֿוליעריקער 85
סעודה 554 בר-מצרא 675 בר-סמכא
קענער 333
קאַנט 143
סוף 43, 128
ינשה 225 ברעזענט 624 ברעט(ל) 115 ברעכן
שפּאַלטן 81
מייקענען 417, סט
צעקריגן זיך 447
ברעכן זיך
זײַן אומהאַפֿטיק 209
גימנאַסטיק 514
מאַכן אָנשטעלן 581 ברעלאָק 529
אויג 240
ברעג 148
ברעמז(ע)
— טאָרמאַז
ברעמזען
קלינגען 277
— פֿאַרהאַמעווען גרען
— ברענען
טעטיקער 433, 517
בראַנדצייכן 865
פֿלעק 521
הייסבלוטיקער 510 ברענאײַזן 604
ברענגען
דערלאַנגען 172
באַאײַנפֿלוסן 894
זײַן די סיבה פֿון 101 ברענוואַרג 256 ברענען
פֿלאַקערן 256
זײַן ליכטיק 289
זײַן הייס 254
זײַן טעטיק 483
זײַן הייסבלוטיק 510
נ' בראָנפֿן 262
פֿאַרהאַרטעווען 212
מאַכן רויט 299
באַגערן 641
אײַלן 440
צוברענען וקאָכן) 260
וויי טאָן 420
ברענפּונקט
צענטער ט
טעמפּעראַטור 254 ברעקל 84, 118
ברעקלען זיך
זײַן אומהאַפֿטיק 209
קאַפּריזען 889
ברוגזן זיך 562
מאַכן אָנשטעלן 681 בר-שׂכל 839
בשוגג 893
בשום אופֿן 832 בשופֿי 67
בשותּפֿות 477
בשלום 455
בשלמא 824
בשלמות 82
בשעתּו 75
בשעת 69, 74
בשעת הדחק 386 בשעת מעשה 74 בשפֿע 67
בשורה 853
בשׂמים 270, 275 בשׂר ודגים 258
בשׂר ודם 232
בתּים נתּפֿילין) 619 בתּמיה 548
בתּנאַי 319, 474 בת-גדולים 544
בתולה
יונגפֿרוי 84, 85, 234
פֿרײַליידיקע 564
צנועה 596, 591 בתולים 240, 596 בת-טובים 544
בת-יחידה 238
בת-ישׂראל 235
בת-בּהן 238
בת-מלבּה 544
בת-קול
גאָטס שטים 606
עכאָ 277
ג
גאָב 479
גאָבעלין 188
גאָגאָטשען 281
גאווה 646
גאַווער 416
גאַווערן 417
גאולה 446, 469 גאָון 888, 437
פּאַרע 220, 254
שניט-סחורה 524
גאַזאָלין 221
גאַזעט(ע) 879
גאָט 606
788
גאַטונג
גפֿר
גאַטונג
— קלאַס
גאָטסדינסט 619
גאָטספֿאָרכטיק 611
גאַטקעס 522
גאַל 241
גאָל 528
גאַלאַ 529, 551
גאַלאָן 65
איידל 556
ליבעניש 561
מאָדע 580
פּוץ 529
גאַלאַנטעריע 529
גאַלאָפּ
גאָלד 217, 218
גאָלדאַרבעט 205
גאָלדגרוב פּש
גאָלדוואַרג 629
גאָלדענע חתונה 654
גאָלדענע קייט
שטאַם 237
המשך 45
גאָלדשטיק 486
גאָלדשטיקערײַ 624
גאָלדשמידערײַ 205
גאַלוואַניזירן 217
גאַלון 123
גאַליאָרקע 888
גאַליק
שלעכטהאַרציק 667 כּעס 510
טרויעריק 512
ביטער 269
גאָלמעסער 161, 628
גאָלן 628
גאָלף
געוואַסער 220 ספּאָרט 614
גאַלעריע 183, 118
גאַלקע
פּילקע 156
גלעזל 268, 595 טייל שטעקן 188 וואַלקײַלעכל 891
גאַלקעווען 891
גאָמבע 240
גאָמלקע
גאַמע 288
גאַנג
גייונג 170 פֿירונג 401 ריכטונג 179 באַוועגונג 168 וועג 178
שליחות 24 אַליור 51, 807 נאָרמע 62 מיינונג 829 הלבשה 522 געריכט נשפּטז) אַש זאַמלונג 47, 268
גאָנג 286
גאָנדאָלע 176
גאַנדז 247
גאַניק 113, 114
גאָנער 247
גאָנערן 281
גאַנצקייט 82
גאָנשער
פֿלאַש 28 עוף 247
גאַס 178
גאַסט
פֿרײַנד 554 אײַנוווינער 116
גאַסטהויז 114, 264
גאַסטהײַזער 476, 264
גאָסטינעץ
וועג 178
אַכסניא 114
גאַסטראָלירן 888
גאַסטראָנאָמיע אַט
גאַסניונג 574
גאַסנפֿרוי 697
גאָפּל
עס-מכשיר —2 אַגריקולטור 251
גאָפּל-מעסער 268
גאַראַזש 175
גאָראַלניע 262
גאַראַנטיע 475
גאַרב 47, 251
גאָרב 420
גאַרבאַרניע 525
גאַרבן
גאַרבערײַ 525 אַגריקולטור בּש
גאַרבערײַ 625
גאָרגל 240
גאָרגלען 427
גאָרגלען זיך 283
גאַרדין 140
גאַרדעראָב 622
גאַרטל
אַרומליניע —1 זאָנע 109, 203 באַנד 123, 526
גאָרטן
אַגריקולטור 251 פּאַרק 109, 514
גאָרטנוואַרג 250, 258
גאָרטשיצע סע
גאָרילע
מאַלפּע 247 פּאַרטיזאַנער 458
גאַרן מ
גאַרן וו
באַגערן 541
גאַרניזאָן 480
גאַרניטור, גאַרניטער פֿאַרפּוצונג 626 זאַמלונג 47 הלבשה 522
גאַרניר 526, 118 א
גאָרני(ש)ט 56
גאָרקיך 264
גאָרשט 47
גבאי 617, 459, 479
גכֿול
גרענעץ 144 געגנט 109
גבורה 419
גביר 497
גבית-עדות 818
גיין
גדול
באַרימטער 644
געלערנטער 888
הויכער 117
גדולה
פֿרייד 511
באַרימטקייט —5 גדלות 546
גדר
קלאַס 49
דעפֿיניציע 849
געזעץ 698
גואל 46
גואל הדם
קרוב 289
גואל-צדק 7—
גובערנאַטאָר 6 גובערנאַנטקע 860 גובערניע 109
גובר זײַן 464
גוואַלדאָוונע 20 גוואַלדעווען 280 גוואַרדייער 458 גוואַרדיע 453
גווינט 205
גוזמאדיק
גוזמא 864
אַ סך 67
גרויסקייט 20
אופֿן ריידן 874 גוזר זײַן 462, 598 גוט מ
אייגנס 476
נחלה 251, 109 גוט אַרי
פּערפֿעקט 411
פֿאַרגעניגיק 511
גוטהאַרציק 666
געשמאַק 268
פֿרײַנדלעך 552
גוטער מצב 497
שלום 455
יושרדיק 573
גוט אויג 615
גוט אָרט 245
גוטבאַזיצער 476, 251 גוט-ברודערשאַפֿט 552 גוט דערצויגן 550 גוטהאַרציק 566
גוטהייסן 881
גוטוויליק 885
גוטווינטשן 666
גוטזאָגן 475
גוט טאָן ש
גוטמאַכן
באַצאָלן חוב 498, 480
מאַכן גאַנץ 82
טאָן זטן פֿליכט 577
תּשובה טאָן 698 גוטמוטיק
וויליק 885
גוטהאַרציק 666
פֿרײַנדלעך 552
מימותדיק 862 גוטס (אייגנס) 476 גוטסטוער 666
גוטסקייט
פּערפֿעקציע 411
גוטהאַרציקייט 666 גוטער-יוד 611
גוט-פֿרײַנדשאַפֿט 552 גוטקייט
פּערפֿעקציע 411
גוטהאַרציקייט 666 גוטשטיין 475
גוי 286, 612
גוידער
אַנאַטאָמיע 240
קרענק סט
גולדן 486
גוליאַש 268
גוליע 60
גולל 245
גולם
סטאַטוע 868
נאַר 840
לא-יוצלח 438
געלאַסענער 489 גומי 214
גומי-אַראַביק 30 גומילאַסטיק
גומי 214
שניט-סחורה 524 גומען 240
גומר זײַן 43
גונסט
— גינציקייט
גוס
דאָס גיסן 223
פֿאָרעם 151
גוסט
גוטער געשמאַק 688
מוזיק 284, 288 גוסטירן 641
גוסס 420
גוף
אַנאַטאָמיע 240
מאַטעריע 8
גוראַלניע 262
גורל
אַזאַרטשפּיל 516
באַשערטקייט 100, 84 גורם זײַן
מאָטיוו 894
גורס זײַן 849
גזלה 482
גזלן
רויבער 483
מערדער 244
גזלנען 482
גזע 237
גזר
באַשערטקייט 100
אומגליק 498
אורטייל 826
מישפּט 601
גזרה
אומגליק 498
שטראָף 604
געזעץ 598
געבאָט 462
גיבור 419, 640 גיגאַנט 117, 419 גיהנום 608
גיטאַרע 286
גײַזער 204, 427 גיייִק 484
גיין
שפּאַנען 170
באַוועגן זיך 168
גיסן נרעגן) 228
אָנהייבן 41
פֿאַרקויפֿן זיך 484
אויסנעמען 495
ג' אָנגעטאָן 522
הוצאה 490
אָנשפּאַרן זיך 188
מלחמה האַלטן 452
האָבן אַ סך 67
יערן זיך 84
האָבן אַ באַגער 641
זײַן נײַגעריק 811
באַדינען 7—
נ' ביז 119
ג' מיט 881, 446
ג' נאָך 45
ג' פֿאַר זיך 476
ג' קעגן 452
גײַסט
נשמה 4, 808, 389
וויציק 518
גײַציק
באַגעריק 641
גיך 440
גילגול
שינוי 98
גילדיע 49, שפּ גילדן מ
מטבע 486
גילדן
אָפּגילדן 205
גילטיק 598
גיליאָטינ(ע) —2 גימנאַזיע
— ספּאָרטפּלאַץ גימנאַזיסט 860
גימנאַסטיק 614 גינגאָלד 217
גינסטיק
— גינציקייט
גינציקייט
נוציקייט 409
גוטהאַרציקייט 666 גיסן
רינען 223
שמעלצן 217
טרינקען 264, 595 גיסערײַ 217
גיפּס 204
גיפּסירן 2
גיפֿטיק
שלעכטהאַרציק 567
שפּאָטיש 618
ביטול 682
גיריק 541
גירליאַנדע 629 גירסא 849, 869 גלאָב(ום)
קויל 156
די ערד 3ע
גלאַדיאַטאָר 514 גלאָווניע פּש
גלאָז
מעטאַל 217
טרינק-בּלי 263
טייל לאָמפּ 289 גלאָזהוטע 217 גלאָזוואַרג 263 גלאַזור 221
6, גלאַט אַזוי 895 גלאַטיק
ניט-שאָרסטיק —1
פּשוט 582
אופֿן ריידן 874 גלאַטשטיין 161 גלאַנץ
ליכטיקייט 29
פּוץ 629
שיינקייט 520
גלאָסאַטאָר 849 גלאָסאַר 869
גלאָצן 805
גלאָריע 520, 551 גלאָריפֿיצירן
אָפּגעבן כּבוד 680 גלגל החוזר
אוניווערס 208
באַשערטקייט 100 גלגלים בּש
גלוט
גלויבן
האָפֿענונג שס
— מיינונג
גלוסטן 541
גליאָמפּ
טייל קרויט 258
נאַר 849
גליד
אַנאַטאָמיע 240
טייל 34
גליווערן 210, סש גליטש 514
גליטשן זיך 170, 614 גליון 879
גלייכונג 829
גלייביק 829, 611 גלייבלעך 820
גלייבן
האָבן אמונה 611
— מיינען
ווערטיקאַל 180
ענלעך 10
גלײַכווערטיק 18
פּאַראַלעל 131
דירעקט 179, 401
איינמיניק ש
נאַלד 74
קומעדיקייט דן
אמת 862
גלײַך-באַרעכטיקונג 676 גלײַכגילטיק
ניט-נײַגעריק טאַ
קאַלטבלוטיק 509 גלײַכגעוויכט
— גלײַכוואָג
גלײַכוואָג 18
גלײַכוואָרט
געמעטהויז
גלײַכוואָרט
פֿאָלקסווערטל 887
וויץ 518
גלײַכווערטיק 18 גלײַכווערטלען זיך 618 גלײַכמוטיק 609 גלײַכמיניק 28
גלײַכמעסיק 18 גלײַכן
גלײַכווערטיקייט 18
קאָפּיע 14
ליב האָבן 560 גלײַכן זיך
ענלעך 10
פּאַסן זיך 15
שלום מאַכן 465
גלײַכווערטיקייט 18 גלײַכפֿאָרמיק 151 גלײַכצײַטיק 78 גלײַכשטעלן 163 גלילה 619
גלימערן 289
גלימער(שטיין) פּש, 529 גלוען
זײַן הייס 259
זײַן ליכטיק 289
הייסבלוטיקייט 510 גליצערין בּש
גליק
הצלחה 496
גוטער מצב 479
פֿאַרגעניגן 611 גליקווינטשן 658 גליקזאַך 616
טרינק-בּלי 268
טייל לאָמפּ 289
טייל ברילן 805 גלעזער
בעל-מלאָכה 118
גלעטאײַזן 101 גלעטן
באַרירן 22
צערטלען 661
גלאַט מאַכן 168 גלעטשטיין 161 גלעטשער 255 גלענצנדיק
ליכטיקייט 289
פּוץ 529
שיינקייט 520
פּאַראַד 551 גלעקל 277
גלעקלען ?ע גמילות-חסד
הלוואה 491 גמינע
שטעטל 109
פֿאַרוואַלטונג 459, 617 גמר
אָפּמאַך 474 גמרא
תּלמוד 609
ספֿר 879
גמר-דין 601 גנאָד
מילדקייט 465
פֿאַרגעבונג 672
שיינקייט 520 גנאָט 604
גנאָטעווען 183 גנאַי 681
גנאָי 416, 251 גנאָסטיציזם 880, 618 גנכֿ 488
גנכֿה 482
גנביש
קלוג 889
שווינדלעריש 863 גנבענען 482 גניאַדע 298 גנידעס 416 גניזה 879
גניטל 604
גנעדיק
מיט חסד 566
מילד 465
פֿאַרגיביק 572
מיט ליבע 560
גן-עדן 007
גסיסה 420, 243 גס רוח 546
געאָגראַפֿיע 203 געאײַל 440
געאָלאָגיע 204
געאַמפּערט 824, 447 געבאָט 462
געבוי
בויונג 118
קאָמפּאָזיציע 35
פֿאָרעם 51
געבויר-מוטער 240 געבוירן-הויז 114 געבוירן ווערן 229 געבוירן-טאָג 554 געבוירן-לאַנד 109 געבוירן-שטאָט 109 געבוירן-שײַן 865 געבורט
געבערונג 229
אָנהייב 41
געבורטסטאָג 654 געביט
געגנט 109, 108
פּראָפֿעסיע 435 געביטן (געבאָט) 462 גענט
בויונג 113
קאָמפּאָזיציע 85
פֿאָרעם 61
געבייזער 510
געביין 240
געביל 280
געבילדעטער 883 געבירט 282
געבירטיקער 116 געבלאַט 249
געבלוט 249
געבליטן 241
געבלעטער 249
גענן
געבונג 479
געשעעניש 99
געבעט
בעטגעוואַנד 15
בקשה 472
תּפֿילה 619 א
געבעטבוך 619 א געבעטהויז 620 א
גע-עק-
געווער
געבעקס אַש געבערג אַש געבער-מוטער 240 געבערן 229, 106 געבראָטנס 258 געבראָכן
קראַנק 0
יורדיש 496
שלעכטער מצב 498
פֿאַרצווייפֿלט נס געברויכן
— ניצן
געברום —2 געבריכט סאַ געבריל 280 געגטע(ר) 865 געגליכן צו 10 געגנט 109, 110 געגראַגער 9 געגרטזל 157 געגריל(ץ) 282 געדאַנק
אינטעלעקט 809
זינען 847
פּלאַן 897
געדויערן 78 געדולד 509
געדופֿט 275 געדײַען 249, 495 געדיכט מ
— פּאָעזיע געדיכט אַרי
ניט-שיטער 210 געדעכעניש 843 געדענקען 848 געדעק 188, 47 געדעריקער שפּ געדערעם 240, 269 געדראַנג
געשטויס 188
דעדוקציע 826 געדריי
דרייונג 201
וויקלונג 157 געדרענג 188 געהאַווקע 280 געהאַלט 605 געהאַמפּערט 824, 447 געהאָרכזאַם 466 געהויבן
הויכקייט 14
אופֿן ריידן 874 געהויף 114, 261 געהיט 818
געהײַ 649
געהײַל 512
געהיים-אַגענט 815, 6 געהיימעניש 851 געהיים-פּאָליציי 600 געהייס 462
געהייף 141
געהיל 188
געהילך 277
געהילץ 116
געהירן 240
געהעפֿט
געוועב 524
אַרומצוים 141
הויף 114
געהער 287
געהערן
אײַנשליסונג 85
שײַכות 8
אייגנס 476
געוואָי עס
געוואַלגער
דרייונג 201
פֿאַרמעסט 450 געוואַלד
געשריי 280
פֿאַרברעך 599, 574 געוואַלדאַקט 464, 567 געוואַלדטאַט
— געוואַלדאַקט געוואַלדעווען 280 געוואַנט 524
געוואַקל 202
געוואָר ווערן 858 געוואָרנט 818
געוווינהייט 62
געווויר ווערן אַש געוווּנטשן
נייטיק 9—
געוויג 202
געוויטער 219
געוויין 512
געוויינ(ט)לעך
נאָרמאַל 52
פּשוט 682
ניט-שלעכט 411
רעזולטאַט 102
געוויס 822
געוויכט
וואָג 206, 17
וויכטיקייט 418 געוויכטער 206
געוויסער 219
געווילד 247
געווימל
אומאָרדענונג 88
זאַמלונג 47
געווימער עס
געווינס 496
געווינען
מצליח זײַן 495
האָבן אַ קינד 229 געווינערין 229
געוויס 822
געוויסן 678
געוויסן-ביסן 698 געוויסנדיק
אמתדיק 862
יושרדיק 578
געוויסער
מבול 223
אַלגעמיינקייט 50 נעוויקל 157
געוויקס
גרויספֿאַרנעם 117 געווירבל
געדריי 201
געוואַסער 226
געווירץ סע, 270 געוועב
וועבערײַ 624
ביאָלאָגיע 241
קאָמפּאָזיציע 85, ד געוועט
אַזאַרטשפּיל 616
פֿאַרמעסט 450 געוועטלויף 514, 517 געוועלב
וועלבונג 156, 113
געוועלטיקן 456
געווענדן זיך 828, 820 געווענטשניט 624 געווער
געווערן
גע-אָ-ע
געזאַלבטער 450 געזאַלצן 270 געזאַלצנס 258 געזאַנג 288
געזאַנדטער
— געשיקטער געזונט
בריאות 418
געזונטנוציק 2—
גבורה 419 געזונט ווערן 6ע געזונקען 574 געזיכט
אַנאַטאָמיע 240
דרויסן 186
פֿאָרנט 145
אָנבליק 807 געזיכערט
באַוואָרנט 475
באַשיצט 480 געזימס 118, 113 א געזינד, געזינט 288 געזינדל 47
געזעגענען זיך
זאָגן זײַ געזונט 188
אײַנלאָזן 478
בעל-מלאָכה 435
געזשום 281, 282 געטאָ 109
געטומל 280
געטלאָק 47, 188 געטלעך
גוט 411
געשמאַק 268
שיין 520
געטראַמפּל 170 געטראַנק 258, 595 געטרויען 829, 491 געטרויען זיך 640 געטרײַ
פּינקטלעך 885
פֿרײַנדשאַפֿט 552 געטש 614
געיאַכמער נאַ געיאָמער 512 געיעג 514
געל
קאָליר 801
סענסאַציאָנעל 853 געלאַסן 489 געלאַף 440
געלויפֿיק 874
געלונגען 495
געלוסטן 541
געלזוכט סט
געלט 486
געלטגײַציק 505, 541
געלטשטראָף 604
געזעמל 47
געזעס
אַנאַטאָמיע 240
טייל שטול 115
טייל בגד 526
געזעץ 598
געזעץ-געבונג 598
געזעצט
קאַלטבלוטיק 509
סטאַביל 98
געלאַסן 489
באַשטימט 826
געדיכט 210
געזעצלעך 598
געזעץ-פּראָיעקט 598
געלינגען 495 געלינקט 150 געלכל 258
געלעגן
נייטיק 409
רעכטצײַטיק 89 געלעגנהייט
רעכטצײַטיקייט 89
צושטאַנד
נסיעה 173 געלעגער
דנאָ 129, אַע געלעכטער
דאָס לאַכן 611
געלענדער
אומאָרדענונג 88
געלעכטער 511
געלענק
אַנאַטאָמיע 240
פֿעיִקייט 437
געלערנטער 888
געמאַך מ
וווינונג .בּך
אומבאַוועגונג 169 געמאַרק(ן) 144, 849 געמבע סט
געמויזעכץ 2, בּש געמונקל 278
געמורמל אַש
געמיט 508
געמיטלעך
קאַלט געמיט 509
באַקוועם 611
געמייזעכץ 227, 251 געמיין
פֿאַרברעכעריש 674 המוניש 646
שלעכטהאַרציק 667 מיט אַ חסרון 412 אָרעם 498
געמיינדע
— געגנט
— קהילה
געמיינהייט 674
געמיינזאַם
— שותּפֿות
געמיינשאַפֿט
— מענטשהייט
— שותּפֿות
געמיש 29, 88
געמעל
נענ(ע) 241
גענאָד
מילדקייט 465
פֿאַרגעבונג 672
שיינקייט 6
גענאָסע 448, 562
גשאַרן (זיד)
געקרענקט
גענאַרן (זיך)
אָפּנאַרן 863
אַנטוישן 637 נענחן-פֿיסלעך 869 גענדזער 247 גענוג 67
גענוי
ריכטיק מאַ
אופֿן ריידן 847 גענוס
קלאַס 49
פֿאַרירשונג 241
— תּענוג
געניאַל 437, 588 געניגן 67
געניוס 808, 888 געניט 487
געניטונג 859, 561 געניטיוו 871 געניי שאַ
גענייגט
געשטימט 608 גענייטיק 9— גענייטיקן זיך
נייטיקייט 409
אָרעמקייט 8 געניסן
עסן אין טרינקען —2
פֿאַרניצן 405
האָבן פֿאַרגעניגן בּבּאַ געניק 240
גענעאַלאָגיע 287, 566 גענעזיס 106 גענעזן ווערן אַט גענעטיק 106, 241 גענענען 187 גענעצן
מידקייט 441
פֿוילקייט 4
לאַנגיועליקייט 519 גענעראַטאָר
שאַפֿער 106
מעכאַניק גענעראַל 458 גענעראַליזירן 50 גענעראַליסימום 55. גענעראַל-שטאַב מאַ.
נענעראַציע
צײַטאָפּשניט 70
דור 288
געסטאַפּאָ א
געסטיקולירן
זשעסטיקולירן געסל 178
געסרחה 276
געענגט 498
געענדיקטער 888, 560 געפּאַקט
אַ סך 67
פֿעט 117
געפּילדער 280
געפּלאָגטער 88, 5. געפּלאַפּל 878
אומגעזעצלעך 699
אומריין 416
געפּעק 170, 206
פּאַסירן 99
געפֿאַלן אַוי
אומדערפֿאָלג 496
אומעטיק 512
געפֿאַלענע 597
געלאַנג 514
געאַאַנגענשאַפֿט מן. געפאַסט
קאַלטבלוטיק 609
געפֿאַר
* סבּנה
געפֿיל 508, 2
געפֿינען
דערפֿאָלג 495
מיינען 829
אויסגעפֿינען אַמאַ
אַירטיילן 826
געפינען זיך
צושטאַנד 7
סכֿיכֿה 110
געפֿליגל 247
נעפֿליסטער אַש געפֿלעכט 5%, 157 געפֿעכט ש געפֿעליק
גוטהאַרציק 666
איידל 556
געפֿעליק זײַן
קאַלט 255
פֿאַרגליווערט געפֿרוירנס 8 געפֿריר 255
געץ 614, 808 געצאָלט(ס) 5— געצאַנק 7— געצוווּנגען
אומוויליק
אופֿן ריידן 74 געצוקט
געצימבל 9 געציש 282
געצנדינסט 614 געצעלט 114 געקאָכטס אַש געקוויטש געקינסטלט
* געקינצלט געקינצלט
אימיטאַציע 14
שיין 620
אָנשטעלעריש בּאַאַ
אופֿן ריידן 4 געקלאַנג דע נעקלימפּער 277 געקנאַל 279 געקנויל 157 געקעכטס ש געקעסטלט 524, —אַ נעקראַך 9 געקרענקט 52
געראָטן
געשפּאַנט
געראָטן
הצלחהדיק 495 ג' אין 10
געראַם 108
געראַנגל
פֿאַרמעסט 450 וויבּוח 824
גערנ
— הערב
גערגלען זיך 288
גערודער —2, 202
גערוים 108
גערויש 280, 282
גערוך 278
גערוכלאָז
— אָנריחדיק
גערונען ווערן 210, 260
גערוס 556
גערטנער 251
געריזל 226, 282
געריטשערײַ 280
גערייד 873
גערײַסערײַ
קריג 447
וויבּוח 824
געריכט
מישפּט 601
גערילע 453
גערימל 47
גערימפּל 7
גערירט
געפֿיל 608
משוגע 842
גערמע 249
גערן
— יערן
גערן אַרוו
וויליק 885
גערעוו(ע) 281, 280
גערעטעניש
גוט יאָר 67
פֿעיִקער 487
קלוגער 889
גערעכט מ
זאַמלונג 47
גערעכט אַרי
אמתדיק 862
גערעכטיקייט 673, 698
גערעם
פֿאָרעם 151
אַרומצוים 141
גערעש 280
גערשטן סש
געשאַל 277
געשאַנק 479
געשאָרך 282
געשוואָלן
קרענק 420
פֿעט 117
אופֿן ריידן 874
געשוואָרענער 601
געשוווירענער 601
געשווילעכץ סט
געשווינד 440
געשוויר סאַ
געשוועסטער-קינד 289
פֿאָרעם 151, 7
געשטאַמל 876
געשטאַנק 276
געשטאַפּאָ 6
געשטײַער 450
געשטעל
פֿאָרעם 151
אָנשפּאַר 188, 118 נרויספֿאַרנעם דבּבּ קראָם 485
געשטעלט
קאַלטבלוטיק 509 באַשלאָסן 887
סטאַביל 98
באַשטימט 826
געשטרויכלט ווערן פֿאַלן 196
מאַכן אַ טעות 886 זינדיקן 574
האָבן אַ דורכפֿאַל 496
געשטרײַפֿט 524, 804
געשיכטע
רעקאָרד 866
געשיקט
מיגלעך 820
געשיקטער 460
געשיר 268
געשלאָגן
אונטערטעניק 466 אָרעם 498
איידל 556
גוטער געשמאַק 688 קלוג 889
אופֿן ריידן פּע
געשלעג
מחלוקת 447
מלחמה 452
געשלעכט 49
געשלענג 240, 29
געשלענגלט 157
געשמאַק מ
טעם 267
באַגער 541
גוטער געשמאַק 688 אופֿן ריידן 874
געשמאַק אַרי
באַטעמט 268
געשמאַקלאָז 634
געשמײַדיק
בייגיק 218
געשמעטער 279
געשמעלץ 217
געשנאָרך 282
געשניץ 868
געשען 99
געשענק 479
געשעעניש 99
געשעקטשע 8
געשעפט
מיסחר 484
טעטיקייט 438
באַשעפֿטיקונג 486 קראָם שפּ
געשעפֿטסמאַן סאַ
געשעפֿטסמעסיק
טעטיק 483
פּראַקטיש 9—
געשפּאַן 178
געשפּאַנט
אויסגעצויגן 117 נײַגעריק 811
געשפּאַרערט
גרונטעווען
געשפּאַרערײַ 824
געשפּין 157
געשפּרייט 108, 54
געשפּרעך
— שמועס
גראָ 297
גראָב
אומאיידל דסס חוצפּהדיק 549 שגעמטער געשמאַק 684 נאַריש 840
עם-האַרציש 384 פּראָסטאַקיש 545 אופֿן ריידן 874
גראָביאַן
גראָבן וו
גראַגערן 280
גראַד
קלאַם 49
זואָג 206
גראָד
דירעקט 401, 179 פינקטלעך 886 צאָל 54
גראָד איבער 148
נראַו(ו)אַציע 87, 17
גראַדירן דאַ
גראַדקע
גראַוויטאַציך 185, 206
גראַווירן 868, 160
נראָז 250
נראַטיפֿיקאַציע 605
גראָטע 114, 160
גראָטעסק
אומפֿאָרעמדיקייט 162 טעאַטער 888 גוזמא 864, 53 שפּאָט 618
שגענטער געשמאַק 684 אופֿן ריידן 874
גראַטקע 115
פּאָעזיע 882 וואָג 206
גראַמאָפֿאָן 286
גראַטען 882
נראָן 206
גראַנאַט
באָמבע 454 אבן-טוב 529 קאָליר 802
נראַנולירן 216
גראַניט(שטיין) 14
נראַנירן 216
גראַפֿיט א
7 שיינקייט 620 גוטער געשמאַק 23 מיטאָלאָגיע 614 א
גראַשיצע 240, 8—
גרובן 204
גרוביאַן
אומאיידל דסס חוצפּהדיק 549 פראָסטאַק 545 עם-האָרע 334
גרוילליק)
שרעקלעך 589 דערווידערדיק 5 אַכזריש 667 מיאוס 521
גרויס 20
גרויס
גוואַלדאָוונע 20 גרויספֿאַרנעם 117 פֿוליעריק 85
וויכטיק 418
באַרימט —5 גאווהדיק 546
גרויסאַרטיק
גרויסהאַלטן זיך 6—
גרויסמוטיק
גוטהאַרציק 666 פֿרײַגיביק 504
גרויסצאָליק 67
גרויפּ 249
גרונד 894
גרונט
דנאָ 129
אָנשפּאַר 188 הינטערגרונט 146 פֿאַרב 113 א
אָפּזאַץ 210
ינשה 225
גרונטאָוונע 818
גרונטבאַזיץ 476
גרונטיק 818
גרונטיקן 106
גרונטלייגער 106
גרונטעווען
נראָבן 160
פֿאָרשן 818, 809 מאָלן 118 א
טונקען זיך 2
גרתטפעסט(יק)ן
דאַכטן
גרונטפֿעסט(יק)ן
שאַפֿן 106
גרונטשטאָף 218 גרונטשטיין 118 גרוס
איידלקייט אַא
בריוו 5א
גרופּירן
זאַמלונג 47
אָרדענונג 87
גרופּע
זאַמלונג 47
קלאַס 49
גרוש
דעפּאָרטאַציע 604 גרוש, גרושה 665 גריבלען זיך 816, 809 גריבענע 258
גריוון 258
גריוונע 486
גריווע 528, 178 גריזאָטע נס
גריזל(ע) 420
גריזשען
ערגערן חס
גריזשען זיך נס גרײַז
טעות 886
— זקן
גרײַזלען 157, 628 גרײַזן
מאַכן אַ טעות 886
זינדיקן 574
גרײַזשיק 9, 420 גרייט
צוגעגרייט 898
וויליק פאַ
גרייטן זיך 898 גרייכן
געשפּרייט 108
ווײַטקייט 119
גרויספֿאַרנעם דבּבּ
גרײַלעך
אויסנעם 68, 648
באַזונדערקייט 51
גרויס 20
מיגלעך 820
גרייס 17, 64
גרייסן
מטבע 486
עפֿענער 166
שרויפֿשליסל 205 גרײַשל פש, 240
גריל 247
גרילצן 281
גרים 888, 298
גרימאַסע
באַזונדערקייט 51 גרימיק 510, 567
גרימירן זיך 883
גרימען
האָבן ווייטאָגן סט גרימען זיך
ערגערן זיך עס
באַדויערן 598
גרימפּלען 277, 288 גרימצאָרן 510
גרין
קאָליר 800
ניט-צײַטיק 249
נט 81
ניט-צוגעגרייט 899
ניט-פֿעיִק 488
אַןךך 829 גרינג
גרינגוואָגיק 207 גרינגשאַצונג 582, 681 גרינדן 106 גרינוואַרג 250, 258 גרינטלעך 818 גרינס 20, 258 גריסן
איידלקייט 656
בריוו פּא גריפֿל 877 גריץ 258
גריקע 250 גרעב
גראָבקייט 117 גרעבליע 140, 445 גרעגער 517 גרעגערן 279 גרעט
וועש 522
— פֿישביין גרעטשקע סש גרעל
— רײַסיק גרענאַדיר 468 גרענדע בּש גרענעץ אבּ, אַע גרענעצן זיך 120 גרעסער 23 גרעסערן 117 282 גר-צדק 235 גר-תושב 116 גשמיות 8
ד
דאָגמאַטיש
גלויבן 829, 611, 228 עקשנות 887, 827
דאָגמע 829, 611
דאַוו(ע)נען 619
דאָזע 84
דאַטירן 71
דאַטע 71
דאַטשניק 116
דאַטשע 109, 114
דאָיִק
עקסיסטענץ בּ
דאַכטן
טראַכטן 809
דאַכטן זיך
דאַכטן זיך
מיינען 829
פֿאַנטאַזירן 846
דאַכלאָז 112
דאַכלקע 118
דאָלאָניע א
דאָלאַר 486
דאָם 118, 620 א
דאַמאָלס(ט) 75
נייטיקן זיך 9—
דומע 460
דומפּ 278
דאָמינאָ
שפּיל 514
מלבוש 522 דאָמיניאָן 109 דאָמינירן 456 דאַמע 284, ש דאַמפּ 220
דאַמפֿער 176 דאַמקעס 514 דאָנאָס 587
דאָן-זשואַן 697 דאַנטיסט דט
דונאַם 55
דוניצע 263
דועט
צוויי 58
מוזיק 285, 284
דועל 452
דועלאַנט 453
דופּליצירן 14, 64
דופּליקאַט 14, 58, 877
דופּליקירן 14, 64
דאַרשטן, דאָרשטן
באַגערן 641
וועלן טרינקען 266
דאַשיק 622
דאַמבע 445, 140, 226 דברים בטלים 588
דיאַליזם 68, 612
דובינע 604, 54
דונליקאַט 14, 58, 877 דופּלעקם 58
דופֿט 275
1
דוצן 552
דוקאַט 486
דוקען 552
דור
דובליקירן 14, 64
דובלירן 58, 888
דוגמא
מאָדעל 13
דודע
מוזיק-אינסטרומענט 286 צײַטאָפּשניט מן
דוּומוויראַט 456
דווקא
היפּוך 11
באַזונדערקייט 61
געוויסיקייט 822
דוחה זײַן 186, 478
דוחק
קליינע צאָל 66
שלעכטער מצב 498
— טאָפּל
דאָק 170
דאָקוטשען 567
דאָקומענט 866
דאָקומענטירן 866
דאָקטאָר 888
דאָקטאָריע 4
דאָקטער נמעדיצין) 4 דויערהאַפטיק דאָקטערן (פֿעלשן) 863 דויערדיק 78
האַפֿטיק 208, 98
דויערן 78
דוכאָווקע פּש
דוכטן זיך
מיינען 829
פֿאַנטאַזירן 846
דוכנען 619
דול 842
דולדן
מילדקייט 465
דולהויז 4
דולן 878
דומם 8, 204
אָפּשטאַמלער 288, 232
דור המבול 75
דור המידבר 75
דור הפֿלגה 75
דורך און דורך 82
דורכאָלן 194
דורך אַנאַנד 45
דורכבויערן 194
דורכבליק 807
דורכבלעטערן
דאָקטערן זיך ש, פּט
דאָקטרין ש8, 859
דאַר
מאָגער 118
טריקן 224
דאָר ש
דאַרבן 498
דאָרט(ן)
ווײַטקייט 119
דאַרמאָיעדנניק) 434
דאָרן 250
דאָרף 109, 251
דאַרפֿן
דוחק את-השעה זײַן 540 ניט מקפּיו זען 514
פֿאָרשן 315 דורכברעכן (זיך) 194, 452 דורכגאַנג
דאָס דורכגיין 194 דורכגיין 194 דורכגיין זיך 170 דורכגייער 170 דורכגיסן 194 דורכגנכֿענען זיך 194 דורכגעטריבן
כיטרע 863 דורכדרינגען 194 דורכהאָבן
לערנען 859
דורכהאַקן
דורכשפּיזן
דורכהאַקן 194
דורכוואַנדערן 194 דורכוואַרפן
וואַרפֿן דורך 194
בראַקירן 412
דורכוועג 178, 194 דורכויס
המשך 45
נייטיק 409
געוויס 822
דורכזאַפּן 194
דורכזיכטיק
דורכזעעוודיק 291
ריין 415
שיטער 211
דורכזען
אינטעלעקט 808
לייענען 859
דורכזען זיך 291
דורכזעעוודיק 291 דורכזעצן
דורכפֿליסן 194
פֿאַרענדיקן 48, 27 דורכטראָגן
טראָגן דורך 172
פֿאַרענדיקן 43
דורנטראָגן זיך 194 דורכטראַכטן 809 דורכטרײַבן 194, 198 דורכיאָגן 198
דורכיאָגן זיך 194 דורככאַפּן זיך 194 דורכלאָזן
ניט אײַנשליסן 86
מאַכן אַ טעות 886, 814
ניט טאָן חוב 578
מוותּר זײַן 547 דורכלויפֿן 194
דורכלופֿטערן 219, 255 דורכלופֿטערן זיך 170 דורכלײַכטן 194
דורכלעבן
לעבן 242
איבערלעבונגען 437
שלעכטער עב 498 דורכלעבן זיך 489 דורכלעכערן 194 דורכמאַכן
איבערלעבונגען 487, 99
דורכמאַרשירן 194 דורכמעסטער 17, 54 דורכנעמען
נעמען דורך 194
באַנעמען 808
אָפּשאַצן 826
נאַסקייט 228
דורכנעצן 194
דורך ס'באַנק 22
דורכעגבערן 194
מפּלה 498
— שילשול
דורכפֿאַלן 496, עפּ דורכפֿאָר
דאָס דורכפֿאָרן 194
וועג 178
דורכפֿאָרן זיך 170 דורכפֿאָרער 170
דורכפֿילן 608
דורכפֿירונג 401
דורכפֿירלעך
דורכגיייִק 194
מיגלעך 820
דורכפֿירן
פֿירן דורך 194
פֿאַרענדיקן 48, 887
מצליח זײַן 495
פֿירונג 401
דורכפֿלוס 226
דורכפֿלייצן 194
דורכפֿליסן 194
דורכפֿלוען 194
דורכפעלן
אויסלאָזן 86
מאַכן אַ טעות 886 דורכפֿרעסן 5—
דורכצוען 194
דורכקוועטשן זיך 194 דורכקומען
מושווה ווערן 484
פּשרה 455, 474
דורכלעבן זיך 499
זײַן עקאָנאָמיש 606
האָבן גענוג 67
דורכקוקן
פֿאָרשן 815
לייענען 859
דורכקוקן זיך 291 דורכקלײַבן זיך 194 דורכקלערן 809
דורכקריגן זיך 194 דורכקרייצן
דורכגיין 170
וועבערײַ 524
דורכקריכן
דורכגיין 194
גענעזן ווערן אַט דורכרוקן זיך 194 דורכרײַבן נלאָך) 160 דורכרײַבן זיך
דורכגיין 194
אויסלערנען זיך 9א דורכריידן זיך 878 דורכרײַזן 194
דורכרײַטן 194
דורכרײַסן זיך 194 דורכרינען 194
דורכרעדן זיך 878 דורכרעכענען
חשבונען 54
טראַכטן 809
דורכשאַרן זיך 194 דורכשוועבן 194
דורכשטודירן
פֿאָרשן 815
דורכשטופּן זיך 194 דורכשטראָמען 194 דורכשײַנען 194
דורכשלאָגן זיך
פּרנסה 489
דורכשלאַק
דורכשלײַכן זיך 194 דורכשמוגלען זיך 194 דורכשמועסן זיך 878 דורכשניטלעך
מיטלעסיק 22
ניט-שלעכט 411 דורכשנײַדן 194
דורכשפּאַנען 194 דורכשפּאַצירן 194 דורכשפּאַצירן זיך 170 דורכשפּאַרן זיך 194 דורכשפּיזן 194
800
דורכשפּרײַזן
דינען
דורכשפּרײַזן 194
דורכשפּרינגען 194
דורכשרײַבן זיך 865
דורס זײַן 183
דורשטיק
— דאַרשטן
דוש 228, 415
דושנע 254
דושען
שטיקן 188
קאָכן 260
דזשאָבען
פּיקן 183
דזשוב —2
דזשובען 264
דזשעגעכ 221
דזשענטע מען
גוט-געקליידטער 530 פֿײַנער מענטש 678
דחק 66, 498
דחקות 66, 498
דיאַבעטיקער סע
דיאַגאָנאַל 154, 54
דיאַגליף 158, 868
דיאַגנאָז 849, דט
דיאַגנאָסטיק 7, ש
דיאַגראַם 868
דיאַדעם 529, 456, 522
דיאַכראָניש 75
דיאַלאָג 288, 878
דיאַלעקט 869
דיאַלעקטיק 824, 878
דיאַמעטער 17, 54
דיאַספּאָרע 109
דיאַפּאַזאָן 288
דיאָפּטריק 289, 55
דיאַפֿראַגמע 240
דיאַקאָן 618
דיאַקוסטיק 2
דיאַקריטיש 12, 8
דיבאָם 180
דיבור
שפּראַך 869
שטים 372
דיבורן 878
דיגניטאַר 644
דידאַקטיק 859
דידאַקטיקער 800
די-והותר 67
דיוואַן
סאָפֿע 116
פּאַרלאַמענט 460
דיווידענד 489, 64
דיוויזאָר 54
דיוויזיאָנער 458
דיוויזיע
טייל 84, 64
אָפּאָזיציע 447 מיליטער-טייל 458
דיווערגענץ 180
דיווערטיסמענט 883, 884
דיווערסיע
שינוי 98
אָפּווײַך 180
מלחמה 452
דיונע 225
דיזל-מאָטאָר 486
דיזענטעריע 4
דיזשור 480
דיטאָ 10
דיטקע 486
דייזשע 208, 261
דײַטלעך
קלאָר 852
אופֿן ריידן 874
דטטן
— טײַטלען
דײַטש
גערמאַנער 286 שפּראַך 869
דײַטשמעריזם 869
דײַטשמעריש
שפּראַך 869
קליידונג 522
דיין 001, 617
דײַקנות 318
דיך נאַנאַטאָמיע) 240
דיכט 115
דיכטונג 22
דיכטער 22
דיכען 219
דיל 118
דיליזשאַנס 173
דילעטאַנט
קונסט-ליבהאָבער 533 עם-האָרע 24 טעאַטער 28
מאָלערט 868
דילעמע
לאָגיק 815, 824 ספֿק 828
שוועריקייט 448 טעמע 810
דימיון
געדאַנק 809
פֿאַנטאַזיע 846 נילד 808, 14
דימינוטיוו 371
דימיסיע 461, 463
דימענט
איידלשטיין 629 מאַטעמאַטיק 54 גלאָזשנײַדער 161 דרוקשריפֿט 878
דימענסיע 17, 117
דין י
געזעץ 598
דין אַוי
דאַר 118
שיטער 211
קליינצאָליק 66
דינאַמאָ 486
דינאַמיזירן 894
דינאַמיזם 168
דינאַמיט 279
דינאַמיק 168, 104
דינאַסטיע 456
דינגען 492
דינגען זיך
האַנדל 484
וויבּוח 824
דין-וחשבון
באַריכט 853
דיניע 258
דיניצע 263
דינסט
דאָס דינען 468 דינסטמויד 468 פֿאַרניץ 406
נייטיקייט 409
באַשעפֿטיקונג 435
דינסטמויד 468
דינען
באַדינונג 468
מיליטער-דינסט 452 זײַן אונטערטעניק 466 זײַן גוטהאַרציק 566 זײַן ניצלעך 409
דינער
דינער
באַדינער 468
מיטאָג 258
דין-תורה 601
דיסאילוזיע 587
דיסאינפֿעקציע 422 דיסאָנאַנץ
אומפּאַסיקייט 16
גרילציקייט 282 דיסאַציאַציע 31
דיסאָרגאַניזירן 88 דיסהאַרמאָניע
אומפּאַסיקייט 16
אָפּאָזיציע 447, 882
ורילציקייט 282 דיסטאָנירן 282
דיסטאַנץ 119
דיסטילירן 202
דיסטינגירן 51, 808 דיסטינקטיוו
אַנדערש 12
באַזונדערקייט 51
פֿאַרשטענדלעך 847
אופֿן ריידן 874 דיסטינקציע
באַזונדערקייט 51
אַנדערשקייט 12
אינטעלעקט 808
וויכטיקייט 413
דיסטריבוציע
צעטיילונג 479
טאַבעקקראָם 485, 265 דיסטריקט 109
דיסידענט 47
דיסימולאַציע 808 דיסעקציע 81, 815 דיסערטאַנט 860 דיסערטאַציע 801, 881 דיספּאָזיציע
אָרדענונג 87
פּלאַצירונג 111
צושטאַנד 7
שטימונג 508
נייגונג 541
וויליקייט 885
דיספּאָנירן 478, 406 דיספּוט 324, 447 דיספּענסירן
אומבאַנוץ 407
אימוניטעט 679 דיספּערסיע 48
דיספּראָפּאָרציע 16, 9 דיספֿיגורירן סט
דיסציפּלין
אָרדענונג 87
פֿאָלגעוודיקייט 866
באַגרענעצונג 470
לימוד 859
דיסציפּלינירן
אונטערטעניקן 464
דיסק 159, 205
דיסקאָלאָרירן 425
דיסקאַנט 286
דיסקאָנט 503, 26
דיסקאָנטירן 508, 26 דיסקאָרד
אָפּאָזיציע 447
אומפּאַסיקייט 16
גרילציקייט 282
דיסקוואַליפֿיקאַציע
קראַפֿטלאָזיקייט 105
אומפֿעיִקייט 438
אומבאַרעכטיקטקייט 576
אומנייטיקייט 410 דיסקוטירן 824
דיסקוסיע 824
דיסקוראַזשירן 896
דיסקרימינאַציע
אַנדערשקייט 12
אינטעלעקט 808
גוטער געשמאָק 538
קאַפּריזנעקייט 889 דיסקרעדיטירן 581
דיסקרעט 351
דיסקרעציע 351
דיעטע
עסן 264
רעזשים 422
דיפּלאָם 866, 598
דיפּלאָמאַטיע
הערשאַפֿט 466
פֿאַרטרעטערשאַפֿט 460
פֿאַלשקייט 888
דיפּלאָמירטער 388, 800 דיפֿוזיע 48, 218
דיפֿטאָנג 869
דיפֿערענץ
אַנדערשקייט 12
איבערבלײַב 54
דיפֿערענציאַציע
אינטעלעקט 808
אַנדערשקייט 12
באַזונדערקייט 51 דיק מ
מדרגה 17
שיכט 122
דיק אַדי
פֿעט 117
געדיכט 210
דיקדוק 871
דיקטאַט
שריפֿט 877
באַפֿעל 462
דיקטאַטור 464
דיקטאַנדע 877, 861 דיקטום
באַפֿעל 462
באַהויפּטונג 857 דיקטירן
פֿירזאָגן 877
באַפֿעלן 402
זײַן שטרענג 464
באַאײַנפֿלוסן 894 דיקציע 872
דירה 114
דירה-געלט 605
דיריגירן 283, 462 דיריגענט —2
דיריזשאַבל 177
דירעקט
ריכטונג 179
אומפֿאַרמיטלט 401
אויפֿריכטיק 802 דירעקטאָר 459
דירעקטיוו 462
דירעקטירן
פֿירן 459
באַפֿעלן 402
דירעקציע 459
דישל 178
דישען
אָטעמען 219
קאָכן 260
דלאָטע 205, 115 דלאָניע —2
דלות 498
דליבען 416
דלפֿון 498
דמים
געבליטן 241
געלט 486
דן זײַן 826, 601
דנאָ
דעפיציט
דנאָ 129
דעבאַטירן 824 דעבאַרקאַדער
אײַזנבאַן 174
דעביוט
אָנהייב 41
טעאַטער 888
פּאַראַד 651 דעביט 492, 488 דעביטאָר 492, 488 דעביטירן 488 דעגענעראַט 574 דעגענראַציע סט דעגראַדאַציע
פֿאַרערגערונג 425, 468
אומכּבוד 681 דעדוצירן 826 דעדוקציע שאַ דעדיקאַציע 406, 381, 611 דעה
אינטעלעקט 808
אויסוואַל 891
מיינונג 829
הערשאַפֿט 456
פּניה 892
אײַנפֿלוס 894 דעה-זאָגער 459 דעוואַלואַציע 608, שס דעוואַלווירן 501 דעוויאַציע 180 דעוויז
געלט 486
דעזאַרגאַניזירן 88 דעזאָריענטאַציע 180 דעזיגנאַציע 460 דעזינטעריע 420 דעזינפֿעקציע 422 דעזערטיר 482, 589, 890 דעזשור 480
דעטאַל
איינצלהייט 51
האַנדל 484
דעטאָנאַציע 9 דעטעקטיוו 816, ש דעטערמינאַציע
אורטייל 326
פּניה 892
דעכען 219
דעלטע 225
דעליקאַט 506, 588, 448
209
דעליריום 842
דעלעגאַט
פֿאַרטרעטער 460
שליח 854
דעמאָביליזאַציע 48 דעמאַגאָג 459, 464 דעמאָלט 75
דעמאָלירן 107
דעמאָן 608
דעמאָנסטראַציע
צוג 170, 551
אויפֿווײַז 818
אַנטפּלעקונג 852 דעמאַסקירן 852
דעמאָקראַט
פּאַרטיימאַן 448
מילדער 465
דעמאָקראַטיע 456, 448 דעמאָראַליזאַציע
זינד 574
פֿאַרערגערונג 425 דעמאַרקאַציע 144 דעמאַרש 401
האָלץ 115
דעמואַזעל 644, 284 דעמוטיק 547
דעמימאָנד 597
דעמיסיע 461, 468 דעמערונג
— בין-השמשות דעמפּ(יק)
אָנקלאַנגיק אַש
וואַרעם 264
דעמפּן
לעשן 257
דענאַטוראַט 695
דענאַטורירן 425, 269 דענאָמינאַציע סש דענונציאַציע 687, דש דענטיסט דט
דעניק
דנאָ 129
טייל כּלי 263
טייל היטל 522
דענסטמאָל סד
דענערווירן 510
דענקמאָל 866, 848 דענקע 622
דענקען
קלערן 309
— מיינען
דענקער 809
דעסאַנט 452
דעסטילאַט 218
דעסטילירן 415, 218 דעסן 118 א, 808 דעסערט 258
דעספּאָט 464, 567 דעספּעראַציע
עקשנות 887
מוט 540
הייסבלוטיקייט 510
דעסקריפּציע 881 דעפּאָ
סקלאַד 408
סטאַציע 174
דעפּאָזיט 490, 475 דעפּאָזיציע
גבית-עדות 818
באַהויפּטונג 857
אַנולירונג 463
דעפּאָנירן
פּלאַצירן 111
אײַנלייגן געלט 490
עדות זאָגן 818
פֿאַרגרייטן 403 דעפּאָרטאַציע 193, 604 דעפּאַרטעמענט
טייל 84
ראַיאָן 109
אַמט 459
דעפּוטאַט 400
דעפּעשירן 856
דעפֿאַמאַציע
רכילות 586
דעפֿאָרמאַציע 152 דעפֿיניטיוו
געוויס 822, 857 דעפֿיניציע
זינען 847
פֿאַרטײַטש 849 דעפֿיס 869
דעפֿיציט 496
דעפֿענסיווע
דערטראַכטן זיך
דעפֿענסיווע
פֿאַרטיידיקונג 452
געהיים-פּאָליציי 600 דעפֿעקט 412
דעצידירן שאַ, 887
דעציזיע
באַשטימונג 826
פּסק-דין 601
דעצימאַל 64
דעצעמוויראַט 456
דעצימירן
צעטיילן 81
טייטן 244, 107
דעצענטראַליזאַציע 48 דעצעניום 70
דעק
באַדעק 138
דנאָ 129
טייל שיף 176
דעקאַדאַנס 881
דעקאָדירן 849, 852
דעקאַדע 61, 70
דעקאַדענץ 45, 881 דעקאַלאָג 462, 609
דעקאָלטע 623
דעקאַן
פֿירער 459
פּראָפֿעסאָר 860
דעקאָראַציע
פּוץ 529
טעאַטער 883
מאָלערט 808
דעקטוך 522, 503
דעקל 268
דעקלאַמירן 888, 878 דעקלאַראַנט
דערקלערער 863
ערב-בירגער 116
דעקלאַראַציע
באַקאַנטמאַכונג 858
באַהויפּטונג 857
דעקלינאַציע 871
דעקן
קאָמפּענסירן 18, 64
צאָלן 498
גאַראַנטיע 475
אײַנשליסונג 85
באַשיצן 480
דעקרעט 462, 826
דף 879
דעראָבערן
— פֿאַרנעמען
— אײַנשאַפֿן זיך דערבאַרעמען זיך 566 דערבײַ זײַן 111 דערבייזערן 510 דערבליקן 805
דערגאָדזשען 566 דערגאַנצן 82
דערגיין
צוקומען 187
געווויר ווערן 853, 9א
ווערן צײַטיק 249 דערגעבן
פֿאַרמערן 25
דערגאַנצן 82
דערגראָבן זיך 828 דערגרונטעווען זיך 828 דערגרייכלעך
גרינג 440
מיגלעך 820
דערגרייכן
אָנקומען 187
מצליח זײַן 495
אויסלערנען זיך 383 דערהאַלטן
באַקומען 489
דערהויבן
הצלחהדיק 495
שיין 520
יחסניש 544
דערהייבונג
הצל ה 495
שיינקייט 520
הויכקייט 124 דערהייבן (זיך)
אויפֿהייבן (זיך) 195, 197 דערהייכט
הצלחהדיק 495
שיין 520
יחסניש 544
הייך 124
דערהיצן זיך
וואַרעמקייט 254
הייסבלוטיקייט 510 דערהערן
האָרכן 287
דערשמעקן 278 דערוואַכן
— אויפֿוואַכן
דערוואַקסנשאַפֿט 84, 85 דערוואַרגן 244
דערווידער
עקל 542, 269
אָפּאָזיציע 447, 823
היפּוך 11
נעגאַציע 882
דערווידערן
נעגירן 882
אָפּפֿרעגן 825
דערוויזן 822
דערווײַזן 818
דערווײַטערן 186 דערווײַטערן זיך 188 דערווײַל 69, 76
דערווײַליק 74
דערוויילן 891
דערוויסן זיך 858, 828 דערוויש 618
דערווישן
אויסגעפֿינען 828
באַקומען 489
דערוועגן זיך 178 דערוועקן
געפֿיל 508
אײַנפֿלוס 894
דערוועקן זיך 483 דערווערבן 489
דערווערגן 244
דערום 108, 892 דערונטער
נידעריק 125
אָרעם 498
יורד 496
עניוות 7—
געמיינער גראַד 545 דערזען
זען 805
טראַכטן 808
אויסגעפֿינען 828 דערטאַפּן
אומגעריכטקייט 686
הכנסה 489
אויסגעפֿינען 828 דערטראָגן זיך נריח) 278 דערטראַכטן זיך
פּלאַן 828
אויסגעפֿינען 897
דערטרתקען ווערן
דפֿק
דערטרונקען ווערן 196 דערטרינקען (זיך) 244 דערטרעגלעך 411 דעריאָגן 187
דעריבער 108, 824, 892 דעריוואַציע 102, 869 דערכּעסן 510
דערלאָזן 698
דערלאַנגען
גענן 479
באַדינען 468
גרייכן ביז 117 דערלויבן (זיך)
געזעץ 598
פֿרײַהייט 469
פֿליכט-פֿאַרגעסונג 678 דערלייגן
מוסיף זײַן 25
האָבן היזק 496 דערליידיקן
— פֿארענדיקן
— טאָן חוב
דערלייזן 469, 446 דערלעבן 242
דערלעבעניש 99 דערמאַנען, דערמאָנען
אינפֿאָרמירן 853
באַאײַנפֿלוסן 894 דערמאָנען זיך 848 דערמוטיקן
קוראַזשירן 640
באַאײַנפֿלוסן 894
דערמונטערונג 618 דערמינטערן 426 דערנידעריקן 581 דערנידעריקן זיך 648 דערנעבן 120
דערנע(ע)נטערן זיך 187 דערנערן זיך
עסן 264
מפֿרנס זײַן זיך 489, 435 דערענדיקן 48
דערעסן 519
דערפאָלג
רעזולטאַט 102
הצלחה 495
דערפֿאַרונג
— איבערלעבונג
— געניטשאַפֿט
— געפּרעו
— דערוויסן זיך דערפֿאַרן
— געניט
דערגאַנצן 82
ענדיקן 48
דערשפּירן (ריח) 278 דערפֿינדן
— אויסטראַכטן
— אויסגעפֿינען דערפֿירן
מוסיף זײַן ש
דערגאַנצן 82
ענדיקן 48
דערפֿרישן (זיך)
באַנײַונג 426
אָפּקילונג 255
דערפֿרעגן זיך 828 דערצאָרענען 610 דערציִונג 859
דערציילן
צוציילן 64
אינפֿאָרמירן 858
ליטעראַטור 881
דערצוען
לימוד 859
דויערן 78
דערציִער 860
דערצערענען 610 דערקוויקן (זיך)
באַנײַונג 426
טרייסט 618
אָפּקילונג 255
דערקוויקנדיק
באַנײַונג 426
פֿאַרגעניגן 511
וווילטעמיקייט 268 דערקוטשען 667 דערקונדיקן זיך 858 דערקלערלעך 847 דערקלערן
באַהויפּטן 857, 825
פֿאַרטײַטשן 849
באַקאַנט מאַכן 858 דערקלערן זיך
פּלאַן 897
אויסגעפֿינען 828 דערקענטעניש 808 דערקענען
אויסגעפֿינען 828
אינטעלעקט 808 דעררגזנען 610
דעררופֿענער
באַלעבטער אַט
משוגענער 842
דערקלײַבן זיך 187 דערשטוינען 548 דערשטופּן זיך 187 דערשטיקן
מאָרדן 244
לעשן 257
דערשטיקעניש
וואַרעמקייט 254
געזעמל 47
דערשטעכן (זיך) 244 דערשיטערן
וויבראַציע 202
געפֿיל 508
דערשײַנונג
געשעעניש 99
אָנקום 187
וווּנדער 548
אָנבליק 807
דערשײַנען
אָנקום 187
אָנבליק 807
פֿאָרשטייער 460
דערשיסן (זיך) ש דערשלאָגן
טייטן —2
דערשלאָגן אַרי
טרויעריק עס
פֿאַרצווייפֿלט 588 דערשלאָגן זיך 187 דערשלעפּן זיך 187 דערשמעקן
אויסגעפֿינען 828
ריח 273
דערשנאַפּן 828
דערשפּירן
ריח 278
אויסגעפֿינען 828 דערשדעקן (זיך) 589 דעשיפרירן 849
דפֿק 241, —2
דראָמע
דיעק
דראָבנע מ
קליינגעלט 486 דראָבנע אַרי
קליין 118
דראַגאָמאַן 849 דראַגונער 453 דראַזגען 279 דראָזשקע 173 דראָט 128, 486 דראַטווע 123, 527 דראַכמע
געוויכט 206
מטבע 486 דראַמאַטיזירן
טעאַטער 888
גוזמא 864
ליידן 512
דראַמע 883
דראַנג
באַוועגער 894
באַגער 541
אימפּולס 188
אומבבּיוונדיקייט 898 דראָנג 113
דראָנזשיק 173 דראַנק 258
דראַסטיש 464 דראָען
ציטערן 202
סטראַשען 589 דראַפּירן 188 דראַפּען
שלאָגן 188 דראַקאָניש 667 דרגא 17
דרוזשינע 458 דרויב 258, 259 דרומל 208
דרומלען 9, 283 דרוק
שוועריקייט 8—
וויכטיקייט 413
וואָגיקייט 206
אײַנפֿלוס 894
אַקצענט 872
אָפּדרוק נשפּור) 866
דראָנג 113
דרוקערײַ 378 דרוקן 878
דרוקערײַ 878
דרוקפּונקט ט
דרוקפֿעיִק 881
דרוקפֿעלער 886, 878 דרוש
תּורה 609
פּירוש 849
דריבלען 184
דריבלען זיך 425 דריבנע 118
דריגען 188
דריזל 2, 40 דריטל 59
דרײַגליד 64
דריידל
פּלאַן 897
שווינדל 868
קלאַמער סאַ
דריידלען (זיך)
וויקלען 157
דרייען בּע
דרײַלינג 288, 59 דרייסט 640
דרייען
וויקלען 157
קרימען 154
פּלאַנעווען 897
שווינדלען דרייען זיך
גיין 170
בלאָנדזשען 180
מעטאָד 401
זײַן צעקריגט 447
האַנדל 484
דרײַעק 64
דרייער
שווינדלער 863
פּילפּוליסט 824
עסקן 488
דרײַער נמטבע) 480 דרייפּונקט
רעכטצײַטיקייט 89
צענטער 42
אומקער 94
דרייף 178
דרײַפֿאַכיק 69
דרטפֿוס 115, 627 דרייקאָפּ
סוחר 485
שווינדלער 863
עסקן 483
דריל
עגבער 205
גליווער 210
דריללעווע)ן 100 דרימלען 4
דרינגלעך
אינדוקטיוו 826
נייטיק 9—
וויכטיק 413
דרינגען
אינדוצירן 820
צווינגען 464
באַאײַנפֿלוסן 894
וויקלען 157
דריקן
מאַכן שווער 266
צווינגען 464
שלעכטס טאָן 667
אַקצענטירן 872 דרר
מיינונג 829
רעכטצײַטיק 89
אומבבּיוונדיק 893 דרך-ארץ 556, 680 דרך-הטבע 62 דרך הישר 578 דרך-המלך 178 דרעדנאָוט 170 דרעל 205
דרעלעווען 160 דרעמלען שפּ
דרענאַזש 224 דרענגען
באַוועגן 894
שטויסן 188
דרענירן —2
דרעסירן
שטוביקן 248, 178 דרעפּטשען 859 דרעק
צואה 416
שלעכטע סתורה—4
דרעשן
האַראַפּניק
דרעשן בּש
דרשה-געשאַנק 479, 663
דאנען
זאָגן דרשה 8ש
רעפֿערירן 29
פֿאַרטײַטשן 849
ה
האָב (אייגנס) 476
באַזיצן 476
געבערן 229
האַבעווען 506
האָבערין 229
האָגל 255
האָדעווען
אויפֿציִען 248, 859 קאָרמען 264
האַדעס 614 א
האַוון 176
האַווען 40
האַווקען 281, 280
האָז 247
האָטעל 114
האָטעלמאַן 476
האַטשיק 80, 205
האָלאָוועשקע פּש
האָלאָטע 47
האַלב 62
האַלבוועג פ, 22
האַלבירן 62
האַלדז 240
האַלדזבאַנד 629
האַלדזטוך 522
האַלדזן זיך 661
האָלדערן 281
האַלובען זיך 601
האַלוצינאַציע —8, 846
האָלט האָבן
ליב האָבן 660
באַגערן 641
האַלטונג
פֿירונג 1—
צושטאַנד 7
באַזונדערקייט 51
האַלטן
האָבן אין באַזיץ 476 טאָן חונ 6
דויערן 78
האָבן האַפֿט 38
זײַן אין דער מיינונג 829 כּולל זײַן ש
האַלמע 173
האַלמעווען 470
האָלעדריגע 528, 645
האָלץ 254, 249
האָלצהעקער 251
האָלצשניט 868
האַמעווען 470, 248
האַמעווען זיך 609
האַמעטנע
שווער 206
געלאַסן 489
אומגעלואערט 488
האַמער 205
האַמערן
קלאַפּן 183
מעטאַל-באַאַרבעטונג 205
האַמפּערן זיך 824, 447
האָן 247
האָנאָר
יושר 578
האַנדל 484
האַנדלען
פֿירן זיך 401
זײַן טעטיק 488
מיסחרן 484
האַנט —2
האַנטאַרבעט 435
האַנטגעלט 475, 490
האַנטווערק(ער) 485
האַנטעך 415
האַנטפֿול 66
האַנטשלאַק 474
האַנטשריפֿט 877, 865
האָניק 271
האָניקוואָכן 568
האָניק-טייגל 258
האָניק-לעקעך 258
האָניקשויב 248
האָנער
כּבוד 580
האַסט
אימפּולס 188 אײַליקייט 0— איבערגעאײַלטקייט —5
האָספּיטאַל דט
האָפּ(ס)ען 199, 616
האָפּקע 516
האַפֿט
שטאַרקייט 208 שראַם 521
אויסנייונג 526
האַפֿטן
האָפֿן 535
האָפֿענונג 535
האָפֿענונגסלאָז 688
האָפֿערדיק
האָפֿענונג 585 פֿרייד 611
שטאָלץ 546
האָצקען זיך 202, 199
האַק
ה' און פּאַק 82
האָק 80
האָקוס-פּאָקוס 614, 868
האַקמעסער 161
האַקן מ
האַקן וו
קלאַפּן 279, 188
האַר 456
האָר 128, 528
האַראַפּניק פּש
חליפּט
האַרב
שטרענג 44
שאַפֿטעמיק האָרנ 420, 521
האַרנסטן 251
האָרנען זיך 154 האַרבעריק
אַכסניא 114
האַרבּעריקן 111 האָרדע 47
האַרט
שטרענג 64.
אופֿן ריידן 74 האָרטיקולטור 251 האַרטלײַביק סט האַרטנעקיק 887, —אַ האָריזאָנט
געשפּרייט 108
הערן 287
מוזיק 288, 284 האַרמאָניק
האַרמאָניע-לערע אַ
מיזיק-אינסטרומענט האַרמידער 280, 88. האָרמע 47
האַרן
אָנגיין 811
האָרן
אַנאַטאָמיע 240
האָרעווען
היזשען 280
הוט 522
היידען זיך 2,
הויזן מ
הויזן ון
האַרצייייטאָג 512
האַרציק
פֿילעוודיקייט
היינקייט 124
גאווה
הייך שאַצן 580 הויל
נאַ-עט 523
פּיסט 112, אַאַ
איינמיניק 28
קלאַנג 282
הוילן
שרײַען 280
הויפּט מ
ליכט 289
הודעה 853
הוויה
הויפּט
הײַנט
הויפּט אַרי
מערווערטיק 28 גרויס 20
וויכטיק 418 הויפּטזאַך 413 הויפּטטייל 418 הויפּטטרעפֿער 516, 495 הויפּטמאַן
הערשער 456 אַרמייראַנג 453 הויפּטקוואַרטיר 452 הויפּטראָלע
טעאַטער 888 וויכטיקייט 413 הויפּטשטאָט 109 הויף
אַרומצוים 141, 114 גוט 251
הויפֿדאַמע 644 הויפֿלײַט 456 הויפֿן 47
הויקען 281
הויקער 420
הויקערן זיך 196, 164 הולטײַ
פֿאַרשווענדער 607 עולם-הזהניק 611 אויסגעלאַסענער 697 אומלײַט 674 אפּיקורס 618 הוליאַנקע 654 הוליען 511
הולך 522
הומאַניזירן 4— הומאַניטאַר 666 הומאָר
שטימונג 508 וויץ 518
הומאָריסט 618, 881 הומאָרעסקע ליטעראַטור 518, 881 מוזיק 284 הון
בעל-חי 247 פֿלייש 258 קריגער 458 הונגער
פֿאַסטונג 266 באַנער 641 הונט
ווילדפֿלייש 420
הוסטן סע, 219
הוספֿה 25
הוצאה
אויסגעבונג 490
ריטואַל 619
הוק
האַטשיק 80
טומל 280
הוקען 280
הור 597
הוראַ 583
הורבע 47
הורגן
טייטן 244
שלאָגן —1
הורג נפֿשות 24
הורט
גאַנץ 82
האַנדל 484
הורטאָווניק שפּ
הורטע 47
הוריקאַן 219
הורמע 47
הושענא 619
הושענא-רבה 619
הזהרה 481
הזבּרת-נשמות 619
הזמנה 472, 462
החלטה 826
הי 110
היבריד 29
היגיענע נט
היגער 110, סע
הידד 688
הידראָגען 218
היזק 496
היטל 522
היטן
שיצן 480
טאָן חוב דדס ה' זיך פֿון 818
היי 258
הייבמאַשין 197
הייבן 197
הייבן זיך
הויכקייט 124 שטטנן 195
הייבראָד 486
הייבשטאַנג 486
היידנטום
— פּאַגאַניזם
הייוון 222, 261
הײַזל
הויז 114
בית-זונות 597
הייזלעך 522
הייזעריק 278, 282 הייט
שלעכטער מצב 498, 443 צושטאַנד 7
הײַטער 611
הײַיאָר 76
הייך
מדרגה 17
הויכקייט פּע
הייכן
היינן 197
הייל 114
היילונג 6, 7— הייליק 611
הײַליק 272
הייליקן
זאַלבן 011, 619 א דעדיקירן 406, 881 הייליקער 611
היילמיטל 427
היילן (זיך) 426, דט העלן
בעלי-חיים-קולות 281 שרײַען 280
וויינען 512
היילקראַפֿט 427 היים
שוצאָרט 480
היימזיצער 555 היימיש
אַליין געמאַכט 106, 258 פֿרטנדלעך 552 היימישער 110
היימלאָזער 112, 482 היימלאַנד 109
היימלעך 511
הײַנו
פֿאַרטײַטש 849 פֿאַרגלטך 817 הײַנט
איצטיקייט 70 תּנאַייִקייט 819 פֿאַרמערונג 25
הײַנטוועלטיק
הכרזה
הײַנטוועלטיק 81
הײַנטמאָדיש 81
הייס 264
הייסבלוטיק
עמאָציאָנעל 510
אונערגעאײַלט 540 הייסט עס 102, 824 הייסן
רופֿן זיך 870
באַפֿעלן 462
הײַער 76
הייצן 254
היישעריק 247
הלנשה 522
הילן(ע)
באָטאַניק 249
וואָפֿן 641
פאַפּיראָס 265
היל(יע) 522
הילן 188
הילע 188
הילף
העלפֿונג 6—
רפֿואה לט
פֿאַרמיטלונג 402 הילפֿלאָז 429
הילפֿרוף 472
הימל 208
הימל-געשריי 674 הימלזאַך 100
הימל(י)ש
נעטלעך 606
שיין 520
פֿאַרגעניגיק בּבּס הימל-קראַצער 113 הימלשרײַענדיק 674 הימנע
גאָטסדינסט 619 א
פּאָעזיע 882, 683
מוזיק 284
הינזיכט
— שײַכות
הינטיש
הונט 247
שלעכטהאַרציק 667
פֿאָלגעוודיק 466
קריכעריש 548
אומיושרדיק 574 הינטן
אַנאַטאָמיע 240
הינטערטייל 146 הינטער 40
הינטן 146
רענרעסיע 182 הינטער-חלק 146, 0— הינט רלאַנד 225 הינטערפֿיסל 868, 897 הינטערשטעליק
פֿון הינטן 146
הונ 492, 494
אינפֿעריאָר 24
עם-האַרציש 884 הינטערשיסעלע 868, 397 הינטשלעגער 244 הינען 187, 110 הינעראויג סאַ הינערפּלעט 268 הינער-פֿרעסער
פֿרעסער 264
וורכנעמאַכטער 437 הינערשטײַג 248 הינקען סט
הינריכטן
— קעפּן
קרענק 420, 842
גע.וויין עס
הייסבלוטיקייט 510 היעראָגליפֿיק 877 היפאָדראָם 614 היפאָטעז(ע) 829 היפּאָטעק 475, 491 היפּאָכאָנדריע
מרה-שחורה 612
משוגעת 842 היפּאָקריט 868, 611 היפּוך 11
היפּן 199
היפּנאָז 258, 616 היפנאָטיזירן 253, 616 היפּערבאָל(ע)
גוזמא —8, 874
מאַטעמאַטיק 64 היפּערן 199
היפּש
גרויס 20
היפֿטן 240
היץ
פֿיבער קט
וואַרעמקייט 254 היצן זיך 610
היצעל —2
היצקאָפּ
הייסבלוטיקער 510
איבערגעאײַלטער —5 היצשלאַק 0—
היקען 280
היקף
אַרומליניע —1
מדרגה 17, 108 הירהור
הירזשען
בעלי-חיים-קולות 281
הירש 247
הבּל-בבּל 82
הכבדה
שוועריקייט 206
זאָרג 512
הכנסה
באַקום 489
ריטואַל 619
הכנסת-אורחים
אינסטיטוציע 114
810
הכרח
חעקלען
הכרח
צוואַנג 464
נייטיקייט 409 הכרעה
קרימונג 154
עודף 25, 67 הכשר 598, 866 הכשרה 898 הלבשה 522 הלוואה 491 הלוואַי 23 הליאַק 268 הלכה 598, 609 הלל 619, 583 הללויה 588 הלמאַי 108 הלצה 518
המבדיל 619 המון
מענטשהייט 232
געזעמל 47
נחות-דרגא 545 המוציא
טייל ברויט 84, 258
ברכה 619 המלצה 554 המן 567
המן-טאַש 258 המן-קלאַפּער 517 המצאה
געדאַנק 809
פּשטל 824
שטיפֿערײַ 898
אטנפֿאַל 517 המשך 45
הן 25
הנהגה 62, 401 הנחה
מיינונג 829
תּנאַייִקייט 319
ראַבאַט 503, 26 הן צדק 858 הסב-בעט 115 הסברה
פֿאַרטײַטש 849
געדאַנק 809
פּשטל 824
שפּיצל 868
זייץ 518
פּלאַן 897
אײַנפֿאַל 898 הסבּם
פּאַסיקייט 16 הסבּמה
אײַנשטימיקייט 881, 465
לוינ 588
הספּד 512, 245 הספּקה 258
הסתדרות 8— הסתּלקות 248 הסתפּקות
צופֿרידנקייט 511
אײַנגעהאַלטנקייט 594 העברעיִש 869 העגעמאָניע 459 העוויות 51, 681 העזה 649
העכסט 23, 20 העכסטנס 17
הענער ש
העכערן
היינן 197
פֿאַרמערן 25 העכערן זיך
גיהנום 608 העל אָיי
ליכטיק 29 העלד
מוטיקער 640
באַרימטקייט —5
ליטעראַטור 881 העלם
היטל 522
רודער 176
העלפֿאַנד 247 העלפֿט 62
העלפֿמיטל 401 העלפֿן
געבן הילף 6—
פֿאַרמיטלען 402
געבן צדקה 479
העלפֿער
הילפֿגעבער 446
צדקה-געבער 479
משורר 285
געזעלן 435, 261 העמאָראָודן סט העמד 522
העמיספֿער 156
הענגל נצווײַג) 249 הענגען (זיך)
מאָרד 244
אַראָפּהענגען 182 הענגער 182, 626 הענדלער 485
הענטל
טייל געצײַג 435
פּען 877
הענטשקע 522
הענקער 244
העס עך 621
העסע 289
העפּען 199, 615 העפֿט
העפֿטן
פֿאַרבינדן 80
העפֿלעך 656
העצגע)
אויפֿרייץ 7—
שפּאָט 518
העצן 447, 894
העצקען (זיך)
שפּרינגען 199, 515
וויגן זיך 202
שפּאָטן 518
שווינדלען 863
העק
אַרומצוים 141
פֿאַרוואָרפֿן ווינקל 119 העקטאָגראַפֿירן 877 העקטאַר 55
העקטיקע 420
העקל
האַק 161
האַטשיק 80
העקלען 624
העקער
התרחקות
העקער
הענדלער 485
העקערן 484
הער
הערשער 456
טיטל 544
העראָיִזם 640
העראָלד 89, 858, 854 הערב 865
הערה 881
הערונג
שמיעה 287
פֿאַרהער 815, 601 הער-חוש 287
הערינג 258, 247
הערכה
אָפּשאַצונג 826, 829 נודזשעט 488, 600 שטײַער 501
הערלעך
יום-טובדיק בּסס
פֿאַרגעניגיק 611
הערמאַפֿראָדיט 29 הערמענעווטיק 849 הערן
האָרכן 287
שפּירן נריח) 278 פֿאָלגן 466
געווויר ווערן 353 הערעטיקער 618
הערצאָג 544
הערצאָגשאַפֿט 109 הערקולעס 419, 117, 014א הערשאַפֿט 456
העשען
בעלי-חיים-קולות 281 וויינען 512
הפֿטורה 619
הפֿלא ופֿלא 648
הפֿסד 496
הפֿסקה 46, 69
הפֿקרות
אומיושר 574
אויסגעלאַסנקייט 597
הפֿקר-יונג
אײַנשטעלער 540 הצטרכות 409
הצלחה
גוטער מצב 497 דערפֿאָלג 495
הקדמה 89, 881 הקדש
הייליקונג 611, 6— אַזיל 114, 480 שפּיטאָל 427
הקפֿה
הרגל 52
הרגענען
שלאָגן 183
הרגענען זיך
קריגן זיך 447 מלחמה 452
הרגשה 508
הרובע 254
הרוג 244
הרווחה
הצלחה 495
באַקוועמלעכקייט 511 הרחבה 511
הריגה 244, 452 הרבּבה 251
הרעבליע 445
הרף-עין 74
הרשאה
דערלויבעניש 598 פּלעניפּאָטענץ 460 השאָרת-הנפֿש 242, 78 השבעה 615
פֿרימאָרגן 82 תּפֿילה 619 השלמה
גאַנצקייט 82 קענטשאַפֿט 888
השמטה 88, 881, 886 השערה 829
השפּעה 894
השפּעה עליונה 606 השתּדלות 455
השתוממות 543
השתוקקות 541
השתּפּנות-הנפֿש 508, טאַ השׂגה
באַגריף 808, 889 פֿאַנטאַזיע 846
באַגער 541
השׂגת-גבול 482
השׂכלה
קענטשאַפֿט 883
התבודדות 555, 694 התבוננות 809
התגלות 852
התגלות אלהות 606 התדבקות 80, 508 התחײַבות
התחלה
אָנהייב 41
התלהבות 508
התמדה 483
התמנות 460
התנגדות 447, 882 התנהגות 52, 401 התנצלות 688
התעוררות
מאָטיוו 894
התפּשטות הגשמיות 594 התקרכֿות 552
התקשרות
פאַרבינדונג 80
פֿרײַנדשאַפֿט 562 התראה 481
התרוממות (הרוח) 608 התרחקות 658
וואָג
וואַקכאַנאַליע
וו
וואָג
שווערקייט 206 וויכטיקייט 413 אײַנפֿלוס 894
וואַגאַבונד
וואַנדערער 170 אומלײַט 574
וואַגאָן 174
וואָגלען 170, 180
וואָגן 173
וואָגשאָל 206
וואָדעוויל 283
וואַזאָנע 529
וואַזע 268, 529
וואַזעלין 221
וואַזשנע
גרויס 20
וויכטיק 418
וואַטיקאַן 618
וואַטע 189, 626
וואָיעוואָדע 600
וואָיעווען 517, 510
וואָיען
בעלי-חיים-קולות 281
וואַך 430
וואַך זיין 483
וואָך 70
וואַכמײַסטער 458
וואַכן
ניט שלאָפֿן 4 זיין אָפּגעהיט 818
וואָכעדיק
וואָך 70
נאָרמאַל 62
פּשוט 582
אומוויכטיק 414 ניט-אינטערעסאַנט 519 אופֿן ריידן 874
וואָכער 491, 489
וואָכערניק 491
וואַל
טייל מאַשין 486, 156 אויסוואַל 891
באַפֿעסטיקונג 452 כוואַליע 226
וואָל 157
וואָלאָנטיר
פֿרײַוויליקער 471, —8
זעלנער 453
וואַלגערהאָלץ
קיך-מכשיר 208 מאַנגל 526
וואַלגערן
וואַרפֿן 188
וו' טייג 260, 261 מאַנגלען 620
דרייען 201
וואַלגערן זיך
וו' זיך אויף דר'ערד 125 דרייען זיך 201 נע ונד זיין עבּ זטן אין 111
וואַלד 250
וואַלדהעקער 251
וואַלדקולטור 251
וואַלואַציע 600
וואָלוול 608
וואַלוטע 500, 17
וואָלונטיר
פֿרײַוויליקער 471, 885 זעלנער 453
וואָלטאַזש 55
וואַלטן 456
וואַליז(ע) 170
וואָליע 240
וואַליען 183
וואַליען זיך 201
וואַליק
טייל מאַשין 486 פּאַסטקע 868
וואָליק 524, 527
וואַלן 891
וואָלנס 524
וואַלס 515
וואָלעכל
מוזיקשטיק 24 טאַנץ 515
וואָלף 247
וואַלפיש 247
וואַלץ
מוזיקשטיק 284
וואָלקולאַק 608, 555
וואַלקן 201
וואָלקן 290
וואָלקן-קראַצער 118
וואַלרעכט 891
וואַמפּ
מאָגן 240
פאַרפירער 894
וואַמפּיר 608, 567
וואַנדאַל
צעשטערער 107 אַכזר 507
אומדערצויגענער 557 שלעכטער געשמאַק 534
וואַנדלען 170, 180
וואַנדערן 170, 180
וואַנט
טייל בנין 118 מחיצה 140, 445
וואַנטורע 99
וואָנכען 273, 219
וואַנע 415
וואַנץ 247
וואָנצ(ע) 628
וואַסאַל 466
וואַסער 228
וואַסערדיק
וואַסער 223
ניט-באַטעמט 269 אופן ריידן 874
וואַסער-מיידל 008
וואַסערפאַל 226
וואַסער-פֿירונג 228
וואַסערפֿירער 173
וואַסערפראָנט 178
וואַסערשטאָף 218
וואַפּנע 118
וואָפֿן 541
וואָפֿן-שטילשטאַנד 455
וואָפֿענונג 452
וואָקאַבולאַר 369
וואָקאַל 309, 872
וואָקאַליזירן
שטים 872
מוזיק 283
וואָקאַליסט 285
וואַקאַנט 112
וואַקאַנס(יע) 435
וואַקאַציע 4
וואָקאַציע 435
וואַקוּום 112
וואָקזאַל 174
וואַקכאַנאַליע
הוליאַנקע 511, 595 אומאָרדענונג 88
וואַקלען זיך
וואַקלען זיך
שאָקלען זיך 202 ספקן 880, 828, 888
וואַקס 218
וואַקסן
וועגעטאַציע 249 גרעסער ווערן 117 עלטער ווערן 84
וואַקצינאַציע 62
וואָר 862
וואָראָנע 247
וואַרבל 240
וואַרג נסחורה) 408, 484
וואַרגן זיך 420
וואָרהאַפטיק
אמת 802
געוויס 822
וואָרזאָגן 845
וואָרט
שפּראַך 869
צוזאָנ 474, 668 אַרויסזאָגונג 857 נטס 858
וואַרטאָרין 427
וואָרטבילדונג
— ווערטער-פֿורעמונג
וואָרטזאָגער 459, 460
וואַרטן
אומטעטיקייט 484, 88 האָפענונג 535
וואָרטסמאַן 578, 862
וואַרטספֿרוי לאַ
וואַרטע 480
וואַרטערין ש
וזאָרטפירער 460
וואָרטצייכן שאַ
וואָרטשען 278, 502
וואָרטשפּיל 618
וואַריאַנט אַנדערשקייט 12 טײַטש 849
וואַריאַציע
שינוי 93
אַנדערשקייט ע מוזיקשטיק 284
וואַריעטע 883
וואַרמעס אַש
וואַרע
מאַכן אַ וו' 26
— סחורה
וואַרעם 254
וואָרעם מ
בעל-חי 247
עופֿעלע 84
וואָרעם
וואַרעמען
הייצן 254
קאָכן 260
וואַרעמעס 258
וואַרעניק 258
וואָרענען 481
וואַרפן 183
וואַרפֿן זיך
וויבראַציע 2— כּעס 510
קאַפּריז 889
וואָרצייכן 865
וואָרצל
באָטאַניק 249
אַנאַטאָמיע נצאָן) 240 שטאַם 287
שפּראַך 809
וואָרקען 281, אַש
וואַרשטאַט שפּ
וואַרשט(ע)
זאַמלונג 47
שיכט 122
וואַשן 415
וואָשקע 173
וווּאַל 522
ווויל
גוטער מצב 497 דערפאָלג 495
פֿאַרגעניגיק 511 גוטהאַרציק 666 אײַנשטימיק 831
ווויל באַ ומען 62
וווילגעפֿי 511
ווויל געפֿעלן
באַגער 541
פֿאַרגעניגן 611
וווילגערוך 275
ווויל דערצויגן סח
וווילזײַן
גוטער מצב 497 געזונט 418
וווילטאָג 511, 551
וווילטאָן זיך בּבּס
וווילטו 666
וווילטויִק 566
וווילטוענדיק
נייטיק 409
געזונטנוציק 2—
וווילטעמיק 268
ווויללערנער
תּלמיר 860
וווילמוטיק 666
וווילער (יונג)
אײַנשטעלער 540 אויסוואָרף 574, 488 אויסגעלאַסענער 697
וווילקלאַנג 283
וווילקענער 883
וווילשטאַנד 497
וווינאָרט 114, 108
וווינונג 114
וווינען 111
וווּלגאַר
פּראָסטאַקיש 645 שלעכטער געשמאַק 684 אופֿן ריידן 874
וווּלגאַריזם 874
וווּלקאַן
באַרג 204
גאָט 614 א
וווּלקאַניזירן 212
וווּנד 420
וווּנדער 548
וווּנדערלעך
וווּנדער 643
גרויס 20
פֿאַרגעניגיק 611
וווּנדערן זיך 543
וווּנדערקינד 543
וווּנדערקראַפֿט 615
ווינטשונג 658
וווּנק
בליק 805
וווּרשט 258
וויאָלין 286
וויאַלע
פאַרוועלקט 425
אָנקאָליריק 294
4בּ8י
וויאָלעט
ווייקשאַף
וויאָלעט
רויט 299
וויאָרסט 65
וויבראַציע 202
וויגאָדע
ריווח 495
באַקוועמלעכקייט 511
וויגל 115
וויגן זיך 012
וויגפּונקט ט
ווידוי
ווידמען
— דעדיקאַציע
ווידמענען (זיך) 230
ווידעראויפֿבוי 94
ווידעראַנאַנד 11, 824
ווידערגעבורט 426
ווידערגעפיל 542
ווידערוווּקס 249
ווידערווילן 642
ווידערט ם 269
ווידערקו 277
ווידערקומען 94
ווידערקלאַנג 277
ווידערקערן
אומקער 94
איבערחזרן 84
תּשובה טאָן 598
ווידערשטאַנד 467
ווידערשטראַל 289
ווידערשײַן 289
ווידערשפּעניקן 467
ווידערשפּרוך
— אָפּפֿרעג
— סתּירה
וויוואַט
מוזיקשטיק 284, 563
וויזאַווי 148
וויזועל 805
וויזיאָנער 846
וויזיט 554
וויזיט-קאַרטע 865, 664
וויזיע
אָנבליק 8
פאַנטאַזיע 846
וויזירן 866
וויזע
לאָנקע 251
אײַנשרײַב 866
וויטאַליטעט
לעבן 2
קראַפט 104
וויכטיקייט 413
וויטאַמין 241
וויט(עוו)ען זיך 550
וויטראַזש 118
וויטרינע 485
וויי טאָן
פֿילן אַ ווייטאָג 420 וויי טאָן יענעם 567
ווײַבעלע
זי ננ“ח) 284 טייל העקעלע 80
ווײַבערניק 597
ווייגעשריי 612, 280
וויידל 240
וויידלען 202
אַנטפּלעקן 352 אָנווײַזן 865
האָבן אַ זינען 847
ווײַזן זיך 187, 807
ווײַזער
זיינער 71
אינדעקס 865
ווײַט 119
ווייטאָג 512, 420
ווײַטזיכטיק 806
ווײַטזעונג 845
ווײַטערדיק
המשך 45
נאָכדעמדיקייט — קומעדיקייט ע
ווייך
ניט-האַרט 213 אומהאַפֿטיק 209 מילד 465
גוטהאַרציק פֿילעוודיק 508 איידל 566
שטיל 278
אופֿן ריידן 874
ווייכביין 240
ווייכהאַרציק אַמס
ווייכלײַביק 420
ווייכמוטיק 0ש
ווײַכן 642
וויילן 891
האָבן האַפֿט 208 פֿאַרזיצן זיך שפּעט 88 זײַן אין 111
ווײַלן זיך 514
וויילער 891
וויימוט 512
ווײַמפּערל אַש
ווײַן 595
ווײַנגאָרטן 251
ווײַנטרויבן 258
אייניק 66
ווײַניק 271
ווייניקסטנס 17
ווייניקער 24
ווייניקערן 26
ווײַנמאַכער 262
וויינען 512
ווײַנקעלער 595
ווײַנשטאָק 250
ווײַנשל 258
ווײַנשענק אס
ווײַס 295
ווײַסגוואַרדייער 453
ווײַסגלי 254
ווײַסגרעט 522, 188
ווײַסל 240, 258
ווײַסלען זיך 295
ווײַסלשטאָף 241
מעטאַל-באַאַרבעטונג 205 מאָלן 118 א
ווייסער 833
ווײַסער חברהניק וויצלער 518 שטיפֿער 517
ווייעלקע 251
ווייען מ
ווייטאָגן 420
ווייען וו
פֿאָכען 202, שאַ לופֿטיקן 219
ווייער 522
ווייץ 20
ווייצנס אַש
ווייקן 223
ווייקשאָף שע
וועדליג
וויבּוח 824
וויכטיק 418 וויכער 219
ווילגאָטש 228 ווילד
משוגע 842
אומפֿאָלגעוודיק 467
פֿרט 469
קאַפּריזנע 889
אײַנשטעלעריש 540
הייסבלוטיק 510
אײַליק 440
אויסנעמיק 63
גרויס 20
שלעכטער געשמאַק 684 ווילדגראָז 250 ווילדוואַרג 247 ווילדווילן 404, —ס ווילדלאַנד 225 ווילדעווען
משוגעת 842
שטיפֿן 517 ווילדע(ר)ניט 225 ווילדפֿלייש 0 וויליק 885
ווילן
וויליקייט 885
עקשנות 387
באַגער 641 ווילנדיק נבבּיוון) 892 ווילע (דאַטשע) 251 ווילקיר
— מוטוויליק ווימלען
— שוויבלען ווינדל 80
ווינדלען 157 ווינדע
— הייבמאַשין ווינט 219
ווינטמיל 216 ווינטער 70, 255 ווינטערן 111 ווינטשן
בענטשן 658 ווינטשנסווערט 409 ווינטש-פֿינגערל 615
ווינציק 66
ווינקל
געגנט 109
ווינקלשטיין 118 ווינקען 865, 805 וויסט
ליידיק 112
אומפֿרוכפּערדיק 281
שלעכטער מצ: 498, 512 וויסטע
מידבר 225
פּאַנאָראַמע 807
וועקסל 492
וויסטעניש
מידבר 225
פּוסטקייט 112 וויסיק
אינטעלעקט 808, 252
וויסן מ
קענטשאַפֿט 888 וויסן
קענען 888
זײַן באַקאַנט מיט 858 וויסנשאַפֿט 859 וויסנשאַפֿטלעך
וויסנשאַפֿט 859
אמתדיק 862
פּינקטלעך 835 וויסעוודיק
אינטעלעקט 808, 252
בכּיוון 892
וויספּע 225
וויץ
לצנות 518
אומוויכטיקייט בּ. וויצלען זיך 618 וויצע
פֿאַרטרעטער 460
ריטל 249
וויקטראָלע 286 וויקלען
שפּינען 157
באַדעקן 188
וויקלקינד 84
וויקלשנור 128
ווירבלען 201
ווירדע
— ווערדע
ווירוואַר 38, 448 ווירוס 428
ווירט 476
ווירטואָז
מײַסטער 487
מוזיקער 285
ווירטשאַפֿט
פֿירונג 401
אייגנס 476
ווירטשאַפֿטלעך 606 ווירטשאַפֿטן 469 ווירע 55, 877
וויר(עוו)ען 877 ווירצן 0
ווירקונג
טעטיקייט 438
סיבה 101
שאַפֿונג 106
השפּעה 894
רעזולטאַט 102
פֿאַרמיטלונג 2— ווירקלעך
עקסיסטירנדיק בּ
אמתדיק 862
געוויס 822
ווישטוך 415
ווישן 224
ווישניק 695
וולוטשקע 3ע
וועבן 624
וועבשטול 524
וועג
שטעג 178
ריכטונג 179
אופֿן 401
פאָרגייער 89
פֿירער 459
וועגצייכן 865 וועגן וו
פֿאָרשן 815
וואָג 206
וועגן איווו 8
וועגעטאַציע סש וועגעטאַריער 694 וועגפֿאָרער 170 וועגצייכן 865
וועדליג 52, 7
מדקתך
וועזן
נפֿש 247
ממשות 8
סוביעקטיווקייט 6
טומל 28
וועטאָ 699
וועטגעלויף 514
וועטן זיך 616
וועטער 219
וועטעראַן
זעלנער 458
דורכגעמאַכטער 487, 86 וועטערינאַר 7—
וועטער-נביא 219 וועטשערינקע 654 וועטשערע 268
וועכטער 480
וועכנטלעך 91
וועל (כוואַליע) 226 וועלאָסיפּעד 175
וועלגערהאָלץ 268 וועלגערן
וו' טייג 281
מאַנגלען 626
דרייען 201
וועלגערן זיך 111
וועלדל סט
וועלט
אוניווערס 208
מענטשהייט 282 וועלטזאַכן 618
וועלטלעך
קענטשאַפֿט ע8
דורכגעמאַכט 487 וועלן
האָבן דעם ווילן 885
צילן 892
באַגערן 541
קאָכן מילך 20
ווענדונג
שינוי 98
ריכטונג 179
קרימונג 164
שפּראַך 869, 871
אַדרעס 878, 881 ווענדזלען 404, 220 ווענדן (זיך) 472, 820 ווענדפּונקט
סוף 48
רעכטצײַטיק 89
אומקער 94
ווענוס
געטין 614 א
פּלאַנעט 208
שיינהייט 5 ווענטורע 99
ווענטיל 228
ווענטילירן
רייניקן 415
לופֿטיקן 219
אָפּקילן 265
ווענטקע 868
ווענע 240
ווענעריקער סט וועסטיבול 114 וועסטל 622
וועסלע 176
וועסנע 70
וועסערל
פֿליסיקייט 228
רפֿואה 7—
וועסערן
נעצן 228
פֿאַרוואַסערן 269 וועפּן 220
וועקן 894, 508 וועקסל 475, 492 וועקסלען
חילוף 90
מאַכן גלאַט 168 וועקסן 163
וועראַנדע 114, 118 ווערב 871
ווערבאַטים 835 ווערבירן 452
ווערגן (זיך)
קרענק 420
מאָרד 4—
ווערדיקן 680
ווערדע
באַרימטקייט 544
אייגנס 478
וויכטיקייט 418
נייטיקייט 409
באַרעכטיקטקייט 676
מדרגה דבּ
ווערט
אייגנס 476
וויכטיקייט 418
נייטיקייט 409
באַרעכטיקט 676
מדרגה 17
ווערטזאַך
אייגנס 476
גוטקייט בּבּפּ
ווערטיק 486
ווערטיקאַל 180 ווערטל 618
ווערטלאָז 414
ווערטלען זיך 618, 684 ווערטערבוך 879 ווערטערלעך 886 ווערטער-פֿורעמונג 871 ווערטערשפּיל 618 ווערטפּאַפּיר 492 ווערטפֿול 418
וועריפֿיצירן 818 ווערך
עודף ש
באַדעק 188
ווערן 102
ווערן זיך 467
ווערסט 65
ווערסיע 849
ווערסיפֿיצירן 882 ווערעמדיק סט ווערף 176
ווערפֿל 84, 516, 517 ווערפֿלשפּיל 616 ווערק
מעכאַניזם 486
קרעאַציע 102
ליטעראַטור 881 ווערקפֿירער 469 ווערקצײַג 485 ווערקשטוב 435 וועש
געוואַש 415
וועשצײַג 622 וועשערײַ 415
וותּרן
נאָכגיביקער 465, 647
פֿרײַגיביקער ש וצדקתך 868, 611
זאא
זגראַבּנע
זאָאָ 248, 614, 109 זאָאָלאָגיע 246 זאַבאָבאָנעס 829, 414 זאָגן
באַהויפּטן זש
באַקאַנט מאַכן 868
לייענען 359 זאַגע 881
זאָגערין נשול) 617 זאָד —2, 19 זאַדושען 24 זאָדיאַק 203 זאָדיק
אַנאַטאָמיע 240, 259
הינטן 146 זאַדישקע שפּ זאַוואָד
פֿאַבריק 485
פֿערד 178 זאַוווּליק 178 זאַווייע 219, 255 זאַוויעסע 118, 430 זאַוולקעס
אַנאַטאָמיע 240
קרענק שפּ זאַווערוכע 219 זאַט 619
זאָט
זריעה 249
זודיקייט 254, 260 זאָטל 178
זאַטשמעליען 258, 188 זאַטשעפּע 587 זאַטשעפּען 447 זאַוקען זיך 376 זאַך
ממשות 8
טעמע 810
ליטעראַטור 881
מוזיק 284 זאָך 010 זאַכט
געלאַסן 489
זאַכלישנען (זיך) שפּ זאַכלעך
ממשותדיק 8
פּראַקטיש 487
אופֿן ריידן 874 זאַכן
אייגנס 476
מלבושים 522
ממשות ה
טעמע 810
ליטעראַטור 881
מוזיק 284
זאַכקענער
פֿעיִקער 487
אייל 221
זאַלבן
איילן 221
קרוינען 460
הייליקן 611, 619 א זאַלדע 27, 488 זאָלע נאַש) 254 זאַלפּ
סאַלוט 551
זאַלצברעטל 268 זאַלצמעסטל 208 זאַלצן 0
זאַמאַכעווען זיך 188 זאַמד 216
זאַמדבאַנק 225
זאַמדן 225
זאַמלאָרט 42, 47 זאַמל-בויגן 479
זאַמלבוך 879
זאַמלגלאָז 805
זאַמלונג
קאָנצענטרירונג 47
זאַמלבוך 379
זאַמלען (זיך)
זאַמלונג 47
זאַמלפּונקט 42, 47 זאַמלפּלאַץ ש, 47 זאָמען 249
זאַמען זיך
פֿאַרווײַלן אין —
שפּעטיקן זיך 88
זאַמש 525
זאַנאַדיען זיך 111, פּח זאַנג 249
זאָנדירן 518
זאָנע
אַרומליניע 1
געגנט 109, 208
שניט-סחורה 624 זאַנפֿטיק
יוייך 298
מילד 465
פֿילעוודיק 508
איידל 556
גוטהאַרציק 666 זאַפּאַס 8—, 526 זאַפּינקע 622
זאַפֿט 258, 241 זאַפֿטיק 268
זאַפֿרען 270
זאַץ
גראַמאַטיק 871
מאַטעמאַטיק 64
זאַמלונג 47
גרענעץ 114
זאַק 408
זאָק 527
זאָקנבענדל 527 זאַקרויב 482
זאַראַזע סט
זאָרג
דאגה 612
עול 488
אָפּגעהיטקייט 818 זאָרגלאָז
צופֿרידן 511
אומפֿילעוודיק 609
גלײַכגילטיק 812 זאָרגעוודיג 813
זאַרגען 188
זאַרקען 188
זבענקען 9, 188 זגאַל 49
זגראַבנע
שיין 620
פֿעיִק 487
געשמאַקפֿול 683
זחירות
זינט
זהירות
זוג (צוויי) 68
זודיק 254
זוהר 609
זויבער
ריין 415
איינמיניק 28
זויבערן 415
זויגלינג 84
זויגן
זויגקינד 84
זוימען י
זוימען וי
מאַנן אַ זוים 148, 626
זוימען זיך 69, 88
זויער 272
זויערזאַלץ 272, 0
זויערמילך 258
זויערן 272
זויערשטאָף 218
זויפֿן 595
זוכה זײַן
זוכט
— קרענק
— באַגער
זול 503
זולל וסובא 264
זומ(ז)ען 281
זומער מל
זומערן 111
זומער-פֿיי עלע 47
זומער-שפּרענקל 621
זומפּ 227, 416
זון
שטערן 208
אָפּשטאַמלער 238
זונאויפֿגאַנג 82, 289
זייל
נשמה 4
אינטעלעקט 808 פּנימיות 5
מענטש 882
זײַן
עקסיסטירן בּ, 242 נעפֿינען זיך 110, 111 ז' אָן 498
זייעלקע 251
זייען בּש
זייער ט
זייף 415
זייפֿנבלאָז
שוים 222
אומממשות 4
קורצדויער 74 אומוויכטיקייט 44
זיכער
געוויס 822
זילב
זינגען —2, 882
זינגער —2
זינד 574, 692
זינדיקן 674, 697
זון-אונטערגאַנג 88, 290
זונה 597
זונטאָג, זונטיק 70
זוניק נליכטיק) 89?
זופּ
טרינקען 264, 595
זופּנגרינס קע
זופּנפֿלייש 258, 269
י 284, 282, 51
זיבעלע 84
זיגזאַג
וויבראַציע 202 אומוועג 401
זיגן 495
זידיק 24
זידלען 681
זידן
קאָכן 260
וויברירן 202, צש טעטיקייט שפּ טומל 280
הייסבלוטיקייט 510
זידפּונקט פּש
זיטלעך
— רעכטפֿאַרטיק — צניעותדיק
זיטן
מידות בּס
זייגן
אַוטנצוען 192, 184
זייגער 71
ר
זינען
זשאַרגאָן
זינען
אינטעלעקט 808 באַטטט 847
זינקבלײַ 55
זינקזאַמדן 225
זינקען 190
זיס 271
זיפּ 415
זיץ
וווינונג 114
טייל שטול 115
זיצונג 47, 460, 868
זיצן
האָריזאָנטאַלע לאַגע 131 אומבאַוועגונג 169 אומעטיקייט 484 ז' אין טורמע 470 אָנשפּאַרן זיך 188 האָבן הכנסה 489 וווינען 111
זיצפֿלייש 240
זיקנה
עלטער 86
נאָרד 528
זכות
פֿאַרטיידיקונג 588
זכות אָבות 575
זכיה
זכר
מין זכר 288
שלום-זכר 654
זכר ואיבערבלײַב) 866
זכרונות
דערמאָנונגען 848 מעמואַרן 881
זלידניע
פֿליג 247
צוטשעפּעניש 667
זמירות 284, 819
זמן
צײַט 69
זמר 284
זנאַכער 615
זנות 597
זעג 116
זעגל 176
זעגלען 170
זעגלשיף 176
זעגמיל 115
זעגן 115, 282
זעגעכץ 410
זעגענען זיך 188
זעווינקל 829
זעונג
ראיה 805
אָנבליק 807
זע-חוש 805
זעטיק 258
זעטן זיך 264
זעל
נשמה 4
אינטעלעקט 808 פּנימיות ס
מענטש 282
געפֿיל 508
זעלאָט 611, 887
זעלביקייט 10
זעלבסט
— אַליין
זעלבסטהערשונג 456
זעלבסטמאָרד 244
זעלבשוץ 452, 430
זעלבשטענדיק 469
זעלטן
ניט-אָפֿט 92
ווייניק 66
שיטער 211
וווּנדערלעך 548 אויסנעמיק 58
זעליניע 805
זעלנער 458
זעמל 258
זען
מיינען 829
זײַן אָפּגעהיט 318 פֿאַרמיטלען 402 באַפֿעלן 459
זען זיך
אַנטפּלעקן זיך 852 באַגעגענען זיך 47
זעניט 128, 124, 208
זענעפֿט 270
זענפֿטיק 511
זענקבלט 55
זעפּונקט 305
זעפֿעלד 805
זעצן
פּלאַצירן 111 קראַכן 279 שלאָגן 188 דרוק 878 באַשטימען (אַמט) 826 שטראָמען 223 בעקערײַ 261 ז' אויף אייער 248 פֿלאַנצן 251
זעצן זיך
נידערן 190 ווערן געדיכט 210 ווערן אײַנגעשרומפּן 118
זעצער
בעקער 261 שריפֿטזעצער 878
זעצערײַ 878
זערנע 249
זקן 86
זראַזע 258
זריז 440
זריעה 249
זרוען 289, 82
זרע
ספּערמע 241 קינדער 288
זשאַבע 247
זשאַברע 240
זשאַווער
אײַזן 425
געוויקס 250
זשאַלוזן 140
זשאַלעווען
זשאָנגלירן 614
זשאַנדאַר 600
זשאַנער
ליטעראַטור 881 מאָלערט 868 טעאַטער 888
זשאָקיי 614
זשאַקעט 522
זשאַר 254
זשאַרגאָן 369, 348
זשאַרען
זשאַרען 256, 254
זשוואַווע —4
זשוזשען 282, 281
זשויב 489, 484
זשוליק
שטיפֿער 517
זשומ(זש)ען 282, 281
זשופּיצע 622
זשוק 247
זשורטשען 282, 278
זשורי 601
זשורנאַל
רעקאָרד 866
בוכהאַלטעריע 488
צײַטשריפֿט 879
מאָדע-זשורנאַל 626 זשורנאַליזם 881 זשילע 240
זשילעט 622
זשיפּען 219, 2 זשיראַנדעל 289 זשיראַנט 476
זשירע 475, 881, 865 זשלאָב
נאַר 840
זשלויב 173
זשליאָקען 264, 695
זשמוט 47
זשמורען 806
זשמעניע 47
זשעברע 240
זשעדנע 641
זשעטאָן 529
זשעלאַטין 221
זשעני 487
זשענירן זיך 696
זשעסט, 863, 202
זשעסטיקולירן 863, בּע
ח
חב“ד(ניק) 611 חבלי-לידה 9ש, סע חכֿר
פֿרײַנד 255
פּאַרטיימאַן 8— חברה
פּאַרטיי 448
העלפֿפֿאַראיין 479
שותּפֿות 479 חברה-מאַן
פּאַרטיימאַן 8—
שווינדלער 868
אויסוואָרף 574
שטיפֿער 517
סוטענער 697 חכֿרה-קדישא 245, 617 חברותא
שותּפֿות 479 חברן זיך מיט 552 חגא 619 א
חד בדרא
אויסנעם 68
באַרימטקייט 644
חד-גדיא
אַבסורד 888
אומוויכטיקייט 414
טומל 280
געפֿענקעניש 470 חדר
צימער 114
לערן-אַנשטאַלט 861 חדר-יינגל 360, 84 חוב
געלטשולד 492
חודש 70
חוזק
שפּאָט 618
נאַרישקייט —8 חוזר בתשוכֿה זײַן 693 חוטא 674
חוט-השדרח 240 חוכא-וטלולא 618 חולאת 420
חול-המועד 619 חולם 869
חומר
אַנאַטאָמיע א
מאַטעריע אַ
חומרא 698, 699, 4— חומש
תּורה 609
ספֿר 879
חופּה
חופּה וקידושין 563 ח יץ
אויסשליסונג 86
מערזוערטיק 23 חוץ דעם 26
חוצפּה 649
חוק 698
חוקר (ודורש) זײַן 815 חורבן
פֿאַרערגערונג ש
צעשטערונג 1
אומגליק 498, עס חורבה
פֿאַרערגערונג ש
וווינונג 114
קראַנקער 0—
חוש
שפּירעוודיקייט 252, ש
גוטער געשמאַק 538 חושד זײַן 587, 880 חוש-הטעם 267
חוש-המישוש 22 חוש-הראיה אַש חוש-הריח הע
חוש-השמיעה 287 חושים
שפּירעוודיקייט 252
טויבער 288
חושימניק
אָריגינאַל 58
נאַר 840
צעדרייטער —8 חושך 290
חטידי אומות העולם
חושכן 498
חזיר
חזיר-פֿלייש 259
פֿרעסער —2
שמוציקער 416
שלעכטער 567
חזיר-אויער 681 חזיר-האָר הע חזירײַ
ניבולדפּה 874
אומרעסט 674 חזיר-מאַרק 46 חזירניק
קעלער 259
חזירים-האָדעווער 248
בעל-עברה 618
אוממענטש 674 חזירשטאַל 416 חזן —2, 617
חזניש 23, 284 חזקה
מיינונג 829
חזרה 480
חטאת
זינדיקער 674
מאכיל טרפֿות 618, 19 חיבוט-הקכֿר
חיבור
מאַטעמאַטיק 25, 64
פֿאַרפֿאַסונג 881, 377
פּירוש 849
חיבורן ש, 64 הידוש
וווּנדער 648
נײַקייט 81
אויפֿטו 8
פּשטל 824
גוטקייט 411
וווילטעמיקייט 268, 611 חידושן זיך 648 חיה 247
חיונה 489
חי-וקים
מענטש 282
חיות
שפּטז 258
קראַפֿט 104, 419
וווילטעמיקייט 268, 511 חייב 592, 577 חיי-שעה
קורצדויער 74
פֿאַרגעניגן 611 חיל 458
חילול-השם 381 618 חילוף 96, 484 חילוק
מאַטעמאַטיק 64
אונטערשייד ע
פּשטל 824
חילוקי-דעות 22, 7— חינוך
לימוד 859
חיסור 26, 64
חיריק 869
חבּירה 491
קלוגער 889
געלערנטער 23 חכמה
קלוגשאַפֿט 889
וויסנשאַפֿט 888
לערע 859, 609
חכמהנען זיך
קליגן זיך 889
וויצלען זיך 518
פּילפּולן זיך 824 חכמים 609
חכמת-היד 845 חל זײַן 99, 577 חלבנה 221, 819 חלב 221, 39
חלה
געבעקס 258
ריטואַל 619
חלום
טרוים 846
האָפֿענונג שאַ חלומען
זען אַ חלום 846
פֿאַנטאַזירן 846, 2, 868
ניט-אויפֿמערקזאַם 814
ניט-טעטיק 484 חלוץ 89, 41, 251 חלוצה 565
חלוקה 475
חלוקהניק 481 חלוש —2
חלילה (וחס) 882 חליצה 565
חלק
באַשערונג 100 חלשות
אוממאַכט 0, 258
עקל 642
גראָבער יונג 645
נאַר 840
חמור
אייזל 247
נאַר 840
עם-האָרע 884 חמור-אייזל 697 חמימה 264
ניט-פּסחדיק 258, 599
שלעכטע סחורה עפּ חמרים 67
חן 520
חן-גריבעלע שס חנדל
גרימאַסע 61
קאָקעטירערײַ 661
אָנשטעל 681 חנוכּה 619
חסיד
אָנהענגער 40, 63, 46 חסידאַרניע
חסידים-שטיבל 620 חסידי אומות העולם 666
חסידיזם
האָלענטפֿול
חסידיזם 611 חסידים-שטיבל 620 חסר
מינערונג א
היזק 496
חסר-דעה 2— חסרון
פֿעלער 412
חפֿצות
אָנשטעלן 581, 51
קאַפּריזן 889 חפֿצים 476
חצופֿה
חוצפּהניצע 649
אויסגעלאַסענע 697 חצות
האַלבע נאַכט 88
ריטואַל 619 חציפֿות
חוצפּה 649
אויסגעלאַסנקייט 697 חקירה (ודרישה)
טראַכטונג 809
פֿאָרשונג 816 חקרנען זיך
פּילפּולן זיך 824 חרוכֿ
צעשטערט 1
קראַנק 0
חרוסת 270, 619
חרטה (האָבן)
בײַטן מיינונג —8
תּשובה טאָן 698 חריף
געלערנטער 838
קלוגער 889
חריפֿות
פֿעיִקייט 487
קענטשאַפֿט 28
קלוגשאַפֿט 29
חשבון
מאַטעמאַטיק 64
רעכענונג שפּ, 866 חשבון-הנפֿש
טראַכטונג 809
חשד
אומגלויבן 880
באַשולדיקונג 587
חשוב
וויכטיק 413, ש
ייִחוסדיק —5
חשיבות
וויכטיקייט 418, ש
חשש
געדאַנק 809
רעקאָרד 866
חתונה האָבן 568
חתונה מאַכן 668
חתונה-עלטער 86
חתימה
אונטערשריפֿט 877, שאַ
באַשטעטיקונג 831
חתימה-געלט 479, 563
חתימה-שטעכער 868
חתימת-זקן 628, 85
חתן
געליבטער 500
סוטענער 697
חתן-בחור ש
חתן-היוכֿל 651
ט
טאַבאַקירקע 265
טאַבו 599
טאַבולירן 866
טאַבון 47
טאַבורעטקע 115
טאַבליצע 877
טאַבלעט(קע) 159, שאַ טאַבעלע 866
טאַבעק 265
טאַבעק-פּושקע 265
טאָג
צײַטאָפּשניט סן
ניט נאַכט 82, 289
טאָג-אָרדענונג 897, א טאָגבוך
רעקאָרד 866, 881
בוכפֿירונג 488
טאָג-טעגלעך
נאָרמאַל 62
פּשוט 682
אומוויכטיק 414
אָפֿט 91
ווערן טאָג 82, 289
זען אין 111
האַלטן בײַם סוף 48 טאָגע 622
טאָגפֿראַגע 810
טאַדלען 584
טאָוול 159, 866, סש טאַט
— אַקט
טאָטאַל 82
טאָטאַליטאַר 456
טאַטויִרן 868
טאַטע(-מאַמע) 287
טאָטער
מכשף 616
טאָכטער 288
טאָל 225
טאַלאַנט
פֿעיִקייט 487
טאַליסמאַן 615
טאַליע
אַנאַטאָמיע 240, 626
קאָרטן 616
טאַלירן 616
טאַלענט
פֿעיִקייט 487
אַרטיסט 888
טאַלענטלאָז 488
טאַלענטמל 487
טאָלער
טאָלעראַנט
סיף 48
טאָן מ
טאַקסע 501
טויגן
טאָן
טאַנטיעמע 05. טאָנלייטער 2 טאַנצן 515, 199 טאַנק
ייאָפֿן בּא
טאָקאַרניע ן טאַקט
מיד 441
טויפן
טוישן
טאָרן 598
טאָרען 188
טאַשנגעלט
בירגעלט
טהרה
ייינקייט 15.
טימאַן 290
טומל
אימאָרדענוננ 88
טומלען
יושר
צניעות
טוּונג
טיי 228
טומפּ(יק)
טומפּ(יק)
ניט-שאַרף 162
אומשפּירעוודיק 509 נאַריש 840
טון מ
טון וו
שאַפֿן 106
טוניק 522
טונעיאַדעץ 484, 488
טונעל 160
טונקל 290
טונקען (זיך) 2
טועה זײַן זיך 836, 637
טועכץ
באַשעפֿטיקונג 486 טעטיקייט 488
געשעעניש 99
טועם (טעם) זײַן 4—
טוער 483
טופּען 9
טופֿליעס 627
טוץ 61
טוק
מיקווה 415
נערונג 258
טוקן זיך ש
טוקע.-ין 415
טור 170
טורבאַן 622
טורבינ(ע) 486
טוריסט 170
טורמע 470
טורניר 450
טורנע 170
טורעם 118, ג
טורעמען זיך 24, 196
טורען 183
טוש
שפּריצבאָד 415
טינט 296
טושירן 884, 298
טיאָכ(ק)ען 279, 183
טיאָפּקען 170
טיגל-אויוון 217
טיגער 247
טיול 524
טיטאַן 117, 419
טיטול
— טיטל
טיטולאַר 870
טיטולירן 644
טיטון 265
טיטל
נאָמען 870 ייחוס-נאָמען —5 נינטל נגעלט) 47 אייגנסרעכט 476
טיטלבלאַט 879
טיטל-ראָלע 888
טיי 258
טייג 261, 218
טייגל 258
טייגעכץ 258
טייגעלט 479
טייהויז 264
טײַוול 608
טײַך 226
טייטל 258
טייטן —2
טײַטן
טײַטער 64
טײַטש
שפּראַך 869 זינען 847 פּירוש 849
טײַטש-חומש 609
טײַטשן 849
טייל 84, 64, 483, 577
טיילווײַז 17
טיילווײַזער 64
טיילווערט 64
טייל מאָל 91, 92
טיילן 81, 64
טיילער 54
טײַען 217
טײַער
טײַפֿון 219
טיכטיק 488
טיכל
ווישטוך 415
באַקליידונג 522
טינוף, טינופֿת 416
טינט 296
טינט-און-פֿעדער 877
טינטלען 877
טינטער 877
טינק 118
טינקטור 221
טינקעווען 118
טיפּ
קלאַס 49
פֿאָרעם 151
באַזונדערקייט 51 ליטעראַטור 881
טיפּאָגראַפֿיע 878
טיפּאַזש 881
טיפּירן 877
טיפּשות 840, 888
טיף
טיפֿקייט אַט
קלוגשאַפֿט 889 שוועריקייט 443
טיפֿזיניק 889
טיר
טייל בנין 113 — חיה
טיראַדע 869
טיראַזש 616
טיראַן 464, 667
טירגאָרטן
— זאָאָ
טירדות
טעטיקייט 433 זאָרג עס
טירוף
קאַפּריז 889
טירחה 488
טיש 115
טישטעך 188
טישלער 115
טישצײַג 188
טישקעסטל 115
טלאָ 240
טלומאַטשען 849
טלומיק 170
טעאַטער
שפּילהוין
חיז- 518
טעאַטראַליש
מאַטעמאַטיק 64 טעגלעך
אָפֿט 91
טעזיס, טעזע
נאַהייפּטוננ ד טעטיקייט 85.
מעטאָד 401
טעיפּאָרער .ן
קריטיק 584
טראַגיקער 885
טראָגן
טראָגן זיך
טעלער-לעקער
טעם
טראַטווע
טראַטווע 176
טראָיקע
דרײַנעשפּאַן 178
טראַכט
מוטערטראַכט מע
קליידונג 522
טראַכטן
קלערן 809
מיינען 829
טראַכ(ק)ען 9
טראָלד 182
טראַם 174
טראָמאַסען 279, 188
טראָמבאָן 286
טראָמבאָניסט 285
טראָמבעניק 484, 264
טראַמווײַ 174
טראָמפּייט 286
טראַמפּלען 170
טראַנזאַקציע 484, 488
טראַנזיט 171
טראַנטע פּט
טראַנסלאַציע 172
טראַנסליטעראַציע 869
טראַנסמיסיע
איבערשיק 194
טראַנספּאָזיציע 171, 172
טראַנספּאָרט 172, 488
טראַנספאָרמאַציע 98
טראַנספֿוזיע ש
טראַנספיגוראַציע 93
טראַנסצענענטאַל 808
טראַנסקריפּציע
רעקאָרד 866, 284
טראַנשעע 452
טראַסקען 279, שבּ
טראָפּ
פֿליסיקייט 223
קליינער סכום 66
אַקצענט 872, 284
טראָפּיק 208
טראָפּן
פֿליסיקייט 228 קליינער סכום 66
טראָפּנווײַז 17
טראַפּעצ(יע)
מאַטעשטיק א גימנאַסטיק 614
טראַף
צופֿאַל 99, 516 דאָס טרעפֿן 329 טייל וואָרט 869
טראַפֿאַרעט 18
טראָפֿעע 551
טראַקט
שטיק לאַנד 109
טראַקטאַמענטן 554
טראַקטאָר 175, 251
טראַקטירן
באַהאַנדלען 401 געבן כּיבוד 654
טרובאַדור 285, 22
טרובע
רער 228
טרומייט 286
טרוד 488
טרויב
רער 228
פֿרוכט 258
טרויִזם
אמת 862
טרוים 846
טרויען
— געטרויען
טרומייטער 286, א
טרומף
נצחון 495
קאָרטן 516
טרונע 245
טרוס 589
טרופּע 47, 883
טרוקן
אומפֿילעוודיקייט 609 לאַנגווײַליק 519 גרילציק 282
אופֿן ריידן 874
טריאַנגל
מאַטעמאַטיק 64 מוזיק-אינסטרומענט 286
טריב מ
זייגער-מעכאַניזם 71 — באַוועגער
— באַנער
טריב אַוי
אומריין 416
טריבוט
גאָב 479
טריבון 878, 459
טריבונאַל 601
טריבונע פּע
טריגאָנאָמעטריע 54
טריוואַקס 218
טריוויאַל 414, 888
טריומוויראַט 466
טריומפֿירן 495
טריומפֿצוג 651
טריט
מיטלען 401, 8
— געטרײַ
טרײַב
באַוועגער 894
אימפּולס 183
באַוועגן 894
ברענען ננראָנפֿן) 262
טרייבערן 252
טרײַבקראַפט
קראַפֿט 104
מאָטיוו 894
טרייסט 513
טרייסלען (זיך) 2—
טרייף 699, 482
טרייפֿניאַק 618
טרייף-פּסול 879
טריל 288
טרילעמע 815
טרילערן 281, 288
טרימעסטער 70
טרינקגעלט 479
טרינ ען 264, 695
טריפּ עט 69, 882
טריפּער סט
טריפֿח
טריפֿה 699, 482
טריפֿה-פּסול 379
טריפֿן 223
טריקאָ
שניט-סחורה 822 באַקליידונג 622
טריקאָטאַזש 624
טריקעניש
טרוקנקייט 224 יבשה 225
טריקענען
מאַכן טרוקן 224 קאָנסערווירן
טרעגער 172
טרעוואָגע 481
טרעטירן 567
טרעטן 170
טרעלבו(י)ך 240, 117
טרעלן
בעלי-חיים-קולות 281 זינגען 283
חנפֿענען 685
טרעמולירן
וויבראַציע 202 מוזיק 288
טרענירן 859, 248
טרענען 81
טרעסט
שנירל 128
טרעסירן 248
טרעסען 202
טרעסקען 279, 183
טרעפּ 118
טרעפּל נמדרגה) 17
טרעפן
געשען 99
פֿאָרויסזאָגן 845 זען פּינקטלעך 885
טרעפֿן זיך 47
טרעפֿער
פֿאָרויסזאָגער 616 געווינס 516
טרעפֿפּונקט ט
טרערן 612
טרעשטשען
פּלאַצן 81
קראַכן 279
טרפֿות 258, 259
טשאַד 220
טשאַטע 47
טשאַטעווען 815
טשאַכאָטקע סט
טשאַכנען 224, ש
טשאָכען זיך 216
טשאָלנט 268
טשאַמקען 264
טשאַקעדיק
גוטקייט 411
טשאַרטער 575, 598
טשוב 628
טשוגון
טאָפּ 268
טשוהון
טאָפּ 268
טשוואָק 205
טשוואַקען 264
טשוויקען 22
טשוכען (זיך) 215
טשופּרינע 528
טשײַניק 263
טשינאָווניק 459
טשינטשילע
פֿוטערוואַרג 525 שניט-סחורה 6
טשיקאַווע
אויסנעמיק 53, 548
טשיקעווען 816, 851
טשמאָקען —2
טשמעליען 183
טשעכאָל 188
טשעלאָ 286
טשעליסט פע
טשעמאָדאַן 170
טשעמפּיאָן
סופּעריאָריטעט 23, 495
טשעסלעווען סע
טשעסלער 118
טשעפּען
רירן 252
טשעפּקע נהרבּבה) 251
טשעק 486
טשעקאַ 600
טשערמאַן 469
טשערעדע 47
אערעפּאַכע 247
טשעשלעווען 113
טשעשלער 118
יאַבעדניק 587
יאַגד
— געיעג
יאָגן
אײַלן זיך —
יאָגן זיך
שטרעבן 641
יאַג(ע)דע 258
יאָד 218
יאַדען 567
יאַדען זיך נס
יאָדער(דיק)
קערל נפֿרוכט) 22 צענטער אַ
יאַדעשליווע סט
יאַהודי 235
יאַווען זיך
אָנקומען 187
יאַזדע 170
יאַט
ייִנגל 84
געוויקסיקער דב זכר 233
פּראָסטאַק 5
אויפֿטוער 483
יאַ-טעבע-דאַם פּא
יאַטערן זיך 417
יאַטקע 269
יאָד
יותר מהאָי
יאָר
עול 466
יאַכמערן 512
יאָכצן 511, 280
יאָלד
פֿראַנט 529
נאַיִווער 802
אָפּגענאַרטער 868 ניט פֿון דער פּראָפֿעסיע 86
יאָלדעווען
פֿראַנטעווען 5 שווינדלען 863 שטיפֿן 517
שפּאָטן פֿון 618
יאָלקע פ
יאָלקע אַרי
שלעכטער טעם 269, 425
יאָמערן 612
יאַסלע 240
יאַקבע 868
יאַקע 522
יאָר 70
יאָרהונדערט 70, 78
יאַרוס 156, 883
יאָרטויזנט 70, 73
יאַריד
האַנדלספּלאַץ 485 טומל 280
יאַרידניק 485
יאַרמלקע 522
יאָרן (זיך)
פֿאַרברענגען אין 111 עלטערן זיך 84
יאַשטשערקע 247
יבשה 224, 225, 108
יגון ואַנחה נאַ
יגיע-בּפּימניק 485
יד-אַחת 477, 897
ידיד 652
ידיעה
קענטשאַפֿט 23
יהדות
ייִדישקייט 611
יהודי 235
יהי רצון 619, 535
יובילאַר 651
יובלען 511
יונל
צײַטאָפּשניט 70, 78 יום-טוב 551
יובלען 511, 551
יוגנט 84
יודאַיִזם 611
יודאָפֿאָביע 642
יודנטום
— ייִדנטום
יודע זײַן 883
יודע הבּל 888
יודע נגן 285
יודע ספֿר 883
יוּוועליר(ער) 529
זעלנער 419
ריז 117 גיבור 419
יויז
נאַר 840
מיִאוסער 521 קראַנקער 420 וויינענדיקער עס
יויך 258
יויכצן 280, 512, 511
יוירן 202, 222
יומא דפּגרא 4, 551
יום-הדין 619
יום-החופּה 563
יום-הקצר 74
יום-טוב
רעליגיעזער יו“ט 619 וועלטלעכער יו“ט 551 רוטאָג 442
פֿריידנטאָג 511
יום-טובדיק
פֿאַרפּוצט 529 גוטער מצב 497 גוט 411
פֿריילעך 511
יום-בּיפּור 200, 019
יונג מ
יונגערמאַן 84
הויכער 117
יונג אַרי
יונגער 84
יונג ווערן סט
יונגאַטש
הויכער 117
ניט-פֿרומער 613 אויסוואָרף 674 חוצפּהניק 549 עם-האָרע 884
פֿעיִקער 437
שטיפֿער 517
יונגאַטשעווען 517
יונגערמאַן
יונגער 84
יונגפֿרוי
יונגע 84
פֿוליעריקע 85
נקבה 284
פֿרײַליידיקע 564
יוניאָן 448
יוניאָן-שאַפּ 435
יונקער 458
יוסט
גוטער מצב 497 ייִחוס 544
יוסטיץ 598
יועץ 458
יופּיטער 614 א
יופּעצע 522
יוצא זײַן 577
יוצא ונכנס 554, 552
יוצא מן הכּלל 53
יוצר
באַשעפֿער 106 פּיוט 619
יוקס 412
יורד 496
יורידיש 598
יוריסדיקציע 000
יוריסט 601
יוריספּרודענץ 598
יורש 40, 476
יורש-עצר 456, 544
יו ב-אוהל 555
יושב בטל 484
יושב-ראָש 459
יושען 233
יושר 578
יותר מדטי 67
829
יזכּור
יפֿיפֿיח
יזבּור 619
יחיד
איינער 67
מענטש 232
יחיד בדורו
מערווערטיק 23
באַרימטקייט 6 יחיד במינו
אוניקום 57
אויסנעם 68
מערווערטיק 23
באַרימטקייט יחידות
איינציקייט 67
אָפּגעזונדערטקייט 665 יחידי-סגולה
יחסן 544, 576, 28 יחסנות
יחסנען זיך 546
ייִאוש 588
פֿוליעריקער
יודיש
שפּראַך 869
ייִדישער 285
יידישן 235, 619
ייִדישקייט
אמונה 611
יידיש קינד 285
ייִדנטום 235
יידענע
ינדישע פֿרוי 235
נקכֿה 284
עלטערע פֿרוי 86
נאַרישע פֿרוי ע
קרענקלעכער 240 ייחוד
אַחדות הבורא 606
אָפּגעזונדערטקייט ייִחום
יחסנות 644
אָפּשטאַם 287
יללה 512
זכר 288
יינגער 84
שיטה 840 יונגלען זיך
מאַכן זיך יונג 84
פּוצן זיך 629 ייִראה
שרעק 589
איקאָנע 619 א ייראת-אלהים 611 ייִראת-הבּבוד
שרעק 589 יוראת-הרוממות
בּכֿוד 580
שרעק 689 ייראת-שמים 611
ימח-שמוניק
אויסוואָרף 674
שטיפֿער 517
ימים נוראים 619
ים-מיידל 608
ים-פּאַס 226
יניקה
הכנסה 489
יסוד
פֿונדאַמענט 188, 118
יסורים
פֿיזישע פּען 420
יעגער
ספּאָרט 154
קריגער 453
געדאַנק 809
עצה 458
יייינאָרט 116
דאָרף 116, 251 ייִשוכֿ-הדעת
געדאַנק 309
עצה 458
אָפּגעהיטקייט אַבּאַ
קאַלטבלוטיקיי ייִשוכֿן זיך
געדאַנק 309
עצה 458
ספֿק 828
אָפּגעהיטקייט אַבּאַ
קאַלטבלוטיקייט 609 ייִשוכֿניק
דאָרפֿסייִד 116, 251
נאַיִווער 862 יישר-כּוח 568 ייתּור
גנכֿה 526, 482 יכולת 820, 104 יכלען
יעדן פֿאַלס 822 יעדער(ער) 50, 51 יעוואַנגעליע
* עוואַנגעליע יעוונוך
* איינוך
יעזויִט
היפּאָקריט אַאַאַ יעטוועדער 50 יעטן 260, 184 יעלה(ן) 512, 280 יעלקע 209, 425 יעמאָלט 75
יענטע
פּראָסטאַטשקע 545
נקכֿה 284
בּאַריידעוודיקע אַאָאַ יענע וועלט 607 יעקקעיואַטע 876 יעפרייטאָר 458 יעצט
יעראָגליפֿן
* היעראָגליפֿן יערלעך 70, 92 יערן עש, 222 יערן זיך 84
יפיפיה שאַ
יפת-תואר
כּלל-זאַך
יפֿת-תּואר שס
יציאת-נשמה סט
יצירה אבּ, 102
יצר
באַוועגער 894
יצר-הרע
באַוועגער 894
באַגער 541
יקר-המציאות 411
יקרות
דוחק 66
טײַערקייט 502
יראשמים 611 ירושה
אייגנס 476
הכנסה 489
רעזולטאַט 102 יריד
האַנדלספּלאַץ שפּ
ירידה
מפּלה 496
דעגראַדאַציע 645, 581 ירידניק שפּ
ירשענען 489
יש
עקסיסטענץ 1
וויכטיקייט 413
יש אומרים 829
ישועה 446
ישיבה-בחור 860
ישרנות 578
ישׂראל 235
יתום, יתומה
איינע(ר) 57
אָן טאַטע-מאַמע 288
יתומים-אַנשטאַלט 479
יתר-הפּליטה 482
יתרון 28, 891
כּבד-פּה 876
בּדאַי
הכנסהדיק 489
ריווחדיק 495
נוצן-ברענגענדיק 409 כּדבעי 87
כּדי 892, 894
כּדין 52
בּדת 62
בּהן
פּריסטער 614, 618 כּוונה
ציל 892
אָפּגעהיטקייט 818 כּוח
קראַפֿט 104
פּלעניפּאָטענץ —4 בּוח-הדיבור 872 בּוח-הדימיון 846 בּוח-הדם אבּ, 419 בּוח הרשאה שפּ כּולל
אײַנשליסונג ש, 64
אַלגעמיינקייט א
צדקה-אַנשטאַלט 479
קהילה 017, 47 כּולל זײַן 35, 64 בּוללות שם
כּומר 618, 614 בּוס(ע)
כּיבוד
כּבוד 580
טראַקטאַמענטן 554, אַש כּיבוד-אָב 580 כּיבוד-אם 580 בּיד-המלך 67, 504 כּיוון 892
כּיור 268, 020 כּינה 247
כּישרון 487
קלאַס 49, 84
שולקלאַס 861
פּאַרטיי 448
בּך-הווה 99
בּלאַחר-יד 814 בּל-בו(ניק)
סידור 619
שטיפֿער 517
זיווג 563
געליבטע 560 כּלה-באַדעקנס 663 כּלה-מויד 85
בּל-וכל
אַלע און אַלץ 82
פֿעיִקער 487 כּלומר 849
געפֿעס 268
מוזיק-אינסטרומענט 286
קול 280
מושלם 487 בּלי-בית 476 בּלי-זיין 541
בּלי-זמרים 285 בּל יכול
מושלם 437 בּלי-קודש 617 כּל-ישראל 235 כּלל
מענטשהייט 232, 47
גאַנץ און אַלץ 82
אײַנשליסונג 35
כּלל-טוער
מליאַפּען
כּלל-טוער 617
בּל-נדרי 619
כּלפּי 817, 8
בּמו 10
כּמעט 17
כּנגד מ
קענ(ע)נער 447, 882
כּנגד איווו
בּנופֿיה 47
בּסא-המלכות 456, 115
בּסא-הרבנות 617
בּסדר
המשך 45
אָרדענונג 87
לאַנגדויער 78
כּפּרה-הינדל
כּפֿי
נאָרמע 52
צושטאַנד 7
כּפֿי ערך 8
בּפֿל-בּפֿלים 67
כּפֿלען 54, 58
בּצפּיחת בדבש 268
כּרת (יאָרן) 248, 74
געזעצלעך 598, 619
ריין 415
אומשולדיק 591
פּאַרטיי 448
קאָמפּאַניע 47
האַנטשריפֿט 877
קאָנטראַקט 474, 617
כּתב-הרשאה 460
כּתוב וחתום 477, 100
כּתיכֿ נדיקדוק) 869
כּתר-מלכות 450, 522
כאָווען 29
כאָטש 819
כאָכאָטשען 611
כאַלאַט 622
כאַלוואַ 258
כאַלופּע 114
כאַליאַסטרע 47
כאָליעווע עס
כאָלער(י)ע 0—
כאָלעריש 610
פּראָסטאַק 645 ניט-איידעלער 657 נאַר 840
כאָמעט 173
כאָפּטע 47
כאַפּ-לאַפּ 440
כאַפּן
נעמען 481
פֿאַנגען 470, 614 איבערראַשן 586 טאָן גיך 40 לייענען גיך 9ש פֿאַרשטיין 809
באַטרעפֿן 600
קלעקן 67
כאַפּן זיך
פּלאַן 897
אויסגעפֿינען 828 נעמען זיך צו 438
כאַפּקע 868
כאַקי 624
כאָר
מוזיק 285, 284
קלויסטער-באַלקאָן 118
כאָראַל 284
כאַראַקטער
באַזונדערקייט 51, 5, 49 צושטאַנד ד
כאַראַקטעריזירן 61, 881
כאַראַקטעריסטיק
באַזונדערקייט בּס, 6 סימן 865
כאַראַקטערלאָז 888
כאַראַקטער-שטריך 61
כאַרטיע 698
כאָריסט 285, 883
כאָרכלען 282
כאָרעאָגראַפֿיע 616
כוואַט
מוטיקער 640
פֿעיִקער 487
טעטיקער 483
כוואַליע 2
כוואַליען זיך 202, 2
כוטער 114, 251
כוליגאַן
אוממענטש 674
כוליע 240
כיבע 819
כימיע 218
כימערע 846, 2
כיראָמאַנטיע 845
כירורגיע ש
כלאָפּ
פּויער 251
עם-האָרע 884
שוטה 840
ניט-איידעלער 557
געוויקסיקער 117
כלאָראָפֿאָרמירן 253, 017
כליאָבען 264, 595
כליאַסקען 279, 282, 188
כליאָפּטשען 264
כליאַפּען 228, 282, 188
לאָמפּדפּוצער
כליפּען 512 כלעבן 802 כמאַל
טייל 84 קלאַפּ 188 כמאַליען 188 כמאַרע —2 כמורנע 290 כניאָק
אומריינער 416
גוטהאַרציקער 666
שלימזל 488 כניקען נס
כעמיע 218
כראַברע 540 כראָמאַטיזם 298 כראָמ(ש)קען 264 כראָנאָלאָגיע 71
כראָנאָמעטער 71
כראָניש 73
כראָפּען ש, 22
כראַקען 417
כריוקען 281
כריין 270, 258
כריפּען 282
כרעמזל 258
כרעסטאָמאַטיע 879
ל
לאַבאָראַטאָריע 684 לאָבונג
עסן 264, 511 לאָבוס
אומלטט 574
שטיפֿער 517 לאַבירינט 631 לאַבן נברויט) 258 לאָבן (זיך)
עסן 264
קוויקן זיך 511, 513 לאָג
שיכט 122
קנייטש אבּ לאָגאַריטם 54 לאַגונע 226
לאָגיסטיק 452 לאָגיק 824
לאָגל 268
לאַגע 7, 17
לאַגער
סקלאַד 485, 403
ביוווּאַק 114 לאַד 87
לאָד 206
לאָדאָווניע 408 לאַדן
— פֿאַרבעטן לאָדן מ
פֿענצטער 118 לאָדן
לאָדן געווער 641
לאָדן משׂא 206, 111
לאָדן אין געריכט 601 לאָדער(ן) 484 לאָדקע 176
לאָוו 599
לאַווירן
מעטאָד 401, 483
אומבאַשלאָסן 888 לאַווע
וווּלקאַן 204
טראָטואַר 178
שורה 87
לאַוורירן
— לאַווירן
לאַזאַרעט דט לאָזונג 887
לאַזור 302
לאָזן
צעגיין 217
אָפּבליאַקעווען 294
ניט טאָן 484
ל' שיריים לאָזן זיך נטאָן) 41 לאָזן גיין
אײַנלאָזן 478
זײַן ניט-אָפּגעהיט 814
זײַן מילד 465
ניט טאָן 484 לאָזן געמאַך 484 לאָזן הערן
באַקאַנט מאַכן 858 לאָזן וויסן 858 לאָזן צו רו 484 לאָזענגע 54
לאָזשי 114
לאָזשירן 111 לאָזשירער 116 לאָזשע
פֿאַראיין 479
טעאַטער 888
לאַחדים 67, 484 לאַטוטניק
שוסטער 527 לאַטיק 488
לאַטכענען 482 לאַטע
לטסט 115
פֿאַרריכטונג גט לאַטען 520
לאָטעריע 516 לאַטקע
לאַטשן עס
לאָיאַל 652, 578 לא-יוצלח
אומפֿעיִקער 488
קליי 80
האַמער 2 לאָם אַדי
קרום 154, 438 לאָמבאַרד 491 לאַמטערן 289 לאַמענטאַציע 512 לאָמפּ 289
לאַמפּאַס 128 לאָמפּן-פּוצער 416
לאָמפּדפֿימער
לויט
לאָמפּן-פֿיבער 589
לאַן 251
לאַנג 117
לאַננדוי רדיק 78
לאַנגווײַ יק 619
לאַנגזאַם 489
לאַנד
געשפּרייט (רוים) 108 געגנט 109
ערד 251
לאַנדאַרבעט 261
לאַנדבאַזיצער 476
לאַנדגוט 476
לאַנדגראַף 544
לאַנדגראַפֿשאַפֿט 109
לאַנדווירטשאַפֿט 251
לאַנדווער 458
לאַנדונגפּלאַץ 176
לאַנדטאַג 460
לאַנד(יק)ן 187
לאַנדמאַיאָר 0—
לאַנדמעסטער 251
לאַנדסמאַן 552, 116
לאַנדפּאַס 225
לאַנדשאַפֿט 807, 868
לאַנדשוץ 453
לאַנד-שטח 109
לאַנטוך
זאַק 408
ניט-גוטער 608
לאָנקע 251
לאַסקע
צערטל 561
לאַפּטשעס 627
לאַפּיטוט
בעטלער 498
ניכנע 548
שד 608
לאַפּיס
שטיין 204
רפֿואה 4
לאַפּסוס 886
לאַפּסירן דט
לאַפּסערדאַק
מלנוש 522
צעריסענער מלבוש 623
לאַפּע —2
לאָפּעטע 160, 261
לאָפּעטקע
אַנאַטאָמיע —2 מכשיר 113
לאַפּקע
אַנאַטאָמיע 2 שוחד 590
לאַק 221
לאָק 528, 157
לאָקאַוט 467
לאָקאַטאָר 116
לאָקאַל מ
זאַמלפּלאַץ 47
פּאַרטיי 448
לאָקאַליזירן זיך 111
לאָקאַליטעט 110
לאָקאָמאָטיוו 174
לאָקאָמאָציע 168
לאַקאָמען זיך
עסן 264
קוויקן זיך קוואַפּען זיך 641
לאַקאָניש 874
לאָקאַציע
באַזעצונג 111
לאַקון 121
לאַקיי 468
לאַקיר
אייל 221
לעדער 525
לאַקירן 163
לאָקירן (זיך) 111
לאָקן נרייצן) 894
לאַקס 258, 247
לאַקסירן 417
לאַקסען 258
לאַקעטקע אַש, 208
לאָקערפּלאַץ 851
לאָקשן 258
לאָקשנברעט 263
לאָרבערבלאַט 270
לאָרבערקראַנץ 605
לאָרד 644
לאַרווע —2
לאָרנעט(ע) 805
לאָרעליי 608
לאַשטשען זיך 661
ל“ג בעומר 619
לגמרי 82
לדור-דורות 73
להאָטע 675
להבא 77
להוט 641
להכעיס 667
לווה 492
לווי 617
לוויה 245
לוויתן 247
לוזשע 226
לוח 71, 877
לוחות 609
לוטעראַנער 612
לויב(ן) 588
לויבנסווערט 673
לויג 415
לויז מ נבּינה) 247
לויז אַרי
אָפֿן 166 פֿרײַ 469 אימון 579 אַנאַרכיש 467 ניט-געבונדן 81 שיטער 211
לויזלײַביקייט 60
לויזן
רייניקן 415 פֿאָרשן 815
לויזער
קנצן 498 קאַרגער 505
לויט מ 206
לויט אינוו נאָרמע 52 צושטאַנד 7
לויטער
ליובאָווניק
לויטער
איינמיניק 28
דיין 415
דורכזיכטיק 291 לויכטן
ליכטיקייט 289
ריינקייט 415
שיינקייט 520 לוילעך 254, 255 לוין 605
לוינע
— שטימונג לוינען זיך
האָבן ריווח 495, 489
האָבן נוצן 9— לוינקעטניק
וועבער 524
שנײַדער 526 לויערן 815, 851, 805 לויף
באַוועגונג 168
נאַסקייט 228 לויפֿגעוועט 614 לויפֿטריט 40 לויפֿן
באַוועגן זיך 168
פֿליסן 228
קאַנדידירן 471 לויפֿער
בעל-חי 246
גייער 170
הענדלער 485
שליח 854
שאָכשפּיל 614
טעטיקער 488
מילשטיין 216
וויניעטקע 113 א
— ליידיק-בייער
— אומלײַט
לולב 619
לומדות 883
לומדי-תורה 860 לומען 81
לומפּ 674, 645 לומפּן נשמאַטעס) 425 לונאַטיקער 8, 170 לונג 240
לונגען נשפּײַז) 258 לונעט 113, 170
לונק ש
לוסט
פֿאַרגעניגן 611 לוסטיק 511, 518 לוסטיק מאַכן 618 לוסטער 289
לופּע
שפּאַקטיוו 805
ליפּ —2
לופּען 12
לופֿט 219
לופֿטבאַלאָן 177 לופֿטיק
לופֿט 219
לופֿטערן
רייניקן 415
ווענטילירן 219
לופֿטפֿליִער 177 לופֿטצוג 219
לופֿטרײַזע 177 לופֿטרער
אַנאַטאָמיע 240 לופֿטשיף 177
לופֿטשיק 118
לוקסוס
אומנייטיקייט 410
פֿאַרשווענדערישקייט 507
פֿאַרגעניגן 511 לוקע 118, 176 לושטשען 122 לושען 279, 183 לחות 416, 228 לחלוטין
גאַנץ 82
גע.וויס 822
ליאַלקע
טעקל 517
מאַנעקען 526 ליאַמאָווקע 123, 626 ליאַמע
סעודה 654
ליאַמעווען 626 ליאָן 250
ליאָס
פּריזיוו 452 ליאַסקען 9, שבּ ליאַפּען
שלאָגן 188
גי-ן 228
שמירן 118 א
ליאַרעם 280 ליב
פֿרײַנדשאַפֿט 552
גוטהאַרציקייט 666
פֿאַרגעניגן 611 ליב האָבן 500, 541 ליבהאָבער
באַגער 541
אַקטיאָר 888 ליבלינג 561 ליבלעך
איידל 556
גוטהאַרציק 666 ליבסט 23
לינע
באַגער 541
גוטהאַרציקייט 566 ליבעראַל
פּאַרטיי 8—
מילדער 465
פֿרײַגיביקער 504 ליבערשט 28 ליברע 01, 877 ליברעטאָ 888 ליבשאַפֿט 560 ליגן מ 808
ליגן
אומבאַווענונג 169
געפֿינען זיך (סביבה) 110
נידעריקייט 1
האָריזאָנטאַלקייט 181
ל' אין 111 ליגנער 863 ליגע 448
ליגעמינע אַש ליד
מוזיק 284
פּאָעזיע 882 ליובאָווניצע 500, 597 ליובאָווניק 500, 597
לײַבסערדאַק 619
לײַבקנעכט 466
לייגן 111
לייגן זיך
נידערן 196
גיין שלאָפֿן —
לייד א
לייד טאָן
— תּשוּבה
— רחמנות
ליידיק 112
ליידיק-גייער 484
ליידן מ
פֿיזישע ל' שפּ גײַסטיקע ל' עס
פֿיזיש 0—
גײַסטיק 612
פֿאַרטראָגן 609 שלעכטער מצב 489
לײַדנשאַפֿט
ליובען זיך 561
ליוועראַנט 403
ליווערן 172
ליוורע 61, 877
ליוורעע 522
ליולקע 265
ליוסטרע 289
ליזש(ב)עס 514
ליחה 410, 228
ליטאָגראַפֿיע 878, 868
ליטאַוורע 286
ליטאָספֿער 204
ליטוואַק 286
ליטורגיע
גאָטסדינסט 619 מוזיק 284
ליטער
אײַזנבאַן 174
ליטעראַטור 881
ליטקע —2
לײַאַנשטאַלט 491
לייב 247
לײַבגוואַרדיע 430, 458
לײַבל 622
לײַוונט 624
לייז
אויסלייזונג 9, שניט נתּבואה) 251
לייזונג
הכנסה 489
פֿאַרטײַטש 849 אויסגעפֿינען 828
לײַזיק נאומריין) 416
אנטשן 282
אָנשטענדיקער 578 באַרימטקייט —5 עושר 497
לייטונג
— פֿירונג
לײַטזעליקייט
רחמנות 666
לײַטזעליקן
שענקען 479
רחמנות האָבן 666
לייטמאָטיוו
טעמע 810
ליטעראַטור 881 מוזיק 284
לייטן
מעטאַל 205
— פֿירן
לייטענאַנט
זויצע 460
אָפֿיציר 458
לייטער
טרעפּ 195, 17
— אָנפֿירער
לײַטערן 415, 202, 4—
לײַטערן זיך
ליכטיק ווערן 289 תּשובה טאָן 693
לייטש 173
לײַכט
גרינגוואָגיק 207 ניט-שווער 4—
קליין 21
קליינצאָליק 60
לײַכטגלייביק
גלויבן 829
תּמימותדיק 882
לײַכטזיניק
ניט-אָפּגעהיט 814 אָן זאָרגן 611
אײַנשטעלעריש —5 אויסגעלאַסן 697
לײַכטטורעם מאַ
ליכטיקייט 289 ריינקייט 415
שיינקייט שאַ
לײַכטער 289
לייכעץ 416, 228
לײַלעך 188
ליים 217
לייטבאָדן בּש
ליימען אַש, 105
ליימער 118
לײַן 250
לײַנזוימען 249
לײַנקוכן 221
לייסטער 866
לײַען 491, 492
לייענען 859, 878
לייענען זיך 869
לייענער 373
לייענשטאָף 881
לײַקאַסע 491
לייקע 415
לייקענען 832
ליכווע 605, 491
ליכט 289
ליכטבענטשן 619
ליכטיק
זוניק 289
ריין 415
שיין 520
ליכטיקן זיך 289, 295
ליכטצוער 289
לילאַ 299
ליליפּוט 118
לילית 608
לימאָנאַדע 258
לימוד 359
לימיטאַציע
באַגרענעצונג 470 תּנאַי 819
לימענע אַש
לימפֿע
לימפֿע 241
לינאָלעום 188
לינגוויסטיק 869
לינדז
אַנאַטאָמיע 240 שפּטז 258
לינדערן 518
לינטשן 24
לינייקע
ווירע סס
ליניע
שריפֿט 877, 885 ריכטונג 179 מאָס 65, 64 המשך 45
לינירן 877
לינק
היפּוך פֿון רעכט 150 ראַדיקאַל 467 ניט-כּשר 599, 482, 258
ליסטיק 868
ליסטע 866
ליסינע 528
ליפּ
אַנאַטאָמיע 240 באָטאַניק 249 קאָרע שבּ
ליפּעץ בּע
ליפֿט 197
ליפֿערן
— ליווערן
ליציטאַציע 484
ליציי 861
ליצענץ
ליצענציאַט 888
ליקווידירן
באַצאָלן חוב 498 פֿאַרענדיקן 48 טייטן 244
צעשטערן 167
ליקוי חמה —2
ליקוי לבנה 290
ליקע
קאָרע 12
שוואָם 415
ליקער 695
ליריק 882
ליריש 882, 508
לירע
געלט 486
מוזיק-אינסטרומענט 286
לישען 279, 188
לישקענען זיך שס
לית ברירה 886
לכל הדעות 829
לכל הפּחות 17
לכל הפּנים 822
לכן 108
לכתּחילה 41
למד-וואָווניק
למדן 883
למדנות 883
נאַר 840
אומפֿעיִקער 488 געלאַסענער 489 ניט-באַשלאָסענער 888
למשל 817
לעבהאַפֿטיק
— לעבעדיק
לעביונג 511
לעבל נברויט) 258
לעבלעך ש, 254
לעבן מ
דאָס לעבן —2 נפֿש 22
עקסיסטענץ בּ סוביעקטיווקייט 5 טעטיקייט 488
לעבן
אָטעמען 2 עקסיסטירן בּ דויערן 78, —2 וווינען 111
לעבנסלויף 73
לעבנס-מיטלען 258, 408
לעבנס-פֿאַרזיכערונג 474
לעבנס-פֿראַגע 418
לעבנס-שטייגער 62
לעבעדיק
בײַם לעבן 242 טעטיק 483 מונטער 611 קאָליר 298
אופֿן ריידן 874
לעבער
אַנאַטאָמיע 240
שפּטז 258
לעגאַט
ירושה 479
פֿאַרטרעטער 466, 864
לעגאַטאָר 479
לעגאַל 698
לעגאַליזירן 698
לעגאַציע 460, 354
לעגיאָן 463
לעגיאָנער 453
לעגיטים 698
לעגיטימירן
פֿאַרגעזעצלעכן 698 באַשטעטיקן 886, 818
לעגיסלאַטור
געזעץ-געבונג 598 פּאַרלאַמענט 460
לעגירן 217, 80
לעגענדאַריש
לעגענדע 881
וווּנדערלעך 643 פֿאַנטאַסטיש 846 גרויס 20
ניט-בנימצאדיק 2
לעגענדע 881
לעגערן
פּלאַצירן 111
ביוווּאַקירן 452
לעדער 525
לעדערל בּע
לעוואַדע 251
לעולם ועד 78
לעזן
— לייענען
לעזער
— לייענער
לעזשאַנקע 115
לעטאַרגיע
קרענק סט
אומשפּירעוודיקייט 258 אומטעטיקייט 484
לעכערלעך
אַבסורד 888, 414
לעכערן 160
לעכצן 541, 266
לעלע 229
לעמע 824, 64
לעמעלע
מאָדי-ט(קע)
לעמעלע
נאַר 840
אומשולדיקער 691
ניכנע 548
לעמעשקע
קאַשע 268
אומשולדיקער 691
ניכנע 548
לענג 117, 17
לענדן 240
לענטע 128, 526 לענען זיך 164 לעסטיק
שווער 8—
לאַנגווײַליק 519 לעסטערן
באַליידיקן 681 לעפּיש
האַמעטנע 489
לעפֿל 268
אַנאַטאָמיע 240 לעפֿצונג 226
לעפֿצן 240
לעצט
גרויס 20
לעצטגילטיק
לעקן 264, 252
טראָפּן 66 לעקטאָר 860 לעקיש —8 לעקן 264, 262 לעקסיק 869 לעקסיקאָן 879 לעקער 258 לעקער-און-בראָנפֿן 664 לעקציע 59! לער י
לערן-אַנשטאַלט 361 לערנגעלט 606 לערניונג
על-מלאָכה לערנען (זיך) 859 לערנער
לערע
תּורה 598
וויצלינג 518
שטיפֿער 617 לצנות 518
וווּנטש 538
ווינטשקאַרטל 835
מ
ווייניק 21
פֿרוי 234
יחסנטע —5
מאָדוס 7
מאדים
פֿעיִקער 487
מאָדיסט(קע)
פֿראַנט 629
שנײַדער(קע) 626
מאָדיפֿיקאַציע
מאמין
מאָדיפֿיקאַציע
שינוי 98
אַנדערשקייט ע
תּנאַי 819
מאַדמואַזעל 284, 644 מאָדנע 68
מאָדע
מינהג 52
קליידונג 580
מאָדעל
מוסטער 18, 151
מאָדעראַטאָר ש מאָדעראַציע
מיטלקייט ש
מילדקייט שפּ
מאָדערן
נט 81
מאָדיש 580
מאָדערניזירן 81 מאָדערניזם 81
מאַדריגאַל
פּאָעזיע 882
מוזיק —2
מאַווזאָליי 886, סע מאוימדיק
שרעקלעך 689
גרויס ש
מאָזאַיִק
פֿאַרשיידנמיניקייט 29
קונסט 868, 118 מאָזאָל(יע) 0—
מאַזורקע
מוזיק 284
מאָזלען 420
מאַזשגאַר(ע) 868 מאַזש(ג)ען 118 א, 877 מאַט
לאַנגווײַליק 519
ניט-גלאַט 164
קלאַנגלאָז 278
שאָכשפּיל 614 מאָטאָ 887, שאַ מאַטאַדאָר 614
מאָטאָציקל 176 מאָטאָר 486, 175 מאַטוריטעט 85
מאַטורע 866, 361 מאָטיוו
טעם 894
סיבה 101
מעלאָדיע 284
ליטעראַטור בּש מאַטעמאַטיק 64 מאַטעריאַל
פֿאַרגרייט 403
שניט-סחורה 524
וואָפֿן 641
מאַטעריאַליזירן
ממשות אַ
אָקולטיזם 616 מאַטעריאַליזם
פֿילאָסאָפֿיע 809, 618
ממשות 8
מאַטעריע
שטאָף 8
עלעמענט ש
טעמע 810
שניט-סחורה 524, 626
אויספֿלוס 416 מאַטערן 667
מאַטערן זיך
לײַדן פֿיזיש פט
לײַדן גײַסטיק 612
אָנשטרענגען זיך 488
אָרעמקייט 498 מאַטראָנע 284, אס מאַטראָס 176, 453 מאַטראַץ 116
מאַטריאַרך 287, 466 מאַטריץ 18, 878 מאַטריקולאַנט 800 מאַטריקולירן זיך 866 מאַיאָליק 868
מאַיאָנטיק
אייגנס 476
עשירות 497
מאַיאָנעז 872
מאַיאָר 458
מאַיאָראַט 476, 476 מאַיאָריזירן 891 מאַיאָריטעט 28 מאַיעסטעט
הערשער 456
טיטל 644
מאַיעסטעטיש
הערשער 466
ייִחוסדיק 544
גרויס 20
שיין 620
פּאַראַדנע 551
מאַכאָרקע —2
מאַכטהאָבער 466 מאַכטלאָז
אומהערשאַפֿט 457
קראַנק סט
מאַכינאַציע
פּלאַן 897
שווינדל 868
מאכל
וווילטעמיקייט 268, 511 מאַכן
לייענען זיך 869
אײַנשליסן אין 85
האָבן הכנסה 489
זשעסטיקולירן 202, 865
האָבן שטולגאַנג 417
באַוועגן 894, 101 מאַכן זיך
פּאַסירן 99
סימולירן 868
מאַכער
שאַפֿער 106
אויפֿטוער 483
פֿעיִקער 487
פֿירער 459, —6
שווינדלער אאַ
מאָל
אינסעקט 247
אָנשיט 2
מאָלצײַט 258
מאַלאַריע
מאָלברעט 808
מאָלוסק 27
מאַלינעס 258
מאָלן
פּולוועריזירן 216
שילדערן 881
מאַלע וואָס, ווער 414 מאָלער 868, 118 א מאָלערײַ 868, 118 א מאַלץ 262
מאָלצײַט 258
מאַמזעל 284, 84 מאמין 611
מאַמלען
מאַטיוו
צײַטאָפּשניט 70
קורצדויער 74
מאַמקע 264
מאמר
שפּראָך 887
צײַטונג-אַרטיקל 81 מאַן
מאָלערײַ
מאָנאַד דאַ
מאָנאָטאָן
איגערחזרוננ .אַ
אייגנס 476
ראָנפֿנקראָם מאָנאָפּאָליזירן
האַנדל 484
מאָנאַרכיזם
מאַן-דאָמר
מענטש 282
מיינונג 529
מאַנדל
סאָנדל 258
מאַנדלען
מאַנטל 522
מאַניפּולאַצוע
—טאָד 401
נאַלירונג 252
מאַנילעסטאַנט 170 מאַניפעסטאַציע
מאַניקיר 15.
אַנישקע 522
מאַנכע
מערצאָליקייט
קליינצאָליקייט מאַנס זײַן 597
מאַנסאַרדע 114
מאַנסביל מאָנסון 219 מאָנסטער
ריז 117
אַכזר 567 מאַנספּאַרשוין 288 מאַנעווער
פּלאַן 897
מעטאָד 401
טעטיקייט 453
מלחמה 452 מאַנעוורירן
פּלאַן 897
מעטאָד 401
טעטיקייט אַאַ.
מלחמה 452 מאַנעזש 109 מאָנען
בּעטן 472
אָנקלאָגן 587
אַרויסרוף 49. מאַנעקען אַנאַ יאַנעריזם 51 מאַנקאָליע
קאַפּרין 89
מדרגה 17
מעסטונג 55 מאַסאַזש דט מאַסאַזשירן
יפֿיאה 427 מאַסאָן 448 מאָסגיביק 522 מאַסטבוים מאַ-טיקאַציע 284 מאַסטערסקײַע 526 יאָסטקע 270 מאַסיוו מ
טייל באַרג 225 מאַסיוו אַוי
האַרט 212
מאַסירן
מפֿייש זײַן
מאַסירן
רענן 215, 252 רפֿואה 427
מאַסלינע 258
מאָסמיטל בּע
מאַסע
גרויסקייט 20
גרויסצאָליקייט 67 המון 545
זאַמלונג 47
גרויספֿאַרנעם 117 גאַנצקייט 82
געדיכטקייט 210 שווערקייט 206 מאות 8
מאַסף זײַן 47
מאַסקירן זיך 863
מאַסקע
פֿאַרהוילונג 851 טעאַטער 888
באַקליידונג 622 פֿאַלשקייט 868 סקולפּטור 888 געדיכטקייט 210 לאַרווע 229
מאַסקעראַד
פֿאַרהוילונג 851 פֿאַלשקייט 863 טאַנצאָוונט 664, עס
מאָסשטאַב
מדרגה 17
מעסטונג 65
מאַפּע 203
מאַקולאַטור 878
מאַקיאַוועליזם
פֿאַלשקייט 888 בגידה 589
פּלאַן 897
מאַקסים 887, 810
מאַקסימאַל 23
מאַקסימום 28
מאַראָדיר 488
מאָראַטאָריום 494
מאָראַל
שפּראָך 887
מאָראַליזירן 684
מאָראַליש
צניעותדיק 598
מוזיק 283
מאַראַן 464
מאַראַנץ 258
מאָרג
טויטנשטיבל 245 מאָס 65
מאַרגינעס
— גיליון
מאָרגן 77
מאָרגן-שטערן 208
מאָרגע 55
מאָרד 2
מאָרדן 24
מאָרדעווען זיך
וואַרפֿן זיך 202 כּעס 510
אָנשטרענגען זיך 483 שלעכטער מצב 498
מאָרטאַר 461
מאַרטירער 512, 594
מאַריאָנעטקע
טעקל 517
סקולפּטור 868
מאַריטים 226
מאריך זײַן
געלאַסנקייט 489 שפּעטיקייט 88 אופֿן ריידן 874
מאריך ימים זײַן 242, 86
מאַרין 458
מאַרינאַד 258
מאַרינאַרקע 522
מאַרינירן 272, 404
מאַרינע 176
מאַרינער 176, 458
מאַרך
אַנאַטאָמיע 240 שפּטז 258
מאַרכביין 258
מאַרליע 624
מאָרמאָן 612
מאַרמאָר 204
מאַרמעלאַד אַש
מאַרס 208
מאָרעל 258
מאָרען (זיך)
הונגערן 266
נזירות 594
מאָרפֿיום 253, 4
מאָרפֿין 253, ש
מאַרציפּאַנעס 258, 288
מאַרק
געגנט 109
האַנדלספּלאַץ 485 מטבע 486
מאַרקהענדלער 485
מאַרקיז 544
מאַרקייִדענע 485
מאַרקירן
צייכענען 865 צילן 892
מאַרקסיזם 48
מאַרקע 865
מאַרש
פּראָצעסיע 170, 651 מלחמה 452 מוזיקשטיק 284
מאַרשאַל 453
מאַרשעליק 518, 568
מאַרשרוט
וועג 178
ריכטונג 179
מאַשטש
זאַלב 221
מאַשין
טעכניק 486 אויטאָ 175 פּאַרטיי 448
מאַשינביקס 641
מאַשין-געצײַג 486
מאַשיניזירן 486
מאַשיניסט 486
מאַשינעריע 486
מבול 228
מבולען 223
מבאר זײַן 849
מבוהל(דיק) 8
מבוזה מאַכן 681
מבויש ווערן 681
מבולבל 8
מכֿוסמדיק 595
מבושׂמדיק 842
מבזה זײַן 581
מבטל זײַן
ביטול 582 אַנולירן 463
מכֿייש זײַן 681
מפֿין
מוליד זײַן
מכֿין 487, 826
מבינות 437, 826
מבין זײַן 808
מכֿלבל זײַן 38, 842
מבקר חולה זײַן 654
באַשטימען 826
באַגרענעצן 470
לערנען 859
אויפֿציִען 18
מגולגל ווערן 111, 93
מגושמדיק
גרויס 20
אומגעלומפּערט 488 ריזיק 117
המוניש 545
שלעכטער געשמאַק 684 ממשות ה
מגזם זײַן 864
מגיה זײַן 424, 378
מגייר זײַן זיך 235
מגילה
שריפֿט 877, 879
מגילת-יוחסין 237
מגין זײַן 480
מגן-דוד 865
מגע-ומשא 8
מגפֿה 420
מדויק 813
מדחה זײַן
אָפּשטויסן 186, 478 אָפּלייגן 88
מדידה 55
מדייק זײַן 813
מדינה 109
מדקדק זײַן 313
מדרגה 17
מדריך זײַן 860, 859
מדרש
שפּראָך 887
ספֿר 879
פּירוש 609
מהדר זײַן 318
מהדר במיצוות זײַן 611
מהודר(דיק) 529
מהומה
אומאָרדענונג 88
טומל 280
מהות
סוביעקטיווקייט 5 ממשות אַ
אײַנשליסונג 85 וויכטיקייט 413
מהיכא תּיתי 831
מה-יעשהניק
אויסוואָרף 574 שטיפֿער 517
ליידיק-גייער 484
מה-יפֿיתניק 648
מהלך 119
מהנה זײַן 506
מהרהר זײַן
געדאַנק 809
אומגלויבן 880 ספֿק 823
אומבאַשלאָסנקייט 888
מהרהר בתּשובֿה זײַן 593
מוכֿחר מן המוכֿחר 23
מוכֿטח 822
מודה זײַן זיך 593
מודיע זײַן 853
מודעה 858
מוהל 617
מוותּר זײַן
אײַנלאָזן 478
אומוויליקייט 886 פֿליכט 577
נייטיקייט 409
צוואַנג 464
מוזיק 284, 283
מוזיקער 285
מוזיקשטיק 284
מוזן
אומוויליקייט 886 פֿליכט 577
נייטיקייט 409
צוואַנג 464
מוזע 882, 614 א
מוח 808
פֿאַרגעבן 572
מוחלט 826
מוחן זיך 809
מוט 540
מוטוויליק
מוט 540
שטרענגקייט 464 בכּיוונדיק 2— אומגעזעצלעך 599 פֿאַרברעכעריש 574 הפֿקרדיק 457
מוטיק 640
מוטיקן
באַוועגן 894 טרייסטן 518
מוטל זײַן 577
מוטלאָז(יק)
דערשלאָגן 512 פּחדנותדיק 589
מוטל בספֿק 823
מוטנע 416
מוטער 287
מוטערלײַב 240
מוטערשפּראַך 869
מוטשען 507
מוטשען זיך
לײַדן פֿיזיש 420 לײַדן גײַסטיק 512 אָנשטרענגען זיך 438 אָרעמקייט 498
מויד 234, 84
מויל —2
מויער
מחיצה 140
מויערן 118
מויערקעפּל 247
מוכיח 584
מוכן ושומן 898
מוכר-ספרים 879
מוכשר
באַרעכטיקט 675 פֿעיִק 487
מולאַט 286
מולד 70, 208
מולטיפּליקאַציע מאַטעמאַטיק 54 פֿרוכפּערדיקייט 280
מולטער
קנעט-כּלי 261 שיפֿל 176
מוליאַרקע 113
מוליד זײַן
געבערן 229
שאַפֿן 106
מולינעס
מזל
מולינעס 222
מוליען 215
מוליער 118
מולך בבּיפּה 456
מולכן 482
מומחה
מײַסטער 487
מומלען 853, 278
מומע 289, 287
מומר
רענעגאַט 890 כּופֿר 618
מומר להכעיס
כּופֿר 618
צולהכעיסניק 567
מום רע 420
מונדיר 622
מונדלעך 373, 869
מונטער
פֿריילעך 611
געזונט 418
טעטיק 488
מוניציע
פֿאַרגרייט 408 וואָפֿן 451
מוניציפּאַליזירן 477
מוגיציפּאַליטעט 109, 459
מונקלען
מוסולמענער 612
מוסטער 18
מוסטערדיק 411, 578
מוסטערונג
מאָדעל 18
פּריזיוו 452
מוסטערן 18
מוסיף זײַן 25
מוסירן 222
מוסכּם ווערן 881
מוסלין 524
מוסמך 617
מוסף 619
מוסקולאַטור —2
מוסקולעז 419
מוסקעטיר 458
מוסר
קריטיק 584
מאָראַל 578
מוסר מודעה זײַן 853
מוסרניק 684
מוסר נפֿש זײַן זיך 640
מוסר-שטיבל 620
מועד 820
מופֿטי
גײַסטלעכער 618
באַקליידונג 622
מופֿטע 622
מופֿקר
אויסוואָרף 674
אויסגעלאַסענער 697 ריזיקאַנט 540
מופֿת
וווּנדער 543
מוציא 84, 258
מוציא זײַן
באַקאַנט מאַכן 853 יוצא זען פֿאַר 577
מוציא שם-רע זײַן 586
מוציא שנתו זײַן 242
מוצלח 495
מוקדם 89
מוקען 281
מוקצה 699
מורא 689
מוראדיק
שרעקלעך 689
גרויס 20
מוראַשניק 248
מוראַשקע 247
מורגל 487
מורד (במלכות) זײַן 467
מורה-דרך
וועגווײַזער 89
לערער 860
מורה-הוראַה 617
מורה היתּר זײַן 598
מוריד זײַן 582
מורליקען 8
מורמלען
שעפּטשען 278, 353 רכילותן 586
באַשולדיקן 687
מורנו 544
מורעשקע 247
מורקען 281, 8
מורשה 460
מושכֿ
וווינאָרט 109 וווינונג 114 קאָלאָניע 251 אומאָרדענונג 88 שמוץ 416
מושב-זקנים 479
מושב-לצים 518
מושווה ווערן אויסגלײַכן זיך 455, 484 אײַנשטימען 331
מושטאַרדע 270
מושטיר
פּאַראַד 551 לימוד 859
מושל
— מויערקעפּל
מושל נהערשער) 456
מושקאַט 0
מותרות 67
מזבח 620
מזהיר זײַן 481
מזווג (זיווגים) זײַן 663
מזוזה 113
מזומן
מזונות
הכנסה 489 שפּײַזפֿאַרגרייט 408
מזיד 574
מזיק
טעטיקער 433 ריזיקאַנט 540 שטיפֿער 517 שאָדן-מאַכער 425
מזיקן 183
מזבּה זײַן
נאַערן 580 באַרעכטיקן 675
מזבּיר זײַן 848
מזבּיר נשמות זײַן 245
מזל
קאָנסטעלאַציע 203 הצלחה 495 גליק 497
באַשערטקייט 100 צופֿאַל 516
מיזמור
מזלזל זײַן
ביטול 582
שפּאָט 518
מזל-טוב
שׂימחה 554
מחבל
צעשטערער 107 אויסוואָרף 674 אויפֿטוער 433 שטיפֿער 517
יחדש זײַן 828
סחוצף 549
מחותּן
מחזור
צײַטאָפּשניט 70 ספֿר 879
יחזק זײַן 208
סחזקות 518
מחיה
פּרנסה 489
מחיהדיק
פֿאַרגעניגיק 511 געשמאַק 268
מחיה זײַן זיך
קיייקן זיך 511 אויפֿלעבן 426
מחיה נפשות
פֿאַרגעניגיק 511 נעשמאַק 268
מחיינ זײַן זיך 577
מחילה
מחיצה
אינערצוים 140
מחלוקת
קרינ 447
וויבּוח 24אַ
מישפּט 602
זײַן שטרענג 464 זײַן אָפּגעהיט בּאַ
מחמת
אַטריבוציע 103 פּניה 892
מחנה
דערציִען 859 הייליקן 406, 611
מחק
אָפּמעק 867
יחריכֿ זײַן 107
מטגע 486
מטהר זײַן
רייניקן 415
מטורף
משוגענער 842 קאַפּריז 889
מטושטש
מטיב זײַן
מטלטלין 476
מטמא זײַן
פֿאַראומרייניקן אַן. פֿאַרשוועכן
מטמון
נרייסצאָליקייט דאַ עשירות 97.
מטעים זיין 857, 15.
מטעם 894
מיאוס
ניט-שיין 521
מיאוסן זיך 542
ייאַו(ק)ען 281, 287
מיאַטע
געוויקס 250
רפֿואה דט
מיאש זײַן זיך 588
מיגלדיק 542
מינראַציע 170
מינדען 420
מיד 441
מידבר 225
מידה
אייגנשאַפֿט 51
מאָס 65
מידה בּנגד מידה 51.
יידלענע- 222, 15.
מיוחד 51
מיושב
אָפּגעהיט 818
מיזאַנטראָפּיע 555
מיזיניק 22
מיזמור 882
מיזערנע
מיליגראַם
מיזערנע
קליין 21
קליינפֿאַרנעם 118 אָרעם 498
המוניש 646
מיזערערע
ליטורגיע 619 א מוזיקשטיק 284
מיזרח
מיזרח-זײַט 147 מיזרח-וואַנט 620 באַפּוץ 620
מיחד זײַן זיך 555
מיחוש 420
מיטאָג 268
מיטאָגן 264
מיטאָגצײַט 82
מיטאָלאָגיע 614 א
מיט אַנאַנד 68
מיטאָנטייל
הילף 446
שותּפֿות 477
מיטאָס 614 א
מיטאַרבעטן
קאָאָפּעראַציע 446 טעטיקייט 488, 485
מיטבאַזיץ 477
מיטגיין 63
מיטגליד
טייל 84
קאָמפּאָנענט 85
מיטגעפֿיל 566
מיטגרינדער 106
מיטה 245
מיטהאָבן 477
מיטהאַלטן
העלפֿן 46
באַ(ג)לייטן 88
אײַנשטימען מיט 881
מיטהעלפֿן 46, 402
מיטווירקן 6—
מיטזײַן 62
מיטטאַנצן 68
מיטטיילן אַש
מיטינג 47
מיטל
צענטער אַ
מיטלקייט 22
פּלאַן 897
אופֿן 401
רפֿואה
מיטל-אַלטער
— מיטל-עלטער
מיטלבאַר 401
מיטלוועג 401
מיטלויפֿער 68
מיטליאָריק ש
מיטלמאַן
מיטלשטאַנד 499 פֿאַרמיטלער 402
מיטלמעסיקייט
מיטלקייט 22
מיטעלער מצב 499 גוטקייט 411
נחות דרגא 645
מיטלסטער 42
מיטל-עלטער 75
מיטלען 402
מיטלען זיך
עקאָנאָמיע אס פּשרה 455
מיטלפּונקט 42
מיטלצאָל 22, 54
מיטלקלאַס 499
מיטלשול 381
מיטלשטאַנד 499
מיטלשטיק 42
מיטמאַכן
איבערלעבן 437 לײַדן 498
מיטמענטש 282
מיטן 42
מיטנפּונקט 64
מיטפֿאָרן 68
מיטפֿילן 500
מיטרײַסן (זיך) 608
מיטשטיקען 881
מיטשלעפער
זיווג 563
קוואַרטיראַנט 116, 552
מיטשמועסער 873
מיידל
מיידלניק 697
מײַדן זיך 48
מײַטקעס 622
מײַל(נ)שטיין 865
מיין מ
זינען 847
פּניה 892
מיין איווו
מער 23, 25
מיינונג 829
מיינסט 23
מײַנסט האַלבן 61
מיינען
האַלטן 829 זינען 847
מעסטער
פֿעיִקער 487 פֿירער 459
מײַסטערדיק
פֿעיִק 437
מײַסטערווערק 411, 368
מײַסטערן 106
מײַסטערשאַפֿט 437
מײַסטערשטיק פֿעיִקייט 487 גוטקייט 411 פּלאַן 897
מײַסטרעווען 106
מייער 258
מייקענען 417
מיירע 84, 261
מיכשול
שטערונג 5— ענרה 574
מיל 216
מילב 247
מילגרוים 258
מילד
גוטהאַרציק 566, 608 פֿרײַגיביק 504 טאָלעראַנט 465 איידל 556
וואַרעם 254 אומטעמיק 269
מילדערן 618
מילה
באַשנײַדונג 619 אַנאַטאָמיע 240
מיליאָן 61
מיליאָנער 497
מיליאַסן 61
מיליאַרד 61
מיליאַרדער 4
מיליגראַם 206
מיליטאַריזם
מכין זײַן זיך
מיליטאַריזם 453
מיליטער 453
מיליטער-דינסט 452
מילימעטער 55
מילינ(ק)עס 222, 415
מיליע
צושטאַנד 7
נאָענטקייט 120
מיליץ
פּאָליציי 600
מיליטער 453
מיליציאָנער 600
מילר
געטראַנק 258
אַנאַטאָמיע —2
מילכגאַס 203
מילכווירטשאַפֿט 248
מילכוועג 203
מילכיקס 258
מילכיקער 2
מילכפֿאַרם 248
מילנער 216
מילעניום
צײַטאָפּשניט 70 עתיד 77, 840
מילץ 240, 258
מילשטיין 216
מימאָדראַמע 883
מים אַחרונים 415, 228
מימיק
קאָפּיע 14
שפּאָט 518
מימיקער 888
מימיקרי(ען 14
מימעאָגראַפירן 877
מין
קלאַס 49, 17
גראַמאַטיק 871 אַפּיקורס 618 נודניק 519
מינאָריטעט 24
מינאָריע
באַזונדערקייט 51, 581 שווינדל
מינאַרעט 620 א, 113
מינדלעך 878, 869
מינדסט 24
מינהג 52
מינוט
צײַטאָפּשניט 70 קורצדויער 74
מינוס 26, 54
מינחה 619
מינטערן 894
מיניאַטור
קליינפֿאַרנעם 118 מאָלערײַ 868
מינימאַל 24
מינימום 24
מינימיזירן 582
מיניסטער 459
מינירן 100, 452
מינסטרעל
פּאָעט 882
זינגער 885
מינע
מינעווען 160, 462
מינער 24
מינעראַלאָגיע 204
מינערווערטיק 24
מינערן 26
מינץ 486
מינצן 486
מינצעווען 96
מינק
בעל-חי 247
פֿוטער 525
מיסחר 484
מיסט 416
מיסטיפֿיצירן 851
מיסטיפיקאַציע 851, 863
מיסטיציזם 851
מיסטיקן
אַגריקולטור 251 אויסשיידונג (ב“ח) 417
מיסטעריע
פֿאַרהוילונג 851 דראַמע 888
מיסטעריעז 351
מיסטקאַסטן 416
מיסיאָנער 618
מיסיע
שליחות 854
פֿאַרטרעטערשאַפֿט 460 התחײַבות דדט
מיספּר
צאָל 17
מיעוט 24
מיִען זיך 488, 455
מיעץ זיין זיך 458
מיצווה
באַפֿעל 402
מיצל 522
מיקווה 415
מיקסטור
געמיש 29
רפֿואה 7—
מיקראָב 428
מיקראָסקאָפּ 805
מיקראָפאָן 287, 856
מיראַזש 846
מירמל(שטיין) 204
מירצעשעם 77
מיש (משוגעת) 842
מי שברך 619
מישב זײַן זיך 458
מישכּן 620
מישמאַש
געמיש 29
אומאָרדענונג 88
מישמור 95, 480
מישן 29
מישן זיך 488
מישענינע
געמיש 29
אומאָרדענונג 88
מישפּט
פּראָצעס 601
אורטייל 826
מיתה
טויט 248
מאָרד —2
מיתּר זײַן 495
מבּה
וווּנד 420
צרה 498
מכּלומרשט 863
מכבד זײַן
באַערן 580
געבן כּיבוד 554
מכוון זײַן 892
מכולה 425
מכורעת
שיינע 520
מיאוסע נשפּ) 521
מכין זײַן זיך 898
מכניט-אורח
מעדאַלירן
מכניס-אורח
פֿרײַגיביקייט 504 געזעלשאַפֿטלעכקייט 654
מכס 501
מכסן
שטײַער-נעמער 501 אַרענדאַטאָר 248
מכפּר זײַן 572
מכריז (ומודיע) זײַן 858
מכריע זײַן 826
מכשיל זײַן 574
מכשיר 435
מכשיר זײַן
צוגרייטן 898 פֿאַרגעזעצלעכן 698
מכשירים 435
מלאך 607
מלאָכה
באַשעפֿטיקונג 435 טעטיקייט 483
מלאך-המוות 007, 243
מלאָכהנען
אַרבעטן 435
פּאַרטאַטשעווען 438
מלאך-חבלה 607
מלאָסנע 420
מלבוש 522
מלואים 881, 25
מלווה 491
מלווה-מלבּה 654
מלויטשען בּש
מלוכה
מדינה 109
רעגירונג 456
מלומד 883
מל זײַן 118, 619
מלחמה 452
מליטשען 251
מלינה 480, 351
מלינצע 258
מליץ
דיכטער בּש
פֿאַרטיידיקער שס
מליצה 874
מליץ-יושר
מלאך 607
פֿאַרטיידיקער 588
מלכות 456
מלכות-שמים 607
מלמד זכות זײַן 688
מלמד חובה זײַן 2—
מלע זײַן 118, 619
מלקות 604, 693
מלשין זײַן 587
ממה-נפֿשך 891
ממונה 459
ממזר 238
ממיתן (זיך)
שלאָגן זיך 188 מאָרדן 244, 452
ממלא זײַן
דערגאַנצן 82 טאָן התחײַבות 577
ממלא-מקום 460, 95
ממש
ממשות אַ
פּינקטלעך 885 ענלעך 10
געוויס 822
ממשות 8
ממשיך זײַן 25
ממשלה 456
ממתּקים נגעלט) 486
מן 258
מנגן 285
מנדב זײַן 479
מנדר זײַן
צוזאָגן 474
געבן נדבה 479
מנהיג 459
מנה-יפֿה 497
מן הסתּם 829
מן השמים 606
מנוּוול 574
מנוחה
שלום 455
אומבאַוועגונג 109
מנורה 289
מנין
צאָל 17
צען 61
מתפּללים 619 שול 620
מניעה 45
מנישקע
מאָנאַשקע 618
מנעמאָניק 843
מנצח זײַן 495
מנקר 259
מס 501
מסביר זײַן 849
מסדר זײַן 87
מסדר קדושין זײַן 663
מסוגל
צוגעפּאַסט 15, 820
מסובּן 420
מסופּק זײַן 828
מסור 587
מסורה
נאָרמע 52
שפּראַך 869 ליטעראַטור 881 תּורה 609
מסיבה 47, 554
מסיים זײַן 43
מסירה 27
מסירת-נפֿש 429
מסכתּא 84, 609
מסלק זײַן 498
מסמיך זײַן 460
מספּיד זײַן 512, 245
מספּיק זײַן 67
מסקנא 826
מסרן 587
מסרס זײַן 105
מעבל 115
מעב(ע)לירן זיך 476
מעכֿור-יבוק 245
מעביר נחלה זײַן 481
מעביר סדרה זײַן 619
מעכֿר לים 119
מעגאַלאָמאַניע גאווה 546
מעגאַפֿאָן 287
מעגלעכקייט 320
מעגן 598
מעד 595
מעדאַליאָן 529
מעדאַליער 868
מעדאַלירן 605
מעדיום
מעדיום
מיטנקייט 2.
מעזאָנין 118, 114 מעטאַנאָליזם 95, „2 מעטאָד
פֿירונג 401
אָרדענונג דאַ
מעלאָמאַן 285
מעלאָן 258
מעלאַנכאָליע
משוגעת 842
מעלדונג 555
יענלעך
פֿוליעריק 85
מוטיק 540
גראַמאַטיק מאַ
מענסטרואַציע 17.
פֿאָרשטעלן
סייעריאָריטעט 23
נאַזונדערקייט בּאַ
מעמאָ 848
מדרגה 17
מעסטאיינם 65
מעסיקייט
מיטלקייט 2
מיטלשטאַנד 99.
מילדקייט 65.
מעטעאָר 208 מעטער
מאָס 55
מיזיק 283
מעצענאַט
שטיצער 46.
מעקען
נ-שה 472
צושטאַנד 7
אימאָרדענוננ
מענדל 7.
מענה-לשון
תּפֿילה 610
מענטאַליטעט 8
מענטאָר 59.
מענטש 282
מענטשלעך
מענטש 282
מענטשלען זיך
טעטיקייט אַאַ.
מערדערן
מערהייט 25
מערונג
פֿאַרמערונג
מערישקע
מקשן
מערישקע 247
מערכה
באַשערטקייט —1 הצלחה 495
מערן זיך
פֿאַרמערונג 25
פֿרוכפּערדיקייט 280
מערסטנס 28
מערעוודיק 280
מערעזשע 624
מערעזשקע 624
מערעטשקע 247
מערצאָל מ, 28
מערצאָליקייט 65
מערקאַנטיליזם 484
מערקווירדיק
— מערקווערדיק
מערקווערדיק
גרויס 20
וווּנדערלעך 648
וויכטיק 418
אויסנעמיק 58
מערקן
אָבסערווירן 808 מקפּיד זײַן 818
מערקצייכן
באַזונדערקייט 51 סי-ן אאַ
מערשוים פּט
מעש 217
מעשיר זײַן 497
פּאַסירונג 99
דערציילונג 881
טעטיקייט 488
אַנאַטאָמיע 240
מעשׂה-ביכל 879
מעשה-בראשית 106
מעשׁה-ידי 102
מעשׂה-נורא 881
מעשה שהיה
געשעעניש 99
ענר 76
מעשׂים טובים
מיצוות 678
מעשׂים רעים 574
מעשים תּעתּועים מעשׂים רעים 574
שטיפֿערײַ 617
מעת-לעת 70
מפּולת 425, 114
מפּיל זײַן 229
מפּיל-קינד 84
מפּלה 496
מפֿונק 889
מפֿורסם 644
מפֿורש 849
מפֿטיר 619
מפֿייס זײַן 455
מפֿליג זײַן 864
מפֿלפּל זײַן זיך 824
מפֿסיק זײַן 46
מפֿצה זײַן 455
מקדים זײַן זיך 87
מקדיש זײַן 611, 016
מקדש זײַן 668
מקדש השם זײַן 611
מקובל 609
מקוים ווערן 99
געשפּרייט אַמבּ
געגנט 109
סביבה 110
מקום-מיקלט 480, 114
מקום-מנוחה
רואָרט —
וווינונג 114
מקום-פּרנסה 109, 485
מקום-קדוש 620
מקום-תּורה 620, 861
מקונן 512, 882
מקור
סיבה 101
שטאַם 287
מקורב
מקורב למלטת 644
מקח-וממבּר 484
מקח-טעות
טעות 886
האַנדל 484
מפֿרנס זײַן זיך 489
מפֿרסם זײַן 858
מפֿרש זײַן 849
מפֿרשים 849
מצה. וואַסער 261
מצה-מעל 216
מצומצם 66
מצורע 420, 555
מעטער זײַן זיך עס
מצטרף זײַן זיך 80
מציאה
געפֿינס 495
וואָלוולקייט 508 מקטיר זײַן 619
מקטרג זײַן 687
מקיים זײַן 577
מקיים פּסק זײַן 604
מקנא זײַן 670
מקפּיד זײַן 818
מקצר זײַן
אופֿן ריירן 874
מציאות נזײַן) 1
מציאות הבורא 606
מציל זײַן 6—
מציצה 619
מצליח זײַן 495
מצמצם זײַן 506
מצער זײַן 587
מצער זײַן זיך 612
מצרף זײַן (צו) 25, 85
מקבל 481
מקבל באַהכֿה זײַן 609 מקצר ימים זײַן 567
מקרכֿ זײַן 652
מקריכֿ זײַן (זיך)
מקבל זײַן 489, 577
מקבל נחת זײַן 511
מקבל פּנים זײַן 556, 192 קרבן 619
פֿרײַנדשאַפֿט 652
גוטהאַרציקייט 666
מקשה לילד 229
מקבל קנין זײַן 474
מקבל שבת זײַן 619
מקבל שכר זײַן 605
מרא דאַתרא
מתרעם זײַן זיד
מרא דאַתרא 617 מראה
פּנים —2
קאָליר 298
צושטאַנד 7
מראה-מקום
האָפֿענונג שאַ מראית-עין
אויסזען —2
שיינער שאַ
מר-בר-רכֿ-אַשי
מרגיש זײַן 608 מרגל 815
מרהשחורה
אומעט 512
שוגעת —8 מרובע 64
מרוויח זײַן 495 מרוצה א, בּש -ריק , 662 מרוקען 281
מרור 0, 619 מרחם זײַן זיך 666 מרחץ 415
מרחק 119
מרידה 7—
מרבּיכֿ זײַן בּש מרמז זײַן 858 מרעיש עולם זײַן
היצן זיך 510
משׂא
לאַסט 206
אויפֿגאַבע 488 משא-ומתן
האַנדל 484
באַשעפֿטיקונג 42, שפּ משגיח 459
משוגע
פֿון זינען 842
קאַפּריזנע 29 משוגעים-הויז ש משוגעים-העמדל 470
משוגעת
קאַפּריז 389
באַגער 641
אידעע-פֿיקס 827 משולח
פֿאַרטרעטער —4 משומד
רענעגאַט 890
כּופֿר 613
משומד (צו) להכעיס
משונה
אויסנעם 53
וווּנדער 543
משועבד
אונטערטעניק 466 משופּע 154
משורר
זינגער פע
דיכטער 882
משל
פֿאַרטײַטש 849
ליטעראַטור 881 משלוח-מנות 479 משלח זײַן 193, 468 משלחת 567, 519 משלם זײַן 493
משמעות 820
משמש 468, 611 משנה 609
משנה בדיבורו זײַן 890 משנה זײַן 95
משנה מקום זײַן 171 משנה שם זײַן 870, 615 משניות
ששה סדרים 9—
ספֿר 879
משער זײַן זיך 829 משפּחה
קלאַס 49
אָפּשטאַם 287
משפּיע זײַן 894
משקה 595
משקולת 18
משקר זײַן 868
משרת 468
משתּדל זײַן זיך 402 משתּין זײַן 417
משׂיג גבול זײַן 482 משׂכּיל
אויפֿגעקלערטער 888
אַפּיקורס 618
משׂמח זטן (זיך) 511 מתּיר נדר זײַן 679 מתּן בסתר 479
מתּנה
פֿעיִקייט 437
מתנת-יד 479
מת 243
מתבודד זײַן זיך 655, 694 מתבונן זײַן זיך 809 מתוודה זײַן זיך 853, 598 מתחייכֿ זײַן זיך
צוזאָג 474
מתחתּן זײַן זיך 568 מתכוון זײַן זיך 892 מתמיד
פֿלײַסיקער 860
לערנער 483
מתנגד
קענ(ע)נער 447, 882
אומגלייביקער 330
ניט קיין חסיד 611 מתנצל זײַן זיך 881 מתעסק זײַן זיך 438 מתפּלל זײַן 619
מתפּרנם זײַן (זיך) 489 מתקנא זײַן זיך 570 מתקן זײַן
מאַכן אַ תּקנה 698
פֿאַרבעסערן 4—
מתרעם זײַן זיך 332, 587
נ
ייִחוסדיק 644
גוטהאַרציק 566
ערלעך 578 נאָבּלמאַן —5 נאַגײַקע 604 נאָגל
טייל קערפּער 240 נאַדיר 19, 208 נאָדל 526
נאַהײַקע 604 נאָוואַטאָר 828 נאַוויגאַטאָר 177 נאַוויגאַציע 170 נאָוועליסט 881 נאָוועלע 881 נאָווענע
וווּנדער 643 נאָז 240
נאָזבאַנד 529 נאָזטיכל 416 נאָזנבאַנד 529 נאָט 626
נאָטאַריזירן 598 נאָטאָריש 535 נאַטור
נאָרמע 62
אמת 862
רוישטאָף 599 נאַטוראַליזירן זיך 52 נאַטוראַליזם
פֿילאָסאָפֿיע 09
ליטעראַטור בּאַאַ
מאָלערײַ 868 נאַטור-געזעץ 52 נאַטורעל
נאָרמאַל 52
אמתדיק 862
פֿאַרשטענדלעך דאָאַ
סוביעקטיוו 5
פּשוט 632
נאַטור-צושטאַנד נאטורקינד 882
נאָטיפיצירן אַאַאַ
נאָטיץ
נאַקאַנטמאַכונג 353
ליטעראַטור בּ
נאָטיצביכל 577
נאַטירלעך
נאָרמאַל 52
אמתדיק 862
פּשוט 582
פֿאַרשטענדלעך דאָאַ
מיגלעך 820
רעזולטאַט 102
סוביעקטיוו 6
אופֿן ריידן 74
נאָטירן 877
נאָטע
נאַקאַנטמאַכונג אַך
מוזיק 288
נאַטשאַלסטווע אַ
נאָיען 420
נאָכאַנאַנדיק
לאַנגדויער אַן
אָרדענונג דאַ
נאָכגיביק
עלאַסטיש 214
ריהדיק 273
אײַנשטימיק בּאַ
פֿאָלגעוודיק 6.
נאָכגיין (נאָך)
גיין נאָך 40
בּאַ(ג)לייטן 63
נ' דער מאָדע 52
נאָכגעבן
זיין עלאַסטיש 214
זײַן מילד 4
אײַנשטימען מיט 581
פֿאָלגן 466
נאָננעשמאַק 267 נאָננרינלען 815 נאָנדאַטירן 72
נאָ-דערציילן 14 נאָכדרוק
איבערדרוק
* טראָפּ
נאָנהענגען 182, 65 נאָכוואָרט 40
נאָנווייען 0—
נאָכזאָגן 14
נאָכזען 815
נאָכטאָן 14
נאָנטאַנצן א, 14 נאַנטוואַך 480
נאַנטוואַנדלער „ נאָכווייען 229
נאָכלאָזן
זײַן עלאַסטיש 214
קרענק 426
אײַנלאָזן 478 נאָכלויפֿן
גיין נאָך 40
שטרעבן צו 541 נאָכלויפֿער
נאָכלעסיק
ניט-געהיט 14
אומריין
נאָכמאַכן
נאָכפּלאַפּל 4 נאָכפֿאָלגן
נאָמפּאָלגער
נוהג בּפֿוד זײַן
נאָכפֿאָלגער 40, שאַ
נאָכפֿאָרן 40
נאָכפֿאָרשן 816
נאָכפֿרעג 815, 484
נאָכפרעגן זיך 816
נאָכקומען
קומען נאָך יענעם — טאָן פֿליכט 577
נאָכקומערשאַפֿט 238
נאָכקוקן
פֿאָרשן 815
נאָכקלאַנג 277
נאָכקלערן 809
נאָכקריכן 40
נאָכקרימען
קאָפּירן 14
נאָכשפּעטן 618
נאָכרופֿן 873
נאָכריידן
קאָפּירן 14
רכילותן 586
נאָכשטופּן זיך א
נאָכשטופּער 40
נאָכשליסל 166
נאָכשלעפּן זיך
נ' נאָך עמעצן 40 באַ(ג)לייטן 68
הענגען 182
נ' נאָך פֿרויען 697
נאָכשפּיאָנירן בּש
נאָכשפּײַז 258
נאָכשפּירן 815
נאָכשפּעטן 14
נאַם 264
נאָמאַד 170
נאָמינאַל 870
נאָמינירן
פֿאָרלייגן 471, 351 נ' אַ פֿאַרטרעטער 460
נאָמינעל 370
נאמן 460, 459
נאמנה 829, 611
נאמנות
אַמט פֿון נאמן 460 ערנוואָרט 474
נאָמען
אָנרוף 870
נאָמענקלאַטור 370
נאָנסענס 888
נאָנע 618
נאָנשאַלאַנט 814
נאַס(קייט) 228
נאָס 219, 282
נאָסטאַלגיע 641
נאַסילקע 115
נאָסיק 527
נאָענט
דערבײַ 120 שײַכות 8
קרוביש 289 בערך 17
נאָפּל 240
נאַפֿט 221
נאַפֿטקוואַל ש
נאַצי 448
נאַציאָנאַל 232
נאַציאָנאַליזירן 477
נאַציאָנאַליזם 232
נאַציאָנאַליסט 8—
נאַציע 232
נאַקן 240
נאַקעט 528, 352
נאַרגילע 265
נאַרד סע, 250
נאַרהאַפֿטיק
— נערעוודיק
נאַרונג
— נערונג
נאַרטלען זיך 614
נאַרײַען
צושאַרן 479 רעקאָמענדירן 458
נאַריש
נאַר 840
אַבסורד 838 פֿאַרגלייבט 829 לעכערלעך 618 לאַנגווײַליק 519
נאַרישקייט
אַבסורד 82 קלייניקייט 21 אומוויכטיקייט 414
נאָרמאַל
נאָרמאַליזירן 62
נאָרמירן 52
נאָרמע 52, 598
נאַרן
אָפּנאַרן 863
אַנטוישן 687
נאַרע 115
נאָרע 100
נאַרקאָז 258
נאַש
דאָס נאַשן 4א
נאַשערײַ 268
נאַשן 264
נבואה 845
נביאות 845
נכֿלה 843
נכֿלען
רכילות 586
ניניל-פּה 597, 874
נגיד 497
נגינה 288
נגישה 567
נדכֿה 479
נדן 479, 508
נדר 474
נהנה זײַן 264
נהרגן
שלאָגן 188
מאָרדן 244
נואף 597
נוגע בדכֿר 811
נוגע בבּכֿוד זײַן 581
נוגע זײַן 811
נודאָטע
קרענק 420
לאַנגווײַליקייט 519
נודיזם 523
נוד(י)ען
קרענק 420
לאַנגווײַליקייט 619 עקלדיקייט 542
נודניק 519
נוהג זײַן זיך 52, 1—
נוטה
ניט-פֿאָחימטיק
נוטה
נוטה למות סט
נוטריקון 869
נויט
באַדערפֿעניש 409 שלעכטער מצב 498
נויט-באַדערפֿטיק 498
נויטווענדיק
נייטיק 409
נויטפֿאַל
שלעכטער מצב 498 שוועריקייט 8—
נול 56
נוליפֿיצירן 468
נומער 54
נומעראַציע 64
נום 258
נוץ
פֿאַרנוץ 406 נוציקייט 9—
נוצן
נוקלעוס 104
ניגזר ווערן 1
נידחה 88
נידער
נידעריקייט 1
נידערשלאָגן
— דערשלאָגן
נידעריק
אין דער נידער סט נחות דרגא 645
פֿאַרברעכעריש 674 שלעכטהאַרציק 667 עניוותדיק 547
הכנעהדיק 548
נידערלאַנד 2
נידערן 196
נידערניש 126
ניהיליזם
אומגלויבן 618
ניט-זײַן 2
ניוואָ 18
ניווזיק
מיאוסער 521
נחות דרגא 645
ניוועלירן 18, 153
ניוכען 278, 219
ניזוקן 188
ניחום-אַבלים 618
ניט
שטיפֿט 5ע
ניטאָ
אומעקסיסטענץ 2
ניט-אײַנגענעם 642
ניט-אײַנשטימיק 882
נחלה 476, בּט
נחמה 618
נטיה
כאַראַקטער 608 וויליקייט פאַ לינע 560
ניאַווקען 281
ניאַנטשען 264
ניבזה
אומלײַט 674 מיאוסער 621 נחות דרגא 56
ניגון 284
ניט-באַטעמט 9אָ2
ניט-באַליבט 668
ניט-באַקלערט 893
ניט-באַרעכנט 898
ניט-בײַזײַן 112
ניט-בנימצא 2
ניט-גוטער 608
ניט-גוטקייט 2—
ניט-גלאַט
שאָרסטיק 164
ניט-בּשר 674
ניט-געבונדנקייט 679
ניט-נעוואָרקט 814
ניט-געוווּנטשן 410
ניט-געזאַלצן 269
ניט-גענוג 69
ניט-געשליפן
שאָרסטיק 164
פּראָסט 582
ניט-געשמאַק 269
ניט-דאַנקבאַר 669
ניט-דערוואַקסענער 84
ניט-ווילנדיק 898
ניט ווערן 248
ניט זײַן 2
גיט-זיכער
ניט-זעלטן 91
ניט טויגן
שלעכט 412
אומפֿעיִק 488
ניט-טײַער 603
ניט-טיף ש
ניטל 619 א
ניט-ליב טאַ
ניט-נאַטירלעך 681
ניט-נײַגעריק 812
ניט-ענלעך 12
ניט-עקאָנאָמיש 607
ניט-ערדיש 4
ניט-אָנגעטאָן 528
ניט-אָפּגעהיט 814
ניט-פּראַקטיש 410
ניט פֿאַרגינען 670
ניט-פֿאָרזיכטיק
— ניט-אָפּגעהיט
ביט אַרן 609
ניט-באַאַרבעט 899
ניט-פֿרום
נעלם ווערן
ניט-פֿרום 613
ניט-צוגעגרייט
ניט-גרייט 899
אומפֿעיִק 488
אומבבּיוון 898
ניט-קאָנטיק 851
ניט-קלאָר 851
ניטראָגען 218
ניט-ראַפֿינירט 684
ניט-ריכטיק 868
ניט-רעכט 674
ניט-שווער —4
ניט-שיין
מיאוס 621
ניט-יושרדיק 574
ניט-שפּאָרעוודיק 607
נייגונג
קרימונג 154, 93 ריכטונג 179
כאַראַקטער 608
וויליקייט 885
נײַ-געבוירענער 84
נײַגעריקייט 811
נייטאָרין 526
נייטיק 409
נייטיקן זיך 49, 66
נייטן 464
נייטערקע 626
נייטראַל
שלום 455
אומבאַשלאָסן 888 גלײַכגילטיק 609. גראַמאַטיק 871
נײַמאָדיש 81
ניימאַשין 526
ניין 882
נייען 626, 80
נײַערט ש
נײַקייט 81
נייראָז
— נעווראָז
נייראַסטעניע
— נעווראַסטעניע
ניכבד אס
ניכטער
ניט קיין געגעסענער 266 בײַם שכל 84
בײַם פֿאַרשטאַנד 84 קאַלטבלוטיק 609 פּראָזאַיִש 619
ניכנע 548, 466
ניכפּה 20
ניכשל ווערן
מאַכן אַ טעות 886 באַגיין אַן עברה 574
נימאס ומאָוס 619
נימצא 324, 102
נימשל 887
ניס
גנידעס 416
ניסן 417, 219
ניסתּר
תּורה 609
ניפּל
אָפּל 240
רערבאַהעפֿט 205
ניפֿטר ווערן 243
ניצגעלט 491, 400
ניצול ווערן 446
ניצוץ 256, 21, 866
ניצן
פֿאַרניצן 406
זײַן ניצלעך 409
ניצעווען 626
ניצרך 498
ניקאָטין אַש
ניקוד 869
ניקל
מעטאַל 217, 218 מטבע 486
ניקלען 205
נירוואַנאַ 607, 4
נירן 240
נישאר חייב 27
נישט
נול 66
נישטאָ עבּ
נישטיק
המוניש 646
אומוויכטיק 4בּ4
נישטערן 815
נישע 113, 160
נישקשה
גרויסצאָליק 67
גרויס 20
גוט 411
מיטלמעסיק 499
נכסים 476
נס
וווּנדער 8—
נסיון
עקספּערימענט 816 יצר 894
אומגליק 498
ליידן 512
נסיעה 170
נסתּלק ווערן 013
נעאָלאָגיזם 869
נעאָן 218
— נעפּל
נענן
— לעבן איווו
נעבעכדיק 691
נעגאַטיוו
היפּוך 11
נעגירונג 832 מאָדעל 18, 884
נעגאָציאַנט 465
נעגאַציע 882
נעגירן 882
נעגל-וואַסער 415
נעגליזשע 622
נעגעלעך 275, 250
נעגער 286
נעווראָז 420, 842
נעווראַסטעניע שאַ
נע-ונדניק 170
נעט
שיין 520
געשמאַקפֿול 688 ריין 415
נעילה 619
נעימותדיק 611
נעכטיקן 111
נעכטן 75
נעלם ווערן 188
נעמלעכקײַט
נעמלעכקייט 10 נעמען
צונעמונג 481
זיווג אַאַאַ
באַשלאָסנקייט דאַאַ
ציזאָנ 474
אונטערנעמונג 4 נענש ווערן 604 נעסט 248
נעסטאָר 459, 889 נעפּטון 614 א נעפּל 290
נעץ
נאַסקייט 223
פֿאַנג-מכשיר אַאַאַ נעצוואַרג 524 נעקטאַר 250, 595, 249 נעקראָלאָג 881, 245 נערוו 240
נערוועז
קראַנק
הייסבלוטיק 610
שרעקעדיק 539 נערונג
דאָס נערן זיך 264
שפּײַז 258 נערן (זיך) 264 נערעוודיק 258, 422 נערשטאָף 258 נפֿיחה 219
נפֿלע 84
נצחנות
שטרעבונג 641
עקשנות דאַאַ
זי 284
נקכֿים 417
נקודה 869
נקיות 417
נקמה 571
נר-תּמיד שאַ, 289 נשים 284
נשמה
רוח חיים 4
אינטעלעקט 308
פּנימיות 5
צענטער 42
מענטש 282
געפֿיל 608
גאָב 479
נתנען 479
נתעלה ווערן 544, 95. נתעשר ווערן 495 נתפּעל ווערן 543
ס
סאָבוויי 174
סאָד 251
סאַדזעווקע
* סאַזשלקע
סאַדיזם 597
סאָדע-וואַסער 258
סאָווכאָז 251, 477
סאָוונאַרקאָם 460
סאַטראַפּ
הערשער 456
טיראַן 464
סאָנניען 224
סאָכע 251
סאָלאָ
איינס 57
מוזיק 284
סאָלדאַט 458
סאַלוט 556, 551
סאַזשלקע 226
סאַזשע 296, 416
סאַטין 524
סאַטיספֿאַקציע
נקמה 571
פֿאַרגעניגן 511
סאַטיר 608
שטאַנדהאַפֿטיק חאַ
פֿאַרמעגלעך 497
סאָלידאַריש 6—, 2—
סאָלידיפֿיצירן 210
סאָליסט 285
סאַליע 114
סאָלניצע 263
סאָלעמניטעט 551
סאָלעציזם 824, 574
סאַלפעטקע
* סערוועטקע
. סאַלקע 114
סאַמאָראָדנע 28, 411, 418
סאָליד
געדיכט 210
האַפֿטיק אַט
ראַיעל 862
זיכער 822
מיושבדיק 609
סאָטניע 01, 453
סאַטעליט
אַסטראָנאָמיע
נאָכגייער 40, 63
סאַמע 28
סאַמעט 524
סאַנאַטאָריע ש
סאָנאַטע 284
סאַנגוויניש 610
סאַנדאַלן 6
סאַנטימעטער 55, 528
סאַניטאַר 422
סאַניטאַריום
שׁומאַציע
סאַניטאַריום דט
סאַניטאַריש 2
סאָנעט
פאָעזיע 882
מוזיק 284
סאַנקציאָנירן
באַשטעטיקן 881 פֿאַרגעזעצלעכן 698
סאַנקציע
שטראָפֿמיטל 604, 464 באַשטעטיקונג 831 פֿאַרגעזעצלעכונג 698
סאַפּיאָר 458
סאַפּיר(שטיין) 529
סאַפּען, סאָפּען 219
סאָפּראַנ(אָ) 286
סאָפאָמאָר 860
סאָפֿיסטיק 824
סאָפֿע 115
סאָציאָלאָגיע 282
סאָציעל-דעמאָקראַט 448
סאָציאַליזירן 477
סאָציאַליזם 477, 448
סאָציאַליסט
פּאַרטיימאַן 448 מורד 467
סאָק
זאַפֿט 271
סאַקאָטשען 281, 878
סאַקוואָיאַזש 170
סאַקסאַפֿאָן 286
סאַקראַמענט 619 א
סאַרדאָניש 518
סאַרדין 258
סאַרווער 264
סאַרווערן 468
סאָרט 49, 17
סאָרטירן 87
סאַרקאַזם 518, 582
סאַרקאָפֿאַג 245
סביבה
אומגעגנט 110
נאָענטקייט 20
סבלנות
מילדקייט 465
קאַלטבלוטיקייט 509
סברא 829
סגולה 615
סגי-נהור 806
סגל 869
סגן 460
סדר
אָרדענונג 87, 52 פּסח 619, אס
סדרה
טייל 84, 609
המשך 45
געשעעניש 99
סדר-היום 897, 37
סדרן נאָרדענונג) 37
סדרן נסדר) 619
סובאַלטערן 459
סובאָרדינירן 464
סובווענץ 479, 440
סובטיל 293, 824, 889
סובטיליזירן 809, 824
סובטראָפּיק 208
סובטראַקציע 26, 64
סוביעקט
מענטש 282
גראַמאַטיק 871
אָנגעשטעלטער 435, שפּ אומלײַט 574
סוביעקטיוו
סוביעקטיווקייט 6 אומממשות 4
גראַמאַטיק 871
סוביעקציע 488, 512
סונלאָקאַטאָר 116
סובלים
שיין 520
שרווערטיק 23, 644 גרויס 20
סובלימירן 424, 218
סובמאַרין 176
סובנאָרמאַל 58
סובסומירן 85
סובסטאַנטיוו 871
סובסטאַנץ
שטאָף !
סוביעקטיווקייט 5 וויכטיקייט 413
סובסטאַנציאַליזירן 3
סובסטיטוט
פֿאַרבײַט 95
פֿאַרטרעטער 460
סובסידיע 479, 446
סובסיסטענץ 1
סובסעקווענט 40
סובסקריבירן
צדקה 479
אַבאָנענט 379
סובקוואַרטיראַנט 116
סוב ראָזאַ בּש
סוברעוויזיע 452
סובל זײַן 509
סוג 49
סוגיא 881
סוגעסטיע
געדאַנק 809 עצה 458
פּלאַן 897
סוגעסטירן, סוגערירן געדאַנק 809 עצה 458
פּלאַן 897
סוד
פֿאַרהוילונג 851 באַקאַנטמאַכונג 868 פּירוש 849
סודען זיך 8
סוואָנד 220
סוואַסטיקע 865
סוּוועניר 843
סוּווערען 456
סוויטע
באַ(ג)לייט 68 מלבוש 522
סוויסטשען 282, 281
סוועטשאַפּ 435, 526
סוזערען 456
סוזשעט 810
סוחר 485
סוטאַנע 522
סוטה 597
סוטערינע 114
סויבל 525
סויווע 245
סוכאָטניק 420, 118
סוכאַר 258
סובּה 114
סובּות 619
סולטאַן 456
סומאַטאָכע
אומאָרדענונג 88 טומל 280
סומאַציע 64
מומאַריש
סומאַריש
סך-הבּלדיק 54 קורצדויערדיק 74
סומירן 82, 64
סומך זײַן זיך 82, 829
סומנע 512
צאָל 17
סוספּענדירן 468, 608
פופּ 258
סופּערב 411
סופּעריאָריטעט 28
סופּערלאַטיוו
סופּעריאָריטעט 28 גראַמאַטיק 871
סופּערנאָרמאַל 68
סופּרעמאַטיע 28, 456
סופּרעמאַציע 28, 456
סוף
אויסלאָז 48
רעזולטאַט 102 שפּיץ 128
,
סופֿלירן 878, 888
סופֿראַזש 891
סוק 249
סוקצעס 495
סוקצעסיע —
סורדוט 522
סורפּריז 686
סותר זײַן זיך 11
סחורה
פֿאַרגרייט 403, 484 שניט-סחורה 624
סטאַביל 98
סטאַדאָלע בּש
סטאַדיום 614
סטאַדיע 17
סטאַדע 47
סטאַוו 226
סטאַווקע 616
סטאַזש
באַשעפֿטיקונג שפּ ייִחוס 544
סטאַזשירן 435
סטאַטוס
צושטאַנד 7 מדרגה 17 סביבה 100
סטאַטוע 868
סטאַטור 151
סטאַטיסט 888
סטאַטיסטיק 64
סטאַטיק
אומבאַוועגונג 486, 169 איידעלער 656
סטאַטעטשנע מיושבדיק 509 געלאַסן 489 איידל 556
סטאַטקעווען זיך ווערן פֿוליעריק —ש תּשובה טאָן 698
סטאָוציזם
אײַנגעהאַלטנקייט 694 סבלנות 609 פֿילאָסאָפֿיע 809
סטאָלב 113
סטאָליער 115
סטאַלירן זיך 210
סטאָן
אַנאַטאָמיע 240 טייל מלבוש 522, 26סי
סטאַנדאַרד
סטאַנדאַרדיזירן 18
סטאַנציע
וווינונג 114 אײַזנבאַן 174
סטאַנצע
פּאָעזיע 882 מוזיק 284
סטאַציע 174
סטאַרטשען 67
סטאַרען זיך 433, 455
סטאָרקען 183
סטאַרשע 459
סטואַרד 459
סטודיאָ 435
סטודענט 860
סטויג 251, 47
סטויגעווען בּש
סטויפּ 113
סטוסאַק 188
סטורקען 183
סטיגמע
שטראָפֿצייכן 604, 865 אַנאַטאָמיע 240 שאַנד 681
סטײַען 67
סטיל
מאָלערט 868
שפּראַך 869
ליטעראַטור 881 מוזיק 288
סטימולאַנט
מאָטיוו 894
רפֿואה 4
סטימולירן 894
סטיסק 47
סטיפּולאַציע 819, 474
סטיפּענדיאַט 481
סטיפּענדיאַנט 489, 860
סטיפּענדיע 605, 479
סטירדעס
שלעכטהאַרציקייט 667 כּעס 510
עקשנות 887
סטעאַרין 221, 213
סטעזשקע 178
סטעכעווען 96
סטעליע 118
סטענגע 526
סטענדער 115, 620
סטעפּ 225, בּש
סטערדעס
שלעכטהאַרציקייט 667 כּעס 510
עקשנות 887
ס ערטע 47, 251
סטעריל 281
סטעריליזירן
סטראָגע 464
סטראַזשניק 6, 480
סטראַטאַגעם 897
סטראַטאָספֿער 208
מטראַטיפֿיקאַציע
סירענע
סטראַטיפֿיקאַציע 122 סטראַטע ש
סטראַטעג(יקער) 458 סטראַטעגיע 897, 452 סטראָי
אָרדענונג 87
פּוץ 529
סטראָיען 118
סטראָיען זיך 629 סטראַפּטשע 688 סטראָפֿע
פּאָעזיע 882
מוזיק 284
סטראַכירן 474 סטראָקע 18
סטראַש
שרעק 9א
שד 608
סטראַשוניק 639 סטראַשידלע
סטראַשנע 689
סטראַשען 689
סטרוזש 480
סטרוזשקעס 410 סטרוטשע 122
סטרונע
טייל פֿירל 286 סטרופּ ש
סטרוקטור
קאָמפּאָזיציע 86
צושטאַנד ד
סטרי 87
סטריגעווען 626 סטרײַק דא
סטרײַקברעכער 689 סטריכנין שפּ
סטריקט
פּינקטלעך 5א
אָפּגעהיט 818
ערלעך 678
סיבה
צופֿאַל 99
סיג (לתּורה) 598, 599 סיגאַר 26
סיגנאַטור שאַ
סיגנון 369
סידור
תּפֿילה 619, 879
אָרדענונג דאַ
סיום
סוף 48
סיום-הספֿר 654, 619 סיטואַציע
ליטעראַטור 881 סיטרא אַחרא 608 סײַדן 819
סט ווי סט 822 סיים 460
סיימיזם 8—
סייסמאָגראַף 202 סיכסוך 7—, 824 סילאָ בּש
סילאַביזירן 859, 872 סילאָגיזם 824
סילועט
אַרומליניע 142
מאָלערײַ 868
סילוק
צאָלונג 498
פּיוט 619
סילען 626
סימבאָל
מאָלערײַ אבּ
ליטעראַטור 81? סימולירן
אימיטירן 14
פֿאַלסיפֿיצירן 363 סימן
צייכן —8
פֿאָרצייכן פּא
סימעטריע 161
סימפּאָזיום 324
סימפּאַטיע
געפֿיל 508
גוטהאַרציקייט 666 סימפּאַטיש
באַגער 541
געפֿיל 608
גוטהאַרציקייט 666 סימפּטאָם שאַ
סימפֿאָניע
מוזיק 284
שלום 455
פּאַסיקייט 15
סינאַגאָגע 620
סינאָד 460
סינאָנים 870
סינאָפּסיס
רעקאָרד 866
ליטעראַטור 881
דראַמע 883
סינגולאַר
איינס דס
גראַמאַטיק 871 סינדיק 601
סינדיקאַט 477
סינדיקאַליזם שפּ סינטאַגמע 871
סינטאַקס 871
סינטעז ש, 824 סיניאַק סט
סינכראָניזירן
מוזיק 283
סינעקור 69
סינקאָפּע
ליטעראַטור 881
סינקע 802
סיסטעם
אָרדענונג 87
סיסטעמאַטיזירן 87 סיסטעמלאָז 88
סיעסטאַ 4
סיקור-המעשׁה 881 סיפאָן
פֿלאַש 288
סיפֿיליס שפּ
סיץ
— ציץ
סיראָפּ, סירופּ 271 סירכה 259
סירענע
זינגערין 285
זונה 597
שדיכע 668
858
סעקטאַנט
סיעטשיק 815
סבּנה 429
סבּנת-נפֿשות סכּנה 49
גרויס 20
צאָל 17, 64 אַ סך 67
סכאָלאַסטיק
געדאַנק 809 לערע 859
וויבּוח 824
סכאָליע 849
צאָל 17, 64 גאַנצקייט 82
סכום
צאָל 17, 54 גאַנצקייט 82 שטײַער 501
סכיזמע
אָפּאָזיציע 7— חילוקי-דעות 882
סכעמע 897
סלאָגאַן 865
סלאָי
שיכט 122
סלופּ 118
סליאַד 866
סליאַכאָטע 287
סליונע 417, 416
סליחה
פֿאַרגעבונג 572 ספֿר 879
סליחות 619
סלינע 417, 416
סלע המחלוקת 810, 7—
ס“ם 608
סמאַהע 416
סמאָטרע 815, 551
סמאָטשקען 184
סמאל (אשמדאי) 608
סמאָלאַרניע 221
סמאַלינעס 256
סמאַליען
היץ 254
ברענען 266
סמאָלע 221
סמאָק(טש)ען ש, 192
סטאָקינג 522
סמאַקעווען זיך 264
סמאַראַוואָז
בעל-עגלה 178 שמוציקער 416
סמאַראָווידלע 221
סמאָרען 219
סמאַרק
שמוץ 416
ייִנגל 84
ניווזיק 645
סמאַרקען 417
סמוטנע 512
סמיטשיק
פֿידל 286 עודף 25
סמיכות
אַטעסטאַט 866, 460 שײַכות 8
גראַמאַטיק 871
סמיכות-הפּרשה 8
סמיק 286
סמך 818
סמעטניק 416
סמעטע 600
סמעטענע 258
סמען 244
סנאָב 646
סנאָפּ 47
סנדק 619
סנהדרין 601
סניגור
פֿאַרטיידיקער 8— מלאך 607
סעאַנס
זיצונג 47
מאָלערט 868 אָקולטיזם 616
סעגמענט 84
סעגרעגאַציע 81
סעדעכע
הענדלערקע 485 באַריידעוודיקע 878 שעלטערקע 659
סעדער 251
סעדערײַ 251
סעודה 554
סעזאָן
צײַטאָפּשניט מן האַנדלעײַט 484
סעטשקע 258
סעלעקציע 891
סעלצער 258
סעמאַנטיק 859, 871
סעמינאַר 861
סעמינאַריסט 860
סעמיקאָלאָן 869
סעמעסטער 70, 881
סענאַט 460
סענט 486
סענטימענט 508
סענטענץ 869, 881
סענטענציעז 874
סעניאָר 544, 456
סעניאָריטעט 86
סענס 258
סענסאַציע
וווּנדער 543
שפּירעוודיקייט 252, 508
סענסועל 252, .508
סענסיביליטעט 252, 508
סענסיטיוו 252, 508, 562
סענץ
טיי 258
זינען 847
סענק 249
סעסיע 460
סעפּאַראַטיזם 51
סעפּאַרירן
אויפֿבינדן 81
מאַכן אַ מחיצה 140
סעפּטיש אַט
סעצעסיע
אָפּאָזיציע 7—
מאָלערײַ 868
סעקווענץ
נאָכדעמדיקייט 40 געדראַנג 826 מאַטעמאַטיק 54
סעקוועסטער 481
סעקולאַריזירן 613
סעקונדאַנט 458
סעקונדירן 452
סעקונדע
רגע 70, 74
מאַטעמאַטיק 54 מוזיק 283
צווייטע פֿידל 286
סעקונדער 6
סעקטאַנט
סעקטאָר
סקאַנדאַליזירן
סעקטאָר 84, א סעקטאַריאַניזם 62 סעקטע
פּאַרטיי 8—
סעקס 49
סעקסועל שס
סעקציאָנירן
טיילן 81
מאַכן אַ מחיצה —1 סעקציאָנער 48 סעקציע 84
סעקרעט בּש
סעקרעטאַר 866, 69 סעקרעטאַריאַט 469 סעקרעציע 241 סער 644
סעראַטע
— צעראַטע
סערוויז אַש
סערווירן
דערלאַנגען 479
באַדינען —4 סערוועטקע 415 סערום 422
סערזשאַנט 453 סערטיפֿיקאַט 866 סעריע
אָרדענונג 87
ליטעראַטור 881 סעריעז
שווערמוטיק 612
מיושבדיק 609
נעפֿילפֿול 508
וויכטיק 413
באַשלאָסן 887
דעפֿיניטיוו 857 סערענאַדע —2 סערפּ בּט
ספּאַ ש
ספּאָדיק
הוט 622
מעלערל —2
ספּאָדניצע 622 ספּאַזמאָדיש
וויבראַציע 202
קורצדויער 74
בײַטעוודיק 97
מיט הפֿסקות 46
ספּאַזמע
וויבראַציע 2—
קרענק א
ספּאָנטאַן
קורצדויער 74
ניט-אויסגערעכנט 898 ספּאָראַדיש 48
ספּאָרט
פֿאַרווײַלונג 514
פֿרײַגיביקער 4—
פֿראַנט 529
ספּאַרטאַניש 606 ספּאָרטפּלאַץ 614 ספּיזשאַרניע 408 ספּילשליווע 610 ספּינקע
אָנלען 116
קאָלנערקנעפּל 522 ספּיראַל
וויקל-ליניע 157
מאַטעמאַטיק 64 ספּירט
אַלקאָהאָל 262
טעטיקער 488
ספּיריטיזם 616
ספּלעטניע 586
ספּעציאַליזירן זיך 485 ספּעציאַליטעט
באַזונדערקייט 51
פֿעיִקייט 487
באַשעפֿטיקונג 486 ע ספּעקולאַציע
טראַכטונג 809
השערה 329
עקספּערימענט 816
האַנדל 484
אונטערנעמונג 400
אַזאַרטשפּיל 616 ספּעקטאַקל
פּאַראַד 651
ספּעקטע 251
ספּעקטער
קאָליריקייט 293
ספּערמע 241
ספּראַווען זיך 43
ספּראָנדזשקע 80 ספּרו(נ)זשינע 486, 214 ספּריטנע 0— ספֿינקס 851, 68 ספֿירות העליונות 809 ספֿערע
געשפּרייט 108
קלאַס 49
מדרגה 17
ספֿק
צווייפֿל 880
אומזיכערקייט שאַ ספֿר 879
ספֿרא רבה 881 ספֿרדי 2
ספֿר הזכרונות 866, 6 ספֿרי הקודש 609 ספֿר-יוחסין 866 ספֿרי חול 879 ספֿרים חיצונים
תּורה 609
אַפּיקורסישע ביכער 879 ספֿר-תּורה 620 סצענאַר
קינאָ 884
טעאַטער 888 סצענע
אָנבליק 807
געשעעניש 99
דראַמע ש8
סקאַנדאַל 616 סצעפּטער 183, 456 ,סקאַדראָן 176 סקאָוואָראָדע 268 סקאַוווּטשען 281, 280 סקאָווערדע 268 סקאַלע
פֿעלדזן 225
המשך 45
סקאָמפּאָניען זיך 652 סקאַנדאַל
טומל סש
באַליידיקונג 581
פֿאַרברעך 674 סקאַנדאַליזירן 681
מקאָנפֿחשער
סקאָנפֿוזשען צעמישן 88 צעטומלען 842
סקאַסירן 463
סקאָסע 154
סקאַרבאָווע אַלט 75
נאָרמאַל 52 לאַנגווײַליק 519
סקאָרינקע 38
סקאַרלאַטין ש
סקאַרפּעטן 6
סקווער
— קוואַדראַט
סקולפּטור 868
סקילה 24
סקיצירן 368
סקיצע
פּלאַן 897
מאָלערײַ —8
ליטעראַטור 881
מוזיק 284
סקלאַד
לאַגערהויז 8—
סקלעראָז 420
סקעלעט —2
סקעפּטיש 880, 618
סקעפּטער 183, 466
סקרופּל 578
סקריפּט 8
סקריפּען 282
סריס 105
סרסור 2—
סתּירה 11
ע
עבד-בּנעני 466, 435 עכֿודה
אַרבעט 488
תּפֿילה 619
עכֿודה-זרה 614 עפֿודת-הבורא 619 עבודת-פּרך שפּ, 42 עכֿר 76
עברי-טײַטש 869 עגאָ 808, 4
עגאָמאַניע 8 עגאָצענטריש 646 עגבער 205
עגבערן —1
עגונה שס
עד בלי די ח
עדה 47, 617, 822 עד היום 76
עד הנה אבּ, 76 עדוקאַציע 29 עדות (זאָגן) 818 עדיקט 462, אַש עד בּאַן —1
עדערן 604, 667 עד עתּה 75
עדת-ישׁראל 617
עובדא
אויפֿגאַבע 488
אויפֿטו 897
עובר בטל
שוטה 840
עובר זײַן 674
עובר שבועה זײַן 578
עודף 25
עוואַלואַציע שס
עוואָלוציע
באַוועגונג —1
דרייונג 201
אַנטוויקלונג 106
עוואַנגעליע 610
עוואַקואַציע שבּ, 452
עוויקציע 193
עוולהן, עוולען 667
עווענטואַליטעט
קומעדיקייט 77, —1 געשעעניש 99
עוכר ישׂראל 618, 574
עול
אונטערטעניקייט 466 פֿליכט 577
שווערקייט 206
אויפֿגאַבע 488
עולה יפֿה זײַן 495
עולה רגל זײַן 170, 619
עולם 47, 282, 883, 878
עולם האמת 607
עולם הבא נלוין) 5—
עולם הבאָ 607
עולם הדימיון 846
עולם-הזה 611
עולם העליון 607
עולם התהו
מלכות שמים 607 פֿאַנטאַזיע 346 אומאָרדענונג ש
עולם התּחתון אַש
עולמות (ה)עליונים 809, 607
עונש 604
עוסקן זיך 488
עופֿעלע 84, 118
עוקר מן השורש זײַן צעשטערונג 1 מאָרד 244
עושר 497
עזבון 479, 489, ע
עזות 9—
עזות-פּנים 649
עזרת-נשים שאַ
עטאַבלירן 106
עטאַבלירן זיך 111
עטאַזש 113
עטאַזשערקע 115
עטאַט 501
עטאַפּ 470, 480
עטייד
עני
עטיוד
מוזיק 284
עטיקעט
איידלקייט 666
מאָוע 580
עטלעכע
מערצאָל 66
קליינצאָליקייט 66 עטנאָלאָגיע 282 עטעמען 219, 242 עטער
לופֿט 219
מעדיקאַמענט 263 עטרה
טייל טלית 619
אַנאַטאָמיע —2 עיבור-יאָר 70 עיגול 156
עיון 809
מגפֿה 420
עיקר
ואָנמע 829
אָריגינעל 18
אמת 862
עלטער
צײַטאָפּשניט 70
עלטערן זיך 86
עליה
ריטואַל 619
עמיגראַציע 189 עליט אס
עלימינירן
אויסשליסן 80
צעשטערן 107 עליפּטיש 156, 64 עליפּס 150, 54
עליקסיר
תּמצית ס
רפֿואה 427
לית-נשמה 508 על-כּל-פּנים 822, 17 על-מנת 819
עלנבויגן 240
עלנט מ
אומגליק 498
עלנט אַרי
פֿראַנט 529
פֿויגל 247
עלעגאַנט אַרי
נעשמאַקפֿול 583
מאָדיש 580
שיין 520
אופֿן ריידן 874 עלעגיע
מוזיקשטיק 284
פּאָעזיע 882
עלעייאַטאָר
באַשטאַנדטייל 35
ממשות 8
פינה 101
עלעקטאָראַט
וויילערס 891
ראַיאָן 109, 456 עלעקטראָקוציע *2 עלעקטריע
קראַפֿט 104
וואַרעמקייט 254 עלעקטריפֿיצירן 486 עמאַל 2, 118 א עמאַנאַציע 289
עמאַנציפּאַציע 469 עמאָציע 608
עמבאַרגאָ 699
עמבאַרקאַציע 111 עמבלעם 865
עמבריאָן 222
עס-האַרצות 884 עמוד
שטענדער 620
עמיגראַציע 188, 170 עמינענט
גרויס 20
וויכטיק 418
פֿאַרטרעטער 460
עמיסיע
אַרויסקום 190
הלוואה 491, 492 עמך 435, 526
עמעריטוס 461
— שפּירן
ענג(שאַפֿט) 118 ענד
שפּיץ 128
ציל 892
ענדגילטיק
עקזאָטיש
ענדגילטיק 48
ענדיקן (זיך) 48 ענדלעך 48
ענדערן (זיך)
— נעטן (זיד) ענדציל 892
ענטוזיאַזם 610 ענטל 247
ענטפער מ
באַשייד 894
אויסגעפֿינען 828
ענטפֿער איווו
אָדער 891
ענטפֿערן
באַשייד 894
אויסגעפֿינען 828
בריוו 5ש
שולדיק זײַן אין 108
ערב זײַן פֿאַר 475
פֿאַרטרעטן 460
שײַכות 8
עניגמע 851
עני ואכֿיון 498 עניוות 647
ענין
טעמע 810
עסק 488, 484 עניני-דיומא 810 ענלעך 10, 817 ענערגיע 483, אבּ ענציקלאָפּעדיע 879 ה עסטעט 588, 889 עסטראַדע פּע
אַ ביסל 66
עסן
פֿאַרצערן שפּײַז —2
ערגערן יענעם זא עסנוואַרג 258 עסן זיך 612
עסעוסט 881
עסענץ
רפֿואה ש
פּערפֿום אַש
זינען 847
תּמצית 6, 418 עסענציעל 5
עסער —2
עספּלאַנאַד 109
עספּרי 889, 518 עסצימער 114
ע-ק
טעטיקייט 488
באַשעפֿטיקונג 486
טעמע 810
עסקאַדראָן 435
עסקאַדרע 176
עסקאַלאַד 462
עסקאַלאַטאָר 118 עסקאָרט 68
עסקולאַפּ 614 א עסקיז
ליטעראַטור 881
מאָלערט 808
עסקן זיך 488
עפּאָכע 70
עפּאָלעט 8, 626 עפּאָס 882
עפּאָפּעע 882
עפּאַרך 618, 466 עפּאַרכיע 109
עפּיגאָן 40
עפּיגראַם 882, 518 עפּיגראַף 887
עפּיעמיע 420
עפּיזאָד
געשעעניש 99
ליטעראַטור בּש עפּיזאָדיש 9
עפּיטאַף 245
עפּיטעט
נאָמען 870
אופֿן ריידן 874 עפּילאָג
נאָכדעמדיקייט , 48
ליטעראַטור 881
דראַמע 883
עפּילעפּסיע סט עפּיסטל 855, 610
עפּיסקאָפּאַט 618 עפּיציקל 156
עפּיק
פּאָעזיע 882
ליטעראַטור 881 עפּיקור 889
עפּל 298
עפּלבוים 0
עפּעס
קליינצאָליקייט 66
ממשות 8
מדרגה דבּ
וויכטיקייט 413 עפענען
אויפֿמאַכן 166
אָנהייבן 41
עפֿעקט
ווירקונג 894
רעזולטאַט 102
עצה
עצירות סט
עצם
ממשות 8
סוביעקטיווקייט 5
וויכטיקייט 418
עק
ווינקל א
עקאָנאָם 459
עקאָנאָמיע
פֿירונג 1—
אָרדענונג 87
שפּאָרעוודיקייט 8— עקבויער סש
עקדיש דע
עקוואַטאָר אַש עקוויוואַלענט
פֿאַרבײַט 95
גלײַכווערטיק 18 עקוויליבריום 18 עקוויליבריסט 614 עקוויפּאָטענץ 18 עקזאָטיש 68
עקזאַלטאַציע
ערדפֿראַגע
עקזאַלטאַציע 608
עקזאַמען
פֿאָרשונג 816
עקזעגעטיק 849, 609
עקזעמפּלאַר
מאָדעל 18
עקזעקוטאָר 244, 604
עקזעקוטיוו(ע)
פֿירער 459
פֿאַרטרעטער 460
עקזעקוציע
פֿאַרענדיקונג 48 מאָרו 24, 567
עקיפּירן 898
עקלדיק 542
עקליפּטיק 203
עקליפּס 290
עקלען —5
עקן זיך
סוף 43
טויט 243
עקסהיביציע 862, 868
עקסטעמפּאָרירן 899, 893
עקסטענסיע 119, 108
עקסטערן 860
עקסטראַאָרדינער 63, 20
עקסטראַדיציע 604
עקסטראַהירן 184
עקסטראַוואַגאַנט אומגעוויינטלעך 53 גוזמאדיק 864
פֿאַנטאַסטיש. 846 פֿאַרשווענדעריש 7—
עקסטראַקט
רפֿואה לט
תּמצית 5, 418
עקסטער, עקסטרע באַזונדער 51
הוספֿה 25, 879 אומיסטן 892
עקסטרעם
גרויס 20
שטרענגקייט פּאָפּ
עקסיסטירן
לעבן 242
עקסיסטענץ-באַרעגטיקונג 892
עקסמיסיע 198
עקסעלענץ 644
עקספּאָזיציע
אַנטפּלעקונג 22
פֿאַרטײַטש 849
פֿאָטאָגראַפֿיע 884 ליטעראַטור 881
דראַמע 888
עקספּאָזע 22
עקספּאַטריאַציע 604
עקספּאָנאַט 868
עקספּאַנסיע 108, 117
עקספּלאָדירן 279
עקספּלאָזיע 279
עקספּלאָראַציע 816
עקספּלואַטאַציע 464
עקספּעדיטאָר שפּ
עקספּעדיציע
אַריבערשיק 172
רטזע 170
מלחמה 452
עקספּעדירן 172
עקספּערטין(ע) 829
עקספּערימענט 816
עקספּראָמפּט 899, 883
עקספּראָפּריאַציע 482
עקספּרעס
אויטאָ 175
עקספּרעסיאָניזם
ליטעראַטור 881
עקספּרעסיוו 874
עקספּרעסיע 872
עקספּרעסמאַן 178
עקסצענטריש
מאַטעמאַטיק 64
אומגעוויינטלעך 58 משוגע 842
קאַפּריזנע 889
עקסצעסן 88
עקסקאַוואַטאָר 160
עקסקאָמוניקירן 655
עקסקורס 849
עקסקורסיע 170
עקסקרעמענטן 416
עקר 281
עקראַן 884
עקרה 281
עקשנות 887
עראָטיק 660
ערגסט 24
ערגער 24
ערגערן
ע' יענעם 667 ע' זיך נס
ערד
וועלט 203
געשפּרייט 108 אַגריקולטור 251
ערדאַרבעט 251
ערד-טרעטעניש 67
ערדיש
ממשותדיק 8 וועלט 208
געשפּרייט 108 אַגריקולטור 251
ערד-ציטערניש 202
ערדקויל 203
ערד-שטח 108, 109
ערודיציע 883
ערווה
נקבה 234
פֿאַרבאָטענע פֿרוי 568 אַנאַטאָמיע 240
ערזאַץ 95
שײַכות 8
ערל 286
ערלה 240
ערלעכן 580
ערן 580
ערנוואָרט 474
ערנמאַן 678
ערן-פֿראַגע 578
ערנצט
פּאַלטאָ
ערנצט
שווערמוטיק טאַ
מיושבדיק 509
געפֿילפֿול אַא
וויכטיק 418
באַשלאָסן 887
דעפֿיניטיוו 857
ערע
צײַטאָפּשניט 70
כּבוד 580
ער(ע)פֿאָרכט
כּבוד 580
ערשט
איצט 76
מערווערטיק 23
אָנהייב 41
אומגעריכטקייט 686 ערשטלינג
געווינערין 229
ערשט-געבוירענער 288 ערשטנס 41
ערשטקלאַסיק
מערווערטיק 28
וויכטיק 418
עשאַפֿאָט —2
עשירות 497
עשעלאָן 458
עשרת הדיברות 462
עשרת ימי תּשובה 619
עתיד 77, 871
עת-צרה 498, 443
עת-רצון 89
פּאַגאָדע 118
פּאָגאָדע 219
פּאַגאַניזם 614
פּאָגראָם 1, 88, 244 פּאָדאַגרע סט
פּאָדיום 124, 28
פּאָדלאָגע 113
פּאָדמיאָטקע 527
פּאַדען 440, 468, 561 פּאָדעשווע 527
פּאָדקלאַדקע 189, 626 פּאָדקעווע 527, 173 פּאָדריאַד 435, 261 פּאָדריאַטשיק 400 פּאָדשעווקע 189, 626 פּאה 528
פּאָהיבעל 107
פּאַוואָליע 489
פּאָווידלע 268
פּאַוויליאָן
פֿאָרהאַנג —1
פּאָוויעסטקע 462
פּאַוזע 46, 442, 283 פּאַזוכע 240
פּאָזומענט 626
פּאָזומענטירער 624 פּאָזיטיוו מ
פֿאָטאָגראַפֿיע 884 פּאָזיטיוו אַרי
זיכער 822
פּאָזיטיוויזם 618, 809 פּאָזיציע
שטאַנד ד
מיינונג 829
מלחמה 452
באַשעפֿטיקונג 435 פּאָזירן שאַ
פּאָזע
צושטאַנד ד
אָנשטעל 581
מאָלערײַ —8 פּאַזש 468
פּאָטאַקעווען 881 פּאַטיל(נ)יצע 240 פּאַטלאַזשאַן 258 פּאַטלע 628
פּאַטעטיק 612
פּאַטענט 598, 866, 575 פּאָטענטאַט 456 פּאַטענטירן 598, 575 פּאָטענץ 104, 820, 419 פּאָטראַווע 258 פּאַטראָל 480
פּאַטראָן
הערשער אַט
קונה 485
קויל 454
מעכאַניק 486
טייל פּעטליע 526
ישיבה-בחור —8 פּאַטראָנאַזש
הערשאַפֿט 456
שטיצע —
פּאַטראָנאַט 479
פּאַטראָניזירן 46 פּאַטראָנעסע 6— פּאַטרול 430 פּאַטריאָט 566, 23 פּאַטריאַרך
שטאַמפֿאָטער 237
זקן 86
הערשער 456
פּאַטריציער 644 פּאַטשן 183 פּאַטשערקעס 629, 619 א פּאַטשקען
מאָלן 113 א פּאַיאַץ 518, 883 פּאַיאַצעווען 518, 23 פּאָיען 264
פּאַכט
אָנדינג 492, 491
פּאָסעסיע 251, 248 פּאָל
פּאָלוס , 203
פּאָדלאָגע 113
באַנק 115 פּאַלאַטע
געריכט 1— פּאַלאַטקע 114 פּאָלאָנעז 515 פּאַלאַץ 114 פּאָלומיסיק 263י פּאָלוס , 203 פּאָלוציע 417 פּאַלטאָ שס
פּאַליאַטיוו
פּאַסקודסטווע
פּאַליאַטיוו ש
פּאָליגאַמיע 663
פּאָליושקען (זיך) 228
פּאָליטור 221
פּאָליטיק 897, 456, 401
פּאָליטיקאַנט 897
פּאָליטיקער 456
פּאָליטיש
הערשאַפֿט 456 פֿאַלש 868
איידל 556
פּאָליטישער 470
פּאָליטעכניקום 861
פּאַליטרע 868
פּאַליסאַד 140
פּאַליסאַדניק 251
פּאָליציאַנט 600
פּאָליציי 6
פּאָליצע 115
פּאָליקליניק דט
פּאָלירן 163, 205
פּאָליש 620
פּאַלמעסן 81, 245
פּאָלע 520
פּאָלעמיק 824
פּאַלפּיטאַציע 202
פּאָלק 458
פּאָלקאָווניק 453
פּאָלקע
מענל 115
אַנאַטאָמיע 240 טאַנץ 515
מוזיק 284
פֿריזור 528
אָמאַדע 221
פּאָמו(י)ניעע 416
פּאָמידאָר 258
פּאָמיעשטשען (זיך) 111
פּאָמעלע 415, 254
פּאַמעלעך 489
פּאָמעראַנץ 258
פּאָמפּאָנע 182
פּאַמפּושקע 258
פּאָמפּע פּלומפּ 486, 184 פּאַראַד 551
פּאָמפּעז
אופֿן ריידן 874
פּאָמפּען
ציִען 184
פֿאָרשן 815
פּאַמפֿלעט 879
פּאַמפֿלעטיסט 881
פּאַנאַצעע 427
פּאַנאָראַמע 807, 868
פּאַנטאָמימע 888
פּאַנטאָפֿל 527
פּאַנטעאָן 246
פּאַניק 589
פּאַנסיאָן
האָטעל 114
פּאַנסיאָנאַט 361
פּאַנסיאָנער 264, 860
פּאַנעגיריק 588, 882
פּאַנעל
פּאַנצער 452
פּאַנצערן 205
פּאַנשטשינע 464
רימען 123
פּאַספּאָרט 865
אַרומליניע 1
וועג 178
דורכגאַנג 194
טייל 84, 881, 284
פּאַסאַזשיר 170
פּאָסט
קאָרעספּאָנדענץ 855 תּענית 366
פּאָסטאַמענט 188
פּאַסטאָר 618
פּאַסטאָראַל
פּאָעזיע 22
מוזיק 284
ליטורגיע 619 א
פּאָסטולאַט 357
פּאָסטן
באַשעפֿטיקונג שפּ מיליטער 452 בוכפֿירונג 488
פּאָסטנע 269
פּאַסטער 248
פּאָסטעמקע 51, 351
פּאָסטעריאָריטעט א
פּאַסטעריזאַציע 2
פּאַסטערנאַק 258
פּאָסטקאַרטל 877, 855
פּאַסטקע 868
פּאַסיוו מ
גראַמאַטיק 871
בוכפֿירונג 488, 492
פּאַסיוו אַרי
אוממעטיק 484
אומפֿילעוודיק 509 רעזיגנירט 466
פּאָסיידאָן 614 א
פּאַסיע
לײַדנשאַפֿט 541
הייסבלוטיקייט 510
פּאַסיק מ
פּאַסיקייט 15
יושר 573
נייטיקייט 9—
באַרעכטיקטקייט 575
פּאַסיקל 877, 865
פּאַס(יר)וואָרט 805
פּאַסירן
גיין 170
געשען 99
פּאָסמאַקעווען זיך 264
פּאַסמע
פּאַסן (זיך) 15, 18
פּאַסעווען
מאַכן אין פּאַסן 804 שנײַדן 81
פּאָסעסאָר 476, 251
פּאָסעסיוו 871
פּאָסעסיע 476, 251
פּאַספּאָרט 865
פּאַספּאַרטו
פּאַסקוויל 587, 881
פּאַסקודנו(אַ)ק 574
פּאַסקודנע
אומריין 416
דערווידער 542
שלעכטער מצב 498, 512
פּאַסקודסטווע
אומריינקייט 416 אומלטט נפֿרוי) 574 אויסגעלאַסענע 697
פּאָשיע
פּאָר-קען
פּאָעזיע 882
פּאָפּולאַריזירן 849
פּאָפּולער
באַליבט 860
פּאַפּיר 877
פּאַפּיראָס 265
פּאַפּירוס 877
פּאָפּעליאַטע 297
פּאַפּקע 877 פּאָפּקע 868, 520 פּאָפּראַווען (זיך) 16
פּאַפּריקע 270
פּאַציענט 420 פּאַציפֿיזם 455 פּאַק 47
פּאָקאָסט בּט פּאַקט
אָפּמאַך 474
חכּירה 492, 491, 248 פּאַקטער 248 פּאַקירן 87
פּאַקל(י)ע 123 פּאַקן
אָרדענונג 87
אַרײַנבאַקומען 489
כאַפּן 470
פּאַקן-טרעגער
הענדלער שפּ
מוכר-ספֿרים 879 פּאָקן-שטעלונג 2— פּאַקעווען 87 פּאַקעט
הילע 877
פּעקל 47
פּאר
שיינקייט 520
פּאָר
זיווג 668
קליינצאָליקייט 66
מערצאָל 65
פּאַסיקייט 15
זעלביקייט 10
גלײַכווערטיקייט 18 פּאַראַבאָל(ע)
מאַטעמאַטיק 64
ווערטל 887
אופֿן ריידן 874 פאַראַבל
מאַטעמאַטיק 64
ווערטל 887
אופֿן ריידן 874 פּאַראַגאָן 18
פּאַראַגראַם 518, 874 פּאַראַגראַף 84, 869 פּאַראַד 551, 170 פּאַראַדאָקס
אַבסורד 888
שוועריקייט 8—, 351 פּאַראַדיגמע 13, 14 פּאַראָדיע
קאָפּיע 14
ליטעראַטור 881
טעאַטער 888
מוזיק 284
פּאַראַוואַן 140
פּאַראַזיט
בעל-חי 247
באָטאַניק 249
אוממעטיקער 484 פּאַראָל
פּאַראַלאָגיזם 824 פּאַראַליז 420
פּאַראַליזירן 105, אַש פּאַראַליטיקער 420 פּאַראַלעל
גלטכלויפֿיק 184, 54
פּאַראַלעלאָגראַם 54 פּאַראָם 176
פּאַראַסאָל 522
פּאַראַפּעט 113
פּאַראַפֿראַז 869, 849 פּאַראָקסיזם סאַ פּאַראַשוט 430
פּאַראַשוטיסט 63 פּאַרוסינ(ע) 524
פּאַרוק 522, 883 פּאָרט 170
פּאַרטאַטש 488
פּאַרטאַטש(עוו)ען 438 פּאָרטאַל 113
פּאַרטיזאַן
קריגער 458
פּאַרטיימאַן 8— פּאַרטיטור 284
פּאַרטיי
טייל 84
שידוך 563
— פּאַרטיע
פּאַרטיייִש
פּאַרטיי 448
צדדימדיק 8, 574 פּאַרטיע
שפּיל 514, 516
זאַמלונג 47
מוזיקשטיק 284
— פּאַרטיי
פּאָרטיער 140
פּאַרטיציפּ 871
פּאַרטיקל 871
פּאָרטמאָנע 487
פּאַרטער 118, 114 פּאָרטער 172, 468 פּאָרטפֿאָליאָ 877 פּאָרטפֿעל 877
פּאָרטרעט 868
פּאַריטעט 18
פּאַריער 545, 655 פּאַריקמאַכער 528 פּאַרירן 452, 467 פּאַרך
קרענק 420
אומריינקייט 416
חוב 492
ניבזה 545
אומלטט 574
פּאַרלאַמענט 460 פּאַרלאַמענטאַריזם 456 פּאַרלאַמענטאַריער 460 פּאַרמעט 877
פּאָרן
צוויייִקייט 58
גלײַכווערטיקייט 18
פֿאַרבינדן 80
פּאָרנאָגראַפֿיע 881, 874 פּאַרנאַס 882, 614 א פּאָרן זיך
קאָפּולאַציע 248, 597 פּאָרסקען 219
פּאַרע
פּטירח
פּאַרע 220, 219
פּאָרע 166
פּאַרעווע 258
פּאַרען 220, 245
פּאָרען זיך 483
פּאַרענטעז 141, 869
פּאַרענטש 118, 115, —1
פּאַר עקסעלאַנס 28, 413
פּאָרפֿאָלק 568, 68
פּאַרפֿום 275
פּאָרציע 84
פּאָרצעלײַ
—טאַל 217
פּאַרצעלירן 81
פּאַרצעלע 108, בּט
פּאַרק(אַ)ן 140
פּאַרקעט 118
פּאָרקען 252
פּאָרקען זיך
נישטערן 815 טאָן פּאַמעלעך 439, שפּ
פּאַרשוין
מענטש 282
פּערסאָנאַזש 881 פּאַסאַזשיר 170 שיינער 520
אויסוואָרף 574
פּאַרשיווע מט
פּאַשטעט 258
פּאַשע
פֿעלד 251
פּאַשען
פֿיטערן 264
פּאַשק(ע)וויל 587, 881
פּגימה 160, 259, 412
פּגירה 248
פּגר 248
פּגרן 248
פּדיון
גאָב 479, 501 לייזונג 489
פּדיון-חבן 554, 619
פּדיון שבויים 469, 446, 479
פּובליציסטיק בּש
פּובליקאַציע
באַקאַנטמאַכונג 3א ניך 879
פּובליקום 47, 282
פּוגיליזם 614
פּוגע בבּכֿוד זײַן 681
פּוד 206
פּודינג 258
פּודלע 403
פּודער 216
פּודערן זיך 629
פּוזאַטע 117
פּוזע 117
פּוטער 258
פּוטש 599, ש
פּויזירן 46
פּויזע 46
פּויזען 489
פּויפּס 618
פּויפּעריזאַציע 498
פּויק 286
פּויקן 283, 9
פּוך 240
פּוכיק
שאָרסטיק 164
פּוכלע 117
פּוכקע 218
פּול 410, 216
פּולווער
שיס-מאַטעריאַל 9ע שטויב 216
פּולוועריזירן 216
פּולט 115
פּולס 240, 241
פּולסירן 202
פּולקע 240
פּונקט מ
אָרט 108
פּאָזיציע 110 פּאַראַגראַף 474 טעמע 810
מדרגה 17
צושטאַנד 7
פּינטל 869
פּונקט אַרוו
ריכטיק ווי 835 ענלעך 10
פּונקטואַציע שאַ
פּונקטירן 869
פּוסט
ליידיק 112, 56 לאַנגווײַליק 519 עם-האַרציש 884 אומזיניק 848 אומוויכטיק 4בּ4 אופֿן ריידן 874
פּוסט-און-פּאַסניק 484
פּוסטעווען 112
פּוסק 601
פּוסקים 609
פּועל 435
פּועל-יוצא 102, 43
פּועלן
באַוועגן 894
דורכפֿירן 48
פּופּיק 240
פּופּע
— ליאַלקע
פּוץ 529
פּוצן (זיך)
צירן (זיך) 629 רייניקן 415
פּוצן זיך צו 561
פּוצערקע
מאָדיסטקע 622 פֿראַנטיכע 629
פּוקל 420
פּוקלע 158
פּוריזם 874
פּוריטאַניש 694
פּורים 619
פּורים-שפּיל 383, 518
פּורעניות 498
פּורפּור 299
פּושע (ישראל) אַפּיקורס 613 אויסוואָרף 674
פּושקע 403, 506
פּותר (חלום) זײַן 349
פּזרנות 507
פּחדנות 689
פּחיתות-הבּבוד 681
פּטור ווערן
באַפֿרײַען זיך 9— אײַנלאָזן 478 אַנולירן 468
פּטור זײַן 679
פּטרן
פּלאַסטיק
פּטרן
פֿאַרשווענדן 7— אָפּטאָן 48
פּיאַווקע 247
פּיאַטאַק 486
פּיאַטע 2
פּיאָלע א
פּיאַנאָ 278
פּיאַניסט 2
פּיאַניצע 595
פּיאָניר 41, 898
פּיאַנע
מוזיק-אינסטרומענט 26 שוים 222
פּיגמענט 298
פּיוט 619, 22
פּיזמון 619
פּיזעם
בעל-חי 247
פּיטאַקלל) 286
פּי-טבעת 240
פּיטום 249, 619
פּיטשעווקעס
באַזונדערקייט 51 פּוץ 529
פּײַ 492
פּייזאַזש —8
פּײַטן 882
פּײַניקן זיך נס
פּײַקל 286
פּײַקלער —2
פּיל 156, 4
פּילאָט 176, 177
פּילגרים 170, 618
פּילדערן —2
פּילפּול 824
פּילקע 156, 614
פּינטל
פּלאַץ 108
אָפּשטעל-צייכן —8 וווּנק שאַ
פּינטלען
פּונקטירן 869
פֿאַרבן בונט 804 פּ' מיט די אויגן 6—
פּינען 22
פּינקטלעך מאַ
פּינקס 866, 879
פּיסטאָן 167, 286
פּיסטעמקע 51, 681
פּיסנע 224, 259
פּיסק 240
פּיעדעסטאַל 188
פּיעטיזם 818, 611
פּיעטעט 813, 611
פּיעכאָטע 453
פּיען 9—
פּיעסע שאַ
פּיעקעליק 254
פּיעשטשען 661
פּיעשטשען זיך 889
פּיפּסען 281
פּיפּקע
ליולקע 265
אָפּל 240
קרעצל א
באָטאַניק 249
פּיצל 118
פּיקאָלאָ 286
פּיקאַנט
שיין 520
שאַרפֿטעמיק 0
פּיקוח-נפֿש
רעטונג 446
פּיקחות 889
פּיקטורעסק
שיין 520
בילדלעך 888
אופֿן ריידן 874
פּיקירן 684
פּיקל 84, שס
פּיקן —2
פּיקניק 554
פּיקע 464
פּיקעט 480, 467
פּיראַט 488
פּיראָטעכניק 289
פּיראַמיד(ע)
זאַמלונג 47
רעקאָרד 866
מאַטעמאַטיק 64
פּירועט 201, 615
פּירוש (המלות) 849
פּירכען 219, ש
פּישטשעווקעס באַזונדערקייט 51 פּוץ 529
פּישטשען 281
פּישן 417
פּיתחון-פּה 688
פּלא 543
פּלאָג
קרענק 420
ליידן 512
אומגליק 498 נודניק 519, 507
פּלאַגיאַט 482
פּלאָדזשען 248
פּלאָדזשען זיך 280, 25
פּלאַזאַ 109
פּלאַזמע 241
פּלאַטאָ 225
פּלאַטאָניש 560, 596
פּלאַטינ(ע) 217, 218
פּלאַטינירן 205
פּלאַטע 159
פּלאַטפֿאָרמ(ע) עסטראַדע 124 פּראָגראַם 897
פּלאַטשיק
פֿלאַך 169
נאַריש 840
ניט-אינטערעסאַנט 619
פּלאַכטע 138
פּלאָמבירן 865
פּלאָמבע 865
פּלאַן 897
פּלאַנטאַציע 251
פּלאָנטער
אומאָרדענונג 38 שוועריקייט 8—
פּלאַניר
פּלאַנעווען 897 פֿליִען 177
פּלאַנמעסיק 87
פּלאַנעווען 897
פּלאַנעט 203
פּלאַנען 897
פּלאַנער 177
פּלאַנקע 115
פּלאַנקען —1
פּלאַסט 122
פּלאַסטינקע 286, 866
פּלאַסטיק 213, 888
פּלאַ-טער
פּלאַסטער
— פֿלאַסטער
פּאָזיציע 110
בּאַשעפֿטיקונג .
פּליעסקען
גיסן 223
פּענאַס(אָס) 814 א
פּעדאַגאָג 860
פּעדאַגאָגיק 859
פּלעבּיסציט 591
פּלענעער 545
פּלעווריט 0—
פּלעוורע 240
פּלעט 516
פּלאַצירן (זיך) 111
פּלגש 597
פּלודערן 522
פּעדאַנט 818 פּעדלען 484 פּעדלער 485 פּעולה
רעזולטאַט 102 פּראָגרעס 181 דערפֿאָלג 495 ווירקונג 4 פּעטאַרדע 454 פּעטיט 878
פּעטיציע 472 פּעטליע 80, 526 פּעטראָלגיום) 221 פּעטרישקע 258 פּעטשאַ 258 פּער 221, 296 פּעלטשיק 425 פּעלערינע 522
פּנים ואַנאַטאָמיע) 2.0 פּעלץ
פּנים אל פּנים 148
פּנימיות 6
פּנעוומאַטיק 220
פּנעוומאָניע „
פּנעוומע 4, 508
פּסול 412
פּסול מאַכן 599
פּסוק
שפּאַלטן 81
פּלעיאַדע
אַסטראָנאָמיע 203
פּאָמפּע 486, אן פּלומפּ אַוי * שווער פּלומפּן 184 פּלוס 25, 54 פּלוצעם 588 פּלוראַל 65, 571 פּליי)אַזשע 178, 225 פּליאָטקע 586 פּליאַמ(ע) 416 פּליינען 228 פּליוש 524 פּליושקען (זיך) — פּליט נגעהילץ) אַאָן פּליט נבּורח) 482 פּליטה 482 פּליטע
פּלאַטע 159, 205 אויוון 254 פּליין
פֿלאַך 159, 54 יבּשה 225 פּלייצע 240 פּלימעניק 289 פּליך 523
פּעמפּיק 240, 117
פּען
פֿערער 877
שטראָף 4
מכשיר 205
פּענדזל 868
פּענטע 80, 470
בּעטלען 472
פּעניואַר 522
פּענסיאָן
האָטעל 114
פּענסיאָנירן
נענן פּענסיע 479
גענן דימיסיע 63.
פּענסיאָנער 489, 560
פּענסיע
הכנסה 489
פּענסנע 806
פּסיידאָנים
פּסיכע 4, 808
פּסלען
פּסול מאַכן 599 בּישיף 616
פּענע
פּראָ-אָן
פּענע
פֿעדער 8
פֿעדער פֿון בעל-חי ש פּענעץ
טייל ברויט 84, 258 פּענק 47
פּענקע 0
פּענקען 81
פּעסטל 249
פּעסטען 561
פּעסטען זיך 889 פּעסימיזם
אומגלויבן 880
ייִאוש 588
פּעפֿער אפּ
פּעקל 47
פּעקער 87
פּער 4—
פּעראָן 174
באַזונדער 51
סוביעקטיוו 5 פּערזענלעכקייט
אינטעלעקט 808
סוביעקטיווקייט 5
באַרימטקייט —5 פּעריאָד 70
פּעריאָדיק(ע) 879 פּערימעטער שבּ, א פּעריקקאָפּ 805 פּעריפעריע
אַרומליניע טבּ
דרויסן 186
פּעריפֿראַז 869 פּערל 629
פּערלגרויפּן אַש פּערלדיק
פֿאַרשיידנפֿאַרביק —8
קײַלעכדיק 156
אופֿן ריידן 874
שריפֿט 877
פּערל-מוטער 204 פּערלען
ריינקייט 415
ליכטיקייט 289
שוים 222
אופֿן ריידן 874 פּערמאַנענט 73, 98 פּערסאָנאַזש
מענטש 282
ליטעראַטור 881
באַרימטקייט 644 פּערסאָנאַל מ
מיטאַרבעטערס 435, 47 פּערסאָנאַל אָוי
מענטשיש 232
באַזונדער 51 פּערספּעקטיוו
האָפֿענונג 635 פּערענע אבּ
פּערפּענדיקולאַר 180, 64 פּערפֿאָרירן 160 פּערפֿומע סע פּערפֿעקט 411 פּערפֿעקטירן 411 פּערצעפּציע 252, 808 פּקדון ע 4
פּקוח נפש
סכּנה 429
רעטונג 446
פּראָבירן
— פּרוּוון
רעפּעטיציע א פּראָבלעם
שוועריקייט 8—
טעמע 810
פּראָבלעמאַטיש
ניט-זיכער 828
פֿאַרהוילן 851 פּראָבע
עקספּערימענט 816
רעפּעטיציע 64
מוסטער 18
צייכן —8
פּראַגמאַטיש 822, 8 פּראָגנאָז 845, דט פּראָגראַם 897 פּראָגרעס 181 פּראָגרעסיוו 181, 465 פּראָגרעסירן 181 פּראָדוצירן אבּ
פּראָדוקט
רעזולטאַט 102
מאַטעמטיק 64 פּראָדוקטיוו
לוינעוודיק 495
פֿרוכפּערדיק 280 פּראָדוקטיוויזאַציע 486 פּראָדוקציע
שאַפֿונג 106
רעזולטאַט 102 פּראָהיביציע 699 פּראַוואָסלאַוונער עאַ פּראָוואָצירן
אַרויסרופֿן 9—
העצן 447
באַוועגן 894
פּראָוויאַנט
פֿאַרגרייט 8—
שפּטז 258
פּראָוויאַנטירן 408 פּראָוויזאָ 474
פּראָוויזאָר ש פּראָוויזאָריש 74 פּראָוויזיע
פֿאַרגרייט 408
שפּטז 258
תּנאַי 474, 819 פּראָווינץ 109
פּראָווינציעל
פּראָווינץ 116
שלעכטער געשמאַק 684 פּראַווען
שאַפֿן 106
הערשן 456
פּראַווען זיך 611 פּראָזאַיִקער
אומפֿילעוודיקער 509 פּראָזאַיִש
אומפֿילעוודיק 509
אומאינטערעסאַנט 519
אופֿן ריידן 874 פּראָזע 881, 888 פּראָזעליט 890
פּראַזשען א
פּראָזשעקטאָר 289, 865 פּראָטאַגאָניסט
פֿירער 459
העלד (דראַמע) 888 פּראָטאָטיפּ 13
פּראָטאָפּלאַזמע
פּריוט
פּראָטאָפּלאַזמע 249 פּראָטאָקאָל 866 פּראָטעזשע 661 פּראָטעיִן 241
פּראָטעסט
ניט-אײַנשטימיקייט 832
באַנקראָט 494 פּראָטעסטאַנט
פּראָטעסטירער 882
קריסט 612
פּראָטעקטאָר
באַשיצער 480
הערשער 456 פּראָטעקטאָראַט 456 פּראָטעקציאָניזם 601 פּראָטעקציע
שוץ 480
רעקאָמענדאַציע 658 פּראָיעקט 897
פּראָיעקציע 868 פּראַכט 620
פּראָלאָג 89, 881, 888 פּראָלאָנגאַציע 73 פּראַלן 196
פּראָלעטאַריער 435 פּראָם 176
פּראָמינענט
וויכטיק 413
באַרימט 644
פּראָמענאַד
וועג 178
שפּאַציר 170
פּראָנאָמ(ען) בּע פּראָסאָדיע 882 פּראָסט
עם-האַרציש 884
ניט-איידל 557
המוניש 645
פּשוט 682
שלעכטער געשמאַק 684
אופֿן ריידן 874 פּראָסטאַטע 240 פּראָסטיטוציע
פּראָפֿאַנאַציע 408
אויסגעלאַסנקייט 597 פּראָסטיטוטקע 597 פּראָסילאָגיזם 824 פּראָסע 250
פּראָספּעקט
פּלאַן 397, 881, 866
אָנבליק 807
— האָפֿענונג
פּראָסצעניום שאַ, 145 פּראָסקריפּציע 599 פּראָפּאַגאַנדע 859 פּראָפּאַגאַציע 280, 106 פּראָפּאָזיציע
פֿאָרשלאָג 471
הנחה 829
מאַטעמאַטיק 54 פּראָפּאָנירן 471 פּראָפּאָרץ
— פּראָפּאָרציע פּראָפּאָרציע
סימעטריע 151
פּאַסיקייט 15
פּראָפּינאַציע 862 פּראָפּן 167
פּראָפּן-ציִער 166 פּראָפּעלער 177 פּראָפֿאַן 618
פּראָפֿאַנירן 408, 618 פּראָפֿיטירן 495 פּראָפֿיל
זטט 147
אַרומליניע 142
אַנאַטאָמיע 240 פּראָפֿילאַקטיק 42, 404 פּראָפֿעסאָר 860 פּראָפֿעסיאָנאַל 42 פּראָפֿעסיע 435 פּראַצע 488
פּראָצעדור בּט פּראַצעווען 483 פּראָצענט
ליין 605, 491, 489 פּראָצענטניק 491 פּראָצעס
מישפּט 601
פֿירונג 401
פּראָצעסיע
גאַנג 170
פּאַראַד 551
המשך 45
פּראָצעסירן (זיך) בּא פּראָקאַט 605, 491 פּראָקוראַטאָר 459 פּראָקוראָר 587, 601 פּראָקורענט 469 פּראַקטיציזם 4
פּראַקטיק
באַשעפֿטיקונג 435
פֿירונג 1—
געניטונג 861
געניטשאַפֿט 437 פּראַקטיקאַנט 435 פּראַקטיש
געניט 437
צוועקמעסיק 409 פּראָקלאַמירן 353 פּראָקליטיש 357 פּראָשיק
שטויב 216
רפֿואה 427
פּרדס 251
פּרובירן 816
פּרוּוו
עקספּערימענט 816
פֿאַרהער 361
נסיון 512
פּרוּוון 816 פּרוזשינע
— ספּרונזשינע פּרוטה 486
פּרוכנע 216
פּרוכת 140, 620 פּרוש
צעשיידטער 665
קלויזניק 860
צוריקגעצויגענער סט
סעקטאַנט 611 פּרט
איינסיקייט 57
באַזונדערקייט 51
פּרי
פֿרוכט 22
גע.וויקס 250
פּריאָר 618
פּריאָריטעט 89
פּריה-ורכֿיה 230, 25 פּריוואַט
איינסיקייט 57
באַזונדערקייט 61
געהיים 351
אומגעזעלשאַפֿטלעך 555
אייגנס 470
פּריווילעגיע
פֿרײַהייט 469
באַרעכטיקטקייט 676
אימוניטעט 579 פּריוט 114
פּריז
פּשטות
פּריז 605
פּריזבע 114
פּריזיוו 452
פּריזיווניק 453
פּריזמע 293
פּריטשמעליען 253
פּרייד(יק) 2
פּריידיקן 878
פּריידיקער 878, 618
קאָסט 500
פּרײַזן
פּרײַזקוראַנט 866, 6
פּרײַכן 219, 282
פּריירי 225
פּרימאַדאָנע 888, 26
פּרימאַט 54
פּרימיטיוו
אָנהייב 41
פּשוט 682
אַלט 75
ניט-צוגעגרייט 899
פּרימע
מערווערטיק 28 מוזיק 284
פּרינץ 544
פּרינציפּ 829
פּרינציפּאַל מ
אייגנטימער 476 לערער 800, 469
פּרינציפּאַל אַרי עיקרדיק 418
פּרינציפּאַליטעט 109
פּרינצעסין 644
פּריסטאַוו 6
פּריסטער 614, 618
פּרוען
פּאַרען 220
שוויצן 417
פּריפּאַרקע דט
פּריפּעטשיק פּט
פּריץ
גוטבאַזיצער 476, 251 יחסן 644
פּריצות
אויסגעלאַסנקייט 697
גוטבאַזיצער 476, בּש ייִחוס —5
פּריקאַז 462
פּריקאַשטשיק
אָנגעשטעלטער 468, 485 פֿאַרוואַלטער 251
פּריקרע 542
פּרישטש 40
פּרנס 617, 479
פּרנסה
הכנסה 489
באַשעפֿטיקונג 486
פּרעאַמבל 89, 881
פּרעגלען 260
פּרעדילעקציע 608
פּרעדיספּאָזיציע 641, 608
פּרעדיקאַט 871
פּרעדעסטינאַציע 100
פּרעוואַלירן ג
פּרעזידיום 459
פּרעזידענט
פֿאָרזיצער 459
ראָש-מדינה 456
פּרעזענט 479
פּרעזענטירן
געבן מתּנה 479 פֿאָרשטעלן 650 נאָמינירן 471
טעאַטער 888
פּרעזענטירן זיך 187
פּרעזעס 459
פּרעזערוואַטיוו 4—, ש
פּרעזערווירן 404
פּרעטענדירן 868
פּרעטענדענט 675
פּרעטענזיע
באַשולדיקונג 587 גאווה 546
אָנשטעל 681 פֿאָדערונג 482
פּרעטענציעז
גאווהדיק 546
מיט אַן אָנשטעל 681
פּרעטעקסט 688
פּרעכטיק 620
פּרעלאַט 618
פּרעלודיע 89, 284
פּרעלימינאַר 39
פּרעמיס(ע) 829, 818
פּרעמיע 605, 479
פּרעמיער 459
פּרעמיערע 288ן 284
פּרעמירן 005
פּרענאָמען 870
פּרענומערירן זיך 879
פּרעס 205
פּרעסאײַזן 626
פּרעסביטעריאַנער 62
פּרעסטיזש 544
פּרעסירן —4
פּרעסן
דריקן 206
גלאַט מאַכן 103, 626 אונטערדריקן באַאײַנפֿלוסן 894
פּרעסע 881
פּרעסער 526
פּרעסקריפּציע
תּקנה 598
רעצעפּט זט
פּרעפּאָזיציע 871
פּרעפּאַראַט 427
פּרעפּאַרירן 898
פּרעפּלען 859
פּרעפיקס 871, 869
פּרעפֿעקטור 600
פּרעפֿערירן 891
פּרעפֿערענץ 891
פּרעציז 835
פּרעצעדענט 89, 52
פּרעראָגאַטיוו 575, 456
פּרצוף —2
פּרק
טייל ספֿר 84, 881 פּרקי-אָבות 609
פּרשה
טייל ספֿר 84 חומש 609
פּרשת-דרכים 178
פּשוט
איינפֿאַל 632 תּמימות 362 קלאָר 822
המוניש 545 פֿאַרשטענדלעך דא עניוותדיק 547 אײַנגעהאַלטן 694 עקאָנאָמיש 606 אופֿן ריידן 374
פּשט 349
פּשטות
פּשוטקייט 532 תּמימות 862
פּשטל
פֿאַמיליער
פּשטל
וויכּוח 324
פֿאַרטײַטש 849, 609
פּשטן 849
פּשיטא 822
פּשענדזע 123
פּשעקופּקע
הענדלערין 485
פּראָסטאַטשקע 646
שעלטערקע 669
פֿ
פֿאַבולע 881
פֿאָביע 589
פֿאַבל 881, 882 פֿאַבריצירן
שאַפֿן 106
פֿאָדעם
נאַרן 128
המשך 45
פֿאָדערגרונט 146 פֿאָדערדעק 170 פֿאָדערהויז
טייל וווינונג 114
טייל הויזן 526 פֿאָדערונג
נאַפֿעל 462
נקשה 472
פאָדערזײַט 145 פֿאָדערחלק
פֿלייש 258
אַנאַטאָמיע 240 פֿאָדערטייל
פֿאָרנט 145
אַנאַטאָמיע 240 פאָדערצימער 114 פֿאָדערשט
פֿאָרנט 145
מערווערטיק 28 פֿאַוואָריט 561
פֿאַוואָריטיזם 662 פֿאַונע 2
פאַזיס, פאַזע
צושטאַנד 7
פֿאַזער
— פֿיברע
פֿאָטאָבראַוויור 868 פֿאָטאָגראַפֿיע 384 פֿאַטאַליזם 100 פאַטאַ-מאָרבאַנאַ 846 פֿאָטעל 115
פֿאָטער
טאַטע 287
שאַפֿער 106
פֿאָטערלאַנד 109 פֿאָטערשטול 115 פֿאַטשיילע 622 פֿאַטשיילקע 415 פֿאַיאַנס
מעטאַל 217
פֿאָיבאָס 614 א
פֿאָיע 114
פֿאַך
שיכט 122
פֿאָכ(ע)ן
לופֿטיקן 219
קילן 255
זשעסטיקולירן 202, 865 פֿאָכער 219, 255 פֿאַל
נידערונג 196 מפּלה 496
שיפּוע 154
צעשטערונג 107
צופֿאַל 99
טעמע 810
קנייטשן 165
פֿאָלגנדיק
— ווײַטערדיק פֿאָלגע 205
פֿאָלוואַרק 251
פֿאָליאָ 877, 879 פֿאָליאַנט 379
פֿאַליע 226
פֿאַליקע 420
פֿאַלירטשיק 268 פֿאַלן
נידערן 196
ירידה 496
שטאַרבן 248
קנייטשן 165
אויסהוילן 160 פֿאַלצעט 286
פֿאָלק
מענטשהייט 22
פֿאַלש
גרילציק 282
פֿאַלשמינצער 868 פֿאַלשעווען
שווינדלען 863
פֿאַמיליאַנט 644 פֿאַמיליאַר 652 פֿאַמיליע
שטאַם 237
אָפּשטאַמלער 288
קרוב 289
נאָמען 870
פֿאַמיליע-נאָמען 870 פֿאַמיליער
פֿרײַנדלעך 652
— באַהאַוונט
פֿאַן
פֿאַרבּלאָז
פֿאַן 268
פאָן
הינטערגרונט 146 דנאָ 129
פֿאָנע 805
טיטל 644
פֿאָנאָגראַף 286
פֿאַנאַטיזם
עקשנות 887, 827
פֿאַנגען
אַרעסטירן 470
פֿאָנד 486, 479
פֿאַנט 475
פֿאַנטאַזיאָר 846
פֿאַנטאַזיע
לופֿטבילד 846
קאַפּריז 889, 541 אומרעאַליטעט 2 אומממשות 4
ליטעראַטור 881
מוזיק 284
פֿאַנטאַזירן 846
פֿאַנטאַזמאַגאָריע 807
פֿאַנטאָם 616
פֿאָנטאַן 226
פֿאַנטאַסטיש
לופֿטבילד 846
קאַפּריז 889, 641 אומרעאַליטעט 2 אוממשות 4
ליטעראַטור 881 מוזיק 284
פֿאָניע
פֿאַניר 115
פֿאַנירן 115
פֿאָנעטיק 872, 277, 569
פֿאָנעם 869, 871
פֿאַנפֿאַר 20
פֿאָנפֿען 876
פֿאַנקוכן ש
פאַס
פֿאַסאָליע 258
פֿאַסאָן
פֿאָרעם 161
נאָרמע 62
צושטאַנד 7
פֿאַסאָנירן 151
פֿאַסטן 226, 689
פֿאַסטריגע 626
פֿאָסיל 204
פֿאַסן זיך 609
פֿאָסע 160, 452
פֿאַסעט 186
פֿאָספֿאַט 289
פֿאָספֿאָר 289, 218
פֿאָספֿאָרעסצענץ 289
פֿאַעטאָן 178
פֿאַצעט
פּנים 186
פֿראַנט 529
פֿאַצעיאַטע 114
פֿאַקולטעט 861
פֿאָקוס
זאַמלאָרט 47, ט קונץ 514
פֿאָקוסניק 614
פֿאַקט
עקסיסטענץ בּ
אמת 862
געשעעניש 99
באַווײַז 818
געוויסיקייט 822
פֿאַקטאָר
פֿאַרמיטלער 402 סיבה 101
מאַטעמאַטיק 54 מעקלער 485
פֿאַקטאָריאַל 54
פֿאַקטורע 488
פֿאַקטיש 862, 818, 822
פֿאַקטנדיק 1, 99
פֿאַקיר
נזיר 594
פֿאָקוסניק 614
פֿאַקסימילע 14, 877
פֿאָקע
בעל-חי 247
רויכוואַרג 525
פֿאַקציע
— פֿראַקציע
פֿאַראַד 55
פֿאַראומווערדיקן 416
פֿאַראומערט 512
פֿאַראומרייניקן 416
פֿאָראורטייל עאַ
פֿאַראורטיילן 602
פֿאַראיבל האָבן 587, 662
פֿאַראיבעריקן 495, 6
פֿאַראייביקן 78
פֿאַראייגענען 476, 481
פֿאַראיידלען 64
פֿאַראיין 448
פֿאַראיינהייטלעכן 28
פֿאַראייניקונג 80, 448
פֿאַראייניקן 80
פֿאַראיינפֿאַכן 532
פֿאַראינטערעסירט 811
פֿאַראַכטונג
ביטול 582
דערווידער 542
פֿאַראַלגעמיינערן 50
פֿאַראַנטוואָרטלעך 677
פֿאַראַנ(ען) 1
פֿאַראַנקערן 169
פֿאַראָרדענען 462
פֿאַראָרעמט ווערן 496
פֿאַרב 298
פֿאָרבאַדינג 819
פֿאַרבאַהאַלטן (זיך) 851
פֿאַרבאַוווּסטזײַן 808
פֿאַרבאָט 599
פֿאַרבאַנד 448
פֿאַרבאָרגן 851
פֿאָרבאַשטימונג 892
פֿאַרביטן 599
פֿאַרביטערט 612
פֿאַרבייגן 105
פֿאַרבייגן זיך 196, 556
פֿאַרבײַטן
פֿאַרנטט 95, 460
חילוף 96
פֿאַרבײַסן 204, 258
פֿאָרבילד 13
פֿאַרביליקערן
געשמאַק 584
פֿאַרבינדונג
פֿאַראייניקונג 80
שײַכות 8
פֿאַרביסן
באַשלאָסן 887
שלעכטהאַרציקייט 667 ברוגז 502
פֿאַרביק 293
פֿאַרבלאָז 94ע
פֿאַרבּלאָנדזשער
פֿאַרהאַלטן זיך
פֿאַרבלאָנדזשען 886 פֿאַרבלײַבן
זיין אין 111
איבערבלײַבן ע פֿאַרבליִען 5— פֿאַרבלענדן 851, 868 פֿאַרבן 293, 118 א פֿאַרבעטן
נעטן 472, 554
פֿ' אַ בעט 87 פֿאַרבענקען זיך 541 פֿאַרבעסערן 424 פֿאַרבעסערן זיך 626, 693 פֿאַרבער 118 א פֿאַרבראָנירן 480, 452 פֿאַרבראָקן סע פאַרברודיקן 416 פֿאַרברוינען 298, 261 פֿאַרברעכ(ן) 574 פֿאַרברעכער 674 פֿאַרברעמען 148 פֿאַרברענגען
געלט 490
פֿאַרווײַלונג 514 פֿאַרברענען 256 פֿאַרגאַזן 244
פאַרגאַנגענהייט 75
צווינגען —4
זנות 597
פֿאַרגיטיקן 605 פאַרגיין
שטאַרבן 248
צעשטערט ווערן 107
ניט האָבן קיין האַפֿט 209
פֿאַרלעשן זיך 290
בײַטן זיך 97
אַרײַנגיין 187 פֿאַרגיין זיך
וויינען 512
געזאַנג 288
געלעכטער 511
דבקות 8—
פֿאָרגייער 39
פֿאַרגיכערן ש פאַרגינען 566
פֿאַרגיפֿט(יע)ן
פֿאַרערגערן 425
פֿאַרגלוסטן זיך 541 פֿאַרגליווערט ווערן
געדיכטקייט 210
אומשפּירעוודיקייט 253 פֿאַרגלייבן 491
פֿאַרגלייבן זיך 829 פֿאַרגלײַך
משל 817, 874
פּשרה 455
פֿאַרגלײַכן 817
פֿאַרגלײַכן זיך 455 פֿאַרגלעטן
פֿאַרטיידיקונג 588
פֿ' די האָר 87
פֿאַרגעבן
מוחל זען 572
פֿ' אויפֿגאַבע 462
געבן צו פֿיל 616
צוּווירצן 270
פֿאַרגעוואַלדיגן
צווינגען 464
זנות 597
פֿאַרגעטערן
עבודה זרה 614
כּבוד 580
פֿאַרגעלט(יק)ן 605
פֿאָרגעריכט 258
פֿאָרגעשריטן
— פּראָגרעסיוו
פֿאַרגרויזען 140
פאַרגרונטיקן 106 פֿאַרגרײַזן
זינדיקן 674
אופֿן ריידן 874
פֿאַרגרייטן 8—
פאַרגרינגערן
טרייסטן 518
מאַכן גרינגער 207 פֿאַרגרעבט 557
פֿאַרגרעסער-גלאָז 807 פֿאַרגרעסערן
פֿ' אין שטח 117
פֿ' אין צאָל ש
מגזם זיין 864
פֿאַרדאגהט
פֿאַרזאָרגט 612
פֿאַרזען מיט 497 פֿאַרדאַכט 880
פֿאַרדאַמען 602
פֿאַרדאַרבן 4, 107 פֿאַרדאָרבן
קאַליע 425
זינדיק 574
פֿאַרדאַרן
ווערן טרוקן 224
ווערן קליין 118 פֿאַרדכֿקהן זיך 508 פֿאַרדולן 280
פֿאַרדומפּן 276, סאַ פֿאַרדושען דש
פֿאַרדײַונג 241
פאַרדייען 264
פאַרדײַען 264
פֿאַרדינגען 491
פאַרדינסט
ריווח 495
לוין 605
באַרעכטיקטקייט 675 פֿאַרדינען
באַקומען ריווח 493
באַקומען לוין 605
זײַן באַרעכטיקט 675
מאַכן דין 118, 211 פֿאַרדינער 495
פֿאַרדיק(ער)ן 210, 117 פאַרדעכטיקן 380, 687 פאַרדעקן
צודעקן 188
פֿאַרדראָס 512
פֿאַרדרייען
פֿאַרמאַכן 167
אומאָרדענונג ש
שוועריקייט 8—
שווינדל 8
פֿאַרהאַלטן זיך
צושטאַנד 7
אומבאַוועגונג 169
פֿירן זיך 401
פֿאָרהאַלטן
פֿאַרזעצן
פֿאָרהאַלטן 684
פֿאַרהאַלמעווען 445 פֿאַרהאַמעווען 5— פֿאַרהאַמערן 167
פֿאָרהאַנג 140
פֿאַרהאַנדלען 484 פֿאַרהאַקן 167
פֿאַרהאַקן זיך 443 פֿאַרהאַרטעווען
האַרטקייט 2
אומשפּירעוודיקייט 258 פֿאַרהאָרעווען 489 פֿאָרהויז 114
וואַכן איבער 480
אויפֿהיטן 404
פֿאַרהייליקן
עבודה-זרה 614
פֿאַרהיילן זיך 426 פֿאַרהיימישן 248
פֿאַרהילכן 280
פֿאַרהילן 851
פֿאַרהיפּנאָטיזירן 258 פֿאַרהיקען זיך 870 פֿאַרהעלטעניש 7, 8 פֿאַרהעלטענישמעסיק 8 פֿאַרהענגען 861, 290 פֿאַרהער(ונג)
ניט הערן 288
פֿאָרשונג 315, 601 פֿאַרהערלעכן 580 פֿאַרהערן
ניט הערן —2
פֿאָרשן 815, 001 פֿאַרוואָגלט ווערן 111 פֿאַרוואַכן 470
פֿאַרוואַסערן 269 פֿאָרוואָרט
גראַמאַטיק 871 פֿאַרוואָרלאָזט
אַליין נעלנט) 57
אומריין 416
פֿאַרוואַרפֿן
פֿאַרלירן 496
אויסשליסן 86
אַנולירן 463
פֿאָרוואַרפֿן 684
פֿאַרוואָרפֿן ווערן
שינוי 98
אומפֿרוכפּערדיקייט 281 פֿאַרוואַרפֿערין 281 פֿאַרוווּנד(יק)ן 425, 188 פֿאַרוווּנדערן (זיך) 648 פֿאַרוויאַלען 425
פֿאַרוויאַנ(י)ען אַט פֿאַרווײַלן (זיך)
פֿאַרגעניגן 514
פֿאַרווײַסן
מאַכן ווײַס 295
צופּראַווען נמאנל) 270 פֿאַרוויסטן 107
פֿאַרוויסיקייט 808 פֿאַרוויקלען
פֿאַרשוועריקן 443
אײַנשליסן 85
פֿאַרווירקלעכן 48 פֿאַרווישן
אָפּמעקן 807
פֿאַרהוילן 851
פֿאַרוועטן זיך 450 פֿאַרוועלטלעכן 618 פֿאַרוועלן זיך 541 פֿאַרוועלעניש
נאַגער 541
קאַפּריז 889
פֿאַרוועלקן 425
פֿאַרווענדן 405
פֿאָרווערטס
— פֿאָרויס
פֿאַרווערן 599
פֿאָרויס 181
פֿאָרויסזעצונג
— תּנאַי
— גלויבן
פֿאָרום 824
פֿאַרזאָגן
פֿאַרווערן 599
באַפֿעלן 462
וואָרענען 481
פֿאָרזאָגן
פֿאָרלייענען 873
נביאות 845
פֿאַרזאַמלונג 47
פֿאַרזאַמען זיך
שפּעטיקן זיך 88, 90 פֿאַרזאָרגט
באַמיטלט 497
טרויעריק 512
פֿאַרזאָרגן 403, 479
פאַרזוך
— אַטנטאַט
— עקספּערימענט
— פּרוּוו
פֿאַרזוכן
— עקספּערימענטירן
— אונטערנעמען
פֿאַרזוימען
מאַכן אַ זוים 143
קומען שפּעט 88, 90
זײַן לאַנג אין 69
פֿאַרזונקען ווערן 196 פֿאַרזופּן 264
פֿאַרזיגלען 1
פֿאַרזייען 251
פֿאָרזיכטיק
— אָפּגעהיט
פֿאַרזיכערן
זאָגן פֿעסט 7—
מאַכן זיכער 822
באַוואָרענען 475
באַשיצן 480
פֿאַרזילבערן 205
פֿאַרזינדיקן זיך 674 פֿאַרזינקען 196
פֿאַרזיסן
מאַכן זיס בּע
פֿאַרלײַכטערן 618 פֿאָרזיצער 459
פֿאַרזען
ניט זען 806
מאַכן אַ טעות 836
זײַן ניט אָפּגעהיט 814
פֿ' מיט (גרייטן) 408 פֿאַרזעעניש 521, 63 פאַרזעצן
פֿ' אין תּפֿיסה סדפּ
פֿאַרזשאַווערט
פֿאַרלאָזלעך
פֿאַרזשאַווערט סט פֿאַרחושט
ניט-אָפּגעהיט 814 פֿאַרחושכט
פֿינצטער 290
קראַנק 420
פֿאַרחושן זיך
פֿאַרטראַכטן זיך 809
זײַן ניט-אָפּגעהיט 814 פֿאַרחזירן 416
פֿאַרחידושן זיך 648 פֿאַרחלומט
פֿאַנטאַזיע 846
ניט-אָפּגעהיט 814 פֿאַרחלשט
הונגעריק 266
קראַנק 420
פֿאַרחתמענען
פֿאַרמאַכן 167, 43
פֿ' זיך פֿאַר 475 פֿאָרט 452
פֿאַר טאָג 82
פֿאַרטאַמעווען 167, 445 פאַרטאָן וו
פֿאַרשווענדן 607
אויסגעבן 490
פֿאַרקויפֿן 484
פֿאַרלײַען 491
פֿאַרטאָן אַרי
באַשעפֿטיקט —4 פֿאָרטאָפּלען 58, 25 פאָרטאַקט 288, 882 פאַרטויבן
מאַכן טויב 288
מאַכן אומשפּיריק 258
טומלען 280
פֿאַרטוישן
— פֿאַרבײַטן
פֿאַרטומלען 280
פאַרטון
פֿאַרשווענדן 607
פֿאַרנוצן 405
אויסגעבן 490
פֿאַרקויפֿן 484
פֿאַרלײַען 491
פֿאַרטונקלען
פֿאַרשוואַרצן 296
פֿאַרפֿינצטערן 290
זײַן מערווערטיק 28
פֿאַרטושן 851 פֿאַרטושען 257 פֿאָר(ט)זעצונג
— המשך
פֿאַרטייבן
מאכן טויב —2
מאַכן אומשפּיריק 268
טומלען 280 פֿאַרטיידיקן (זיך)
פֿאַרענטפֿערן (זיך) 588
מלחמה 452
פֿאַרטײַטשן 849 פֿאַרטיילן
גענן 479
באַשווינדלען 863 פֿאַרטײַען זיך 861 פֿאַרטיליקן
מאָרד 244
צעשטערונג 107 פֿאָרטיפֿיקאַציע 462, 208 פאַרטיפן זיך
זײַן אָפּגעהיט 818 פֿאַרטיק מאַכן
צוגרייטן 898
ענדיקן 43
פֿאָרטל 897, 863 פאַרטעך 522
קאַרטעמפּן 162 פאָרטעפּיאַן 286 פאָרטקע 118
פאָרטראָג 359, 373 פאַרטראָגן (זיך)
זטן שלום מיט 455, 883
זײַן פּאַסיק 15
פֿ' ווערן 111 פֿאַרטראָגן אַרי
באַשעפֿטיקט 433 פֿאָרטראָגן 859, 878 פאַרטראַכטן 897 פאַרטראַכטן זיך
געדאַנק 809
פֿאַנטאַזיע 846
וואַקלען זיך 888 פֿאָרטראַף 869 פֿאַרטרוימט 846 פֿאַרטרויען
באַפֿולמעכטיקן 460
פֿאַרטרויערט עס
פֿאַרטריבן ווערן 111 פֿאַרטרײַבן 193, 604 פֿאַרטרינקען
צוטרינקען 264
דערטרונקען ווערן 196
פֿאַרפֿלייצן 228
פֿאַרשווענדן 607
פֿאַרטרינקעניש 228 פֿאָרטרעגער 860, 878 פֿאַרטרעטן
פֿאַרנטטן 95, 400
פֿאַרלעשן פֿטער 257 פֿאַרטרעטער 460, 95 פֿאַרטרענקען 228
פֿאַרטשאַדען 258
פֿאַרטשעפּען 447
פֿאַריאָגט 488
פֿאַריאָגט ווערן 111
פֿאַריאָגן 198
פֿאַריאַכמערט 488
פאַריאָמערט 612
פֿאַרייִאושט 588, נס פֿאַרייִדישן 285
פֿאַריסעער 611
פֿאָריע 681
פֿאַריענקען זיך 876 פֿאַרירשונג בּא
פֿאַרכּישופֿן
אײַנפֿלוס 894
פֿאַרכאַפּט ווערן
אַנטציקט ווערן 508
שטאַרבן 243
פֿאַרשוווּנדן ווערן 188 פֿאַרכאַפּן
פֿאַרנעמען 481, 482
אַנטציקן 508, 511 פֿאָרכט 589
פֿאָרכטיק
שרעקלעך 689
גרויס 20
פֿאַרכליניען זיך מט פֿאַרכמאַרעט 290
פֿאַרלאַג 879
פֿאַרלאָזלעך
זיכער 822
878
פֿאַרלאָזן
פֿאָרמעל
פֿאַרלאָזן
אָפּגיין 188
אײַנלאָזן 478
רעזיגנירן פֿון 461
לאָזן וואַקסן 249 פֿאַרלאָזן אָדי
אומפֿרוכפּערדיק 281
עלנט 57, 565 פֿאַרלאָזן זיך
פּשרה 455
פֿאַרלאַטען 44, 626 פֿאַרלאַנג
באַגער 541
זויליקייט שאַ
באַפֿעל 462
בקשה 472
פֿאַרלאָפֿן
פֿאַרגאַנגען 75
געשען 99
ניט-אָנזעעוודיק 351, 292 פֿאַרלאָרן
אָנגעוואָרן 496
צעטומלט 842
פֿאַרצווייפֿלט 538, 512
אומזיכער 823, 888
פֿארטראַכט 809, 814
פֿאַרפֿאַלן 188 פֿאַרלויבן 583
פֿאַרלוימדן
— באַשולדיקן
— רכילות
פֿאָרלויפֿיק
— לעת-עתּה פֿאַרלויפֿן
פֿאַרגאַנגענקייט 75
געשען 99
פֿאָרלויפֿער 89 פֿאַרלוירן
אָנגעוווירן 496
צעטומלט 842
פֿאַרצווייפֿלט 528, 512
אומזיכער 823, 888
פֿאַרטראַכט 809, 814
פֿאַרפֿאַלן שבּ פֿאַרלוסט 496
פֿאַרלושען 288
פֿאָרשלאָג 471
פּלאַן 897
פֿאַרלייגן
פֿאַרלירן 496
פֿאַרמאַכן 167
קרייצן 524
עטאַבלירן 106 פֿאַרלייגן זיך
געוועט 516
שנאָרערײַ 472 פֿאָרלייגן 471
פֿאַרלײַדן
האָבן געדולד 509 פֿ פֿאַרלײַבטן 620 פֿאַרלײַכטערן
פֿ' אַ משׂא 207
מאַכן גרינגער —4
העלפֿן 446
טרייסטן 618
פֿאַרלײַען 491
פֿאָרלייענען 859 פֿאָרלייענער 888 פֿאַרלייקענען 882 פֿאַרלייטן 205
פֿאַרלירן
היזק האָבן 496
פֿאַרשפּילן 516 פֿאַרלירן זיך
בלאָנדזשען 180
זײַן ניט-באַשלאָסן 888 פֿאַרלעבן
הוצאה 490
פֿאַרשווענדן 507 פֿאַרלעבן זיך 489 פֿאַרלעגן
אַלט 425, 75
— צעטומלט
פֿאַרלעגנהייט 828 פֿאַרלעגער 879
פֿאַרלעגערט 426, 75 פֿאַרלענגערן
שטח 117
פֿאַרלענדן
מאָרד 244
צעשטערונג 107 פֿאַרלעשן
פֿאַרם 251
פֿאַרמאָגן 476
פֿאָרמאַט 17
פֿאַרמאַטערן זיך בּא פֿאַרמאַכן 167, 445 פֿאָרמאַל
נאָרמע 52, 598
מאָדע 680
אָפּגעהיט 818
אופֿן ריידן 874
ביוראָקראַטיע 459 פֿאָרמאַליזירן 598 פֿאַרמאַציע 4
פֿאָרמאַציע
פֿורעם 151
אײַנשליסונג 85
פֿאַרמאַצעווטיק 427 פֿאַרמאָצעווען 208 פֿאַרמוחן זיך 809 פֿאַרמויערן 167
פֿאָרמולאַר 877
פֿאָרמולירן 598
פֿאָרמולע 698
פֿאַרמיאוסן 542
פֿאַרמיטלט 401
פֿאַרמיטלען 402
פֿאַרמינערן 26, 64 פֿאָרמירן
פֿאָרעם 151
שאַפֿן 106
אײַנשליסן אין 35 פֿאַרמישן 29
פֿאַרמישפּטן 602
פֿאָרמל 698
פֿאַרמסרן 587
פֿאָרמע
צושטאַנד 7
פֿאָרעם 151
מאָדעל 18
פֿאַרמעגלעך 497
פֿאַרמעגן
אייגנס 476
רײַכקייט 497
גרויסצאָליקייט 67 פֿאָרמעל
נאָרמע 62, 598
מאָדע 680
אופֿן ריידן 874
ביוראָקראַטיע 459
פֿאַרמעסטן זיך
פֿאַעווייפֿלען
פֿאַרמעסטן זיך
אימפּולס 183
געוועט 450
פֿאַרמעקן 867
פֿאַרמערײַ 251
פאַרמערן 25, 280 פֿאַרמשכּונען (זיך) 492 פֿאָרן 170
פֿאַרנאָטירן 866
פֿאַר נאַכט 88, 290 פֿאַרנאַכלעסיקן
צײַט 90
אַרבעט 814
פֿאַרנאַנט 545, 853 פֿאַרנאַרן 868, 894 פֿאַרנודזשען 619
פֿאַרנומען
טעטיק 483
באַזעצט 111
פֿאַרניט(עווע)ן
צונאָגלען 167
צוברוינען 261, 298 פֿאַרנייגן זיך 190, 556 פאַרניינען 832
— פֿאַרנעפּלט
פֿאַרנעם
מאָס 17, 117
שטח 108
וויכטיקייט 413
באַגריף 808
פֿאָרנעם 544
פֿאַרנעמען
פֿאַרכאַפּן 481, 482
הערן 287
באַזעצן 111, 452
אַרעסטירן 470
שמעלן 118, 626
באַנעמען 308
פֿאַרנעמען זיך
אָפּגיין 188
באַשעפֿטיקונג 453, 488 פֿאָרנעפּלט 851
פֿאַרס
טעאַטער-שפּיל 888
אומוויכטיקייט 4בּ4 פֿאַרסטריגעווען 626 פֿאָרסירן
צווינגען 464
געזאַנג 282, 283
פֿאַרסכהבּלען 82, 64 פֿאַרסמען 425, 244 פאָרסע 581
פֿאַרעלטערט
אַלט 86
פֿאָרעם
פֿאָרעמדיקייט 161
נאָרמע 62
מאָדע 580
צושטאַנד 7
פֿאַרענגט 498
קאַרענדיקן 48, 474 פאַרענדערלעך
— בײַטעוודיק
פֿאַרענדערן
— בײַטן
פֿאַרענטפֿערן
אָפּפֿרעגן 825
דערקלערן 849
פֿ' זיך נתּירוץ) 588 פֿאַרעסן זיך עס
פֿאַרעפֿנטלעכן
באַקאַנט מאַכן 353
פּובליקירן 379
פֿאַרעקשנען זיך 887 קאַרערגערן 425
קאַרערלעכן 580
קאַרערן 580
קאַרפּאַטשקען 416
אַאַרפּאַכטן 491
קאַרפּאָרעט 438
פֿאַרפּלאָנטע(ר)ן 88, 448 אַאַרפּראָבקעווען 167 פאַרפּראַווען
פֿאַרבעסערן 64
פֿאַרפּראָטאָקאָלירן 866 קאַרפּראָפּן 167
פאַרפּרעסן 526, 118
פֿאַרפֿאָגעט —2
פֿאָרפֿאַל
פֿאַרלירן 496
פֿאַרשוווּנדן ווערן 188 , פֿאַרפֿאָרן
צופֿאָרן צו 187
מאַכן אַ טעות 886
הוצאה 490
שלאָגן 183
פֿאַרפֿוילט סט
קאַרקינצטערן 290
קאַרקיקסירן 866
פאַרפירן
אָפּנאַרן 868
אַנטוישן 687
זנות 597
פֿ' אַן ענין 400
עטאַבלירן 106
באַאײַנפֿלוסן 894
פֿאַרפֿל 268
פֿאַרפֿלוכן
— פֿאַרשעלטן
ן
דורכלאָזן 86, 578 מעכן אַ טעות 836 קאַרקעסטיקן 208
קאַרפרעמדן זיך 568 קאָרץ 219
פֿאַרצויבּערן
פֿאַרשווערער
פֿאַרצויבערן
כּישוף 615
פֿאַרצוימען 140
פֿאַרצוקן —2, 1 פֿאַרצוקערן
מאַכן זיס בּע
פֿאַרקויפֿן 484, 502 פֿאַר צײַטנ(ס) 75
פֿאָצייכן 865, 845 פֿאַרצייכענען 866, 877 פֿאַרציילן 873, 858 פֿאָרצימער 114
פֿאַרציִען
פּעסטען 561, 889
פֿ' רויך 219, 265 פֿאַרצירן (זיך) 529, 626 פֿאַרצירעווען 4, 626 פֿאַרצן 219
פֿאַרצערטלט
צעפּעסטעט 661
קאַפּריזנע 389
פֿאַרצערן
פֿאַרנוצן 405
צעשטערן 107
ווערן מאָגער 118 פֿאַרקאָכט
באַשעפֿטיקט 488
פֿאַרקאָפּטשען 296, 416 פֿאַרקאָרק(עווע)ן 167 פֿאַרקויטיקן 416
פֿאַרקוילן 256
פֿאַרקויף 484
פאַרקויפט
פֿאַרשקלאַפֿט 466
קאָרומפּירט אס
פֿאַרקויפֿן
פֿאַרהאַנדלען 484
.ווערן פֿאַלש 868 פֿאָרקומען
פּאַסירן 99
אויסווײַזן זיך 829 פֿאַרקוקן
ניט זען 806
ניט טאָן חוב 678
מאַכן אַ טעות 886
ניט מקפּיד זײַן 814
פֿאַרקוקן זיך
פֿאַרגאַפּיען זיך 805
אימיטירן 10
מאָס 118
צאָל 26
פאַרקנייטשן
פֿאַלדן 165
פאַרקערט וו רן 93 פֿאַרקער-מיט 174 פֿאַרקערן
רייניקן 415
אומגיין 554
פֿאַרקערפּערן 8, 282 פֿאַרקרומלעכן 154 פאַרקריגן זיך 447 פאַרקריכן
זטן אין 111
קומען 187
מאַכן אַ טעות 886 פֿאַרקרימען (זיך)
קרומקייט 154
רוגז 682
פֿאַרקריפּלען 5ש, 152 פאַרקרענקען
קראַנק ווערן ש
הוצאה 490 פֿאַררשטן, פֿאַרראָטן 689 פאַררופן
פֿ' אַ פֿאַרזאַמלונג 47
פֿאַרבעטן 664 פֿאַררופֿן אַרי
גוטער נאָמען 644
שלעכטער נאָמען 645 פֿאַררופֿן זיך818 פאַררוקן 851 פאַררוקן זיך 111 פֿאַרריגלען 167 פאַררײַבן 867 פאַרריידן
כּישופֿן 615
באַרויִקן 518 פֿאַררייטלען זיך
רויטקייט 299
צניעות 596 ש פֿאַרריקט
— פֿון זינען פֿאַררעדן
כּישופֿן 615
באַרוּיקן 513 פֿאָררעדע 89, 381 פאַררעטער 689 פאַרשאַטן אַט פֿאַרשאַפֿן זיך
קריגן 489
לאָזן זיך באַדינען 462 פֿאַרשאַרט 597 פֿאַרשאַרצן 197 פֿאַרשוווּנדן ווערן 188, 75 פֿאַרשווײַגן
מנטל זײַן 582
זײַן מילד 46 פֿאַרשווינדן 188, 75 פֿאַרשוועכן 408, 581 פֿאַרשווענדן 507, 5— פֿאַרשווערונג 897 פאַרשוועריקן 48 פֿאַרשווערן
שווער מאַכן 448
משביע זײַן 615 פֿאַרשווערן זיך 358 פֿאַרשווערער 897
פֿאַרשולדיקן זיך
פֿאַרשעלמן
פֿאַרשולדיקן זיך
492
זינד 574
פֿאָרשונג 816
פֿאַרשטאַנד
קלוגשאַפֿט 889
פֿאַרשטאַנען
אומטעם 29
פֿאַרשטאָפּן 167, א פֿאַרשטאָקט
פֿאַרעקשנט 887
שלעכטהאַרציק 667
אומשפּירעוודיק 8ש, 509 פֿאַרשטאַרט
פֿאַרגליווערט 2%
האַרט 212
אומשפּירעוודיק 253, 509
שלעכטהאַרציק 567 פֿאַרשטאַרקן 208
פֿאַרשטוביקן 248
פֿאַרשטויבן 416
פֿאַרשטויסן 198
פֿאַרשטומט ווערן 375 פֿאַרשטומפּ(יק)ן 162 פֿאַרשטונקען ווערן 425 פאַרשטופּן 351
קאַרשטופּן זיך 111 פאַרשטיין
אינטעלעקט 308
קלוגשאַפֿט 889
מיינונג 329
פֿ' זיך אויף 437
פֿאָרשטיין
האָפֿענונג 635
באַשערטקייט 100 פֿאַרשטיינען 244
פֿאַרשטיינערט
פֿאַרגליווערט 255
האַרט 212
אומשפּירעוודיק 253, 509
שלעכטהאַרציק 567 פֿאָרשטייער 460
פֿאַרשטעלן
שטערן 5—
פֿאַרהוילן 351
פֿאַרטונקלען א
פֿאַרשטעלן זיך
מאַסקירן זיך 868 פֿאָרשטעלן (זיך)
פֿאַנטאַזיע 6—
איידלקייט 556
טעאַטער 881
פֿאַרשטענדיק 889, 808 פֿאַרשטענדיקן אַש פֿאַרשטענדיקן זיך
שלום מאַכן 455 פֿאַרשטענדלעך
מיט אַ זינען 847
מיגלעך 820
פֿאַרשטענדעניש
פֿאַרשטעפּן 107, 626 פֿאַרשטעקל 167
פֿאַרשטעקן
פֿאַרשטאָפּן 107
פֿאַרהוילן 351
פֿאַרשטרײַכן 867 פֿאַרשטריכלען 867 פֿאַרשידן 12
פֿאַרשיידן 12
פֿאַרשיידנמיניק 29 פֿאַרשיידנפֿאַרביק 804 פֿאַרשײַט 697
פֿאַרשײַנען 520
פֿאַרשימלט ווערן 425 פֿאַרשיקונג 470, 604 פאַרשיקן 406, 193 פֿאָרשלאָג
פּראָפּאָזיציע 471, 897
מוזיק 283
פֿאַרשלאָגן
פֿ' אין נקאָליר) 807
פֿ' זיך איז 111
פֿאַרשלאָגן אַרי
פֿאַרהוילן 351
פֿאָרשלאָגן
— פֿאָרלייגן
פֿאַרשלאָסן
פֿאַרהוילן 351
ברוגז 562
פֿאַרשלאַפֿט ווערן 420 פֿאַרשלאָפֿן 90
פֿאַרשלאָפֿן טדי
ניט-אָפּגעהיט 814
אומטעטיק 484 פֿאַרשלומפּערן 416 פֿאַרשלײַדערט ווערן בבּ פֿאַרשלייערן
פֿאַרהוילן 351
פֿאַרקויפֿן 84.
חתונה מאַכן 588 פֿאַרשלייערן זיך 522 פֿאַרשלינגען
עסן 264
צעשטערן 107 פֿאַרשליסן 167 ש פֿאַרשמאַכט
הונגער 266
קרענק 420
פֿאַרשמאָלן 118 פֿאַרשמאָלצן
צוגעפּראַוועט 270, 260
אומריין 416 פֿאַרשמוצן 416 פֿאַרשמײַסן 244 פֿאַרשמירן
פֿאַרמאַכן 176
פֿאַרשמוצן 416
געבן שוחד 690
פֿאַרענטפֿערן שס פֿאַרשמעל(ער)ן 118 פֿאַרשמעלצן
צופּראַווען 260
פֿאַראומרייניקן 416
מעטאַל-אַרבעט 205 פֿאַרשמעקן
גוטער ריח 5
פֿאַרגלוסטן 641 פֿאָרשן 815
פֿאַרשנאַרן 426 פֿאַרשנורעווען 80 פֿאַרשנײַדן
קאַליע מאַכן 425, שס
צעשטערן 107
טייטן 244
קאַסטרירן 1 פֿאַרשניצן 161
8
פֿאַשעמען
פֿורעמען
פֿאַרשעמען 681 פאַרשעמען זיך 696 פאַרשענערן
שיינקייט 620
פֿאַרשענקען 479 פאָרשער
חוקר 809
אויספֿאָרשער 816 פאַרשפּאָטן 618 פֿאַרשפּאַרן
פֿאַרמאַכן 167
שטערן 5—
פֿאַרדעמדיקייט 89
מוזיק 284
טעאַטער 888
פֿאַרשפּיליען 167 פֿאַרשפּילן
פֿאַרלירן 496, 616
מוזיק 284 פֿוטבאָל 514 פֿוטוריסט 868 פֿוטליאַר 408 פֿוטער
מאַנטל 522
רויכוואַרג 526
שפּטז 258 פֿוטערוואַרג 625 פֿוטרינע 141, 118 פֿויגל 247
פֿויגלדיק
לייכט ש
גוטער מצב 497 פֿויגלנעסט 248 פֿויגל-שרעקער 589 פֿולאַר 624
פֿולבלוטיק
רויט 299
הייסבלוטיק 510
שטאַרק 419 פֿולוואַרק 261 פֿוליעריק ש
פֿאַרשפּעטיקן (זיך) 88 פֿולמאַכט —4 פֿאַרשפּעטן 618 פֿאַרשפּענדירן 5 פֿאַרשפּרייטן
באַדעקן 188
באַקאַנט מאַכן 858 פֿאַרשפּרייטן זיך
באַקאַנט ווערן 858
מאריך זײַן 874 פֿאַרשפּריצן 416 פֿאַרשפּרעכן
כּישוף 615
— צוזאָגן
פֿאַרשפּרעכער
פֿוגע
אויסהוילונג 160
פֿולקום
פּערפֿעקציע 411
פֿולשטענדיק 82
פֿומיגאַציע 2
פֿונאַנדערבינדן בּאַ
פֿונאַנדערגיין זיך
צעשפּרייטונג 48
ניט-אײַנשטימונג 882
אָפּאָזיציע 7—
מאַכן אָרדענונג 87
פֿאַרשטײַן 808 פֿונאַנדערקלייבן (זיך)
מאַכן אָרדענונג 37
פֿאַרשטיין 808
פֿונדירן
גרינדן אַ פֿאָנד 479
טראַקטירן 654
פֿונדעווען 554
פֿון זינען 8
פֿונט
געוויכט 206
מטבע 486
פֿונצענטרישקייט 48 פֿונק
ליכטיקייט 289
פֿונקציאָנאַר 485, 469 פֿונקציע
טעטיקייט 488
בּאַשעפֿטיקונג 486
אַמט 459
קלאַס 49
מאַטעמאַטיק 64
פֿוס
אַנאַטאָמיע —2
אָפּפֿאַל 410
פֿוס-האַרמאָניע
—פֿיסהאַרמאָניע פֿוסנאָגע
פּעטשאַ 258
פֿוקס 247
פֿונאַנדערגרענעצן 140 פֿוראַזש 8*, 28
פֿוראָר 495
פֿורטקע 118
פֿוריע
פֿורמאַן 178
פֿורעמען
שאַפֿן 106
אײַנשליסונג 85
פֿונאַנדערזאָגן
באַפֿעלן 462
פֿאַרטײַמן 849
פֿונאַנדערלאָזן
באַפֿרײַען 469
.צעשפּרייטן 48
פֿונאַנדערפֿאַלן
אויפֿבינדונג 81
קאַליע ווערן 5—
פֿונאַנדערקלייבן (זיך)
פֿיסקאַל
פֿוש(עווע)ן שפּ
פֿושער 438
פֿי
— פֿיך
פֿיאַלקע 30
קיאַסקאָ 496
פיאַקער 178
פֿיאָרד 226
פֿיבער
פֿאָדעם 123, 249 פֿיבעריש
הייסבלוטיק 510, 438 פֿיברע אַנ
פֿיגור
קערפּער 240, 368
באַרימטקייט 644
מאַטעמאַטיק 64
אופֿן ריידן 874
מאַנעקען 626
פֿיגוראַטיוו 874, 317 פּיגוראַנט אַש, 615 פיגוראַציע
פֿאָרעם 161
מוזיק 284
פֿיגורירן
מאָלערײַ 868
פֿידל 286
פֿידלען 283
פֿידלער שע
פֿיזיאָלאָגיע 241
פיזיאָנאָמיע 240, 807 פֿיזיק 104
פיזיש 3
פֿיטערן (זיך) 264, 248 פיי
בעל-חי 247
פֿוטערוואַרג 525 פֿײַג אַש
פֿײַגנבוים סש
מכשיר 35
קויל 454
פֿײַלן 205, 215, מבּ
פֿײַלן-בויגן 464
שיין 520
באַשיידן 596
פֿילעוודיק 508
אופֿן ריידן 874
גוטער געשמאַק 683
שיטער 211
יושרדיק 573
אומהאַפֿטיק 209
קליינפֿאַרנעם 118
פֿײַנגעפֿיל
גוטער געשמאַק עס
איידלקייט 556
צניעות 596 פֿײַנדשאַפֿט 658 פֿײַנקוכן 258
פֿײַנקונסט —8 פֿײַנשמעקער 583, 889 פֿייע 608
פֿײַער
ליכטיקייט 29
היץ 254
הייסבלוטיקייט 510, 483
שיסערײַ 452 פֿײַער-אָוונט 4 פײַערוואַרג 29, 561 פֿײַערונג 551 פֿײַער-זיכער 430, 167 פײַערטאָג בּסס פֿײַערטאָפּ 34 פֿײַערלעך 551 קײַער-לעשער 257 פײַערן
ברענען 256
שיסן 279, 183, 452
קאָכן זיך 510
— יום-טובן
פֿײַער-פּאַסטקע 114
פֿײַערפּלאַץ 264
מוזיק-אינסטרומענט 26
ליולקע 2
פֿײַפֿקע 228
פֿײַקע —2
פֿיך 247
פֿילאָזאָף 809
פֿילאָלאָגיע 869
פֿילאַנטראָפּיע 479, 666 פֿילאָסאָף 309
פֿילאָסאָפֿירן 809
פֿילאָסאָפֿעם 862
פֿילהאַרמאָניע 284 פֿילהאָרן 262
פֿיל-ווייניק 17
פֿילטער 415, 884 פֿילטראַט 218
פֿילטרירן 415, 218 פֿיליאַלע 84
פֿיליבוסטער 445
פֿילן
שפּירן 252, 509
טעם 207
פֿאָרש(ט)ן 815
פֿילפֿאַרביק 804
סוף 48
מוזיק 284
טונקל 290
שוואַרץ 296
שלעכטער מצב 498
אומוויסן 884
זײַן ליכטיק 289
פֿיסהאַרמאָניע 26 פֿיסק(וס) 487
פֿיסקאַל 601
פֿיפיק
מיגל
פֿיפֿיק
פֿיצקען 188
פיקטיוו
פֿאַנטאַזיע 846
פֿיקסירן 98, 322
פֿיקציע
פֿאַנטאַזיע 846
— בעלעטריסטיק פֿיר
אײַנפֿיר 62
פֿירגריזל 861, 877 פֿירהאָבן
מחלוקת 7—
זנות 597
פֿירהאַלטן 684
פֿירהאַנג —1
פֿירהויז 114
פֿירוואָרט
ליטעראַטור 881, 89
פֿירוואַרפֿן —5, 687 פירונג
מינהג 52
מעטאָד 401
אַריבערטראָג 172 פֿירזאָרג 8—
פֿירטאָן 2
פֿירלייענער 888
פֿירמאַמענט 462
פֿירמע
האַנדלסהויז שפּ
נאָמען 870
פֿירן
אַריבערטראָגן 172
דירעקטירן 459 פֿירן זיך
מינהג 52
פֿירנעמען זיך
אונטערנעמונג א
באַשלאָסנקייט 887 פֿירעק 64
פֿירער
מנהיג 459
מטבע 486
פֿירשט 544
פֿירשטנשאַפֿט 109
פֿירשפּרעכער
פֿאַרטיידיקער 588
פֿאַרמיטלער 402
פֿאַרטרעטער 460
דראַגאָמאַן 601 פֿירשריפֿט 877
פֿיש
נעל-חי 47פּ
פֿישאייל 221
פֿישביין 240, 204 פֿישן
אַרויסציִען 184
פֿלאָט 176
פֿלאַטערל 247
פֿלאַטערן
ווי-רירן 202, 899 פֿלאַטערקאָפּ 97, 890 פֿלאַך מ 159, 64 פֿלאַך אַרי
פּלאַטשיק 159
ניט-טיף ש
האָריזאָנטאַל 181
ניט-באַטעמט 269
עם-האַרציש 884
טעמפּ 509
פֿלאַכלאַנד 225
פֿלאַם
ליכטיקייט 289
וואַרעמקייט פּט
פֿטער 256
הייסבלוטיקייט 510 פֿלאַמען
ברענען 256
זײַן ליכטיק 289
זײַן רייט 299
פֿלאַנק 147
פֿלאַנקען
אַנאַטאָמיע —2
פֿלייש 258
פֿלאַסטער ש פֿלאַסטערן
— ברוקירן
ברענען 256
זײַן ליכטיק 29
זײַן הייסבלוטיק 510, 488
פֿלוכן
— שעלטן
פֿלוס
געוואַסער 6
נעשאלץ 217
אומריין וואַסער 416
באַוועגונג —1 פֿלוספֿעדער —2 פֿליאַסקען
אַנאַטאָמיע —2
טייל 84
שנײַדערײַ 626
מייל שרויף א
פֿליגל-אַדיוטאַנט
פֿענאָמענאַל
פֿליטערגאָלד 626 פֿליטערטעג
— קושוואָך פֿליטערלעך 529, 626 פֿליטערן 289
פֿלייט 286
שפּײַז 258
משות אַ
פֿליישיק
פֿלייש —2
ווייך 218
פֿעט 117
טעטיקייט 433 פֿליכטלינג
— פּליט פֿלימאַשין 177
נאַס 228
באַוועגלעך 168
לײַכט
אופֿן ריידן 874 פֿליסן: 68, 2 פֿליספּאַפּיר 867 פֿליִען
שוועבן 177
פֿלוער
פּילאָט 177
טעטיקער 488, פֿליקן
פֿ' פֿעדערן 184
פֿלירט 661. 681 פֿלעגמאַטיקער
געלאַסענער 489
קאַלטבלוטיקער 609
פֿוילער 484
פֿלעגמע
לייכעע. 416
געלאַסענער 489
קאַלטבלוטיקער 609
פֿוילער 484
פֿלעדערגראָז 20 פֿלעדערוויש 415 פֿלעדערל 247
פֿלעדערמויז 247 פֿלעכטן 524, 157 פֿלעכטנגראָז 260 פֿלעק
אומריינקייט 416
פּלאַץ 108, 110 פֿלעקל 205
פֿלעקן 804
פֿלעקסיע 218
פֿלעקסן 240
פֿעאָדאַל
גוטבאַזיצער 251
הערשער 466
פֿעבוס 614 א
פֿעדעמען 626
פעדער
אַנאַטאָמיע 240
טעכניק 486
פּען 877
פֿעדעראַליזם 56* פעדעראַציע
פֿאַרבינדונג 80
רעגירונג 456
פֿעדערוויש 415 פֿעדערונג 181
פֿעדעריק פּבּע
פֿעדערן זיך 87
פעדערשטריך 877 פֿעט 117
פֿעטוס 229
פֿעטן 117
פֿעטס
ביאָלאָגיע 241
אייל 221
פֿעטער 289
פֿעטשט פ 241
פֿעוק(ייט)
מיגלעכקייט 8
פֿעכלדיק
ליכטיק 289
ריין 415
פֿעכלען
זען ריין 415
זײַן ליכטיק 289 פֿעכער 522, 219 פֿעכערן
קילן 255
זײַן ריין 415
זײַן ליכטיק 289 פֿעל 240, 525
געשפּרייט 108, 109, 54
אַגריקולטור 251
פֿעלדמאַרשאַל 458 פֿעלדפֿעבעל 458 פֿעלדשער 427
פֿעלטריט
טעות 886
דורכפֿאַל 496
אומגאַנצקייט 88
ווייניקייט 66
זינדיקן 574
ניט געלינגען 496 פֿעלן זיך 188 פֿעלער
טעות 886
קרענק 420
פֿעלשן
פֿאַלשעווען 868
פֿענאָמען
וווּנדער 643
געשעעניש 99
פֿענאָמענאַל
נוט 411
גרויסי ש
פֿענדל
פֿענדל 2
פעסט מ
פֿײַערונג
פֿעסט אַרי
האַפֿטיק געדיכט 210 האַרט 212
אימנײַטעוודיק 98 נאַ-לאָסן 887 ייטיק 540
פֿעסטונג
פֿעסטיקן 57
פֿעסטשטעלן
לעקקע 522
פֿעפֿערל
פֿעפֿערמינץ
פֿעפֿערן 0—
פֿערד-און-וואָגן ן
לערדנעיעג 514
פערז
פּאָעזיע 882
פֿער-ענטאַציע ייאָלאָגיע 1— שיי- 222
פראַגע
פֿראַנט 529
פֿראָנט
פֿאָרנט 146
מלחמה 452
ליאָנטאָוויק 55.
פיאַנטעייען 529
פֿראַקציע
טייל 84
פֿרוי
פֿרייען-האַנדל 597
פֿרויענצימער .23
פֿרוכט
פֿערטל
פֿערטקע 118
פעריען
וואַקאַציע
פֿרוכטבוים
פֿריזור 528
פרט
פֿרײַליידיק א
פרײַשפּרעכן
פֿרילינג אֶן
פרוער
פֿאַרנאַנגענקייט
פֿריץ
פֿריצײַטיק
צומרעגען
פֿריצײַטיק 87
פֿריצעווען 863
פֿרירן
געדיכטקייט 210
פֿריש
נט 81
געזונטנוציק 418
טעטיק 488
אײַליק 440
מונטער 511
קאָליר 293
פֿרישטיק 258,
פֿרעבעליסטין 860 פֿרעגן 815
פֿרעגצייכן 869
פֿרעך 549
פֿרעזער 205
פֿרעמד
אומפֿרײַנדלעך 553
דערווײַטערט 119
ניט-באַקאַנט נסוד) 851
אומשײַכות 9
ניט-צוגעהעריק 86
אויסנעמיק 68
אָביעקטיוו 6
פֿרעמדקערפּער 86
פֿרעסן 264
פֿרעסער
עסער 264
מויל 240
פֿרעסקאָ 113
פֿרעסקאָ-מאָלערײַ 868
פֿרעקווענץ 91, 856
צ
צאינה-וראיגה —אַ צאָל
מיספּר 17, 64
טייל 84
מערצאָליקייט 65
קליינצאָליקייט 66
צאָלן 498
צאַמען 470, 248 צאַמען זיך 509, 594 צאָן
אַנאַטאָמיע 240
טעכניק 486
צאָנבערשטל 415 צאָנווייטאָג סט צאַנקען 26
צאַנקערײַ 447
צאָנשטעכער 161 צאַפּ 247 צאָפּ 628
צאַפּלען זיך02ע צאַפּן מ
סטאָליערײַ 116
שטאָפּער 167
באָטאָגיק 249, 0ש צאַפּן
אַרווסציִען פּע
באַשווינדלען 868
צאַצ(ק)ע
קינדערשפּיל 617
גוטקייט 411
בלימל 250
צאַצקען זיך
פֿאַרגעניגן 511
ליבעניש 661 צאַר 456
צאַראַפּען 183
צאַרט
שיטער 211
אומהאַפֿטיק 209
איידל, 666
מילד 405
פֿילעוודיק ,508
גוטער געשמאַק 683
גוטהאַרציע. 666
שטיל אַע
שוואַך 420
מאָגער 118
קאָליר 296
מוזיק 283
מאָלערײַ' 868
צניעות 596
צאַריזם 456
צאָרן 610
צאָרענען 610
פּאַרטיי 448
מישפּט בּא
צדדימדיק 827
צדה-לדרך 408, אַש צדיק 611 צדיקת 611
צדקה 479
צדקה-פּושקע 487 צד שבּנגד 47, 332 צואה 416
צואייגענען 476, 481 צואײַלן
דערנע(ע)נטערן זיך 187
אַקטיווירן 894 צובאָמקען
זינגען 288
צובונד 80
צובינע 80
צובעטן 87
צובער 268
צוברוינען 298
צוברענגען
ברענגען 172
פֿאַרמערן ש
פֿאַרווײַלן זיך 614
צוזאַמענפֿאָרן זיך
צוג
המשך 45
פּראָצעסיע 170, 651 באַן 174
לופֿט 219
פֿעדעדשטריך 877
צוגאָב 25
צוגווינט 219
צוגווינטעווען 80
ציעענע(ע)נטערן זיך 187
צוגנבענען 482
צוגנבענען זיך 187
צוגעבן
מוסיף זײַן 25
לענגער מאַכן 117
צוגעהער 85, 270
צוגעהעריק 85
צוגעהערן 85
צוגעהערן זיך 289
צוגעוווינען זיך 62
צוגעלאָזט 465
צוגעלעגערט
גרילציק 282
צוגענגלעך
מיגלעך 820
פֿאַרשטענדלעך 847 גרינג 4—
נאָענט 120
וואָלוול 508
אופֿן ריידן 874
צוגעשריבענער 116
צוגרייטן
גרייטן 408
באַאַרגעטן 898
צודאַטן 5
צודינען 666
צודעקן 188, 167
צודרייען 80
צודרינגלעך 667
צוהאַקן 80, 167
צוהאָקן 80
צוהונגערן 266
צוהייליקן 6—
צוהעלפֿן 6—
צוהערן זיך
אײַנהערן זיך 287 פֿאָלגן 466
זײַן אָפּגעהיט 818
צוהערער 287
צוהערערשאַפֿט 287, 283
צוואָגן (זיך) 415
צוואה 479
צוואַנג 205
צוואַנגאַרבעט 404, 486
צוואַנגמיטל 464
צוואָרעך 258
צוּוואַקס 25, 117
צוּוואַקסן
פֿאַרבינדונג 80 פֿאַרלענגערונג 117
צוּוואַרטן 88
צוּוואַרעמען 260
צוּוואַרפֿן
אָפּגעבן 480
פֿאַרמערן 25
צוּוווּקס 25, 117
צוּווינטש(עווע)ן 658
צו וויסן טאָן אַש
צוּווירצן סע
צוויבאַק 258
צוויט 250, 249
צוויטשע(ר)ן 281
צווילינג
צוויי 58
קינדער 288
צווינגען 464
צוויק 258
צווישן 140
צווישן אַנאַנד 8
צווישנבאַציִונג 8
צווישנרוף 873
צווישנשייד 14
צווישנשײַכות 8
צווישנשפּרייט בּע
צווײַג
באָטאַניק 249 טייל 84, 49 אָפּשטאַמלער 22 באַשעפֿטיקונג 435
צוויידײַטיק
— צווייטײַטשיק
צווייזײַטיק
אופֿן ריידן 874
זינען 847
צווייטקלאַסיק 24
צווייטראַנגיק 24
ספֿק 828
אומגלויבן 880
צווייפֿללאָז
— אָנספֿקדיק
צוועק 892
צוועקמעסיק 409
צוזאָגן 474
צוזאַמען מ 80
צוזאַמען איווו 68, 26
צוזאַמענבונד
פֿאַרבינדונג א
שײַכות 8
צוזאַמענברענגען
זאַמלען 47
פֿאַרמיטלען 402
צוזאַמענגיין 15
צוזאַמענגיין זיך
זאַמלען זיך 47
דערנע(ע)נטערן זיך 10
צוזאַמענהאַנג
המשך 45
שײַכות 8
צוזאַמענוואַקסן א
צוזאַמענטראָגן 47
צוזאַמענטרעקן 47
צוזאַמענטרעפן זיך באַגעגעניש 47
ענלעכקייט 10
צוזאַמענלייגן 87, 64
צוזאַמענלייִגן זיך 47, 479
צוזאַמענמאַכן 47
צוזאַמענמישן 29
צוזאַמענפאָרן 563
צוזאַמענפֿאַל
ענלעכקייט 10
פּאַסיקייט 16
גלײַכצײַטיקייט 78 צעשטערונג דמבּי
צוזאַמענפֿאָר י פֿאַרזאַמלונג 47 קאָנגרעס 460
צוזאַמענפֿאָרן זיך 47
ציזאַמענפֿית
אויפֿריידן זיך
צוזאַמענפֿירן
זאַמלונג 47
פֿאַרמיטלונג 402
צוזאַמענקומע זיך 47
צוזאַמענקייט ען 80
צוזאַמענקלאַנג 15, 288
צוזאַמענרופֿן 47
צוזאַמענריידן זיך אײַנשטימיקייט 331 שלום 455
צוזאַמענשאַרן 47
צוזאַמענשטויס 7—
צוזאַמענשטעלן ש, 106
צוזאַמענשלעפּן 47
צוזאַמענשנאָר(ע)ן 47
ציזאַץ 25
צוזוכן 15
צוזונג 284
צוזינגען 288
צוזען
קאָרמען 264
אַכטונג געבן אויף דט
צוזען זיך 42
צוזעצן
פֿאַרלענגערן 117 הרפּגה 251
צוחנפענען זיך ש
צוטאָן
פֿאַרבינדן 30
פֿאַרמאַכן 167
צוטייללונג) 84
צוטייל 479
זו טיי קומען 99
צוטראָגן
ברענגען 172
אינוועסטירן 490 מיסיף זמן ש
צוטראַכטן שאַ
צוטרוי אַ
צוטריטלעך
אָפֿן 166
נאָענט 120
צוטרײַבן 894
צוטרינקען 264
צוטרעטן
דערנענטערונג 187 אונטערנעמונג —
צוטרעפֿן ש8
צוטשעפּען 80
צוטשעפּעניש 567
ציין זיך 187
צויבער 615
צוינערקרײַז 615
צויט 182
צוימגעביס 178
צוימען 470, 2
צוימען זיך
קאַלטבלוטיקייט 509 נזירות 594
צוימער 248
צוכאַפּן 481
צוכאַפּן זיך
צוכט
ציִינג ננ“ח) 248 ריינקייט 416
צולאָג 25
צולאָזן
אַרײַננעמען 192 אײַנשליסן א צ' זאַפּאַס ש, 117, 526 דערלויבן 598 אײַנשטימען 881 גענן 479
צולאָזן זיך
צולויפן 187
צו ליב טאָן 566
צולייגן
מוסיף זײַן ש פֿאַרלירן 496 רפֿואה דט
צולייגן זיך —
צולייטן 80
צולענען זיך —
צולערנען (זיך) 29
צו מאָרגנס 77
צומישן 29
צומישפּטן 2—
צומעסטן 15
צומצענטריש 47, 48
צונאָגלען 80
צונאָמען 870
צונג
אַנאַטאָמיע ע שפּײַז 22
צונויפֿבונד 80
צונויפֿבעטלען 47
צונויקבעטן 47
צונויפֿגלידערן 80
צונויפֿזאַמלען (זיך) 47
צונויפזעצן
קאָמפּאָנירן 35 זאַמלען 47
פֿאַרבינדן 80
צונויפֿלויפֿן זיך 47
צונויפֿלייגן
קנייטשן האָבּ
אָרדענונג דאַ
צונויפלײַען 47
צונויללעבן זיך %2
צונויפמאַכן 47
צונויפמישן 29
צונויפֿנעמען (זיך) 47
צונויפפּרעסן
זאַמלען 47
געדיכט מאַכן 210
צונויפֿפֿאַל
זאַמלונג 47
איינצײַטיקייט 78
צונויפֿפֿאָרן זיך 47
צונויפפירן
זאַמלען 47
פֿאַרבינדן 30
צונויפריידן זיך
פּלאַנעווען שאַ
צונויפֿרעכענען
צונויפֿרעכענען 64
צונויפֿשאַרן 47
צונויפֿשטויסן זיך 47
צונויפֿשטעלן ש, 106
צונויפֿשלאָגן 47
צונויפֿשליסן 80, 35
צונויפֿשלעפּן 47
צונויפֿשנאָרן 47
צונויפֿשרײַבן זיך 855
צונטער 254
צונייען 80, 626
צו נישט מאַכן 107, 403
צונעמען
נעמען 481 גנבענען 482 קבלתשנים 554 רעקרוטירן 452
צונעמען זיך
געוויקס 249
צונעמעניש 870
צוסטריגעווען סאַ
צועסן זיך 519
צופּאַס(ט)ן 16
צופּאַסן זיך 62
צופּאָרן 15, 80
צופּויזען 187
צופּן 184
צופּסק(ע)נען 602
צופּראַווען 270, 15
צופֿאַל 99, 516
צופֿאַלן
צופֿאָרן 187
צופֿוסנס סע
צופֿירן
ברענגען 172 באַ(ג)לייטן 68 מוסיף זײַן 25
צופֿלוס
הוספֿה 25
געוואַסער 226
צו פֿלײַסן 892
צופֿעליק
געשעעניש 99 אומבבּיוונדיק 898 אומשײַכות 9 אָביעקטיוו 6
צופֿעסטיקן 80
צופֿרידן 611
צופֿרידנשטעליק גענוג 67 גוט בּך
פֿאַרגעניגיק 611
צופֿרידן שטעלן 666
צוציִען
מאַגנעטיזירן 185 באַוועגן צו 894
צוציִענדיק
מאַגנעט 185 אײַנפֿלוס 894
פֿאַרגעניגיק 611
צוקאָווען 80
צוקאַמען 87
צוקאָפּנס 124
צוקומען
גענענען 187
ווערן מער ש
צוקומעניש
הוספֿה 25
געשעעניש 99
צוקונפֿט 77
צוקוקן 805
צוקייטלען
פֿאַרבינדן 80 פֿאַרמאַכן 167
צוקילן זיך 0—
צוקינפֿטיק 77
צוקלאָגן 587
צוקלאַמערן 80
צוקלאַפּן
פֿאַרבינדן 80
פֿאַרמאַכן 167
אָפּמאַכן. 474 אײַנשטימען 881
צוקלײַבן
צופּאַסן 16
צוקלייען 80
צוקלעפּן שי
צוקלערן 897
צוקן
וויבראַציע 012 שריפֿט 877, 157
צוקניפּן 80
צוקנעלן 859
צוקנעפּלען 80
צוקעמען 87
צוקער
זיסקייט 271
ביאָלאָגיע בּא
צוקערוואַרג 22
צוקערל 258
צוקערן
מאַכן זיס 271
צוראַמען 45
צוקערן זיך 239
צוקערניע 258, 264
צוקערניצע 263
צוקער-פּושקע אַש
צוקערקע 258
צוקריגן זיך 187
צוקרענקען סע
צוראַמען
צורה 868
צורוקן זיך 187
צוריגלען 167
צוריכטן (זיך)
צוגרייטן 898
אײַנשמוצן 416
צוריק אויפֿשטעלן 6
צוריקבליק 848
צוריקברענגען 480
צוריקגיין 182
צוריקגעבן
אָפּגעבן 480
מייקענען 417
צוריקגעהאַלטן
— אײַנגעהאַלטן
צוריקגעצויגן
אומגעזעלשאַפֿטלעך 655
צוריקגעשטאַנען
— אָפּגעשטאַנען
צוריקדרייען
אומקער 94
צוריקוואַרפֿן 480
צוריקטראָגן 480
צוריקטרעטן שבּ
צוריקכאַפּן 481
צוריקלויפֿן 182
צוריקלייגן 480
צוריקמאַרשירן 182
צוריקנעמען
נעמען 481
אָפּשאַפֿן 463
צוריקענטפֿערן 825
צוריקקראַלן 182
צוריקפאַלן
רעגרעסיע 182
אומקער 94
צוריקפֿאָרן
ציטערן
צוריקפֿאָרן —1
צוריקצאָלן
אָפּנעגן ש, 493
רעטריבוציע 461 צוריקציִען
אַנולירן 468
חרטה האָבן 890 צוריקציִען זיך
רענרעסיע 182, 188
רעזיגנירן 461, 478 צוריקקומען
אומקערן זיך 94
איבערחזרן א
גענעזן ווערן אַט צוריקקערן (זיך)
אָפּגעבן 480
אומקערן זיך 94, 187
איבערחזרן 64
צוריקקרגן 489
צוריקרופן
חרטה האָבן —8
אַנולירן 8—
צוריקשטויסן 467, 452 צוריקשטיי 146 צוריקשטע ן 480 צוריקשיקן 480
צוריקשלאָגן
רעזיסטאַנץ 467
רעטריבוציע 451 צוריקשלײַדערן
רעזיסטאַנץ 467 צוריקשפּרינגען —1 צו רעכט מאַכן
פֿאַרבעסערן 4, 87
קאַליע מאַכן סט
צעשטערן 1
אויפֿעסן 264
צו רעכט קומען אפּ צורעכענען
מוסיף זײַן ש
אַטריבוציע 108 צורר 567
צושאַנצן 479
צושאַרן 479
צושאַרן זיך חבּ
צושווערן
צוזאָגן 474
צושטאַנד ד
צו שטאַנד ברענגען 48
צושטופּן זיך 187 צושטוקעווען 117, שאַ צושטיין
פּאַסן זיך 16
נאָענטקייט 10
פּגען 567
פֿארבינדן זיך 80 צושטײַער
הוספֿה 25
צושטיקעווען 80
צושטעכן 80
צושטעלן
מוסיף זײַן ש
ליווערן 172
צוגרייטן 3—
צושטעפּן 80, 526 צושטעקן זיך 252 צושטראָמען 187 צושיטן ט
צושיקן 172
צושלאָג ש
צושלאָגן
פֿאַרבינדן 80
פֿאַרמאַכן 167
צושלאָגן זיך 187 צושלאַק 25
צושלײַכן זיך 187 צושליסן 167
צושלעפּן זיך 187 צושמידן 80
צושמייכלען זיך שס צושמעלצן
פֿאַרבינדן א
צופּראַווען 0
פּראָוואָצירן 7—
ערגערן 667
צושנאָלן 80
צושנאַפּן 481
צושנור(עווע)ן 80
צושנײַדן 626
צושנײַדער 626
צושערן 628
צושפּאַנען 187
צושפּאַרן 167
צושפּאַרן זיך
צושטופּן זיך 1
אָפּרוען זיך — צושפּײַז 268
צושפּיל
הוספֿה ש
פֿאַרדינסט 495
מוזיק 284
צושפּילי(עוו)ען א צושפּילן
בּאַאײַנפֿלוסן 894
מוזיק 288
צושפּיצן 161
צושפּרטזן. 1 צושפּרינגען 187 צושרויפֿן ש
צושרײַבן 108 צושריפֿט 40, סש, בּש ציבוך א
ציבור 47, 617 ציבעך 26
ציבעלע
באָטאַניק 249 ציג 247
ציגאַר 265
ציגײַנער
ציגל 113
ציגלאַרניע 113 ציגלען זיך 19 ציגעלניע 113
צידקות
פֿרומקייט 611
יושר 678
ציוויל 116
ציוויליזירט
קולטיווירט פּט
גוטער געשמאַק 8— ציוניזם 8—
ציזעלירן —1, שאַ ציטאַדעל 42 ציטאַט 318, 881 ציטירן 818, בּש ציטער נציטרע) 286 ציטערן
וויברירן 202
קעלט 255
צ' איבער 661
צלאַפּ
ציטרין ש
ציטרעשפּילער —2 צײַג 624
צײַגן
לאַנגדויער 78
צטטונגשרײַבער 881 צײַטיק
רעכטצײַטיק 89
פֿרי 87
פֿוליעריק ש
אווסנעצײַטיקט 249 צײַטמעסטונג 71 צײַטמעסיק 89
צײַטנווײַז 92, 91 צײַטפֿאַרטרײַבּ
מאָלן 868
ציילן
ציילן זיך א
ציין
אַנאַטאָמיע —2
טעכניק 436
ציינבערשטל 415 ציינדלען 160
ציינווייטאָג 420 צײַקלען זיך 229 ציך אבּ
ציכטיק
צניעותדיק 596 ציכטן
— האָדעווען
ציכל 138
ציל
ריכטונג 179
פּניה 892
זינען 847
צײַט (טערמין) 69 ציל-באַוווּסטזיניק 27 צילברעט 179, 614 צילגעווענדט
וינטונג 179
צילינדער
הוט 622
צילן 179, 892 צילפּונקט 892
צימבאַליסט 285 צימבאַלן 286
צימבל 286
צימבלען 279, 3— צימבלער 285
צימער 114
צימצום 874
צימרינג 276
צין 217, 218
צינדז 501
צינדזן 489
צינדן 256
צינדשטאָף 256 ציניזם 518, 597 ציניקער 618, 597 צינק 217, 218
צינקעווען 205
צוּפטערנע 268, 226 צוען
ניין 107
אַרויסציִען 184
האָדעווען 248
לופֿט 219
רייכערן 265
נעמען 481
וויברירן 802, 865
שטרינלען 877
אופֿן ריידן 874
צוען זיך
עלאַסטישקייט 214
המשך 45
לאַנגדויער 78
שטח 119, 117 ציפֿער
מאַטעמאַטיק 64
ברוסט 420
שניט-סחורה 524 ציצה-כּנפֿות 619 ציצית 619, 189 ציקאָריע 28
ציקל
צײַטאָפּשניט 70
ליטעראַטור 21
וועלאָסיפּעד 175 ציקלאָוד 156, א ציקלאָן 219
ציקלאָפּ
נעל-חי 247
ציקלען זיך
זינגען —2
צירונג 529
צירוף
שײַכות 8
פֿאַרבינדונג 80 צירלעך 629, 620 צירלער-מאַנירלעך
אָנשטעל 581
איידלקייט 556 צירן (זיך) 629
צירעווען 626
צירק 514
צירקולאַציע
דרייונג 201
צירקל
פּאָליציי-אַמט 600, 470 ציש(ע)ן 281, 282 צלאַפּ
אומצוכט 416
צלאַפּען
צעבּע-ן זיך
צלאַפּען
גיין 170
גרילצן 282
צלם
געשטאַלט 868 קרייץ 619 א
צלם-אלקים 240
צלמען זיך 619 א
צלם-קאָפּ
קלוגער 889
אַפּיקורס 618 ליטוואַק 235 שווינדלער 868
צניעות 596
צעאַמפּערן זיך 447
צעבאַלעווען 661
צעבויט(ש)ען 88
צעבוצקען זיך 447
צעבורען 88
צעבושעווען זיך 510
צעבייגן 165
צעבייזערן זיך 610
צעבײַטן 90
צעבינדן 81
צעבלאָזן
צעשפּרייטן 48 מגזם זײַן 864
צעבלוטיקן 188
צעגיין זיך
צעוויקלען 166
צעשפּרייטונג 48, בּאַ צעוועגן 206
חילוקי-דעות 882
קריג 447
צעגיסן 48, 81
צעגלידערן
טיילן 81
צעווערטלען זיך 447
צעוותּרנען זיך 604
צעוס 614 א
צעזאַר 456
צעזור 46
אַנאַליזירן 809, 815 צעזייען 48
צעגנבענען 482
צעגעבן 479
צעגריזשען 81
צעדמען 188
צעדער 250
צעדראַפּען 188
צעדרויבלען 107
צעדריבלען 107
צעדרייט
אומפֿאָרעם 162
אומזיכער 828
אומאָרדענונג 88
פֿאַרדאגהט 612
משוגע 842
צעדריקן 107
צעזעגן 81
צעזעגענען זיך 48, 188
צעזעצט ווערן 81
צעזעצן
צעשפּרייטן 48
צעמאָלן 216
צעשטערן 107
צעטאָפּטשען 107
צעטומלט
ניט-זיכער 828
אומאָרדענונג 88
משוגע 842
צעבער 263
צעבערשטן 87
צעבראָכן
צעשטערט 107
קראַנק 420
פֿאַרצווייפֿלט 588
צעבראָקן 216, 107
צעברויז
שטורעם 219, 202
אויפֿרעגונג 510
צעברעכן
צעטיילן 81
צעשטערן 107
קאַליע מאַכן 5—
צעברענען זיך 254
צעברעקלען 16אָ, 107
צעהאַמפּערן זיך 447 צעטיילן
האַלבירן 62
אויפֿבינדן 81 גענן 479
צעטל 474
צעטראָגן וו
אַריבערטראָגן 172 קאַליע מאַכן 15 צעשטערן 107 צעשפּרייטן 48 באַקאַנט מאַכן 858
צעטראָגן אַרי
ניט-זיכער 828 פֿאַרטאָן 488 משוגע 842
צעטרײַבן 48
צעטרייבערן 107
צעטרײַטלט 842
צעטרייסלט 608
צעטרעטן 107
צעטרענען 526
צעטרענעלען 607
צעטשוכען זיך 488
צעיאָגן 48
צעיאַכמערן זיך 510, 878
צעיוירן 117
צעיושען זיך 510
צעווילדעווען זיך 842 צעכּעסן זיך 610
צעהאַקן
צעטיילן 81
צעמאָלן 216
צעשטערן 107
צעבלוען זיך 117, 84 צעהיצט
וואַרעם 254
הייסבלוטיק סבּס
צעהרגענען
שלאָגן 188
קאַליע מאַכן 5—
צעוואַלגערן 107
צעוואַקסן זיך 250
צעוואַרעמען זיך — צעהיצט
צעוואַרפֿן
צעשפּרייטן 48
אומאָרדענונג 88 צעשטערן 107
צעוואַרפֿן זיך
הייסבלוטיקי.יט 510 קרענק 0—
צעווייכן 218
צעווייען 48
צעשמאָלצן ווערן 217 צעווייקן 223
הוצאה 490
4 8
9
צער-מעלי-חיים
צער
פֿאַראיין 8—
סעודה 654
צעכן 264, 654
צעכראַסטעט 528 צעל
— קעמערל
צעלאָזן
צעשמעלצן 217, 200
צ' פֿאַרזאַמלונג 48
באַפֿרײַען 469
צעפּעסטען 661 צעלאָזן אַוי
אויסגעלאַסן 697
שטיפֿעריש 617
קאַפּריזנע 889, 561 צעלאָזן זיך
טומלען 280
צעלאָמען
צעקרימען 152, 154
צעברעכן 107, 216 צעלויפֿן זיך 48
צעלייגן
צעשפּרייטן 48
צעטיילן 81
צעשטערן 107
אַנאַליזירן 809, 815 צעלייגן זיך
נידערן 196
קאַליע מאַכן 4
ריידן 874
צעלייגער
פֿאַרדינער 495
פֿעיִקער 437
צעלעכצן 160
צעמאַכן 107
צעמאָלן 210, 107 צעמורש(ט)ן 216, 1 צעמישט
אומאָרדענונג ע
ניט-זיכער 323
משוגע 842
צעממיתן 188
צעמענט 217
צעמענטירן 80
צעמעסטן 55
צענהרגן 188
צענזאָר 815, 826
צענזורירן 815, 826 צענטימעטער 55, 526 צענטל 61
צענטנער 2
צענטער ש, 47
צענטראַליזירן ט
צענטראַלפּונקט 42
צענטראַל-קאָמיטעט 460 צענטריפּעטאַל 47, 48 צענטריפֿוגאַל 48
צענטריפֿוגע 436, 48 צענישטערן 88
צענישטשען 107, 5 צענעמען
אויפֿבינדן 81
צעטרענען 626
צעפּאַטלען 88
צעפּאַטשקען 5ע, 488 צעפּאַסעווען
צעשטערן 107
שלאָגן 188
צעפּוד ען 88
צעפּודערן 216
צעפּוטען 88
צעפּויקן 858
צעפּולווערן 216, 107 צעפּטער 450
צעפּטרן
קאַליע מאַכן 425, 488
פֿאַרשווענדן 507
צעפּיעשטשען 889, 581 צעפּיצלען 210, 107
צעפּל
האָר 528
רפֿואה 4
צעפּלאָנטערן 88
צעפּלעטשען 159
צעפּעסטען 889, 501 צעפּראַלן 160
צעפֿאַלן ווערן 425, 81 צעפֿאָרן זיך
צעשפּרייטן 48
קאַליע ווערן 425, 81 צעפֿיילן 425
צעפירן
צעטראָגן 172
פֿאַרוואַסערן 269
צעפֿלאַמען זיך
ברענען 256
הייסבלוטיקייט 510
צעפֿלאַקערן זיך
הייסבלוטיקייט מבּאַ צעפֿלויגן 814 צעפֿליסן זיך 48 צע-לוען זיך 48 צעפֿערטלען
טיילן אין פֿיר 60, 81
צעשטערן 107
מאָרדן 24 צעקאָדערן 107 צעקאָכן זיך
הייסבלוטיקייט 510 צעקאַליעטשען
קאַליע מאַכן 5, 488
שלאָגן 183 צעקודלען 38 צעקוואַ(ט)שען 218 צעקוועטשן 1, 188 צעקײַען
עסן —2
פֿאַשטיין 808, 889 צעקלאַפּן
צעמאָלן 216, 81
צעהרגענען 188
אונטערטעניקן 464
צעשטערן 107 צעקלינגען 858 צעקנאָדערן 88 צעקנאַקן 216, 81, 107 צעקנוילן 88 צעקנייטשן 185 צעקניקן 244 צעקנעפּלען (זיך) 523, 81 צעקראָכן
קאַליע 425
שוואַך 420
געלאַסן 489
גוטהאַרציק 566 צעקריגן זיך 447 צעקריכן (זיך)
פֿונאַנדערפֿאַלן 425
צעשפּרייטן זיך 48 צעקרימע 154 צעקריש( )ען 216, 107 צעקרעלן 183 צער 512
צעראַטע 624 צער-בעלי-חיים
קאַליקע סט
צערודערט
קאָהעזיע
צערודערט
אומאָרדענונג 88
צערויִנירן דמבּ
צערונג
שפּטז 258
עסן 264
צערוקן 48
צערטלעך
גוטהאַרציק 666 צערטלען (זיך) 561 צערײַבן 216, 107 צערײַסן
צעטיילן 81, 62
קאַליע מאַכן 107, סט צערייצן 894
צערינעווען 107 צערינען 217, 48 צעריסן
נאַקעט 528
צעקריגט 447
צערן זיך
הונגערן 266
צערעווען 626
צערעמאָניאַלי
גאָטסדינסט 619 א צערעמאָניען זיך 489 צערענען 610
צערקווע 620 א
צעשאָבן 216
צעשאַסטען 507 צעשוווּמען
גרויס 117
ניט-קלאָר 851, 823 צעשויבערן 88
צעשטויבן 216, 107 צעשטויסן 216, 107 צעשטורעמען זיך 510 צעשטעלען 216, 107
סדרן 87
צעשפּרייטן 48 צעשטערן 107 צעשטרייט
— צעפֿלויגן
צעשטרייען זיך
צעשיטן 48
צעשיידן (זיך)
אויפֿבינדונג 81
מחיצה 140
צעשפּרייטונג 48
צעשײַנען זיך
ליכטיקייט 289
צעשיסן 107
צעשיקן 48
צעשלאָגן
שלאָגן 183
צעמאָלן 216
צעשטערן 107 צעשלאָגן זיך 447
צעשלטדערן
אומאָרדענונג 88
צעשפּרייטן 48 צעשלעפּן 482 צעשמירן 864, 874 צעשמעטערן 107 צעשמעלצן 217 צעשנײַדן
האַלבירן 62
צעטיילן 81
קאַליע מאַכן אַט
צעשטערן 107 צעשעדיקן 425 צעשענקען 479 צעשפּילטערן 216, 7מ1 צעשפּיליען זיך 628 צעשפּליטערן 216, 107 צעשפּרונגען ווערן 81 צעשפּרייט
שטח 117
צעשפּרייטונג 48 צעשרויפֿט
ניט-זיכער 828
משוגע 842
צעשרײַבן זיך 865 צעשרײַען זיך 280, 610 צפֿון-זײַט 147 צרה
אומגליק 498
מפּלה 496
שוועריקייט 3— צרעת 420
ק
!
קאָאַליציע 80
קאַבינע 176
קאָאָפּטאַציע 85, 891 קאַבינעט
צימער 114
פֿאַרוואַלטונג 460
קאַבל 123
קאָגנאָמען 870
קאָדיפיצירן 598, 87
קאָדיציל 40, 25
קאַדיק 608
קאָדע
קאָאָפּעראַטיוו
שותּפֿות 477
פֿאַרגרייט 403 קאָאָפּעראַציע
שותּפֿות 477 קאָאָרדינאַציע
פּאַסיקייט 15, 87
גלײַכווערטיקייט 18 קאַבאַליסטיק 851 קאַבאַרעט 514, 383 קאָבילע 178
מוזיק 284
וויידל 240, 258 קאַדעט
מיליטער-שילער אפּ
רועה זונות 597 קאַדענץ
קרימונג 164
מוזיק 284 קאָדעקס 958 קאַדער 435 קאַדריל 615 קאָהאָרטע 47 קאָהעזיע 80
9
קאָוואַדלע
קאַליע מאַכן
קאָוואַדלע 205
קאָוואַל 205
קאַוואַליר, קאַוואַל(י)ער יונגערמאַן 84, 233 שאַנצפּאַרטנער 515 אַדלמאַן 544
קאַוואַלקאַד 170
קאַוויאַר 258
קאַוויאָר 188
קאַוויאַרניע 264, 258
קאַווירן 475
קאַווע 258
קאָווען 205, 173
קאַווענע 258
קאַזאַצקע 515
קאָזאַק
מיליטער 453
אײַנשטעלער 450, 87.
קאַזאַרמע 114, 452
קאַזווסטיק 824
קאַזיאָנע 52
קאַזידלע 275, 619 א
קאַזינאָ 514
קאָזלע
סטאָליערײַ 115, 118
קאָזע
ציג 247
תּפֿיסה 470
קאַזעמאַט 470, 452
קאָזשעליק 201
קאַטאַבאָליזם
שינוי 98
פֿיזיאָלאָגיע 241
קאַטאָד 104
קאַטאָוועס
אומוויכטיקייט 414
קאַטאָליק 612
.
קאַטאַקליזם
צעשטערונג 107
אומגליק 498
קאַטאַר 420
קאַטאַראַקט
וואַסערפֿאַל 226
בעלמע 420
קאַטאָרגע 470, 604
קאַטויל 612
קאַטושקע 157
קאָטיק
רויכוואַרג 525
קאָטליער 205
קאָטלעט 258
קאַטעגאָריע 49
קאַטעגאָריש
זיכער 822, 857
בּאַפֿעלעריש 462
קאַטעגאָרעם 824
קאַטעדראַלע
* קלויסטער
קאַטעדרע
עסטראַדע 124
לערן-אַנשטאַלט 561 קלויסטער 620א
קאַטעווען 183
קאַטער 420
קאָטער 247
קאַטערינקע 286
קאַטערינשטשיק מנ
קאָטש 173
קאַטשלקע 263
קאַטשען זיך 201, 165
קאָטשערע 254
קאַטשקע
געל-חי 247
פֿלייש 258
קאַיאָר 82
קאַיוטע 176, 114
קאָוטוס 561
קאַכל(יע) 118
קאָכלעפֿל
קאָכן (זיך)
דערהיצן 254
טומלען 280
הייסבלוטיקייט 610
קאָכען זיך
קאָלאַבאָרירן 46.
קאַלאָדקע 527
קאָלאָנאַד(ע) 118
קאָלאָניזאַציע 111
קאָלאָניסט 116, 251
קאָלאָניע 109, 251, 11
קאָלאָנע
קאָלאָנעל 455
קאָלאָסאַל 20, 117
קאָלאַציע 817
קאָלאָראַטור 284
קאָלאָריט
קאַלאָריע 55, 254
קאַלאָשן 527
קאַלב 247
קאָלבע 205
קאָלד(ע)רע 188
קאָלדקרעם 221
קאָלוועראָט
קעסלגרוב 226 גרענעץ 144, 445
קאַלוזשע 226
קאָלומנע
אָפּטייל נמיליטער) 453
קאַלט
קאַלטבלוטיק 509
קאָלטן 0—
קאַליבער 17
קאַליגראַפֿיע 577
קאָליזיע 447, 47
קאַליידאָסקאָפּ 04
קאָלייקע
קליינבאַן 74
קאַליסטעניק 514
קאָליע
באַן 174
צירונג 529
קאַליעטשען 1
קאַליע מאַכן 25.
קאַליף
קאָמפּאַטריאָט
קאַליפֿאַט 466
קאַליקע
בעל-מום 420
אומפֿעיִקער 488
קאָליר 293
קאָלירלאָז 294
קאַלך 217
קאַלכאויוון 217
קאָלכאָז 477, 251
קאַלכן 118 א
קאַלכשטיין 204
קאָלנער
האַלדזשטיק 622 טייל מלבוש 526
קאָלעגיאַל 552
קאָלעגיע 400
קאַלעדזש 861
קאַלעזשע 226
קאַלעמוטנע
אומריין 416
אומעטיק 612
קאַלענדאַר 71
קאָלענקאָר 524
קאָלעקטאָר 47
קאָלעקטיוו
שותּפֿות 477
פּאַרטיי 448
זאַמלונג 47, 82
קאָלעקטיוויזם
שותּפֿות 477
מלוכה-פֿאָרעם 456
קאָלעקציע 47
קאָלער(ל) 157
קאָלערן זיך 201
קאָלפּאַק
טייל לאָמפּ 289 טייל בגד 522
קאָלפּאָרטירן 484
קאַלקאָגראַפֿיִע 868
קאַלקולאַציע 54, 600
קאַלקולוס 54
קאַלקולירן 54
קאַלקירן 368, 14
קאַלקע 877, 868
קאַם
מכשיר 415, 622 אַנאַטאָמיע 240 קוים 66
קאָם נערד) 84, בּש
קאָמאָד 115
קאָמאָדאָר 176, 453
קאָמאַנדאָר 459
קאָמאַנדיר 463
קאָמאַנדיראָווקע 402
קאָמאַנדירן 462
קאָמאַנדע
געזעמל 47
ספּאָרט 514
אַרמייטייל 452
באַפֿעל 402
פֿירערשאַפֿט 469
קאָמאַנדעווען
באַפֿעלן 462
שטיפֿן 517
סקאַנדאַלעווען 581 היצן זיך 510
קאָמאַר 247
קאַמאַריליע 456
קאַמאַרינסקע 616
קאָמאָרניק
לאָקאַטאָר 116
פֿעלדמעסטער 251 באַאַמטער 600
קאַמאַש 527
קאַמאַשן-מאַכער 527
קאָמבינאַט 477
קאָמבינאַטאָר 863
קאָמבינאַציע
אײַנשליסונג 85
פּלאַן 897
שווינדל 863
קאַמגאַר(ן) 524
קאָמוניזם
פּאַרטיי 8—
מלוכה-פֿאָרעם 456
קאָמוניקאַציע
באַקאַנטמאַכונג 353 פֿאַרקער-מיטל 174
קאָמונע
שותּפֿות 477
קיבוץ 109
קאַמופֿלאַזש 861
קאַמזויל 522
קאַמ(י)זעלקע 622
קאָמי 485
קאָמי-וואָיאַזשאָר 485
קאָמיזם 618
קאָמיטעט
פֿירערשאַפֿט 459
פֿאַרטרעטערשאַפֿט 460
קאָמיטענט שפּ
קאַמין 254
קאָמיסאַר 459
קאָמיסאַריאַט 459, 600
קאָמיסיאָנער 172, 485
קאָמיסיע
פֿאַרטרעטערשאַפֿט 460 מעקלערגעלט 605
קאָמיקער
אַקטיאָר 888
וויצלינג 518
קאָמיש 518, 888
קאַמלעט 524
ערד 84, 251
אָפּשטעל-צייכן 869
הינערפּלעט 420
קאָמעדיע
טעאַטער-שטיק 888
צירק 514
קאָמעט 203
קאַמען 415
קאָמענדאַנטור 452
קאָמענע
— קאָמאַנדע
קאָמענטאַר 849
קאָמענטירן 849
קאַמער
צימער 114
פֿאַרטרעטערשאַפֿט 0—
קאַמעראַד 552
קאַמער-דינער 468
קאַמערהער
באַדינער 468
אַריסטאָקראַט —5
קאַמערטאָן 286
קאָמערסאַנט 485
קאַמערע 884
קאָמערץ 484
קאָמפּאָזיט
אײַנשליסונג ש
גראַמאַטיק 871
קאָמפּאָזיטאָר 285
קאָמפּאָזיציע
אײַנשליסונג 85
ליטעראַטור 881
מאָלערט 868
מוזיק 284
דרוק 878
קאָמפּאָט 258
קאָמפּאַטריאָט 652, 116
קאָמפּאַניאָן
קאָנטינענט
קאָמפּאַניאָן
קאַמפּאַנילע 277, 620 א קאָמפּאָניסט 285 קאַמפּאַניע
פֿירונג 1—
מלחמה 452
געלטזאַמלונג 479 קאָמפּאַניע
שותּפֿות 477
גרופּע 47, 554 קאָמפּאָנירן
אײַנשליסונג 85
ליטעראַטור 881
מאָלערט 868
מוזיק —2
דרוק 878
קאָמפּאָנענט 85 קאָמפּאַס 179
קאָמפּאַקט מ
אָפּמאַך 474
קאָמפּאַקט אָדי
געדיכט 210
קאָמפּאַראַטיוו
גראַמאַטיק 871 קאָמפּילאַציע
זאַמלונג 47
אײַנשליסונג ש
ליטעראַטור 281 קאָמפּלאָט 897
קאָמפּלאַנירן 159 קאָמפּלימענט 688 קאָמפּליצירט
שוועריקייט 443
פֿאַרהוילונג בּא קאָמפּלעט 82
קאָמפּלעטירן 82 קאָמפּלעקס 3— קאָמפּלעקציע 293, 240 קאָמפּעטענט 437 קאָמפּענדיום 881 קאָמפּענסירן
באַלוינען 605
רעטריבוציע 451
גלײַכווערטיקייט 18 קאָמפּראָמיטירן 581 קאָמפּראָמיס 455 קאָמפּרעס 4
קאַ-ף
מחלוקה 447
מלחמה 452
קאָמפֿאָרט 511
קאַמפֿער 422, ש קאָ משמע לן 818, 824 קאַן 263
קאָן
קאָרטנשפּיל 616
קאַנאַווע 160, 228 קאַנאַט 123
קאַנאַל 160, 228
קאַנאַליזאַציע 228
קאַנאַליע
אוממענטש 574
קאַנאָן
האַרמאַט 454
מוזיקשטיק 284
קאַנאָנאַדע 452
קאַנאָניזירן 614
קאָנאָפּליע סש, אַע קאַנאַפּע 115
קאַנאַריק 247
קאַנגאַר 524
קאָנגלאָמעראַט —2 קאָנגלאָמעראַציע. 47 קאָנגרעגאַט 47
קאָנגרעגאַציע
געזעמל 47
קהילה 617
קאָנגרעס
פֿאַרזאַמלונג 47
פּאַרלאַמענט 460
קאָנגרעסמאַן 460
קאָנדאָלענץ 618
קאָנדוקטאָר
עלעקטריע 104
קאַנדידאַט 471, 541 קאַנדידירן 471
קאָנדיטערײַ 258, 264 קאָנדיציאָנעל 819
קאָנדיציע
צושטאַנד 7
תּנאַי 819, 474
שטעלע 435
קטנדל-צוקער בּע
קאַנדעלאַבער 289
קאָנדענסירן
מאַכן געדיכט 210
קירצן 118, 881
קאָנוואָי 480
קאָנוואָלוציע 201 קאָנוואַלעסצירן 426 קאָנוואָקאַציע 460 קאָנוווּלסיע
קרענק א
וויבהאַציע 202 קאָנווייער 436 קאַנווע
וועבערײַ 524
מאָלערײַ 808 קאָנווענט
פֿאַרזאַמלונג 47
געבעטהויז 620 א קאָנווענירן
האָבן הכנסה 489
האָבן ריווח 495
האָבן נוצן 409 קאָנווענץ 474
קאָנווענציאָנאַליטעט
נאָרמע 52
מאָדע 530
קאָנווענציע 47 קאָנוועקס 158 קאָנווערגענץ 164 קאָנווערט 877 קאָנווערסיע 93 קאַנויקען 281, עס קאָנוס 156, 54 קאַנורע 100
קאַנט
זטט 147
געגנט 109, 110 קאַנטאַטע 284 קאַנטאָן 109
קאַנטאָניסט 453 קאָנטאַקט
נאָענטקייט 120
באַרירונג 252 קאַנטאָר 435
קאַנטאָר נחזן) 285 קאַנטאָרקע 115 קאָנטוזיע 420 קאָנטור 142
קאַנטין
פֿלאַש 268
קאָנטינגענט 17 קאָנטינויִטעט 45 קאָנטינענט 225
קאָנטיק
קאָנצערטינע
קאָנטע 491, 488
קאָנטעמפּאָרער 78
קאָנטעמפּלאַציע 809
קאָנטעקסט 881
קאָנטעראַקציע 447
אײַנשטעל 829
קאָניוקטיוו 871
קאַניקולעס
— וואַקאַציע
קאָנסאָלידירן מאַ
קאָנסאָנאַנץ
פּאַסיקייט 15
מוזיק 288
קאָנטערפּראָיעקט 451 קאָנסאָרט
קאָנסאָרציע 477
קאָנטראַבאַנד 482
קאָנטראַבאַנדיסט 483 קאָנסול 400
קאָנסולטאַנט 427
קאָנסולטאַציע
עצה 458
קאָנטראַבאַס 286
קאָנטראַבאַסיסט 285
קאָנטראַדיקציע 11
קאָנטראַהענט 474, 100 ני-ה.אַלטעריע 488
קאָנטראָל
הערשאַפֿט 456
פֿירערשאַפֿט 459
באַגרענעצונג 470
קאָנטראָלירן זיך
קאָנסולעם 427
קאָנסומירן 405
קאָנסומענט 405
קאָנסטיטואַנטע 460
קאָנסטיטויִרן 86
אטננעהאַלטנקייט 594 קאָנסטיטוציע
קאַלטבלוטיקייט 509
אײַנשליסונג 35
קאָנטראַמאַרקע 865, 888 אַנאַטאָמיע 240
געזעץ 598
קאָנסטיפּאַציע 420
קאָנטראַסט 11, 817
קאָנטראַפּונקט 283
קאָנטראַפֿאַקציע 868, 14 קאָנסטעלאַציע 2
קאָנטראַפֿוגע 284
קאָנטראַקט 474
קאָנטראַקטאָר 106
קאָנסטרוקציע
בויונג 118
שאַפֿונג 106
קאָנטראַקטירן 474, 492 פֿאָרמירונג 151
אײַנשליסונג 35
קאָנסיליום 427
קאָנטריבוציע
צושטײַער 479
שטראָף 604
פֿאַרמיטלונג 402
קאָנטרעבאַס 286
האָבען קענטעניש
זײַן ביכולת 104
זײַן פֿעיִק
קאָנען זיך 552
קאָנפאָרמאַציע 151
קאָנפוז 88
קאָנפֿיגוראַציע 151
מאָנפֿידענץ 829
קאָנפֿידענציעל 851
קאָנפֿיסקירן 481
קאָנפֿירמירן
ריטואַל 619 א
קאָנפֿליקט 7—
קאָנפֿעדעראַציע 80, 456
קאָנפעטי 529
קאָנפֿעקט 258
קאָנפעקציע
קאַנפֿער 422, 427
קאָנקעראַנסיע 383
קאָנפֿערענץ
קאָנפֿראָנטירן 818
קאַנצלער
מיניסטער 459
פּראָפֿעסאָר 860
קאַנצעלאַריע 485
קאָנפיפטאָריע 017, 618 קאָנצענטער 2* קאָנצענטראַציע צענטער 42 זאַמלונג 47 ק-'לאַגער 470 קאָנצעסיע
קאָנסערוואַטאָריסט 285 ענט געזעץ 598 פֿרײַהייט 469 הנחה 508 קראָם 485 קאָנצעפּט
געדאַנק 809 פּלאַן 897 אָנוואַרף 377, 868
קאָנסעקווענץ
פּאַסיקייט 15
רעזולטאַט 102
וויכטיקייט 413
קאַנטשאַפֿט 2סס
קאַנטשיק 604
קאָנטשערטאָ 284
קאָניאַק 595
קאַניבאַל
מערדער 244
קאָניוגאַציע בּלאַ
קאָניונקציע 871
קאָניוקטור
צושטאַנד ד
רעכטצײַטיקייט 89
קאָנסערוואַטאָריע 28
קאָנסערוואַטיזם 448
קאָנסערווירן 404
קאָנסערוון 258, 404
קאָנספּיראַציע
קאָנספּעקט 881
קאָנצערט 284
קאָנצערטינע 286
קאַנע 427
קאָנען
קאָנצערטיטט
קאָק-
קאָנצערטיסט 285
קאָנצערטירן 288
קאָנצערט-מײַסטער 285
קאָנקאַוו 160, 156
קאָנקאָרדאַט 474
קאָנקאָרדאַנץ 879
קאָנקורירן 450
קאָנקורס 450, 514
קאָנקורענץ 450
קאָנקלאַוו 47, 460
קאָנקלוזיע
אויסלאָז 43
באַשלוס 820
קאָנקרעט אַ
קאַסאַציע
בקשה 472
אַנולירונג 468
קאַסאָקע 806
קאַסטאָרקע 221, 427
קאָסטיום 522
קאָסטיומירן 622
קאַסטן 115
קאָסטן
הוצאה 490
קאַסטע 49
קאָסטעוודיק
טטער 502
גוט 411
קאַסטעט 454
קאָסטער 256, 244
קאַסטרירן 105
קאַסינאָ 514, 510
קאַסיר(ער) 487
קאַסירן
אַנולירן 408
קאָסמאָפּאָליט 282
קאָסמעטיק 629
קאַסע
געלטשאַנק 486 באַנק 487
קאָסע מ
שנײַדמעסער 251 אַנאַטאָמיע 240
קאָסע אַרי
קרום 154
קאָסען
קוקן קרום 164
קאַסענירן 503, 484
קאַסקאַד 226
קאַסקע 522
קאָעקסיסטענץ בּ
קאַפּ
טראָפּן 228
קליינצאָליקייט 60 ינשה 225
קאָפּ
אַנאַטאָמיע 240 פֿירער 459
טיטל 870, 881 שׂכל 808
קאַפּאָטע 522
קאַפּאַציטעט
אַרײַננעם דבּ
באַרימטהייט 544
קאַפּהאָן 247
קאָפּווייטאָג 420
קאַפּוט 496
קאַפּוי(ע)ר 11
קאַפּול 527
קאָפּולאַציע 251
קאַפּושאָן 618
קאַפּטור 522
קאָפּטשען 265, 220
קאַפּידרעך 11
קאַפּיטאַל מ
געלט 480
פֿאַרגרייט 408
קאַפּיטאַל אַרי
גרויס 20
וויכטיק 418
קאַפּיטאַליזירן
הכנסה 489
שותּפֿות 477
קאַפּיטאַליסט 497
קאַפּיטאַן
מיליטער 468
קאַפּיטולירן 466
קאַפּיטל 84, 881
קאָפּיטע
אַנאַטאָמיע 240 שוסטערײַ 527
קאַפּילאַר 118
קאָפּיסט 14, 377
קאָפּיע 14
קאָפּיען
שטויסן 183 גראָבן 160
קאָפּיקע 480
קאָפּירן 14
קאַפּישאָן 522
קאַפּל 622
קאַפּלאַן 018
קאַפּליצע 620 א
קאָפּן-שורה 870
קאָפּעטש 296, 416, 220
קאַפּעל(ע) 020 א, 245
קאַפּעליוש 522
קאַפּעליע 285
קאַפּען 228
קאָפּערטע
זייגער 71 — קאָנווערט
קאָפּקע 522
— קאַווע
קאַפֿעהויז 204
קאַפע-שאַנטאַן 514, 883
קאַץ 247
קאַצאַפּ 286
קאַצן-יאָמער גרילציקייט 282 שיכּרות 595
קאַצנשפּרונג 120
קאַצעט 470
קאָק 428
קאָקאָן 229
קאַקאָפֿאָניע 282
קאָקוס 47, 460
קאָקליוש 420
קאָקס
קוילן 204 פֿריזור 528
קאָקעטירן
קאָשיק
קאָקעטירן
קאַראָ 54
קאָואָנייניק 485
קאַראָנקע
קאַואַנקען זיי יי'
קאַראַהאָד 515
קאַראַיִמער 11
קאָרט
שניט-סחורה 524
קאַרטאָטעק
קאַרטוז 522
קאַרטל
קאָרנעט
מיליטער 458
מוק-אינסטרומענט 286
קאָרנעטיסט 285
קאַרע
קאָרטנשפּיל
קאַרטע
מאַפע 208
גוט 411
נאַוואָרנט 475
קאַראַקול 525
קאַרבאָן 218
קאַרג
קאַרגשאַפֿט ווייניק 21
קאַרטעל 477, *47
קאָרטש
קאַרעט(ע) 1
קאָרעטע 178
קאַרעל *20
קאָרעלאַציע 8
קאָרעספּאָנדענט
קאָרעקט
קאָריפיי
קאָריק
קאַריקאַטור
גוזמא 864
קאַרליק
רודער 176
קאָרמען 24
קאָרן 250
902
קאָשמאַר
קוויקן זיך
קאָשמאַר 589, 846 קאַשמיר 624
קאַשע 258
קאַשענירן 508, שפּ קאָשקע
אַנאַטאָמיע 240
פֿערדל 178
קאַשקעט 622
קבלה
מיסטיק 851, 609
באַשטעטיקונג 866, 493 קנין
נעמער 481
פּאָדריאַטשיק 400 קבלת-פּנים 556, 551 קבלת-קנין
אָפּמאַך 474
קבלת-שבת 619 קבצנות
אָרעמקייט 498
בעטלערײַ 472 קברן 245
קכֿ- הישר 609
געזעמל 47
שותּפֿות 477
ייִשונ 109, 251 קבורה 245
קכֿר 245, 160 קבר-אָבות 245 קברות-מאַן 245 קדוש 611, 594 קדושה
הייליקייט 611
תּפֿילה 619
קדושין 563
קדימה-געלט 490 קדיש
זון 288
תּפֿילה 619
קדחת 420
קדר
טאָטער 286
קדשה 597
קהילה
געזעמל 47
פֿאַרוואַלטונג 017, 459
געגנט 109
קהל
פֿאָלק 282
געזעמל 47
פֿאַרוואַלטונג 617, 459 קהלן זיך 488 קהלסמאַן 617 קהל-שטיבל 617 קהל-שמש 017 קו 247
קוב 54
קוביק
טרינק-בּלי 263 קובעבע 250, 270 קובעל
וואַסער-בּלי 268
אַבאַזשור 289 קובר זײַן 245 קוגל
קוגלטאָפּ 208 קודאַכטשען 281 קודלאַטע 528 קודלע 528
קודם 89
קוואַדראַט 60, 64 קוואַדראַנגל 64 קוואַזי
ענלעכקייט 10
שקר 888, 870 קוואַטירל 263, 595 קוואָטע 34, 17 קוואַטער 287 קוואָטשע 247 קוואַל
געוואַסער 204
געאָלאָגיע 226
פֿאַרגרייט 403
סיבה 101
קוואַליטעט
באַזונדערקייט 51
סוביעקטיווקייט 5
גוטקייט 411 קוואַליפֿיקאַציע
צוגעגרייטקייט 898
פֿעיִקייט 487
באַרעכטיקטקייט 575 קוואַלן 223
קוואַנטיטעט 17, 54
קוואַס 258
קוואַפּען זיך 541 קוואָקטשען 281
קוואָקע 247
קוואַקען 281
קוואַר
דאַר 118
קוואָרום 17, 400 קוואַרט 879
קוואָרט
טרינק-בּלי 203
קוואַרטאָ 379
קוואַרטאַל 109
קוואַרטיר
וווינונג בּך
שטאַנ 452
קוואַרטיראַנט 116 קוואַרטירן 111
קוואַרטל
צײַטאָפּשניט 70
געגנט 109
קוואַרטע 283, 00 קוואַרטעט
פֿיר 60
מוזיק 284, 285 קוואַרן 224
קוואַרץ 204
קוויטירן 498
קוויטל 806
קוויטשען 281, 280 קווייטל 250, 529 קווייטלען 529
קווייטלען זיך 250 קווייקער 612
קווינט
וואָג 200
קלייניקייט 00
קווינטאַל 206
קווינטע 283
קווינטעט
פֿינף 61
מוזיק 284, 285 קווינטעסענץ
עיקר 418
סוביעקטיווקייט 5 קווי פּראָ קוואָ 95 קוויקן זיך
עסן 264
האָבן פֿאַרגעניגן 511
903
קוועטשן
קוקורוזע
קוועטשן
שווערקייט 208
אימפּולס 188
אַקצענט 872
צוואַנג 464
קוועטשן זיך
ניט-באַשלאָסן 888
קוועל
געוואַסער 226
— קוואַל
קוועלן
פֿליסן 228
האָבן פֿאַרגעניגן 511
פֿאַרשאַפֿן ליידן 587 קוועלן זיך
האָבן עגמת-נפֿש 512
האָבן ווייטאָגן 420
אָנשטרענגען זיך 480
שלעכטער מצב 498 קווענקלען זיך 388, 828 קוועקזילבער
מעטאַל 204
טעטיקער 488 קווער 154
קווערטל 263
קוזין 289
קוזניע 205
קוטאַס 182
קוטשמע
היטל 522
האָר 528
קוטשעראַווע 528 קויבער 408
קוידערוועל(י)ש 869, 848 קויזאַליטעט 101 קויטיק 416
קויטשוק 214
קויל
וואָפֿן 454
מינעראַל 204, 254 קוילנגרוב 204
קוילן-וואַרפֿער 454 קוילעטש 258
קוילען 244, 567 קוילער 244, 667 קוילערן זיך 201 קוילערשטוב 259 קוילשטאָף 218
קוים 66, 17
קוימען 228
קוימען-קערער 415 קויפּ
זאַמלונג 47
עודף 25
בערגל 225
קויף
האַנדל 484
פֿאַס 268, 403 קויפֿן 484
קויציע 475
קויק 156
קויקלען זיך 201 קויש 403
קוכן 258
קוכער 260
קול 782, 286, 280 קולאַק
פּויער 251
קולואַרן 114, 460 קולות (וכֿרקים) 280 קולט 619 א
קולטור
קענטשאַפֿט 888
פֿאַרבעסערונג 424
קולטור-טוער 860 קולטיווירן
פֿאַרבעסערן 4 4, 251
צוגרייטן 898
לערנען 859
קוליסן 883
קוליע 183
קוליען זיך 201, 514 קוליש 258
קולמינאַציע
אויסלאָז 43
שפּיץ 128
קומולאַציע 47
קומיס 258
קומעדיקייט 77, 871 קומען
אַרײַנקומען 189
געשען 99
חונ 492, 491
זײַן באַרעכטיקט 575
פּאַסן 15
זײַן שייך 8, 85 קומען צו זיך
היילונג 426
קומער 512
קונד 485
קונדס 517, 84
קונה 485
קונה זײַן 489
קונה זכות זײַן 489 קונה שם זײַן 544 קונטרס 879, 880 קונסט 487
קונסטווערק
גוטקייט 411
שיינקייט 520
ליטעראַטור 881
אָפּבילדונג 868 קונסט-ליבהאָבער 588 קונע 470, 604
קונץ
אויפֿטו 897
אַקראָבאַטיק 614 קונציק
מײַסטעריש 487
שיין 520
אויפֿטויִק
שווינדלעריש 868
אַקראָבאַטיש 514 קונצן-מאַכער 514 קונצשטיק 514
קונקל-מונקל 868 קוסט 250
קוסטאַר 435
קופּאָל 113, 124 קופּאָן 480
קופּידאָ(ן) 614 א קופּלעט
פּאָעזיע 882
מוזיק 284, 888 קופּלעטיסט 285, 888 קיפּע
געזעמל 47
באַן 174, 114 קופּער 217, 218 קופּערשטאָך 868 קופּקע 522
קופֿל 268
קופֿערט 115
קוצעניו-מוצעניו 560, 561 קוק
נליק 805
מיינונג 829, 809 קוקאַווקע 247
קוקווינקל 829
קוקורוזע 250
קוקן
קינאָפיצירן
קוקן
זײַן געהיט 818 קלערן 809
קוקעריקו 281
קור 427
קוראַזשירן (זיך) אײַנפֿלוס 894 מוט —5
קוראַט 618
קוראַטאָר
פֿירער 459
לערער 860
קוראַנט
זיכער 822
עובר לסוחר אפּ בטוח 497
ערלעך 578
באַוואָרנט 475 קוראַציע
רפֿואה 4
פּרעזערווירונג 404 קוראָרט 427
קורווע 597
קורזש 216, 416 קורטאַזש 605 קורטיזאַנקע 697 קוריאָז
אויסנעם 58 זווּנדער 543 קוריע 891, 601 קוריער
צוג 174
קוריקולום 861 קורירן
היילן 427
פּרעזערווירן 404 קורנאָסע 621 קורס
קורסאַנט 860 קורסיוו 878 קורסירן
קרײַזן 150, 170 אינפֿאָרמאַציע אַסאַ קורפֿירשט 4—
קורץ
קורצדויער 74
ניט-גאַנץ 88
אופֿן ריידן 874 קורצדויערדיק 74 קורצזיכטיק 806 קורצשלוס 104
קושוואָך 568
קושן 661
קושעטקע 116
קושענירקע 485 קטורת 619, 275 קטיגור
מלאך 607
באַשולדיקער 587 קטלן 565, 244
קטניות
שפּטז 258
אומוויכטיקייט 414
אַנאָנים 870
קיאָסק 114
קיבוץ
געזעמל 47
שותּפֿות 477
קיבעצאַרניע 264, 686 קיבעצן
ריידן 878, 516
קריטיקירן 584
אָפּשפּעטן 518 קידוש
ריטואַל 619
קידוש-השם 611 קידוש-לבנה 619
קיווער 522
קיום 208
קיזלשטיין 204
קיט 80, 218
קיטל 522
קיטעווען 118
קיטקע 258
קיטרוג 587
קײַכהוסט 20
אָטעמען 219, 0— לאַכן 511
מאָרדן 244, 259 שלאָגן 188
קײַלעך 156
קײַלער 244, 259 קטמא לן
צאָל 17
טרויִזם 862
קיין מאָל 79
קיינער 56
קייסער 456
קייסערינע 456 קײַען 264
קינל
שפּטן 258
קיכלען
קאָרמען 264
צערטלען 561 קיל
קאַלט 255
קאַלטבלוטיק 509 ניט-נײַגעריק 812 קילאָ 206, 61
קילאָגראַם 206 קילאָליטער 55 קילאָמעטער 55 קילאָצענטער 65 קילן 255
קילע 420
קילעריב 258
קילקע 268, 247 קילשטיבל 245 קימאָנע 522
קימל 250, 270 קימערן זיך 612 קימפּעט 229
קט-און-שפּט 21, 66, 414 קימפּעטאָרין 229
קימפּעטקינד 84
קינאַטאָמיע 240
האָלץ 256
קינאָ 884
קינאה 570
קינאָפֿיצירן 884
קײַזער 450
קייט
פֿאַרבינדונג 80
צירונג 529
קייטל 167
קייטלען 524
קורפֿירשטנשאַפֿט 109 קייטן 470
905
קינעמאַטאָגראַפֿיע
קלאָר
קינעמאַטאָגראַפֿיע 884 קינבאַק 240
קינד
יונגער 84
אָפּשטאַמלער 288 קינדהייט 84
קינדיש
אַבסורד 888
יונג 84
תּמימותדיק 862 קינדלען 229, 280 קינדער (תלמידים) 860 קינדער-גאָרטן 861 קינדער-גערטנער 860 קינדער-יאָרן 84
קינדערײַ
אַבסורד 888
אומוויכטיקייט 414 קינדער(י)ש
יונג 84
תּמימותדיק 802 קינדערלאָז 281
קינדערשפּיל
שפּיל 517
אומוויכטיקייט 414
לײַכטקייט 444
קלייניקייט 21
קינה
קלאָגליד 882
ספֿר 879
קינזשאַל 454
קיניג 456
קיניגן 456
קיניגרײַך 109
קינסטלעך
מײַסטעריש 437
אופֿן ריידן 874
קינסטלער
מײַסטער 437
ליטעראַטור 881
טעאַטער 883
אָפּבילדונג 868 קינעטיק 168, 104 קינעמאַטאָגראַף 884 קינפטיק 77
קינצלעך 437
קינצלען 620
קינצלער
— קינסטלער קיסר 456 קיפּלען 510, 576 קיצבה 479
קיצור 874
קיצור-ימים 74
קיצלדיק
שווער 443
סכּנותדיק 429
ניט-כּשר 599
קיצלען
באַרירן 252
באַגערן 541
קיראַסיר 453
קירבות
קרובישאַפֿט 239
פֿרטנדשאַפֿט 552
נאָענטקייט 120
שײַכות 8
קירבעס 258
קיר“ה 286
קירזשנער 525, 522 קירך 618, 620 א קירעווען 459
קירץ 507
קירצן
קלענערן 118
קישן 115
קישקע
אַנאַטאָמיע 240
שפּריצער 228, 257
קל 574, 597
קלאָ 240
קלאָאַקע
אַנאַטאָמיע 240 קלאָגמוטער 612 קלאָגן
וויינען 512
אָנקלאָגן 587
קלאַגע
— באַשולדיקונג קלאָגעדיק
קלאָגן 512
פּאַרטאַטשיש 488 קלאַוויאַטור 286 קלאַוויר 280
קלאַווישן 280
קלאַון 883, 518
קלאָזעט
בית-הבּיסא 416
— שאַפֿע
קלאָטשע 526
קלאַמער
פֿאַרבינדער 80
אַרומצוים 141 קלאַן
קלאַס 49
שטאַם 237
געזעמל 47
קלאַנג
קלינגען 277
ידיעה 853
קלאַנגלאָז 278
קלאָניצע 118
קלאַס
קאַטעגאָריע 49
שול(ע) 861
קלאַסיפֿיצירן 37 קלאַסיקער 881 קלאַסירן 87
קלאַסיש
געשמאַקפֿול 533
סימעטריש 151
אָריגינעל 18
ליטעראַטור 881
מאָלערט 888
קלאַפּ
קראַך 279
שלאָגן 188
קלאַפּאָט 512
קלאַפּע
טייל מאַשין 436
טייל בגד 526 קלאַפֿטער 55
קלאָקמאַכער 526 קלאָר
געוויס 822
ליכטיק 289
דורכזעיִק 291
ריין 415
אַנטפּלעקט 852
פֿאַרשטענדלעך 847
איינמיניק 28
אופֿן ריידן 374
906
קלאָר מאַ-ן
קלעק
קלאָר מאַכֿן
גינטיק ווערן 289
קלאַרנעט 286
קלאַרנעטיסט 285 הלוב 514, 510 קלוגשאַפֿט קל-וחומר 17?
קליי
— טלאָ
קלויבן
קלויבן זיך
גרייטן זיך 898, 892
זאַמלען זיך 47 קלויז 861, 620 קלויזניק
לערנער 800
אומפֿעיִקער 488 קלויסטער
געבּעטהויז 620 א
— מאָנאַסטיר קלומביק 157, 526 קלומיק
פעקל 47
רענצל 170
קלומפּ
שטיק ערד 84 , קליאַטשע 178
קליאָטשע 123
קליאַמקע 118
קליאַנטשען 472 קליאַפּע
טייל בגד 522
צוועק ונלי) 208 קליאָק 240
קליאָש
טייל בגד 520 קליגלען זיך 824 קליגן זיך 868
קליגעריש
פּולפוליסטיש 24 קליי 80
קלײַבן
גרייטן זיך 898, 892
זאַמלען זיך 47
קליידונג 522
קליידל 522
קליידן (זיך)
אָנטאָן זיך 622
קלײַזל
גרופּע 47
קלאַס 49
שול 620
קלייט
קליין
קליינקייט 21
קליינפֿאַרנעם 118
שפֿל 574
קליינגעלט 486
קליינוואַרג 84
קלייניקייט
אומוויכטיקייט 444
קליינלעך
קליינקייט 21
אומוויכטיק 414
אומיושרדיק 674
קליינפֿאַרנעם 118 הליינצאָליקייט 66 קליינקעפּלדיק 840 קליין קריגן 464
קליינשטעטלדיקער
אײַנוווינער 116
קלײַסטער 80
קלימאַקס 128
קלימפּערן 277, 288 קלין
ווינקל 135
טייל בגד 626
קלינגען 277
קליניק 427
קליסטיר 427
קליסקע
קליענט 485
קליפּה
קליפּער-געצײַג 435 קליפּערלעך 61
קליקע
חברותא 47
קלאַס 49
קללה
אומגליק 498
קלסתּר-פּגים 240 קלענער 587, 601 קלעזמער פע
קלעטערן 195
צוואַנג 205
שוועריקייט 443 קלעמעניש
ווייטאָג 0—
עגמת-נפֿש 612 קלעמערל 80
קלענערונג 64
קלענטאָמאַניע 482, 842 קלעפּיק
קלעפּן
אָנשטעקיק 428 קלעפּן
פֿאַרבינדן 80
מאָדעלירן 808
קלעפּקע 208
קלעצל
קלאָץ 113, 205
טייל שוך 527
שטיקל צוקער 271
וויקל 157, 520 קלעק
פֿלעק 416
מעקער 867
קלעקן
קעמען
קלעקן
געניגן 07
אָפּמעקן 867
קלעקפּאַפּיר 867
קלער(וס) 618
קלעריקאַליזם 618
קלערן
טראַכטן 809 גלייבן 829 צווייפֿלען 828 רייניקן 415, 262
קלערן זיך
ליכטיקן זיך 289
ק-יע
כּישוף 615 צירונג 868
קמצן 505
קנאָבל 270, 258
קנאָדערן 165
קנאָי 611, 887
קנאָכ(ן) 240
קנאַלן 279
קנאָספּ 249
קנאַפּ 66
קנאָפּ
פֿאַרבינדער 80, 626 אַנאַטאָמיע 240 באָטאַניק 249
קנאַפֿל
אַנאַטאָמיע 240 טייל שוך 527
קנאַקן 279
קנאַקער
פֿירער 459 אויפֿטוער 487 מוטיקער 540
קנוט 604
קנוטעווען 188
קנויט 289
קנויל(ן)
קטלעך 156 זויקל 157
קנייטש 165
קנופּ 80
קניה 484
קניידל
שפּטז 258 קויל 454
קנייטשן 165
קנײַפּיע 4, 695
קנײַפּן 188
קנײַפּער
מכשיר 205 מעסערל 161
קנין 484
קניִען 196, 548
קניפּ 183
קניפּיק
מעסערל 161 מויל-פֿאַרשטאָפּער 470
קניפּל
פֿאַרבינדער סס פּעקל 47
באָטאַניק 249
קניפּלען 624
קניש 258
קנס 604
קנס-מאָל 563
קנסנען 604
קנעטן 261, 213
קנעכט
שקלאַף 466 ניכנע 548
קנעכל
אַנאַטאָמיע 240 טייל זאָק 527
קנעלונג
מלמדות 860 באַשעפֿטיקונג 486
קנעלן
קנעפּל
שנײַדערײַ 626 ראַנגצייכן 865, 450 פֿרײַנד 552 קרוב 289
קנעפּלען זיך 289
קסיאָנדז 618
קעגן
אָפּאָזיציע 447 ריכטונג 179 אַנטקעגן 148 שײַכות 8
קעגן איבער 148
קעגנגעוויכט 447
קעגנגרונד 825
קעגנדערווײַז 326
קעגנוואָג 447
קעגנוואַרט
— איצטיקייט
קעגנווירקן 7—, 407
קעגנזאַץ
— היפּוך
קעגנזײַט
אַנטקעגן 148
אָפּאָזיציע 447
קעגנזײַטיק
אַנטקעגנדיק 148 שײַכות 8
רעטריבוציע 451
קעגנזעצלעך
— היפּוכדיק
קעגנשטאַנד
— זאַך
— טעמע
— לימוד
קעגנשטיין 467
קעגנשטעלן זיך 7—
קעגנשטראָם דע
קענ(ע)נער 7—
קעג(ע)נערשאַפֿט 7—
קעז 258
קעזקיכל 258
קעטע 524
קעכין 260
קעכלען
קאָרמען 264
צערטלען 561
קעל 240
קעלבל 247
קעלבן זיך 229
קעלט 255
קעלטער
קילער 255
ווײַנקעלטער 262
קעלישיק 268
קעלניע 173
קעלנער 468, 264
קעלער
קעלערשטוב 114
קעק אָפּ 240
בעל-חי 247
קאַם 415, 522
קעמען 415
קעמערל
קרוין
קעמערל
וווינונג 114
פּאַרטיי 448
באָטאַניק 249
ביאָלאָגיע 241
קעמפּ 114
קעמפּן 111
קעמפֿער 453
קענדל 268
קענט 866, 51
קענטאַווער 614 א קענטיק 852
קענטעניש
פֿעיִקייט 437
געלערנטקייט קענטשאַפֿט
פֿעיִקייט 487
געלערנטקייט קעניג 456
קעניגן 456
קענען
זײַן ביכולת 104
האָבן קענטעניש 883 קענען זיך 552
קענצייכן 865, 51 קע-ט
שפּעז 258
קאַשטאַן 258, 250 קעסטלדיק 304, 524 קעסטלען 804, 529 קעסטניק 264, 860 קעסטקינד 264, 300 קעסל 263
קעסלגרוב 220, 160 קעסלער 205
קעסלפּויק 286
קעסלשטראָם 226 קעפּן 244
קעפּסווײַב 568
קעפֿיר 258
קעצל 247
קעצלען זיך 229
קעקוואָק 515
קעראַמיק 868
קעראָסין 221
קערבל
רובל 486
קערל
יאָדער 258
גרויסער 117 מרמע 176
קערמעשל 554 קערן מ
יאָדער 258
פּנימיות 5
ביאָלאָגיע 241
פֿיזיק 104
צענטער 42
וויכטיקייט 418 קערן
רייניקן 415
באַוועגן 202
שײַכות 8
קערעווען 459 קערפּונקט
מיטן 42
שעת-הבּושר 89
שפּיץ 128
סוף 48
סכּנה 429
אומקער 94 קערפּער
אַנאַטאָמיע 240
מאַטעריע 8 קערפּערשאַפֿט 47 קעשענע 526 קפּדן 510
קצבות 259
קצין
גביר 497
יחסן 544
קראָ 247
קראַגן
טייל מלבוש 526
האַלדזשטיק 522 קראָגן 240
קראַוואַט 522 קראַטע 470
קראַטער 160, 204 קראָכמאַל 212, 241 קראַכן 183
קראַם 420
קראָם 485
קראַמפּ 420
קראַמף 420
קראַנט מ
אַן 228 קראַנט אַדי
באַוואָרנט 475
ערלעך 573
קראָניקע 366, 881 קראַנץ 156
קראַנקייט 420 קראַנקער סט קראַפּירן 243 קראָפּליע 223 קראָפּעווע 250 קראַפֿט
כּוח 104
גבורה 419
קראַפֿטלאָז
קראַפֿטאָנווער 105
קראַנק 420
קראַצן
קרעלן 183
קראָק 526
קראָקאָדיל 247 קראָקווע 118 קראַקען 281
קרבן
אָפּער 619
מאַרטירער 612 קרוב מ
אייגענער 289 קרוב אינוו
נאָענט 120
קרוביש
קרוב 239
קרובֿ למלכות 544 קרוג 268
קרויט 258
קרויז
וויקל 157
האָרלאָק 528 קרויזן 157
קרוין
קאָפּ-באַקליידונג 622
הערשאַפֿט 456
שפּיץ 128
909
קרוינען
קרעסלע
קרוינען
אָנטאָן קרוין 622, 456
פֿאַרענדיקן 128
זאַלבן 461
קרוינפּונקט 128 קרוינפּרינץ 644 קרוינשטאָט 109 קרוכלע 209, 261 קרום
קרומקייט 154
לאָם 420
ניט-יושרדיק 574 קרומע 54, 154 ל קריאג-התורה 619 קריאג-שמע 619 קריג
מחלוקה 447
מלחמה 452
קריגל 263
קריגן 489
קריגן זיך-47
קריגס-געפאַנגענער 470 קריגער 458
קריגשיף 176
קריוודע
שלעכטס 567
פֿאַרברעך 674 קריוודען 667
קריזיס
רעכטצײַטיקייט 89
שוועריקייט 448
שלעכטער מצב 498
צושטאַנד 7
קרענק 426
קריזשעס 240
קריטיק 584, 881 קריטיש
סוף 48
שוועריקייט 448 קריטעריום 818 קרײַד 204
קרײַז
אומוועג 401
געגנט 109
קלאַס 49
קרײַז-באַוועגונג 201 קרײַזל
געזעמל 47, 8—
האָרלאָק 628
וויקל 167
קרוזשעווע 526 קרײַזלויף 201 קרײַזליניע 1, 156 קרײַזלען
יויקלען 157, 528
רינען 2
קרײַטער 0— קרייסער 176 קרייסירן 170 קרייען 281
קרייץ
אַנאַטאָמיע —2
צלם 619 א
מוזיק-צייכן 288 קרייציקן 244 קרייצן
מאָרדן 244
קאָפּולירן 248
צלמען 9— א קרייצפֿאַרהער 316 קרייצצוג 452 קרײַקע אַט
קריכן 489, 125 קריכער
געלאַסענער 489
ניכנע —5
קרימינאַל 470 קרימינאָלאָגיע 598 קרימינעל 574 קרימען
מאַכן קרום 154
קריוודען 567 קרימען זיך
אָנשטעל 581
דערווידער 5 קרינאָלינע 622 קריסט 612, 286 קריסטאַל 204 קריסטאַליזאַציע 212, ש קריסטיקן 619 א קריסטנטום נאַ קריעה 246
קריצן
אויסהוילן שבּ, 868
קריצער —2
קרירה 255
קרישטאָל 204 קרישלען זיך 209 קרישקע 118 קרן
קאַפּיטאַל 479
קרעאַטור
נפֿש 282
ניכנע 548
קרעאַציע אבּ, 102 קרעדאָ 829
קרעדיט
נלוינן 829
הלוואה 491, 488
קרעדיט-אַנשטאַלט 491 קרעדיטאָר 491 קרעדענץ
שאַפֿע 116
כּלים 263
קרעטשמע 114 קרעטשמער 476 קרעכצן 512
קרעל
קאָראַל —2, 629
קרעלן
קראַצן 188
וויברירן 202, 222 קרעם 221
קרעמאַטאָריע אַש, 245 קרעמאַציע 6, א קרעמער 485
קרעמערײַ 484 קרעמפּלען אס קרעניצע 226
קרענצל פּש
קרענקען
זײַן קראַנק 0—
קרענקען זיך 612 קרעסלע 116
קרעפּל
ראָלעטן
קרעפּל 268
קרעפּקע
גבורהדיק 419
שאַרפֿטעמיק סע
קרעפֿטיק
געזונט 418
האַפֿטיקייט 8— קרעפֿטיקן זיך 016 קרעץ
אָפּפֿאַל 410 קרעקן זיך 20
קרקע
קנר 245
קרקע בתולה 251, 899
קשאַק 250
קשיה 815
קשי-עורף 887
ר
ראַב נקאָליר) 804 ראַבאַט 503 ראַבאַרבער 258 ראַבוליסטיק אאַ ראַבינער 617 ראַבירן 482 ראַבעווען 482 ראָג 165, —1 ראָגאָזשע שבּ ראָגאַטקע 144, 445 ראָגאַל 258
ראָגזשע אבּ ראַגלאַנ(יק) 622 ראָד
טייל מאַשין 486
טייל וואָגן 178, 175 ראַדאַר 177 ראַדזשאַ 644 ראַדיאָ א
ראַדיאָ-אַקטיוויטעט 104 ראַדיאָגראַם אַש, פּש ראַדיאַטאָר 264 ראַדיאַל 48, א ראַדיאַציע 289 ראַדיוס 17, 64 ראַדיציר 64 ראַדיקאַ מ
קראַפֿט 104
מאַטעמאַטיק 54
בונטאַר 4, 448 ראַדיקאַל אַדי
סוביעקטיוו 6
וויכטיק 418 ראַדירן
ראַדיאָ 856
ראָווטשיק בּש ראַוועלין 462
ראָווער 175 ראָוי 575, 8 ראַזבאָיניק
מערדער 244
אַכזר 567 ראַזיר-מעסער 161 ראַזירן 628 ראַזירשטוב שס ראַזמאַך 183 ראָזע 299
ראָזעט(ק)ע
הויזמאָלערײַ 118 א
מענל 115
גענע 113 ראָזשינקעס 258 ראָט
עצה 458
פֿאַרטרעטערשאַפֿט 460
פֿירערשאַפֿט 69 ראָטאָגראַוויור ש ראָטאָנע 622 ראָטאַציע בּש ראָטאָר 486 ראָטגעבער 458 ראָטהויז 469 ע ראַטירן — ראָטירן 201 ראָטמאַן ראָטן
עצהנען 468
מער זײַן זיך שאַ ראַטן-פֿאַרבאַנד 456 ראַטע
טייל 84
צאָלונג —4
שײַכות 8
ראָטע
צײַטאָפּשניט 70
מיליטער 453 ראַטעווען 446 ראַטשקאָם 181 ראַטשקעווען זיך 439 ראָיאַל 286
ראָיאַליזם 456 ראַיאָן 109, 84 ראַיאָנירן
טיילן 81
מחיצה 140 ראיה
זעקראַפֿט 865 ראַיה
זיכער 822
באַוואָרנט 475
ערלעך 578
ראָיען
שוויבלען 67 ראַנע
— נקמה
ראָל
— ראָלע
ראָלע
אויפֿגאַבע שפּ
פֿירונג 401
טעאַטער 888 ראָליסט שאַ ראָלן
וויקלען 157
דרייען 201 ראָלן זיך 170 ראָלעטן 140
ראָלקע
רמונושל-עולם
ראָלקע
וויקל 157
טייל מאַשין 486
טיטל נגעלט) 486 ראָם
אַרומצוים 141
פֿאָרעם 151, 7
ראָמאַן
ליטעראַטור 881
ליבע-אַפֿערע 560 ראָמאַנטיזם
פֿילעוודיקייט 508
ליטעראַטור 881
אָפּבילדונג 868
ראָמאַנס
ליבע-אַפֿערע —5
מוזיק 284
ראָמאַנסירן 561
ראָמאַנעסק 113, 868 ראָמאַשקע 250
ראָמב 54
ראָמען 415
ראַמש 47, 448
ראַנג 17, 544
ראַנגלען זיך
פֿאַרמעסט 450
ספּאָרט 514
מחלוקה 447
וויכּוח 824
ראַנד 143
ראָנד
אָרדענונג 459
פֿאַרוואַלטונג 459 ראָנדאָ
שריפֿט 877
פּאָעזיע 882
מוזיק 284
טאַנץ 515
קאָרטנשפּיל 516 ראַנד-באַמערקונג 881 ראַנדעוווּ 47
ראַנטיע 489
ראַנטשאָ 251
ראַנירן 425
ראַסט 442, 169
ראָסט
— זשאַווער
ראַסטן 442
ראָסטן
— זשאַווערן
ראָסל 258
ראָסלפֿלייש אַש ראַסן 2—
ראַסע
קלאַס 49
שטאַם 287
קאַלכגרוב 217 ראָסע 228
ראָספּער 526
ראָסקאָש 511
ראָפּוכע 229
ראַפּיר 541
ראַפּסאָדיע
פּאָעזיע 882
מוזיק 284
ראָפּע
געזאַלצנס 270
מאַטעריע 416 ראַפֿינירט
כיטרע 868
איידל 556
געאיידלט 424
גערייניקט 415
גוטער געשמאַק 583 ראַפֿינירן
איידלען 424
רייניקן 415
ראַפֿינעריע 271 ראַץ
קריץ 100
ראָצטיכל 522
ראַציאָנאַל
שׂכלדיק 808
קלאָר 841
פֿאַרשטענדיק 847 ראַציאָנאַליזירן 809 ראַציאָנעל
שׂכלדיק 808
קלאָר 841
פֿאַרשטענדיק 847 ראַציע
טייל 84, 258
מיינונג 829
מררגה 17
ראַצן 100
ראָצן
סמאַרקען 417
— זשאַווערן
ראָצער
ייִנגל 84, 545
אומריינער 416
ראַצעמאָרע 524
ראַק
בעל-חי 247
קרענק 420
ראָק 522
ראַקאָם 181
ראָקאָקאָ 868, 118
ראַקעט
לינטסיגנאַל 289, 805
וואָפֿן 289
ראַר
אויסנעם 58
שיטער 211
קליינצאָליק 00
זעלטן 92
געוויקס 250
ראָר אַרי
אויסנעמיק 53
זעלטן 92
ראַש 440
ראָש 459
ראָש-בית-דין 001, 617 ראָש הגולה 617, 544 ראָש המדברים 459
ראָש-הקהל 459, 617 ראָש-השנה 619
ראָש-וראשון 459, 544 ראשו ורובו 82
ראָש-חודש 619
ראַשט 442
ראָשטשינע 261
ראָשטשינען 872, 261 ראָש-ישיבה שאַ
ראָשי-פּרקים
אָנהייב 881, 41
תּנאָים (חתונה) 563 ראַשיק
אײַליק 440
טעטיק 488
ניט-איבערגערעכנט 540 ראָשי-תבות 869
ראשית 41
ראשית-חכמה 41
ראשית-כּל 41
רבונו-של-עולם
תּפֿילה 619
רמי
רבי
גוטער-ייִד 611 רבי-געלט
שכר-לימוד 605
שטראָף 604 רבים
מענטשהייט 232
מערצאָל 65
סופּעריאָריטעט 23 רביצין
רביס ווײַב 611
פֿרומע 611
יחסנטע 544 רבנות 617
רבנן-קדיש 619, 245 רכֿ 617
רכֿ-הכּולל 617 רכֿותא 28
רגזנות 510
רגילות
געוווינהייט 52
פֿעיִקייט 437 רגע
סעקונדע 70
קורצדויער 74 רדיפֿה 567
רו
אָפּרו 442
הפֿסקה 46
אומבאַוועגונג 169 רואָרט 442 רוביקאָן 144 רובל 486 רובריק 84, 879 רוכֿ 23
רוב בנין 23 רוב דעות 28 רוב מנין 23 רוגז 502
רוגזא
רוגז 562
כּעס 510 רודימענט 41 רודער 176 רודערן
שיף 170
טומלען 280
טעטיקייט 488 רודף 464
רודף זײַן 567
רודף ממון 505, 541 רודפן 464, 567
רודף שלום 455
רוח-הקודש
אינספּיראַציע 508, 882
אינטויִציע 893
נביאות 845
רוח-חיים 242
רוחניות 4
רוח-שטות 842
רוט 249, 604
רוטאָג 442
רוטין
אָרדענונג 37
נאָר— 52
באַשעפֿטיקונג 435 רוי
ניט-קולטיווירט 899
ניט-פֿאַרענדיקט 44
ניט-דערבאַקן 261
ניטידערקאָכט 260
ניט-צײַטיק 249
ניט-גלאַט 164
עם-האַרציש 884
שלעכטער געשמאַק 584
ניט-דערצויגן 557
אומפֿעיִק 488
פּשוט 582
רויב 482
רויבאָנפֿאַל 482
רויבמאָרד 244
רויבער 483
רויג(ן)
ביאָלאָגיע 241
שפּטז 258
רויוואַרג 403
בלום 250
קרענק 420
רויזנקראַנץ 619 א
רויט
קאָליר 299
רעוואָלוציאָנער 467 רויטאַרמייער 458
רויטגוואַרדייער 458 רויטגלי 254
רויטער מגן-דוד 566
רויטער קרייץ 566 רויך 896, 2, 220 רויכוואַרג 525
רויכערן
— רייכערן
רוים 108
רוי-מאַטעריאַל 899 רוימען 415
רוין
צעשטערונג 107
פֿאַרערגערונג 425 רויִנירן
צעשטערן 107
שלעכטס מאָן 5
בדלות שטעלן 482
פֿאַרערגערן 425 רווק
אומבאַוועגלעך 169
אומפֿילעוודיק 509
פֿרידלעך 455
אָן זאָרגן 511
רוירשטעקל 250
רוישטאָף 408
רוישן
שאָרכען 282
טומלען 280
רולעט
אַזאַרטשפּיל 516
פֿאָרהאַנג 140
רום
שם 544
רומל
זאַמלונג 47, 484
ספֿרים 879
רומפּל 508
רונג
טייל קייט 80
פֿינגערל 529
רונדיק 156
רונדיקן 156
רונצלען 165
רוס
רוסישער 286
סאַזשע 416, 296 רוסאַלקע 608
רועת זונות 597
רוען
זײַן אומבאַוועגלעך
אָפּרוען זיך 442
רוען אויף 138
רייסטער
רופֿא
דאָקטער 4
שערער 528
רופֿן
רופֿן יענעם 873
געבן אַ נאָמען 870
באַפֿעלן 462
רוצח
מערדער 244
רוק-און-לענד 240 רוקזאַק 170
רוקן
אַנאַטאָמיע 240
הינטן 188
טייל בוך 880 רוקן זיך
שאַרן זיך 489
מישן זיך 483 רוקנביין
אַנאַטאָמיע 240
צענטער 42
רושטאָוואַניע 113 רושם 252, 508 רחבות
געשפּרייט 108
רח“ש 479
ריאה 240
ריבאײַזן 216
ריבן 258
ריגאָריזם 594
ריגל 107
ריגעווען
שוסטערײַ עס רידיקיול דאָ
רידל 160, 251 רידלען 160
ריוו 160
ריווח 495
ריז 117, 419
ריזיק 117,'419
ריזיקאַנט
אײַנשטעלער 640
אַזאַרטשפּילער 516 ריזיקע
אײַנשטעלעניש 540
אונטערנעמונג 400
אַזאַרטשפּיל 516
ריזלען 228
ריח 278
ריח-ניחוח 275
ריטואַל 619 א
ריטורנעל 284
ריטמײַסטער 453
ריטמיק
מוזיק 288
פּאָעזיע 882
ריטעם
מוזיק 288
פּאָעזיע 882
ריטער 644
ריטער(י)ש
ריטער 644
מוטיק 540
גוטהאַרציק 566
איידל 556
יושרדיק 578
ריטשען
בעלי-חיים-קולות 281
וויינען 512
ריטשקעלע 226
אָרדענונג 87
המשך 45
מאַטעמאַטיק 64
רײַבונג
מאַסאַזשירן 215, 12
שטערן 415
גרילציקייט 22
עסן 264
האַנדל 484
שפּראַך 869, 872
שמועס 878
רייזלען 228
רײַזנדער 170
רײַזע 170
רייזעלע 529
רײַטוועגעלע 175 רייטלען זיך 299, 596 רײַטן 170
מדינה 109
עשירות 497
גרויסצאָליק 67
פֿאַרפּוצט 629
געשמאַק 268
קאָליר 293
אופֿן ריידן 874 רײַך ווערן 495
רײַכטונג 497
רײַכסטאַג 460
רײַכסראַט 460
רייכערן
קאָפּטשען 256, 220
ר' פּאַפּיראָס 265
ר' פֿלייש 404
ר' בראָנפֿן 262
ר' קטורת 275 ריין
ניט-שמוציק 415
ליכטיק 289
דורכזעיִק 291
איינמיניק 28
אומשולדיק 591
פּשוט 582
צניעותדיק 596
אמתדיק 862
ריין פֿון חובות 498
אָן געלט 498
ריינבלוטיק 28
ריינוואַשן
רייניקן 415
פֿאַרטיידיקן 588
באַפֿרײַען 603
ריינטלעך 415
רייניקייט שאַ
רייניקן (זיך)
ריינקייט 415
תּשובה טאָן 593 רײַניש 486
ריינשריפֿט 877 רייסטער 866
914
רט-יק
רעאָקופּאַציע
גרילציק 22
ריכטער 601
רינטצייכן 865, 178 רירן זיך
שגענטער געשמאַק אם ריכטשנור 65
קאָליר 298 ,
צעטיילן 81
נעמען 481
אַרויסציִען 184
רימען 583
רימען זיך 550
רימענ(ט) 123
רימער 178, 525
רימפּלען 7, —2
שמאַרצן סט רינג
מייל קייט 84
פֿינגערל 5
רינגל 529
רינגלען 157
רינגלער 448
רינגעלע 14
רינגער 8—
רינדערנס 259
רינווע 228
רינע
אויסהוילונג 160
רינען 223
רינשטאָק 160, 228
ריס
אינטערוואַל 121
אויפֿבינדונג 81
אַרויסצי —1
קעג(ע)נערשאַפֿט 7—
צאָל ופּאַפּיו) 01, 877
ריסעווען 868
רוען 160
רײַסן זיך
שרטען 280
קריגן זיך 7—, 824
שטרעבן 641 רייף
טייל ראָד 178
— צײַטיע
— פֿוליעריק רײַפֿערקע מפּ, 402 רייץ
שיינקייט 520
אַנטוועקונג 894 רייצמיטל 894 רייצן
זײַן שפּירעוודיק 252
הייסבלוטיקייט 510
געפֿיל 508
אַנטוועקן 894 רייצן זיך 607 ריכטונג
ציל 179
צוועק 892
ריכטיק
פּינקטלעך שאַ
ענלעך 16
אָרדענונג ש
ריכטן
מישפּטן 601 ריכטן זיך
צופּאַסן זיך 62
צילן 179
ריכטעווען
שנײַדערײַ 626
שוסטערײַ 627
באַוועגונג 168
וויבראַציע 92
טעטיקייט 488
אײַליקייט 0—
משוגעת 842 רירנדיק
ליידן 512
גוטהאַרציקייט 566 רירעוודיק
אטלעדיק 0— רישעות
אומרעכט 574
שלעכטהאַרציקייט דסס רכילות 686
גוטהאַרציקער 666
רמז
אָנשפּיל 858, 809
פֿאַרטײַטש 849
סתרי-תורה 609 רעאַגירן 7—
רעאַגענט 218
רעאַל
אָביעקטיוו 6
אמת 862
רעאַליזם
פֿילאָסאָפֿיע 869
ריפּ 240
ריפּס 624
ריפּען
אַרויסציִען 184
גרילצן 282, 283
ריף 225
ריץ
אינטערוואַל בּע
אויסהוילונג 160
משוגעת טבּי
ריצן
אויסהוילן-166
ריצנאייל שפּ
ריקודל 615
רירן
אָנטאַפּן 252
ליטעראַטור 881
אָפּבילדונג 868
רעאַליזירן
ממשות 8
פֿאַרענדיקן 48
האָבן הכנסה 489
— פֿאַרשטיין
רעאַליסט
פֿילאָסאָפֿיע 809
אמת 802
ליטעראַטור 881
אָפּבילדונג 868
רעאַלשול 861
רעאָקופּאַציע 111
רעאַקטיוו
רעזשים
רעאַקטיוו 218 רעאַקטיווירן 426 רעאַקציאָנער 464 רעאַקציע
אָפּאָזיציע 447
צוואַנג 464
אומקער 94
רעגרעסיע 182 רעאָרגאַניזירן
שינוי 98
באַנײַונג 426 רעבוס 351
רעבעל 467
רעבעלירן 467
רעברע 240
רעגאַליע 456
רעגולאַטאָר 430 רעגולאַמין 598 רעגולאַריזירן 598 רעגולאַריטעט
פֿאָרעם 151
נאָרמע 52
רעגולירן
געזעץ 598
אָרדענונג דאַ
נאָרמע 52
רעגיאָן 109
רעגימענט 458 רעגיסטער 866 רעגיסטראַטאָר 860 רעגיסטרירן 866 רעגירונג 450
רעגירן
הערשן 456
שטיפֿן 517
רעגל
ווסתּ 417
— כּלל
רעגלאַמענט 598 רעגלאַמענטירן 598 רעגלמעסיק
סימעטריע 151
אָרדענונג 37
נאָרמע 52
רעגן מ 223
רעגן
— באַוועגן זיך
— וויברירן
— פֿילעוודיקייט
— הייסבלוטיקייט
— טעטיקייט
רעגן-בויגן 804
רעגן-מאַנטל 522 רעגן-שירעם 522 רעגענט 456
רעגענען 223
רעגענעראַטאָר 254 רעגענערירן אַש, 95 רעגרעסיע 182
רעדאַקטאָר 881 רעדאַקטירן 881 רעדוטע 452
רעדוצירן
מינערן 26, 503
פֿאַרקלענערן 118 רעדל
געזעמל 47
טעכניק 486
רעדלען
— טעכניק
פּערפֿאָרירן נמצה) 261
טעלעפֿאָנירן 856 רעדל-פֿירער 459 רעדלען זיך 170 רעדן 873, 872
רעדנסאַרט
— שפּראַך
רעדנער 878
רעדע 878
רעדערן 567, 604 רעה 425
רעהאַביליטירן
באַנײַונג 426
פֿאַרטיידיקונג 588
באַפֿרײַונג 608 רעוואָלוציאָנער 407 רעוואָלוציע
שינוי 98
דרייונג 201
אומאָרדענונג 38
רעוואָלט 467
רעוואָלט 467
רעוואַנש 571
רעווידירן 815
רעוויו
ליטעראַטור 881
טעאַטער 888
רעוויזאָר 815
רעוויזיאָניזם 448 רעוויזיע 315
רעוויר 109
רעוומאַטיזם 420
רעווען
געלי-חיים קולות 281
שרײַען 280
וויינען 512
רעוועראַנס 556
רעווערענד 617, 618 רעווערענץ 680
רעזאָלוט
זיכער 822
נאַשלאָסן 887, 857 רעזאָלוציע 826, 897 רעזאָנאַנץ 277
רעזאָניאָר 378, 883 רעזאָנירן 873
רעזולטאַט 102, 43
רעזומע 881
רעזורעקציע 426, 607 רעזיגנאַציע
רעזיגנירונג 461
אונטערטעניקייט 466
אומפֿילעוודיקייט 509 רעזידירן 111
רעזידענץ
וווינונג בּך
רעזידענץ-שטאָט 109 רעזיסטאַנץ 467
רעזערוו 408
רעזערוואַט 250
רעזערוואַציע 819, 474 רעזערוווּאַר
פֿאַרגרייט 403
רעזערוויסט 453
רעזערווירט
עניוותדיק 547
פּשוט 582
צניעותדיק 596
שווײַגעוודיק אַש
פֿאַרהוילן 851
קאַלטבלוטיק 509
אופֿן ריידן 374
רעזערווירן
עקאָנאָמיע 506, 407
פֿאַרגרייט 403
רעזערוון
געלט 486
רעזשי 883
רעזשים
פֿירונג 401
אָרדענונג 87
הערשאַפֿט 466
רעזשיסירן
רעפּערטואַר
רעטן 446
רעטער 258
רעטראָאַקציע 182
רעטראָגרעסיע 94
רעטראָספּעקט
אומקער 94
רעטשיטאַטיוו 284
רעכט מ
געזעצלעכקייט 598 יושר 578
רעכט אַדי
גוט 411
אטנשטימיקייט 1 ריכטיקייט 835
גרויס 20
וענטגילטיק 698
וענטלאָז 570
פֿאַרטיידיקן 588
רעכטע האַנט
העלפֿער 485
רעכענען
רעכענען זי
וויכטיקייט 418 צייגן זיך צווישן
רעלאַטיוו 8
רעלאַציע 8
רעליעף
נוט 158, 142 מאָלערײַ 368
רעליף 479
רעליקוויע
רעם
רעמאָנט 424
רעמאַנענט
איבערבלײַבּ 27 אײַנריכטונג 485 אינווענטאַר 261 געצײַג
בומהאַלטעריע 488
רעמאַרקע 881
ועמוגראַציע 182
ועמיזע 178
ועמיניסצירן 848
רעמל
פֿאָרעם 151, 7 אַרומצוים 141 נעזעמל 47
רענאָווירן 6—
רענאָמירן
רענאָמע *5
רענדל 486
רענטע
רענעגירן
בגידה 589
רענעסאַנס
באַנײַונג 426
רענצל 170
ועפטאַוורירן 426
רעספּעקע
רעסקריפּט 462
ועעמוגרירן 187
רעפּאַטרוורן 171
רעפּאַראַטור 424
רעפּאַראַציע
רעפּאַרירן 424
רעפּליק
ענטפֿער 825
טעאַטער 388
מוזיק 284
רעפּעטיטאָר
מוזיקער 285
רעפּעטיציע
מוזיק 288
רעפּעטירן
איבערחזרן 64
קאָפּירן 14
מוזיק 288
רעפּראָדוקציע
שאַטין
רעפּראָדוקציע
קאָפּיע 14
איבערחזרונג 64
פֿרוכפּערדיקייט 280
מאָלערט 808
רעפּרעזענטאַטיוו 51 רעפּרעזענטאַנץ 400 רעפּרעזענטאַציע 888 רעפּרעזענטירן 400 רעפּרעסיע 464 רעפֿאָרם 424
רעפֿאָרמאַטאָר 4, 611 רעפֿאָרמאַציע 424, 611 רעפֿאָרמירן 424 רעפאָרמירן זיך 698 רעפֿטל 84, 258 רעפֿלעקטאָר 289, 865 רעפֿלעקטירן
ליכטיקייט 289
געדאַנק 809
רעפֿלעקס 182, 214 רעפֿלעקסיע
קאָפּיע 14
געדאַנק 809
רעפֿלעקציע 277 רעפֿעראַט 859 רעפֿערירן 859
רעפֿערענדאַר 601 רעפֿערענדום 891 רעפֿערענט
לעקטאָר 859
באַאַמטער 601 רעפֿערענץ
שײַכות 8
אויפֿווײַז 818
רעפֿראַקציע 289 רעפריין
איבערחזרונג 64
מוזיק 284
פּאָעזיע 882
רעצידיוו 94
רעצידיוויזם
אומקער 94
פֿאַרברעך 574
קרענק 420
רעציטירן 878, 883 רעצענזירן 881
רעצעפּט
רפֿואה 427
אָנווײַזונג 598
קאָכן 260
רעקאָגנאָסצירן 816 רעקאָמביע 604, 492 רעקאָמענדירן
עצהנען 458
רעקאָנוואַלעסצירן פט רעקאָנסטרוקציע
שינוי 95
באַנײַונג 426
פֿאַרטײַטש 849
רעקאָנעסאַנס 815
רעקאַפּיטולירן 64
רעקאָרד
פֿאַרצייכענונג 866
סופּעריאָריטעט 28
מוזיקדיסק 286
רעקאָרדירן 866
רעקוויזיט 883
רעקוויזירן 481
רעקוויעם 619 א, 245 רעקווירירן 481
רעקטאַנגל 54
רעקטאָר
לערער 860
פֿירער 459
רעקטום 240
רעקטיפֿיצירן 262 רעקטיפֿיקאַציע 262 רעקלאַמירן
רעקרוטירן 452 רעקרימינאַציע 587 רער 228, 486
רעש 280
רעשאָטקע 140 רעשט(ע) 27, 54, 486 רעשן
טומל 280
טעטיקייט 488 רעשעטע 415
רעשפּעקט 556, 580 רפֿואה 427, 426 רצון
באַגער 541
רצועה 123, 619 רציחה
מאָרד 244
אַכזריות 567
פֿאַרברעך 574 רק 28
רקידה 515
רשות
געזעץ 598
געגנט 109
אַרומצוים 141 רשות היחיד 108 רשות הרבים 108 רשי 849, 609
רשי-כּתכֿ 877, 878 רשימה 866
רשע
פֿאַרברעכער 574
אומגלייביקער 613
רשעטע, רשעת 667
שאַבלאָן
מאָדעל 13
קוואַטש 888
שאָבן 215
שעדן
שאָוויניזם 650
פאַרערגערונג סע שאַווער 250
היזק 496
שאול (תחתיה) 608
שאָדן-פֿאַרגיטיקונג 4— שאַטין 298
שאַטירונג
שמת
שאַטירונג 293, 868 שאַטן
פֿאַרערגערן 425, 567
ש' צום געזונט 423 שאָטן 290
שאַטען 298
שאָטענען 308 שאַך
קיניג 450
שאָך 514
שאָכברעט 514 שאַכטע 100, 204 שאַכמאַט 514 שאַכער 485
שאַכער-מאַכער
הענדלער 485
שווינדלער 863 שאַכערן
האַנדלען 484
שווינדלען 863 שאָכשפּיל 514 שאַל
באַקליידונג 522
קלאַנג 277
שאָל
שיכט 122, 249
וואָגשאָל 206 שאַלאַטן 258
שאַלאַטן-שמש
שאלה
פֿראַגע 815
טעמע 810
ספֿק-טריפֿה 259 שאלות-תּשובות 609 שאַלטן 456
שאַלן 277, 511 שאָלעכץ 122, 249 שאַלעשידעס 554, 019 שאַלקהאַפֿטיק 574 שאַם, שאָם 222 שאַמפּאַניער 595 שאַנד 581, 574 שאַנדגליד 240 שאַנדגעפֿיל 596 שאַנדהויז 597 שאַנדסלופּ 604 שאַנדע 581, 574
שאַנדפֿלעק
שאַנדפֿרוי 597
שאַנדצייכן 581
שאַנדקלאָץ 604
שאַנטאַזש 482
שאַנטאַזשיסט 483 שאַנס
שעת-הבּושר 89
מיגלעכקייט 820
שאַנסאָנעטקע 285 שאַנעווען
אָפּגעבן כּבוד 580
זיין איידל 556
אָפּהיטן 480, 407
שאַנץ
טראַנשעע 160, 452
אַזאַרט 516
שאַנק 116
שאַנקער סאַ
שאָס 279, 452
שאַסטען 507
שאָסיי 178
שאַפּ 435
שאָפּע 403, 251
שאַף
שאַפֿע 115
שעפֿל 268
געבאָט 462
שאָף 247
שאַפֿונג
יצירה 106, 102
טעטיקייט 483
שאַפֿן
מאַכן 106
באַדינען 468
באַקומען 489
שאַפֿן זיך 462, פּש שאַפֿע 115
שאַפֿער
באַשעפֿער 106
מעקלער 485
פֿאַרוואַלטער 459, 251 שאַפֿקע 115
שאַץ 47, 403
שאַצמײַסטער 487 שאַצן
ערן 580
אורטיילן 828 שאַצקאַמער 487, 866 שאָק
צאָל 61, 67
שאָקאָלאַד 258 שאָקירן 581
שאָקלען (זיך) 202 שאַראַדע 851
שאַרבן
אַנאַטאָמיע 240
שערבל 84
גוזמא 864
שפּאָט 518
טעאַטער 883 שאַרזשע ד'אַפֿער 460 שאָרכ(ע)ן 282 שאַרלאַטאַן
אויסברענגער 507
אויסוואָרף 574
שווינדלער 868
נואף 597
שאַרלאַך 0—
שאַרן 215, 188 שאַרן זיך
געלאַסנקייט 489
ש' זיך צו 561 שאָרסטיק 164 שאַרע 297
שאַרף מ
טייל שווערד 454, 161
שאַל 522
שאַרף אַרי
שאַרפֿקייט 161
שטרענג 464
פֿאַרשטענדלעך 847 י טעם 270
אײַליק 440
אַקטיוו 488
אופֿן ריידן 874 שאַרפֿזינען 889 שאַרפֿן 161
שאַרפֿשטיין 161 שאָרקען
גרילצן 282
שאַשקע 454
שבת 619
919
שמת-גוי
שוים
שבת-גוי
באַדינער 485
ניט-פֿרומער 618 שבועה 358, 474 שבועות ניו“ט) 619 שבח 588
שכֿט נחודש) 70 שכֿט
שטאַם 287
קלאַס 49
שכֿע ברכות
ברכות 619
סעודה 568
שבעה 512, 245 שבעים-מאָל 554 שכֿרי-בּלי
צעבראָכענע זאַך 425
אַלטער 86
קראַנקער 420
שברים 284
שגעון
משוגעת טאַ
קאַפּריז 889, 541 שד 608
שדכן 402, 563
שדכנות
פֿאַרמיטלונג 402
לוין 605
שדכנען
פֿאַרמיטלען 402
ש' זיך צו 661 שדרה 240
שהחיינו 619
שהי-פּהי
אומוויכטיקייט 414
קליינקייט 21
קליינצאָליקייט 66 שוואָגער 289
קראַנק 420
אומהאַפֿטיק 209
אָן טעם 269
קליין 21
קלאַנגלאָז 278
זינדיק 574
שוואַכזיכטיק 806 שוואַכזיניק
אידיאָטיש 842
נאַריש 840
שוואַכן 417, 420
שוואַלב 247
שוואַם, שוואָם
געוויקס 250
בעל-חי 247
שוואַנגערשאַפֿט 229 שוואַנץ
אַנאַטאָמיע 240
נאַר 840
שוואַרץ
פֿינצטער 290
קאָליר 280
שוואַרצאַפּל 240
שוואַרצחנעוודיק שס שוואַרץ-יאָר 608
שוואַרצן
מאַכן שוואַרץ 296
שמוגלען 482
שוואַרצע פּינטעלעך 369 שוואַרצער
קאָליר 286
נעגער 286
שמוגלער 488
שוואַרצקונסט
כּישוף 615
קונצן-מאַכערײַ 614 שוואַרץ-שבת 511
שוּוואַקס 218
שוווּנג
וויבראַציע 202
אימפּולס 188
געשפּרייט 108, 117 שוויבלען 67
שוויגער 287
שווײַגעוודיקער 375
פּאַכטער 248
שווײַן 247
שווײַנערײַ 574
שווייס 416
שווייצאַר 468
שווייצער קעז 258
שווימען 170, 514
שווינגען 202
שווינדזוכט 420
שווינדלען
אָפּנאַרן 863
דרייען 201, 289
שווינדלער 868
שוויצבאָד 415
שוויצן
זײַן הייס 417, 254
צולייטן 220
שוויצער
טוער 488
שווינדלער 863
פֿראַנט 529
שוועבל 204, 218 שוועבלען 205
שוועבן 177
שוועבעלע 256
שוועגערין 289
שוועל
טייל הויז 118
קלעצל 113
שוועלן 117
שוועמל 250
שווענגערן 229
שווענדערײַ 507 שווענקען
גיסן 228
רייניקן 415
ש' דעם האַלדז 427 שוועסטער 289
שוועסטער-קינד 289 שווער מ 237
שווער אַרי
וואָגיק 208
שלעכטער מצב 498
שוועריקייט 448
געלאַסנקייט 489 שווערד 454
שווערוואָגיק 200 שווערן (זיך) 858 שווערפּונקט
צענטער 42
וויכטיקייט 418
וואָגיקייט 206 שוחד 590
שוחט 259
שוטה 840
שויב 118
שויבפֿענצטער 485 שוידערלעך
שרעקלעך 589
גרויס 20
ליידן 512
אַכזריות 567
שוידערן
ציטערן 2—
קעלט 255
שרעק 589
שויט 122, 249 שוים 22
920
שוימען
שטאָף
שוימען
וויברירן 222, —2 אָפּשוימען 122
שוינען
אָפּהיטן 480, 407 ש' דעם גראָשן 506 זײַן מילד צי 465
שוינער 415
שויס 240
שויפֿל 251
שוישפּיל
— טעאַטער
שוך 527
שוכן זיך 522
שול
לערן-אַנשטאַלט 861 סינאַגאָגע 620
שיטה 829
שולד
חוב 492
פֿליכט 277
שולדיקייט 592
שולחן 620
שולחן-ערוך 598, 609
שולט זײַן 456
שולטער 240
שוליער 868, 516
שולן 859
לערן-אַנשטאַלט 801 שיטה 829
זאַפֿט 250
שומען 280
שומר 480
שומר ומציל זײַן 480
שומר שבת 611
שונד
ליטעראַטור 881, 888 ננלה 248
שוסטערט 527
שופּ 247, 249, 122
שופֿט ואוממענטש) 574
שופֿט וריכטער) 601
שופֿל 100, 251
שופֿלאָד 116
שופֿלען 160, 251
שופֿר 286, 619
שוץ 480, 452
שוצאָרט 480
שוצגראָבן 452, 140
שוצלאָז 429
שוצמיטל 480
שורה 87, 45
שורה-גריזל 877, 861
שורקע 574
שורש
שטאַם 287
סיבה 101
שפּראַך 869
שורשען 278, 282
שושן-פּורים 619
שושקען 278
שותּפֿות 477
שחיטה
שעכטונג 259 מאָרד —2
שחרית 619
שטאַב
פּערסאָנאַל שפּ מיליטער 452
שטאַבע 118
שטאַט
אָנשטענדיקייט 578 — מלוכה
שטאָט
געגנט 109
ש' אין שול 620
שטאַטהאַלטער
— פּלאַצהאַלטער
שטאָר
שטעכן 160
קריטיק 584
שלעכטהאַרציקייט 567 ווייטאָג 420
שטאָכוואָרט
שפּאָט 518
קריטיק 584
שטאַכעט 140
שטאַל 248
שטאָל 217
שטאָלגיסער 217
שטאַלט
נילד 808, 807 שיינהייט 520 גרויספֿאַרנעם 117
שטאַלט(יק)ן 151, 368
שטאָלן מ
שטאָלן
אָנשטאָלן 253
שטאָלפּערן 202, 196
שטאָלץ 546
שטאָלצירן 546
שטאָלצע 133
שטאָלקאַרץ 289
שטאַם
משפּחה 237 קלאַס 49
סיבה 101
באָטאַניק 249
שטאַמאײַזן אַש
שטאַמבוים 544
שטאַמגאַסט
פֿרײַנד 552 אויסוואָרף 574
שטאַמלען 870
שטאַמען 102
שטאַמפּ
מאָדעל 13 פֿאָרעם 151, 7 שטייסל 216
שטאַמפּירן 205
שטאָמפּערן 202, 196
שטאַנג 118
שטאַנד
קלאַס 49
צושטאַנד 7 מדרגה 17
פּאָזיציע 110
שטאַנדהאַפֿטיק מוטיק —5 האַפֿטיק 208, 98 באַשלאָסן 387 ערלעך 578 אײַנגעהאַלטן 594
שטאַנדפּונקט 829
שטאַפּל
מדרגה 17
שטאַפּלען 195
שטאָפּן 82
שטאָפּער 167
טאָפּקע 167
שטאָף
מאַטעריע ה שניט-סחורה 524 פֿאַרגרייט 403 באַשטאַנדטייל 85 טעמע 810 פֿלאַש 263 טרינק-בּלי 203 מאָס
שטאַפֿעט
שטאַפֿעט 854 שטאָציק 154
שטאָק
שטעקן 133
שטאָקן 46
שטאַקעט 140 שטאַר
האַרט 212
אומבאַוועגלעך 169
אומשפּירעוודיק 253 שטאַרביק
טויט 243
בײַטעוודיק 97
קורצדויערדיק 74
אומהאַפֿטיק 209 יטטאַרבן 248
שטאָרן 140
שטאָרץ 140
שטערצל 208 שטאָרצאָם 180 שטאַרצן 158
שטאַרק
האַפֿטיק 208
גבורהדיק 419
שאַרפֿטעמיק 270
באַשלאָסן 887
גרויס 20
אופֿן ריידן 874 שטאַרקן
מאַכן האַפֿטיקער 208
טרייסטן 518
אַקטיווירן 894 שטאַרקן זיך
מוט 540
באַנײַונג 426 שטאָרקען 183 שטוב 114
שטובזאַכן 476 שטובזיצער 555 שטוביקן 248
שטודיע
פֿאָרשונג 815
ליטעראַטור 881
מאָלערט 388
מוזיק 284
שטודירן
לערנען 859
שטויב
צעמאָלונג 216
שטופּ 183
מאָטיוו 894
ביכער 47
שטויסן זיך
דערטראַכטן זיך 808 שטול 115
שטולגאַקג 417 שטולפּן 520
שטולקאַרץ 289 שטום 875
שטום-לשון 869 שטומען 875
שטומער 875
שטומפּ מ
טייל בוים 249 שטומפּ אַרי
טעמפּ 102
אומשפּירעוודיק 235 שטונד(ע)
לעקציע 859
— שעה
שטונק
געסרחה 276
שטינקער 276
געלאַסענער 489
אומריינער 416 שטופּלען 160
שטופּן
שטויסן 183
באַוועגן 894 שטופֿע
— מדרגה
שטוקאַטור 113 שטוקע 518, 863, 517 שטוקעווען 526 שטורכען 188
שטורמאַן 176
שטורעם
ווינט 219
טומל 280
שטורעמען
ווינט 219
טומל 280
מלחמה 452
ש' קעגן 584
שטורקאַץ 289
שטות
טיפּשות 840
אומוויכטיקייט 414 שטח 108
שטיבל
וווינונג 4בּך
חסידים-שטיבל 620, 861 שטיבלעטן 527
שטיברע 183
שטיגן 118
שטיוול 527
שטײַג 470
שטײַגן
אויפֿהייבן זיך 195, 124
ש' אין פּרײַז 502 שטייגער
צושטאַנד 7
פֿירונג 401
באַזונדערקייט 51
נאָרמע 62
מוזיק 284
שטײַגרימען 178
שטײַגרינג 173
שטיייִק 180
שטיין מ
מינעראַל 204
מצנה 245, 866 שטיין וו
זײַן אומטעטיק 484
זײַן אומבאַוועגלעך 169
לאַנגדויער 78
צושטאַנד 7
אָנשפּאַרן זיך 188
האָבן הכנסה 489
פֿאַרטרעטן 460
באַצייכענען 865 שטיינהאַקער 204 שטיינקוילן 204
שטיינקריצער 868 שטייסל 216
שטײַערמאַן 176
שטײַערן 459
שטײַערן זיך 450, 514 שטייער-רודער 176
האַרט 212
922
שטיל
שטערנבּאַנד
שטרענג 464
קאַלטבלוטיק 509
שלעכטער געשמאַק 534
אופֿן ריידן 874
שטיל מ
הענטל 485
שטיל אַרי
קלאַנגלאָז 278
אומבאַוועגלעך 69בּי
צניעותדיק 596
עניוותדיק 547
קאַלטבלוטיק 509
פֿרידלעך 455
שטיללעבן 368
שטיל מאַכן
מאַכן שווײַגן 876
טייטן 244
שטילעט 454
שטילשווײַגן 875
שטילשטאַנד 169
שטים
קול 872
מוזיקאַלישע שטים 286
מוזיקשטיק 284
וואַלשטים 881
שטימונג
געמיט 508
מוזיק 283
שטימען
אויסקלײַב 891
שטימקאַסטן 891
שטימרעכט 891, 575
שטינקען 276
שטיפֿברודער 289
שטיפֿזון 288
שטיפֿט 205
שטיפֿטאַטע 237
שטיפֿטאָכטער 288
שטיפֿמאַמע 237
שטיפֿן 517
שטיפֿער 517
שטיפֿפֿאָטער 287 שטיפֿקינד 288 שטיפֿשוועסטער' 289 שטיץ
אָנשפּאַר 188
הילף 446, 479
שטיצן זיך
אָנשפּאַרן זיך 138
שטיק
טייל 84
טעאַטער-שטיק |ר83ס
מוזיקשטיק 284
שטיפֿערײַ 517
שטיקלופֿט 220 שטיקן
וועבערײַ 524
ווערגן 183
שטיקן זיך 420
שטיקער ש 254
שטיקערײַ 524, 629
שטיקשטאָף 218
שטירדות 567
שטירדעס 667
שטעג 178, 179 שטעטיק 98.
שטעטיקן 357
שטעטל 109
שטעכדראָט 445; 452 שטעכוואָרט 584
שטעכלקע 250
שטעכן
אויסהוילן 100
קריצן 868
נייען 526
וויי טאָן (קרענק) סע
שלעכטס טאָן 567
קריטיקירן 584
שטעכעווען 96 שטעל
פּלאַץ 108
מאַרקקראָם 485
אַליור 51
באַשעפֿטיקונג 435 שטעלברעט 486
שטעלונג
פּאָזיציע 110
שטעלן
אויפֿבויען 100
ש' אַ פּיעסע 883
ש' קרויט 404, 272
ש' אַ חלף 161
ש' אויף זיך 887
שטעלן זיך
לאַנגדויער 73
פֿרײַגיביקייט 504
באַנקראָטירן 494
מאַכן אָנשטעל 581
ש' זיך דינען 408
באַרימען זיך 550
וואָלונטירן 471, 452
ש' זיך קעגן 467
אָנקומען 187
פֿאַרטרעטן 460
שטעלע 485
שטעל-פֿאַרטרעטער 460 שטעמפּל
מאָדעל 13
צושטאַנד 7
פֿאָרעם 151
שטעמפּלען
צייכענען 865
בראַנדיקן 604
שטענגל 249
שטענגלען זיך 249
שטענדיק 73
שטענדער 115, 620
שטעפּן 526
שטעפּסל 167, 208
שטעפּער 526
שטעקן מ
אָנשפּאַר 183
שטעקן
פּלאַצירן 111
שטעקשיך 5
שטער 445
שטערבלעך
— שטאַרביק
שטערונג 445
שטערכען 183
שטערן מ
הימל-קערפּער 208, 289
אַרטיסט 88
אַנאַטאָמיע 204 שטערן 445
שטערנבאַנד 522; 629
שטערנמילד
שטערנבילד 208 שטערן-זעער 845 שטערן-טיכל 522 שטערצל 263
שטראָז 178
שטראָך 869
שטראַל
ליכט 289
מאַטעמאַטיק 54 שטראַלן 289
שטראַם
ווערטיקאַל 180 שטראָם
וואַסער 226
באַוועגונג 168 שטראָמען
פֿליסן 223
גרויסצאָליקייט 67 שטראַנד 178
שטראַנדן 169
שטראָף
אומגליק 498 ש60 שטראָפֿרייד 584 שטרודל 258
שטרוי 249
שטרויזאַק 115 שטרויכלען
פֿאַלן 196
ירידה 496
זינדיקן 574
שטרויכלשטיין 445 שטרויספֿעדער 522 שטר-חוב 492
שטרײַט
מלחמה 452
וויבּוח 824
ש שטרײַכמאָס 55 שטרײַכן
מעקן 867
שמירן 808
גאַרבערײַ 225 שטרײַמל 522
שטרײַף
פּאַסיק 123
שטראָך 877
שטרײַק 467 שטרײַקברעכער 689 שטריך
פֿעדערשטראָך 269
באַזונדערקייט 51 שטריכמאָס 55 שטריצל 258 שטריק 128, 80 שטריקוואַרג 123 שטריקן 524
שטר-מכירה 484 שטרעבונג
באַגער 541
ציל 892
שטרעמונג 179 שטרענג
צוואַנג 464
אײַנגעהאַלטן 694
פּינקטלעך 835
פּשוט 582
שטרעקע
געשפּרייט 108
ווײַטקייט 119 שטשאָבען 520 שטשאַוו 258 שטשאַפּע 84, 4 שטשאָקע 240 שטשופּען 184 שטשור 247
שטשיפּען
אַרויסציִען 184 שטשירקע 415 שטשעבעטשען 281 שטשעט(ש)ינע 128 שטשערב 160 שטשערבאַטע
הויל 180
אומגלאַט 164 שיבוש 414, 21 שיבן
רוקן 183
עסן 264
שיבער
טעכניק 205, 486
וואָג 200
טייל אויוון פּש
טייל האָלץ 84
בעקער 261 שיבערן (זיך)
וויברירן 2—
שיטה 829
שיטן (זיך) 188, 209 שיטער 211
שייגעץ
חוצפּהניק 549
ניט-פֿרומער 618
אויסוואָרף 574
שטיפֿער 517
ניט-ייִד 230
אומפֿאָלגעוודיקער 467
צערטל-נאָמען 561 שיידונג
אָפּגאַנג 188
שיידל
הילע 403
אַנאַטאָמיע 240
אַבאַזשור 289 שיידן זיך
אָפּגאַנג 188
אַוועקגעבן 479
אײַנלאָזן 478
האָרבאַדעק 522
שרונט 528
שײַטל נהאָלץ) 84 שײַטער(-הויפן) 250, 244 שײַכות 8
שיילן 122
שיימע 879
שיין
שיינקייט 520
גרויסקייט 20 שײַן
ליכט 289
אויסנווייניקייט 6, 807
רעקאָרד 866
שיינגײַסט 588, 809 שײַנדל
ליכטיקייט 289
פּוץ 529
שיינהייט 520
שײַנען
ליכטיקייט 289
שיינקייט 520
ריינקייט 415
אויסווײַזן זיך 829
924
שלאָ-ערט
שײַנצעטל 366 שיינקונסט 868 שײַען זיך 589 שײַער 403, 261 שײַערן
רייניקן 415 שײַקע 47
שיכּור 595 שיבּורן 595 שיכרות 595 שיך 527 שיכט
קלאַס 49
שאָל 122
פֿאַרבײַט 95 שילד
באַשיצונג 452 שילדערן 881 שילטן 559 שילינג(ער) 486 שילער 800 שילשול 420, 417 שימל
פֿוילונג 425
שוואָם 250 שימלען 425 שימערירן 289 שימפֿן
— זידלען שינדל 118 שינדן
שיילן 122, 259
שלאָגן 183 שינוי 93
שינע 118, 205 שינעל 522 שיסגעווער 454 שיסל 263
שיסן
מלחמה 452
מאָרדן 244
קראַכן 9 שיספּולווער 541, 279 שיעור 859 שוער 17
שיפּוע 154, 225 שיפּען 281 שיפּער 176 שיף מ
וואַסער 176
— קרום
שיפֿאָן 524
שיפֿאָניער 115 שיפֿבראָך 107 שיפֿלות 581 שיפֿלען זיך 170 שיפֿן (זיך) 172, 170 שיפער
קאָד 877
מעטאַל 204 שיפֿרירן 877, 869 שיצן 480
שיק 583, 551 שיקאַנירן 567 שיקאַנע 507 שיקזאַל 100 שיקייִנגל
באַדינער 468 שיקלדיק 806 שיקלעך
פּאַסיק 15, 409
מיגלעך 820
יושרדיק 578 שיקלען 806 שיקן 172
שיקן זיך
זײַן פּאַסיק 15, 409
זײַן מיגלעך 820
חצופֿה 597 שיקעווען (זיך) 898 שיר מ
פּאָעזיע 882
מוזיק 284 שיר איווו 17, 40 שירה
פּאָעזיע 882
לויבגעזאַנג 583 שיריים 27
שירמע 140 שירעם 522 שירעמען 430 שירץ 522
שישקע
געוויקס 250
בטל 420
יחסן 544
אויפֿטוער 487 שכונה
סביבה 110
געגנט 109
נאָענטקייט 120 שכיח 91
שכינה 606
שכן
קוואַרטיראַנט 11.6
שכנות 120
שכנות
וווינונג 114
נאָענטקייט 120 שלאַבאַנ(ט) 144, 445 שלאַבעריק
שוואַך 420
אומהאַפֿטיק 209 שלאַגבוים 144, 445 שלאָגוואָרט 887 שלאָגלער 435
שלאָגן
וויברירן 202
באַצווינגען 464 שלאָגן זיך
מלחמה האַלטן 452
ספּאָרט 514
קריגן זיך 7— שלאַכט 452
שלאַכטהויז 259 שלאַכטן
מאָרדן 244
שעכטן 295
שלאַכטפֿעלד 244 שלאָכצן 512
שלאַם 227, 416 שלאַנג
בעל-חי 247
פֿאַלשער 863
פֿאַררעטער 589
שלעכטהאַרציקער 667 שלאַנק
הויך 117
דין 118
שלאָס
פֿאַרמאַכער 167
פֿעסטונג 114, 445
אַנאַטאָמיע 240
שלאָסאַרניע סש שלאָסערײַ 205
שלאַף
שלאַף
אומהאַפֿטיק 209
זען אוממעטיק 484
שלאָפֿצימער 114 שלאָפֿראָק 522 שלאַק
קרענק 0—
לא-יוצלח 488
נרעג 628, 148 שלאַקס(רעגן) 228 שלאַקריריק 0— שלוזע 228
שלויז 2
שלוכצן 612
שלום
באַגריסונג 666
שלום-בית 455, 2— שלום-זכר 554, 619 שלומיאל
לא-יוצלח 488
ניט קוון בר-מזל 496
שלום-עליכם
באַגריסונג אאַ
זמירות 619
שלומפּער
שלעפּע 40, 522
אומצוכט 416 שלונג
ינשה 225
אַנאַטאָמיע —2
שלינגען —2
שלונד
אַנאַטאָמיע 20
אָפּשטאַנד —בּ
שלוק(ן) 264
שלוקערצן 219
שליאַך 178
שליומפּער
שיקונג 354
פֿאַרטרעטערשאַפֿט —4
עליה-ציבור 617 שליטה 456
שליטוועג 178
שליטלען זיך 170 שליטן 173
וואַרפֿן זיך 2—
שלייער 522
שלייערן זיך עס שלייף
פֿאַרבינדער 80
באַקליידונג 622 שלײַפֿן
נלאַטיקן 168, 205 שלײַפֿערט שלייקעס 622
שלימזל
אוקפֿעיִקער 42
ניט-מזלדיקער —4 שלימעזאַרניצע 416 שלינגען ש, 192 שליסל
געגנט —1
ליטעראַטור 881, 9—
וויכטיקייט 413 ליסלבעלט 606 שליסן
פֿאַרענדיקן 48
שליף
איידלקייט ש
גוטער געשמאַק 688
גלאַטקייט 1
שליפֿע 865
שליש 455
שלמות
וענטפֿאַרטיעייט 678 שלעכט
שלעכטער מצב 498
שלענגלען זיך
דרייען זיך בּט שלעפּ 40, 622
שלעפּן
נעמען פֿון בּע
גנבענען 482
שלעפּן זיך
גיין געלאַסן 439
דויערן 73
שמאַכטן
הונגער א
שמאָל 118
9
שמאַלץ
שנײַדן
שמאַלץ א
שמאַלצגרוב
עשירות 497
גוט געשעפֿט 484
גוטער שידוך 663 שמאַנט 258
שמאַראַגד
— שמאָראַק
שמאַראַוואָזניק
שטאַליונג 178
שמדן זיך 618
שמד-קאָפּ
קלוגער 29
שווינדלער 868
שטיפֿער 517
אויסוואָרף 574 שם-המפֿורש 606 שמוגלען 482
שמויס 625, 522 שמויש שס, 522 שמונה-עשרה 609 שמועס אַש
שמוץ 416
שמוצערן 281
שמוק שס
שמוקלער 624
שם-טוב 544
שמיד 205
שמידן 205
שמיטה
צײַטאָפּשניט מן
לאַנגדויער 78
שמײַדיק
קאַפּריזנע 889
יחסניש 544
שמייכלען
חנפֿענען מס
שמײַליק
וויכטיק 418
גוט 411
יחסניש —5
שמײַסן 188
שמײַסער
באַשטראָפֿער —6
בעל-עגלה —
בעדער 415
דועה-זונות 597 שמײַען
גיין 170
שמינייעצרת 619 שמינקען זיך 529, 888 שמיעה 27
שמיצל 25, 21
שמיצן זיך
וואַרפֿן זיך 32
כּעסן זיך 510 שמירה
קמיע 616
שמירן
מאָלן 118 א
איילן 221
אונטערקויפֿן —5 שמירעכץ
אייל 221
שמן-זית 221
שמע 9ש
שמעל(ער)ן 118, 526 שמעלצטאָפּ 217 שמעלצן
—לאָזן 217
צופּראַווען (שפּײַז) 260 שמעלקע
פֿרײַנד 652
יחסן 644
שמע מינא 824, 826 שמען ש
שמעקטאַבעק 265 שמעקן
אָטעמען 219
האָבן גוטן טעם 268
האָבן גוטן ריח 5 שמערגל שבּ
שמערגלען א שמערץ
— שמרץ
שמערצלאָז 258 שמערצן, 0, 512 שמץ 21, 66
שמש
קהילה 017, 468
ציצה 619
חנוכה-ליכט 289 שנאָבל
אַנאַטאָמיע 240
מוזיק-אינסטרומענט 286 שנאַטערן 281
שנאַל, שנאָל 80, שס שנאַלען 282
שנאַפּן
נעמען 481, 482
פֿאָרשן 815
שנאַפּס 595
שנאָרכן 282
שנאָר(ע)ן 472
שנאָרער 498
שנדרן 474, 619 שנויפֿלען 870
שנויפֿן 219
שנויץ
אַנאַטאָמיע —2
ליכט 289
שנופּטיכל 415
שנוק 240
שנור
בענדל 80, 128
המשך 46
זונס ווײַב. 288 שניט
אַגריקולטור 251
צושטאַנד 7
שיכט 22
אויפֿבינדונג 81
קאַרב 160
אינטערוואַל בּט
אײַנבינדערײַ 880
נאָרמע 52
מאָדע 580
פֿאַסאָן 18, שס שניטגעשעפֿט 624 שניט-סחורה 524 שניטער 251
שניטקראָם 624 שניי 265
שנײַדן
צעטיילן 81, 526
אָפּערירן 427
ש' תּבואה בּש
שניצן 868
ש-ײַדן זיד
שפּאָרן
שנײַדן זיך 585 שנײַדעניש 420 שנײַדערײַ 526 שנײַצן
שניצן בּאַ
ש' די נאָז 415, 417 שנײַצשערל 161 שני למלך 456 שניפּן 482, 481 שניפּס 522
שניפֿלען 278, 219 שניצן
גראַווירן 868
קאַרבירן 160 שניצער 868
שנעל נגיך) 0— שנעלן 183
שנעלצוג 174
שנעק
נעל-חי 247
ייִנגל 84
זייגער-מעכאַניזם 71 ש“ס 009, 879 שעדיקן
קאַליע מאַכן 425, 423
שלעכטס טאָן 567
שלאָגן 188
שעדלעך 428
שעדעווער 411, 881 שעה 70
שעוויאָט 624
שעוועליור 528 שעטנז
געמיש 29
בבל-סחורה 412 שעטקעווען 81 שעכטהויז 259 שעכטן 250, 244 שעלטן 559
שעלמע
אויסוואָרף 574
שווינדלער —8
שטיפֿער 517 שעלעכל 263
שעלעשטשען 278, 282 שעלקעס 522
שעמעוודיקייט 596 שעמען זיך 596 שעמערירן 289 שענדלעך
אומכּבוד 581
אומיושר 574
שענדן
שלעכטבאַנוץ 408, 613 שעניק 115
שענער 23
שענק 595
שענקען
גענן 479
פֿאַרקויפֿן 484
שענקער 595
שעפּ 203
שעפּטאַל 258
שעפּטשען 278
שעפּן 184
שעפּס 247
שעפּסלען זיך 229 שעפּסנפֿלייש 258 שעף
הויפּט 459
קוכער 260
שעפֿל
שעפֿעלע
ניכנע 548
אומשולדיקער 591 שעפֿער
שאַפֿער 106
פּאַסטעך 248
שעצן 580
שער(ל) 520
שערבל 84
שער-בלאַט 879 שערכען 282, 278 שערן 528
ערענגע 87
שערער 528
שעת-הדחק
שלעכטער מצב 498
שוועריקייט 448 עת-הבּושר 89 שעת-רצון 89
יטפּאַגאַט 123
שפּאַגע 454
שפּאַדל(ע) 100, 251 שפּאָט 518
שפּאַכלעווען 118 א שפּאַל(ן) 113, 205
שפּאַלט
צווישנשפּרייט 121, 160
דרוק 879
שפּאַלטונג
צעטיילונג 81
האַלבירונג 62
מחלוקת 447 שפּאַלטן
צעטיילן 81
האַלבירן 62 שפּאַלי(ע)ר 113 א שפּאַן
טראָט 170
געשפּאַן נפֿערד) 178
נאָענטקייט 120 פאָן 34
שפּאָנגע 80
שפּאָנדרע 259 שפּאַנונג
נײַגעריקייט 811
האָפֿענונג 585
געפֿיל 508
אויסציִונג 117 שפּאַניער 526 שפּאַנען
גיין 170
ש' אַ פֿערד 178 שפּאַנצער 522 שפּאָנקע 522
שפּאַס
וויץ 518
אומוויכטיקייט בּ. שפּאַסן 518
שפּאַצירן 170 שפּאַקולן 805 שפּאַקטיוו 805 שפּאָרבאַנק 487 שפּאַרגאַלן 379, 414 שפּאַרגל 258
שפּאַרונע 121 שפּאָרזאַם
— שפּאָרעוודיק שפּאַרן 183
שפּאַרן זיך 324 שפּאָרן מ
פֿערדגעשפּאַן 178
אַנאַטאָמיע 240 שפּאָרן
פֿאַרגרייטן 408
עקאָנאָמיע
שפּאַרע
שפּרינקלען
שפּאַרע בּע
שפּאָרעוודיק 500 שפּאָרקאַסע 403, 487 שפּול(ע) 157, 522 שפּוליען 157
שפּונדע 157
שפּונט 167, 268 שפּור
רעקאָרד 866
שפּיאָן 815, 000 שפּיאָנירן 815
שפּיגל 115
שפּיגלדיק
ריין 415
ליכטיק 289
שפּיגלען (זיך)
ריין 415
ליכטיק 289
שפּיז 454
שפּיזאַרניע 408 שפּיטאָל דט
שפּײַז 258
שפּײַזאַרניע 408 שפּײַזגעוועלב 258 שפּײַזמיטלען 258, 403 שפּײַזן זיך 264 שפּײַזפּראָדוקטן 258 שפּײַזקראָם 258 שפּײַזשענקל 115 שפּײַכלער 403, 251 שפּײַל(ן) 205
שפּײַען
מויל 417
שפּיאָנירן 815 שפּײַקעסטל 416 שפּײַשיסעלע 416 שפּיל
פֿאַרווײַלונג 514
אַזאַרט 516
טעאַטער 888
מוזיק 288
שפּילוואַרג 414 שפּילטער 84
שפּילטערן 81
שפּיליטער 172, 485 שפּילכל
שפּילוואַרג 517
אומוויכטיקייט 414
שפּילן
טעאַטער 383
מוזיק 283
שוימען 202, 222 שפּילן זיך
ספּאָרט 514
קינדערשפּיל 517
ליבעניש 561 שפּילצײַג
— שפּילוואַרג שפּילקאַסטן 286 שפּילקע 80
שפּינאַט 258
שפּינדל
שפּין-מכשיר 157
שפּיניועב(ס) 128 שפּינעט 286
שפּינען
דרייען 201
שפּינערײַ 157 שפּיץ
סוף 48
הייך 124
רעזולטאַט 102
וויכטיקייט 413
סופּעריאָריטעט 28 שפּיציק
מיט אַ שפּיץ 128, 161
וויציק 518
קלוג 889
אופֿן ריידן 874 שפּיצל
פּלאַן 897
שווינדל 363
שטיפֿערײַ 517
טייל ברויט 258
שפּיאָן 518, 800 שפּיצן 520
שפּירט
טעטיקער 483
שטיפֿער 517 שפּירן
אָנטאַפּן 252
פֿילן 508
פֿאָרשן 315
שפּליטער 84
שפּליטערן 81
שפּעט 88
שפּעטיקן זיך 88
שפּעטן 518
שפּעטנע 418
שפּעטערדיקייט 77 שפּענדל 84
שפּענצער 522
שפּעקט(ע) 251
שפּראָט 258
לשון 869
שפּראַכוויסן 869
שפּראַכקענער 869 שפּראָץ 249
שפּראָצן 250
שפּרודל 2
שפּרודלען
פֿליסן 223
שוימען 222
שפּרוך
— שפּראָך
שפּרונג
שפּרינגען 199
נאָענטקייט 120
טראָט 170
מאָס 55
אינטערוואַל 121
מויל-פֿאַרשטאָפּער 470 שפּרײַזהעלצל 470 שפּרײַזן 170
שפּרייט
רוים 108
ווײַטקייט 119
גרויספֿאַרנעם 117
מאָס 17
שפּרייען 228
שפּריכוואָרט 887 שפּרינגברעט 514 שפּרינגען 199
שפּרינגפֿעדער 71, 486 שפּרינקל
שפּריץ 228
פֿלעק 416
שפּדינקלען
פֿאַרשיידנפֿאַרביקייט 804
929
שפּריץ
שפּריץ
שפּריצבאָד 415
שפּרינקל 228
כּלי 223
פֿלעק 416, 412 שפּריצן 223
שפּריצער 228
שפּרעכן
— ריידן
שפּרענגען 223
שפּרענקל
שפּריץ 223
פֿלעק 416
שפּרענקלען
שפּריצן 228
פֿאַרשיידנפֿאַרביק 804 שפֿלקייט
געמיינער גראַד 545
הכנעה 548
עניוות 547
שלעכטער מצב 498
ליידן 512
זינדיקייט 574
שלעכטקייט 412 שפֿע
גוטער מצב 497
גרויסצאָליקייט 67
הכנסה 489
הצלחה 495
שקאַטולקע 403
שקאַלע 55
שקאָפּיק 415
שקאַפּע 178
שקאָץ
חוצפּהניק 459
שטיפֿער 517
אומפֿאָלגעוודיקער 467
צערטל-נאָמען 561 שקאַרמוץ 408
שקאַרפּעטקע —627
שקוטל 408
יטקועדיק 160
שקיעה 88, 290 שקל 486
קנעכט 466
ניכנע 548
שקלאַפֿן
באַדינען 468
האָרעווען 488 שקעטל 408
שקראָבען
רייניקן 415
שקראָפֿ ו)ל 420 שקר-בי בול 587 שקרות 808
שראַגע
הענגער 132
קאָרטן 516
שראָט 454
שראַם
צווישנשפּרייט 121
פֿלעק 420, 521 שראַנק 115
שראַנקען
גרענעץ 144
שטײַעראַמט 501 שראַפּנעל 454
שרובשטיק 205 שרויט 454
שרויף 205
שרויפֿן-ציִער 205 שרומפּן 105
שרונט 100, 528 שריט
טראָט 170
מיטלען 401
שרײַבגעצײַג 877 שרײַבמאַשין 877
שריפֿט 877
ליטעראַטור 881
קאָרעספּאָנדענץ 865 שרײַבער
שריפֿט 877
סעקרעטאַר 866
שרײַעדיק
טומלדיק 280
גרילציק 282
רטסיק 298
שלעכטער געשמאַק 584 שרײַען 280
שרײַפֿל 205
שריפֿט
דרוקשריפֿט 878
מאַנוסקריפּט 877
האַנטשריפֿט 866 שריפֿטגיסער 878 שריפֿטזעצער 878 שריפֿטצייכן
שריפֿטקאַסטן 878 שריפֿטשטעלער 881 שרעג 154
שרעטל 608
שרעק 589
שרעקלעך
שרעק 589
מיאוס 521
ליידן 512
אַכזריש 567
שרעקעוודיק 589 שרץ
בעל-חי 247
שתּדלנות 402
פֿרייד 511
סעודה 619
שׂינאה 553, 542 שׂכירות 605
אינטעלעקט 308, 800
קלוגשאַפֿט 889
זינען 847
פּלאַן 897
שׂכלען זיך
חקרנען זיך 809
וויצלען זיך 518
קליגן זיך
תפֿילה
שׁעיר לעזאזל 95
פֿירער 459
לרף ל“ר שׂרפֿים 07. שׂררה
הערשער 456
יחסן 544
פּריץ 476
גביר 497
ללון ולימחה 511
תּאווה 541 תּכֿה
שיף 176
עמוד 620 תּכֿואה 250 תּכֿיעה 587 תּג(ין) 529 תּהו וכֿוהו אַאַ תּהום 120, 220 תּהילים
ספֿר 879 תּוכֿע
מאָנער 587
אינעייייניקייט 187, 5
צענטער 42
וויכטיקייט 413 תוכחה
פּרשה 619
אינהאַלט 85, 5
אַסטראָנאָם 208 תּיקן-הענינים 881 תּופס זײַן 808 תּוקף 456, 894, 881 תּורה
לערע 859
געזעץ 598 תּורה-ווערטל תּורת-אמת
אמת 862 תּורת-משה
תּושכֿ 116
תּחבולה
פּלאַן 897
שפּיצל 863
תּחינה
תּפֿילה 619
ספֿר 879
תּחית-המתים 426, 607 תּחנון 619
תּחתונים 522
תּחת 240
פֿאַרבעסערונג 24
מינהג 52
משקה 595
תּיקון-סופֿרים 9 תּיקון-שבועות 619 תּירוץ
ענטפֿער 825
פּירוש 849
תּכלית
רעזולטאַט 102
ציל 892
פּראָפֿעסיע 435
עקאָנאָמיע
נייטיקייט 409 תּנלית-פֿאַרזאָרגער 59. תּכלת 802, 157 תּכריכים 5
תּכשיט
פּוץ 529
גוטקייט 411
שטיפֿער 517
זשוליק 574
תּליה 244
תּלין 244
נאַר 840
תּמיכה 479
תּמימות 862
תּמצית
אינעווייניקייט
זינען 847
תּנאָים
צושטאַנד 7
נאַדיננינגען 819, 74.
מאָלצײַט תּנועה
תּורה 609
תּענוג 511
תּענית 260
תפֿילין
תשעה-מאָכֿ
תּפֿילין 619
תּפֿיסה
געפֿענקעניש 470
תּקומה
באַנײַונג 426
האַפֿט 70
תּקופֿה 70
תּקיעה (גדולה) 284, 280
תּקיעת-בּף 474
תּקיף
הערשער 456
פֿירער 459
תּקיפֿות 456, 459
תּקנה
פֿאַרבעסערונג 424
אײַנפֿיר 598
תּרבות
קולטור 883
תּרגום
תּורה-איבערזעצונג
פֿאַרטײַטש 849
תּרגום-לשון
שפּראַך 869
אומזינען 848
תּרומה 501 תּרופֿה 427 תּרעומה 587 תּרתּי-דסתרי 11, 824 תּשבורת 54 תּשובה
ענטפֿער 825 חרטה 593 תּשוקה 541 תּשליך 619 תּשמיש (המיטה) 561 תּשעה באָב 266
תיקון-טעות
זעט ס'שטייט
ס'דאַרף זען
זעט ס'שטייט
ס'דאַרף זען
51 ב שעה(ד)יע
73 ב קצק יד
88 א ננאָך אויטאָכטאָן
שעה(עד)יק
קצר יד
איז אַרויסגעפֿאַלן) סאַברע נא“י)
102 א פֿאָיערוועלעכטס פֿאָדערווײַלעכץ
102 א הינטעררײַלעכטס הינטערווײַלעכץ
106 א האָרעליעף
אָרעליעף
112 א סאָנאַבוליסטנ-יזם) סאָמנאַמבוליסטנ-יזם)
112 א אַרחי-פּרחי
138 ב פּאַסטוך
142 ב אָבצווענגע
אָרחי-פּרחי
פאַסטער
אָפּצווענגע
349 א פּאַלאַטיליזירטע פּאַלאַטאַליזירטע
355 ב פּיסטעווען
409 ב סאָמנאַבוליזם
411 א סאָמנאַבול.
418 ב פֿאַראײַלעצט
425 ב הויפֿקער
471 א אַבאָלוציע
482 א קאָנראַקטיק
541 ב האָט איך
550 א דערצערענן
פּיסקעווען
סאָמנאַמבוליזם
סאָמנאַמבול
פֿאַראיילעצט
הויפֿקער(ער)
אַבאָליציע
קאָנסראַקטיק
האָב איך
דערצערענען
142 ב אַרכימעסישער אַרכימעדישער
160 א אויספּלוס
161 יא מעאַטמאָרפֿאָז
186 ב מיתת-נישקה
204 א פּאַסטוך
210 ב אויבסבוים
211 ב אויבס
226 א אויבס
230 ב טדעפטשיכע
245 ב פֿאַראײַלעצט
אויספֿלוס
מעטאַמאָרפֿאָז
מיתת גשיקה
פּאַסטעך
אויפּסבוים
אויפּס
אויפּס
טשעפּטשיכע
פֿאַראיילעצט
562 ב פֿיזיקולטורניק פֿיזקולטורניק
גריידינגער
פּלוצלעם
בלייך
570 א גריידיקער
598 ב פּלוצלים
600 ב בלײַך
603 א אויסגערעכנטקייט אומאויסגערעכנטקייט
גרײַלעך
ז ניט דערפֿילן,
ניט ממלא זײַן
בריוו
609 ב גרײַליך
673 א ניט דערפֿילן,
ז ניט ממלא זײַן
678 ב בריף
255 א וויאָלינטשעליסט וויאָלאָנטשעליסט
בראָנדזפּולווער
בראָנדזירן
גרײַלעך
פּילפּולען
דקאַמרי
גיפּסאָפּגוס
682 א אין דעם היים אין דער היים
מהיכא-תּיתי
אייבערשטן
264 ב בראָנזפולווער
265 א בראָנזירן
284 א גרײַליך
28 א פּילפּולן
297 ב דקאַמרה
299 ב מסכת
347 א גיפּטאָפּגוס
688 א מהיכי-תּיתי
699 ב אויבערשטן
שורה 9 קטן
שורה 12 ווילדקייט
שורה 6 און
שורה 10 מיט... אָן
קיין
וויליקייט
און
מיט... אָן
אין דער ביבליאָגראַפֿיע (זײַט !!עאא) איז על-פי טעות אַרויסגעפֿאַלן די פּאָזיציע 32, וועלכע לייענט זיך :
22. גאָלאָמב, א., פּראַקטישע אַרבעט אויף נאַטור-לימוד, פֿאַרלאַג קולטור-ליגע, וואַרשע, 1922
אין עטלעכע ערטער אין טעקסט זײַנען אַרויסגעפֿאַלן נקודות און פּאַסיקלעך איבער בֿ און פֿ ; אין עטלעכע
ערטער זײַנען פֿאַררוקט אָדער דורכגעלאָזן געוואָרן די מקפֿן. דער גאַנג פֿון אויסלייגן איז אָבער אַזוי פּרטימדיק
פֿאָרמולירט אין די אינסטרוקציעס פֿאַרן באַנוצער, אַז ס'איז ניט כּדאַי געווען אויסצורעכענען דאָ די אָפּווײַכונגען
פֿונעם כּלל, וואָס זײַנען אַרײַנגעפֿאַלן על-פי טעות.